تەۋرات 27-قىسىم
«دانىيال»نىڭ تەپسىرى
دانىيال پەيغەمبەرنىڭ كىتابى
قىسقىچە مەزمۇنى
«دانىيال» دېگەن بۇ كىتاب تەۋراتنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، تەۋرات دەۋرىدىكى ئەڭ ئۇلۇغ پەيغەمبەرلەرنىڭ، يەنى يەشايا، يەرەمىيا، ئەزاكىيال ھەم زەكەرىياغا ئوخشاش پەيغەمبەرلەرنىڭ كىتابلىرىدىن بىرىدۇر. شۈبھىسىزكى، پەيغەمبەر دانىيال ئۆزى بۇ كىتابنى يازغان.
خۇداسىز كىشىلەر بۇ كىتابتىكى تەلىملەرگە ھەردائىم قەتئىي نەپرەتلىنىپ ۋە قارشى تۇرۇپ كەلگەن. چۈنكى ئۇشبۇ كىتابتىكى بېشارەتلەرنىڭ شۇنچە توپ-توغرا ئەمەلگە ئاشۇرۇلغانلىقى ھەرقايسى ئەقلى بار كىشىگە پەرۋەردىگارنىڭ كۈچ-قۇدرىتىنى ئېنىق ئىسپاتلايدۇ.
ئارقا كۆرۈنۈشى
يەھۇدىيلار پەرۋەردىگاردىن يۈز ئۆرۈپ بۇتلارغا چوقۇنۇشى تۈپەيلىدىن، پەرۋەردىگار ئۇلارنىڭ يات ئىمپېرىيەلەرگە ئەسىرگە تۇتۇلۇپ، سۈرگۈن بولۇشى دېگەن جازاغا يول قويغان. بەرگەن جازاسى شۇنداق بولغان بولسىمۇ، «پەرۋەردىگارنىڭ جازا قورالى» بولغان بابىللىقلار خۇدانىڭ بەلگىلىگەن جازا دائىرىسىدىن زور دەرىجىدە ئېشىپ، يەھۇدىيلارغا قاتتىق زوراۋانلىق قىلغانىدى. بابىل (بابىلون) ئىمپېرىيەسى نۇرغۇن يەھۇدىيلارنى ئۆزىنىڭ قۇللىرى قىلىش ئۈچۈن ئەسىرگە ئالغان. دانىيالمۇ ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بار ئىدى. شۇ چاغدا ئۇ ئون بەش-ئون ئالتە ياشلاردا ئىدى (مىلادىيەدىن ئىلگىرى 605-يىلى).
خۇدا مۇئەللىپنىڭ بېشىدىن ئۆتكۆزگەن كەچۈرمىشلىرى ۋە ئۇنىڭغا ئەۋەتكەن غايىبانە ئالامەتلەر ئارقىلىق شۇ زامان خەلقىنى رىغبەتلەندۈرگەن. دانىيالغا بېرىلگەن بېشارەتلەر ئۆز خەلقىگە ئىككى ئىش توغرۇلۇق خەۋەر يەتكۈزىدۇ. بىرىنچىدىن، خۇدا تارىخنىڭ پۈتۈن جەريانىنى ئىدارە قىلىدۇ؛ ئىككىنچىدىن، خۇدا شۇنداقلا بارلىق ئىشلارنى ئۆز پادىشاھلىقىنىڭ بەرپا قىلىنىشىغا نىشانلايدۇ.
مەزكۇر كىتاب ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدۇ: بىرىنچى، دانىيال ۋە ئۇنىڭ بىلەن بىللە سۈرگۈن بولغان ھەمراھلىرىنىڭ كەچۈرمىشلىرى، يەنى ئۇلارنىڭ قانداق قىلىپ خۇداغا بولغان ئىشەنچىسى ۋە ئىتائەتچانلىقى بىلەن دۈشمەنلىرىدىن غالىب كەلگەنلىكى. بۇ ۋەقەلەر بابىل ۋە پارس پادىشاھلىقى دەۋرىنى ئارقا كۆرۈنۈش قىلىدۇ. ئىككىنچى قىسمىدا بولسا، دانىيال كۆرگەن بىر قاتار غايىبانە ئالامەتلەر بولۇپ، سىمۋوللۇق ئىشلار ئارقىلىق بابىل، پارس ۋە ئۇلاردىن باشقا بىرقانچە ئىمپېرىيەنىڭ گۈللىنىشى ۋە خارابلىشىشى بايان قىلىنىدۇ. بۇ بايانلار ئۇلارنىڭ ۋەيران قىلىنىشى ۋە خۇدانىڭ پادىشاھلىقىنىڭ بەرپا قىلىنىشى، مەسىھ (قۇتقۇزغۇچى)كە ئالەمدىكى بارلىق ھوقۇق بېرىلىشىدىن ئىبارەت ئۈچ ئىش تەڭ بىرلا ۋاقىتتا بولىدىغانلىقىنى شەرھلەيدۇ.
مەزمۇن: ـ
دانىيال ۋە ئۇنىڭ بۇرادەرلىرى (1:1-28:6)
دانىيال كۆرگەن غايىبانە ئالامەتلەر (1:7-45:11)
(1) تۆت مەخلۇق (7-باب)
(2) قوچقار بىلەن تېكە (8-باب)
(3) «يەتمىش «يەتتە»» (9-باب)
(4) ئوتتۇرا شەرق توغرۇلۇق بېشارەتلەر (10-11-باب)
(5) خاتىمە (12-باب)
••••••••
قوشۇمچە سۆز
بەزى مۇھىم ساۋاقلار ۋە بېشارەتلەر
بۇ قوشۇمچە سۆزدە ئارقا كۆرۈنۈشلىرىنى، بەزى ئۇلۇغ بېشارەتلىرىنى ۋە بۇ بېشارەتلەرنىڭ تارىختا ئەمەلگە ئاشقانلىقىنى ئوقۇرمەنلەرگە تونۇشتۇرۇشقا ياردىمى بولار دېگەن ئۈمىدتە يېزىلغان.
مەزمۇنلار: ـ
(1) كىتابنىڭ تارىخى ۋە ئەھمىيىتى توغرىسىدا
(2) قانداق قىلىپ ساپ دىل، ساپ ۋىجدانلىق بولۇش ۋە ئۇنىڭدا چىڭ تۇرۇش
(3) (2-باب) چوڭ ھەيكەل
(4) (5-باب) بابىل شەھەرنىڭ غۇلىتىلىشى توغرۇلۇق
(5) (7-باب) ياۋايىي زور مەخلۇق
(6) (8-باب) قوچقار ۋە ئۆچكە
(7) (9-باب) 70 ھەسسە يەتتە ۋاقىت
(8) (12-10-باب) ئاخىرقى بېشارەتلەر.
(1) كىتابنىڭ تارىخى ۋە ئەھمىيىتى توغرىسىدا
خۇداسىز كىشىلەر تارىختىن بۇيان بۇ كىتابنىڭ تەلىملىرىگە جان-جەھلى بىلەن ئۆچمەنلىك قىلغان ۋە قارشى تۇرۇپ كەلگەن. مۇبادا تەۋرات ياكى ئىنجىلدا «دانىيال» قىسمىدىن باشقا بېشارەت بەرگەن قىسىملار بولمىغان ئەھۋالدىمۇ، پەقەت «دانىيال» قىسمىنىڭ ئۆزىلا ھەقىقەتكە تەشنا بولغان ھەربىر كىشىگە: «ئەرشتە چوڭقۇر سىرلارنى ئاشكارىلايدىغان بىر خۇدانىڭ بارلىقى»غا قارىتا يېتەرلىك ئىسپاتلارنى تەمىنلەيتتى (2-باب، 28-ئايەت). شۇنىڭدەك، «دانىيال» قىسمى يەنە ئەزەلدىن بۇيان ھەممە ئىشنى ۋە شۇنداقلا بىزنى ئوبدان بىلىدىغان بىر خۇدا بار دەپ ئېنىق ئىسپات بېرىدۇ. «دانىيال» قىسمىدىكى بەزى بېشارەتلەر ناھايىتى ئېنىق، شۇنچە توغرا ئەمەلگە ئاشۇرۇلغانكى، بۇ پاكىتلار ئالدىدا خۇداسىزلارغا ئۆز گۇناھىنى تونۇپ: «خۇدا بار» دەپ توۋا قىلىشتىن ياكى بولمىسا، «ئۇنىڭدا دېيىلگەن ۋەقەلەر يۈز بەرگەندىن كېيىن يېزىلغان بىر ئويدۇرما» دېيىشتىن باشقا يول يوق ئىدى. بەزى خۇداسىزلار بولسا بۇنى دېيىشكە پېتىندى. بىراق ئۇلۇغ داۋۇت پەيغەمبەر دېگەندەك: «چۈنكى ھەتتا ئىنسانلارنىڭ (رەزىل) قەھرىمۇ سەن پەرۋەردىگارغا شۆھرەت كەلتۈرىدۇ». خۇدا ئۇ خۇداسىزلارنىڭ مۇقەددەس كىتابقا قاراتقان ھۇجۇملىرىدىن «دانىيال» قىسمىغا نىسبەتەن تېخىمۇ چوڭقۇر تەكشۈرۈشلەر ئېلىپ بارغۇزۇلغان. نەتىجىدە، ئۇنىڭ مەزمۇنلىرىنىڭ ھەقىقەتلىكى تېخىمۇ ئۈزۈل-كېسىل ئىسپاتلانغان.
يەھۇدىي خەلقى ئۆزلىرىگە نازىل قىلىنغان مۇقەددەس تەۋرات ۋە زەبۇرغا قول تىقماقچى بولغانلاردىن ئىنتايىن قاتتىق قوغداپ كەلگەن. مىلادىيەدىن ئىلگىرىلا، يەھۇدىيلاردا «مۇقەددەس كىتابلار قىسىملىرىنىڭ تىزىملىكى» بار ئىدى. ئۇلارنىڭ يېڭى «پەيغەمبەر كىتابى»نى بۇ تىزىملىككە كىرگۈزۈشى تەپسىلىي تەكشۈرۈپ-ئېنىقلاش، بولۇپمۇ كىتاب (ئۆز زامانى توغرۇلۇق) بەرگەن بېشارەتلەر «ئەمەلگە ئاشقانمۇ-يوق؟» دەپ قاتتىق تەكشۈرۈشتىن ئۆتكۈزۈلگەندىن كېيىنلا بولاتتى. خۇداسىزلار: ««دانىيال قىسمى» بېشارەت قىلغان ئىشلار يۈز بەرگەندىن كېيىن يېزىلغان بىر يالغان كىتاب» دەۋالىدۇ. بىراق خۇداسىزلار دېگەندەك ««دانىيال قىسمى» مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 200-يىللىرى ئەتىراپىدا يېزىلغان (ئەمەلىيەتتە «دانىيال» مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 550-يىللىرى ئەتىراپىدا يېزلىغان) ساختا بېشارەتلىك كىتاب» بولسا، ئۇنداق تۇيۇقسىز پەيدا بولغان، ئاتا-بوۋىلىرى شۇنچە يىللاردىن بېرى ھېچقانداق خەۋەر تاپمىغان كىتابنى شۇ چاغدىكى يەھۇدىيلار تىزىملىككە كىرگۈزۈشى قەتئىي مۇمكىن ئەمەس ئىدى!
تەۋرات ۋە زەبۇردىكى باشقا قىسىملارغا ئوخشاش، «دانىيال»نىڭ ھازىرقى بار بولغان ئەڭ ئاۋۋالقى كۆچۈرۈلمىسى مىلادىيەدىن بۇرۇنقى 200-يىلى ئەتىراپىدا كۆچۈرۈلگەن. شۇ دەۋردە يېزىلغان كىتابلار «دانىيال»نى تىلغا ئالغانلىقى، ئۇنىڭ خېلى ئۇزۇن ۋاقىتلاردىن بېرى مەۋجۇت بولۇپ كەلگەنلىكىگە ئىسپات بېرىدۇ. «دانىيال» قىسمى داڭلىق «سېپتۇئاگىنت» ئىچىدىن تېپىلىدۇ. («سېپتۇئاگىنت» يەھۇدىيلارنىڭ تەۋرات ۋە زەبۇرنى يۇنان تىلى (گرېك تىلى)غا قىلغان تەرجىمە نۇسخىسى. ئۇ بەزىدە قىسقارتىلىپ «LXX» دەپ ئېلىنغان). «سېپتۇئاگىنت» دېگەن تەرجىمە مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 250-يىلى ئەتىراپىدا ئورۇنلانغان. بۇ ۋاقىت «دانىيال»دا ئالدىن ئېيتىلغان بەزى ۋەقەلەر يۈز بېرىشتىن خېلى ئىلگىرى ئىدى. خۇداسىزلار «دانىيال»نى بىر «ئويدۇرما كىتاب» دېيىشتە تېخىچە چىڭ تۇرىۋەرسە، ئۇنداقتا ئۇلار تۆۋەندىكى سوئاللارغا جاۋاب بېرىشى كېرەك: ــ
(ئا) ھازىرقى دەۋردىكى ئارخېئولوگىيەلىك تەكشۈرۈشلەر بۇ كىتابتا خاتىرىلەنگەن تارىخىي تەپسىلاتلارنىڭ پەقەت ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن كىشى تەرىپىدىنلا يېزىلغانلىقىغا مول ئىسپاتلارنى كۆرسىتىپ كەلمەكتە. دېمەك، يازغۇچى (خۇداسىزلار دېگەندەك) كېيىنكى دەۋردە ياشىغان بولسا، بۇ تەپسىلاتلارنى بىلمىگەن بولاتتى. «دانىيال»نىڭ يازغۇچىسى بىرنەچچە يۈز يىل ئىلگىرى يوقالغان مەدەنىيەتلەر توغرىسىدىكى ھەم پەلەستىندىن ئىنتايىن يىراق جايلاردا يۈز بەرگەن ۋەقەلەر توغرىسىدىكى تەپسىلىي ھەم توپ-توغرا تارىخىي ئۇچۇرلارنى قانداقمۇ ئالالىسۇن؟
(ئە) كىتابنىڭ يازغۇچىسى تېخى يۈز بەرمىگەن ئىشلارنى (ئەگەر ئۇ ھەقىقىي پەيغەمبەر بولمىسا) ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدىغان توپتوغرىلىقى بىلەن قانداق ئالدىن بېشارەت بېرەلىسۇن؟
(ب) بۇ بېشارەتلەرنىڭ نادىرلىرىنى، بولۇپمۇ «دانىيال» قىسمى 9-بابتىكى «قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ»نىڭ دۇنياغا كېلىشى، يېرۇسالېمنىڭ مىلادىيە 70-يىلدىكى قورقۇنچلۇق ئاقىۋىتى ھەم ئۇنىڭدىن كېيىنكى يەھۇدىي خەلقىنىڭ بېشىغا چۈشكەنلىرىنى (دانىيال ھەقىقىي پەيغەمبەر بولمىغان بولسا) قانداقمۇ چۈشەنگىلى بولسۇن؟! ھېچكىم بۇ «9-باب»نى «ۋەقە يۈز بەرگەندىن كېيىن يازغان» دېيەلمايدۇ. ھەتتا تارىختىن ئازراق ساۋاتى بار كىچىك بالىنىڭ بىلىمىمۇ بۇنداق بولمىغۇر نەزەرىيەنى رەت قىلىشقا يېتىدۇ.
