تەۋرات 18-قىسىم
«ئايۇپ»نىڭ تەپسىرى
كىرىش سۆز
ئازاب-ئوقۇبەتكە دائىر مەسىلە ھەم سىرلار
خۇدانىڭ ئالدىدىكى ئىخلاسمەن ھەم ھەققانىي ئادەم دەپ ھېسابلىنىدىغان ئايۇپ توساتتىن ئازاب-ئوقۇبەت ھەم دەرد-ئەلەمگە قالىدۇ. ئۇنىڭ بارلىق تەئەللۇقاتى، جۈملىدىن قوي، كالا، مادا ئېشەك ھەم تۆگە پادىلىرى بىر-بىرلەپ ئېلىپ كېتىلىدۇ؛ بۇنىڭغا ئۇلىنىپلا ھەممىدىن دەھشەتلىك بولغان ئېغىر كۈلپەت ئۇنىڭ بېشىغا چۈشىدۇ ــ ئۇ ئىنتايىن سۆيىدىغان ئائىلىسىدىن، يەنى ئون بالىسىدىن ئايرىلىپ قالىدۇ. لېكىن شۇنداقتىمۇ ئۇ خۇدادىن قىلچە ئاغرىنماي، ئەكسىچە چوڭقۇر قايغۇ ھەم مۇسىبەت ئىچىدە خۇداغا سەجدە قىلىپ، ئۇنىڭغا ئىبادەت قىلىشنى داۋاملاشتۇرىدۇ.
ئايۇپ خۇداغا پۈتۈن ئىخلاسى بىلەن سېغىنىۋاتقان ئاشۇ كۈنلەردە، ئۇ يەنە قاتتىق بىر زەربىگە دۇچار بولىدۇ. توساتتىن ئادەمنى قاقشال قىلىپ قويىدىغان، دەھشەتلىك بىر مەرەز كېسەل ئۇنىڭغا چاپلىشىدۇ. ئۇنىڭ پۈتۈن بەدىنى ھۈررەك-ھۈررەك بولۇپ كېتىدۇ. ئۇنىڭ ئىشتىيى تۇتۇلۇپ، بىر نېمە يېگۈسىمۇ كەلمەيدىغان بولۇپ قالىدۇ. ئۇنىڭ تىنىقىدىن سېسىق پۇراق كېلىدۇ؛ ئۇ تەنلىرىنىڭ مۇجۇپ ئاغرىشلىرىدىن ھەم بەدىنىنىڭ دەھشەتلىك قىچىشىشلىرىدىن ئارام ئالالماي، قاتتىق قىينىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئەسلىدە ئۇنى ھۆرمەتلەپ ئۇنىڭدىن ئەيمىنىدىغان يۇرتىدىكى بىر قىسىم مۇتتەھەملەرمۇ ئۇنىڭ ئورۇقلاپ، بىر تېرە بىر ئۇستىخان بولۇپ قالغان بىچارە ھالىتىنى كۆرۈپ، ئۇنى خۇدانىڭ لەنىتىگە ئۇچراپ كەتتى دەپ مازاق قىلىشىدۇ. ھەتتا ئۆزىگە سادىق ھەم كۆيۈمچان بولغان، تەسەللى بېرىشكە تېگىشلىك ئەڭ يېقىنى بولغان ئۆز ئايالىمۇ ئۇنىڭدىن يۈز ئۆرۈپ، ئۇنىڭ ئىخلاسمەنلىكى ھەم ھەققانىيلىقىنى مازاق قىلىدۇ. ئايالى ئۇنىڭغا: «سېنى تاشلىۋەتكەن خۇدادىن ۋاز كەچ» دەپ نەسىھەت بېرىدۇ. بىراق ھەزرىتى ئايۇپ ئايالىنىڭ بۇ سۆزلىرىگە قۇلاق سالمايدۇ، ئۆز ئەقىدىسىدە باشتىن ئاخىر چىڭ تۇرۇپ خۇدانىڭ ياخشىلىقىنى تېخىمۇ كۈيلەيدۇ.
ئۇنىڭ بېشىغا چۈشكەن بالايىئاپەتتىن خەۋەر تاپقان ئايۇپنىڭ يېقىن دوستلىرىدىن ئۈچەيلەن مەسلىھەتلىشىپ، ئۇنىڭغا تەسەللى بېرىش ئۈچۈن ئۆزلىرى تۇرغان يىراق يۇرتلاردىن ئۇنى يوقلاپ كېلىدۇ. ئۇلار كەلگۈچە ئايۇپ كېسەل بولۇپ ئارىلىقتا ئاز دېگەندە ئىككى-ئۈچ ئاي ئۆتۈپ كېتىدۇ. ھەزرىتى ئايۇپ دەسلەپتە ھېچ تەۋرەنمەي خۇداغا ئىبادەت قىلغان بولسىمۇ، لېكىن دەھشەتلىك دەرد-ئەلەم بىلەن يۈرەكلىرى پارە-پارە بولغاندا ھەم كېسىلىنىڭ توختاۋسىز ئازابى ئاستىدا، كەلگەن دوستلىرى ئالدىدا بېشىغا چۈشكەن ئىشلارنىڭ مەنىسى توغرىسىدا گۇمانلىق سوئاللارنى سوراشقا باشلايدۇ. بەلكىم دەھشەتلىك بىر زەربە ئاستىدا خۇداغا ئىبادەت قىلىشنىڭ ئۆزى بىر ئىش، بىراق ئۇزۇنغا سوزۇلىدىغان سىناقلاردا بۇنداق ئىبادەتنى ھەم خۇداغا تايىنىشنى قەتئىي داۋاملاشتۇرۇش بولسا بەلكىم ئادەمنى سىنايدىغان باشقا بىر ئىشتۇر. ئايۇپنىڭ بۇ ئۈچ دوستى ئۇنىڭ بۇ ھالغا چۈشۈپ قېلىشىنى خۇدا چۈشۈرگەن بىرخىل تەربىيە ياكى جازا دەپ قارىغانلىقتىن، ئۇنى ئۆز گۇناھلىرىدىن يېنىشقا دەۋەت قىلىشقا باشلايدۇ. ئۇلارغا ئىشلارنى چوڭقۇر تەھلىل قىلغان ئېلىخۇ ئىسىملىك ياش بىر يىگىتمۇ قوشۇلىدۇ؛ ئۇ بۇ ئۈچەيلەننىڭ سۆزلىرىگە قوشۇلۇپ ئۆز پىكرىنى بايان قىلىدۇ.
بىز تېكىستتىكى بايانلار ئارقىلىق بۇ ئۈچ دوستنىڭ نەسىھىتى ھەم قىلغان تەنقىدلىرىنىڭ بېسىمى ئاستىدا قالغان ئايۇپتىن ئىبارەت خۇدانىڭ بۇ مۆمىن بەندىسىنىڭ ئىچكى دۇنياسىنى كۆرەلەيمىز، شۇنىڭدەك يەنە ئۇنىڭ تۇرمۇشتىكى چوڭ مەسىلىلەردە قىلغان ۋىجدانىي كۈرەشلىرىنى ھەم ئۇنىڭ تۇرمۇشقا بولغان گۇمانلىرىنىمۇ كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولدۇق. بىز يەنە ئۇنىڭ قانداق قىلىپ سەمىمىيلىك بىلەن مەسىلىلەرگە يۈزلىنىشىنى، شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئۇنىڭ ئىشەنچ-ئېتىقادىنى، ئىلگىرىكى تۇرمۇشىدىكى ۋىجدانىي كۈرەشلىرىنى ھەم غەلىبىلىرىنى كۆرەلەيمىز. مانا بۇلار ئۇنى، شۈبھىسىزكى، خۇدانىڭ ئالدىدا ھەققانىي ئادەم قىلىپ يېتىلدۈرگەنىدى.
ئايۇپنىڭ بۇ ئۈچ دوستى ئاساسەن خۇدانى مۇتلەق ئادىل بولغاچقا، گۇناھكارلارنىڭ ھەممىسىنى ھايال ئۆتكۈزمەي جازالايدۇ، دەپ قارايدۇ؛ ئۇلار: «ئايۇپنىڭ بالايىئاپەتكە ئۇچرىشى ئۇ چوقۇم مەلۇم بىر جەھەتتە ئېغىر بىر گۇناھنى سادىر قىلغانلىقىنى ئىسپاتلايدۇ»، دەپ ھۆكۈم چىقىرىدۇ. ئايۇپ بولسا خۇدانى «ھەممىگە قادىر» دەپ بىلىدۇ؛ لېكىن ئۇ ئۆزىنىڭ بېشىغا چۈشكەن كۈلپەت خۇدانىڭ جازاسى بولسا، بۇ جازانىڭ نېمە سەۋەبتىن ئىكەنلىكىنى بىلەلمەيدۇ. ئۇ دوستلىرىنىڭ ئوي-پىكىرلىرىنى رەت قىلىپ، خۇدانىڭ ئۆزىگە كۆرسەتكەن مۇئامىلىسىدىن گۇمانلىنىپ، خۇدا ئۆزگىرىشچانمىدۇ؟ ــ ئۇ بىردەم ئادەملەرنىڭ دوستى، بىردەم ئادەملەرنىڭ دۈشمىنى بولامدىغاندۇ؟ ــ دەپ سورايدۇ.
ئايۇپ يولۇققان بۇ مەسىلە ئىنسانىيەتنىڭ ھەرقايسى تارىخىي دەۋرلىرىدە خۇداغا ئېتىقاد قىلغۇچىلارنىڭ بېشىنى قاتۇرىدىغان مەسىلە بولۇپ كەلمەكتە. شۇڭا كىشىلەرنىڭ تەسەۋۋۇرىدا بۇنداق ئوي-پىكىرلەر مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ: ــ ئەگەر خۇدا پۈتۈنلەي ياخشى بولسا، ئۇ زوراۋانلىقنىڭ، كېسەللىكنىڭ مەۋجۇتلۇقىغا ھېچ يول قويمىغان بولاتتى؛ شۇڭا ئۇنىڭ بۇنداق ئىشلارنى كونترول قىلىش جەھەتتىكى كۈچ-قۇدرىتىگە نىسبەتەن چوقۇم مەلۇم بىر چەك بولۇشى مۇمكىن؛ شۇڭا ئۇ ھەممىگە قادىر ئەمەس. باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، ئۇنىڭ راستلا ھەممە ئىشقا قۇدرىتى يېتىدىغان بولسا، نېمىشقا بۇ يامان ئىشلارنى توختىتىشتا ياكى توسۇشتا «مۇۋەپپەقىيەتسىز» بولىدۇ؟ بۇ جەھەتلەردە ئۇ ھەرقانداق يامانلىققا يول قويغان؛ شۇڭا، ئۇ «پۈتۈنلەي ياخشى ئەمەس» دەپ قارىلىدۇ.
«ئايۇپ» دېگەن بۇ كىتاب بۇ يۇقىرىقى مەسىلىلەرگە جاۋاب بېرىش ئۈچۈن يېزىلغان ئەمەس. ئۇ بىر ئادەمنىڭ ئۆز ئازابلىرى ئىچىدە خۇدانى ئىزدىشى توغرىسىدىكى بىر تارىخ ھەم خۇدانىڭ ئۇنىڭغا بەرگەن جاۋابلىرىدۇر. بىراق ئايۇپنىڭ بېشىدىن ئۆتكۈزگەن كەچۈرمىشلىرى ئارقىلىق ئۆزىمىزنىڭ مەسىلىلىرى ئۈچۈن بەزى جاۋابلارنى تېپىش پۇرسىتىگە ئېرىشەلەيمىز.
ئايۇپ ياشىغان دەۋر ناھايىتى بۇرۇنقى زامانلار بولۇشى مۇمكىن. كىتابتىكى بىرنەچچە تەرەپلەر بىزگە مانا شۇنداق خۇلاسىنى دەلىللەپ بېرىدۇ. ئۇ ئىسرائىللىق ئەمەس؛ ئۇ بەلكىم ھازىرقى شىمالىي ئىئوردانىيە ياكى جەنۇبىي سۇرىيەدە ياشىغان ئادەم بولغان بولۇشى مۇمكىن. ئەينى تېكىستتە ئەرەب تىلىنىڭ زور تەسىرى مەۋجۇت. يەنە بىر ئىش، ئايۇپ ۋە ئۇنىڭ دوستلىرى چوقۇم بىر مەزگىل مىسىردا تۇرغان، دەپ قارايمىز. چۈنكى كىتابتا مىسىرنىڭ خېلى كۆپ ئەھۋاللىرى تەسۋىرلىنىدۇ.
ئايۇپ ئىسرائىللىق (يەھۇدىي) بولمىغاچقا، ئادەمنىڭ گۇناھلىرىنى تىلەپ كافارەت قىلىش ۋە ئىبادەت قىلىشقا ئۇنىڭ ئۈچۈن قۇربانلىق قىلىدىغان ھېچقانداق كاھىن («قۇربانلىق قىلغۇچى») يوق ئىدى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئايۇپ ئۆزى ھەم ئۆز ئائىلىسىدىكىلەر ئۈچۈن قۇربانلىق قىلىش مەسئۇلىيىتىنى ئۆز زىممىسىگە ئالىدۇ.
ئايۇپ ھەم ئۈچ دوستىغا نىسبەتەن «قايتا تىرىلىش» توغرىسىدا ھېچقانداق خەۋەر ياكى ۋەھىي بېرەلمىگەن. ئۇلار پەقەت: ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىن ئادەمنىڭ روھى ناتونۇش، سىرلىق، قاراڭغۇ يەرگە، يەنى تەھتىساراغا (ئىبرانىي تىلىدا «شېئول»)غا بارىدۇ، دەپ بىلىدۇ. شۇڭا ئايۇپ ھازىرقى ئازابلىرىمنىڭ ئورنىغا، كەلگۈسىدە مەن تىرىلىپ خۇدا بىلەن دوستلۇقتا ھەم خۇشاللىقتا بولىمەن، دېگەن تەسەللىنى تاپالمايدۇ. بىراق بىز ئۇنىڭ ئاقلىنىشى ئۈچۈن ۋە بېشىغا چۈشكەن ئىشلارغا يورۇقلۇق تېپىش ئۈچۈن يېلىنىش ئازابى بىلەن ئىچىدىن چىققان بايانلىرىنىڭ ئۇلۇغ پەيغەمبەرلەرچە بولغانلىقىنى ئېتىراپ قىلماي تۇرالمايمىز. شۇ بايانلىرى ئارقىلىق بىز ئۇنىڭ ئېتىقادىنىڭ ئۆز ئەتراپىنى قاپلاپ تۇرغان قاراڭغۇلۇقتىن بۆسۈپ چىققانلىقىنى كۆرۈۋالالايمىز. 9-بابتا ئۇ: «خۇدا بىلەن مېنىڭ ئوتتۇرامدا كېلىشتۈرگۈچى بىر «ئەلچى» ياكى «ئارىچى» بولسا ئىدى!» دېگەن ئىنتىزارىنى بىلدۈرىدۇ. ئاندىن 19-بابتا (25-27-ئايەت) ئۇ ئۆزىنىڭ مۇنداق بىر «كېلىشتۈرگۈچى»سىنىڭ، ھەقىقەتەن بارلىقىنى جاكارلايدۇ؛ ئۇنىڭ بىر «گوئېل»ى، يەنى ئۇنى ئاقلاش ئۈچۈن بەدەل تۆلەيدىغان قۇتقۇزغۇچىسى بار بولىدۇ، نەتىجىدە ئۇ ئۆز كۆزى بىلەن خۇداسىنى كۆرەلەيدۇ ھەمدە شۇ چاغدا خۇدا ئۇنىڭ بېشىغا چۈشكەنلىرى توغرىسىدا ئۇنىڭغا جاۋاب بېرىدۇ، دەپ بىلدۈرىدۇ. بۇ بايان مۇتلەق ھەيران قالارلىق بولىدۇ ھەم (بەزى جەھەتلەردىن ئېيتقاندا) ئۇنىڭ بارلىق بايانلىرىنىڭ ئىچىدە ئېتىقادىنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسى سۈپىتىدە تۇرىدۇ. بۇ باياننىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشى شۈبھىسىزكى، پەقەت مەسىھتە، يەنى «يول، ھەقىقەت ۋە ھاياتلىق ئۆزۈمدۇرمەن. مەنسىز ھېچكىم خۇدا-ئاتامنىڭ يېنىغا بارالمايدۇ» دېگۈچى ناسارەتلىك ئەيسادىلا تېپىلىدۇ (ئىنجىل، «يۇھاننا» 14-بابتا).
