تەۋرات 25-قىسىم
«يىغا-زارلار»نىڭ تەپسىرى
(يەرەمىيا پەيغەمبەرنىڭ يىغا-زارلىرى)
(ياكى «مەرسىيەلەر»)
كىرىش سۆز
يەرەمىيا پەيغەمبەر يازغان تەۋراتتىكى «يىغا-زارلار» قىسمىنى ئۇزۇن تونۇشتۇرۇشنىڭ ھاجىتى يوق. ئېنىقكى، ئۇ پەيغەمبەرنىڭ چوڭ كىتابى («يەرەمىيا»)نى تولۇقلايدىغان قوشۇمچىدۇر. مەزكۇر كىتابنىڭ «ئارقا كۆرۈنۈش»ىنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئاۋۋال «يەرەمىيا» دېگەن قىسىمنى ھەمدە ئۇنىڭغا قوشۇمچە قىلىنغان «كىرىش سۆز»، شۇنداقلا «قوشۇمچە سۆز»نى ئوقۇشىنى تەۋسىيە قىلىمىز. بۇ «يىغا-زارلار» قىسمى توغرۇلۇق شۇنى دېيىش زۆرۈركى، كىتابتا قەيت قىلىنغىنى پەيغەمبەرنىڭ ئۆزىنىڭ جان-جېگەر قېرىنداشلىرى بولغان خەلقنىڭ خۇداغا قىلغان ئاسىيلىقلىرى ھەمدە ئاقىۋەتتە تارتقان جازالىرىغا قاراپ، خۇداغا ئۆز دەرد-ئەلەملىرىنى تۆككەنلىرىدىن ئىبارەتتۇر. كىتابتا، بابىل ئىمپېرىيەسى (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 588-586-يىلى) پەلەستىنگە ئاخىرقى قېتىم تاجاۋۇز قىلغان چاغدىكى دەھشەتلىك ئېزىلىشلەر، ئازاب-ئوقۇبەتلەر، بولۇپمۇ ئۇلارنىڭ يېرۇسالېمنى 18 ئاي قورشاۋغا ئالغانلىقى ئالاھىدە بايان قىلىنىدۇ.
بىز «يەرەمىيا»غا قوشۇمچە قىلىنغان «كىرىش سۆز»دىن يەنە سۆز ئالساق: ــ
«يەرەمىيا ھەرگىز «مەن ياخشى، باشقىلار يامان» ياكى «ئۆزۈم بەگ، ئۆزۈم چوڭ» دەيدىغان، باشقىلارنى تەنقىد قىلىشقا ئامراق كىشى ئەمەس ئىدى. ئۇ ئۆز ئېلى تەرىپىدىن كەمسىتىلگەن، دائىم ئۇلارنىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچرىغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ خۇدانىڭ ئۇلارغا رەھىمدىللىق كۆرسىتىشىنى داۋاملاشتۇرۇشىنى تىلىگەنلىكىنى كۆرىمىز. بەزى ۋاقىتلاردا ئۇ خۇداغا: «مەن ئۈچۈن قىساس ئالغايسەن» دەپ دۇئا قىلغىنى بىلەن، «يىغا-زارلار» دېگەن كىتابىدىن، ئۇنىڭ خەلقنىڭ ھالى توغرۇلۇق چەككەن قايغۇ-ھەسرەتلىرى ۋە ئۇلارغا باغلىغان چوڭقۇر مۇھەببىتىنى كۆرەلەيمىز».
