تەۋرات 20-قىسىم
«پەند-نەسىھەتلەر»نىڭ تەپسىرى
سۇلايمان پادىشاھنىڭ (ۋە باشقىلارنىڭ) ھېكمەتلىك سۆزلىرى
كىرىش سۆز
ئىسرائىلنىڭ پادىشاھى داۋۇت پەيغەمبەر ئالەمدىن ئۆتكۆندىن كېيىن، ئۇنىڭ ئوغلى سۇلايمان تەختكە ۋارىسلىق قىلدى. شۇ كۈنلەردە پەرۋەردىگار ئۇنىڭ چۈشىدە كۆرۈنۈپ، ئۇنىڭغا: «سەن نېمىنى خالىساڭ، مەندىن شۇنى تىلە، مەن ساڭا بېرىمەن» ــ دېدى. بۇ ۋەقە تەۋراتتىكى «1پاد.» 5:3-14-ئايەتتە خاتىرىلەنگەن. سۇلايمان پەرۋەردىگاردىن خەلقىنى ئىدارە قىلىشقا ئەقىل-پاراسەت سوراپ: «ئۆز قۇلۇڭغا خەلقىڭنىڭ ئۈستىدىن ھۆكۈم قىلىشتا ياخشى-ياماننى پەرق ئېتىدىغان ئويغاق بىر قەلبنى بەرگەيسەن؛ بولمىسا، كىم بۇ بۈيۈك خەلقىڭنىڭ ئۈستىدىن توغرا ھۆكۈم چىقىرالىسۇن؟» دەپ دۇئا قىلدى.
«پەند-نەسىھەتلەر» دېگەن بۇ كىتاب، شۈبھىسىزكى، خۇدا سۇلايماننىڭ ئاشۇ دۇئاسىغا قايتۇرغان جاۋابىنىڭ بىر قىسمىدۇر. كىتابتىكى نەسىھەتلەر ئەمەلىيەتكە ۋە رېئاللىققا يۈزلەنگەن بولۇپ، ھەممە كىشىنى، مەيلى باي ياكى مىسكىن بولسۇن كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى مەسىلىلەرنى ھەققانىي، ئادالەتلىك ۋە مېھرىبانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىشقا چاقىرىدۇ. شۇڭا «پەند-نەسىھەتلەر» دېگەن بۇ كىتاب خۇدانىڭ مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق ئۆز خەلقى بولغان يەھۇدىيلارغا تاپشۇرغان «مۇقەددەس قانۇن»نىڭ بىر تولۇقلىمىسىدۇر. كىتابتىكى نۇرغۇن دەۋەتلەر خەلقلەرگە «مۇقەددەس قانۇن»دا ئۆزلىرىگە بېرىلگەن ئالاھىدە ۋەدىلەرنى ئەسلىتىدۇ، يەنى پەرۋەردىگارغا ئىتائەت قىلىشنىڭ نەتىجىسىنىڭ بەختلىكلىكىنى كۆرسىتىدۇ. خۇدانىڭ مۇقەددەس قانۇنىدا خاتىرىلەنگەن ئەھدىگە ئاساسەن، خۇدا ئۆزىنىڭ ئالاھىدە قوۋمى بولغان يەھۇدىيلارغا ئىلتىپات قىلغان بۇ بەختلەر مەنىۋى ۋە ماددىي جەھەتنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
كىتابتا گۇناھلارنىڭ ھالاكەتلىرى ھەر تەرەپتىن كۆرسىتىلىدۇ. كىتابتا پەقەت گۇناھلارنىڭ قىيامەت كۈنىدە خۇدا تەرىپىدىن مەڭگۈلۈك ھۆكۈم قىلىنىدىغان ھالاكىتىلا ئەمەس، بەلكى بۇ دۇنياغىمۇ تەۋە بولغان سالامەتلىكىمىزگە، ئائىلىمىزدىكى تۇرمۇشقا، دوستلۇق مۇناسىۋىتىمىزگە ۋە پۈتكۈل جەمئىيەتكە بولغان قورقۇنچلۇق تەسىرلىرى بايان قىلىنىدۇ. گۇناھنىڭ جەمئىيەتنىڭ تەرەققىياتىنىڭ جان تومۇرىغا، يەنى ئۆزئارا ئىشەنچكە بولغان تەسىرلىرى كۆرسىتىلىدۇ. كىتابتا پادىشاھ ۋە ئۇنىڭ خەلقى ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت توغرۇلۇق يېزىلغانلىرى ئاز. سۇلايمان بۇ كىتاب ئارقىلىق ئۆزىنى تەشۋىق قىلىپ، ئۆزىنىڭ مەنپەئەت-ھوقۇقىنى كۆزلەپ، خەلقىنىڭ كۆزىنى بويىماقچى ئەمەس. ئەكسىچە، ئۇ ئۇلارغا ئۆزىنىڭ خۇدانىڭ ئىلكىدە ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتىپ: «پادىشاھنىڭ كۆڭلى پەرۋەردىگارنىڭ قولىدىدۇر، پەرۋەردىگار قەيەرگە توغرىلىسا، شۇ تەرەپكە ماڭىدۇ» دەيدۇ (21-باب، 1-ئايەت).