شۇڭلاشقا «دانىيال» قىسمىنىڭ ئۇنىڭدىكى ۋەقەلەر تەسۋىرلەنگەن ئەينى يىللاردا، يەنى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 605-536-يىللاردا دانىيال ياكى ئۇنىڭ بىر پۈتۈكچىسى تەرىپىدىن يېزىلغانلىقىدىن گۇمانلىنىشنىڭ قىلچە ئاساسى يوق.
مەسىھ ئەيسانىڭ ئۆزى بىرنەچچە قېتىم «دانىيال» قىسمىدىكى سۆزلەرنى ۋاسىتىلىك ياكى بىۋاسىتە نەقىل كەلتۈرگەن. (مەسىلەن، «ئىنجىل، «مار.» 13:14).
(2) قانداق قىلىپ ساپ دىل، ساپ ۋىجدانلىق بولۇش ۋە ئۇنىڭدا چىڭ تۇرۇش
(1- ۋە 3-بابنى كۆرۈڭ)
دانىيال ۋە ئۇنىڭ ئۈچ دوستى پەقەتلا 15-16-ياشلاردىكى ئۆسمۈرلەر بولۇپ نېبوقادنەسار تەرىپىدىن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 605-يىلى ئەسىرگە ئېلىنغان. نېبوقادنەسار بولسا يېڭى بىر ئىمپېرىيەنىڭ يەنى، بابىل (بابىلون)نىڭ تۇنجى پادىشاھى ئىدى. بۇ ياش ئۆسمۈرلەر ئاتا-ئانىلىرىدىن ئايرىلىپ، بىراقلا پۈتۈنلەي يات بىر مۇھىتقا كەلتۈرۈلگەنىدى. بۇ يېڭى مۇھىت ھەم بۇتپەرەسلىككە ھەم خۇراپىيلىققا تولغان. دانىياللارنىڭ ئىبادەت قىلغان خۇداسى پەرۋەردىگار ئاشۇ مۇھىتتا ھەم كۈلكىلىك ھەم ئاجىز بىر ئىلاھ دەپ قارالغان. قەدىمكى زامانلاردا پۈتۈن دۇنيادىكى كىشىلەر يەھۇدىيلارنى بەك غەلىتە دەپ قارايتتى. چۈنكى، كىممۇ كۆزگە كۆرۈنمەيدىغان بىر خۇداغا ئىبادەت قىلسۇن؟ «پەرۋەردىگار» دېگەن كۆرگىلى بولىدىغان بىر مەبۇد بولمىسا، كىشىلەر قانداقمۇ ئۇنداق بىر خۇداغا ئىشەنسۇن؟
ئەمما بابىللىقلار (ئۇلارنىڭ قارىشى بويىچە): «يەھۇدىيلارنىڭ «پەرۋەردىگار»ى بولغان خۇداسى مەۋجۇت بولغان بولسا، نېمە ئۈچۈن ئۇ ئۆز خەلقى بولغان يەھۇدىيلارنى قاتتىقچىلىققا قويىدۇ؟ ئۇ ئۇلارنىڭ خۇداسى بولسا، نېمىشقا ئۇلارنى بابىللىقلارنىڭ ھۇجۇمىدىن قوغدىمايدۇ؟ بىزنىڭ ئىلاھلىرىمىز يەھۇدىيلارنىڭ خۇداسىدىن چوقۇم كۈچلۈكتۈر» دەپ ئويلاتتى. ئەمەلىيەتتە (بىرنەچچە يۈز يىل ئىلگىرى) خۇدا مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق ئۆز خەلقى بولغان يەھۇدىيلارغا مۇقەددەس قانۇن-پەرمانلىرىنى چۈشۈرگىنىدە، «بۇ قانۇن-پەرمانلىرىمغا ئىتائەت قىلساڭلار سىلەرنى ئوبدان قوغدايمەن ۋە سىلەرگە بەخت ئاتا قىلىمەن» دېگەن ۋەدىلەرنىمۇ بەرگەن. يەھۇدىيلار بۇنى ئوبدان بىلگەن، بىراق بابىللىقلار ۋە باشقا يات ئەللەر بۇنى بىلمىگەن، ئەلۋەتتە. ھەزرىتى مۇسا تەۋراتتا، يەھۇدىيلارغا خۇداغا (مۇقەددەس قانۇن كۆرسەتكەن يولدا) ئىبادەت قىلمىساڭلار، ئۇنىڭغا مىننەتدار بولمىساڭلار، بۇتلارغا چوقۇنساڭلار، ئۆزئارا ئادىل ۋە مېھرىبان مۇئامىلىدە بولمىساڭلار خۇدا سىلەرنىڭ دۈشمىنىڭلارغا يول قويىدۇ دەپ بېشارەت بېرىپ ئۇلارنى ئاگاھلاندۇرغان. دۈشمەنلىرىنىڭ تاجاۋۇز قىلىپ ئۇلارنى ئەسىرگە ئېلىپ ئۆز يۇرتىغا ئېلىپ كېتىدىغانلىقىدىن بېشارەت بەرگەن. ھازىر بولسا، دانىيالنىڭ ئاتا-بوۋىلىرىنىڭ ۋە قېرىنداشلىرىنىڭ خۇدانىڭ پەرمانلىرىغا بولغان ئىتائەتسىزلىكى تۈپەيلىدىن، دەل بۇ ئىش يۈز بەرگەنىدى. دانىيال ۋە ئۈچ دوستى شۇنداق بۇتپەرەسلىك قىلغانمۇ؟ ياق، بىراق ئاتا-بوۋىلىرىنىڭ ۋە ئۆز دەۋردىكى باشقىلارنىڭ گۇناھلىرى تۈپەيلىدىن ئۇلار چېتىلىپ قېلىپ ئازاب چەككەن. بىزنىڭ گۇناھلىرىمىز ھامان ئۆزىمىزدىن باشقىلارغىمۇ (باشقىلار گۇناھسىز بولسىمۇ) يامانلىق يەتكۈزىدۇ.
پادىشاھنىڭ ئوردىسىدىكى خىزمەتتە بولۇش ئۈچۈن، دانىيال ۋە ئۇنىڭ ئۈچ دوستى يېڭى بىر تىلنى، يېڭى ئۆرپ-ئادەتلەرنى ۋە ھەتتا بابىللىقلارنىڭ خۇراپىي ۋە غەيرىي ئەقىدىلىرى توغرىسىدا ئۆگىنىشى كېرەك ئىدى. بىرىنچى قېتىم بابىل شەھىرىنىڭ ھەيۋەتلىك دەرۋازىسىدىن كىرىپ، شەھەرنىڭ 110 مېتر ئېگىزلىكتىكى سېپىللىرىنى، سېپىلنىڭ ئۈستىدىكى 80 مېتر ئېگىزلىكتىكى مۇنارلارنى كۆرۈشى بىلەن تۆت ياش ئۆسمۈردە قانداق ھېسسىياتلار بولغاندۇ؟ چوڭ بۇتخانىلار، بۇتلىرىغا بېغىشلىغان ناھايىتى چوڭ تام رەسىملىرى ۋە پۈتۈكلەر ھەممىلا يەردە بار ئىدى. ھەر تەرەپتە بىپايان باغلار، باغچىلار ۋە ئوردىلار كۆرۈندى. ئۇلار بىرىنچى قېتىم پادىشاھنىڭ ھەيۋەتلىك ئوردىسىغا ئەپكېلىنگەن ۋاقىت، ئۇلارنىڭ ئېتىقادىغا چوقۇم ئېغىر سىناق بولدى. پۈتۈن ئالەمنىڭ ھوقۇق مەركىزى مۇشۇ يوغان ئوردىمىدۇ، ياكى بۇ تۆت دوست كۆرمىگەن خۇدانىڭ تەختىمىدۇ؟ بۇ بابىللىقلارنىڭ شۇنچە زور كۈچى، شۇنچە يۇقىرى ھۈنىرى ۋە بىلىمى بولغاندىن كېيىن، ئۇلارنىڭ خۇدا توغرىسىدىكى كۆز-قارىشى توغرىمىدۇ؟
بۈگۈنكى دەۋردە ياشاۋاتقان بىزلەر ئۈچۈن بۇ سوئالغا جاۋاب بېرىش ئاساندەك تۇرىدۇ. بابىل ئىمپېرىيەسى يوقالغىلى ئۇزۇن بولدى؛ بابىل دېگەن ئۇلۇغ شەھەر خارابلىققا ئايلانغانىدى. ئارخېئولوگلار بۇنىڭدىن 150 يىل ئىلگىرى ئۇنى تاپقان. دانىيال، يەرىمىيا ۋە باشقا يەھۇدىي پەيغەمبەرلەر ئالدىن ئېتقاندەك، ئۇنىڭ ھەيۋىسى، شان-شەرىپى پۈتۈنلەي يوقىلىپ كەتتى. لېكىن دانىيالنىڭ كىتابى، جۈملىدىن ئۇنىڭ خۇدا توغرۇلۇق دېگەنلىرى بىزگە قالدۇرۇلدى.
ــ بىراق بىز ھەزرىتى دانىيال بىزگە قالدۇرغان ساۋاقلارنى راست ئۆگەندۇقمۇ-يوق؟ تارىختا ئىمپېرىيەلەر، ئىمپېراتورلار مەيدانغا كېلىدۇ، بەزىدە بۇ مىللەت، بەزىدە ئۇ مىللەت ھوقۇققا ئېرىشىدۇ، لېكىن يەنە يوقىلىدۇ. ئۇلار ھوقۇق تۇتقان ۋاقىتلاردا، خەقلەر ئۇلارغا ئىلاھ دەپ چوقۇنىدۇ، ھەتتا ئۇلارنى تۈمەن مىڭ يىل ياشار، دەپ ئەخمىقانە جۆيلۈيدۇ. بىراق ئۆلۈم بولسا ئۇلاردىن ئۇلۇغ ۋە كۈچلۈك بىر ئىمپېراتوردۇر؛ دۇنيا تارىخىدا ئۆلۈم ئۈستىدىن غەلىبە قىلىپ تىرىلگەن ھەم ئاسمانغا قايتقان پەقەت بىر ئادەم بولغان. بۇ ئادەمنىڭ ئۆلۈمى بولسا «دانىيال» قىسمىدا بېشارەت قىلىنغان. ئۇنىڭ تىرىلىشىمۇ ۋاسىتىلىك ھالدا بېشارەت قىلىنغان، چۈنكى ئۇنىڭ دۇنيانى سوت قىلىشىنى، پۈتۈن ئالەمنى تولۇق ئىدارە قىلىش ھوقۇقىنى قوبۇل قىلىشىنى 7-بابتا كۆرگىلى بولىدۇ.
دانىيال، ھانانىيا، مىشائېل ۋە ئازارىيالار خۇدادىن يۈز ئۆرۈتىدىغان شۇنداق بېسىمغا قانداق بەرداشلىك بەرگەندۇ؟ ئۇلار قانداق قىلىپ خۇداغا بولغان سادىقلىقىدا چىڭ تۇرغاندۇ؟
بۇ سوئالغا بېرىلىدىغان جاۋاب بەلكىم كۆپتۇر، بىراق ئۇلاردىن تۆۋەندىكىلەر مۇھىم ئامىل بولۇشى كېرەك: ــ
(ئا) ئۇلار خۇدانىڭ ھەقىقەتەن ھەممىگە قادىر ئىكەنلىكىگە، ئەرش-زېمىننى ھەقىقەتەن ئۇنىڭ ياراتقانلىقىغا ئىشەنگەن (2-باب، 20-22-ئايەتنى، يەنى دانىيالنىڭ دۇئاسىنى كۆرۈڭ).
(ئە) ئۇلار خۇدانىڭ پۈتۈنلەي ساپ، پاك-مۇقەددەس ۋە ھەققانىي ئىكەنلىكىگە ئىشەنگەن. شۇڭلاشقا خۇدانىڭ پەرمانلىرىغا بويسۇنۇش، ئۇنىڭ مۇقەددەس نامىغا داغ كەلتۈرمەسلىكنى ئۆزلىرىنىڭ ھاياتىدىن مۇھىم دەپ قارايتتى. بۇنى، ئۈچ دوستىنىڭ نېبوقادنەسارغا قىلغان سۆزلىرىدىن كۆرگىلى بولىدۇ (3-باب، 17-، 18-ئايەت). ھەتتا ئۆز جېنىدىن ئايرىلىش خەۋپى ئاستىدا، ئۇلار بىر مەبۇدقا چوقۇنۇشنى رەت قىلغان. 1-بابتىن بىلىمىزكى، يېمەكلىك مەسىلىسىدىن ئىبارەت ئاددىي بىر ئىشتىمۇ ئۇلار ھەتتا مەبۇدقا چوقۇنۇش قىياپىتىدە كۆرۈنۈپ قېلىشنىمۇ خالىمىغان (1-بان، 8-ئايەت، ھەم ئىزاھاتىنى كۆرۈڭ). پادىشاھنىڭ ئەنە شۇنداق ئېسىل تامىقىنى يېيىش خۇدانىڭ مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق بەرگەن تەۋرات-قانۇنىغا خىلاپ بولغاچقا، ئۇلار پەقەت كۆكتات-ئۇماچنىلا ئوزۇق قىلىشقا تەييار ئىدى.
(ب) دانىيال، ھانانىيا، مىشائېل ۋە ئازارىيالار مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق بېرىلگەن مۇقەددەس قانۇندىكى تەلىملەر ۋە ۋەدىلەرنى ھەم ئىلگىرىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ سۆز-تەلىملىرىنى ئۆزلىرىگە چوڭقۇر سىڭدۈرگەنىدى. بۇنى، دانىيالنىڭ يەرىمىيا پەيغەمبەر قىسمىنى تەتقىق قىلغانلىقىدىن (9-باب، 2-ئايەت) كۆرىمىز. بۇنى يەنە 9-باب، 9-19-ئايەتتە خاتىرىلەنگەن، مۇسا ۋە سۇلايمان ھەزرەتلىرى ئارقىلىق بېرىلگەن خۇدانىڭ سۆز-ۋەدىلىرىنى نەقىل كەلتۈرگەن ھەزرىتى دانىيالنىڭ دۇئاسىدىن كۆرىمىز.