بىز يەنە مۇنداق بىر ھالقىلىق مەسىلىدىن ئاتلاپ ئۆتۈپ كېتەلمەيمىز؛ بۇ ھالقىلىق مەسىلە ئوقۇرمەنلەر بولغان بىزلەرگە ناھايىتى ئېنىق قىلىپ بىلدۈرۈلگەن بولۇپ، ئۇ بولسىمۇ، ئايۇپنىڭ بېشىغا چۈشكەن ھەربىر ئىش شەيتاننىڭ قۇترىتىشى بىلەن باشلىنىدۇ. كىتابنىڭ باشلىنىشىدىلا، بىزگە ئەرشتە ئۆتكۈزۈلگەن بىر كېڭەشتىن بىر كۆرۈنۈش ئايان قىلىنىدۇ. شەيتان ئاشۇ كېڭەشنىڭ ئىچىگە سوقۇنۇپ كىرگەندە، خۇدا ئۇنىڭغا جەڭ ئېلان قىلىپ: ــ دۇنيادا مەندىن قورقىدىغان، مېنى سۆيىدىغان ھەم ھەقىقەتەن ماڭا خىزمەت قىلىدىغان كىشى بار، ئۇنى كۆرگەنسەن؟ ــ دەپ سورايدۇ.
شەيتانمۇ خۇداغا جەڭ ئېلان قىلىپ: «دۇنيادا ھەققانىيلىق ياكى مۇھەببەت دېگەندەك مۇنداق نەرسىلەر يوق، بارلىق ئادەملەر، جۈملىدىن ئايۇپ پەقەت سەندىن ئېرىشىدىغان بەختلەر ھەم بەرىكەتلەر ئۈچۈن ئىبادىتىڭدە بولىدۇ، دەيدۇ. بەخت-بەرىكەتلەر ئايۇپتىن ئېلىپ كېتىلىدىغان بولسا، ئۇ چوقۇم سەندىن يۈز ئۆرۈيدۇ» دەيدۇ. شەيتاننىڭ بۇ سۆزلىرى: «سەن خۇدا «ئىنسانلارغا پارا بېرىدىغىنىڭ» ئۈچۈنلا ئۇلار (بولۇپمۇ ئايۇپ) سېنى سۆيىدۇ» مەنىدە ئېيتىلغانىدى. شەيتاننىڭ ئىككى قېتىملىق ئەرزىگە رەددىيە بېرىش ئۈچۈن، خۇدا ئايۇپنى شەيتاننىڭ قولىغا تاپشۇرىدۇ. شۇنداق قىلىپ ئايۇپنى بالايىئاپەتلەر بېسىپ كېتىدۇ. مانا بۇ بايانلاردىن بىز شۇنى بىلىمىزكى، ئايۇپتا يۈز بەرگەن ئىشلار ھەرگىزمۇ ئۇنىڭغا تەربىيە بېرىش ئۈچۈن ئەمەس ۋە ياكى ئۇنىڭ گۇناھلىرى تۈپەيلىدىن ئۇنى جازالاش ئۈچۈنمۇ ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ئىچى-تېشىنىڭ بىردەكلىكىنى، ھەققانىيلىقىنى ھەم سۆيگۈسىنى سىناش ئۈچۈندۇر (ھالبۇكى، بۇ سىناقلار ئايۇپنى تېخىمۇ پاكلايدۇ ھەم ئۇنى تاۋلايدۇ).
بۇ ئىشلارنىمۇ يەنە خۇدانىڭ ئىنسانلارغا تۇتقان پىلانىغا نىسبەتەن ھەمدە ئۇنىڭ ئايۇپقا «مېنىڭ ئىشەنچلىك قۇلۇم» دەپ باغلىغان ئىشەنچىسىگە نىسبەتەنمۇ كەلگەن بىرخىل سىناق ھېسابلىغىلى بولىدۇ. بىراق كىتابتا خاتىرىلەنگەن بارلىق ئىشلاردا، ئايۇپ ۋە ئۇنىڭ ئۈچ دوستى خۇدانىڭ ئايۇپ توغرىسىدىكى ئەينى ئېيتقان سۆزلىرىدىن، شۇنداقلا شەيتاننىڭ خۇداغا جەڭ ئېلان قىلغان شىكايەتلىرىدىن ھېچ خەۋەرسىز ئىدى؛ پەقەت ئوقۇرمەنلەر بولغان بىزلەرلا ئەينى چاغدا ھەقىقەتەن نېمە ئىش يۈز بېرىۋاتقانلىقىنى بىلەلەيمىز؛ پەقەت بىزلا خۇدا بىلەن شەيتاننىڭ ئەرشتە ئەينى چاغدىكى قارمۇقارشى ئېيتقان سۆزلىرىدىن خەۋەرلەنگەن بولۇپ، ئايۇپ بىلەن دوستلىرىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ھەممە گەپ-سۆھبەتلەرگە باھا بېرەلەيمىز.
كىتابنىڭ مۇقەددىمىسىدىكى ئىككى باب بىلەن «خاتىمە قىسمى»دىكى ئاخىرقى بابتىن سىرت، كىتابنىڭ قالغان قىسىملىرى ئىبرانىي شېئىرىيىتى ئۇشلۇبىدا يېزىلغان. باشقا كىتابلاردا قەيت قىلغىنىمىزدەك، ئىبرانىي شېئىرىيىتىدە مىسرالار ئىككى مىسرالىق (پاراللېل)، بەزىدە ئۈچ مىسرالىق يېزىلىدۇ. بىر بەندتىكى (كۇپلېتتىكى) ھەربىر مىسرانىڭ ئوخشاپ كېتىدىغان ياكى سېلىشتۇرما بولىدىغان تېمىسى بار. خۇدا بىزگە ئىنئام قىلغان بۇ خىل شېئىرىيەت ئۇسۇلىنىڭ ئالاھىدە ۋەزىنى ۋە قاپىيىلىرى بولمىغاچقا، بۇ خىل شېئىرىيەتنى جۈرئەتلىك تەرجىمە قىلىشقا مۇيەسسەر بولدۇق. دۇنيا خەلقلىرى بۇ بەند ۋە مىسراللارنى ئوقۇپ ھەم ئۆگىنىپ، ئۇنىڭدىن مەمنۇنىيەت بىلەن بەھرىمەن بولۇۋاتماقتا.
تەرجىمە جەريانىدا، بىز ئىبرانىي تىلى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان نۇرغۇن ئالىملارنىڭ مەخسۇس «ئايۇپ» توغرىسىدىكى ئەسەرلىرىدىن چوڭقۇر ياردەم، ئىلھام، شۇنداقلا ئۆزىمىزگە نىسبەتەن كۆپ بەھرگە ئېرىشتۇق. بولۇپمۇ «ئايۇپ» تېمىسىدا يېزىلغان ئەنگلىيەدىكى كلارك دوكتور (1817)، گېرمانىيەدىكى دېلىتج دوكتور (1851)، شوتلاندىيەدىكى ستراخان دوكتور (1890) ھەم ئاۋسترالىيەدىكى ئارخېئولوگىيە ئىنستىتۇتىنىڭ تەتقىقاتچىسى ئاندېرسېن پروفېسسورلارنىڭ (1975) ئەسەرلىرىدىن، شۇنىڭدەك 1920-يىللىرى قەشقەردە ئىشلەنگەن ئۇيغۇرچە نۇسخىسىدىن ھەم خەنزۇچە (1911-يىلىدىكى «和合本») «مۇقەددەس كىتاب» نۇسخىسىدىن كۆپ پايدىلاندۇق.
بارلىق تارىخشۇناسلار ئېتىراپ قىلغاندەك، تەۋراتنىڭ «ئايۇپ» قىسمى ئەڭ قەدىمىي بىر كىتابدۇر؛ ئەگەر بۇنداق ئىنتايىن بىلىملىك ئالىملار ھەم تىلشۇناسلارنىڭ ياردىمى ھەم زور تۆھپىسى بولمىغان بولسا، «ئايۇپ»نى چۈشىنىشتە ھازىرقى ئەھۋالىمىزدا بىز تېخى كۆپ گۆدەك ھېسابلىنىمىز.
كىتابنىڭ كۆپ قىسمىدا ئايۇپنىڭ ئۈچ دوستى بىلەن بولغان سۆھبىتىنىڭ خاتىرىلەنگەن؛ ئايۇپ ھەم ئۇنىڭ دوستلىرى سۆز قىلغاندىن كېيىن، ئېلىخۇ سۆز قىلىدۇ؛ ئەڭ ئاخىرىدا خۇدا ئۇلارنىڭ ئۈستىگە چۈشكەن بىر دەھشەتلىك بىر قارا قۇيۇن ئىچىدىن ئايۇپقا سۆزلەيدۇ. ئوقۇرمەنلەر سۆھبەتلەرنى ئوقۇغاندىن كېيىن نېمىنىڭ توغرا، نېمىنىڭ خاتا، نېمىنىڭ ھەقىقەت ۋە نېمىنىڭ ساختىلىق ئىكەنلىكىنى پەرق ئېتىشى ئىنتايىن زۆرۈردۇر ــ دېمەك، ئوقۇمەنلەر ئۆزى ئايۇپنىڭ سۆزلىرىدە نېمىنى خۇدادىن گۇمانلىنىپ، نېمىنى ئېتىقادى بىلەن ئېيتقانلىقىنى، دوستلىرى ھەم ئېلىخۇنىڭ دېگەنلىرىدىن نېمىنىڭ ئۇلارنىڭ ئۆز پىكرىلىرىدىنلا كەلگەنلىكىنى، نېمىنىڭ خۇدادىن كەلگەنلىكىنى ھۆكۈم قىلىشى كېرەك. بۇ نۇقتىنى نەزەردە تۇتۇپ ئوقۇرمەنلەرگە ياردىمى بولسۇن دەپ بەزى زۆرۈر ئىزاھاتلارنى بەردۇق.
بىز ئايۇپ بىلەن ئۈچ دوستى ھەم ئېلىخۇ ئارىلىقىدا بولغان بۇ سۆھبەتنىڭ خاتىرىسىنى، ھەتتا ئايۇپنىڭ دوستلىرىنىڭ خاتا پىكىرلىرى ھەم ئايۇپنىڭ ئاچچىق داد-پەريادلىرىنى پۈتۈنلەي خۇدانىڭ بۇيرۇقى بىلەن قەيت قىلىنىپ يېزىلغان ھەم شۇنداقلا ئەينى ھالدا خاتىرىلەنگەن، دەپ ئىشىنىمىز. بىز خۇدانىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنداق بۇيرۇغانلىقىنىڭ سەۋەبى توغرۇلۇق «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە ئىزاھلاپ بېرىشكە تىرىشىمىز.
«ئايۇپ» دېگەن بۇ كىتاب كۆپ ئەسىرلەردىن بېرى ھەرقانداق مەدەنىيەتتىكى ئېتىقادچىلار ھەم ئېتىقادسىزلار تەرىپىدىنمۇ «دۇنيادىكى ئەڭ ئۇلۇغ ئەدىبىي ئەسەرلەردىن بىرى» دەپ قارىلىپ كېلىنىۋاتىدۇ. لېكىن بۇ كىتابنى تەرجىمە قىلىشتىكى مەقسىتىمىز مۇشۇ سەۋەبتىن ئەمەستۇر؛ كىتابنىڭ ئەڭ چوڭ پايدىسى ھەزرىتى ئايۇپنىڭ ئىزلىرىنى باسىدىغانلار ئۈچۈن بولىدۇ. مەقسىتىمىز بولسا ئۇلار بۇ پايداغا ئېرىشسۇن دېگەندىن ئىبارەتتۇر. دېمەك، مۇقەددەس تەۋرات ھەم ئىنجىلدىكى ۋەھىيگە ئاساسەن، ھەممىگە قادىر بولغۇچىغا تايىنىشنى ئۆگىنىدىغانلارنىڭ «پەرۋەردىگار مۇھەببەتتۇر» دەپ تونۇپ، ھەرقانداق قىيىنچىلىق ھەم ئازاب-ئوقۇبەتلەر ئاستىدا خۇداغا ئىشىنەلىشىدە مۇشۇ كىتابنىڭ تولۇق پايدىسى بولسۇن دەپ دۇئا بىلەن ئۇنى تەرجىمە قىلدۇق.
مەزمۇن: ـ
(1) (5-1:1) تونۇشتۇرۇش. ئايۇپ؛ ئۇنىڭ تۇرمۇشى ۋە ئائىلىسى
(2) (12-6:1) ئەرشتىكى بىرىنچى قېتىملىق سۆھبەت. شەيتان خۇداغا ئايۇپ توغرىسىدا جەڭ ئېلان قىلىدۇ.
(3) (22-13:1) نەتىجە. بالايىئاپەت ئايۇپنىڭ تەئەللۇقاتى ھەم ئائىلىسىدىكىلىرىگە چۈشىدۇ. ئايۇپ يەنىلا خۇداغا ئىبادەت قىلىدۇ.
(4) (6-1:2) ئەرشتىكى ئىككىنچى قېتىملىق سۆھبەت. شەيتان خۇداغا ئايۇپ توغرىسىدا يەنە جەڭ ئېلان قىلىدۇ.
(5) (10-7:2) نەتىجىسى. ئايۇپنى قورقۇنچلۇق بىر كېسەل باسىدۇ. ئۇ يەنىلا خۇداغا ئىبادەت قىلىشنى داۋاملاشتۇرىدۇ.
(6) (13-11:2) ئايۇپنىڭ دوستلىرى كېلىپ، ئۇنىڭ بىلەن ماتەم تۇتۇپ سۈكۈت بىلەن ئولتۇرۇشىدۇ.
(7) (3-باب) ئايۇپ ئۈچ دوستى بىلەن سۆزلىشىشكە باشلايدۇ.
(8) (31-4-باب) ئايۇپ ۋە دوستلىرىنىڭ ئارىلىقىدا بولغان سۆھبەتلەر
(9) (37-32-باب) ئېلىخۇنىڭ بايانلىرى. قارا قۇيۇن چۈشىدۇ.
(10) (41-38-باب) خۇدانىڭ ئۆزى ئايۇپقا جاۋاب بېرىدۇ.
(11) (42-باب) ئايۇپنىڭ خۇداغا بەرگەن جاۋابى. ئۇنىڭ دوستلىرىغا خۇدا تەرىپىدىن تەنبىھ بېرىلىدۇ. ئايۇپ دوستلىرى ئۈچۈن دۇئا قىلىشى بىلەن كېسىلىدىن ئەسلىگە كېلىدۇ. ئۇنىڭغا ئىلگىرىكىدىن كۆپ بەرىكەتلەر ياغىدۇ.
ئىزاھات: ـ يەنە تەكرارلايمىزكى، كىرىش سۆز، ماۋزۇ ۋە ئىزاھاتلار ئوقۇرمەنلەرگە ياردىمى بولسۇن ئۈچۈن تەرجىمان تەرىپىدىن بېرىلدى. ئۇلار مۇقەددەس كىتابنىڭ ئەسلىي تېكىست-ئايەتلىرىنىڭ بىر قىسمى ئەمەس.