كىتابنىڭ ئەڭ مۇھىم ۋە ھەيران قالارلىق يەرلىرىنىڭ بىرى شۇكى، ئىنسانىيەت ئىككى خىلغا بۆلۈنىدۇ. كىتابتا بۇ ئىككى خىل ئادەملەر ھەرخىل ئىپادىلەش ئۇسۇلى ئارقىلىق بايان قىلىنىدۇ. دانالار ۋە نادان-ئەخمەقلەر (ياكى ساددىلار)، تەكەببۇرلار ۋە كىچىك پېئىللار، سادىق-سەمىمىيلەر ۋە يالغانچىلار، ئىشچانلار ۋە ھۇرۇنلار، بولۇپمۇ ھەققانىيلار ۋە رەزىللەرگە بۆلىنىدۇ. بىز قايسى خىلدىكىلەرگە تەۋە؟ مەزكۇر كىتاب بىزگە نۇرغۇن ئەمەلىي مىساللارنى بېرىپ: «قايسى خىلدىكى كىشىمەن؟» دېگەن سوئالىمىزغا جاۋاب تېپىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭدىنمۇ مۇھىمى، بىزگە تۈزىتىش يولىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. قىسقىسى، بىزنى ئۆزىنىڭ تەييارلىغان زىياپىتىگە تەكلىپ قىلغان «دانالىق» دېگەن كىشىنىڭ سۆزىگە مەرھەمەت قىلىدۇ. ئۇ بىزگە: دانالىق ئادەمنىڭ بالىسىدىن ئەمەس (مەيلى قانچە مۇھىم ئەرباب ياكى ھوقۇقدار بولۇشىدىن قەتئىينەزەر)، بەلكى «پەرۋەردىگاردىنلا قورقۇش دانالىقنىڭ باشلىنىشىدۇر» ــ دەپ دەۋەت قىلىدۇ. ئۆز-ئۆزىگە، ئۆزىنىڭ ئەقىل-پاراسىتىگە تايانماسلىق كېرەك، پەقەت پەرۋەردىگارغىلا تايىنىش كېرەك: «ئۆز ئەقلىڭگە تايانماي، پەرۋەردىگارغا چىن دىلىڭ بىلەن تايانغىن» (3-باب، 5-ئايەت).
ھەربىر ئىنسان بالىسىغا مۇنداق ئىنتايىن قىممەتلىك ۋەدە بېرىلگەنكى، كىمكى دانالىقنى كۆڭۈل قويۇپ ئىزدىسە، ئەمەلىيەتتە ئاخىرىدا خۇدانىڭ ئۆزىنى تونۇغان بولىدۇ:
«ئەگەردە دانالىققا قۇلاق سالساڭ،
ــ ئەگەر يورۇقلۇققا ئېرىشىشكە كۆڭۈل بەرسەڭ،
ــ ئەگەر ئەقىل-پاراسەتكە تەشنا بولۇپ ئىلتىجا قىلساڭ،
ــ ئەگەر يورۇقلۇققا ئېرىشىش ئۈچۈن دۇئايىڭدا يۇقىرى ئاۋازدا يېلىنساڭ،
ــ ئەگەر كۈمۈشكە ئىنتىلگەندەك ئىنتىلسەڭ،
ــ ئەگەر يوشۇرۇن گۆھەرنى ئىزدىگەندەك ئىزدەنسەڭ،
ئۇنداقتا پەرۋەردىگاردىن ھەقىقىي قورقۇشنى بىلىسەن،
ۋە ساڭا خۇدانى تونۇش نېسىپ بولىدۇ» (2-باب، 2-5-ئايەت).
