تەۋرات 22-قىسىم


«كۈيلەرنىڭ كۈيى»نىڭ تەپسىرى



كىرىش سۆز

 ئاشىق-مەشۇقلارنىڭ بىر-بىرىگە يازغان «مۇھەببەت خەت»لىرىنى ياكى «مۇھەببەت شېئىر»لىرىنى چۈشىنىشنىڭ تەسلىكى كۆپىنىچىمىزگە ئايان. ئاشىق-مەشۇقلارنىڭ ئۆز تىلى ۋە كۆپ سىرلىرى بار؛ ئۆزئارا سۆزلەشكەندە، شۇنچە كۆپ ئىشلار پەقەت ئاشىق-مەشۇق ئىككىسىگىلا مەلۇم، ئۇلارنىڭ مۇناسىۋىتىدىكى كىچىككىنە ۋەقەلەرنىڭمۇ شۇنچە زور ئەھمىيىتى بولىدۇ! مەلۇم بىر جاي، ۋاقىت ياكى چېتىشلىق ئىسىملار تىلغا ئېلىنغاندىلا، ئاندىن توپ-توپ ئەسلەتمىلەر ياكى مۇناسىۋەتلىك مەخپىي ئىشلار ئۇلارنىڭ ئېسىگە كەلكۈنلەپ كىرىدۇ. يات ئادەملەر بولسا، ئۇلارنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ گاراڭ بولۇپ قالىدۇ.

كۆپىنچىمىز ئاشىق-مەشۇقلارنىڭ بىر-بىرىگە يازغان «مۇھەببەت خەت»لىرىنى ياكى «مۇھەببەت شېئىر»لىرىنى ئوقۇپ چۈشىنىشنى ناھايىتى ئاز «مەشىق» قىلدۇق؛ ھەم شۇنداق بولۇشى كېرەك، ئەلۋەتتە ــ چۈنكى بۇ باشقىلارنىڭ ئىشلىرى تۇرسا! بىراق بەزى ۋاقىتلاردا كۈچلۈك ۋە تەسىرلىك مەلۇم بىر «مۇھەببەت ھېكايىسى»نىڭ تەپسىلاتلىرى مۇئەللىپنىڭ قەلىمى بىلەن ئاممىغا ئايان قىلىنىپ قالىدۇ؛ ھەرقانداق ئادەم لەيلى-مەجنۇن، پەرھاد-شېرىننىڭ ھېكايىلىرىدىن تەسىرلەنمەي قالمايدۇ. چۈنكى خۇدا ئۆزى ۋۇجۇدىمىزغا «رومانتىك» ھېسسىياتنى سالدى؛ بىز «ئۇنىڭ سۈرىتى»دە يارىتىلغانمىز ۋە رومانتىك ھېسسىيات بۇ سۈرەتنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمىدۇر.

ئۆز ۋاقتىدا «سۇلايمان پادىشاھ ۋە شۇلامىت»نىڭ ھېكايىسى ئىسرائىل ئاممىسى ئارىسىدا ئوخشاشلا (لەيلى-مەجنۇن ھېكايىسىدەك) داڭقى چىققان بولسا كېرەك. سۇلايمان پادىشاھ ئۆز خەلقىنىڭ ئەينى ئەھۋالىنى شەخسەن ئىگىلەش ئۈچۈن ئاددىي بىر قويچىنىڭ قىياپىتىدە گالىلىيە ئۆلكىسىگە كەلگەن بولۇشى مۇمكىن. ئۇ شۇ يەردە شۇلامىتنى («شۇلام» ياكى «شۇنەم» شەھىرىدىكى بىر قىز) ئۇچرىتىدۇ. ئۇ ئاددىي بىر يېزىلىق قىز ئىدى؛ ئاكىلىرى ئۇنىڭغا قىزىق ئاپتاپ ئاستىدا ئۈزۈمزارلىرىنى پەرۋىش قىلدۇرغانىدى. تېكىستتىن كۆرۈنىدۇكى، ئۇنىڭ ئىككى ئاكىسى ۋە بىر سىڭلىسى بار ئىدى؛ ئاپىسىمۇ تىلغا ئېلىنىدۇ، بىراق ئاتىسى تىلغا ئېلىنمايدۇ، ئېھتىمال ئالەمدىن ئۆتكەن بولسا كېرەك.

سۇلايمان بىرىنچى قېتىم شۇلامىتنى كۆرگەندە ئۇ بەلكىم بىر ئالما دەرىخى ئاستىدا ئۇخلاۋاتقان بولسا كېرەك (4:8). ئۇلار تۇنجى كۆرۈشۈپلا «كۆيۈپ قېلىشتى». دەسلەپتە بۇ ئاددىي پادىچىنىڭ كىم ئىكەنلىكىدىن قىزنىڭ قىلچە خەۋىرى يوق ئىدى، ئەلۋەتتە. سۇلايمان ئۇنىڭغا سالاھىيىتىنى كېيىنچە ئاشكارىلىدى. ھەممىگە ئايان، پادىشاھنىڭ ئايالى بولۇش ئادەمنى غەمگە سالىدىغان ئېغىر مەسئۇلىيەتلىك ئىش. شۇڭا، ئۇلارنىڭ مۇناسىۋىتى مۇقىم بولغۇچە، يەنى شۇلامىت سۇلايماننىڭ ئۆزىگە باغلىغان مۇھەببىتىنىڭ ئۆزگەرمەيدىغانلىقىغا تولۇق ئىشەندۈرۈلگۈچە، سۇلايمان ئۆز سالاھىيىتىنى ئۇنىڭغا ئاشكارىلىمىدى.

 دېگىنىمىزدەك «پادىشاھنىڭ ئايالى» بولۇش مەسئۇلىيىتى ناھايىتى ئېغىر. لېكىن بۇ مەسئۇلىيەت شۇلامىتقا ئايان بولغاندا، ئۇ ئۆزىنىڭ سۆيۈملۈك يۇرتىنى تاشلاپ، سۇلايمانغا ئەگىشىپ بۈيۈك يېرۇسالېم شەھىرىگە بېرىپ، پۈتۈنلەي يېڭى تۇرمۇشنى باشلاشتىن ئىبارەت ئۇلۇغ قارارغا كەلدى. شېئىر توي قىلغان كۈنىدىكى زىياپەتتە، قىزنىڭ كەلگۈسى كېچە توغرۇلۇق ئويلاۋاتقىنى بىلەن باشلىنىدۇ. ئاساسەن كىتابنىڭ ھەممىسى شۇلامىتنىڭ نەزىرى بىلەن يېزىلغان.

شەرقتىكى كۆپ پادىشاھلارغا ئوخشاش، سۇلايماننىڭمۇ بىر ھەرەم ئاياللىرى بار ئىدى. بىراق ئۇنىڭغا نىسبەتەن شۇلامىت «بىردىنبىر سۆيۈملۈك»ى بولدى (2:5)؛ سۆيگەن ئايال-كېنىزەكلىرى ئارىسىدا ئۇنىڭ تەڭدىشى يوق ئىدى (8:7). ئۆزلىرىنىڭ مۇھەببىتىنى تەبرىكلەش ئۈچۈن سۇلايمان 13 «ئويلىنىش»نى يازدى ۋە ئۇنى 5 «خاتىرە» ئاستىدا رەتلەپ مەزكۇر كىتابنى چىقاردى. بۇ ئون ئۈچ «ئويلىنىش»نىڭ ھەربىرى ئۇلارنىڭ مۇھەببىتىگە باغلىق بولغان بىرەر ۋەقە، پاراڭ، ئوي ياكى چۈش توغرۇلۇق بولۇپ، «ئويلىنىش»نىڭ ھەربىرى يەنە بەش «خاتىرە»نىڭ بىرى بىلەن باغلىقتۇر. بۇ ئويلىنىشلاردىن ئۇلارنىڭ مۇھەببىتىنىڭ قانداق راۋاجلانغانلىقى، قانداق كۈچەيتىلگەنلىكى، بىر-بىرىگە ئۆزلىرىنى ئۆمۈرۋايەت بېغىشلىشىنىڭ «ئۆلۈمدەك كۈچلۈك» دەرىجىگە يەتكەنلىكىنى كۆرگىلى بولىدۇ (6:8). دەرۋەقە مۇشۇنداق مۇھەببەت ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەتكە قارىتا خۇدانىڭ بىزگە ئاتا قىلغان ئۈلگىسىدۇر.