• • • • •
قوشۇمچە سۆز
«ئايۇپ» دېگەن كىتابتىن ئالغان بەزى ئوي-پىكىرلەر ۋە ساۋاقلار
دىققەت: تۆۋەندىكى شەرھىلىرىمىز مۇقەددەس كىتابتىكى ئەسلى نۇسخا تېكىستلەر ئەمەس، بەلكى بىز ئەينى تېكىستلەرگە قوشقان ئىزاھاتلاردەك ئوقۇرمەنلەرنىڭ تېخىمۇ ياخشىراق چۈشىنىشىگە ياردىمى بولسۇن ئۈچۈن يازغان تەھلىللىرىمىزدۇر.
خۇدا نېمە ئۈچۈن شەيتاننىڭ ئۆزىنىڭ ھۇزۇرىغا كىرىپ، ئۇنى خالىغانچە ھاقارەتلىشىگە يول قويىدۇ؟ (1- ۋە 2-بابلار)
«ئايۇپ»تىكى تېكىستلەر بىزنى بۇ سوئالغا بىۋاسىتە جاۋاب بىلەن تەمىنلىمەيدۇ. شۇنداقتىمۇ بىز «ئايۇپ»نىڭ 1- ۋە 2-بابلىرى، شۇنىڭدەك مۇقەددەس كىتابنىڭ باشقا بابلىرىدىن شەيتان توغرىسىدىكى بەزى مەلۇماتلارنى يىغىنچاقلىيالايمىز: ــ
(ئا) خۇدا «بىرلا ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە ھەممە يەردە بولىدۇ»، لېكىن شەيتان ئۇنداق قىلالمايدۇ. ئۇ خۇداغا: «مەن يەر يۈزىنى كېزىپ پايلاپ، ئۇياق-بۇياقلارنى ئايلىنىپ چۆرگىلەپ كەلدىم» («ئايۇپ» 1-2-بابلار) دەيدۇ. دېمەك، شەيتاننىڭ خۇدانىڭ ئالدىغا كىرىپ ئەرز قىلىش پۇرسەتلىرىمۇ چەكلىك بولىدۇ («1پېت.» 7:5-9دىمۇ مۇشۇنىڭغا دائىر مەلۇماتلار بار).
(ئە) شەيتان يالغانچى، ئۇنىڭ ئاساسىي قورالى يالغان سۆزلەش ۋە ئەرز-شىكايەتلەردۇر («يۇھ.» 44:8، 10:10).
(ب) «ۋەھىي» دېگەن كىتابتا شەيتاننىڭ كېچە-كۈندۈز خۇدا ئالدىدا ئېتىقادچىلار ئۈستىدىن ئەرز قىلىدىغانلىقى بايان قىلىنىدۇ («ۋەھ.» 10:12، «زەك.» 1:3-4نىمۇ كۆرۈڭ). «ئايۇپ» دېگەن كىتابتا شەيتان خۇدا ئۈستىدىنمۇ شىكايەت قىلىدۇ. شەيتان خۇداغا: سېنىڭ ئىنسانلارنى كەچۈرۈم قىلىشىڭ، ئۇلارغا شەپقەت كۆرسىتىشىڭ ئىنساندا ھېچقانداق ھەقىقىي ئۆزگىرىش پەيدا قىلمىدى»، «بۇ تەرەپتىن ئالغاندا سەن خۇدا مەغلۇپ بولدۇڭ؛ ھېچكىم سېنى ھەقىقىي سۆيمەيدۇ» دەپ پۇرىتىدۇ. شەيتاننىڭ دېگىنى بويىچە بولغاندا، ئايۇپ پەقەت خۇدانى ئۆز مەنپەئەتى ئۈچۈنلا «سۆيىدۇ» («ئايۇپ» 9:1-11، 4:2-5).
(پ) قارىشىمىزچە، شەيتاننىڭ خۇداغا قارىتا تۈپ شىكايىتى شۇكى: «خۇدا ئىنسانلارنى ھە دېسىلا كەچۈرۈم قىلىۋېتىدۇ. ئەمما مەن شەيتان خۇداغا قارشى چىققان شۇ دەقىقىدىلا، جازالىنىپ خۇدانىڭ ھۇزۇرىدىن ھەيدىۋېتىلگەنمەن» (بۇ توغرۇلۇق «ئەز.» 1:28-19، «ۋەھ.» 4:11لەرنى كۆرۈڭ). دەرھەقىقەت، خۇدا ئۆزىگە نىدا قىلغان گۇناھ سادىر قىلغان ئىنسانلارنى ئۈزلۈكسىز شەرتسىز كەچۈرۈم قىلىپ كەلدى. ئۇ نېمە سەۋەبتىن شۇنداق قىلىدۇ؟ خۇدانىڭ ئادالىتى گۇناھنى قاتتىق جازالاشنى تەلەپ قىلىدۇ ئەمەسمۇ؟
شەيتاننىڭ شىكايىتى يەنە يەشۇئانىڭ داۋاملىق باش كاھىن بولۇشىغا قارشى چىققانلىقىدا كۆرۈنىدۇ. «زەك.» 1:3-4تە خاتىرىلەنگەن غايىبانە كۆرۈنۈش بويىچە، يەشۇئا پاسكىنا، يىرگىنچلىك كىيىملەر بىلەن كىيىنگەن، كاھىن بولۇشقا پۈتۈنلەي لاياقەتسىزدەك كۆرۈنىدۇ!
مەسىھنىڭ كرېستتىكى ئۆلۈمى شەيتاننىڭ بۇ شىكايىتىنى ئۈزۈل-كېسىل تۇۋاقلايدۇ. رەب ئەيسا مەسىھ كرېستلىنىپ، بارلىق گۇناھكارلارنىڭ ئورنىدا بىزگە تېگىشلىك بولغان جازايىمىزنى كۆتۈرۈپ، كەچۈرۈم قىلىشتىكى تولۇق بەدەلنى تۆلىگەن. ئۇنىڭغا ئېتىقاد باغلىغانلار خالىس بېرىلگەن سوۋغات سۈپىتىدە شۇ كەچۈرۈمنى قوبۇل قىلىدۇ.
گەرچە مەسىھنىڭ كرېستتىكى ئۆلۈمىنىڭ خۇدانىڭ نىجات يولىنى ئاچىدىغانلىقى پەيغەمبەرلەر تەرىپىدىن بېشارەت قىلىنغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئۆلۈمى تاكى ئەمەلگە ئاشۇرۇلغۇچە، بۇ سىر شەيتاننىڭ قوشۇنلىرىدىن يوشۇرۇن تۇتۇپ كېلىنگەنىدى («1كور.» 8:2)؛ شۇڭا خۇدا شەيتاننىڭ «ئايۇپ» 1-2-بابلاردىكى ئۆزىگە قىلغان شىكايەتلىرىگە قارىتا ھېچنېمە دېمەيدۇ؛ «زەك.» 3-بابتا پەرۋەردىگارنىڭ پەرىشتىسى پەقەت شەيتاننىڭ شىكايىتىگە جاۋابەن: «پەرۋەردىگار سېنى ئەيىبلىسۇن!» دەيدۇ.
شەيتان مەسىھنىڭ كرېستتىكى ئۆلۈمى بىلەن مەغلۇپ بولدى. بۇ ھەقىقەتنى روسۇل پاۋلۇس «كول.» 13:2-15دە بايان قىلىدۇ «ئۇ (مەسىھ) ھۆكۈمدارلاردىن ۋە ھوقۇقدارلاردىن ئولجا ئېلىپ، كرېستتە ئۇلارنى رەسۋا قىلىپ ئۇلارنىڭ ئۈستىدىن تەنتەنە بىلەن غەلىبە قىلدى». مەسىھ بۇ «ھۆكۈمدارلار»دىن ئالغان «ئولجا» بولسا دەل ئۇنىڭ جامائىتى، يەنى بارلىق ئېتىقاچىلاردۇر.
مەسىھنىڭ ئۆلۈمىدىن كېيىن، شەيتان خۇدانىڭ ھۇزۇرىغا كىرىپ، خۇدانى يۈز تۇرانە ئەيىبلەپ ئەرز قىلالماس بولۇپ قالغان، دەپ قارايمىز. ئەرشلەر مەسىھنىڭ قۇربانلىق قېنى ئارقىلىق ئاشۇ يالغان شىكايەتلەر ۋە ھاقارەتلەردىن پاكلاندۇرۇلدى («ئىبر.» 23:9-24).
(ت) شەيتاننىڭ جىنلىرى يەر يۈزىدە ئىنسان تەنلىرىنى ئۆز ماكانى قىلىشقا ئۇرۇنىدۇ («مات.» 44:12-45)؛ يەنە بىر تەرەپتىن ئۇلار ئەرشلەرنىڭ چەكلىك بىر قىسمىنى ئۆزلىرىنىڭ ھۆكۈمرانلىقىنىڭ بازىسى سۈپىتىدە ئىلكىدە تۇتۇپ، ئۇنى ئىدارە قىلىدۇ؛ خۇدا ئۇلارنىڭ شۇنداق قىلىشىغا رۇخسەت قىلغان بولۇشى كېرەك، ئەلۋەتتە («ئەف.» 20:3، 10:6-12). ھالبۇكى، بۇ يەرلەر خۇدانىڭ ھۇزۇرى، يەنى «ئۈچىنچى قات ئاسمان» («2كور.» 2:12) ئەمەس. ئېيتىقادچىلارنىڭ قىلغان «روھىي ئۇرۇش»لىرى دەل شۇ «ھۆكۈمرانلار، ھوقۇقدارلار، بۇ دۇنيادىكى قاراڭغۇلۇقنى باشقۇرغۇچى دۇنياۋى ئەمىرلەر، يەنى ئەرشلەردە تۇرۇۋاتقان رەزىل روھىي كۈچلەر» بىلەن بولىدۇ.
(چ) ئاخىرقى زاماندا شەيتان يەر يۈزىگە تاشلىنىدۇ («ۋەھ.» 7:12-13). ئاندىن مەسىھنىڭ «مىڭ يىللىق سەلتەنەت»ىنىڭ بېشىدا ئۇ زەنجىرلەپ قويۇلىدۇ («ۋەھ.» 1:20-3)؛ مەسىھنىڭ مىڭ يىللىق سەلتەنىتىنىڭ ئاخىرىدا ئىنسانلارنىڭ سىنىلىشى ئۈچۈن ئۇ يەنە قىسقا ۋاقىتلىق قويۇپ بېرىلىدۇ؛ ئاندىن ئاخىرىدا ئۇ «ئوت ۋە گۈڭگۈرت كۆلى»گە تاشلىنىدۇ («ۋەھ.» 10:20).
يۇقىرىقى: «خۇدا نېمە ئۈچۈن شەيتاننىڭ ئۆزىنىڭ ھۇزۇرىغا كىرىپ، ئۇنى خالىغانچە ھاقارەتلىشىگە يول قويىدۇ؟» دېگەن سوئالغا جاۋاب بېرىشتە، بىز مۇتلەق جايىدا جاۋاب بېرەلىدۇق دەپ ئېيتالمايمىز. ئەمما خۇدانىڭ خاراكتېرىغا ئاساسلانغاندا، ئۇ يەر يۈزىدىكىلەرنىڭ قەلبىنى سىنىغانغا ئوخشاش (مەسىلەن «1تار.» 17:29، «زەبۇر» 9:7، 5:11، «پەند.» 3:17، «يەر.» 20:11، 12:20، «1كور.» 4:4-5، «1تېس.» 4:2، «ۋەھ.» 10:2، 23:2نى كۆرۈڭ)، ئۇ بەزىدە ئۇنىڭ ئەرشتىكى خىزمەتكارلىرى بولغان پەرىشتىلەرنىڭ ئېتىقادى ۋە مۇھەببىتىنىمۇ سىنايدۇ، دەپ قارايمىز. بىزنىڭ خۇداغا بولغان مۇھەببىتىمىز يەر يۈزىدە بولغىنىمىزدا سىنىلىدۇ؛ مۇھەببىتىمىز بارمۇ، يوقمۇ، بىزنىڭ قارارىمىز ۋە تاللىغىنىمىزدا ئايان قىلىنىدۇ. ئېتىقاد ۋە مۇھەببەت سىنالمىسا، ئۇنداقتا مۇھەببەت ۋە ئېتىقاد قانداق ئايان بولىدۇ؟
شۇ سەۋەبتىن «ئېرەم باغ»دا «ياخشى بىلەن ياماننى بىلگۈزگۈچى دەرەخ» قويۇلغانىدى؛ شۇ دەرەخ ئادەمئاتا بىلەن ھاۋائانىنى دەرەخنىڭ مېۋىسىدىن يېمەسلىك ئارقىلىق خۇداغا بولغان مۇھەببىتى ۋە ئىشەنچىنى بىلدۈرۈش پۇرسىتى بىلەن تەمىنلىگەن. مۇھەببەت ۋە ئېتىقادنىڭ سىنىلىشى زۆرۈردۇر.
ئەرشلەردىكى ئەھۋالمۇ شۇنداق. «ئايۇپ» 1-2-بابلاردا خاتىرىلەنگەندەك، خۇدا شەيتاننىڭ ئۆز ھۇزۇرىغا كىرىپ، ئەرز قىلىشىغا يول قويۇش ئارقىلىق، پەرىشتىلەرگە ئۆزىگە بولغان ئىمان-ئىشەنچىنى داۋاملىق بىلدۈرۈش پۇرسىتىنى بەردى (خۇدانىڭ پەرىشتىلىرى ئۇنىڭغا ئىشىنەمدۇ، شەيتانغىمۇ؟ ئەسلىدە پەرىشتىلەرنىڭ ئۈچتىن بىرى شەيتانغا ئەگىشىپ ئەرشتىن ھەيدىۋېتىلگەنىدى («ۋەھ.» 4:12نى كۆرۈڭ).
يۇقىرىقى جاۋابىمىزدىن باشقا، شەيتاننىڭ خۇدانىڭ ئالدىغا خالىغانچە كىرىشىگە يول قويۇلۇشىنىڭ باشقا سەۋەبلىرىمۇ بولۇشى مۇمكىن.
«تەبىرلەر»دىكى شەيتان توغرۇلۇق ئىزاھاتلىرىمىزنىمۇ كۆرۈڭ.
ئايۇبنىڭ ئۈچ دوستى بىلەن ئۆتكۈزگەن سۆھبەتلىرى
يۇقىرىدا سۆزلەپ ئۆتكىنىمىزدەك، مەزكۇر سۆھبەتلەردە، جۈملىدىن دوستلارنىڭ ئايۇپقا شىكايەت قىلغان سۆزلىرىدە ئاز بولمىغان خاتالىقلار مەۋجۇت دەپ قارايمىز. ئايۇپنىڭ سۆزلىرىمۇ بەزىدە قاتتىق ئازاب-ئوقۇبەتتىن ھەم دەرد-ئەلىمدىن چىققانلىقتىن، ئاچچىق ئىچىدە تەلۋىلەرچە ئېيتىلغان بولۇپ، خاتالىقلارمۇ كۆرۈلىدۇ. مەسىلەن، ئۇ بەزىدە خۇدا مېنىڭ دۈشمىنىم دەيدۇ؛ بەزىدە ئۇ خۇدا بۇ دۇنيادىكى يامانلارنىڭ ھەرىكەتلىرىگە، بىگۇناھلارنىڭ ئادالەتسىزلىككە ئۇچرىشىغا پىسەنت قىلمايدۇ، دەيدۇ. ھالبۇكى، ئاخىرىدا قارايدىغان بولساق خۇدانىڭ: «مېنىڭ توغرامدا خاتا سۆزلىدىڭلار» دەپ ئەيىبلىگىنى ئايۇپ ئەمەس، بەلكى ئايۇپنىڭ ئۈچ دوستى بولۇپ چىقىدۇ. نېمە ئۈچۈن شۇنداق بولىدۇ؟ بۇ مەسىلىگە قارىتا ئايۇپ ئۆزى بىزگە جاۋاب بېرىدۇ: ــ «ئۈمىدسىزلەنگەن كىشىنىڭ گەپلىرى ئۆتۈپ كېتىدىغان شامالدەك بولىدۇ» (6-باب، 26-ئايەت). ئۈمىدسىزلەنگەن كىشىلەر بەزىدە ئۆز دەرد-ئەلىمىنى تۆككىنىدە، ئۆزىنى باسالماي دېگەن سۆزلىرىدە دېمەكچى بولغىنىنى ئېنىق ئىپادىلىيەلمەي قالىدۇ. بۇ نۇقتا ھەممىمىزگە ئايان بولۇشى كېرەك.