(پ) دانىيال ۋە ئۇنىڭ ئۈچ دوستى بۇتپەرەس بابىللىقلارغا سەمىمىي ۋە كىچىك پېئىللىق پوزىتسىيىنى تۇتقان. دانىياللار ئۇلارنى خۇدانى تونۇمىغانلىقىدىن كەمسىتمىگەن، ئەكسىچە بابىللىقلارنىڭ ھەقىقەتنى چۈشىنىشىنىڭ تەس ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتىپ، ئۇلارنى يەنىلا «خۇدانىڭ سۈرىتىدە يارىتىلغان ئىنسان بالىلىرى» دەپ ھۆرمەتلىدى («يار.» 26:1نى كۆرۈڭ).
بۇ پاكىتنى بىز ئالدى بىلەن «ئوردا غوجىدارى»نىڭ دانىيالنى ياقتۇرۇپ قالغانلىقىدىن كۆرىمىز (1-باب، 9-ئايەتنى كۆرۈڭ). ئەگەر دانىيال تەكەببۇرلۇق، چوڭچىلىق قىلغان بولسا، ئەگەر ئۇ ئۆزىنى بۇ يات يۇرتقا مەجبۇرىي ئېلىپ كەلگەن بۇ بابىللىقلارغا ئۆچمەنلىك ساقلىغان بولسا، ئەگەر ئۇ بابىل ئوردىسى ئۆزىگە بەلگىلىگەن ئوقۇشلارغا ئەستايدىللىق بىلەن بېرىلمىگەن بولسا، ئۇنداقتا ئۇ ھەرگىزمۇ بۇ چوڭ ئەمەلدارنىڭ ھۆرمىتىگە ۋە مۇھەببىتىگە ئېرىشەلمىگەن بولاتتى. شۈبھىسىزكى، دانىيال بابىللىقلارنى خۇدانىڭ ئۆز خەلقىگە ساۋاق-تەربىيە بېرىدىغان بىر ۋاسىتىچىسى قىلغانلىقىنى، شۇنداقلا ئۇلارغا ئۆچمەنلىك ساقلىماسلىق كېرەكلىكىنى تونۇپ يەتكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن بۇ تۆت دوست يەنە بىر مۇھىم نۇقتىنى تونۇپ يېتىشى مۇمكىن ئىدى: ــ خۇدا ئۇلار ۋە بابىل ئىمپېرىيەسىدە تارقىلىپ كەتكەن باشقا ئىخلاسمەن يەھۇدىيلار ئارقىلىق خۇداسىز بۇتپەرەس بابىللىقلارغا ئۆزىنى تونۇتماقچى ئىدى. 4-بابتا بىز نېبوقادنەسارنىڭ خۇدانىڭ ئۇنىڭغا نېمە دېگەنلىكى، ئۇنى مەغرۇرلۇقتىن قانداق قۇتقۇزۇپ، كىچىك پېئىللىققا ئايلاندۇرغانلىقى ھەققىدىكى گۇۋاھلىقىنى كۆرىمىز. بۇ گۇۋاھلىق پۈتۈن ئىمپېرىيە بويىچە ئېلان قىلىنىپ، تەسىرى ناھايىتى كۈچلۈك بولغان بولۇشى مۇمكىن. خۇدا بۇ دۇنيادىكى ھەر بىر خەلق-مىللەتنى سۆيىدۇ ۋە ئۇلارنىڭ توۋا قىلىشىنى ھەم ئۆزىنىڭ رەھىم-شەپقىتىنى تونۇپ يېتىشىنى خالايدۇ.
دانىيالنىڭ ھەر بىر كىشىگە بولغان ھۆرمىتىنى 1-باب، 12-، 13-ئايەتتە خاتىرىلەنگەن ئۇنىڭ ئارىئوققا بەرگەن جاۋابىدىن كۆرىمىز. ھەتتا بەلشازاردەك بىر ئەخلاقسىز ئادەمگە تەنبىھ بەرگەن ۋاقتىدىمۇ، سۆزلىرىدە ئادەپسىزلىكنىڭ قىلچە پۇرىقى يوق (5-باب، 17-22-ئايەت).
دانىيالنىڭ باشقىلارغا، ھەتتا خۇراپىي بابىللىق پالچىلارغا بولغان رەھىمدىل مۇئامىلىسىنى 2-باب، 24-ئايەتتىن كۆرىمىز (پالچىلىق، رەممالچىلىق قاتارلىقلار تەۋراتقا خىلاپ). شۇ چاغدا ئۇ پادىشاھدىن ئۈچ دوستى ۋە ئۆز جېنى ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى ئۆلۈم جازاسىغا مەھكۇم بولغان بارلىق پالچى، پىر-ئۇستاز ۋە مۇنەججىملار ئۈچۈنمۇ ئىلتىماس قىلغان. ئۆزىڭىز ئويلاپ بېقىڭ. ئەگەر دانىيال پۇرسەتپەرەس بولغان بولسا، شۇ چاغ ئۇنىڭ ئۈچۈن ناھايىتى ياخشى پەيت بولاتتى. چۈنكى پەقەت دانىياللا پادىشاھنىڭ چۈشىگە تەبىر بېرەلەيتتى. شۇڭلاشقا ئۇ بىرلا سۆز بىلەن بارلىق «رەقىبلىرى»نى ئۆلۈم يولىغا ئەۋەتىپ، پادىشاھنىڭ بىردىنبىر مەسلىھەتچىسى بولۇپ چىقىشى مۇمكىن ئىدى. ئەمما دانىيال پۇرسەتپەرەس ئەمەس، بەلكى رەھىمدىل ئىنسانپەرۋەر ئىدى.
(ت) ئاخىرقى نۇقتا: ــ دانىيال ۋە ئۈچ دوستى ئۆزلىرىنىڭ خۇداغا ئىتائەت قىلىشى بىلەن خۇدانىڭ ئۆز دۇئالىرىنى ھەقىقىي ئاڭلىغانلىقىغا ئىشەنگەن. ئۇلارنىڭ خۇدانىڭ كۈچ-قۇدرىتىنىڭ ھەقىقەت ئىكەنلىكىگە، ئۆز بەندىلىرىگە ياردەم كۆرسىتىشكە تەييار تۇرىدىغانلىقىغا بولغان ئىشەنچى تولۇق ئىدى. بۇنى بىز 1-باب، 12-، 13-ئايەتتىن كۆرىمىز. دانىيال ئوردا غوجىدارىدىن ئۆزى ۋە دوستلىرىنىڭ پەقەت ئۇماچ-كۆكتاتنىلا ئىستېمال قىلىپ سالامەتلىك سىنىقىدىن ئۆتۈشنى ئىلتىجا قىلدى. ئادەتتە كىشىلەر ئۇنداق غۆرىگىل تاماقلار بىلەن ئوزۇقلانسا، ناھايىتى ئاسانلا ئورۇقلاپ كېتىدۇ، بىراق خۇدا ئۇلارغا بەرىكەت قىلدى. ئۇلار ساغلام، قۇۋۋەتلىك بولۇپلا قالماي، بەلكى پادىشاھنىڭ ئېسىل تائاملىرىنى يېگەن يىگىتلەردىن تېخىمۇ ساغلام كۆرۈندى. بىز خۇدانى خۇرسەن قىلىپ ئۇنىڭ ئالدىدا ساپ دىل ياشاشنى خالىساق، ئۇ بۇ دۇنيانىڭ كۆپ سىناقلىرى، جاپا-مۇشەققەتلىرى، چىرىكلىكلىكى، ئالدامچىلىقلىرى ۋە بېسىملىرى ئارىسىدىن بىزگە تۈز-دۇرۇس ماڭىدىغان يولنى ياساپ بېرىدۇ. ئوردا غوجىدارىدەك كىشىلەر پەرۋەردىگارنىڭ بىز بىلەن بىللە بولغانلىقىنى كۆرۈپ، بىزنى ئورۇن بىلەن تەمىنلەپ، بىزنىڭ ھالال تىرىكچىلىك قىلىشىمىزغا يول بېرىدۇ.
خۇدا بىزگە، ئۇنىڭ يولىدا ماڭساق ئۇ بىزدىن خەۋەر ئالىدىغانلىقىغا ئىشەنچ بەرگەي!
(3) نېبوقادنەسارنىڭ چۈشى ــ چوڭ ھەيكەل
دۇنيانىڭ پۈتكۈل تارىخىنىڭ بىر بابتىلا بېشارەت قىلىنغانلىقى
ھاكىمىيەت سىستېمىلىرى توغرىسىدا
نېبوقادنەسارنىڭ قورقۇنچلۇق چۈشى ئۇ بىر كۈنى كەچتە، كەلگۈسىدە دۇنيادا نېمە ئىشلار بولار دېگەن ئويدا بولۇپ ئۇخلاپ قالغىنىدا ئايان بولدى. شۇ چاغدا ئۇ ئىنتايىن چوڭ بىر ئىمپېرىيەنىڭ بېشى ئىدى. ئۇ قايسى يەرگە قوشۇنلىرىنى ئەۋەتسە، شۇ يۇرتلار ئۇنىڭغا تىز پۈكەتتى. بۇنداق ئەھۋال چەكسىز كېتىۋېرەرمۇ؟ ئۇنىڭ ئىمپېرىيەسىنىڭ كەلگۈسى قانداق بولىدۇ؟
خەقلەر بەلكىم دائىم زوڭتوڭلارغا، مەنسەپدارلارغا ھەۋەس قىلىشى مۇمكىن. بىراق ئۇلارنىڭ تۇرمۇشى بەلكىم ھەرقانداق كىشىلەردىن مۇقىمسىز، غەم-غۇسسىلىك بولۇشى مۇمكىن. بەزىدە ئۇلارنىڭ ئەتىراپىدىكى ھەربىر كىشى ئۇلار ئۈچۈن قورقۇنچ، خەۋپ كۆرۈنۈپ، ھەردائىم ئۆزلىرىنىڭ ئورنىنى قوغداش كويىدا يۈرىدۇ. ئۇلار ئۆزىگە ھەقىقىي سادىق كىشىلەرنى قانداق تېپىش ئەندىشىسىدە يۈرىدۇ. سابىق سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ رەھبىرى ستالىن بۇنىڭغا تىپىك بىر مىسال. ئۇ «تولۇق ھوقۇققا ئىگە» بولغان بىر «مۇستەبىت» بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئاخىرقى يىللىرى رەھىمسىز قورقۇنچ بىلەن تولغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئۆزىنىڭ ئەڭ يېقىن، ئەڭ سۆيۈملۈك ئادەملەرنىمۇ ئۆلتۈرگەن.
روشەنكى، نېبوقادنەسار ئوردىسىدىكى «پىر-ئۇستازلار»نىڭ ئۆزىنىڭ قورقۇنچلۇق چۈشىگە تەبىر بېرىش قابىلىيىتىدىن گۇمانلانغان. ئۇنىڭ ئوردىسىدا شۇنچە كۆپ «پالچى، پىر-ئۇستاز، جادۇگەر ۋە كالدىي مۇنەججىملەر» بولغاندىن كېيىن، كىشىلەر بۇ پادىشاھنى بەلكىم ئۇلارغا ئىشىنىدۇ دەپ ئويلىشى مۇمكىن. لېكىن ئۇ ئۇلارغا ئىشەنمىگەن. ئۇنىڭ دانىيال، ھانانىيا، مىشائېل ۋە ئازارىيا بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ئۇنىڭغا يېڭى ئۆلچەملەرنى يەتكۈزگەنمۇ نېمە؟ (19:1-20) ئىشقىلىپ ئۇ بۇ «پىر-ئۇستازلار»غا: «چۈشۈمنى ماڭا تەكرارلاپ دەپ بېرەلىسەڭلار ئاندىن تەبىر بېرەلەيدىغانلىقىڭلارغا ئىشىنىمەن» دېگەن سىناقنى قويدى. ئەمەلىيەتتە ھەرقانداق بىر كىشى پەرەز بىلەن مەلۇم بىر چۈشكە تەبىر بېرەلەيدۇ ــ ئەگەر ئەمەلگە چىقسا، كىشىلەر سىزنى ماختاپ كېتىدۇ، ئەگەر ئەمەلگە چىقمىسا، «تېخى ۋاقتى كەلمىگەندۇ» دەپ چۈشەندۈرۈشىڭىز مۇمكىن. يۇقىرىدا دېگىنىمىزدەك، ھەرقانداق پالچىلىق تەۋراتقا خىلاپ؛ خۇدا ئۆز خەلقى بولغان يەھۇدىيلارغا ھېچقانداق جادۇگەرلىك، پالچىلىق، رەمماللىق ياكى تىلتۇمارلارغا يولىغۇچى بولماڭلار، دەپ قەتئىي ئاگاھلاندۇرغان. چۈنكى خۇدانىڭ ئۆز خەلقى ئۈچۈن ئۆزىنىڭ ئۇلارغا چۈشۈرگەن يازما سۆزلىرى، پەرمانلىرى ۋە پەيغەمبەرلىرىنىڭ بېشارەتلىك سۆزلىرى كۇپايە بولۇشى كېرەكتۇر.
دانىيال ۋە دوستلىرى دۇئا قىلغاندىن كېيىن، دانىيال ئىككىنچى كېچىسى بەلكىم نېبوقادنەسارنىڭكىگە ئوخشاش چۈشنى كۆردى. بىراق ئۇ بولسا پەرۋەردىگارنىڭ ۋەھىيسى بىلەن بۇ چۈشنىڭ مەنىسىنى تونىدى. چۈش 2-باب 31-35-ئايەتتە، تەبىرى 37-45-ئايەتتە بايان قىلىنىدۇ. نېبوقادنەسار غايەت زور ئېگىزلىتىكى بەھەيۋەت بىر ھەيكەلنى كۆردى. ھەيكەلنىڭ بېشى ئالتۇندىن، كۆكرەك ۋە قوللىرى كۈمۈشتىن، بەل ۋە ساغىرىلىرى مىستىن، يۇتا-پاچىقى تۆمۈردىن، پۇتى تۆمۈر بىلەن لاينىڭ ئارىلاشمىسىدىن ياسالغان. بۇ ھەيكەلنى كۆرگەندىن كېيىن نېبوقادنەسار «ئادەم قولى بىلەن قېزىلمىغان بىر تاش» كېلىپ ھەيكەلنىڭ تۆمۈر بىلەن لاينىڭ ئارىلاشمىسىدىن ياسالغان پۇتىنى ئۇرۇپ چېقىۋەتكەنلىكىنى كۆردى. شۇنىڭ بىلەن پۈتۈن ھەيكەل قىيما-چىيما قىلىۋېتىلىپ، ھەممىسى شامال تەرىپىدىن ئۇچۇرۇلۇپ كەتتى. بىراق ھەيكەلنى ئۇرغان تاش بولسا غايەت زور بىر تاغقا ئايلىنىپ پۈتۈن دۇنيانى قاپلىدى.