كىتابتىكى بەش خاتىرە ۋە ئون ئۈچ ئويلىنىش ۋاقىت تەرتىپى بويىچە تىزىلغان ئەمەس. شۇڭا «ئويلىنىشلار» ئۇلارنىڭ تولۇق «مۇھەببەت ھېكايە»سىمۇ ئەمەس. ئۆز ۋاقتىدىكىلەر ئۈچۈن ھېكايىنىڭ تەپسىلاتلىرى بەلكىم شۇنچە تونۇش بولغانكى، ئۇلارنى تىلغا ئېلىشنىڭ ھاجىتى يوق ئىدى، دەپ قىياس قىلىمىز. بىراق بىزگە نىسبەتەن ھېكايىنىڭ ئۆزىنى، جۈملىدىن ھەربىر خاتىرىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشلىرىنى ئازراق «رازۋېد» قىلىشىمىز بىلەن ئىگىلىۋالغىلى بولىدۇ، دەپ ئىشىنىمىز. ھەربىر «ئويلىنىش»قا قويۇلغان ماۋزۇ ۋە ئايەتلەرگە بېرىلگەن شەرھلەر، ئۆزىمىزنىڭ نېمە ئىشلارنىڭ يۈز بېرىۋاتقانلىقىغا بولغان پىكىر-تەشەببۇسلىرىمىزلا، خالاس. ئوقۇرمەنلەر بۇ چۈشەنچىلىرىمىز، پىكىرلىرىمىزنىڭ توغرا ياكى ئەمەلىيەتكە يېقىن ئىكەنلىكىگە ئۆزلىرى ھۆكۈم چىقارسۇن. يەنە تەكىتلەيمىزكى، بۇ ماۋزۇلار ۋە ئايەتلەرگە قوشۇلغان شەرھلەر، جۈملىدىن ئىزاھاتلار بىزنىڭدۇر، بۇلار مۇقەددەس كىتابنىڭ ئەسلىي تېكىستىنىڭ بىر قىسمى ئەمەس. ئۇلار پەقەت ئوقۇرمەنلەرگە ياردەم بولسۇن دېگەن ئۈمىدتە تەرجىماندىن قوشۇلدى. كىتابنىڭ ئەسلىي تېكىستى «قېنىق» بېسىلدى. تېكىستنىڭ مەنىسى توغرۇلۇق خۇلاسىگە كەلگىنىمىزدە بىز ھازىرقى زاماندىكى ئارنولد فرۇختەنبائۇم ۋە ياقۇپ پاراش دېگەن ئىككى يەھۇدىي ئالىمنىڭ ئويلىغانلىرىغا كۆپ ئەگەشتۇق. بىزنىڭچە بۇ ئىككى ئالىمنىڭ ھەربىرىنىڭ شەرھلىرى تېكىستنىڭ ئومۇمىي مەنىسىدىن ئېيتقاندا بىر-بىرىگە ئەڭ ماس كېلىدۇ.

ئەمدى سوراشقا تېگىشلىك بولغان بىر سوئال قالىدۇ: ــ «رومانتىكلىق» ۋە ئەر-ئاياللىقتىكى راۋاجلىنىپ پىشقان مۇھەببەت، بولۇپمۇ جىنسىي مۇھەببەت توغرۇلۇق بىر شېئىرلىك ھېكايىنىڭ مۇقەددەس كىتاب قىسىملىرىدىن ئورۇن ئالغۇچىلىقى بارمۇ؟ خۇدانىڭ خەلقى قانداق ياكى نېمىشقا مەزكۇر كىتابنى «خۇدانىڭ ۋەھىيسى بىلەن كەلگەن» دەپ قاراپ، ئۇنى تەۋراتتىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ كىتابلىرىنىڭ قاتارىغا كىرگۈزگەن؟ سۇلايمان پادىشاھ ئۆزى بىرىنچى بولۇپ مەزكۇر يازمىسىنىڭ «ۋەھىي» ئىكەنلىكىنى بىلىشى كېرەك، ئەلۋەتتە. ئۇ جەمئىي «بىر مىڭ بەش» شېئىر-كۈي يازغان. سۇلايمان شۇ بىر مىڭ بەش شېئىر-كۈي ئىچىدە مۇشۇ ئەسىرىنى «كۈيلەرنىڭ كۈيى» دەپ ئاتىغان؛ شۇڭا ئۇ چوقۇم ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكىنى بىلىپ يېتىپ، خەلقنىڭ ئۇنى مۇقەددەس كىتابنىڭ بىر قىسمى دەپ قوبۇل قىلىشىنى ئوتتۇرىغا قويغان. ھەتتا مۇمكىنچىلىكى باركى، كىتابنى «كۈيلەرنىڭ كۈيى» دەپ ئاتىغانلىقى «دۇنيادىكى بارلىق شېئىر-كۈيلەرنىڭ ئەڭ ئۇلۇغى» دېگەن مەنىنىمۇ كۆرسىتىشى مۇمكىن.

خۇدانىڭ يولىدا يېزىلغان مەلۇم كىتابتا ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان بېشارەت بولسا، مۆمىن بەندىلەر بەلكىم بۇ كىتابنى «خۇدادىن كەلگەن» دەپ قارىشى مۇمكىن. بىراق مەزكۇر كىتابتا شۇنداق بېشارەت يوق. بىلىشىمىزچىمۇ ئۇنىڭ يېزىلىشى بىلەن تەڭ ھېچ مۆجىزە يۈز بەرمىگەن. خۇدانىڭ يوللىرىدىكى چوڭقۇر بىر پرىنسىپ باركى، ئۇ مۇھىم ھەقىقەتلەرگە ھەردائىم بىرلا گۇۋاھچى تەمىنلەپلا قالماي، بەلكى ئىككى ياكى ئۈچ گۇۋاھچى تەمىنلەيدۇ. بۇ پرىنسىپ مۇسا پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن قانۇندا سوتلار توغرىسىدا: «ھەربىر ئىشنى ئىككى ياكى ئۈچ گۇۋاھچىنىڭ ئاغزىدىن ئىسپاتلاش كېرەك» دەپ يېزىلغان ــ باشقىچە ئېيتقاندا، ئەيىبلەنگۈچىنىڭ گۇناھىنى بېكىتىش ئۈچۈن بىرلا گۇۋاھچى كۇپايە قىلمايدۇ. ئەمما خۇدا بېكىتكەن «ھەربىر ئىشنىڭ ئىككى-ئۈچ گۇۋاھچىسى كېرەك» دېگەن شۇ پرىنسىپ سوت-دەۋالاردىن باشقا دائىرىدىمۇ كەڭ ئىناۋەتلىكتۇر. بۇ كىتابقا نىسبەتەن سۇلايمان ئۆزى بىرىنچى گۇۋاھچى بولغان، ئەلۋەتتە. ئىشىنىمىزكى، ئومۇمەن ئېيتقاندا، ئىسرائىلنىڭ پەيغەمبەرلىرى قايسى كىتابلارنىڭ خۇدانىڭ ۋەھىيسى بىلەن كەلگەنلىكىنى مۇقەددەس روھ ئارقىلىق بىلىپ ئاندىن بۇلار توغرۇلۇق خۇدانىڭ خەلقىگە گۇۋاھلىق بەرگەن. شۇنىڭدەك ئۇلار سۇلايماننىڭ «كۈيلەرنىڭ كۈيى» ھەمدە شۇنداقلا باشقا بىرقانچە تارىخىي كىتابلار (ئالايلۇق، «پادىشاھلار (1)، (2)»، «تارىخ-تەزكىرە (1)، (2)»نى «خۇدانىڭ ۋەھىيسى ۋە بۇيرۇقى بىلەن يېزىلغان، ھەقىقەتنى كۆرسەتكەن خاتىرىلەر» دەپ تەستىقلىدى. شۇنداق بولۇپ تەۋراتتىكى كىتابلارنىڭ سانى ئەسلىدىكى مۇسا پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن «قانۇنىي خاتىرىلەر» بولغان 5 كىتابتىن (بەزىدە ئىبرانىي تىلىدا «توراھ» دەپ ئاتالغان) ئاستا-ئاستا 39 كىتابقا يەتكۈزۈلدى. شۇنىڭ بىلەن تەۋرات ئەڭ ئاخىرقى «مالاكى پەيغەمبەر» دېگەن بېشارەتلىك كىتابى بىلەن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 396-يىلىدا ئاخىرلاشقان.