مەيلى ئەرلەر بولسۇن ياكى خانىم-قىزلار بولسۇن سۆزلىگىنىدە، خۇدا پەقەت ئۇلارنىڭ سۆزلىرىنىڭ يۈزەكى مەنىسىگە ئەمەس، بەلكى سۆزنىڭ ماھىيىتىگە قارايدۇ، دەپ ئىشىنىمىز؛ شۇنىڭ ئۈچۈن خۇدا ئايۇپنىڭ كۆڭلىنىڭ ئۆزىنى ھەرنەپەس ئىزدەيدىغانلىقىنى كۆرۈپ يەتكەن. بىز ئۆزئارا پاراڭلاشقاندىمۇ خۇدانىڭ ئۇشبۇ خاراكتىرىدە تۇرۇشنى ئۆگىنىۋېلىشىمىز لازىمدۇر؛ بىز چوقۇم ئەھۋالنىڭ قانداق بولۇشىغا ۋە سۆزنىڭ قانداق چىقىشىغا ئەمەس، بەلكى سۆز قىلغۇچىنىڭ ئىچكى دۇنياسىغا قارىشىمىز كېرەك. مانا بۇ چىن دوستلۇقنىڭ يارقىن ناماياندىسىدۇر.
شۇنىمۇ چوڭقۇر بىلىشىمىز كېرەككى، ئايۇپنىڭ دوستلىرىدەك كىشىلەر تايىنىپ كەلگەن، ئىنسانلارنىڭ كۆزقاراشلىرىدىن ۋۇجۇدقا چىققان پەلسەپەلەر، ئۆرپ-ئادەتلەر، ئەنئەنىلەر (8:8-10 بىلداد ئېيقىنىدەك)، شەخسىي ھېسسىياتلار (2:20-3 زوفار ئېيقىنىدەك) ۋە ياكى ھەتتا «شەخسىي كەچۈرمىشلەر» قاتارلىقلار بولسۇن (4-باب، ئېلىفازنىڭكىدەك)، مەيلى ئىخلاسمەنلىك بىلەن ئېيتىلغان سۆزلەر ياكى دىنىي ئەقىدىلەر بىلەن دېيىلگەن سۆزلەر بولسۇن، ئازاب تارتىۋاتقان كىشىلەرگە ھېچقانداق ياردەم بېرەلمەيدۇ. پەقەت خۇدانىڭ دوستلۇقىدا بولغان كىشىلەرلا باشقىلارغا ئۇلارنىڭ بېشىغا چۈشكەن ئىشلارنى چۈشىنىشىكە ياردەم بەرگۈدەك مۇۋاپىق سۆزلەرنى قىلالايدۇ (خۇددى ئېلىخۇنىڭ سۆزلىرىنىڭ مەلۇم دەرىجىدە ئايۇپقا ياردىمى بولغاندەك). ئۇنداق بولمىغاندا، قولىمىزدىن كېلىدىغىنى پەقەت ھېسداشلىق بىلدۈرۈش بىلەن كۇپايىلىنىشتىن باشقىسى بولمايدۇ.
شۇڭا شۇنىڭغا ئىشىنىمىزكى، ئايۇپ بىلەن ئۇنىڭ ئۈچ دوستى ئارىلىقىدىكى سۆھبەتلەر بىزگە ھەرخىل ساۋاق بولسۇن ئۈچۈن، خۇدانىڭ بۇيرۇقى بىلەن مەزكۇر كىتابتا خاتىرىلەنگەن؛ بىراق بۇنداق ساۋاقلار، تەلىملەر ھەرگىز «بوۋاققا يېگۈزۈش ئۈچۈن تۇتۇپ تۇرۇلغان قوشۇقتىكى يۇمشاق ئاش» ئەمەس، بەلكى ئۆزىمىز ئوبدان چاينايدىغان، چوڭقۇر ئويلىنىش بىلەن ھەزىم قىلىنىدىغان تاماقتۇر.
27-باب، 13-23-ئايەت؛ ئايۇپنىڭ «يامانلارنىڭ ئاقىۋىتى» توغرۇلۇق سۆزلىرىگە ـ ئىزاھات
تۆۋەندە بىز ئۇشبۇ ئايەتلەر ئۈستىدە توختىلىمىز. بۇ ئايەتلەردىن بىز شۇنى بىلەلەيمىزكى، ئايۇپ «يامانلارنىڭ ئاقىۋىتى» توغرىسىدا ئۆزىنىڭ ئىلگىرىكى مەيدانىدىن ئۆزگەرگەن ئىدى. ئۇنىڭ دوستلىرىنىڭ سۆزىگە سەل قوشۇلغاندەك قىلىدىغان بۇ بايانى ئۇنىڭ بارلىق بايانلىرى ئىچىدىكى چۈشىنىشكە ئەڭ تەس بولغان بايانى بولۇشى مۇمكىن. بۇ بايانلارغا قارايدىغان بولساق، ئۇلارنىڭ مەنىسى ناھايىتى ئېنىق ئىپادىلەنگەن بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئىلگىرى ئېيتقانلىرىغا قارمۇ-قارشى ھالەتتە سۆزلەنگەندەك كۆرۈنىدۇ. ئىلگىرى ئۇ: «يامانلارنىڭ جازالانماسلىقىنىڭ سەۋەبى نېمە؟ نېمىشقا شۇنچە كۆپ رەزىللەر ھېچ جازالانماي مىسكىنلەرنى خالىغانچە ئېزىدۇ؟ بەزىدە يامانلار پېشكەللىككە ئۇچرايدۇ، راست؛ بىراق گۇناھسىزلارمۇ ئوخشاشلا ئۇچرايدۇ؛ بۇ ئىشلاردا ھېچقانداق تەرتىپنى بايقىغىلى بولمايدۇ» ــ دېگەنىدى. بىراق ھازىر «ئۇنىڭ بالىلىرى كۆپەيسە، ئۇلار قىلىچلىنىش ئۈچۈنلا كۆپىيىدۇ؛ ئۇنىڭ پەرزەنتلىرىنىڭ نېنى يېتىشمەيدۇ...» دەپ بايان قىلىدۇ. بۇ زادى قانداق گەپ؟
بۇ ئىككى خىل باياننى ئىنچىكە سېلىشتۇرۇپ كۆرسەك، ئەمەلىيەتتە ئالدىدا تەسۋىرلىگەن يامانلارنىڭ ئەھۋالىنىڭ تەپسىلاتلىرى كېيىن تەسۋىرلىگەن ئەھۋاللارنىڭ تەپسىلاتى بىلەن پەرقلىنىدۇ. ئەمما ئومۇمەن ئېيتقاندا، زىددىيەت بارلىقىنى ئېتىراپ قىلماسلىققا بولمايدۇ.
ئايۇپ مۇشۇ ۋاقىتقىچە يامانلارنىڭ بۇ دۇنيادا ئادالەت بىلەن جازالانمايدىغانلىقىغا، بىگۇناھلارنىڭ ئېزىلگەنلىكىدە چىڭ تۇرۇپ كەلگەنىدى. ئۇنىڭ دوستلىرى بۇ پاكىتلارغا ئادەمنى رازى قىلغۇدەك چۈشەندۈرۈش بېرەلمەيتتى. بىراق پەرىزىمىزچە، شۇنداق ئىمكانىيەت باركى، ئايۇپنىڭ ئېتىقادى بۇ ئەشەددىي پاكىتلارنى ئويلاشقا بىردەملىك بەرداشلىق بېرەلمەي، ئۆز-ئۆزىگە تەسەللى بېرىش ئۈچۈن، ئۆزىنىڭ پەرەزلىرىگە تايىنىپ، تەسەۋۋۇرىنى ئىشلىتىپ «يامانلار ئەمەلىيەتتە مەن دېگەن يول بىلەن جازالىنىدۇ، ھەققانىيلار قىلغانلىرىنى قايتۇرۇۋالىدۇ، شۇڭا خۇدا راست ئادىل بولىدۇ» دەپ ئۆزىگە ھەم باشقىلارغا چۈشەندۈرۈشكە ئىنتىلىدۇ.
روشەنكى، ئۇنىڭ ئىلگىرى دېگەن گەپلىرى ھازىرقى دېگەن گەپلىرىگە قەتئىي رەددىيە بېرىدۇ (ئۆزىمىزنىڭ تەجرىبىمىزمۇ رەددىيە بېرەمدۇ-يوق؟). ئۇنىڭ ئېتىقادىنىڭ بۇنداق بىردەملىكلا ئاجىزلىقىنى ھەممىمىز چۈشىنەلەيمىز دەپ ئويلايمىز.
بىز ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئۆز چۈشەنچىسىگە كېلىشىنى ئۈمىد قىلىمىز. مەزكۇر سۆھبەتلەردە مەلۇم بىر زاتنىڭ گېپىنىڭ توغرىلىقىنى ياكى ناتوغرىلىقىنى پەرق ئېتىش ئۈچۈن، پەرۋەردىگارنىڭ ئايۇپنىڭ ئۈچ دوستىغا كېيىن ئېيتقان: «سىلەر مېنىڭ توغرامدا ئۆز قۇلۇم ئايۇپ توغرا سۆزلىگەندەك سۆزلىمىدىڭلار» دېگەن سۆزىنىڭ نۇرى ئاستىدا ھەممە سۆزلەرنى دەڭسەپ بېقىش كېرەك دەپ ئويلايمىز.
ئېلىخۇنىڭ سۆزلىرى
ئايۇپ، ئېلىفاز، بىلداد، زوفار ۋە ئېلىخۇلارنىڭ ھەممىسى پەرۋەردىگار تەرىپىدىن: «نەسىھەتنى تۇتۇرۇقسىز سۆزلەر بىلەن خىرەلەشتۈرگەن زادى كىم؟» (2:38) دەپ ئەيىبلەندى. ئەمما خۇدا ئايۇپنىڭ ئۈچ دوستنى «سىلەر مېنىڭ توغرامدا ئۆز قۇلۇم ئايۇپ توغرا سۆزلىگەندەك سۆزلىمىدىڭلار» (7:42) دەپ ئەيىبلىگەن بولسىمۇ، ئېلىخۇ مۇشۇنداق ئەيىبلەنگەن ئەمەس. ئەيىبلەنمەسلىكى مەلۇم جەھەتتىن ئېلىخۇنىڭ ئۇلاردىن كۆپ ياش بولغانلىقىدىن ۋە ياكى سەۋر-تاقەت بىلەن سۆزلەش پۇرسىتىنى كۈتكەنلىكىدىن بولۇشى مۇمكىن؛ بىراق ئويلىنىشىمىزچە، بۇنداق بولۇشتىكى مۇھىم سەۋەب شۇكى، ئۇنىڭ ئېيتقان سۆزلىرىنىڭ بىرنەچچە خاتالىق يەرلىرى بولغىنى بىلەن ئۇ يەنىلا ئايۇپقا نىسبەتەن، ھەقىقەتەن ھەقىقەتنى سۆزلىگەن خۇدانىڭ گۇۋاھچىسى ئىكەنلىكىدىن بولغان. ئۇنىڭ ئايۇپقا (ھەم بىزگە) ئېيتقان مۇھىم مەزمۇنلۇق سۆزلىرى ئىچىدە، تۆۋەندىكىلەرنى گەۋدىلىك دەپ قارايمىز: ــ
(I) خۇدا ئۇلۇغ بىر ئوقۇتقۇچىدۇر. ئۇ مۇقەددەس روھى ئارقىلىق ئىنساننىڭ روھىدا ھەم ۋىجدانىدا نەسىھەت ھەم ئاگاھلارنى سۆزلەيدۇ.
(II) ئىنسان مۇقەددەس روھنىڭ ئاۋازىغا قۇلاق سالمىسا، ئۇ چۈشلەر ھەم غايىبانە ئالامەتلەر ئارقىلىق ئادەملەرنى ئويغىتىپ، ئۇلارنىڭ ئۆتكۈزۈش ئالدىدىكى گۇناھلىرى توغرۇلۇق ھەم ئۆز تەكەببۇرلۇقى توغرۇلۇق سەگىتىدۇ.
(III) ئەگەر يەنىلا ئويغىنالمىغان بولسا، خۇدا ئادەملەرنى كېسەللىككە ياكى ھەرخىل مۈشكۈللۈككە ئۇچرىتىش ئارقىلىق ئۇلارنى سەگىتىپ قويۇشى مۇمكىن. ئۇنىڭ مەقسىتى ئۇلارنى جازالاش ئەمەس، بەلكى مېھىر-مۇھەببىتىدىن ئۇلارغا گۇناھلىرىدىن، تەكەببۇرلۇقىدىن توۋا قىلىش پۇرسىتىنى بېرىشتۇر.
(IV) خۇدا بىلەن ئىنسان ئارىسىدا تۇرغان بىر كېلىشتۈرگۈچى بار. بۇ كېلىشتۈرگۈچىنىڭ ئىلتىجا دۇئاسى ئارقىلىق ئادەم قۇتقۇزۇلىدۇ، چۈنكى كېلىشتۈرگۈچى ئادەمنىڭ گۇناھلىرى ئۈچۈن بەدەل تۆلەيدۇ.
شۇڭا، بۇ زاتنىڭ دۇنياغا كېلىشى توغرۇلۇق ھەم ئېلىخۇ ھەم ئايۇپمۇ بېشارەت بەرگەن، دەپ ئىشىنىمىز.
(V) خۇدانىڭ مېھىر-شەپقىتىدىن ئۇ بەلكىم ئادەملەرگە بىر قېتىملا ئەمەس، بىرنەچچە قېتىم توۋا قىلىش پۇرسىتىنى بېرىشى مۇمكىن (بىراق پۇرسەتنىڭ زادى قانچىلىكلىكىگە ھېچكىم كاپالەت بېرەلمەيدۇ!).
(VI) ئېلىخۇ خۇدانىڭ ئۇلۇغلۇقى ھەم ئۇنىڭ ئۆزىنى ياراتقانلىقىدىن، جۈملىدىن ئىنسانلاردىن خەۋەر ئالىدىغانلىقى توغرۇلۇق كۆپ سۆزلەيدۇ.