بىز مۇنداق ئاددىي سۆز بىلەن «يەرەمىيا» ھەم ئۇنىڭ «يىغا-زار»لىرىنى تەسۋىرلىيەلەيمىز: «يەرەمىيا»دا خاتىرىلەنگىنى خۇدانىڭ يەرەمىياغا (ئىسرائىل ۋە يەھۇدا ئۈچۈن) ئېيتقان سۆزلىرىنىڭ خاتىرىسى، «يىغا-زارلار»دا خاتىرىلەنگىنى بولسا يەرەمىيانىڭ خۇداغا (ئىسرائىل ۋە يەھۇدا ئۈچۈن) ئېيتقان سۆزلىرىنىڭ خاتىرىسىدۇر؛ «يىغا-زارلار» ــ يەرەمىيانىڭ خۇدانىڭ سۆزلىرىگە ھەمدە خەلقىنىڭ تارتقان ئازاب-ئوقۇبەتلىرىگە بولغان ئىنكاسى، چوڭ بىر «مەرسىيە»سىدۇر.
يەرەمىيا دەرد-ئەلەم ۋە داد-پەريادلىرىنى بىزگە شېئىر شەكلىدە قالدۇرغان. كىتاب بەش مۇناجات (ھەربىر مۇناجات بىر باب)تىن تەركىب تاپىدۇ. ئاۋۋالقى تۆت باب بولسا «ئېلىپبەلىك شېئىر» شەكلىدىدۇر. ئىبرانىي يېزىقىدا 22 ھەرپ بار. «ئېلىپبەلىك شېئىر» بولسا، تاق ئايەتلىرىنىڭ ھەربىرى ئىبرانىي ئېلىپبە تەرتىپىگە ئاساسەن يېڭى ھەرپ بىلەن باشلىنىدۇ (مەسىلەن، ئۇيغۇر تىلىدا بولسا، ئا-، ئە-، ب- قاتارلىق ھەرپلەر بىلەن باشلانغانغا ئوخشاش).
ئۈچىنچى باب ئۈچ ئايەتتىن تەركىب تاپقان 22 بۆلەككە بۆلۈنگەن بولۇپ، ئۇنىڭدا 66 ئايەت بار؛ بۆلەكلەر «ئېلىپبە تەرتىپى» بويىچە يېزىلىدۇ، ھەربىر بۆلەكتىكى ئۈچ ئايەت ئوخشاش ھەرپ بىلەن باشلىنىدۇ.
كىتابنىڭ يەنە بىر ئالاھىدىلىكى: ــ 2-، 3- ھەم 4-بابلاردا، «ئېلىپبە تەرتىپى»دە ئىككى ھەرپ، يەنى «پې» (16-ھەرپ) ۋە «ئايىن» (17-ھەرپ) ئالماشتۇرۇلىدۇ. ئىككى ھەرپنىڭ ئالماشتۇرۇلۇشنىڭ سەۋەبى بۈگۈنكى كۈنگىچە چوڭ بىر سىردۇر.
كىتابنىڭ بەشىنچى بابى «ئېلىپبەلىك شېئىر» شەكلىدە يېزىلغان ئەمەس، لېكىن ئۇنىڭدىمۇ 22 ئايەت بار.
دېگىنىمىزدەك، كىتابتا باشتىن-ئاياغ سۆزلىگۈچى يەرەمىيادۇر. ئۇ بەزىدە «زىئون» ياكى يېرۇسالېمغا، بەزىدە ئىسرائىلغا ۋەكىل بولۇپ سۆزلەيدۇ.