ئەمدى خۇدا نېمىشقا بۇ «رومانتىك مۇھەببەت»نى تەسۋىرلەيدىغان كىتابنى تەۋراتنىڭ بىر قىسمى بولسۇن دەپ بۇيرۇغان؟

تەۋراتنىڭ بىرىنچى بابىدا: «خۇدا: «بىزنىڭ سۈرىتىمىزدە، بىزگە ئوخشايدىغان ئىنسانلارنى يارىتايلى» دېگەن» دەپ خاتىرىلىنىدۇ. ئىنساننىڭ «خۇدانىڭ سۈرىتى» بولغانلىقى ئىنتايىن چوڭقۇر بىر سىر بولۇپ، خۇدانىڭ ھېچقانداق جىسمانىي جەھەتتىكى بىر «سۈرەت»ى ياكى «ئوخشاشلىق»ىنى كۆرسەتمەيدۇ، ئەلۋەتتە. «خۇدا روھتۇر» («يۇھ.» 24:4). شۇڭا ياغاچ ياكى تاشتىن جانسىز بىر مەبۇد ياساپ، «مانا خۇدانىڭ ئوخشىشى!» دېيىشكە قەتئىي بولمايدۇ ۋە شۇنداق قىلىش تەۋراتتا قەتئىي مەنئى قىلىنغان. چۈنكى ئۇنداق جانسىز بىر نەرسىنى «خۇدانىڭ ئوخشىشى» دېيىش تىرىك خۇدانى ھاقارەتلەشتىن ئىبارەتتۇر. «خۇدانىڭ سۈرىتى» ئىنساننىڭ روھى ۋە خاراكتېرىدا مەۋجۇتتۇر. بۇ «سۈرەت» گۇناھ تۈپەيلىدىن سەتلەشتۈرۈلگەن ۋە بۇزۇلغان بولسىمۇ، «سۈرەت» تېخى مەۋجۇت (ئىنجىل، «ياق.» 9:3).

ئىنساندا شۇ «خۇدانىڭ سۈرىتى»دىن قالغان بىر جەھەتى بولسا، ھەر ئىنساندا مۇھەببەتنى ئىپادىلەش ۋە مۇھەببەتنى قوبۇل قىلىشقا بولغان تەقەززا بولىدۇ؛ خۇدا دۇنيانى ئاپىرىدە قىلغاندا مۇھەببەتنىڭ ئالاھىدە بىر يولدا ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەت ئارقىلىق ئىپادىلىنىدىغانلىقى ۋە قوبۇل قىلىنىدىغانلىقىنى بېكىتكەن. «شۇ سەۋەبتىن (خۇدا بېكىتكىنى ئۈچۈن) ئوغۇل بالا ئاتا-ئانىسىدىن ئايرىلىپ، ئۆز ئايالىغا باغلىنىپ، ئۇنىڭ بىلەن بىر تەن بولىدۇ» («يار.» 24:2).

ئەر-ئاياللىق مۇھەببەتنىڭ، جىنسىيەت ۋە شۇنداقلا جىنسىيەت ئارقىلىق مۇھەببەتنى ئىپادىلەيدىغانلىقى ۋە قوبۇل قىلىدىغانلىقى بولسا گۇناھنىڭ نەتىجىسى ئەمەس، ئۇلار خۇدانىڭ ئىنسانلارغا ئەسلى تەقسىم قىلغانلىرىنىڭ بىر قىسمىدۇر، ئۇ ئادەمئاتىمىز گۇناھ سادىر قىلىشتىن بۇرۇنلا مەۋجۇت بولغانىدى. «جىنسىيەتنىڭ ئۆزى ناپاك» دېگەن گەپ شەيتاننىڭ بىر يالغانچىلىقىدۇر. دېيىشىمىز كېرەككى، ئەلۋەتتە، ئەر-ئايال نىكاھ ئارقىلىق بىر-بىرىگە بېغىشلانمىغان بولسا، جىنسىي «مۇھەببەت» ئۆتكۈزۈش خۇدانىڭ ئىرادىسىگە پۈتۈنلەي بىر ساتقۇنلۇق ــ ئەمەلىيەتتە ئۇ «مۇھەببەت» ئەمەس، بەلكى ھالاكەتنىڭ مۇجەسسەملەنگەنلىكىدىن ئىبارەتتۇر. شۇنداق بولغاندا، قىز-ئاياللار پەقەت ئەركەكلەر لەززەتلىنىدىغان بىر ئويۇنچۇق بولىدۇ، خالاس، كېرەكسىز بولغاندا تاشلىۋېتىلىدۇ. خۇدانىڭ مەسىھ ئارقىلىق كەلگەن كەچۈرۈم-مەغپىرىتى ۋە نىجاتى گۇناھنى يۇمىغان بولسا، بۇ جىنىسىي تەرەپتىكى گۇناھنىڭ نەتىجىسى بولغان روھىي بۇلغىنىش ئىنسانلارنى دوزاخقا چۈشۈرىدۇ؛ ئۇنىڭدىن سىرت، ئۆچ-ئاداۋەتكە چۈمگەن ھايات، ھېچكىم بېقىشنى خالىمايدىغان، شۇنداقلا «ھارامدىن بولغان»، ئاتا-ئانىلىق مۇھەببەتتىن مەھرۇم بولغان نۇرغۇن بالىلار ۋە يۈزلىگەن جىنسىي كېسەللەر ئۇنىڭ باشقا نەتىجىسى بولۇپ قالىدۇ. بىراق جىنسىي گۇناھلارنى سادىر قىلمايمەن دېگەن نىيەتتە: «جىنسىيەت ئۆزى ناپاك، ناتوغرا» دېيىش گۇناھتىن قۇتۇلۇش يولى ئەمەس. ئەر-ئاياللىقتا بولىدىغان جىنسىي مۇھەببەت خۇدانىڭ تىلسىمات ۋە ئاجايىب بىر سوۋغىتىدۇر. شۇنداق ئىكەن، ئۇ سوۋغاتنى تەبرىكلەش، ئۇنىڭ ئۈچۈن رەھمەت ئېيتىش، ئۇنىڭدىن ھۇزۇر ئېلىشقا توغرا كېلىدۇ. «كۈيلەرنىڭ كۈيى» دېگەن كىتابنىڭ پەيغەمبەرلەرنىڭ كىتابلىرى قاتارىدىن ئورۇن ئېلىشىنىڭ مەقسىتى دەل شۇكى ــ خۇدانىڭ سوۋغىسى بولغان ئەر-ئاياللىق مۇھەببەتنى تەبرىكلەش، شۇنداقلا ئۇنىڭ ئۈستىگە خۇدانىڭ تەستىقلىغۇچى مۆھۈرىنى بېسىشتىن ئىبارەتتۇر. شۇنىڭدەك، سۇلايمان ۋە شۇلامىتنىڭ ئۈلگە بولغان مۇھەببىتى ئارقىلىق مەزكۇر كىتاب بىزگە نىكاھنىڭ ئۇلى، يەنى بىر-بىرىنى ھۆرمەتلەش، قەدىرلەش ۋە چۈشىنىش، بىر-بىرىگە بويسۇنۇش دېگەن پرىنسىپلارنى كۆرسىتىدۇ. بۇ پرىنسىپلارغا ئاساسلىنىپ ئەر-ئايالنىڭ مۇھەببىتى ساقلىنىپلا قالماي، بەلكى راۋاجلىنىپ رىشتلىرى تېخىمۇ كۈچلۈك بولىدۇ. ئويلىنىپ باقساق، ئەر-ئاياللىق، جۈملىدىن جىنسىي مۇھەببەت كۆپىنچىمىزنىڭ تۇرمۇشىنىڭ شۇنچە مۇھىم بىر قىسمى بولغاچقا، مۇقەددەس كىتابتا بۇ تەرەپتە يوليورۇقلار بولمىغان بولسا، تولىمۇ غەلىتە بولاتتى.

بىز يۇقىرىقى پرىنسىپلار ئۈستىدە ۋە شۇنىڭدەك سۇلايمان پادىشاھنىڭ كېيىنكى ھاياتىدىكى مەسىلىلەر ئۈستىدە «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە يەنە ئازراق توختىلىمىز. 

خۇدانىڭ مۆمىن بەندىلىرى دەۋردىن-دەۋرگىچە كىتابتا تەسۋىرلەنگەن مۇھەببەتتىن خۇدانىڭ ئۆز جامائىتىگە ياكى بولمىسا ھەربىر ئېتىقادچىغا مەسىھ ئارقىلىق باغلىغان مۇھەببىتىنىڭ چوڭقۇر بىر سۈرىتىنىڭ ئەكس ئېتىلگەنلىكىنى كۆرۈپ كەلمەكتە. بەزى ئالىملار بۇنى مازاق قىلغان بولسىمۇ، بىزنىڭچە كىتابتا ئەر-ئايال ئارىسىدىكى ھەم پادىشاھ-پۇقرا ئارىسىدىكى ساپ بىر مۇھەببەت ۋەھىي ئارقىلىق سۈرەتلەنگەچكە، ئۇ يەنە مەسىھنىڭ ئۆز خەلقىگە باغلىغان مۇھەببىتىنىڭ ئاجايىب بىر سۈرىتى بولماي قالمايدۇ («ئەف.» 20:5-33نى كۆرۈڭ).

ئىزاھات: كىتابتا پات-پات تىلغا ئېلىنغان «يېرۇسالېم قىزلىرى»نىڭ سۆزلىرى ئىسرائىل خەلقىنىڭ شېئىردە تەسۋىرلەنگەن مۇھەببەتكە بولغان ئىنكاسلىرىنى، شۇنىڭدەك ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئۆزلىرىنىڭ شېئىردە تەسۋىرلەنگەن ۋەقەلەرگە سوئاللىرىنى ۋە ئىنكاسلىرىنى بىلدۈرىدۇ. «يېرۇسالېم قىزلىرى»نىڭ سۆزلىگەنلىرىنىڭ ھەممىسىلا نەق مەيداندا بولغان بولۇشى ناتايىن.