مۇسا پەيغەمبەرگە بېرىلگەن قانۇنلارغا ئاساسەن ھەربىر دەۋانى ھەل قىلىش ئۈچۈن ئىككى ياكى ئۈچ گۇۋاھچى بولۇشى كېرەك ئىدى. ئايۇپ بۇ «دەۋا»سىدا ئۇ ئىككى گۇۋاھچىدىن خۇدانىڭ سۆز-كالامىنى ئاڭلىغانىدى ــ بىرىنچى گۇۋاھچى ئېلىخۇ، ئىككىنچى گۇۋاھچى بولسا خۇدانىڭ ئۆزى ئىدى. شۇڭا ئىشىنىمىزكى، ئېلىخۇ خۇدانىڭ ئايۇپقا ئەۋەتكەن ئەلچىسىدۇر. ئايۇپنىڭ ئېتىقادى بىر تەرەپتىن سىنىلىۋاتقان بولسىمۇ، يەنە بىر تەرەپتىن ئۇ ئازاب-ئوقۇبەتلىرى ئارقىلىق ئادىمىيلىك جەھەتتىن، تەكەببۇرلۇقتىن ھەم ئۆز-ئۆزىگە تايانغانلىقىدىن ئىبارەت بۇ رەزىل ئىللەتلەردىن تاۋلىنىدۇ. مانا بۇ تاۋلىنىش ئۇنى تېخىمۇ ساپ ئېتىقادقا ئېرىشتۈرىدۇ. شۇڭا، ئېلىخۇنىڭ ئۇنى تەكەببۇرلۇق توغرۇلۇق ئاگاھلاندۇرۇشلىرى ئۇنىڭ ۋىجدانىغا تەگكەن دەپ قارايمىز. بىز بۇنى ئۇنىڭ ئېلىخۇنىڭ سۆزلىرىگە ھېچقانداق جاۋاب بەرمىگەنلىكىنىڭ بىر سەۋەبى دەپ قارايمىز.
شۇنداقتىمۇ، ئېلىخۇ يەنىلا ئايۇپقا ئۇۋال قىلىدۇ. ئۇ ئايۇپنى: ــ «باشقىلارنى مازاق قىلىشتىن ھۇزۇر ئالىسەن»، «يامان ئادەملەرگە ھەمراھ بولۇپ ماڭىسەن»، «خۇداغا بويسۇنۇپ خىزمەت قىلىشنىڭ پايدىسى يوق دەيسەن» (7:34-9) ھەم «ئاسىيلىق قىلغانسەن» (37:34) دەپ ئەيىبلەيدۇ. ئۇ ئايۇپقا ھەقىقىي ھېسداشلىق قىلمايدۇ؛ ئۇ ئىنساننىڭ گۇناھى ۋە ياكى ئىتائەت قىلىشى خۇداغا ھېچقانداق تەسىر يەتكۈزمەيدۇ (35-باب) دەيدۇ. بىراق «ئايۇپ» 1-باب، تەۋراتتىكى «يارىتىلىش» قىسمى ۋە باشقا يەرلەردىن بىلىمىزكى، بۇنداق قاراش توغرا ئەمەس. ئۇ ئايۇپنىڭ باشقا دوستلىرىغا ئوخشاش «يامانلار بۇ دۇنيادا غەلىبە قىلمايدۇ» دېگەن ئىنتايىن ئاددىي خۇلاسىگە كېلىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بەزىدە (ئۆزىنىڭ تەكەببۇرلۇقىنى ياكى ئۆزگىلەرنىڭ كۆڭلىنى چۈشەنمەيدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ) سۆزمەنلىك قىلىپ قويىدۇ.
شۇنىڭ ئۈچۈن ئېلىخۇدىن ئالغان مۇھىم بىر ساۋاق شۇكى، مەلۇم بىر ئادەم خۇدانىڭ ئەۋەتكەن ئەلچىسى بولغىنى بىلەن، ئۇنىڭ ھەربىر سۆز-ھەرىكىتىنىڭ توغرا بولۇشى ناتايىن. بىراق بىز ئېلىخۇنىڭ «خۇدا ئۆز روھى ئارقىلىق ئىنسانغا ساۋاق ئۆگىتىدۇ» دېگەن ئىنتايىن مۇھىم تەلىمىنى كۆڭلىمىزدە ساقلىشىمىز لازىم. شۇنداق قىلغان چېغىمىزدىلا بىز خۇدادىن (مەيلى كىمنىڭ ۋاسىتىسىدىن كېلىشىدىن قەتئىينەزەر) ئۆزىنىڭ سۆزلىرىنى پەرق ئېتىدىغان، شۇنداقلا قوبۇل قىلىدىغان قۇلاقلارنى بىزگە ئاتا قىلىشىنى ئىلتىجا قىلالايمىز. شۇنداق قىلىپ بىز تەكەببۇرلۇقنىڭ خەتەرلىكلىكىنى ياكى باشقىلارنىڭ سەۋەنلىكلىرىنى باھانە قىلىپ ئۇلارنىڭ توغرا ھەم ئورۇنلۇق سۆزلىرىنى قوبۇل قىلماسلىقتىن ساقلىنالايمىز.
يۇقىرىقى ئىزاھاتلاردا دېگىنىمىزدەك، بىز ئېلىخۇنى مەزكۇر كىتابنىڭ ئاپتورى دەپ قارايمىز.
پەرۋەردىگار ئايۇپقا قىلغان سۆزلەر
پەرۋەردىگارنىڭ ئايۇپقا قىلغان سۆزلىرى ئاجايىب، ئەلۋەتتە. لېكىن ئۇنىڭ ئايۇپقا ئېيتمىغان سۆزلىرىمۇ ئوخشاشلا ئاجايىبتۇر. خۇدا ئۆزىنىڭ ئايۇپقا قىلغان مۇئامىلىسى ئۈچۈن ئۇنىڭغا ھېچقانداق ناماقۇل بولمايدۇ؛ ئايۇپنىڭ ئىلگىرىكى ئېچىنىشلىق يېلىنىشلىرىغا خۇددى پەرۋا قىلمايۋاتقاندەك مۇئامىلە قىلىدۇ. ئازاب-ئوقۇبەتنىڭ سىرلىرى توغرىسىدا ئۇ ھېچقانداق يىپ ئۇچىنى تەمىنلىمەيدۇ؛ ياكى ئايۇپنىڭ بالايىئاپەتنىڭ زەربىلىرى ئاستىدا قىلغان سەۋر-تاقىتىنىمۇ ھېچ تەرىپلىمەيدۇ؛ ئۇنىڭ سىناقتىن ئۆتكەنلىكىنى ئۇنىڭغا دەپ چۈشەندۈرمەيدۇ؛ ياكى ئۆزىنىڭ ئايۇپ ئارقىلىق «خۇدانىڭ ئوغۇللىرى»غا ئىنساننىڭ خۇداغا شەخسىيەتسىزلىك بىلەن خالىس خىزمەت قىلالايدىقانلىقىنى ئىسپاتلاپ قايىل قىلغانلىقى توغرۇلۇق ئايۇپ بىلەن ھېچ سىردىشىپ قويمايدۇ؛ ئۇنىڭغا ئەڭ قاتتىق چۈشكەن زەربىلەرنىڭ ئۆزىنىڭ مۇھەببەتلىك قولىدىن كەلگەنلىكىنى سۆزلىمەيدۇ؛ ئېلىخۇ ئازابنىڭ تەربىيە بېرىش ۋە ئادەمنى گۇناھنىڭ چاڭگىلىدىن قۇتقۇزۇش رولى توغرۇلۇق سۆزلىگىنى بىلەن، خۇدا ئۇنىڭ گېپىنى قىلمايدۇ؛ ئۇ يامانلارنىڭ قىلغانلىرىنى ئۆزلىرىگە قايتۇرۇش مەسىلىسى ئۈستىدە ھېچقانداق گەپ قىلمايدۇ؛ ئۇ دوستىنىڭ شىكايەتلىرىگە ھەم ئايۇپنىڭ ئۆزىنى ئاقلىغانلىقىغا ئوخشاشلا پەرۋا قىلمىغاندەك قىلاتتى. ئۆلۈم-تەھتىسارانى يوشۇرىدىغان چۈمبەلنى ئېلىپ تاشلىماي تىرىلىش ھەم كېيىنكى قىيامەت كۈنى توغرۇلۇقمۇ ھېچ سۆز قىلمايدۇ. ئەگەر خۇدا يۇقىرىقى مەسىلىلەر ھەققىدە سۆز قىلغان بولسا، ئايۇپنى ئەڭ قىينايدىغان مەسىلىلەردىن بىرىگە جاۋاب بەرگەن بولاتتى. ئەمەلىيەتكە قارايدىغان بولساق، ئۇنىڭ ئايۇپنىڭ دوستلىرى بىلەن قىزغىن تالاش-تارتىش قىلغان مەسىلە ئۈستىدە توختالغان سۆزلىرى يوق دېگۈدەك ئىدى. ئۇ يەنە ئايۇپ بېشارەت بەرگەن دۇنياغا كەلگۈسىدە كېلىدىغان قۇتقۇزغۇچى توغرۇلۇقمۇ بىۋاسىتە ھېچ گەپ قىلمايدۇ.
يەنە ئىچكىرىلەپ تەھلىل ئېلىپ باردىغان بولساق، بىز شۇنى تونۇپ يېتەلەيمىزكى، ئايۇپنىڭ ئەڭ چوڭ ئازابى ئۇنىڭ مال-چارۋا، پادىلىرىدىن ئايرىلىشمۇ، پۈتۈن بالا-چاقىلىرىدىن بىراقلا دەھشەت بىلەن ئايرىۋېتىلىشمۇ ۋە ياكى ئۇنى بىر تېرە بىر سۆڭەك قىلىپ قويغان قورقۇنچلۇق تېرە كېسىلىمۇ ئەمەس؛ يەنە ئۆز جامائەت-يۇرتداشلىرىنىڭ ئۇنى چەتكە قېقىشلىرىمۇ ئەمەس، ياكى ئۇلارنىڭ ئۇنى «خۇدا لەنەت قىلىپ ئۇرغان» دەپ مازاق قىلغانلىقىمۇ ئەمەس؛ دوستلىرىنى ئۆزىگە تەسەللى بېرىدۇ دەپ قىلغان ئۈمىدىنى يەردە قويغانلىقى ياكى ئۇلارنىڭ سەن مەلۇم بىر ئېغىر گۇناھنى يوشۇرۇپ كەلدىڭ ياكى ھەتتا خۇداغا ئاسىيلىق قىلدىڭ دېگەن شىكايەتلىرىمۇ ئەمەس؛ ئۇنى ئەڭ ئازابلايدىغان ئىش شۇكى، ئۇ ئەسلىدە ئۆز دوستى دەپ بىلگەن، «چېدىرىمدا ماڭا سىرداش بولغان!» دېگەن خۇداسىنىڭ ھازىر بولسا ئۇنى تاشلاپ ئۆز دۈشمىنى بولۇپ قېلىۋاتقانلىقىدىندۇر. دوستلىرىنىڭ ئۇنىڭ بىلەن توختاۋسىز مۇنازىرىلىشىپ، ئازاب-ئوقۇبەت بولسا يامانلىققا چۈشۈرۈلگەن جازا، ھەققانىيلار پەقەت بەرىكەتلىك كۈنلەرنى كۆرىدۇ، ھەردائىم شۇنداق بولىدۇ، دەپ ئۇنىڭغا زەربە قىلىپ تەنقىد قىلغانلىرى ئۇنى بۇ قايغۇغا تېخىمۇ چۆمدۈرىدۇ ھەم ئۇنىڭغا تېخىمۇ ئاچچىق داد-پەريادلارنى كۆتۈرگۈزىدۇ. ھالبۇكى، كۆرگىنىمىزدەك ئۇ قورقۇنچلۇق گۇمانلار ئىچىگە غەرق بولغاندا، ئۇنىڭ روھى خۇدانىڭ ئۆزگەرمەس ياخشىلىقى، ۋەدىسىدە قەتئىي تۇرىدىغانلىقى ھەم ئۇنىڭ بۇ دۇنياغا ئەۋەتىدىغان بىر قۇتقۇزغۇچىسى توغرىسىدىكى بېشارەتلىك، ئېتىقادلىق ئۆتكۈر بايانلار بىلەن گۇمانلىرىدىن بۆسۈپ ئۆتىدۇ.
ئايۇپنىڭ ھەممە گەپلىرىنى تۈگىتىشى ھەم باشقىلارمۇ سۆزلەردىن توختىشى بىلەنلا ئاندىن پەرۋەردىگار ئۆزى سۆز قىلىدۇ. ئۇ پەقەت سۆزلا قىلىپ قالماي، يەنە ئۆزى ئايۇپقا كۆرۈنىدۇ. ئەمدى ئۇ گۈلدۈرماما ئارىسىدىن سۆز قىلغاندا ئايۇپ باشلىنىشتىلا ئۇنىڭ ئاۋازىنى دۈشمەننىڭ ئەمەس، بەلكى دوستنىڭ ئاۋازى دەپ بىلىدۇ. بۇ ئايۇپ ئۈچۈن ئۆزىنىڭ بارلىق سوئاللىرىنىڭ جاۋابىغا ئېرىشىشىدىن كۆپ ئەۋزەل ئىدى. خۇدا ئۇنى قورقۇنچلار بىلەن تارمار قىلمايدۇ ياكى ئۇنىڭ ئەسلىدە ھەققانىيلىق بىلەن قىلغانلىرىنى ئىنكار قىلمايدۇ، ياكى دوست ۋە رەقىبلىرىنىڭ تەنقىدلىرىنىڭ ئاساسلىرى بار دەپ پۇرىتىپ ئېيتمايدۇ. ئۇ ئۆزىنى خۇداسىنىڭ يېنىغا قايتىپ كەلدىم دەپ بىلىدۇ؛ شۇنداقلا خۇدانىڭ ئەمەلىيەتتە ئۆزىدىن ھېچ ئايرىلىپ باقمىغانلىقىنى بىلىپ يېتىدۇ ھەمدە ئىنساننىڭ ئازابلىرىنى خۇدانىڭ چۈشۈرگەن غەزىپىنىڭ مۇتلەق ئالامىتى ئەمەسلىكىنى تونۇپ يېتىدۇ، شۇنداقلا بۇ ئارقىلىق زور تەسەللىگە ئېرىشىدۇ. خۇدانىڭ ئۇلۇغ شەپقىتىنى ھەم ھەقىقىتىنى قايتىدىن تونۇپ يېتىپ، ئۇ ئۆزى ئۈچۈن ھېچنېمىنى، ھەتتا ئۆزىنى ئاقلاشنىمۇ ئىلتىجا قىلمايدۇ. ئۇنىڭ قايغۇ-ھەسرەتلىرى يېڭى بىرخىل بويسۇنۇشتا، يېڭى بىر خۇشاللىقتا غايىب بولىدۇ.
خۇدا ئايۇپقا مازاق تۈسىدە ئەمەس، بەلكى كىنايىلىك بىر تۈستە سۆز قىلىدۇ ــ يەنى دوستلار ئۆزئارا ئەركىن پاراڭلىشىۋاتقان ھالەتتە سۆز قىلىدۇ. ئۇ ئۇنىڭغا ھەقىقىي ئەركەك بولۇش توغرۇلۇق، ئۆزى ياراتقان كائىنات توغرۇلۇق ئازراق سۆزلەيدۇ. تۆۋەندە بۇ ھادىسىلەر ھەم ھايۋانلار توغرۇلۇق بىزمۇ ئويلىغىنىمىز توغرىسىدا قىسقىچە توختىلىپ ئۆتىمىز. ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئۆزلىرىنىڭ بەلكىم بۇ ئەھمىيەتلىك مەزمۇنلاردا ئۆز ئوي-پىكىرلىرى بولۇشى مۇمكىن؛ بىز ئوقۇرمەنلەرگە ئازراق ياردىمى بولسۇن دەپ ئۆزىمىزنىڭ بىرنەچچە ئوي-پىكرىمىزنى ئوتتۇرىغا قويىمىز.
يەر-زېمىن ۋە دېڭىز (4:38-11)
خۇدا يەر شارىنى ياراتقان چاغدا ئىنسانلارغا قارىغاندا خۇداغا تېخىمۇ يېقىن بولغان پەرىشتىلەر شادلىقىدىن ناخشىلار ئېيتقانىدى. ئۇلارنىڭ شادلىق كۈيلىرى بىزنى ئۇنىڭغا قاتنىشىشقا خىتاب قىلماقتا.