دانالىق ۋە ھەقىقىي بىلىم خۇدادىن كەلگىنىدەك، شۈبھىسىزكى ھەققانىيەتمۇ پەقەت ئۇنىڭدىنلا كەلگەندۇر. ھابككۇك دېگەن يەنە بىر پەيغەمبەر دېگەندەك: «ھەققانىي كىشى خۇداغا تايىنىش ئارقىلىق ياشايدۇ».
بۇ ھەقىقەتلەرنى سۇلايمان ئۆز ئاتىسى داۋۇت پەيغەمبەردىن ئۆگەنگەن. كىتابنىڭ كۆپ قىسمى بەلكىم مىلادىيەدىن ئىلگىرى 960-يىللاردا يېزىلغان.
پەند-نەسىھەتلەردىكى «ھېكمەتلىك سۆزلەر»نىڭ ئاساسىي قۇرۇلمىسى
ئوقۇرمەنلەر «پەند-نەسىھەتلەر»دىكى «ھېكمەتلىك سۆزلەر»نىڭ كۆپ قىسمىنىڭ «ئىككى قۇرلۇق» شەكىلدە ئىكەنلىكىنى بايقىيالايدۇ. شۇ قۇرۇلمىدا بەزىدە بىر ھەقىقەت ئۇنىڭ ئەكسىچە بولغان يەنە بىر ھەقىقەت بىلەن سېلىشتۇرۇلىدۇ؛ بەزىدە بىر ھەقىقەت ئۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان يەنە بىر ھەقىقەت بىلەن سېلىشتۇرۇلىدۇ ياكى ئۇنىڭغا مەنىسىنى كېڭەيتىدىغان باشقا بىر ھەقىقەت قوشۇلىدۇ؛ بەزىدە مەلۇم ھەقىقەت (ئۇيغۇرلارنىڭ ماقال-تەمسىللىرىدەك) ئوخشىتىش ئارقىلىق ئېنىقلاشتۇرۇلىدۇ ياكى تەكىتلىنىدۇ.
مەسىلەن، (1) «ئەكسىچە بولغان ھەقىقەت بىلەن سېلىشتۇرۇش»:
«دانا ئوغۇل ئاتىسىنى شاد قىلار؛
ئەقىلسىز ئوغۇل ئانىسىنى قايغۇ-ھەسرەتكە سالار» (1:10)
«ئۆچمەنلىك جېدەل قوزغار؛
مېھىر-مۇھەببەت ھەممە گۇناھلارنى ياپار» (12:10)
(2) بىر ھەقىقەتنى ئۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان يەنە بىر ھەقىقەت بىلەن سېلىشتۇرۇش ياكى ئۇنىڭ مەنىسىنى كېڭەيتىش:
«پەرۋەردىگارنىڭ ئاتا قىلغان بەرىكىتى ئادەمنى دۆلەتمەن قىلار؛
ئۇ بەرىكىتىگە ھېچبىر جاپا-مۇشەققەت قوشماس» (22:10)
«ھەققانىينىڭ چىقارغان مېۋىسى «ھاياتلىق دەرىخى»دۇر؛
كىم دانا بولسا، باشقىلارنى قۇتۇلۇش يولىغا قايتۇرار» (30:11)
(3) بىر ھەقىقەتنى ئوخشىتىش ئارقىلىق ئېنىقلاش ياكى تەكىتلەش:
«ئادەم ئاچچىق سۇ يۇتۇۋالغاندەك،
كۆزىگە ئىس-تۈتەك كىرىپ كەتكەندەك،
ھۇرۇن ئادەمنى ئىشلەتكەنمۇ شۇنداق بولار» (26:10)
«چىرايلىق ئەمما تېتىقسىز خوتۇن،
چوشقىنىڭ تۇمشۇقىغا ئالتۇن ھالقا سالغاندەكتۇر» (22:11)
«نازاكەتلىك ئايال ئىززەت-ھۆرمەتنى قولدىن بەرمەس؛
زوراۋانلار بايلىقنى قولدىن بەرمەس» (16:11)
.
دېمىسەكمۇ، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ماقال-تەمسىللىرىگە ئوخشاش، شۇ ھېكمەتلىك سۆزلەرنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ئىككى بۆلىكىنىڭ (بەزىدە ئۈچ بۆلىكىنىڭ) بىر-بىرىگە قانداق باغلانغانلىقىنى ئىزدەپ چۈشىنىش كېرەك.