ئوقۇرمەنلەرگە ياردىمى بولسۇن دەپ بىز بەزى ئايەتلەرنىڭ ئاستىغا شەرھ بەردۇق. بۇ شەرھلەردە تېكىستنىڭ تولۇق مەنىسىنى شەرھلىمەكچى ئەمەسمىز (قولىمىزدىن كەلگەن بولسا، شۈبھىسىزكى، نۇرغۇن بەتلەر قوشۇلاتتى)، بەلكى ئوقۇرمەنلەرنى ئارقا كۆرۈنۈشلىرى توغرۇلۇق ئازراق پايدىلىق خەۋەر بىلەن تەمىنلىمەكچى، شۇنداقلا بۇ ئاجايىب مۇھەببەت شېئىرىدىن بەزى مۇھىم يەكۈنلەرنى چىقارماقچىمىز. يەنە تەكىتلەيمىزكى، ئۇ شەرھىلەر ئۆزىمىزنىڭ پىكرىمىز، خالاس؛ ئۇ مۇقەددەس تېكىستنىڭ بىر قىسمى ئەمەس.

چۈشىنىشىمىزچە، كىتابنىڭ «بەش خاتىرە»، «ئون ئۈچ ئويلىنىش»نىڭ قۇرۇلمىسى تۆۋەندىكىدەك: ــ


بىرىنچى قىسىم ــ مۇھەببەتنىڭ باشلىنىشى (1:1-1:5)


1-خاتىرە ــ توي كۈنى ئۈستىدە بولغان ئويلار (2:1-7:2)

ئويلىنىش (1) ــ شۇلامىت سۇلايماننىڭ ئوردىسىدا ــ توي زىياپىتىگە تەييارلىنىش (2:1-8)

ئويلىنىش (2) ــ توي زىياپىتىدىكى داستىخان ئۈستىدە بولغان ئويلار

(سۇلايمان شۇلامىتقا سۆز قىلىدۇ، ئاندىن شۇلامىت سۇلايمانغا سۆز قىلىدۇ) (9:1-14)

ئويلىنىش (3) ــ توي ھۇجرىسىدا بولغان ئويلار (15:1-7:2)


2-خاتىرە: مۇھەببەتلىشىپ يۈرگەن كۈنلەر ئۈستىدىكى ئويلار (8:2ــ5:3)

ئويلىنىش (4) ــ سۇلايماننىڭ ئەتىيازدا شۇلامىتنى يوقلاپ كەلگىنى توغرۇلۇق ئويلار (8:2-9)

ئويلىنىش (5) ــ شۇلامىت قايتا-قايتا كۆرگەن «ئايرىلىش» توغرۇلۇق بىر چۈش (1:3-5)


3-خاتىرە: ئەر-ئايال بولۇپ بىرلىشىش ئۈستىدىكى ئويلىنىشلار (6:3-1:5)

ئويلىنىش (6) ــ تويغا سەپەر (6:3-11)

ئويلىنىش (7) ــ توي كېچىسى (1:4ــ1:5)

ئىككىنچى قىسىم ــ ئەر-ئاياللىق مۇھەببەتنى كۈچەيتىش ــ مۇھەببەتنىڭ يېڭى ئىپادىلىرى (2:5-14:8)


4-خاتىرە: ــ مۇھەببەتنى رەت قىلىش توغرىسىدىكى بىر چۈش ــ ئۇ توغرۇلۇق ئويلىنىش (2:5-9:6)

ئويلىنىش (8) ــ شۇلامىتنى باسقان قورقۇنچلۇق چۈش (2:5-3:6)

ئويلىنىش (9) ــ سۇلايماننىڭ شۇلامىتقا قايتىپ كېلىشى ــ شۇلامىتنى قايتا ماختىشى (4:6-9)


5-خاتىرە: ــ يېزىدا دەم ئېلىش (گالىلىيەگە قايتىش) (10:6-14:8)

ئويلىنىش (10) ــ ««ماھانائىم (ئىككى بارگاھ) ئۇسسۇلى» (10:6-10:7)

ئويلىنىش (11) ــ شۇلامىتنىڭ ئۆز يۇرتىنى يوقلاشقا بولغان ئارزۇسى (11:7-4:8)

ئويلىنىش (12) ــ يېزىلارغا (گالىلىيەگە) سەپەر (5:8-7)

ئويلىنىش (13) ــ شۇلامىتنىڭ يۇرتىغا، ئۆيىگە قايىتىپ كېلىشى. شۇلامىت كىچىك سىڭلىسى توغرۇلۇق ئىككى ئاكىسىغا سۆزلەيدۇ، ئاخىردا سۇلايمانغا سۆز قىلىدۇ (8:8-14)


ئىزاھات ــ ئۇشبۇ كىتابتىكى ئەينى مۇقەددەس تېكىست: ــ «ئەينى تېكىست» دېگەندەك ھەرپ چوڭلىقى ۋە رەڭگى بىلەن كۆرسىتىلىدۇ.


•••••••• 



قوشۇمچە سۆز


تۆۋەندە مەزكۇر كىتابتىن بىز ئېلىشقا تېگىشلىك بەزى ساۋاقلار ۋە خۇلاسىلەر تىزىملىنىپ بايان قىلىندى. ئۇلارنىڭ بەزىلىرى يۇقىرىقى شەرھلەردىمۇ تىلغا ئېلىنغان. ئۇنىڭدا باشقا ساۋاقلار ۋە خۇلاسىلەرمۇ بار.


(1) «كۈيلەرنىڭ كۈيى» دېگەن كىتاب خۇدانىڭ ئىرادىسى بىلەن بىزگە روشەن ئۈلگە ئارقىلىق ئەر-ئاياللىق مۇھەببەتكە، جۈملىدىن جىنسىيەتكە بولغان پوزىتسىيەنى كۆرسىتىش يولىدا ئاتا قىلىنغان. شۇنداق پوزىتسىيە بولسا ئەر-ئاياللىق مۇھەببەتنى خۇدانىڭ سوۋغىسى سۈپىتىدە قوبۇل قىلىش، ئۇنىڭدىن ھۇزۇر ئېلىش، ئۇنىڭغا تەشەككۈر ئېيتىپ مىننەتدار بولۇشتىن ئىبارەتتۇر.


(2) جىنسىي مۇھەببەت خۇدانىڭ مەقسىتىدە پەقەت نىكاھ ئۆتكۈزگەن ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋىتى ئىچىدىلا بولۇشى كېرەك.


(3) خۇدانىڭ جىنسىيەتتە بولغان مەقسەتلىرى: ــ

(ئا) پەرزەنت كۆرۈش («يار.» 28:1)

(ئە) بىر تەن بولۇش ئۈچۈن («يار.» 23:2-25)

(بۇ «بىر تەن» بولۇشنىڭ ناتوغرا يولدىمۇ بولۇش مۇمكىنچىلىكى بار ــ «1كور.»، 16:6نى كۆرۈڭ).

(ب) ئەر-ئاياللىق مۇھەببەتكە لەززەت كەلتۈرۈش.

بۇ مەقسەت «كۈي»دە تەكىتلىنىپ روشەن كۆرۈنىدۇ؛ ئۇ گۈزەل بىر ئىش، ئۇنى ئۈمىد ۋە مىننەتدارلىق بىلەن كۈتۈشكە توغرا كېلىدۇ.

كۆرسىتىپ ئېيتىمىزكى، خۇدانىڭ ئەر-ئاياللىقتا بولغان بىرىنچى مەقسىتى دوستلۇق، ھەمراھلىق ۋە بىر-بىرىدىن ھۇزۇرلىنىشتىن ئىبارەت ئىدى («يار.» 18:2). پەرزەنت كۆرۈش ئىككىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن پەرزەنت كۆرمەسلىك سەۋەبىدىن ئاجرىشىش خۇدا ئالدىدا ئېغىر گۇناھدۇر.


(4) خۇدانىڭ جىنىسىي مۇھەببەتتە بولغان تولۇق ئىرادىسى بولسا، نىكاھلىق ئەر-ئايال مۇناسىۋەتتە بولۇش كېرەك، ئەلۋەتتە، لېكىن ئۇنىڭ تولۇق مەقسىتى پەقەت يېتىلگەن مۇھەببەت ئىچىدە ئەمەلگە ئاشىدۇ. بۇنداق مۇھەببەت ئىبرانىي تىلىدا «ئاخاۋاھ»، گرېك تىلىدا «ئاگاپە» دېگەن سۆزلەر بىلەن ئىپادىلىنىدۇ. «ئاخاۋاھ» دېگەن سۆز «كۈي»دىكى كۆپ ئايەتلەردە كۆرۈنىدۇ.