يۇقىرىدا، تېكىستتىكى ئىزاھاتلاردا سۆزلىگىنىمىزدەك، يەر-زېمىن ۋە دېڭىز-ئوكيانلار ئىنتايىن نازۇك بولغان بىر تەڭپۇڭلۇقتا ساقلىنىپ كەلمەكتە. خۇدا نۇھ پەيغەمبەر ئارقىلىق ئىنسانلارغا بۇنىڭدىن كېيىن ھەرگىزمۇ چوڭ بىر توپان بىلەن يەر-زېمىننى يوقاتمايمەن دەپ ۋەدە قىلغان. بىراق گەرچە يەر يۈزىنىڭ ئۈچتىن ئىككىسى دېڭىز بولسىمۇ، بىز خۇدانىڭ شەپقىتى بىلەن تېخى قۇرۇقلۇق ئۈستىدە تۇرغانلىقىمىز ئۈچۈن، ئۇنىڭدىن مىننەتدار بولدۇقمۇ ياكى «بۇ شۇنداق بولۇش كېرەك!» دەپ قاراۋاتامدۇق؟
تاڭ سەھەر ۋە نۇر (12:38-15)
گەرچە بىز كۈندۈز ھەم كېچىنى يەر شارىنىڭ ھەر 23 سائەت، 56 مىنۇت 4 سېكوند ئايلىنىشىدىن ئالمىشىپ تۇرىدۇ، شۇڭا «قۇياش چىقىشى» بىلەن ئەتىگەن بولىدۇ دەپ بىلگەن بولساقمۇ، بۇ ھادىسنى يۈرگۈزگۈچى يەنىلا بەرىبىر خۇدادۇر؛ شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇنىڭ قىلغان بۇ ئىشى ئۈچۈن مىننەتدار بولۇشىمىز كېرەك. نۇرغا كەلسەك، كۆزنىڭ نۇر ئارقىلىق مۇھىتىمىزدىن ئۇچۇر ئېلىش قابىلىيىتى شۈبھىسىزكى «توختاۋسىز يۈز بېرىدىغان بىر مۆجىزىدۇر»؛ بۇنداق مۆجىزىنىڭ ھەر دەقىقىدە مەۋجۇت بولۇشى ئاتالمىش «تەدرىجىي تەرەققىيات» نەزىرىيىسىدە دېيىلگەن ئىمكانىيەتتىن يىراقتىن يىراقتۇر.
دېڭىز «بۇلاقلىرى» (16:38)
بىپايان «سۇ ئامبارلىرى» ياكى «سۇ بۇلاقلىرى» دېڭىزلاردىلا ئەمەس، بەلكى يەر ئاستىدىكى تاشلاردىمۇ بار. خۇدا مۇشۇ يەردە مانا بۇلارنى كۆرسەتكەن بولۇشى مۇمكىن. دېڭىزلارنىڭ چوڭقۇر يەرلىرى يەر شارىنىڭ تېخى تەكشۈرۈلۈپ ئېنىقلانمىغان چوڭ جايلىرى ھېسابلىنىدۇ.
ئۆلۈمنىڭ دەرۋازىلىرى (17:38-18)
گەرچە بىز ئىنجىلدا خاتىرىلەنگەن مەسىھ ئەيسانىڭ تەلىمىدىن ئۆلۈم-تەھتىسارا توغرۇلۇق «ئايۇپ»قا سېلىشتۇرغاندا بىلىمىمىز چوڭقۇرراق بولسىمۇ، بىراق ئۆلۈم ئايۇپ ئۈچۈن ۋە بىز ئۈچۈنمۇ ھازىرغىچە يەنىلا چوڭ بىر سىردۇر.
نۇر ۋە قاراڭغۇلۇق (19:38-21)
نۇر ئالەمنىڭ ئەڭ چوڭ سىرلىرىدىن بولۇپ كەلمەكتە. ئىلىم-پەن تەتقىقاتلىرى ئۇنى چۈشەندۈرۈشكە كۈچىنىڭ بارىچە تىرىشىۋاتىدۇ. ئۇلار نۇر توغرىسىدا بىزگە كارامەت يېڭى مەلۇماتلارنى ئۈزلۈكسىز بەرمەكتە؛ شۇنداقتىمۇ، نۇر يەنىلا شۇنداق سىرلىق تۇرماقتا.
قار، مۆلدۈر (22:38-23)
قار ۋە مۆلدۈر بىزنىڭ كۆز ئالدىمىزغا تېپىشماقلارنى قويىدۇ. بىر قار ئۇچقۇنىنىڭ مىكروسكوپ ئاستىدا كۆرۈنگەن گۈزەل نۇسخىلىرى بەلكىم خۇدا سۆزلىگەن «قار خەزىنىلىرى»نىڭ بىر تەرىپى بولسا كېرەك. ئىككى پارچە قار ئۇچقۇنىنىڭ ئوخشاش نۇسخىدا بولغانلىقى ھېچقاچان كۆرۈلۈپ باققان ئەمەس.
مۆلدۈرلەرنىڭ بولسا ئادەمنىڭ مۇشتىچىلىكمۇ بولغانلىقى بايقالغان. شۇنچە ئېغىر بىر نەرسە قانداقمۇ ئاسماننىڭ ئۆزىدە شەكىللەنسۇن؟ مېتېئورولوگىيە جەھەتتە ئازراق بىلىمگە ئېرىشىش پەقەتلا ئۇنىڭ توغرىسىدىكى سوئاللىرىمىزنى كۆپەيتىدۇ.
شەرق شامىلى (24:38)
گەرچە ھاۋا رايىنىڭ «كومپيۇتېر مودېل»ى ئىجاد قىلىنغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ ھاۋا رايىدىن تولۇق ئالدىن مەلۇمات بېرەلىشى تولىمۇ يىراق، كەلگۈسىدىمۇ شۇنداق بولىۋېرىدۇ.
يامغۇر، گۈلدۈرماما، چاقماق، شەبنەم (25:38-27)
چاقماقنى ھاسىل قىلىدىغان ئاددىي بوران-چاپقۇننىڭ قۇدرىتى بىرنەچچە ئاتوم بومبىسىدىن كۈچلۈك ھېسابلىنىدۇ. بىراق چاقماقنىڭ بۇ قۇدرىتى شۇ بومبىلارنىڭ ھالاك قىلىش كۈچى بىلەن بىرقاتاردا قويۇلمايدۇ، بەلكى ھەتتا «ھايات تەڭپۇڭلۇق»ىغا كېرەك بولغان بىرنەچچە خىل خىمىيىۋى بىرىكمىلەرنى ئىشلەپ چىقىرىدۇ.
ھاۋانىڭ سۇنى كۆتۈرۈپ، پارغا ئايلاندۇرۇشى بىلەن سۇيۇلۇقنى ئۇيۇتۇش، ئۇيۇتمىنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاش (شەبنەم، يامغۇر تامچىلىرى قاتارلىقلار) خۇسۇسىيىتى بولمىغان بولسا، دۇنيادا ھېچ جانلىق نەرسە بولمايتتى.
مۇز، قىراۋ (28:38-30)
بارلىق سۇيۇقلۇقلار ئىچىدە پەقەت سۇنىڭ قېتىشىدىلا (مۇز ھالىتىگە كىرگەندە) شۇنچە چوڭ كېڭىيىش يۈز بېرىدۇ. شۇنداق بولغاچقا، كۆل-دېڭىزلاردا مۇز پەيدا بولسا، ئاستىدا ئەمەس، ئۈستىدە شەكىللىنىدۇ؛ بۇ ھالەت بولمىسا، يەر يۈزىدە ھېچ جان ئىگىسى بولمايتتى.
روشەنكى، ئايۇپنىڭ دېڭىزلارنىڭ مۇزلىشى توغرىسىدا خەۋىرى بار ئىدى؛ (بولمىسا خۇدا ئۇنىڭغا بۇلارنى دەپ بەرمىگەن بولاتتى) ــ شۇڭا ئۇ ئىنتايىن يىراق يۇرتلارغا بېرىپ كەلگەن ئادەم بولسا كېرەك.
يۇلتۇزلار ۋە يۇلتۇز تۈركۈملىرى (31:38-33)
خۇدا كۆپچىلىككە تونۇش بولغان يۇلتۇز تۈركۈملىرى توغرىسىدا سۆز قىلىدۇ. يۇقىرىدا دېگىنىمىزدەك، كۆپ قىسىم كىشىلەر «قەلب يۇلتۇز توپى»دا پەقەت يەتتىدەك يۇلتۇزنى كۆرەلەيدۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇ 800دىن كۆپ يۇلتۇزدىن تەركىب تاپقان. ئۇلارنى بىر-بىرىگە چېتىشتۇرغان كۈچ ھازىرغىچە سىر بولۇپ تۇرماقتا. ئورىئون يۇلتۇز تۈركۈمىدە بىر-بىرىگە چېتىقلىق بەزى يۇلتۇزلارمۇ بار؛ ئورىئوننىڭ «قىلىچ»ىدا كارامەت بىر «يۇلتۇز بۇلۇتى» بار.
بۇلۇت ۋە چاقماق (34:38-38)
بۇلۇتلار قانداق قىلىپ سۇنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈپ، ئۇنى دېڭىزدىن يىراق بولغان قەشقەردەك يۇرتلارغا ئاپىرىپ ياغدۇرۇرىدۇ؟ قانداق قىلىپ پۈتۈن قۇرۇقلۇقتىكى جانىۋارلارنى باقىدۇ؟ بۇمۇ خۇدانىڭ كارامەت ئىكەنلىكىنىڭ بىر بەلگىسى، ئەلۋەتتە.
شىرلار (39:38-40)
شىرلارغا يېمەكلىكنى قانداق قىلىپ تەمىنلەش بەلكىم ئىنسانلار ئەڭ ئاز كۆڭۈل بۆلىدىغان ئىشلاردىن بىرى بولسا كېرەك! بەزىلەر ھەتتا شىرسىز بىر دۇنيانى تىلەيدۇ. بىراق خۇدا ئۇلارنى ئېسىدە تۇتىدۇ ھەم ئۇلارغا كۆيۈنىدۇ. ئىنساننىڭ ئويلىرى بولسا ھەمىشە ئۆزىگە چېتىشلىق ئىشلار بىلەن چەكلىنىدۇ؛ بىراق ئۇلار شىرلارنىڭ ئۆزى تۇرۇۋاتقان دۇنيانىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى ئىكەنلىكىنى چۈشىنىشى كېرەك. ئەگەر ئايۇپ خۇدانىڭ ئىشلىرىغا ئەھمىيەتلىك بىر ھۆكۈم چىقارماقچى بولسا، ئۇنداقتا ئۇنىڭ شىرلار توغرىسىدا بىرنېمىنى چۈشىنىشىگە توغرا كەلمەسمۇ؟
تاغ قاغىلىرى (41:38)
تاغ قاغىلىرى ئادەملەردىن يىراقلاردا ياشايدۇ؛ شىرلاردىن غەم قىلمىغاندەك، ئۇلارمۇ ئىنسانلار غەم قىلىدىغان ئىشلاردىن بىر قىسمى ئەمەس. بۇ ياۋايى، دەندەتكىلى بولمايدىغان بىر قۇشتۇر. ئۇ سوغۇق، خىلۋەت تاغلىق رايونلاردا ياشاشتىن ھۇزۇر ئالىدۇ. خۇدا ئۇنىڭغا ئۆز ئورنىنى بېكىتىپ بەرگەن؛ ئىنسانلار بۇ نۇقتىنى چۈشىنىپ يېتەلمىسىمۇ، ئۇنىڭ ھاياتىدا ئۆز مەقسىتى باردۇر.
ياۋا ئۆچكىلەر ۋە جەرەنلەر (1:39-4)
خۇدا ئادەمزاتنىڭ بىلىمىدىن ياكى كونترولىدىن يىراق تۇرىدىغان بۇنداق ھايۋانلار توغرۇلۇق سۆزلەشتىن ھۇزۇر ئالغانغا ئوخشاش، ئۇلارنىڭ يوشۇرۇن تۇغۇت تولغاقلىرىنىڭ ھەممىسى ئۇنىڭغا ئايان. شۇڭا ئۇ ئايۇپنىڭ قايغۇسىغا كۆيۈنمەسمۇ؟ جەرەنلەرنىڭ بالىلىرى چوڭ بولۇپ يېتىلىدۇ، ئاندىن ئانىسىنىڭ تۇغۇت تولغىقىنى ئۇنتۇپ قالغاندەك قايتىپ كەلمەيدۇ؛ ئانىلىرى بولسا ئۇلارنى ئايىمايلا قويۇۋېتىدۇ. بۇلارنىڭ ھەممىسى خۇدانىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشىدۇر؛ ئۇلارنىڭ بۇنداق ھاياتىنىڭ ئەركىن شەكلىنىڭمۇ ھەممىسى ئۇنىڭ ئىدارىسى ئاستىدىدۇر. ئۇلارغا قاراپ باقايلى، ھەرقانداق ئادەمنىڭ بىر نەرسە ياكى ئادەم توغرۇلۇق «بۇ مېنىڭكى» دېيىشى توغرىمۇ؟ ئايۇپ يۈز بەرگەن ئىشلارنىڭ بېشىدا خۇداغا ئىبادەت قىلىپ: ــ «ھەممىنى پەرۋەردىگار ماڭا بەرگەن، ئەمدى پەرۋەردىگار مەندىن ئېلىپ كەتتى» ــ دېگەنىدى. بىراق ئۇ بۇ ھەقىقەتنى ئۆزىگە چوڭقۇر سىڭدۈرگەنمۇ؟ خۇدا بۇنداق ياۋايى ھايۋانلارغا دالانى كېزىش ئەركىنلىكى بەرگەن يەردە، ئۇ ئادەملەرگىمۇ ئەركىنلىك بېرىدۇ، ئەلۋەتتە؛ بۇ ئەركىنلىك (مەيلى بىز خۇدانىڭ يامانلىقنى كېيىنرەك جازالايدىغانلىقىنى بىلگەن بولساقمۇ) يامانلىق قىلىشنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بولىدۇ، ئەلۋەتتە.
ياۋا ئېشەك (5:39-8)
روشەنكى، خۇدا ئۆزى ياراتقان بۇ ياۋا ھايۋاننىڭ ئەركىنلىكىدىن ئالاھىدە ھۇزۇر ئالىدۇ. بۇ چىرايلىق ھايۋاننىڭ ياۋايى تەبىئىتىنىڭ بارلىقى ئۇنىڭ پىلانىنىڭ بىر قىسمىدۇر. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىنسان بۇ ھايۋاندىن ساۋاق ئېلىپ، خۇدانىڭ ئۆزلىرىدىن خەۋەر ئالىدىغانلىقىدىن خاتىرجەم بولۇشىغا توغرا كەلمەمدۇ؟
ئېلىخۇ (37-باب، 13-ئايەتتە) كۆرسەتكەندەك، ئەگەر دۇنيادىكى بەزى نەرسىلەر ياكى شەيئىلەر پەقەت خۇدانىڭ رازىلىقى ئۈچۈنلا مەۋجۇت بولغان بولسا، ئەمدى ئىنسان: «ماڭا پايدىلىق ئەمەس»، «ماڭا ياردەم بېرەلمەيدۇ» ۋە ياكى «ماڭا قولايسىزلىق ئېلىپ كېلىدۇ» دەپ بۇلاردىن ئاغرىنسا بولمايدۇ، ئەلۋەتتە.
ياۋا كالا (9:39-12)
ئىنسان پەقەت كۆندۈرەلمەيدىغان بۇ يوغان ھايۋان نېمە مەقسەتتە يارىتىلغاندۇ؟ ئۇ «تەبىئەتنىڭ تەڭپۇڭلۇقى»نىڭ بىر قىسمى بولغاندىن سىرت، شۈبھىسىزكى، ئۇنىڭ مەۋجۇتلۇقى بىزگە خۇدانىڭ پىلانلىرىنىڭ بىر بۆلىكىنىڭ ئادەمزاتنىڭ ھۆكۈمىدىن ۋە كونترول دائىرىسىدىن ھالقىپ كېتىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا، ئىنسان ئەگەر خۇدانىڭ پىلانىنىڭ ھەممىسىنى چۈشەنگىلى بولىدۇ ۋە ياكى چۈشىنىشىم كېرەك دەپ ئويلىسا بۇ نادانلىق بولىدۇ.