چۈشنىڭ تەبىرى 37-45-ئايەتتە ئېنىق ۋە چۈشىنىشلىك ھالدا بېرىلگەن. نېبوقادنەسار ۋە ئۇنىڭ ئىمپېرىيەسى ئالتۇن باشنىڭ ئۆزى بولۇپ، بۇ ئىمپېرىيە مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 539-يىلىغىچە داۋاملاشتى. شۇ يىلى ئۇ پارس مىللىتىدىن بولغان قورەش تەرىپىدىن ئاغدۇرۇلدى. ئىككىنچى ئىمپېرىيە ئەمدى «مېدىئالىقلار ۋە پارسلىقلار»نىڭ، يەنى ئىككى مىللەت ئىتتىپاقىنىڭ ئىمپېرىيەسى ئىدى. بۇ ئىككى مىللەتنىڭ ئىتتىپاقى بەلكىم ھەيكەلنىڭ ئىككى بېلىكى بىلەن كۆرسىتىلگەن. بۇ ئىمپېرىيە مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 334-يىلىغىچە داۋاملىشىپ، شۇ چاغدىكى «بۈيۈك ئىسكەندەر»نىڭ قول ئاستىدىكى يۇنان (گرېك) ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن ئاغدۇرۇلدى. خۇددى كۈمۈش ئالتۇنغا يەتمەيدىغاندەك، ئىككىنچى ئىمپېرىيە «بابىل ئىمپېرىيەسىگە يەتمەيدۇ» دېيىلگەن (39-ئايەت). بۇ، بەلكىم ئىمپېرىيەلەرنىڭ ھاكىمىيەت سىستېمىسىغا قارىتىلغان. بابىلدا بولسا پادىشاھنىڭ مۇتلەق ھوقۇقى بار ئىدى ــ ئۇنىڭ ھەربىر سۆزى قانۇن دەپ ھېسابلىناتتى. پارس ئىمپېرىيەسىدە بولسا پادىشاھنىڭ ھوقۇقى بۇنىڭدىن تۆۋەن ئىدى. پادىشاھ ئۆزىدىن ئىلگىرىكى پادىشاھلارنىڭ ئەمر-پەرمانلىرىغا بويسۇنۇشى كېرەك ئىدى. ھەتتا ئۆزى چۈشۈرگەن پەرماننىمۇ كېيىن ئۇنىڭ ئۆزگىرتىش ھوقۇقى يوق ئىدى (مەسىلەن، 6-باب، 12-17-ئايەتنى كۆرۈڭ).
پارس ئىمپېرىيەسى ئاغدۇرۇلۇشى بىلەن گرېك ئىمپېرىيەسى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 63-يىلىغىچە داۋاملاشتى. شۇ يىلى ئۇ رىم ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن ئاغدۇرۇلدى. گرېك ئىمپېرىيەسى خۇددى «مىس كۈمۈشكە يەتمەيدىغاندەك» يەنىلا «پارس ئىمپېرىسىيىگە يەتمەيدۇ» دەپ كۆرسىتىلىدۇ. بۇ نۇقتا يەنە بەلكىم «ھاكىمىيەت سىستېمىسى» بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ئىسكەندەر پەقەت قول ئاستىدىكى سەردارلىرىنىڭ ھەمكارلىشىشى بىلەن ئۇنىڭ چەكسىز پادىشاھلىقىنى ئىدارە قىلالايتتى. ئۇنىڭ ھەتتا پادىشاھلىقىنى ئۆز پەرزەنتلىرىگە قالدۇرۇش ھوقۇقىمۇ يوق ئىدى. ئۇنىڭ ئۆلۈمىدىن كېيىن ئۇنىڭ ئىمپېرىيەسى ھەربىر بۆلىكى ئىسكەندەرنىڭ بىر سەردارى تەرىپىدىن باشقۇرۇلىدىغان تۆت بۆلەككە بۆلۈندى.
شۇڭلاشقا تۆتىنچى باسقۇچ، يەنى ھەيكەلنىڭ پۇتلىرى، رىم ئىمپېرىيەسى بىلەن باشلىنىشى كېرەك. بۇ قىسمى بىزگە «تۆمۈردىن ياسالغان» دەپ ئايان قىلىندى. تۆمۈر بولسا قىممىتى جەھەتتىن «مىسكە يەتمەيدۇ» لېكىن قاتتىقلىقى ۋە كۈچى جەھەتتە ئۇنىڭدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ. رىم ئىمپېرىيەسى دەرۋەقە ئىدارە قىلغان خەلق-مىللەتلىرىگە ناھايىتى رەھىمسىز، ئىلگىرىكى ئىمپېرىيەلەر بىلەن سېلىشتۇرغاندا قاتتىق قولراق ئىدى. ئۇنىڭ «قاتتىق تۈزۈم»ى بىر خىل دىن دېگۈدەك بولۇپ قالغانىدى. ئەمما يەنە بىر تەرەپتىن، رىم پادىشاھىنىڭ ھوقۇقى ئىلگىرىكى پادىشاھلىقلارنىڭ پادىشاھلىرى بىلەن سېلىشتۇرغاندا تۆۋەن تۇراتتى. پادىشاھ ئاقسۆڭەكلەردىن تەركىب تاپقان «مەسلىھەتچىلەر كېڭىشى»نىڭ ھەمكارلىشىشى بىلەن ئىمپېرىيەسىنى ئىدارە قىلاتتى. رىم پادىشاھلىقى تارىخىنىڭ مەلۇم بىر قىسمى ئىمپېرىيە ئەمەس، بەلكى «جۈمھۈرىيەت» دەپ ئاتالغانىدى. ئىمپېراتور (پادىشاھ)نىڭ تەختىنى پەرزەنتلىرىگە مىراس قالدۇرۇش (بابىل ياكى پارس پادىشاھلىرىنىڭكىدەك) ھوقۇقى يوق ئىدى. «ئەنئەنىۋى سۇلالە تۈزۈمى» يوق ئىدى.
مىلادىيە 364-يىلى (ۋالېنتىنۇس ئىمپېراتور بولغان ۋاقتىدا) ئىمپېرىيە ئىككى بۆلۈككە، يەنى شەرقىي ۋە غەربىي قىسمىغا پارچىلىنىپ كەتتى. شۇ چاغدىن باشلاپ بۈگۈنگە قەدەر غەرب ۋە شەرقىي دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدا ھەيكەلنىڭ «ئىككى يۇتا-پاچىقى»غا ئوخشايدىغان بىر «كۈچ تەڭپۇڭلۇقى» بولۇپ كەلگەن. 5-ئەسىردىن باشلاپ ئۆزئارا رەقىب بولغان ئىككى «رىم ئىمپېرىيەسى» پەيدا بولغان. شەرقىي ئىمپېرىيە بولسا «كونستانتىنوپىل» (ھازىرقى ئىستامبۇل) شەھىرىنى، غەربىي قىسمى رىم شەھىرىنى مەركەز قىلغان. مىلادىيە 800-يىلى، فرانسىيەنىڭ شارلىماڭ ئىسىملىك پادىشاھى ئۆزىنى «مۇقەددەس رىم ئىمپېرىيەسىنىڭ ئىمپېراتورى» دەپ جاكارلىدى. 862-يىلى گېرمانىيە پادىشاھى ئوتتو فرانسىيىلىكلەرنى مەغلۇپ قىلىپ بۇ نامنى ئۆزىگە ئېلىپ ئۆزىنى «مۇقەددەس رىم ئىمپېرىيەسىنىڭ (گېرمانىيىنى مەركەز قىلغان) ئىمپېراتورى» دەپ جاكارلىدى. ئۇ يەنە رىم ئىمپېراتورنىڭ مەخسۇس ئۇنۋانى «قەيسەر»نى ئۆزىگە نام قىلىپ قويدى. كېيىنكى 1000 يىللىق تارىختا گېرمانىيەنىڭ پادىشاھلىرى بۇ ئۇنۋان بىلەن تونۇلۇپ كەلگەن.
ئەمدى شەرقىي قىسمىدا نېمە ئىشلار يۈز بەردى؟ 1453-يىلى تۈركلەر «شەرقىي رىم ئىمپېرىيەسى»گە بېسىپ كىرىپ «كونستانتىنوپىل» شەھىرىنى ئېلىپ، ئىسمىنى ئىستامبۇلغا ئۆزگەرتتى. ئىمپېرىيەنىڭ بەگ-ئەمەلدارلىرى ۋە ئالىملارنىڭ ھەممىسى رۇسىيەگە قېچىپ بارغان ۋە رۇسىيەنى «رىملاشتۇرغان». شۇ چاغدىن باشلاپ رۇسىيە پادىشاھى «تسار» (ياكى «چار») دەپ ئاتىلىپ كەلگەنىدى. بۇ بولسا «قەيسەر» دېگەن ئۇنۋاننىڭ يەنە بىر شەكلىدۇر.
شۇڭا بىز ھازىر مۇنداق بىر مۇھىم سوئالغا كېلىمىز. بىز دۇنيانىڭ تارىخىدىكى قايسى باسقۇچتا تۇرۇۋاتىمىز؟
جاۋاب شۇكى، بىزنىڭ ھازىرقى دەۋرىمىز «ھەيكەلنىڭ پۇتى (ئاياغلىرى)»دۇر. نېبوقادنەسار كۆرگەن ھەيكەلنىڭ پۇتلىرى تۆمۈردىن ئەمەس، بەلكى «تۆمۈر بىلەن سېغىز لاينىڭ ئارىلاشمىسىدىن ياسالغان». بۇ نۇقتىنىڭ تەبىرى بولسا: «بۇ ئۇ پادىشاھلىقنىڭ ھۆكۈمدارلىرىنىڭ پۇقرالىرى بىلەن ئىتتىپاقلاشماقچى بولغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. لېكىن تۆمۈر لاي بىلەن ئارىلاشمىغاندەك، بىر بولالمايدۇ» دېگەنلىكتۇر.
بۇ نۇقتا يۇقىرىدا سۆزلىگىنىمىزدەك، «ھەيكەلنىڭ تېنى تۆۋەنلەپ ماڭغانسېرى، ماتېرىيالى ناچارلىشىدۇ» دېگەن پرىنسىپقا ئۇيغۇن كېلىدۇ. «تۆمۈر بىلەن لاينىڭ ئارىلاشمىسى»نىڭ قىممىتى ھەممە ماتېرىيالدىن تۆۋەن بولىدۇ. «ئۇ پادىشاھلىقنىڭ ھۆكۈمدارلىرى پۇقرالىرى بىلەن ئىتتىپاقلاشماقچى بولغانلىقى» دېگەن سۆزلەر يېقىنقى زامانلاردىكى «مۇتلەق ھوقۇقنىڭ ئاجىزلىغانلىقى»دىن ئىبارەت ۋەزىيەت شەكلىنىڭ دەل ئوخشىتىلىشىدۇر. دېموكراتىيە، يەنى «خەلقنىڭ كۈچى» ھازىرقى زاماندا غەربىي دۆلەتلەردە ۋە بۈگۈنكى رۇسىيەدە دېگۈدەك «مۇتلەق ھوقۇقلۇق ھاكىمىيەت»نىڭ ئورنىغا دەسسىدى.
«دېموكراتىيەدە بولسا، خەلق ئۆزىگە ماس كېلىدىغان ھۆكۈمەتكە ئېرىشىدۇ» دېگەننى ناھايىتى جايىدا دەپ قارايمىز. دېمەك، ئەگەر بىر دېموكراتىك مەملىكەتنىڭ خەلقى ئەخلاقلىق بولسا، ھۆكۈمىتى ئوخشاشلا ئەخلاقلىق بولىدۇ. ئەگەر خەلقى چىرىكلىشىپ كەتكەن بولسا، ھۆكۈمىتىمۇ چىرىكلىشىپ كەتكەن بولىدۇ. باشقىچە ئېيتقاندا، مەلۇم بىر دۆلەتنىڭ «دېموكراتىيىسى»نىڭ كۈچلۈكلىكى، پەقەت دۆلەت خەلقىنىڭ ئەخلاقىنىڭ كۈچلۈكلىكىگىلا باراۋەردۇر. شۇنىڭ بىلەن بۇ دەۋرگە قارىتىلغان بۇ بېشارەتنىڭ: «ئۇ پادىشاھلىقنىڭ بىر قىسمى كۈچىيىپ، بىر قىسمى ئاجىزلايدۇ» دېگەنلىكى ھەيران قالارلىق ئىش ئەمەس. ئىتالىيەنى (بۇرۇنقى رىم ئىمپېرىيەسىنىڭ مەركىزى) مىسالغا ئالساق، ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىن، ئۇنىڭ دېموكراتىيە تۈزۈمى ئوتتۇرا ھېساب بىلەن ھەر ئىككى يىلدا يېڭى بىر ھۆكۈمەتنى مەيدانغا كەلتۈرگەن. بۇ مۇقىملىق ئەمەس! سەۋەبى بولسا دۆلەتنىڭ خەلقى چىرىكلىشىپ كەتكەن («مافىئا» يەنى «قارا قول جەمئىيىتى» كۈچلۈك تەسىر يەتكۈزگەن)، شۇڭلاشقا ئاجىز ھۆكۈمەت مەيدانغا كەلگەن.