مەزمۇن: ــ
(ئا) دانالىقنىڭ ئىنسانلارغا بولغان خىتابى؛ سۇلايماننىڭ خۇدانى تونۇغان ئاتىسىنىڭ سۆزىنىڭ قىممىتى؛ شەيتاننىڭ ئىنسانغا قويىدىغان تۇزاقلىرى؛ بۇ دۇنياغا قانداق يۈزلىنىش (1-9-باب)
(ئە) سۇلايماننىڭ ھېكمەتلىك سۆزلىرى (10-29-باب)
(ب) ئاگۇرنىڭ ھېكمەتلىك سۆزلىرى (30-باب)
(پ) لېمۇئېلنىڭ ئانىسىنىڭ ھېكمەتلىك سۆزلىرى ــ پەزىلەتلىك ئايال (31-باب)
••••••••
قوشۇمچە سۆز
پەند-نەسىھەتلەردە تىلغا ئېلىنغان بەخت-بەرىكەتلەر ۋە ئۇلارنىڭ خۇدانىڭ ئىسرائىل خەلقى بىلەن تۈزگەن ئەھدىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى
ئوقۇرمەنلەر «پەند-نەسىھەتلەر»دە خۇدانىڭ ئەمرلىرىنى چىڭ تۇتۇپ ئەمەل قىلغانلارغا نۇرغۇن بەخت-بەرىكەتلەرنى، جۈملىدىن باياشاتلىق، سالامەتلىك ۋە ئۇزۇن ئۆمۈرنى بېرىدىغانلىقى توغرىسىدىكى ئالتۇندەك ۋەدىلىرىنى بايقىغان بولسا كېرەك. مەسىلەن: ــ
«ئى ئوغلۇم، تەلىمىمنى ئۇنتۇما،
دېگەنلىرىمنى ھەمىشە كۆڭلۈڭدە چىڭ تۇت.
چۈنكى ئۇ ساڭا بەرىكەتلىك كۈنلەر، ئۇزۇن ئۆمۈر،
خاتىرجەملىك قوشۇپ بېرىدۇ» (1:3-2)
«ئۆزۈڭنى ئەقىللىق سانىما؛
پەرۋەردىگاردىن ئەيمىنىپ، يامانلىقتىن يىراق بول.
شۇنداق قىلغىنىڭدا، بۇ ئىشلار دەردىڭگە دەرمان،
ئۇستىخانلىرىڭغا يىلىك بولىدۇ.
پەرۋەردىگارنىڭ ھۆرمىتىنى قىلىپ مال-دۇنيايىڭدىن ھەدىيەلەرنى سۇنغىن،
ئېتىزىڭدىن تۇنجى چىققان مەھسۇلاتلىرىڭدىن ئۇنىڭغا ئاتىغىن؛
شۇنداق قىلغىنىڭدا، ئامبارلىرىڭ ئاشلىققا تولۇپ تاشىدۇ،
شاراب كۆلچەكلىرىڭدە يېڭى شاراب ئېشىپ-تېشىپ تۇرىدۇ» (7:3-10).
بەزى ئىزاھاتلىرىمىزدا كۆرسەتكىنىمىزدەك، بۇ ۋەدىلەرنىڭ ئاساسى خۇدانىڭ مۇسا پەيغەمبەرنىڭ ۋاسىتىسى ئارقىلىق ئىسرائىل خەلقى بىلەن تۈزگەن ئەھدىسىدۇر. ئەھدىنىڭ ئاساسىي مەزمۇنى: «مېنىڭ ئاۋازىمغا قۇلاق سالساڭلار، مېنىڭ ئەمرىم بويىچە ماڭساڭلار، مەن سىلەرنى بەرىكەتلەيمەن، قوغدايمەن؛ ئەمما ماڭا قۇلاق سالمىساڭلار، ئۇنداقتا مېنىڭ تەربىيە جازالىرىم ئاستىغا كېلىسىلەر» دېگەندەك بولىدۇ («مىس.» 6:19-7، «لاۋ.» 26-باب، «قان.» 28-بابنى كۆرۈڭ). ئىسرائىل خەلقى ئەھدە بويىچە ياشىغان بولسا، ئۇنداقتا ئۇلارنىڭ زېمىنى بارغانسېرى يېڭى بىر «ئېرەم باغچىسى»دەك بولۇپ كەتكەن بولاتتى ۋە ئۇلار مۇيەسسەر بولغان سەلتەنەت ئارقىلىق خۇدا بۇ بەخت-بەرىكەتنى پۈتكۈل دۇنياغا يەتكۈزگەن بولاتتى؛ ئىبراھىمغا ۋەدە قىلغىنىدەك: ــ «سەن ئارقىلىق يەر يۈزىدىكى بارلىق ئائىلە-قەبىلىلەر بەخت-بەرىكەت تاپىدۇ!» («يار.» 3:12).