تۆگىقۇش (13:39-18)
خۇدانىڭ تۆگىقۇشتا نېمە مۇددىئاسى باردۇ؟ ئۇنىڭ قاناتلىرى خۇشاللىقتا قېقىلىدۇ، بىراق ئۇچۇشقا ھېچ يارىمايدۇ. خۇدا بۇ جانىۋارنى ئەقىلدە ھەم بالىلىرىغا كۆيۈمىدە كەم قىلغان ئوخشايدۇ. ئەگەر دۇنيا ئادەملەرنىڭ ئۆزلىرىنىڭ پىكرىچە بولغان بولسا، ئىنسان مۇنداق غەلىتە ھەم كۈلكىلىك بىر قۇش دۇنياغا ماس كەلمەيدۇ دەپ ئويلىشى مۇمكىن ئىدى؛ بىراق خۇدا تۆگىقۇشنى يارىتىشنى لايىق كۆرگەن. خۇدادا يۇمۇرىستىك ھېسسىيات بارمۇ قانداق؟ شۇنىڭ ئۈچۈن ئىنسان ئۆزىگە غەلىتە، ھەتتا كۈلكىلىك تۇيۇلىدىغان باشقا ئىشلارنى ياكى ۋەقەلەرنى قوبۇل قىلىپ، خۇدانىڭ ئۆزىگە بولغان كۆيۈنۈشىدىن خاتىرجەم يۈرسە ئەڭ ئاقىلانىلىك ھېسابلانمامدۇ؟
ئات (19:39-25)
ئاتنى ئادەم كۆندۈرەلىگىنى بىلەن، مۇشۇ يەردە ئۇنىڭ ھەيۋىسى، ھەرىكەتلىرىنىڭ گۈزەللىكى ھەم قورقماسلىقى تەكىتلىنىدۇ. قەدىمكى زامانلاردا ئات بولسا ئۇرۇشتىكى ئەڭ كۈچلۈك قورال بولۇشى مۇمكىن ئىدى. ئۇنىڭ جەڭدىن قورقماسلىقى ئادەملەرنىڭكىدىن ئېشىپ چۈشىدۇ. ئات بىزگە خۇدانىڭ خاراكتېرىنىڭ بىر تەرىپىنى كۆرسىتەمدۇ-يوق؟ بىز ئەتراپىمىزدىكىلەرنىڭ ھەممىسىنى، ھەتتا خۇدانىمۇ كۆندۈرۈشنى ئويلاۋاتامدۇق ياكى ئۇنىڭ بىزنىڭ كونتروللىقىمىز ئاستىدا بولۇشىنى خالايمىزمۇ؟
سار (26:39)
سارنىڭ پەسىللىك كۆچۈشى، باشقا قۇشلارنىڭ پەسىللىك كۆچۈشلىرىگە ئوخشاش بۈگۈنگە قەدەر سىر بولۇپ كەلمەكتە. قىشنى ئۆتكۈزىدىغان يەرنى ھېچ كۆرۈپ باقمىغان بىر چۈجە قانداق قىلىپ ئۇ يەرگە يول تېپىپ يالغۇز ماڭالىسۇن؟ ئاندىن ئەتىيازدا ئۆزى تۇغۇلغان يۇرتىغا قايتالىسۇن؟ ئۇنىڭ ھەيران قالارلىق ھېچ خاتاسىز يول تاپالايدىغان تۇغما تەبىئىتى بىزنى خۇدانىڭ بىزگە نېمە قىلىۋاتقىنىنى مۇكەممەل بىلىدىغانلىقى، ئىشلىرىمىزنى ھېچ خاتاسىز ئورۇنلاشتۇرىدىغانلىقى توغرىسىدا قايىل قىلارلىق بېشارەت بېرىپ تۇرىدۇ.
بۈركۈت (27:39-30)
بۈركۈت چاڭگىسىنى خىلۋەت جايلاردىلا ئەمەس، بەلكى ئىنسانلارنىڭ ئايىغى يېتەلمەيدىغان جايلاردا تىزىدۇ. ئۇنىڭ شۇنداق قىلىشى ھەردائىم ئادەملەرنىڭ پىلانلىرىنىڭ سىرتىدا تۇرىدۇ، لېكىن خۇدانىڭ پىلانى بۇلارنىڭ ھەممىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇنىڭ كۆزى ئادەملەرنىڭكىدىن زىيادە ئۆتكۈر؛ ئۇ ئاسماندا 200 مېتر ئېگىزلىكتە پەرۋاز قىلىپ يەر ئۈستىدە ئۆمىلەۋاتقان بىر قوڭغۇزنى كۆرەلەيدۇ. بۈركۈتنى ياراتقان خۇدامۇ ئىشلىرىمىزنى ئېنىق كۆرمەمدۇ؟
ئوتتۇرا شەرقتە ھايۋانلار ئۆلگەن ھامان بۈركۈتلەر ھەم قورۇلتازلار دەرھال ئەگىپ پەرۋاز قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ ئۆلۈكنىڭ گۆشىنى يېگەنلىكى ئىنسانغا يىرگىنچلىك بولغىنى بىلەن، بۇ بەرىبىر خۇدا بېكىتكەن بىر ئىش، چىرىپ كەتكەن ئۆلۈكنىڭ مۇھىتنى يۇقۇملۇق كېسەللەر بىلەن بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. بىز بۈركۈت ياكى قورۇلتازنىڭ تاپ يېگەن مەنزىرىدىن كۆزىمىزنى تارتساقمۇ، بىراق تۇرمۇشىمىزنىڭ ئايرىلماس قىسمى بولغان بەزى يېقىمسىز ئىشلاردىن ئۆزىمىزنى قاچۇرساق بولمايدۇ؛ بەلكى بۈركۈت ياكى قورۇلتازلاردىمۇ ھەمدە بۇ يېقىمسىز ئىشلىرىمىزدىمۇ خۇدانىڭ ياخشى مۇددىئالىرى بار دەپ ئىشىنىشىمىز كېرەك.
بېگېموت (40-باب)
بىز ئىزاھاتلاردا چۈشەندۈرگىنىمىزدەك، ئىبرانىي تىلىدىكى «بېگېموت» دېگەن بۇ سۆزنىڭ ئۇيغۇر تىلدىكى «بېگېموت»نى كۆرسىتىشىگە (ئىككى سۆز ئوخشاش يىلتىزلىق بولغىنى ھەم بەزى ئالىملار شۇنداق قارىغىنى بىلەن) ئىشەنمەيمىز. ئۇنىڭ مەزكۇر كىتابتىكى تەسۋىرىگە قارىغاندا، ئۇ چوقۇم يوغان، خۇدانىڭ جانىۋارلىرىنىڭ ئىچىدە ئەڭ چوڭى («بېشى») بولسا كېرەك؛ بۇ ھايۋان ئادەمدىن، ھايۋاندىن، تەبىئىي بالايىئاپەتتىنمۇ قورقمايدۇ؛ شۇنداقتىمۇ ئۇ ئىنتايىن رايىش ھەم زىيانسىز بولسا كېرەك؛ باشقا ھايۋانلار، ھەتتا كىچىك بالىلارمۇ ھېچ قورقماي ئۇنىڭغا يېقىن ئوينىيالايدۇ. «بېگېموت»نىڭ يوغانلىقى بىر تەرەپتىن خۇدانىڭ ئۇلۇغلۇقىنى نامايان قىلسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئۇ قوزغالغاندا شۇنچە دەھشەتلىك بولسىمۇ، ئۇنىڭدا خۇدانىڭ مۇلايىم تەبىئىتى گەۋدىلىنىپ تۇرىدۇ. كىچىك بالىلار بېگېموت ئالدىدا قورقمايدىغان ھالەتتە بولغاندەك، ئۇلار خۇدانىڭ ئالدىدا قورقماي ئۇنىمۇ ئېھتىمال چوڭ ئادەملەردىن ياخشىراق تونىيالايدۇ؛ ئىنجىلدا مەسىھ ئەيسانىڭ: «سىلەر توۋا قىلىپ كىچىك بالىلارغا ئوخشاش كەمتەر بولمىساڭلار، خۇدانىڭ سەلتەنىتىگە ھەرگىز كىرەلمەيسىلەر» دېگىنى خاتىرىلەنگەن («مات.» 3:18).
پىكرىمىزچە «بېگېموت» ئايۇپنىڭ دەۋرلىرىدە نەسلى تېخى قۇرۇپ كەتمىگەن بىر خىل دىنوزاۋر (مەسىلەن، «برونتوزاۋر») بولسا كېرەك.
لېۋىئاتان (41-باب)
ئەمدى لېۋىئاتاننى نېمە دەيمىز؟ ئۇنىڭ ئەڭ ئاخىرى تىلغا ئېلىنغانلىقىنىڭ سەۋەبى بەلكىم ئۇنىڭ خۇدانىڭ مەخلۇقلىرى ئىچىدە ئەڭ ئەشەددىي بولغانلىقىدىندۇر. ئىزاھاتلاردا دېگىنىمىزدەك، بەزى ئالىملار ئۇنى تىمساھ ۋە ياكى بۇرۇن مىسىردا ياشىغان، 15 مېتر ئۇزۇنلۇقتا كېلىدىغان، نەسلى قۇرۇغان «يوغان تىمساھ» دەپ قارايدۇ. بىراق بىز مۇنداق قارىمايمىز. ئۇنىڭ ئاغزىدىن ئوت چىقىدىغانلىقى، ئۇنىڭ ئاستىنىڭ «ساۋۇتلۇق» ئىكەنلىكى، «ئورنىدىن قوزغىلالايدىغانلىقى» ھەم دېڭىزدا (دەريادا ئەمەس) ياشايدىغانلىقى تەسۋىرلىنىدۇ. بۇ ئالاھىدىلىكلەر تىمساھقا ماس كەلمەيدۇ. شۈبھىسىزكى، ئايۇپنىڭ بۇ ھايۋاندىن خەۋىرى بار ئىدى ۋە بەلكىم ئۇنى كۆرگەنىدى. دېڭىز توغرۇلۇق كونا ھېكايىلەر مۇنداق ئەجدىھادەك مەخلۇقلارنى تىلغا ئالىدۇ، بىراق بىلىشىمىزچە ئۇ ئۇزۇندىن بۇيان كۆرۈنۈپ باقمىغان. يېقىندىن بېرى (مەسىلەن 1966-يىلى) ئىلگىرى كۆرۈپ باقمىغان بەزى زور يوغان مەخلۇقلار دېڭىز چوڭقۇرلۇقلىرىدىن چىققان ــ بىراق بۇلارنىڭ ھېچقايسىسىمۇ لېۋىئاتانغا ئوخشاشمايدۇ. تەۋراتتىكى «يەشايا پەيغەمبەر» دېگەن قىسىمدا (27-بابتا): ــ
«شۇ كۈنىدە (قىيامەت كۈنىدە) پەرۋەردىگار ئۆزىنىڭ دەھشەتلىك، بۈيۈك ۋە كۈچلۈك شەمشىرى بىلەن ئۇچقۇر يىلان لېۋىئاتاننى،
يەنى تولغانغۇچى يىلان لېۋىئاتاننى جازالايدۇ؛
ئۇ يەنە دېڭىزدا تۇرغان ئەجدىھانى ئۆلتۈرىدۇ» دېيىلىدۇ.
«جازالاش» دېگەن سۆزدىن قارىغاندا، ئاشۇ چاغدا ناتوغرا بىرخىل روھىي كۈچنىڭ لېۋىئاتاننىڭ كەينىدە تۇرۇشى بىلەن، لېۋىئاتان رەزىللىكنىڭ بىر ۋەكىلى بولۇپ چىقىدۇ؛ مەسىھ دۇنياغا قايتىپ چۈشۈشى بىلەن ئۇنى ئۆلتۈرىدۇ، دەپ چۈشىنىمىز. شۇنىڭ بىلەن لېۋىئاتان ئاز دېگەندە بىر قېتىم يەنە دۇنيادا پەيدا بولىدۇ.
«ئايۇپ»تا بولسا لېۋىئاتان پەقەتلا خۇدا ئۇنىڭدىن ھۇزۇر ئالىدىغان، ئۆزىنىڭ مەخلۇقلىرىدىن بىرىنىڭ سۈپىتىدىلا تىلغا ئېلىنىدۇ. ئۇنىڭ قىياپىتى ھەم كۆركەم ھەم ئەشەددىيدۇر. ئۇنىڭ ساۋۇتىغا قىل سىغمايدۇ. ئۇنىڭغا ھېچقانداق ھايۋان تەڭ كېلەلمەيدۇ. ئادەمنىڭ ئۇنى (ئەگەر تاپالىغان بولسا) كونترول قىلىش ئامالى يوق. ئۇ خۇدانىڭ كۈچى ھەم ھەيۋىتىگە ھەقىقىي بىر ۋەكىلدۇر. ئىنسان «خۇدانىڭ سۈرىتىگە ئاساسەن» يارىتىلغان دېيىلسىمۇ، («يارىتىلىش» 1-بابنى كۆرۈڭ) لېكىن ئىنسان تەكەببۇرلۇق قىلىپ خۇدانى «ئۆز سۈرىتى»گە ئوخشىتىپ، باشقىلارنى كونترول قىلىپ، قولغا كەلتۈرەلەيمەن دېگەندەك «خۇدانى گېپىمگە كۆندۈرەلەيمەن» دېگەندەك خام خىياللاردا بولۇشىغا قەتئىي بولمايدۇ. 28-بابتا دېيىلگەندەك «مانا، رەبتىن قورقۇش دانالىقتۇر؛ يامانلىقتىن يىراقلىشىش يورۇتۇلۇشتۇر». ئىنسان بالىسى خۇدا بىلەن مۇناسىۋەتتە بولماقچى بولسا، مانا بۇ باشلىنىش ــ خۇدادىن قورقىدىغان ھايا ھەم ئۆگىنىشكە تەييار بولغان كەمتەر پوزىتسىيىدۇر.
«ئۇنىڭ جېنىغا تېگىشكە پېتىنالايدىغان ھېچكىم يوقتۇر؛
ئۇنداقتا مېنىڭ ئالدىمدا تۇرماقچى بولغان كىمدۇر؟» (10-ئايەت).
خۇلاسە
پەرۋەردىگار ئايۇپقا بەرگەن جاۋابىدا، ئايۇپنى تەبىئەت دۇنياسىنىڭ چەكسىزلىكىگە، بۇ مۇرەككەپ ئالەمدە يۈز بېرىپ تۇرىدىغان، كىشىلەر ئويلاپ يېتەلمەيدىغان سان-ساناقسىز ھادىسىلەرگە، كىشىلەرنىڭ كۆز ئالدىدىن ئۆتۈپ تۇرىدىغان مۆجىزىلەرگە يۈزلەندۈرىدۇ. ئادەمنى كىچىك پېئىللىققا دەۋەت قىلىدىغان، جاۋابى بىرلا بولغان ھەرخىل كىنىيىلىك، ئەمما ساۋاق بولىدىغان سوئاللار ئۇنىڭغا بېرىلىدۇ. ئۇنىڭغا ئىنساننىڭ ئالەمنى تىزگىنلىيەلەيدىغان شەخس بولماستىن، بەلكى مەخلۇقاتنىڭ بىر قىسمى، بىپايان ئالەمنىڭ بىر ھۈجەيرىسى ئىكەنلىكى كۆرسىتىلىدۇ؛ شۇنداقلا، خۇدانىڭ پىلانىغا ۋە بۇلارنى بەجا كەلتۈرۈش تەرەپلىرىگە ئىنساننىڭ كۆزى يەتمەيدىغانلىقى كۆرسىتىلىدۇ. ئايۇپ ئۆز بېشىنى قاتۇرىدىغان مەسىلىلىرىگە بەند قىلىنغان بولۇپ، پۈتكۈل دۇنيادىمۇ ئوخشاش يېشىلمەس مەسىلىلەرنىڭ بارلىقى ئۇنىڭ ئېسىگە كەلتۈرۈلىدۇ. چوڭ تەبىئەتنىڭ چۈشەندۈرگىلى بولمايدىغان يەرلىرى بولغانىكەن، ئۇنداقتا خۇدانىڭ ئادەملەردىن خەۋەر ئېلىشىغا نىسبەتەن ئىنسانلارنىڭ كۆزى يەتمەيدىغان، چۈشىنىپ يەتمەيدىغان يەرلىرى بولىدۇ، ئەلۋەتتە.