چۈشىنىشىمىز كېرەك بولغان مۇنداق ئىنتايىن مۇھىم بىر نۇقتا بار. نېبوقادنەسارنىڭ كۆرگەن چۈشى دۇنيانىڭ پۈتكۈل تارىخىنىڭ، يەنى ئۆز ۋاقتىدىن باشلاپ ئاخىر زاماندىكى دۇنيانىڭ ھۆكۈم قىلىنىشى ۋە خۇدانىڭ سەلتەنىتىنىڭ پەيدا بولىشىغىچە ھەممىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
شۇڭا مۇنداق خۇلاسىگە كېلىمىزكى، بىز ھەيكەلنىڭ «پۇت بارماقلىرى» دېگەن باسقۇچقا تېخىچە كەلمىدۇق. بۇ بارماقلىرى توغرىسىدا: «ئۇلار ھۆكۈمدارلار تەختتە ئولتۇرغان مەزگىلدە، ئەرشتىكى خۇدا يىمىرىلمەس بىر پادىشاھلىق بەرپا قىلىدۇ» دەپ يېزىلغان. «دانىيال» 7-بابىغا كەلگىنىمىزدە، ئېنىقراق كۆرۈلىدۇكى، دۇنيانىڭ تارىخىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى باسقۇچى ئاۋۋال شالاڭ مۇناسىۋەتلىك ئون پادىشاھلىق ئاستىدا، ئاندىن كېيىن پەقەت بىر ئادەمنىڭ، يەنى «دەججال» (مەسىھنىڭ رەقىبى)نىڭ ئاسارىتى ئاستىدا بولىدۇ (دېمەك، بۇ «ئون بارماق» كەلگۈسىدە پۈتۈن دۇنيانى باشقۇرىدىغان ئون ھۆكۈمەتنى كۆرسىتىدۇ). بىراق بىزگە ئايان قىلىنغانكى، بۇ باسقۇچ كەلگەندە، خۇدا ئۆزىنىڭ پادىشاھلىقىنى بەرپا قىلىدۇ. ئادەمنىڭ مەغرۇرلۇقى زاۋاللىققا يۈز تۇتىدۇ ــ چۈنكى «ئادەم قولى بىلەن قېزىلمىغان بىر تاش» پەيدا بولۇپ، بۇ ھەيكەلنى پۇتىدىن ئۇرۇپ، ئۇنىڭ ھەممىسىنى ۋەيران قىلىۋېتىپ ئۆزى «غايەت زور، پۈتۈن دۇنيانى قاپلىغان بىر تاغ»قا ئايلىنىدۇ.
ئەمدى «ئادەم قولى بىلەن قېزىلمىغان بىر تاش» زادى نېمىنى كۆرسىتىدۇ؟
بۇ شۈبھىسىزكى، ئەسلىدىكى كېلىپ چىقىشى ئىنساندىن ئەمەس، بەلكى يەنى بىۋاسىتە خۇدانىڭ ئۆزىدىن كەلگەن بىر ئادەمنى كۆرسىتىدۇ. بۇ كىشىنى بىز «ئىنسانئوغلى»نىڭ سۈپىتىدە «دانىيال»دىكى 7-بابتا تېخىمۇ ئېنىق كۆرىمىز. ئۇنىڭ پادىشاھلىقى «پۈتۈن دۇنيانى قاپلايدۇ». بۇ كىشى كىم؟
مۇقەددەس كىتابنىڭ باشقا قىسىملىرى بۇ توغرۇلۇق بىزنى گۇماندا قالدۇرمايدۇ. «دانىيال» قىسىمدا ئۇنىڭ ئىسمى بىزگە دەپ بېرىلمىگىنى بىلەن، بۇ رەب ئەيسا مەسىھدىن باشقا ھېچكىشى ئەمەس. ئىنجىلدىكى «يۇھاننا» قىسىمدا، ئۇ «خۇدانىڭ سۆز-كالامى»، يەنى ئىنساندىن كەلمىگەن، خۇدانىڭ ئۆزىدىن چىققان سۈپەتتە بىزگە تونۇشتۇرۇلىدۇ. ئىنجىلدىكى نۇرغۇن يەرلەردە ئۇنىڭ بۇ دۇنياغا قايتىپ كېلىدىغانلىقى، شۇنىڭدەك بۇ دۇنيانى سوت قىلىدىغانلىقى ئاندىن جاھانغا ھۆكۈمرانلىق قىلىدىغانلىقى ئايان قىلىنىدۇ.
نېبوقادنەسارنىڭ كۆرگەن چۈشىدە دۇنيانىڭ پۈتكۈل تارىخى، يەنى ئەينى ۋاقىتتىن تاكى خۇدانىڭ پادىشاھلىقىغىچە بىراقلا ۋەھىي قىلىنغان. بۇ نۇقتىدىن نېبوقادنەسار كىچىك پېئىللىقنى ئۆگىنىشى كېرەك ئىدى. ئۇ ناھايىتى ھەيۋىسى بار پادىشاھ بولغىنى بىلەن، ئۇنىڭ پادىشاھلىقى ھامان بىر كۈنى تۈگەپ، ئۇنىڭ ئورنىنى باشقا پادىشاھلىق باسىدۇ. ئاخىرىدا ھەممە پادىشاھلىق، مەملىكەتلەر زاۋال تاپىدۇ. ھەرقانداق كىشى ئۆز مەملىكىتى ياكى مىللىتىدىن ماختىنىشىنى توختىتىشى كېرەك. بۇ دۇنيادىكى بارلىق پادىشاھلىق-مەملىكەتلەر بولسا ۋاقىتلىق بىر بۇلۇت-تۈتەك، خالاس. پەقەت خۇدانىڭ پادىشاھلىقى «مەڭگۈ بىر پادىشاھلىق»تۇر.
(4) 5-باب ــ بابىل شەھىرىنىڭ ئۆرۈۋېتىلىشى توغرۇلۇق
بۇ تېما ئۈستىدە «يەرەمىيا»دىكى «قوشۇمچە سۆز»دە بايان قىلىنغان، «بابىل شەھىرىنىڭ ئۆرۈۋېتىلىشى توغرۇلۇق بېشارەتلەر» توغرۇلۇق ئىزاھاتلىرىمىزنىمۇ كۆرۈڭ.
مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 539-يىلى بابىلنىڭ ئىشغال قىلىنغانلىقى تارىختا ئەڭ ئەجەبلىنەرلىك ھېكايىلەردىن بىرىدۇر. بابىل شەھىرى نىنەۋە شەھىرىدىن تېخىمۇ «ئۆرۈلمەس» ئىدى. «قوش سېپىل»نىڭ ئايلانمىسى 30 كىلومېتر، سىرتقى سېپىلنىڭ ئېگىزلىكى 110 مېتر ۋە قېلىنلىقى 4 مېتر ئىدى، ئىچكى سېپىلنىڭ قېلىنلىقى 7 مېتر ئىدى. سىرتقى سېپىل ئۈستىدە يەنە 80 مېتر ئېگىزلىكتە مۇنار-پوتەيلەر جايلاشقانىدى؛ شۇ يەردىن يىراقتا تۇرغان دۈشمەنگە ئوق، ئوت ۋە تاشلارنى ئاتقىلى بولاتتى. ئىچىدىكى مېمارچىلىق ۋە يوغان ئىمارەتلەر شۇ دەۋردە «جاھاندا بىر» دەپ ئاتالغان. يەشايا، ئەزاكىيال ۋە يەرەمىيا پەيغەمبەرلەر بابىلنىڭ ھالاكىتى توغرۇلۇق بەرگەن بېشارەتلەر شۈبھىسىزكى، شۇ دەۋردىكىلەرگە «ئادەمنىڭ ئەقلىگە سىغمايدىغان، ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس» دەپ كۆرۈنەتتى.
ئادەمنى ئەجەبلەندۈرىدىغان ئىش شۇكى، بابىل ئوق ئېتىلماي دېگۈدەك ئىشغال قىلىنغان. دۇنياغا كېلىشىنى يەشايا پەيغەمبەر ئالدىنئالا ئېيتقان، پارس ئىمپېراتورى قورەش قوشۇنىنى يېتەكلەپ شەھەرگە يېقىنلىشىدۇ. كالدىيلەر قوشۇنى پەقەت شەھەر ئىچىگە چېكىنىدۇ. شەھەردە نەچچە يىللىق قورشاۋغا تاقابىل تۇرغۇدەك ئوزۇق-تۈلۈك ساقلانغان بولۇپ، يوغان ئەفرات دەرياسى شەھەرنىڭ ئوتتۇرىسىدىن ئېقىپ ئۆتكەچكە ئۈزۈلمەس سۇ مەنبەسىمۇ بار ئىدى.
شەھەرنى مۇھاسىرىگە ئېلىشنىڭ ئورنىغا، قورەش «ئالدىن يۈرگۈچى قىسىم»نى شەھەرگە يېقىن ئەۋەتىپ، قوشۇننىڭ كۆپىنچىسىنى دەريانىڭ يۇقىرى ئېقىنى بويىدا بىرنەچچە كىلومېتر يىراقلىققا جايلاشتۇردى. شۇ يەردە ئۇنىڭ مۇتەخەسسىسلىرى دادىل بىر پىلاننى تۈزدى؛ ئۇلار دەريا ئېقىنىنىڭ يۆنىلىشىنى دەرياغا يېقىن بىر ئويمانلىققا ئۆزگەرتمەكچى بولدى. ئۇلار شۇنداق قىلىپ شەھەردىن ئۆتىدىغان دەريا ئېقىنىنى تۆۋەنلىتىپ ئۆز كۈچلىرىنىڭ دەريانىڭ كىرىش ۋە چىقىش ئېغىزىدىن، يەنى ئىككى تەرەپتىن شەھەرگە كىرگۈزۈش پۇرسىتىنى ياراتماقچى بولدى. دەريانىڭ سېپىل ئاستىدىن كىرىدىغان ۋە چىقىدىغان ئىككى تەرىپىدە ئىككى چوڭ «ئىككى قاناتلىق» دەرۋازا بېكىتىلگەنىدى؛ لېكىن بۇ دەرۋازىلار دەريانىڭ تېگىگە يەتمەيتتى، ئەلۋەتتە.
شۇنىڭ بىلەن قورەشنىڭ لەشكەرلىرى دەريا بىلەن ئويمانلىق ئارىلىقىغا چوڭقۇر لېكىن قىسقا بىر ئۆستەڭ چاپتى. ئۆستەڭدىن چېپىلغان تاش-توپىلارنى ئەفرات دەرياسىنىڭ ئىككى يېنىغا دۆۋىلەپ، دەريانى توسۇشقا تەييارلىدى. بېكىتكەن كۈنى كەچقۇرۇن ئۇلار ئۆستەڭنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قىسمىنى چېپىپ ئېغىز ئېچىپ، دەريانىڭ سۇلىرىنى ئويمانلىق تەرەپكە باشلىدى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا دەريانىڭ قېشىغا دۆۋىلەپ قويغان تاش-توپىلارنى دەريانىڭ ئىچىگە ئىتتىرىپ چۈشۈرۈپ دەريانىڭ يۆنىلىشىنى توسۇۋالدى. مۇتەخەسسىسلەرنىڭ كۆڭلىدە سوققان چوتلىرى توغرا چىقتى؛ دەريا پەسىيىپ، شەھەرگە يېقىن تۇرغان قوشۇن ئۈچۈن دەريادىن مېڭىپ شەھەرگە كىرگۈدەك پۇرسەت يارىتىپ بەردى.
دەل شۇ كۈنى كەچتە، پادىشاھ ئەمىرلىرى بىلەن چوڭ بىر بايرامنى ئۆتكۈزمەكتە ئىدى. قەدىمكى زاماندىكى گرېك تارىخشۇناسلىرى كسېنوفون ۋە ھېرودىتۇسنىڭ بىزگە خەۋەرلەندۇرۇشىچە، بابىللىقلار ئۇچىغا چىققان ھاراقكەشلەر ئىدى («دانىيال» 5-بابتا ئوردىدا يۈز بەرگەن ئىشلار خاتىرىلەنگەندەك).
پادىشاھ ئەمىرلىرى، ۋەزىر-ۋۇزرالىرى بىلەن كاتتا زىياپەتتە ئولتۇرۇپ مەست بولغاندا بىر پەرىشتىنىڭ قولى كۆرۈنىپ، تامغا ھەرپلەرنى يېزىپ پادىشاھقا، بۈگۈن كېچە پادىشاھلىقىڭ سەندىن باشقا بىرسىگە تاپشۇرۇلىدۇ، دەپ ئېلان قىلدى. ئوردىنىڭ سىرتىدىمۇ پۇقرالار بايرامنى تەبرىكلىمەكتە ئىدى. ئۇلارنىڭ ئۆزلىرىنىڭ بىخەتەرلىكىگە بولغان ئىشەنچىسى شۇنچە كامىل ئىدىكى، ھەتتا سېپىلدا كۆزەتچىلىك قىلىدىغان جېسەكچىلەرمۇ يوق دېيەرلىك ئىدى. ئىككى گرېك تارىخشۇناسنىڭ دېيىشىچە، شەھەر ئوتتۇرىسىدىكى پۇقرالار ھېچنېمىنى بىلمەي تۇرۇپلا شەھەر ئاساسەن ئىشغال قىلىنىپ بولغان.
(5) 7-باب
«تۆت زور مەخلۇق»
بۇ بابتا دانىيالنىڭ ئۆزىنىڭ بىر چۈشىدىكى غايىبانە ئالامەتلەر بىزگە بايان قىلىنغان. ئۇنىڭ نېبوقادنەسارنىڭ 2-بابتىكى چۈشىگە زىچ مۇناسىۋىتى بار، شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭمۇ دۇنيانىڭ پۈتكۈل تارىخىنى ئايان قىلغان بىر بېشارەت ئىكەنلىكىنى كۆرەلەيمىز. شۇنداق بولسىمۇ، پادىشاھقا ھەيۋەتلىك بىر ھەيكەل سۈپىتىدە كۆرۈنگەن ئىش، دانىيالغا بىر قاتار ھايۋانلار سۈپىتىدە كۆرۈنگەن. شۈبھىسىزكى، دانىيال بىر پەيغەمبەر سۈپىتىدە بۇ ئىشلارنى كۆرگىنىدە، ئۇلارنىڭ ھەقىقىي ماھايىتىنى بىر قەدەر چوڭقۇر كۆرگەن. دېمەك، بۇ دۇنياغا مەنسۇپ (نېبوقادنەساردەك) بولغان كىشىلەرگە بىر ھەيۋەتلىك ھەيكەلنىڭ كۆرۈنۈشىدە كۆرۈنگەن نەرسىلەر، پەرۋەردىگارنىڭ ئۆز بەندىلىرىگە بولسا ياۋۇز ھايۋانلارنىڭ سۈپىتىدە كۆرۈنىدۇ. قانچىمىز بۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىمىز-ھە! كۆرۈنۈشتە كېلىشكەن، چىرايلىق كىيىم-كېچەكلەرگە ئورۇنىۋالغان بىزدەك نوچىلار، ئەمەلىيەتتە ۋەھشى ھايۋانلارغا ئوخشايمىز. بىز قەھرلىك ئېيىق، تولغىنىپ ماڭغان يىلان، ياكى ھەييار تۈلكىمىز.