شۇنىڭ بىلەن مۇقەددەس كىتابقا ئاساسلانغان، ياخشى بىر خىل «نىكاھ شەكلى»دە تويغا مەسئۇل كىشى ئاۋۋال يىگىتتن، ئاندىن قىزدىن: «سەن جورەڭنىڭ ئەھۋالى قانداقلا بولسۇن، باي بولسۇن كەمبەغەل بولسۇن، ساق بولسۇن ئاغرىق بولسۇن، ئۈستۈن بولسۇن، تۆۋەن بولسۇن ئۆلۈم ئىككىڭلارنى ئايرىۋەتكۈچە ئۇنىڭدىن خەۋەر ئېلىپ، پەقەت ئۇنىڭغىلا شەرتسىز مۇھەببەت بىلەن باغلىنىشقا رازىمۇسەن؟» دېگەن سوئالنى سورايدۇ.


(5) «يار.» 24:2دە مۇنداق سۆز تېپىلىدۇ: «شۇ سەۋەبتىن (خۇدانىڭ بېكىتكەنلىكىدىن) ئوغۇل بالا ئاتا-ئانىسىدىن ئايرىلىپ، ئۆز ئايالىغا باغلىنىپ، ئۇنىڭ بىلەن بىر تەن بولىدۇ». باشقا يەرلەردە ئېيتقىنىمىزدەك، شۇنى تەكرارلىماقچىمىزكى، مۇقەددەس كىتابقا ئاساسەن توي قىلغاندا يېڭى ئەر-ئايال يىپيېڭى بىر ئائىلە قۇرۇش ئۈچۈن ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە ئاتا-ئانىسىنىڭ ئۆيىدىن (يىگىتنىڭكىدىن بولسۇن، قىزنىڭكىدىن بولسۇن) «چىقىش»ى كېرەك. بۇنداق قىلىش ئاتا-ئانىلارغا ھۆرمەتسىزلىك ئەمەس. چۈنكى ئاتا-ئانىلارنى ھۆرمەتلەش، جۈملىدىن ياشانغاندا ئۇلاردىن خەۋەر ئېلىش بۇرچى بولسا مۇقەددەس كىتاب («مىس.» 12:20، «1تىم.» 4:5)دىمۇ ئېنىق بۇيرۇلغان. بىراق خۇدانىڭ تەرتىپى بويىچە، يىگىت-قىز توي قىلغاندىن كېيىن، يىگىت ئۇلارنىڭ يېڭى ئائىلىسىنىڭ بېشى بولىدۇ؛ شۇ ۋاقىتتىن باشلاپ خۇدا ئالدىدا ئۇنىڭ بىرىنچى مەسئۇلىيىتى ئۆز ئايالىغا، ئاندىن بالىلىرىغا بولىدۇ. ئۇنداق بولمىسا نەتىجىسى كۆڭۈلسىزلىك، جېدەل-ماجىرا ۋە زىددىيەتلەرنىڭ مۇمكىنچىلىكى خېلى چوڭ بولىدۇ.


(6) شۇلامىت سۇلايماننى «مېنىڭ بېشىم» دەپ روشەن تونۇيدۇ. سۇلايمان ئۇنىڭغا ئەگىشىپ گالىلىيەگە كەلگەن ئەمەس، بەلكى ئۇ سۇلايمانغا ئەگىشىپ يېرۇسالېمغا كېلىدۇ. مۇقەددەس كىتاب بويىچە «ئەر ئۆز ئايالىنىڭ بېشى» دېگىنىمىز «ئەر ئايالىنىڭ دىكتاتورى» دېگەنلىك ئەمەس؛ ئەر «باش» بولسا، ئايال ئۇنىڭ «تېنى» بولىدۇ ئەمەسمۇ؟ («ئۇلار «بىر تەن» بولىدۇ»). «باش» ئۆزىنىڭ تېنىدىن ئايرىلالمايدىغاندەك، تېنىدىن تەبىئىي ھالدا ھەردائىم خەۋەر ئالىدىغاندەك، ئەرنىڭ ئۆز ئايالىدىن خەۋەر ئېلىش ۋە ئۆزى خۇداغا بويسۇنغان ھالدا ئۇنىڭغا يېتەكچىلىك رول ئويناش مەسئۇلىيىتى باردۇر. بۇنداق دېگىنىمىز «ئايال ئېرىگە تەشەببۇس قىلسا بولمايدۇ» دېگەنلىكمۇ ئەمەس. چۈنكى شۇلامىت سۇلايمانغا بىر نەچچە قېتىم تەشەببۇس قىلىدۇ ۋە سۇلايمان ئۇنى قوبۇل قىلىدۇ (15:2، 10:7-12).


(7) ئۇنىڭ «بېشى» بولغىنى بىلەن، سۇلايمان شۇلامىتنى ئۆز مۇھەببىتىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر قىلمايدۇ (1:4-8دە خاتىرىلەنگەن چۈشنى كۆرۈڭ). «باسقۇنچىلىق» پەقەت ئەر-ئاياللىقنىڭ سىرتىدىلا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ئىچىدىمۇ مەۋجۇت بولۇشى مۇمكىن. سۆيگۈ بولسا ھەردائىم سۆيگەن كىشىگە ئەركىنلىك بېرىدۇ. يېتىلگەن، تولۇق مۇھەببەت سۆيگىنىنىڭ تەلەپلىرىنى رەت قىلىشقا ئەركىنلىك بېرىدۇ؛ گەرچە سۆيۈملۈك كىشىسىگە كۆپ ئۈمىدلەرنى باغلىغان بولسىمۇ ياكى ئۇ توغرۇلۇق خۇدادىن كۆپ تىلەكلەرنى تىلىگەن بولسىمۇ، مۇھەببەت بىلەن سۆيگەن كىشىسىدىن «بەرمىسەڭ بولمايدۇ» دېگەندەك تەلەپلەرنى ھەرگىز قىلمايدۇ. كۈتكەن ئۈمىدلەر ئەمەلگە ئاشۇرۇلسۇن ئاشۇرۇلمىسۇن، ھەقىقىي مۇھەببەتتە ئۆزگىرىش بولمايدۇ. مەسىلەن، 4:6-9دە سۇلايمان شۇلامىتنى تەرىپلەيدىغان سۆزلەرنى بايقايمىز. ئۇنىڭ بۇ سۆزلىرى ئىلگىرى توي كۈنى كەچتىكى تەرىپلىرىگە پۈتۈنلەي دېگۈدەك ئوخشاش. گەرچە شۇلامىتنىڭ (ئۇنىڭ ئىككىنچى چۈشى ئىسپاتلىغاندەك، 1:4-8) سۇلايماننىڭ مۇھەببىتىگە سەزگۈر بولۇشتىن سوۋۇغان بولسىمۇ، سۇلايماننىڭ ئۇنىڭغا بولغان مۇئامىلىسى، ئۇنىڭغا باغلىغان مۇھەببىتىدە ھېچ ئۆزگىرىش بولمىدى.

ھەقىقىي، تولۇق مۇھەببەت پەقەت خۇدانىڭ ئۆزىدىن كېلىدۇ؛ ئۇنىڭ ئوتى كۆڭلىمىزدىن ئورۇن ئالغاندىن كېيىن (7:8)، بىز ئۇنىڭ مەسىھ ئارقىلىق بولغان دوستلۇقىدا بولساق ئاندىن شۇنداق مۇھەببەت بىزدە بولماي قالمايدۇ.


(8) شۇلامىت ئۆزىنىڭ كەمچىلىكى ۋە ئارتۇقچىلىقلىرىنى تونۇپ يەتكەن (5:1-6، 1:2). بەزىلەر «ئۆز ئارتۇقچىلىقىنى تونۇپ يېتىش كىچىك پېئىللىق ئەمەس» دەيدۇ. لېكىن بىز باشقا يەرلەردە ئېيتقىنىمىزدەك تەكرارلايمىزكى، كىچىك پېئىللىق ــرېئاللىققا يۈزلىنىشتىن ئىبارەتتۇر، خالاس. بىزدە تالانت، گۈزەللىك ۋە ھەرخىل ئارتۇقچىلىقلار بار بولسا ئۇلارنى خۇدا بەرگەندۇر؛ شۇڭا كىچىك پېئىللىق دېگەن بىزدىكى گۈزەللىك ۋە ئارتۇقچىلىقلارنى «ياق، مەندە يوق» دەپ ئېتىراپ قىلماسلىق ئەمەس، بەلكى مىننەتدارلىق بىلەن ئۇلارنىڭ مەنبەسى ھەممىگە قادىرنىڭ ئىكەنلىكىنى تەكىتلەشتىن ئىبارەتتۇر. بىز ھەرگىز بىزدە بولغان تالانتنى ««ئۆزىمىزنىڭ ئالاھىدە بولغانلىقىمىز»دىن چىققان» دېمەيمىز؛ ئۇنداق دېسەك ھاكاۋۇرلۇق بىزنى ئالداپ ئىگىلىۋالىدۇ.