ئايۇپ خۇدانىڭ بۇ دۇنيانى بىنا قىلىپ، ئاندىن تاشلاپ كېتىش ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئاسمان-زېمىننى ئۆز ھۇزۇرىنىڭ شان-شەرىپى بىلەن تولدۇرۇش ئۈچۈن ياراتقانلىقىنى بىلىپ يېتىدۇ.
ئاخىردا بىزگە ئايۇپ «ئۆز-ئۆزىدىن نەپرەتلىنىپ توۋا قىلدى» دەپ ئېيتىلىدۇ. ھەرقانداق ئادەمنىڭ خۇدانى كۆرۈشىنىڭ نەتىجىسى دەل مۇشۇنداق بولىدۇ. خۇدانىڭ ئۆزىنى شان-شەرەپ ئىچىدە كۆرۈشنىڭ ئۆزى ھەربىر سوئالغا جاۋابتۇر؛ مۇنداق كۆرۈش مەسىھ ئەيسانىڭ ئىنجىلدا خاتىرىلەنگەن «مۇبارەك، قەلبى پاك بولغانلار! چۈنكى ئۇلار خۇدانى كۆرىدۇ» دېگەن ۋەدىسىگە ئىشەنگەن ھەربىر كىشىنىڭ ئۈمىدى بولۇشى كېرەك. خۇدانىڭ ئىنساننى يارىتىشتىكى مەقسىتى بىز ئىسنانلارنىڭ جەننەتنىڭ راھەت-پاراغىتىنى نىشان قىلىشىمىز ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ئۆزىنى ئۈمىد ۋە نىشان قىلىشىمىز ئۈچۈندۇر.
شۈبھىسىزكى، خۇدا ئۆزىنى سۆيگەن ئىنسانلارغا كۆپ بەخت-سائادەت ۋە بەرىكەت ئاتا قىلىدۇ ۋە ياردەم قىلىدۇ. لېكىن «ئايۇپ» دېگەن كىتاب شۇنىڭغا چوڭ ئىسپات بېرىدۇكى ــ ئايۇپتەك بىر ئىنسان خۇدا ئۆزىگە مەيلى ئىلتىپات-ئىنئاملارنى يەتكۈزسۇن-يەتكۈزمىسۇن، جەننەتتە بولسۇن، دوزاختا بولسۇن، خۇدانىڭ ئۇلۇغ ھېسسىياتلىرى، مېھىر-شەپقەتلىرى، ساداقەت-سەمىمىيلىكى ۋە چەكسىز مۇھەببىتى تۈپەيلىدىن ئۇنىڭغا سادىق بولۇش، ئۇنى سۆيۈش، قەدىرلەش ئىمكانىيىتىگە ئىگە بولىدۇ. ئەگەر مۇھەببەت شەرت-مەقسەت ئىچىدە مەۋجۇت بولسا، ئۇنداقتا ئۇ ساپ، تولۇق مۇھەببەت بولمايدۇ.
ئايۇپنىڭ خۇدانىڭ مېھرىبانلىقىغا بولغان ئېتىقادى دەھشەتلىك بىر «مەھرۇم بولۇش» سىنىقىدىن ئۆتۈپلا قالماي، ئۇنىڭ خۇداغا بولغان ئېتىقادى تېخىمۇ ئاشىدۇ. شۇنى چۈشىنىشىمىز كېرەككى، ئەينى چاغدا ئۇنىڭ ئېتىقادىدا خۇدادىن باشقا ھېچقانداق بىر تايانچ يوق ئىدى. ئۇ «ئىسرائىللىق» ئەمەس (ئۇنىڭ دەۋرىدە ئىسرائىل تېخى مەۋجۇت ئەمەس)، شۇڭا ئۇنىڭ ئىبراھىم ئارقىلىق مۇسا ھەم باشقا پەيغەمبەرلەر ئارقىلىق ئىسرائىلغا بېرىلگەن ۋەھىيلەردىن خەۋىرى يوق ئىدى؛ ئۇنىڭ ئەتراپىدا ھېچقانداق «جامائەت» يوق ئىدى؛ ئۇ تاۋاپ قىلىدىغان ھېچ ئىبادەتخانا ياكى «مۇقەددەس جاي» يوق ئىدى؛ ئۇنىڭغا روھىي جەھەتتىن ياردەم بېرىدىغان ھېچقانداق «دىنىي ئويۇشما» يوق ئىدى؛ ئۇ كەلگۈسىدىكى تىرىلىشنى، كېيىنكى سوراق كۈنىنى ئېنىق بىلگىنى يوق؛ ئۇنى قوللايدىغان ھېچقانداق ئەنئەنە يوق ئىدى؛ ئۇنىڭ بېشىغا كەلگەن كۈلپەتلەر ئېتىقادىنىڭ كۈتكىنىنىڭ پۈتۈنلەي ئەكسى بولغانىدى؛ ئۇنىڭدىمۇ ئىنجىلدا ئىنسانغا مۇيەسسەر قىلىنغان زور كۈچلۈك ۋەدىلەردىن ھېچقايسىسى يوق ئىدى، ئەلۋەتتە. ئۇنىڭ ئۆزىنىڭ شۇنچە زور ئېتىقادقا قانداق كەلگەنلىكى توغرىسىدا خەۋىرىمىز يوق؛ بىز پەقەتلا خۇدانىڭ ئۇنىڭغا مەلۇم ۋەھىيلەرنى بەرگەنلىكى، ئۇنىڭغا مەلۇم بولغان بىرنەچچە سۆزنى ئاتا قىلغانلىقىنى بىلىمىز (10:6، 12:23). ئىنجىلدا مەسىھ ئەيسانىڭ: ــ «شۇڭا ... ھەقىقەتنى كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلاڭلار. چۈنكى كىمدە بار بولسا، ئۇنىڭغا تېخىمۇ كۆپ بېرىلىدۇ؛ ئەمما كىمدە يوق بولسا، ھەتتا ئۇنىڭدا بار بولغانلىرىمۇ ئۇنىڭدىن مەھرۇم قىلىنىدۇ» ــ دېگەن ۋەدە خاتىرىلەنگەن. ئايۇپ بۇ سۆزنىڭ گەۋدىلىك بىر مىسالىدۇر. ئۇ خۇدانىڭ ئۇنىڭغا ئاشكارىلىغان ھەممە قىممەتلىك ۋەھىلىرىنى قوبۇل قىلىپلا قالماي، ئۇلارنى چىڭ تۇتۇپ ئۇلارنىڭ ھەر جەھەتتىن ئەمەلگە ئاشۇرۇشىغا ئىشىنىشكە سادىق ئىدى ــ شۇڭا ئۇ تېخىمۇ كۆپ ۋەھىيلەرگە ئىگە بولغان. ئايۇپ ھەربىر دەۋرگە ئۈلگە بولالايدۇ، شۇنداقلا ئۈلگىلا بولۇپ قالماستىن، بەلكى ئازاب-ئوقۇبەتنىڭ سىرىنى تونۇشتۇرغۇچىدۇر. ئۇ ئۆزىدىن كۆپ يىل كېيىن ئۆزىدىن ئۇلۇغ بىرسى، يەنى مەسىھ ئەيسانىڭ ئوخشاپ كېتىدىغان يوللاردا ئازاب-ئوقۇبەت تارتىدىغانلىقىنى بىلمەيتتى. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا نۇرغۇن ئاجايىب ئوخشاشلىقلار بار: ــ
(I) ئايۇپنىڭ گۇناھلىرى كەچۈرۈم قىلىنىپ، خۇدانىڭ ئالدىدا ۋىجدانى پاكلانغان ھالدا تۇرۇپ ھەققانىي دەپ ھېسابلانغان.
مەسىھ ئەيسا بولسا ھېچقانداق گۇناھ قىلىپ باقمىغان، مۇكەممەل ھەققانىي بىر ئىنساندۇر.
(II) ئايۇپ ئىزدەپ يۈرگەن ھەققانىيلىق بولسا ئادەمنىڭ ئىچكى دۇنياسىدىكى ھەققانىيلىقتۇر. ئۇ بولسىمۇ، ئوي-پىكرىدىكى، قەلبىدىكى، ۋىجدانىدىكى بىرخىل ھەققانىيلىقتۇر.
مەسىھ ئەيسا بولسا دەل مۇشۇ ھەققانىيلىق، يەنى خۇدانى خۇرسەن قىلىدىغان بىردىنبىر ھەققانىيلىق توغرىسىدا تەلىم بېرەتتى ھەم ئاشۇنداق قىلاتتى.
(III) گەرچە ئايۇپ شۇنداق تەربىيە ئۆزىگە چۈشۈرۈلگۈدەك يامان ئىشنى قىلىپ باقمىغان بولسىمۇ، تۇيۇقسىز ھەم سەۋەبسىز ئازاب-ئوقۇبەتلەر ئۇنىڭ بېشىغا چۈشكەن.
مەسىھ ئەيسا ئۇنىڭ ئەڭ ئۇلۇغ مۆجىزىلىرىنى يارىتىشتىن، ئەڭ ئالىيجاناب تەلىم بېرىشتىن تۇيۇقسىز ئېلىپ كېتىلىپ، بىر كرېستكە مىخلاندى. ئۇ ھېچقانداق گۇناھ قىلمىغانىدى. ئەكسىچە ئۇ ئىنسانلارغا ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مېھرىبانلىقنى كۆرسىتىپ كەلگەنىدى. ئۇنىڭ بۇ ئازاب-ئوقۇبىتىنى ئەتراپتىكىلەردىن ھېچكىم چۈشەنمىدى.
(IV) ئايۇپ ئۇۋال قىلىنىپ، نۇرغۇن گۇناھلارنى قىلغانسەن دەپ خاتا ئەيىبلەنگەن.
مەسىھ ئەيسامۇ قاتتىق ئۇۋال قىلىنىپ، نۇرغۇن گۇناھلارنى، جۈملىدىن كۇپۇرلۇقنى قىلغانسەن دەپ ئەيىبلەندى.
(V) ئايۇپ ئۆز ئاكا-ئۇكىلىرى، دوست-قېرىنداشلىرى ھەم يۇرتىدىكىلەر تەرىپىدىن «ھازىر ئۇتۇقلۇق ئادەم ئەمەس» دەپ چەتكە قېقىلغان.
مەسىھ ئەيسا ئۇكىلىرى، ئىلگىرىكى دوست-قېرىنداشلىرى ھەم يۇرتىدىكىلەر ئويلىغىنىدەك «ئۇتۇق»قا ئېرىشمىگىنى ئۈچۈن چەتكە قېقىلغان.
(VI) ئايۇپ خۇدا تەرىپىدىن لەنەت قىلىنىپ ئۇرۇلغان، دەپ مازاق قىلىنغان.
مەسىھ ئەيسا كرېستكە مىخلىنىپ ئوخشاش سەۋەبتە مازاق قىلىنغان ــ «سەن قۇتقۇزغۇچى بولساڭ، قېنى ئۆزۈڭنى قۇتقۇزۇپ باقمامسەن؟» دەپ مازاق قىلىنغان.
(VII) ئايۇپ ئۆزىنى خۇدا تەرىپىدىن تاشلىنىپ چەتكە قېقىلغان دەپ ھېس قىلاتتى (بىراق ئەمەلىيەتتە ئۇ شۇنداق ئەمەس). بۇ ئۇ تارتقان ئازابلىرىدىن ئەڭ قىينالغان ئىش ئىدى.
مەسىھ ئەيسا بولسا ھەقىقەتەن ئەرشتىكى ئاتىسى تەرىپىدىن چەتكە قېقىلغان ــ ئۆزىنىڭ ھېچقانداق سەۋەبىدىن ئەمەس، بەلكى ئۇ بىزنىڭ بارلىق گۇناھلىرىمىزنى ئۆز زىممىسىگە ئېلىپ بىزگە تېگىشلىك بولغان جازاسىنى ئۆزى تارتقانلىقىدىندۇر. ئۇنىڭ كرېستتىكى ئازابلىرى دەرۋەقە ساناقسىز ئىدى. لېكىن ئۇنىڭغا نىسبەتەن ئەرشتىكى ئاتىسى تەرىپىدىن چەتكە قېقىلىشى ئەڭ دەھشەتلىك ئازاب ئىدى.
(VIII) ئايۇپ ئازابلىرىدىن ئەسلىگە كەلتۈرۈلگەن بولۇپ، ئەسلىدىكى مەرتىۋىسىدىن تېخىمۇ يۇقىرى ئورۇنغا كۆتۈرۈلگەن.
مەسىھ ئەيسا ئۆزى ئىنسان سۈپىتىدە دەپنە قىلىنغان قەبرىسىدىن تىرىلدۈرۈلۈپ، ئاسمانغا كۆتۈرۈلۈپ، خۇدانىڭ ئوڭ يېنىغا ئولتۇرغۇزۇلدى ھەم تېخىمۇ ئۇلۇغلاندى.
(IX) ئايۇپنىڭ ئۆزى بىرخىل «قۇتقۇزغۇچى» بولۇپ چىقتى. ئۇنىڭ دۇئالىرى ئارقىلىق ئۈچ دوستى خۇدانىڭ غەزىپىدىن قۇتۇلغان.
مەسىھ ئەيسا بولسا ھەقىقىي قۇتقۇزغۇچىدۇر ــ ئۇ ئايۇپ ئۆزى بېشارەت قىلغان كېلىشتۈرگۈچى ھەم قۇتقۇزغۇچى. ئۇنىڭ دۇئالىرى ھەم ۋاسىتىسى بىلەن، خۇداغا يېقىنلاشماقچى بولغانلارنىڭ ھەممىسى قۇتقۇزۇلىدۇ.
(X) ئايۇپ يېڭى بىر ئائىلىنىڭ بېشى بولغان.
مەسىھ ئەيسا ئۆلۈمدىن تىرىلگەندىن كېيىن يېڭى بىر ئائىلىنىڭ، يەنى ئۆزىگە ئىشىنىپ تايانغان، ئۆزىنىڭ خەلقى بولغان مۆمىن بەندىلىرىدىن تەركىب تاپقان جامائەتنىڭ بېشىدۇر.
بىز ئايۇپنىڭ ئىزىنى بېسىپ، ئۇ تونۇغان ھەم ھازىر تونۇيدىغان خۇداسىنى تونۇشىمىز لازىم! شۇنداق قىلغان چېغىمىزدىلا بىز ئۇ بېشارەت بەرگەن قۇتقۇزغۇچىنىڭ دۇئالىرى ھەم كۈچ-قۇدرىتى بىلەن ئاخىرەتتە ھەم ئۇنىڭ بىلەن ھەم بارلىق پەيغەمبەرلەر بىلەن بىللە، خۇدانىڭ ھۇزۇرىدا بولىمىز!
ئامىن!