بۇ تۆت مەخلۇقنىڭ دېڭىزدىن چىققانلىقى كۆرۈندى. مۇقەددەس كىتابتا، دېڭىز ھامان دۇنيادىكى ئۆزئارا جەڭ بولۇۋاتقان، ئۇرۇشتا قالغان ھەر مىللەتلەرگە سىمۋول قىلىنىدۇ. چۈشتىكى دېڭىز «بۈيۈك دېڭىز»، يەنى «ئوتتۇرا دېڭىز»دۇر. كۆرگەن ھايۋانلار، يەنى تۆت خىل ئىمپېرىيەنىڭ ھەممىسى ئوتتۇرا دېڭىز ئەتراپىدىكى جەڭلەردىن تەختىگە چىقتى.
بىرىنچى ئايەتتە، دانىيال بىزگە: «چۈشىدە كۆرگەنلىرىنى مۇنداق يەكۈنلەپ خاتىرىلىۋالدىم» ــ دەيدۇ. دېمەك، ئۇ بىزگە كۆرگەن بارلىق نەرسىنى دېمىگەندۇر.
(ئا) بىرىنچى مەخلۇق ـ «بۈركۈت قانىتى بار شىر»
«بۈركۈت قانىتى بار شىر» ئەمەلىيەتتە ئەينى ۋاقىتتا بابىل ئىمپېرىيەسىنىڭ ئۆزىگە سىمۋول قىلىنغان. 20-ئەسىردە يەر ئاستىدىن تېپىلغان قەدىمىي بابىل شەھىرىنىڭ چوڭ دەرۋازى ئۈستىدە بىرنەچچە ئەنە شۇنداق «بۈركۈت قانىتى بار شىر» چېكىلگەن نەقىشلىك رەسىملەر بايقالغان. شىر بولسا «ھايۋانلارنىڭ پادىشاھى»، بۈركۈت بولسا «قۇشلارنىڭ پادىشاھى»، شۇڭلاشقا دانىيالغا چۈشتە ۋەھىي قىلىنغان بۇ تۆت ھايۋان ئارىسىدا بۇ مەخلۇق «ئەڭ شاھانە» ھېسابلىنىدۇ. بۇ نۇسخا نېبوقادنەسار كۆرگەن ھەيكەلنىڭ «ئالتۇن بېشى»نىڭ تەڭدىشى بولىدۇ. دېمەك، بۇ بىرىنچى مەخلۇق بابىل ئىمپېرىيەسىنى كۆرسىتىدۇ.
كېيىن بۇ ھايۋاننىڭ «قاناتلىرى سۇنۇپ، ئۆزى ئادەمگە ئوخشاپ قالدى. ئۇ يۆلەپ تۇرغۇزۇلۇپ، ئىككى پۇتى يەرگە دەسسىتىپ قويۇلدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭغا ئادەمنىڭكىدەك قەلب بېرىلدى». بۇ ئىش 3-بابتا خاتىرىلەنگەن نېبوقادنەسارنىڭ كەچۈرمىشلىرىنى ئېسىمىزگە كەلتۈرىدۇ. شۇ چاغدا ئۇنىڭ تەكەببۇرلۇقى تۈپەيلىدىن، بىر پەرىشتە ئۇنىڭ پادىشاھلىق ھوقۇقلىرىنى ھەم ئىنسانىي ئەقلىنى ئۇنىڭدىن مەھرۇم قىلىش بىلەن، ئۇ يەتتە يىل كالا-قويدەك سىرتتا يۈرۈپ ئوت-چۆپ يېگەنىدى. نەتىجىدە ئۇنىڭ قەلبى كىچىك پېئىل قىلىنىپ ئۇ خۇداغا ئىبادەت قىلىشنى ئۆگەندى. شۈبھىسىزكى، بابىل ئىمپېرىيەسى «ئىنسانلاشتۇرۇلغان» ئىدى. مۇقەددەس كىتابتىن باشقا، تارىخىي خاتىرىنامىلەر مول ماتېرىياللار بىلەن ئىسپاتلايدۇكى، نېبوقادنەسارنىڭ ھۆكۈمرانلىقىنىڭ ئاخىرقى باسقۇچلىرىدا بۇرۇنقىدەك باشقا دۆلەتلەرگە قارىتىلغان «تاجاۋۇزچىلىق ئۇرۇشلار» يوق ئىدى؛ بۇنىڭ ئورنىدا، ئۇ كۈچ-بايلىقلىرىنى يېڭى قۇرۇلۇشلارغا مەركەزلەشتۈرگەن. دانىيال چۈشتىكى بۇ غايىبانە كۆرۈنۈشنى كۆرگەندە، ئۇنىڭ قېرى دوستى نېبوقادنەسار ئۆلگىلى توققۇز يىل بولغانىدى. نېبوقادنەسارنىڭ نەۋرىسى بەلشازار تەختتە ئولتۇرۇۋاتاتتى، لېكىن ئۇنىڭ ھۆكۈمدارلىقى ئۇزۇن بولمايتتى، سەۋەبى بەلكىم ئۆز بوۋىسى قوبۇل قىلغان «ئىنسانىي قەلب»نى ئۇ قوبۇل قىلغان ئەمەس.
(ئە) ئىككىنچى مەخلۇق ـ «بىر تەرىپى ئىككىنچى بىر تەرىپىدىن ئېگىزلىتىلگەن بىر ئېيىق» (5-ئايەت)
دانىيال بۇ چۈشىدىكى ئىككىنچى ۋە ئۈچىنچى مەخلۇقنىڭ مەنىسىنى سورىمىدى. سەۋەبى بەلكىم ئۇ بۇ ئىككى مەخلۇقنىڭ نېبوقادنەسار كۆرگەن ھەيكەلنىڭ ئىككىنچى ھەم ئۈچىنچى قىسمىغا ئوخشاشلىقىنى كۆرگەن بولۇشى مۇمكىن ئىدى. ئېيىق بولسا باشقا ھايۋانلارنى ئۆزىنىڭ زور ئېغىرلىقى ۋە كۈچى بىلەن مەغلۇپ قىلىدۇ. شۇنىڭدەك بابىل ئىمپېرىيەسىنىڭ يىقىلىشى بىلەن پارس ئىمپېرىيەسى ئۈستۈنلۈككە چىققان. ئۇلارنىڭ ئۈستۈنلۈكى ئەۋجىگە چىققان ۋاقتىدا، «كسەركسىس» ئىسىملىك پادىشاھنىڭ باشچىلىقىدا ئۇلار گرېتسىيەگە تاجاۋۇز قىلدى. ئۇنىڭ قوشۇنىدا 2 مىليون 500 مىڭ ئەسكەر بار ئىدى. ھەقىقەتەن بۇ بىر «ئېيىقتەك» ئىمپېرىيە ئىدى.
نېمىشقا بۇ ئېيىقنىڭ «بىر تەرىپى ئىككىنچى بىر تەرىپىدىن ئېگىز»؟ پارس ئىمپېرىيەسى ئەمەلىيەتتە ئىككى بۆلەكتىن تەركىب تاپقان، بىرىنچى بۆلىكى مېدىئالارنىڭ، ئىككىنچى بۆلىكى پارسلارنىڭ ئىدى. ئاۋۋال مېدىئالار بۆلىكى كۈچلۈك، ئاندىن پارسلار بۆلىكى كۈچلۈك بولدى. شۇڭا دانىيال بۇ ئېيىقنىڭ «بىر تەرىپى ئىككىنچى بىر تەرىپىدىن ئېگىز»لىكىنى كۆردى (مېدىئالار بولسا ھازىر تۈركىيە، ئىران ۋە ئىراقتا ياشاۋاتقان «كۇرد» مىللىتىدۇر).
ئەمدى «ئۈچ قوۋۇرغا»نىڭ مەنىسى نېمە؟ پارس ئىمپېرىيەسىنىڭ راۋاج تېپىشى ئۇنىڭ ئۈچ چوڭ پادىشاھلىقىنى، يەنى لىديا، بابىل ۋە مىسىرنى گۇمران قىلىشى بىلەن باشلاندى. بۇ ئۈچ پادىشاھلىق دەل دانىيال كۆرگەن ھېلىقى «ئېيىق چىشلىگەن ئۈچ قوۋۇرغا»دۇر.
لېكىن «بىر ئاۋاز ئۇنىڭغا: ــ ئورنۇڭدىن تۇر، گۆشنى يېيىشىڭچە يەۋال! ــ دېدى». ئۇ بۇ ئۈچ پادىشاھلىقنى گۇمران قىلغاندىن كېيىن، پارس ئىمپېرىيەسى باشقا نۇرغۇن يۇرتلارغا بېسىپ كىرىپ ئىشغال قىلدى.
(ب) ئۈچىنچى مەخلۇق ـ «دۈمبىسىدە قۇشنىڭكىدەك تۆت قانىتى بار يىلپىز» (6-ئايەت)
بۇ مەخلۇقنىڭمۇ تۆت بېشى بار ئىدى، «ئۇنىڭغا ھاكىملىق ھوقۇقى بېرىلدى». شۈبھىسىزكى، بۇ «بۈيۈك ئىسكەندەر» باشقۇرغان گرېتسىيە (يۇنان) ئىمپېرىيەسىنى كۆرسىتىدۇ. ئىسكەندەرنىڭ قوشۇنلىرى يىلپىزدەك چاقماقتەك سۈرئەت بىلەن ھەر جايلارنى بېسىۋالدى. پەقەت 10 يىل ئىچىدە (مىلادىيەدىن ئىلگىرى 334-323-يىللاردا) ئۇلار گرېتسىيەدىن مىسىرغىچە، ئوتتۇرا ئاسىيادىن ئۆتۈپ ھىندىستانغىچە، جوڭگۈنىڭ چېگرالىرىغا سوزۇلغان زېمىننى ئىشغال قىلدى. دەرۋەقە 6-ئايەتتە دېيىلگەن «ئۇنىڭغا ھاكىملىق ھوقۇقى بېرىلدى» دېگىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان. ئوتتۇرا ئاسىيادىكى كىشىلەر بۈگۈنگە قەدەر بۇ ئادەمنىڭ 2300 يىل ئىلىگىرىكى تەسىرىدىن بەزىدە ئوغلىغا «ئىسكەندەر» دەپ ئات قويىدۇ.
بۇ مەخلۇقنىڭ تۆت قانىتى، تۆت بېشى بار ئىدى. ئىسكەندەر ئۆلگەندىن كېيىن ئۇنىڭ تۆت سەردارى ئۆزئارا سوقۇشۇپ ئىمپېرىيەنى تۆت بۆلەككە پارچىلىۋەتكەن.
(پ) تۆتىنچى مەخلۇق ــ «ئىنتايىن قورقۇنچلۇق، دەھشەتلىك ۋە ئاجايىب كۈچلۈك بىر مەخلۇق» (7-ئايەت)
بۇ مەخلۇقنى ئايرىم بىر غايىبانە ئالامەتتە كۆرگەن بولۇشى مۇمكىن. بۇ ھايۋاننى دانىيال تونۇيدىغان ھېچقانداق ھايۋانغا ئوخشاتقىلى بولمايتتى. ئۇ «ئىنتايىن قورقۇنچلۇق، دەھشەتلىك ۋە ئاجايىب كۈچلۈك» ۋە «ئۇ يوغان تۆمۈر چىشلىرى بىلەن ئوۋنى چايناپ ئېزىپ يۇتۇپ، قالدۇقىنى پۇتلىرى بىلەن دەسسەپ-چەيلەيتتى. ئۇ ئالدىنقى بارلىق مەخلۇققا ئوخشىمايتتى. ئۇنىڭ ئون مۈڭگۈزى بار ئىدى».
مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 63-يىلى رىم ئىمپېرىيەسى گرېتسىيە ئىمپېرىيەسىدىن ئۈستۈنلۈككە چىقىشقا باشلىدى، ئۇزۇن ئۆتمەي ياۋروپادا ۋە ئوتتۇرا شەرق زېمىنلىرىدا ھۆكۈم سۈردى. رىم ئىمپېرىيەسىنىڭ ئۆزىدىن ئىلگىرىكى ئىمپېرىيەلەردىن چوڭ بىر پەرقى بار ئىدى. باشقا ئىمپېرىيەلەر ئىشغال قىلغان يۇرت-زېمىنلارنى شۇ يەرلىك بەگلەر ۋە ئاقساقاللار ئارقىلىق باشقۇرغانىدى. ئەمما رىملىقلار بولسا ئۆز مىللەت-يۇرتىدىن بولغانلارنى ھەر يەردىكى ھۆكۈمدارلىققا ئورۇنلاشتۇردى. بۇ ھۆكۈمدارلار يەرلىكنىڭ ئەھۋالىنى، ئۆرپ-ئادەتلىرىنى چۈشەنمىگەچكە، نەتىجىدە ناھايىتى دەھشەتلىك، رەھىمسىز ھۆكۈمرانلىق يۈرگۈزگەنىدى. رىمنىڭ قانۇنى ھەم جازالىرى دەھشەت رەھىمسىز ئىدى. ئىنسانغا تونۇش بولغان ئەڭ ۋەھشىي ئۆلۈم جازالىرىدىن بىرىنى، يەنى «كرېستكە مىخلاش»نى ئىجاد قىلغانلار دەل رىملىقلار ئىدى.
24-ئايەتتە، مەخلۇقنىڭ ئون مۈڭگۈزى، كەلگۈسىدىكى ئون پادىشاھلىققا ۋەكىللىك قىلىدۇ، دەپ چۈشەندۈرۈلىدۇ. بۇلارنىڭ مەنىسى ھەيكەل پۇتىنىڭ ئون بارمىقىنىڭ مەنىسىگە ئوخشاشتۇر.
ئەمما مۇشۇ يەردە يېڭى بىر خەۋەرنى كۆرىمىز: ــ مۈڭگۈزلەرنىڭ ئارىسىدىن «يەنە بىر كىچىك مۈڭگۈز ئۆسۈپ چىقتى. بۇ كىچىك مۈڭگۈز ئەسلىدە بار بولغان ئۈچ مۈڭگۈزنى يۇلىۋەتتى. بۇ كىچىك مۈڭگۈزنىڭ ئادەمنىڭكىدەك كۆزى ۋە چوڭ گەپ قىلىدىغان ئاغزى بار ئىدى».