بىز بۇ ئىشلار توغرىسىدا تۆۋەندىكىلەرنى بايقايمىز: ــ
(1) ئوقۇرمەنلەر تەۋراتتىكى تارىخىي قىسىملاردىن بايقىيالايدۇكى، ئىسرائىل خۇدانىڭ ئەھدىسىدە تۇرغان ئەمەس. ھەتتا خۇدا ئۇلارنىڭ يېنىغا ھەقىقىي پادىشاھىنى، يەنى مەسىھىنى ئەۋەتكەندە، ئۇلار ئۇنى قوبۇل قىلىشنىڭ ئورنىغا ئۇنى رەت قىلىپ: «رىم ئىمپېراتورى قەيسەردىن باشقا ھېچ پادىشاھىمىز يوقتۇر!» دەپ ۋارقىرىغان («يۇھ.» 5:19).
شۇنىڭ بىلەن، گەرچە ئىخلاسمەن ئادەملەرلا «پەند-نەسىھەتلەر»دە كۆرسىتىلگەن بەخت-بەرىكەتلەرنى كۆرگەن بولسىمۇ، لېكىن پۈتكۈل ئەل ئۇلارغا مۇيەسسەر بولماي كەلدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئىخلاسمەنلەر بەزىدە خۇدانىڭ «پەند-نەسىھەتلەر»دىكى ۋەدىلىرى بويىچە ئەسلىدە كۆرۈشكە تېگىشلىك بەخت-بەرىكەتلەردىن باشقىلارنىڭ گۇناھلىرى تۈپەيلىدىن مەھرۇم بولدى. دانىيال پەيغەمبەر بۇنىڭ بىر مىسالىدۇر. ئۇنىڭ كۈنلىرىدە، ئىسرائىل خەلقى گۇناھلىرى تۈپەيلىدىن بابىلغا سۈرگۈن قىلىندى. دانىيال ئۆزى ئىخلاسمەن يىگىت بولۇپ، ئۇلارنىڭ بۇتپەرەسلىكىگە ھەمراھ بولمىغان بولسىمۇ، يەنىلا ئۇلار بىلەن جاپا تارتىپ، بابىلغا سۈرگۈن بولغان. شۇ يەردە ئۇنىڭ ئېتىقادى كۆپ سىناقلارغا دۇچ كەلگەندىن كېيىن ئۇ «پەند-نەسىھەتلەر»دە ۋەدە قىلىنغان بەخت-بەرىكەتلەرنىڭ كۆپىنى، يەنى ئۇزۇن ئۆمۈر، خۇدانىڭ باشپاناھلىقى ۋە باياشاتلىقنى كۆرگەن. تەۋرات دەۋرىدە، خۇدانىڭ مۇقەددەس بەندىلىرىنىڭ تارىخلىرىدىن كۆپى ئۇنىڭكىدەك بولغان بولسا كېرەك.
(2) ئەمدى ئىنجىل دەۋرىدىكى ئېتىقاد قىلغۇچىلار «پەند-نەسىھەتلەر»دە ۋەدە قىلىنغان شۇ بەخت-بەرىكەتلەرگە مۇيەسسەر بولامدۇ؟
«كورىنتلىقلارغا (2)»دە مۇنداق ئوقۇيمىز: «چۈنكى خۇدانىڭ قانچىلىك ۋەدىلىرى بولۇشىدىن قەتئينەزەر، ئۇلار ئۇنىڭدا (يەنى مەسىھدە) «بەرھەق»تۇر، ۋە بىز ئارقىلىق ئۇنىڭدىمۇ خۇداغا شان-شەرەپ كەلتۈرىدىغان "ئامىن" باردۇر» (20:1).