(9) شۇلامىت دەسلەپتە مۇھەببەتلىشىپ يۈرگەن كۈنلىرىدە ئۆزىنىڭ ھۆسن-جامالىنى ئاسرىيالمىغانلىقىغا بولغان ھەسرىتىنى بىلدۈرىدۇ (6:1). توي قىلغاندىن كېيىنمۇ قولىمىزدىن كېلىشىچە ئۆز جۆرىمىزنى سۆيۈندۈرۈشكە «دەسلەپتە مۇھەببەتلىشىپ يۈرگەن كۈنلىرىمىز»دە بولغان ئىسكەتىمىزنى يوقاتماسلىققا تىرىشىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. ئۆزىنى تاشلىۋېتىش مۇھەببەتكە سوغۇق سۇ سەپكەندەك ئىشتۇر.


(10) ئەر-ئاياللىقتا جىنسىي جەھەتتىن سىرت، مۇھەببەتنى يەنە ئىش-ھەرىكەتلەر بىلەن ئىپادىلەشكە توغرا كېلىدۇ. بىز 10:3دە سۇلايماننىڭ ئەل-يۇرت ئالدىدا شۇلامىتقا بولغان ھۆرمىتىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن، توي سەپىرىگە ئالاھىدە تەييارلىغان تەختىراۋاننى كۆرىمىز. ئۇنى «ئۆز يۇرتىدا تۇرغاندەك» ھېس قىلدۇرۇش ئۈچۈن سۇلايمان يەنە ئۇلارنىڭ ھۇجىرىسىنى ئالاھىدە بېزىگەن (16:1-17). بۇنداق ئورۇنلاشتۇرۇشنىڭ بەزى ۋاقىتلاردا ئىمكانىيىتى بولمايدۇ، ئەلۋەتتە. ھەرھالدا ئايالغا نىسبەتەن ھۇجرىنىڭ ئالاھىدە ئورۇن ئىكەنلىكى، ئىمكان قەدەر ئۇنى سەرەمجان ساقلاش ئەرلەرنىڭ دىققىتىگە ئەرزىيدۇ.


(11) ئەر-ئاياللىقتا جىنسىي جەھەتتىن باشقا، مۇھەببەتنى سۆزلەر بىلەن ئىپادىلەشكە توغرا كېلىدۇ. تەرىپلىگۈدەك پۇرسەت بولسىلا سۇلايمان ۋە شۇلامىت يۇرت ئالدىدا بىر-بىرىنى تەرىپلەيدۇ. گەرچە ئۇلارنىڭ مۇھەببىتىدە كۆڭۈلسىزلىكلەر بولغان بولسىمۇ (شۇلامىت كۆرگەن چۈش، 1:4-8)، سۇلايماننىڭ ئۇنى تەرىپلەيدىغانلىقى بۇ ئىشتىن ئۆزگەرمىدى. ئۇ خەق ئالدىدا ھەرگىز ئۇنى ئەيىبلىمىدى.

ھەربىر ئايال ئۆز ئېرىدىن «سېنى سۆيىمەن» دېگەن سۆزنى پات-پات ئاڭلاشقا تەشنادۇر (شۇنىمۇ دەپ ئۆتىمىزكى، ھەربىر بالىمۇ ئاتا-ئانىسىنىڭ «سېنى سۆيىمەن» دېگەن سۆزىنى پات-پات ئاڭلاشقا تەشنادۇر).

سۇلايمان ۋە شۇلامىت دائىم ئۆزىنىڭ ئارزۇ-ھەۋەسلىرى ۋە ھېسسىياتلىرىنى بىر-بىرىگە ئېيتىدۇ. خۇدا ئەر-ئاياللارنى پەرقلىق ياراتقان؛ شۇڭا: «سەن مەندە قانداق ھېسسىياتنىڭ بار ئىكەنلىكىنى ئوبدان بىلىشىڭ كېرەك!» ياكى «مېنىڭ نېمە ئويلاۋاتقانلىقىمنى بىلمەمسەن!» دېيىش، ئادەتتە چوڭ بىر خاتالىق بولىدۇ. ئەرلەر ئاياللارنى ئاسان چۈشىنەلمەيدۇ، ئاياللارمۇ ئۆز ئەرلىرىنى ئاسان چۈشىنەلمەيدۇ، بىر-بىرىنى ئوبدان چۈشىنىش ئۈچۈن تىرىشىش كېرەك؛ شۇڭا بىر-بىرىگە بولغان ھېسسىياتلار، ئارزۇ-ھەۋەسلىرىنى بىلدۈرۈشكە ئەركىنلىك ۋە پۇرسەت يارىتىش كېرەك. ھەربىر ئارزۇ-ھەۋەسلىرىنىڭ ھەممىسىنى قاندۇرۇپ كېتىش ناتايىن، ئەلۋەتتە؛ بىراق مۇھەببەتنىڭ بىرىنچى باسقۇچى بىر-بىرىنى ئاڭلاش ۋە ئۆزئارا چۈشىنىشتىن ئىبارەتتۇر.


(12) (15:2) «تۈلكىلەرنى تۇتۇۋالايلى، يەنى ئۈزۈمزارلارنى بۇزغۇچى كىچىك تۈلكىلەرنى تۇتۇۋالايلى»

ھەربىر مۇناسىۋەتتە مۇھەببەتنى بۇزىدىغان، كۆرۈنۈشتە «كىچىك» بولغان مەسىلىلەر بولىدۇ. شۇلامىت تېخى توي قىلماستىن ئۇلارنىڭ مۇناسىۋىتىدە مۇشۇنداق مەسىلىلەرنى بايقاپ، بىر تەرەپ قىلىشقا تەشەببۇس قىلىشى بىزگە ياخشى ئۈلگىدۇر. دوستلۇقتا ياكى ئەر-ئاياللىقتا مەۋجۇت بولغان مەسىلىلەر ئۆزلىكىدىن ھەرگىز يوقىمايدۇ، ئەكسىچە دائىم ئەدەپ كېتىدۇ.


(13) سۇلايمان پادىشاھ بولۇپ، مەملىكەت ئىشلىرى كۆپ بولغىنى بىلەن، شۇلامىتنىڭ تەلىپى بويىچە مەخسۇس ئۇنىڭغا ھەمراھ بولۇشقا ۋاقىت ئاجراتتى («يۇرتىنى يوقلاش»، 11:7دىن باشلانغان قىسىمنى كۆرۈڭ). ھەربىر ئايال يولدىشىنىڭ ئۆزىگە ئايرىم ھەمراھ بولۇشقا ۋاقىت ئاجرىتىشىغا موھتاج (ھەربىر بالىمۇ ئاتا-ئانىسىنىڭ ئۆزىگە ئايرىم ھەمراھ بولۇشىغا موھتاج).


(14) شۇلامىت سۇلايماننى «دوستۇم» دەپ ئاتايدۇ (بىز «ئامرىقىم» دەپ تەرجىمە قىلغان سۆز بۇ مەنىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: 9:1، 15:1، 2:2، 10:2، 13:2، 1:4، 7:4، 2:5 ۋە 4:6). بۇ سۆز ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەتنىڭ كەڭ مەنىلىكلىكىنى ۋە ئۇنىڭدا بولغان بىرخىل باراۋەرلىكنى بىلدۈرىدۇ؛ «دوستۇم» دېگەن سۆز، «سۆيگىنىم» ياكى «سۆيۈملۈكۈم»نىڭ مەنىسىدىن كەڭ بولىدۇ. بىراق دوستلۇقى يوق، ئۆز-ئارا ھەقىقىي ئالاقە-پاراڭ بولماي، پەقەت بىرخىل «ئۆمۈر سودىسى» سۈپىتىدە بولۇپ كەلگەن قانچىلىغان ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەتلەر باردۇر؟


(15) ئەر-ئاياللار بىر-بىرىگە جىنسىي مۇھەببەتنى ئىپادىلەشتە ئۆگىنىشكە تەييار بولۇشى كېرەك. بۇنداق پوزىتسىيە ھەردائىم شۇلامىتتا، بولۇپمۇ ئېرىنىڭ مۇھەببىتىگە يېڭى ئۆزگىرىش ۋە يېڭى سەزگۈرلۈكنى ئەكس ئەتتۈرۈشتە ئىپادىلەنگەن (2:5-8دە خاتىرىلەنگەن چۈشتە كۆرۈنىدۇ). 