8-، 9- ھەم 11-بابتىن بىز بۇ ئادەم توغرۇلۇق كۆپ نەرسىلەرنى ئۆگىنىمىز. ئۇ بولسا «مەسىھنىڭ رەقىبى»، يەنى ئاخىر زاماندا خۇداغا قارشى چىقىدىغان دەججالدۇر. ئىنجىلدا بولسا ئۇ توغرۇلۇق يەنە بىر خەۋەر بىزگە بېرىلگەنكى، ئۇ ئادەم ئۆزىنى خۇدا دەپ جاكارلاپ پۈتۈن دۇنيانىڭ ئۇنىڭغا ئىبادەت قىلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇنداق بىر كىشى تېخى مەيدانغا كەلمىدى، دېيىشنىڭ ھاجىتى يوق. يەنە كېلىپ بىز دېگەن ئاخىر زاماندىكى «ئون پادىشاھلىق» تېخى پەيدا بولمىدى. لېكىن ئۇلار مەيدانغا كەلگىنىدە، خۇدانىڭ ئۆز بەندىلىرى تەييار بولۇشى كېرەك، چۈنكى بۇ كىشى: ــ
(1) ئاۋۋال «ئۈچ پادىشاھنى ئاغدۇرۇپ تاشلايدۇ» (24-ئايەت)، ئاندىن: ــ
(2) «ئۇ ھەممىدىن ئالىي بولغۇچى خۇداغا قارشى كۇپۇرلۇق سۆزلەرنى قىلىدۇ» (25-ئايەت).
(3) «ئۇ خۇدانىڭ مۇقەددەس بەندىلىرىنى ھالسىزلاندۇرىدۇ» ــ بەلكىم ئىقتىسادىي بېسىم ۋە زىيانكەشلىك بىلەن.
(4) «ئۇ كالېندارنى ۋە ھېيت-ئايەملەرنى ۋە مۇقەددەس قانۇنلارنى ئۆزگەرتىۋېتىشنى قەستلەيدۇ» ــ تەۋراتتىن بىلىمىزكى، يەر شارىنىڭ كالېندار-پەسىللىرى ئىنسانىيەتنىڭ مەنپەئەتى ئۈچۈن خۇدا تەرىپىدىن بېكىتىلگەن. بەلكىم ئۇ كىشى پەسىللەرنى ھەم ھازىر ئىشلىتىدىغان كالېندارىمىزنى ياكى بەلگىلىگەن ۋاقىت-سائەتنى ئۆزگەرتمەكچى بولۇشى مۇمكىن. ئۇنىڭدىن سىرت، ئۇ «ھېيت-ئايەملەرنى ۋە مۇقەددەس قانۇنلارنى»مۇ ئۆزگەرتمەكچى بولىدۇ. «ھېيت-ئايەملەر» مۇشۇ يەردە بەلكىم يەھۇدىيلارغا تەۋرات بېكىتكەن مۇقەددەس ھېيتلارنى كۆرسىتىشى مۇمكىن.
(5) «خۇدانىڭ مۇقەددەس بەندىلىرى «ئۈچ يېرىم ۋاقىت» (بىر ۋاقىت، ئىككى ۋاقىت، قوشۇمچە يېرىم ۋاقىت) ئۇنىڭ ھۆكۈمرانلىقىغا تاپشۇرۇلىدۇ» (25:7). 1260 كۈن داۋامىدا خۇدانىڭ بەندىلىرى ئۇنىڭ تەرىپىدىن زور زىيانكەشلىككە ئۇچرايدۇ.
دىققەت قىلىشىمىز كېرەككى، بۇ ئاخىرقى پادىشاھلىق «پۈتكۈل دۇنيانى يۇتۇپ، ئۇنى ئاياغ ئاستى قىلىپ، كۇكۇم-تالقان قىلىدۇ»، «ئۇ باشقا ھەرقانداق پادىشاھلىقلارغا ئوخشىمايدۇ». ئۇ پۈتۈن دۇنيانى باشقۇرىدىغان بىر ھاكىمىيەت بولىدۇ.
بۇ ئاخىرقى پادىشاھلىق توغرۇلۇق ئالغان خەۋىرىمىزنى يەكۈنلىسەك: ــ
(1) ئۇ گرېتسىيە ئىمپېرىيەسىنىڭ ئورنىنى باسىدۇ؛
(2) ئۇ ھەيكەلنىڭ «ئىككى يۇتا-پاچىقى»دەك، ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدۇ؛
(3) ئۇ كېيىنكى دەۋرلەردە پارچە-پارچە بولۇپ كېتىدۇ، يەنى پادىشاھلار ھەم خەلقلەر ئارىسىدىكى دېموكراتىيەدەك بىر خىل «ھوقۇق ئۈلەشتۈرۈلۈش» بىلەن باشقۇرۇلىدۇ؛
(4) بىر «ئون پادىشاھلىق» باسقۇچى كېلىدۇ. بۇ ئاساسەن پۈتۈن دۇنيانى باشقۇرىدۇ؛
(5) بۇ ئون پادىشاھلىقتىن ئۈچىنى «كىچىك مۈڭگۈز» («مەسىھنىڭ رەقىبى»، دەججال) ئاغدۇرىدۇ؛
(6) دەججال پۈتۈن دۇنيانىڭ ھاكىمىيىتىنى ئۆز قولىغا كىرگۈزۈپ، بارلىق ئادەمنىڭ ئۇنىڭغا سەجدە قىلىشىنى قاتتىق تەلەپ قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭغا سەجدە قىلمايدىغان خۇدانىڭ ئۆز بەندىلىرىگە قاتتىق زىيانكەشلىك قىلىدۇ. لېكىن: ــ
(7) دانىيال ئاخىرىدا «گويا ئىنسان ئوغلىغا ئوخشاش بىر زاتنىڭ ئاسماندىكى بۇلۇتلار بىلەن كەلگىنىنى» كۆردى. بۇ زات خۇداغا يېقىنلىشىپ ئۇنىڭدىن ئالەمنى باشقۇرىدىغان پادىشاھلىقنى قوبۇل قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن «ھەر خىل تىلدا سۆزلىشىدىغان قوۋملار ئۇنىڭ خىزمىتىدە بولسۇن دەپ، سەلتەنەت، شۆھرەت ۋە پادىشاھلىق ھوقۇقى ئۇنىڭغا بېرىلدى» (13-14-ئايەت). «ئۇنىڭ سەلتىنىتى مەڭگۈ سولاشماس سەلتەنەتتۇر، ئۇنىڭ پادىشاھلىقى مەڭگۈ ھالاك قىلىنماس».
بىزدە قىلچە گۇمان يوقكى، بۇ زات ئىنجىل بىزگە تونۇشتۇرغان ئەيسا مەسىھدىن باشقا كىشى ئەمەستۇر. مەسىھ ئەيسا ئۆز ئۆزىنى پات-پات «ئىنسانئوغلى» دەپ ئاتىغان. مەسىلەن، ئىنجىل «لۇقا» 24:5، 5:6، 12:7، 22:9، 26:9، 38:9، 44:9، 56:9، 30:11، 8:12، 22:17-30:17، 8:18، 10:19، 27:21، 36:21، 22:22، 7:24، «يۇھ.» 51:1 قاتارلىقلارنى كۆرۈڭ.
يەنى بىر سىر بار. 22-ئايەتتە، «ئىنسان ئوغلى» دېگەن زات «ۋاقتى كېلىپ، خۇدانىڭ مۇقەددەس بەندىلىرى» بىلەن بىرلىكى ئېنىق كۆرۈنىدۇ. بۇ ھەقىقەتنى ئىنجىلدىن ئوبدان چۈشىنەلەيمىز. مەسىھ ئەيسانىڭ «ئۆزىگە خاس بەندىلىرى» بىلەن «بىر روھ» ئىكەنلىكى، شۇنداقلا «ئۆزىگە خاس بولغان بەندىلىرىنىڭ جامائىتى»، «مەسىھنىڭ تېنى» ئىكەنلىكى مۇشۇ يەردە بېشارەت قىلىنىدۇ، كېيىن ئىنجىلدا ئېنىق ئاشكارىلىنىدۇ.
(6) 8-باب
قوچقار بىلەن تېكە كۆرۈنۈشى
بۇ غايىبانە ئالامەت بولسا 7-بابتىكىدىن ئىككى يىل كېيىن كۆرسىتىلگەن. ئالامەتنى كۆرگەن يەر «شۇشان قەلئەسى» ئۆز ۋاقتىدا دانىيالغا نىسبەتەن ناتونۇش بولۇپ، بابىلدا ئانچە مۇھىم جاي ئەمەس ئىدى. لېكىن ئالامەتتە ۋەھىي قىلىنغان بۇ ئىككى ئىمپېرىيە تەختكە چىققان ۋاقىتلىرىدا، شۇشان قەلئەسى ئىنتايىن مۇھىم بىر مەركەز بولغان.
دانىيال ئاۋۋال «ئىككى مۈڭگۈزى بار بىر قوچقار»نى كۆردى. ئۇنىڭ ئۆزى بۇنىڭ نېمىنى بىلدۈرگەنلىكىدىن جەزمەن گۇمان قىلمايتتى. پارسلار ئۆزلىرىنىڭ «قوغدىغۇچى ئەرۋاھ»ىنىڭ بىر قوچقارنىڭ شەكلىدە ئىكەنلىكىگە ئىشەندى. پارس پادىشاھى بولسا بېشىدا قوچقار مۈڭگۈزلۈك تاجنى كىيەتتى.
پارس ئىمپېرىيەسى بولسا ئىككى مىللەتنىڭ ھەمكارلىشىشى ئىدى. قوچقارنىڭ ئىككى مۈڭگۈزى شۇلارنى بىلدۈرىدۇ. «ئىككى مۈڭگۈزى بار بىر قوچقارنىڭ چوڭ ئۆستەڭ ئالدىدا تۇرغانلىقىنى كۆردۈم. ئۇنىڭ مۈڭگۈزى ئېگىز بولۇپ، بىر مۈڭگۈز يەنە بىرىدىن ئېگىز ئىدى؛ ئېگىزرەك بولغان مۈڭگۈز يەنە بىرسىدىن كېيىنرەك ئۆسۈپ چىققانىدى». بۇ نېمىنى بىلدۈرىدۇ؟ يۇقىرىدا دېگىنىمىزدەك، مېدىئالىقلار ئاۋۋال كۈچلۈكرەك مىللەت ئىدى. كېيىن پارسلار ئۇلاردىن ئۈستۈن تۇرغان. كېيىنكى ئىمپېرىيەنىڭ پادىشاھلىرىنىڭ ھەممىسى پارس مىللىتىدىن ئىدى.
قوچقار بولسا «مۈڭگۈزلىرى بىلەن غەرب، شىمال ۋە جەنۇب تەرەپلەرگە ئۆسۈۋاتقان ئىدى». پارس ئىمپېرىيەسى بۇ ئۈچ تەرەپكە كېڭەيگەن. ئۇلارنىڭ بارلىق ئۇرۇشلىرى غەلىبىلىك ئىدى. «ھېچقانداق ھايۋان ئۇنىڭغا تەڭ كېلەلمەيتتى ۋە ھېچكىم ھېچكىمنى ئۇنىڭ چاڭگىلىدىن قۇتقۇزالمايتتى». لېكىن شەرقىي تەرەپتە ھېچقانداق ئۇرۇشلارنى قىلمىدى. ئۇ «بارغانسېرى ھەيۋەتلىك بولۇپ كېتىۋاتاتتى».
مۇۋەپپەقىيەتلەر ئارىسىدا قوچقار تۇيۇقسىز بىر چوڭ ئاۋارىچىلىككە ئۇچرايدۇ. تۇيۇقسىز غەرب تەرەپتىن بىر «كۆزگە كۆرۈنەرلىك چوڭ بىر مۈڭگۈزلۈك» بىر تېكە ئۇنىڭغا ھۇجۇم قىلىدۇ. ئۇنىڭ چوڭ مۈڭگۈزى دانىيالنىڭ دىققىتىنى تارتتى. كېيىن دانىيالغا (21-ئايەتتە) بۇ تېكىنىڭ گرېتسىيەنى بىلدۈرگەنلىكى ئۇقتۇرۇلدى. دانىيالنىڭ دەۋرىدە گرېتسىيە ئوتتۇرا دېڭىز بويىدىكى كۆپ «بەگلىك» بولغان ئەھمىيەتسىز ناھايىتى كىچىك بىر دۆلەت ئىدى. دانىيال ئۇنىڭ پارس ئىمپېرىيەسىگە ھۇجۇم قىلغانلىقىغا قاراپ چوقۇم بەك ھەيران قالغان بولۇشى مۇمكىن.
دانىيال كۆرگەن بۇ ئىشلار غايىبانە ئالامەتتىن 180 يىل كېيىن يۈز بەرگەن. گرانىكۇس دېگەن دەريا بويىدا (بۇ كۆرۈنۈش بىر دەريا بويىدا بېرىلگەن)، 21 ياشلىق يىگىت «بۈيۈك ئىسكەندەر» ئىنتايىن تېز يۈرۈش قىلىدىغان 35 مىڭ كىشىلىك قوشۇننى يېتەكلەپ، زور (بىرنەچچە يۈز مىڭ كىشىلىك) بىر پارس قوشۇنىنى مەغلۇپ قىلدى. بۇ غەلىبىدىن كېيىن ئۇ پارس ئىمپېرىيەسىنىڭ ھەيۋىسىنى پۈتۈنلەي بىتچىت قىلدى. ئۈچىنچى باسقۇچ، ئەينى ۋاقىتتىكى پارس ئىمپېرىيەسىنى بازا قىلغان يېڭى ئىمپېرىيە مىسىر، ئېفىئوپىيە، ھىندىستان ھەم ھازىرقى ئۆزبەكىستانغىچە سوزۇلاتتى. لېكىن ئۇ كۆپ ھاراق ئىچكەنلىكتىن 33 يېشىدىلا ئۆلۈپ كەتتى. ئۇنىڭ ئىمپېرىيەسىگە ئىگە بولۇش ئۈچۈن سەردارلىرىدىن تۆت كىشى ئۆزئارا جەڭ قىلدى. نەتىجىدە، تۆت سەردارنىڭ ھەربىرى ئۆز ئالدىغا ئىمپېرىيەنىڭ بىر بۆلىكىنى ئىدارە قىلدى.