بىز شۇنى شەكسىز دېيەلەيمىزكى، خۇدا ئىسرائىلغا ۋەدە قىلغان جىسمانىي جەھەتتىكى بەخت-بەرىكەتلەر ئۆزىگە ئېتىقاد قىلغۇچىلارغا «يېڭى ئاسمان، يېڭى زېمىن»دا مۇتلەق ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇ ــ ئۇزۇن ئۆمۈر (ئەمەلىيەتتە «مەڭگۈلۈك ھايات»)، ساق-سالامەت بىر تەن (يېپيېڭى بىر تەن، ئۇنىڭدا ھېچ ئاغرىق-سىلاق، يىغا-زار ياكى ئازاب بولمايدۇ ــ «1كور.» 50:15-54، «ۋەھ.» 17:7، 4:21) ۋە ساناقسىز بايلىق بولىدۇ («1كور.» 9:2). ھازىرقى دەۋرىمىزدە بولسا خۇدانىڭ مۇددىئا-مەقسىتى روھ-قەلبدە ھەر جەھەتتىن ئۆزىگە ئوخشاش، «ئۆزىنىڭ سۈرىتى» بولغان بىر قوۋمغا ئىگە بولۇش، شۇنداقلا ئۇلارغا بارلىق روھىي بەخت-بەرىكەتلىرىنى يەتكۈزۈشتىن ئىبارەتتۇر («ئەف.» 3:1). بۇ بەخت-بەرىكەتلەرنىڭ قىممىتى ھەرقانداق جىسمانىي بەخت-بەرىكەتلەرنىڭ قىممىتىدىن ئاسماننىڭ زېمىندىن يۇقىرى بولغىنىدەك يۇقىرى تۇرىدۇ. ئۆز خەلقى مۇشۇ بەخت-بەرىكەتلەرگە مۇيەسسەر قىلىنىش ئۈچۈن ھەرتۈرلۈك ئازاب-ئوقۇبەتلەرگە دۇچ كېلىدۇ ۋە دەرۋەقە ئۇلارنىڭ ئېتىقادىنىڭ پاكلىنىشى ۋە تاۋلىنىشى ئۈچۈن شۇنداق بولۇشى كېرەك (مەسىلەن، «زەبۇر» 1:94-7نى كۆرۈڭ). رەببىمىزنىڭ ئۆز سۆز-كالامىنى قوبۇل قىلىپ ئېتىقادقا كىرگەنلارنىڭ ئەھۋالى توغرىسىدىكى سۆزلىرىنى كۆرۈڭ: «سۆز-كالامنى دەپ قىيىنچىلىق ياكى زىيانكەشلىككە (ئۇچرىماي قالمايدۇ)... ئۇچرىغىنىدا...» («مات.» 21:13). بىز ئۇنىڭغا ئەگەشكەن بولساق، ھەرتۈرلۈك ئازاب-ئوقۇبەتلەرگە يۈزلىنىشكە تەييار تۇرۇشىمىز لازىملىقى توغرىسىدىكى ئۇنىڭ باشقا سۆزلىرىنى كۆرۈڭ (مەسىلەن، «مات.» 38:10، 24:16، «مار.» 34:8) ۋە شۇنداقلا پېترۇس، ياقۇپ، پاۋلۇس ۋە بارلىق روسۇللارنىڭ بۇ ئىش توغرىسىدىكى سۆزلىرىنىمۇ كۆرۈڭ (مەسىلەن، «روس.» 22:14، «رىم.» 3:5، «كول.» 24:1، «فىل.» 29:1، «1تېس.» 13:2-16، «2تېس.» 4:1، «2تىم.» 3:2، «1پېت.» 6:1، 19:1-24، «ياق.» 10:5). خۇدانىڭ بۇ ئازاب-ئوقۇبەتلەردە نۇرغۇن مۇددىئا-مەقسەتلىرى باردۇر (مەسىلەن، «كولوسسىلىكلەرگە»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدىكى 24:1 توغرۇلۇق شەرھلىرىمىزنى كۆرۈڭ). ئۇنىڭ ئۈستىگە بارلىق ئېتىقادچىلار خۇدانىڭ «تەربىيىلىك جازالىرى»غا ئۇچرايدۇ (مەسىلەن، «ئىبر.» 5:12-17 بىلەن «پەند.» 11:3-12، «2كور.» 9:5، «1كور.» 1:5-5، 26:10-34نى كۆرۈڭ).
شۇنداق دېگىنىمىز بىلەن ھەربىر ئېتىقادچىغا «پەند-نەسىھەتلەر»دە بېرىلگەن بارلىق نەسىھەتنىڭ مەڭگۈلۈك قىممىتى باردۇر. ئۆزىنى رەزىللىكتىن ساقلاشقا، ئالدام خالتىغا چۈشمەسلىككە ۋە ئالدامچىلارنى پەرق ئېتىشكە، ئۆز ئائىلىسىدىكىلەردىن ئوبدان خەۋەر ئېلىشقا، ئۇلارغا تەربىيە بېرىشكە ۋە بارلىق ئىشلىرىنىڭ روناق تېپىشىغا، شۇنداقلا شۇلار ئارقىلىق ئۇلاردا خۇداغا شان-شەرەپ كەلتۈرۈشكە ۋە باشقىلارغا ياردەم يەتكۈزۈشكە كىمگە دانالىق كېرەك بولمىسۇن؟ بۇ قىممەتلىك ھەقىقەتلەر مەزكۇر كىتابتا تېپىلىدۇ. كىمكى ئۆزىنى شۇلارنىڭ ئىچىگە چۆكۈپ، ئۇنى ئۆزىگە سىڭدۈرسە، ئىنسانلار ئارىسىدا دانالىق ۋە بىلىمنىڭ بايلىقلىرى بىلەن تولغان ئەڭ باي ئادەم بولىدۇ.
ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئۆز كۆزىمىز بىلەن كۆرگەندەك، «پەند-نەسىھەتلەر»دىكى ھەقىقەتلەرنى قوبۇل قىلغانلارنىڭ بىز مۇزاكىرە قىلىۋاتقان شۇ جىسمانىي بەخت-بەرىكەتلەرگىمۇ (بولۇپمۇ سالامەتلىك جەھەتتىن) نېسىپ بولىدىغان ئەھۋاللار ئاز ئەمەس.
«پەند-نەسىھەتلەر»دە كۆپ سۆزلەر نېمىشقا كۆرۈنۈشتە قىز-ئاياللارغا ئەمەس، بەلكى ئەرلەرگىلا نىشان قىلىنىدۇ؟
بۇ يەردە بۇ سوئالغا سەھىپە چەكلىمىسى بىلەن تولۇق جاۋاب بېرەلمەيمىز. ئەمما شۇنى ئېنىق دېيىشىمىز كېرەككى، مۇقەددەس كىتابتىكى بارلىق تەلىملەرگە ئاساسەن ئەرلەر ۋە ئاياللارنىڭ ھەربىرى خۇدا ئالدىدا ئوخشاش قىممەتلىكتۇر. روھىي جەھەتتىن ئەرلەر بىلەن ئاياللار ئوتتۇرىسىدا ھېچقانداق پەرق يوقتۇر. مەسىھ بارلىق ئىنسانلار ئۈچۈن، ئەرلەر ئۈچۈن، ئاياللار ئۈچۈن ئۆلدى؛ ئۆلۈمدىن تىرىلىشتە ئەرلەر بىلەن ئاياللار ئوتتۇرىسىدا پەرق بولمايدۇ (مەسىلەن، «مات.» 30:22 ۋە «1كور.» 1:11-16نى ۋە شۇ مەكتۇپتىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزنى ۋە شۇ ئايەتلەر ئۈستىدە توختالغىنىمىزنىمۇ كۆرۈڭ).
ھالبۇكى، ئۆي ئىچىدە خۇدا ئەرنى ئايالىغا، شۇنداقلا ئائىلىسىدىكى بارلىق كىشىلەرگە باش قىلغان (يەنە «1كور.» 1:11-16نى ۋە شۇ مەكتۇپتىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزنى كۆرۈڭ). شۇڭا ئائىلىدە ئەر كىشىنىڭ كۆپرەك جاۋابكارلىقى باردۇر. «يېڭى ئەھدە»نى قوبۇل قىغانلار، يەنى خۇدانىڭ نىجاتلىقى بىلەن «يېڭى قەلب ۋە يېڭى روھ»نى قوبۇل قىلغانلار توغرۇلۇق خۇدا: «تەۋرات-قانۇنلىرىمنى ئۇلارنىڭ ئىچىگە سالىمەن، ھەمدە ئۇلارنىڭ قەلبىگىمۇ يازىمەن» ۋە «ئۇلارنىڭ ھەممىسى، يەنى ئەڭ كىچىكىدىن چوڭىغىچە مېنى بىلىپ بولغان بولىدۇ» دەيدۇ («يەر.» 31:31-34). شۇڭا ئۆيدىكى مۇھىم قارارلاردا خۇدانىڭ مۇقەددەس روھى ئۆز ئىرادىسى توغرۇلۇق ھەم ئەر كىشىنىڭ قەلبىدە ھەم ئايال كىشىنىڭ قەلبىدە گۇۋاھلىق بېرىدۇ، دەپ ئىشىنىمىز؛ قارارلارنىڭ تۈپ ھوقۇقى ۋە مەسئۇلىيىتى بولسا يەنىلا ئەر كىشىدە تۇرىدۇ، ئەلۋەتتە.