مەزمۇن: ــ
1-باب، 1-22 1-مۇناجات («ئېلىپبەلىك شېئىر») يېرۇسالېمنىڭ قايغۇ-ھەسرىتى
2-باب، 1-22 2-مۇناجات («ئېلىپبەلىك شېئىر») يېرۇسالېمنىڭ جازالىنىشى
3-باب، 1-66 3-مۇناجات («ئېلىپبەلىك شېئىر») جازا ۋە ئۈمىد
4-باب، 1-22 4-مۇناجات («ئېلىپبەلىك شېئىر») «خارابىلىك ئىچىدە تۇرغان يېرۇسالېم»
5-باب، 1-22 5-مۇناجات («ئېلىپبەلىك شېئىر» ئەمەس) رەھىم تىلەش دۇئاسى
••••••••
قوشۇمچە سۆز
«يىغا-زارلار» بىزگە بېرىدىغان ئاساسىي خەۋەر
ئىبرانىي تىلىدىكى كۆپ شېئىرلارنىڭ شۇنداق بىر ئالاھىدىلىكى باركى، شېئىرنىڭ مۇھىم تېمىسى ياكى خەۋىرى دەل ئۇنىڭ ئوتتۇرىسىدا تېپىلىدۇ. بىز بۇ ئالاھىدىلىكنى «ئايۇپ» دېگەن كىتابتا بايقىدۇق، ۋە مۇشۇ مۇناجاتلارنىڭ تەركىبىنى ئوخشاش دەپ قارايمىز. بۇ ئازاب-ئوقۇبەت، قايغۇ-ھەسرەت ۋە ئۈمۈدسىزلىككە تولغان شېئىرلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىن، يەنى ئوتتۇرىسىدىكى شېئىرنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدىن بىز مۇنۇ سۆزلەرنى ئوقۇيمىز: ــ
ــ «مانا، پەرۋەردىگارنىڭ ئۆزگەرمەس مېھرىبانلىقلىرى! شۇڭا بىز تۈگەشمىدۇق؛
چۈنكى ئۇنىڭ رەھىمدىللىقلىرىنىڭ ئايىغى يوقتۇر؛
ئۇلار ھەر سەھەردە يېڭىلىنىدۇ؛
سېنىڭ ھەقىقەت-سادىقلىقىڭ تولىمۇ مولدۇر!
ئۆز-ئۆزۈمگە: «پەرۋەردىگار مېنىڭ نېسىۋەمدۇر؛
شۇڭا مەن ئۇنىڭغا ئۈمىد باغلايمەن» ــ دەيمەن.
پەرۋەردىگار ئۆزىنى كۈتكەنلەرگە،
ئۆزىنى ئىزدىگەن جان ئىگىسىگە مېھرىباندۇر؛
پەرۋەردىگارنىڭ نىجاتىنى كۈتۈش،
ئۇنى سۈكۈت ئىچىدە كۈتۈش ياخشىدۇر.
ئادەمنىڭ ياش ۋاقتىدا بويۇنتۇرۇقنى كۆتۈرۈشى ياخشىدۇر.
ئۇ يېگانە بولۇپ سۈكۈت قىلىپ ئولتۇرسۇن؛
چۈنكى رەب بۇنى ئۇنىڭغا يۈكلىدى.
يۈزىنى توپا-تۇپراققا تەگكۈزسۇن،
ــ ئېھتىمال، ئۈمىد بولۇپ قالار؟
مەڭزىنى ئۇرغۇچىغا تۇتۇپ بەرسۇن؛
تىل-ئاھانەتلەرنى تويغۇچە ئىشىتسۇن!
چۈنكى رەب ئەبەدىل-ئەبەد ئىنساندىن ۋاز كەچمەيدۇ؛
ئازار بەرگەن بولسىمۇ،
ئۆزگەرمەس مېھرىبانلىقلىرىنىڭ موللۇقى بىلەن ئىچىنى ئاغرىتىدۇ؛
چۈنكى ئۇ ئىنسان بالىلىرىنى خار قىلىشنى ياكى ئازابلاشنى خالىغان ئەمەستۇر» (22:3-33).
بىز بۇ خەۋەرلەرنى مەرسىيەنىڭ ئىسرائىللارغا، شۇنىڭدەك ئۇلارغا ئوخشاش، ھەرخىل قايغۇ-ھەسرەت ياكى ئازاب-ئوقۇبەتكە چۆمگەن ھەرقايىسى ئوقۇرمەنلىرىمىزگە يەتكۈزكەن ئاساسىي مۇھىم خەۋىرى دەپ ئىشىنىمىز. ئىسرائىلغا ئوخشاش، ئۇلار بىزگىمۇ تەسەللى-ئۈمىد يەتكۈزگەي. ئامىن!