(16) مۇھەببەتنىڭ «ۋاقتى-سائىتى»نىڭ مۇھىملىقى، يەنى جۆرىسىنىڭ مىجەز-خۇلقى ۋە ھېسسىياتلىرىغا سەزگۈر بولۇش كېرەكلىكى كۆپ قېتىم تەكتلىنىدۇ (7:2، 5:3، 4:8).


(17) 12:4 سۇلايمان شۇلامىتقا نومۇسىنى ساقلىغانلىقى ئۈچۈن مىننەتدارلىق بىلدۈرىدۇ: «پېچەتلەنگەن بىر باغ مېنىڭ سىڭلىم، مېنىڭ جۆرەمدۇر؛ ئېتىكلىك بىر بۇلاق، يېپىقلىق بىر فونتاندۇرسەن».

خۇدانىڭ ئىرادىسى بويىچە، توي قىلماستىن جىنسىي مۇھەببەتنى «مەشىق قىلىش» بولمايدىغان ئىش. ھالبۇكى، يىگىت ياكى قىز تويدىن ئىلگىرى جىنسىي گۇناھ ئارقىلىق بۇلغانغان بولسا، خۇداغا تەشەككۈر، ئۇنىڭ مەسىھدە بولغان نىجات-قۇتقۇزۇشى ئارقىلىق پاكلاندۇرۇلۇشنىڭ ئىمكانىيىتى يەنىلا بار. «شۇنىڭ بىلەن بىرسى مەسىھدە بولسا، ئۇ يېڭى بىر يارىتىلغۇچىدۇر! كونا ئىشلار ئۆتۈپ، مانا، ھەممە ئىش يېڭى بولدى!» (ئىنجىل، «2كور.» 17:5).


(18) خۇدانىڭ بىزگە نېسىۋە قىلغان ھەربىر ياخشى سوۋغىسى ئۈچۈن ئۇنىڭغا مىننەتدار بولايلى، ئۇ ھەربىرىمىزگە باغلىغان مۇھەببەتكە ئىشىنەيلى.

(ئىنجىل، «يۇھاننا، 10:10) «مەن (ئەيسا) بولسام ئۇلار ھاياتلىققا ئېرىشسۇن ۋە ئۇ ھاياتلىق مول بولسۇن، دەپ كەلدىم».

(ئىنجىل «1تىم.» 4:4) «چۈنكى خۇدا ياراتقان ھەممە نەرسە ياخشىدۇر، ئۇلار تەشەككۈر ئېيتىشلار بىلەن قوبۇل قىلىنسا، ئۇلارنىڭ ھېچقايسىسىنى چەكلەپ رەت قىلىشقا بولمايدۇ».

(ئىنجىل «1تىم.» 17:6) «بۇ زاماندا باي بولغانلارغا مەغرۇرلانماسلىقنى، تايانغۇسىز ئۆتكۈنچى بايلىققا ئەمەس، بەلكى بىز بەھرىمەن بولۇشقا ھەممىنى بىزگە سېخىيلىق بىلەن تولۇپ تاشقان ھالدا تەمىنلىگۈچى خۇداغا تايىنىپ ئۈمىد باغلاشنى تاپىلىغىن».


سۇلايماننىڭ ھاياتىنىڭ كېيىنكى كۈنلىرى

مەزكۇر كىتابتا رومانتىك مۇھەببەت ۋە ئۇنىڭ ماھىيىتىنىڭ خۇدادىن كەلگەنلىكى تەسۋىرلىنىدۇ (6:8). ئۇنىڭدا يەنە سۇلايمان ۋە شۇلامىت ئۆزئارا سادىق بولۇشقا ۋەدىلەشكەنلىكى (6:8-7)، شۇڭلاشقا سۇلايماننىڭ شۇلامىتنى «ئاتمىش خانىشى، سەكسەن كېنىزىكى ئارىسىدا» ئۇنىڭ بىردىنبىر ھەقىقىي سۆيگىنى دەپ بايان قىلغانلىقى خاتىرىلىنىدۇ (8:6-9). ئەمدى بۇنى ئوقۇغانلار سۇلايماننىڭ ھاياتىنىڭ كېيىنكى تارىخىغا ئەجەبلىنىدۇ («ھېكمەت توپلىغۇچى»تىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدىمۇ بىز بۇنىڭ ئۈستىدە توختالدۇق).

سۇلايماننىڭ كېيىنكى تارىخى تەۋراتتىكى «1پاد.» 10-11-بابلاردىن تېپىلىدۇ؛ تۆۋەندە بىز بۇ يەرلەردىن بەزى سۆزلەرنى نەقىل كەلتۈرىمىز. ئۇنىڭدىن ئاۋۋال خۇدا ئىسرائىل پادىشاھلىرىغا قالدۇرغان پەرمانلارنىڭ بەزىلىرىنى كۆرەيلى:


«قان.»، 17-بابتىن، 17-19: ــ

«پادىشاھ كۆپ ئاياللارنى ئۆز ئەمرىگە ئالماسلىقى كېرەك؛ بولمىسا ئۇنىڭ كۆڭلى ئېزىپ كېتىشى مۇمكىن. ئۇ ئۆزى ئۈچۈن ئالتۇن-كۈمۈشنى كۆپەيتمەسلىكى كېرەك.

پادىشاھلىق تەختىگە ئولتۇغىنىدا ئۇ ئۆزى ئۈچۈن لاۋىي كاھىنلارنىڭ ئالدىدا مۇشۇ قانۇننى بىر دەپتەرگە كۆچۈرۈپ پۈتۈشى كېرەك. شۇ دەپتەر ئۇنىڭ يېنىدا دائىم بولۇشى ۋە ئۇنى ئۆمرىنىڭ بارلىق كۈنلىرىدە ئوقۇشى كېرەك؛ شۇنداق قىلسا ئۇ پەرۋەردىگار خۇداسىدىن قورقۇپ، مۇشۇ قانۇننىڭ سۆزلىرى ۋە بەلگىلىمىلىرىنى تۇتۇپ ئۇلارغا ئەمەل قىلىشنى ئۆگىنىدۇ...».

«1پاد.» 10-11-بابلاردىن: ــ 

«سۇلايمان پادىشاھ يەر يۈزىدىكى بارلىق پادىشاھلاردىن بايلىقتا ۋە دانالىقتا ئۈستۈن ئىدى. خۇدا سۇلايماننىڭ كۆڭلىگە سالغان دانالىقنى ئاڭلاش ئۈچۈن يەر يۈزىدىكىلەر ھەممىسى ئۇنىڭ بىلەن دىدارلىشىش ئارزۇسى بىلەن كېلەتتى. كەلگەنلەرنىڭ ھەممىسى ئۆز سوۋغىتىنى ئېلىپ كېلەتتى؛ ئۇلار كۈمۈش قاچا-قۇچىلار، ئالتۇن قاچا-قۇچىلار، كىيىم-كېچەكلەر، دۇبۇلغا-ساۋۇتلار، تېتىتقۇلار، ئاتلار ۋە قېچىرلارنى ئېلىپ كېلەتتى. ئۇلار ھەر يىلى بەلگىلىك مىقداردا شۇنداق قىلاتتى.

ۋە سۇلايمان جەڭ ھارۋىلىرى ۋە ئاتلىق ئەسكەرلەرنى يىغدى... 

پادىشاھ يېرۇسالېمدا كۈمۈشنى تاشتەك كۆپ قىلدى…

(11-باب)

لېكىن سۇلايمان پادىشاھنىڭ كۆڭلى پىرەۋننىڭ قىزىدىن باشقا كۆپ چەتئەللىك ئاياللارغا، جۈملىدىن موئابىي، ئاممونىي، ئېدومىي، زىدونىي، ھىتتىي ئاياللىرىغا چۈشكەنىدى. پەرۋەردىگار ئەسلىدە مۇشۇ ئەللەر توغرۇلۇق ئىسرائىللارغا: «ئۇلارنىڭ قىزلىرىنى ئىزدەپ بارماڭلار، ۋە ئۇلارنى سىلەرنىڭكىلەرگە كىرگۈزمەڭلار؛ چۈنكى ئۇلار چوقۇم كۆڭۈللىرىڭلارنى ئۆز مەبۇدلىرىغا ئازدۇرىدۇ» دەپ ئاگاھلاندۇرغان. بىراق سۇلايماننىڭ كۆڭلى دەل شۇلارغا باغلاندى. ئۇنىڭ يەتتە يۈز ئايالى، يەنى خانىشى ۋە ئۈچ يۈز كېنىزىكى بار ئىدى؛ ئۇنىڭ ئاياللىرى ئۇنىڭ كۆڭلىنى ئازدۇرۇپ بۇرىۋەتكەنىدى. 

شۇنداق بولدىكى، سۇلايمان ياشانغاندا، ئۇنىڭ ئاياللىرى كۆڭلىنى باشقا ئىلاھلارغا ئازدۇرۇپ بۇرىۋەتتى؛ شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇنىڭ كۆڭلى ئاتىسى داۋۇتنىڭكىدەك پەرۋەردىگار خۇداسىغا مۇتلەق سادىق بولمىدى.