تەۋرات دەۋرىدە ئىسرائىل خەلقىدە قىزلار ياتلىق بولغۇچە ئادەتتە ئاتىسىنىڭ ئۆيىدىن كۆپ چىقماي تۇراتتى. ئۆزلىرى ئۈچۈن قارار قىلالايدىغان ئىشلارنىڭ دائىرىسى سەل چەكلىك ئىدى. شۇڭا «پەند-نەسىھەتلەر»دىكى جېكىلەشلەر ۋە نەسىھەتلەرنىڭ كۆپىنچىسى ئۆزلىرىنىڭ ئۆيىدىكى ئىشلارغا مەسئۇل بولغان ئەرلەرنى نىشان قىلىدۇ. ئەرلەر مەزكۇر كىتاب بويىچە ئۆيدىكى ئىشلارنى سەمىمىيلىك، ئادىللىق ۋە كۆيۈمچانلىق بىلەن بېجىرسە، قايسى ئايال ياكى قىز نارازى بولىدۇ ياكى ئاغرىنىدۇ؟ ھالبۇكى، بۈگۈنكى جەمئىيەتتە يېڭى قەلب ۋە يېڭى روھنى قوبۇل قىلغانلارغا نىسبەتەن، ئەر بولسۇن، ئايال بولسۇن «پەند-نەسىھەتلەر»دىكى سۆزلەر ئوخشاشلا مۇھىم رول ئوينايدۇ ۋە تولىمۇ قىممەتلىكتۇر.
ئوقۇرمەنلەر كۆرگەندەك، «پەند-نەسىھەتلەر»دە قىز-ئاياللارنى «تۆۋەن كۆرۈش» ياكى «كەمسىتىش» مەۋجۇت ئەمەستۇر. بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي جەھەتتىن ساغلام بولۇشى ۋە ياخشى چوڭ بولۇشىدا ئاتىنىڭ تەلىم-تەربىيىسى ھەم ئانىنىڭ تەلىم-تەربىيىسى ئوخشاشلا مۇھىم ئىكەنلىكى ئېنىق كۆرۈلىدۇ (8:1، 20:6، 17:30، 1:31). 20:1-33دە، 1:4-13دە، 8-باب ۋە 9-بابتا «دانالىق» ئادەملەشتۈرۈلگەن بولۇپ، ئايال كىشى سۈپىتىدە سۆزلەيدۇ. «پەند-نەسىھەتلەر»دىكى بەزى ھېكمەتلىك سۆزلەر دىققىتىمىزنى پەزىلەتلىك ئايال كىشىنىڭ ئۆز پەزىلىتى ۋە نومۇسىنى ساقلاش ئۈچۈن كۈرەش قىلىدىغانلىقىغا تارتىدۇ (بۇ كۈرەشلەر بەزى ۋاقىتلاردا يوشۇرۇن بولىدۇ ــ مەسىلەن، 16:11). ئاخىرقى 31-بابتا «پەزىلەتلىك ئايال»نى بايان قىلغان گۈزەل شېئىرنى كۆرىمىز (10:31-31). ئېرىنىڭ ئۇنىڭغا تولۇق ئىشەنچى بولغاچقا (11:31)، ئۆي ئىچىدە ئۇنىڭ قارار قىلىش ھوقۇقى ۋە ئەركىنلىكى بارلىقى كۆرۈلىدۇ ۋە ئېرى دەرۋەقە ئۇنىڭ تىرىشچانلىقى ۋە ئالدىن كۆرەرلىكى بىلەن كۆپ پايدا كۆرىدۇ. ئۇ ئېسىل رەختلەرنى تاللاپ سېتىۋېلىپ، ئۆيىدىكىلەرگە كىيىملەرنى تىكىپ بېرىدۇ ۋە كىيىم تىكىپ ساتىدۇ (13:31-14، 21-22، 24)؛ ئۇ كەمبەغەللەرگە كۆپ خەير-ساخاۋەتلىك قىلىدۇ؛ ھەتتا بىر پارچە يەرنىمۇ ئۆز كۆزى بىلەن كۆرۈپ سېتىۋالىدۇ (16:31). مۇشۇنداق ئەركىنلىك ۋە ئىشەنچ بولغان ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەت ھەقىقەتەن بەختلىك مۇناسىۋەتتۇر؛ ۋە دەرۋەقە خۇدا بىلەن يېقىن ئالاقىدە ياشاي دېگەنلەر ئۈچۈن، ئۇنىڭ ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەتى توغرىسىدىكى ئىرادىسى دەل شۇنداق بولۇشتۇر.