شۇڭا سۇلايمان زىدونىيلارنىڭ مەبۇدى ئاشتاروتنى، ئاممونىيلارنىڭ يىرگىنچلىك مەبۇدى مىلكومنى ئىزدىدى؛ شۇنىڭ بىلەن سۇلايمان پەرۋەردىگارنىڭ نەزىرىدە رەزىللىك قىلدى؛ ئۇ ئاتىسى داۋۇت پەرۋەردىگارغا ئەگەشكەندەك ئىزچىللىق بىلەن ئەگەشمىدى.

ئاندىن سۇلايمان يېرۇسالېم ئالدىدىكى ئېدىرلىقتا موئابىيلارنىڭ يىرگىنچلىك مەبۇدى كېموش ھەم ئاممونىيلارنىڭ يىرگىنچلىك مەبۇدى مىلكوم ئۈچۈن بىر «يۇقىرى جاي»نى ياسىدى؛ شۇنىڭدەك ئۆزىنىڭ مەبۇدلىرىغا خۇشبۇي ياقىدىغان ۋە قۇربانلىق قىلىدىغان ھەربىر چەتئەللىك ئايالى ئۈچۈنمۇ ئۇ شۇنداق قىلدى؛ شۇڭا پەرۋەردىگار سۇلايماندىن رەنجىدى؛ گەرچە ئۇ ئۇنىڭغا ئىككى قېتىم كۆرۈنگەن بولسىمۇ، ۋە ئۇنىڭغا دەل مۇشۇ ئىش توغرۇلۇق، يەنى باشقا ئىلاھلارنى ئىزدىمەسلىكىنى تاپىلىغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ كۆڭلى ئىسرائىلنىڭ خۇداسى پەرۋەردىگاردىن ئاينىپ كەتتى؛ ئۇ پەرۋەردىگارنىڭ تاپىلىغىنىغا ئەمەل قىلمىدى. شۇنىڭ ئۈچۈن پەرۋەردىگار سۇلايمانغا مۇنداق دېدى: ــ

 «سەن شۇنداق قىلىۋېرىپ، مېنىڭ ساڭا بۇيرۇغان ئەھدەم بىلەن بەلگىلىرىمنى تۇتمىغىنىڭ ئۈچۈن، مەن جەزمەن پادىشاھلىقنى سەندىن يىرتىۋېتىپ خىزمەتكارىڭغا بېرىمەن»».

بىز: ــ «ئۇنداق قورقۇنچلۇق بىر «تېيىلىپ كېتىش» قانداقمۇ مۇمكىن بولسۇن؟» دەپ سورىشىمىز مۇمكىن. خۇدا سۇلايمانغا شۇلامىتنى («سۇلايمان خانىم» ــ «شۇلامىت»نى شۇنداق تەرجىمە قىلغىلى بولىدۇ) ئۇنىڭ ھەقىقىي يارى بولۇشقا تەقدىم قىلغان دەپ ئىشىنىمىز. شۇلامىتنىڭ كىچىك پېئىللىقى، ئۆز خەلقىگە بولغان ھۆرمىتى (12:6) ئۇنى سۇلايمانغا «مۇكەممەل ياردەمچى ھەمراھ» بولۇشقا لايىق قىلغان؛ ئۇنىڭ سۇلايماننىڭ ھەردائىم ئۆز پۇقرالىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋەت-ئالاقىسىنى ساقلاشقا، ئۇنى يۇقىرى مەنسەپتە ئولتۇرغۇچى ھەربىرسى ئۇچرايدىغان خەتەردىن، يەنى ھاكاۋۇرلۇقتىن ساقلاشقا تولۇق سالاھىيىتى بار ئىدى. گەرچە سۇلايماندا زور دانالىق بولغىنى بىلەن، ئۇنىڭغا تەقدىم قىلغان ھەممە ئىمتىيازلار بولغىنى بىلەن، ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا تەۋراتتىكى نۇرغۇن قىسىملار بولغىنى بىلەن، پەيغەمبەرلەر ئۇنىڭغا ئالاھىدە يەتكۈزگەن سۆزلەر بولغىنى بىلەن، پەرۋەردىگار بىۋاسىتە ئىككى قېتىم ئۇنىڭغا كۆرۈنگىنى بىلەن («1پاد.» 5:3-15، 1:9-9)، خۇدا ئۇنىڭغا بېكىتكەن شۇنداقلا ئۆزىنى تولىمۇ سۆيگەن لايىق ھەمراھى بولغىنى بىلەن، يىغىپ ئېيتقاندا ئۇنىڭغا بۇ دۇنيادا تىلىگۈدەك بارلىق بەخت-بەرىكەتلەرنىڭ ھەممىسى تەقدىم قىلىنغىنى بىلەن ــ ئۇ يەنىلا پەرۋەردىگارنىڭ يولىدىن چىقىپ كەتتى. 

بۇ ئادەمنى ھەقىقىي ئەجەبلەندۈرىدىغان بىر ھادىسە، ھەممىمىز ئۇنىڭدىن چوڭقۇر ساۋاق-ئاگاھ ئېلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. بىزگە «پەند-نەسىھەتلەر» دېگەن ئۇلۇغ كىتابىدا «پەرۋەردىگاردىن قورقۇش دانالىقنىڭ باشلىنىشىدۇر» دەپ ئېيتقان كىشىنىڭ ئۆزى پەرۋەردىگاردىن ئەيمىنىشتىن تەزدى. بەرھەق، يەرەمىيا پەيغەمبەر دېگەندەك: «قەلب ھەممىدىن ئالدامچى ۋە ئۇنىڭ داۋاسى يوقتۇر. كىممۇ ئۇنى چۈشىنەلىسۇن؟!». روسۇل پاۋلۇس: 

««مەن ئېتىقادتا چىڭ تۇرىۋاتىمەن» دېگەن كىشى ئۆزىنىڭ يىقىلىپ كېتىشىدىن ھېزى بولسۇن» ــ دەپ ئاگاھ بېرىدۇ («1كور.» 12:10).

ئەگەر سىز بۈگۈن مەسىھ ئارقىلىق خۇدانىڭ ئېتىقادىدا تۇرغان بولسىڭىز، خۇداغا تەشەككۈر ئېيتىڭ ــ بىراق ھەرگىز ئۆزىڭىزنى «يىقىلىپ كەتكەن» سۇلايماندىن ياكى «خۇدانىڭ ئىلتىپاتىدىن سۇندۇرۇلغان» يۇرتداشلىرى بولغان يەھۇدىي خەلقىدىن ئارتۇق چاغلىماڭ.

ئىنجىل، «رىم.»، 20:11-21 «توغرا، ئۇلار ئېتىقادسىزلىقتىن سۇندۇرۇلدى؛ سەن بولساڭ، ئېتىقادىڭ بىلەن تىك تۇرىسەن؛ بىراق ئۇنىڭدىن مەغرۇرلانما، ئەكسىچە خۇدادىن قورق! چۈنكى خۇدا ئەينى ۋاقتىدا بۇ دەرەخنىڭ ئۆز شاخلىرىنى (سۇلايماندەك بارلىق ئىمتىيازلىرى بولغىنى بىلەن، ئېتىقات قىلىشنى رەت قىلغان يەھۇدىيلارنى) ئايىمىغانىكەن، سېنىمۇ ئايىماسلىقى مۇمكىن» (تىرناق ئىچىدىكى سۆز ئۆزىمىزنىڭكى).

ئىنجىل «1كور.» 12:10: ــ

««مەن ئېتىقادتا چىڭ تۇرىۋاتىمەن» دېگەن كىشى ئۆزىنىڭ يىقىلىپ كېتىشىدىن ھېزى بولسۇن».

ھەممىمىزنى سۇلايماننىڭكىدەك تېيىلىشتىن ساقلايدىغان ئاددىي بىر ئىش ــ ھەركۈنى خۇدانىڭ سۆزىدىن، يەنى مۇقەددەس كىتابتىن بىر قىسىمنى (ئۆز تىلىدا، ئەلۋەتتە) ئوقۇپ ئۇنىڭ ئۈستىدە ئازراق ئويلىنىشتىن ئىبارەت (يۇقىرىدا، «قان.» 19:17نى كۆرۈڭ).

خۇدا ھەممىمىزنى ساقلىسۇن ــ ۋە ئارىمىزدىكى بالا-چاقىلىق بولغانلارغا ئائىلىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى بارلىق ئىشلىرىمىزنىڭ تەمىگە ئۆز شاد-خۇراملىقى ۋە ئارام-خاتىرجەملىكىنى سېلىش ئۈچۈن ئۆزىنىڭ مەسىھدە بولغان شەرتسىز، تىلسىمات مۇھەببىتىنى ئاتا قىلغاي!