ئۇلاردىن بىرى «سىليۇقۇس» سۇرىيە ھەم ھازىرقى تۈركىيەنى ئىدارە قىلدى. ئۇنىڭ ئەۋلادلىرىدىن خۇداغا قارىتا رەزىل كۇپۇرلۇق سۆزلەيدىغان، خۇدانىڭ مۆمىن بەندىلىرىگە ئۆچ بولغان بىر پادىشاھ چىقتى. ئۇنىڭ ئىسمى «ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس» ئىدى. ئۇنىڭ تەختتە ئولتۇرغان ۋاقتى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 175-164-يىللار ئىدى. ئۇ ئۆزىنى خۇدا دەپ جاكارلىدى ۋە خەقلەرنىڭ ئۇنىڭغا چوقۇنۇشىنى تەلەپ قىلدى. ئۇ خۇدانىڭ يېرۇسالېمدىكى مۇقەددەس ئىبادەتخانىسىدا قىلىنىپ تۇرغان قۇربانلىقلارنى ئەمەلدىن قالدۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئورنىدا قۇربانگاھ ئۈستىدە بىر چوشقىنى قۇربانلىق قىلدى. مۇسا ئارقىلىق بېرىلگەن مۇقەددەس قانۇننىڭ كۆچۈرۈلمىسىنى ساقلىغان كىشىلەرنى ئۆلتۈرۈۋەتتى. ئۇنىڭ ۋەھىمىسى ئاستىدا بەزى يەھۇدىيلار ئېتىقادىدىن تېنىپ يولدىن ئېزىپ يىقىلدى. شۇڭا بۇ بېشارەت ئۇنىڭ توغرۇلۇق: «بۇ تۆت مۈڭگۈزنىڭ ئىچىدىكى بىرىدىن يەنە بىر مۈڭگۈز ئۆسۈپ چىقتى. ئۇ كىچىك مۈڭگۈز ئۆسۈپ ئىنتايىن ھەيۋەتلىك بولدى، جەنۇب، شەرق تەرەپلەرگە ۋە «گۈزەل زېمىن»غا (يەنى پەلەستىنگە) قاراپ تەسىر كۈچىنى كېڭەيتتى. ئۇ ئىنتايىن ھەيۋەتلىك بولۇپ، ھەتتا ساماۋىي قوشۇندىكىلەرگە ھۇجۇم قىلغۇدەك دەرىجىگە يەتتى، ساماۋىي قوشۇندىكىلەردىن ۋە يۇلتۇزلاردىن بىر مۇنچىسىنى يەرگە تاشلاپ، ئۇلارنىڭ ئۈستىگە دەسسىدى» (9-10-ئايەت).
11-ئايەت بولسا: ــ «ئۇ تولىمۇ مەغرۇرلىنىپ، ھەتتا ساماۋىي قوشۇننىڭ سەردارى بىلەن تەڭ بولماقچى بولۇپ، ئىبادەتخانىدا سەردارغا ئاتاپ كۈندىلىك قۇربانلىق سۇنۇشنى ئەمەلدىن قالدۇردى، ھەمدە سەردارنىڭ ئىبادەتخانىسىدىكى «مۇقەددەس جاي»نى ۋەيران قىلىۋەتتى».
«ساماۋىي قوشۇننىڭ سەردارى» دېگەن زاتنىڭ كىم ئىكەنلىكى بىۋاسىتە دېيىلمىگەن. بىراق خۇداغا ئاتاپ «كۈندىلىك قۇربانلىق»نىڭ ئۇنىڭغىمۇ ئاتاپ سۇنىلىدىغانلىقى ئېيتىلىدۇ. بىزدە يەنە قىلچە گۇمان يوقكى، «ساماۋىي قوشۇننىڭ سەردارى» دېگەن زات دەل «خۇدانىڭ سۆز-كالامى» بولغان مەسىھ ئۆزىدۇر.
مۇقەددەس ئىبادەتخانىنىڭ بۇزۇلۇشىنىڭ ۋە بۇ زىيانكەشلىكنىڭ «گۇناھ تۈپەيلىدىن» ئىكەنلىكى بىزگە دېيىلىدۇ (12-ئايەت). دېمەك، بەلكىم ئۆز خەلقىنىڭ گۇناھ قىلغانلىقلىرىدىن خۇدا بۇ يامان ئىشلارغا يول قويىدۇ.
دانىيال ئۆز خەلقى ۋە مۇقەددەس ئىبادەتخانىنىڭ بۇ زىيانكەشلىكلەر ۋە بۇزۇلۇشلار ئاستىدا قانچە ئۇزۇن تۇرىدىغانلىقىنى سورىغىنىدا، ئۇنىڭغا جاۋابەن: «ئىككى مىڭ ئۈچ يۈز كېچە-كۈندۈز داۋاملىشىدۇ» (تەخمىنەن 6 يىل 4 ئاي) دەپ جاۋاب بېرىلگەن.
«ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس»نىڭ يەھۇدىيلارنى خارلىغانلىقىنىڭ مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 171-يىلى باشلانغانلىقىنى بىلىمىز، ئەمما ئاشۇ يىلدىكى قايسى كۈندە ئىكەنلىكىنى توپتوغرا بىلمەيمىز. ئەمما بىز قۇربانگاھ ئۈستىگە قويۇلغان، خۇدانى ھاقارەت قىلغان شۇ چوشقىنىڭ مۆمىنلەر تەرىپىدىن ئېلىپ تاشلانغان كۈنىنىڭ خۇدانىڭ مۇقەددەس ئىبادەتخانىسىنىڭ قايتىدىن پاكلانغان كۈنى ئىكەنلىكىنى، يەنى دەل مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 165-يىلى 25-دېكابر ئىكەنلىكىنى بىلىمىز. بۇ كۈننىڭ ئالدىدىكى كۈنلەرنى 2300 كۈن ھېسابلىساق، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 171-يىل 9-سېنتەبرگە توغرا كېلىدۇ. ئۇنداقتا بۇ كۈن زىيانكەشلىكلەرنىڭ دەل باشلىنىش كۈنى بولغان بولىدۇ. شۇڭا بۇ قورقۇنچلۇق ۋە يىرگىنچلىك ئىشلارنىڭ ھامان تۈگەيدىغانلىقى ھەمدە تۈگەيدىغان ۋاقتى ئالدىن ئېيتىلغان بۇ ئاجايىب بېشارەت شۇ ئازابلىق كۈنلەردە خۇدانىڭ ئۆز بەندىلىرىگە نەقەدەر رىغبەت ۋە نەقەدەر تەسەللى بولغان بولۇشى كېرەك!
25-21-ئايەتلەردە، بۇ بېشارەتلەر دانىيالغا چۈشەندۈرۈپ بېرىلدى. بۇلاردىن بەزى تەپسىلاتلارنى بىز يۇقىرىدا مۇزاكىرە قىلدۇق. لېكىن 19-ئايەتتە ئىشلىتىلگەن ئىبارە تولىمۇ ئالاھىدىدۇر: ــ
«مەن ھازىر ساڭا خۇدانىڭ غەزىپى كەلگەن مەزگىلدە كېيىنكى ئىشلارنىڭ قانداق بولىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرەي».
«خۇدانىڭ غەزىپى كەلگەن مەزگىل» بولسا دانىيال ئوبدان بىلگەندەك، خۇدانىڭ غەزىپى يەر يۈزىدىكىلەرگە تۆكۈلىدىغان، ئاخىر زاماندىكى كۈنلەرنى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا پەرىشتە دانىيالغا يەنە: «... بۇ غايىبانە ئالامەت كۆپ كۈنلەر كىيىنكى كەلگۈسى توغرىسىدىدۇر» دەپ بېرىدۇ.
23-ئايەت: «بۇ پادىشاھلىقلارنىڭ ئاخىرقى مەزگىلى» بەلكىم پارس ھەم گرېتسىيەنىڭلا ئەمەس، بەلكى ئىلگىرى تىلغا ئېلىنغان، دانىيال كۆرگەن («يات ئەللەر»دىن بولغان، يەھۇدىيلارنىڭ بولمىغان) «تۆت پادىشاھلىق»نىڭ ئاخىرقى مەزگىلىنى كۆرسىتىدۇ. چۈنكى (2- ھەم 7-بابتىن كۆرگىنىمىزدەك) بۇ تۆت پادىشاھلىقنىڭ زاۋال تېپىشى بىلەن ئاخىرقى زامانغا كېلىمىز. شۇ چاغدىلا، «ئاسىيلىق قىلغۇچىلارنىڭ گۇناھى توشىدۇ» (23-ئايەت) دېگىلى بولىدۇ.
يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان «ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس» دەل ئۆزى كېلىدىغان دەججالنىڭ بىر خىل سايىسى ياكى «ئوبراز-ئۆرنىكى» ئىدى. 23-25-ئايەتتە: ــ (تولۇق بېرىمىز)
«... تولىمۇ نومۇسسىز، چىگىش مەسىلىلەرنى بىر تەرەپ قىلالايدىغان بىر پادىشاھ مەيدانغا چىقىدۇ. ئۇنىڭ كۈچى خېلى زور بولىدۇ، لېكىن ئەمەلىيەتتە بۇ كۈچ ئۆزلۈكىدىن چىقمايدۇ؛ ئۇ مىسلى كۆرۈلمىگەن ۋەيرانچىلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئۇنىڭ ئىشلىرى جەزمەن ئوڭۇشلۇق بولۇپ، نېمىنى خالىسا شۇنى قىلالايدۇ. ئۇ كۈچلۈكلەرنى ۋە خۇدانىڭ مۇقەددەس مۆمىن خەلقىنى يوقىتىدۇ. ئۆز ئۇستاتلىقى بىلەن ئۇنىڭ نازارىتى ئاستىدا ھەرقانداق ھىيلە-مىكىرلىك خېلى روناق تاپىدۇ. ئۇ كۆڭلىدە تەكەببۇرلىشىپ ئۆزىنى چوڭ تۇتىدۇ؛ باشقىلارنىڭ ئۆزلىرىنى بىخەتەر ھېس قىلغان ۋاقتىدىن پايدىلىنىپ تۇيۇقسىز زەرب قىلىپ نۇرغۇن كىشىلەرنى ھالاك قىلىدۇ؛ ئۇ ھەتتا ئوچۇقتىن ئوچۇق «ئەمىرلەرنىڭ ئەمىرى»گە قارشى چىقىدۇ. لېكىن ئۇ ئاخىردا ئىنسانلارنىڭ قولىسىز ھالاك قىلىنىدۇ».
بۇ ئىشلار پەقەت «ئاسىيلىق قىلغۇچىلارنىڭ گۇناھى توشقان» (23-ئايەت) ۋاقتىدا يۈز بېرىدۇ. بۇ ئىبارە نېمىنى كۆرستىدۇ؟ مۇقەددەس كىتابنىڭ تولۇق تەلىملىرىگە ئاساسەن بىلىمىزكى، خۇدا ئىنسانغا ئىنتايىن سەۋر-تاقەتلىكتۇر. ئۇ ھەربىر ئىنساننى توۋا قىلىش، شۇنداقلا ئۇنىڭ كەچۈرۈمىگە ئىگە بولۇشتىكى بارلىق پۇرسەتكە ئېرىشسۇن دەپ تاقەتلىك بىلەن ساقلايدۇ. بىراق دۇنيا تارىخىدا ئادەملەر شۇ دەرىجىگە يېتىدۇكى، ئۇلار گۇناھلىرى تۈپەيلىدىن كۆڭلى قاتتىق بولۇپ ئۇلاردا توۋا قىلىشقىمۇ ئىمكانىيەت بولمايدۇ. ئۇلارنىڭ كۆڭلى قاتتىقلىشىپ: خۇداغا «مېھىر-شەپقىتىڭنى خالىمايمەن» دەيدۇ. بۇ بولسا «ئاسىيلىق قىلغۇچىلارنىڭ گۇناھى توشقان» ۋاقتىدۇر، يەنى «خۇدانىڭ غەزىپى كەلگەن مەزگىلدە كېيىنكى ئىشلار»نىڭ ۋاقتى بولىدۇ. شۇ چاغ «ئەمىرنىڭ ئەمىرى» (25-ئايەت)، يەنى مەسىھ ئەيسا بۇ دۇنياغا قايتىپ كەلگەن ۋاقىت بولىدۇ. دەججال ئۇنىڭغا قارشى تۇرسىمۇ، ئۇ «ئىنسانلارنىڭ قولىسىز (دېمەك، بىۋاسىتە خۇدا تەرىپىدىن) ھالاك قىلىنىدۇ».
(7) 9-باب
«يەتمىش ھەسسە يەتتە»
مۇشۇ يەردە بىز «دانىيال» قىسمىنىڭ ئەڭ جەۋھىرىگە ھەم بەلكىم پۈتۈن مۇقەددەس كىتابنىڭ ئەڭ ئۇلۇغ بېشارەتلىرىدىن بىرىگە كېلىمىز. چۈنكى پەقەت تۆت ئايەت ئىچىدىلا يەھۇدىي خەلقىغە نىسبەتەن ئاخىر زامانلارغىچە دۇنيانىڭ پۈتۈن تارىخى ئېيتىپ بېرىلىدۇ. ئەڭ مۇھىمى، خۇدا بۇ دۇنياغا ئەۋەتمەكچى بولغان قۇتقۇزغۇچىسى ھەم كەلگۈسىدە ئالەمنىڭ پادىشاھى بولىدىغان مەسىھنىڭ «مەيدانغا چىقىش» ۋاقتىنى ئالدىن ئېيتىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىزنى جەزمەن ئۇنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى بىلىش پۇرسىتى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
دانىيال تەۋراتتىكى «يەرەمىيا پەيغەمبەر» قىسمىدىن تۆۋەندىكى يەرلەرنى ئوقۇۋاتقانىدى: ــ
«بۇ پۈتۈن يەر-زېمىن (پەلەستىن) خارابلىشىدۇ ھەم خەقلەرنى قاتتىق چۆچۈتىدۇ ۋە ھەيرانچىلىقتا قالدۇرىدۇ؛ بۇ (پەلەستىن ئەتراپىدىكى) ئەللەر بابىل پادىشاھىغا يەتمىش يىل قۇل بولىدۇ»
(«يەر.» 25:11)
«پەرۋەردىگار مۇنداق دەيدۇ: يەتمىش يىلدىن كېيىن مەن سىلەرنى يوقلاپ، ئەسلىدە سىلەرگە بەرگەن بەرىكەت ۋەدەمگە ئەمەل قىلىپ، سىلەرنى بۇ يۇرتۇڭلارغا قايتۇرىمەن».
(«يەر.» 29:10)
دانىيال مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 605-يىلى بابىل تەرىپىدىن ئەسىرگە ئېلىنغان. ئارىدىن 67 يىل ئۆتۈپ، پارسلىق ئىمپېراتور قورەش بابىل ئىمپېرىيەسىنى ئاغدۇرۇپ، دارىئۇس ئىسىملىك بىرسىنى بابىلنىڭ تەختىگە ئولتۇرغۇزۇپ پادىشاھ قىلدى. ئەمدى «يەتمىش يىل»نىڭ توشۇشىغىمۇ ئاز قالدى. يەرەمىيا ھەم يەشايا پەيغەمبەرلەر بېشارەت قىلغاندەك، ئىسرائىللار ئۆز دۆلىتىگە قايتىشى بىلەن، خۇدا ئۆز پادىشاھلىقىنى ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بەرپا قىلامدۇ-يوق؟ ھەزرىتى ئىبراھىمنىڭ ئەۋلادلىرى بولغان يەھۇدىيلارغا خۇدا بەرگەن نۇرغۇنلىغان گۈزەل ۋەدىلەر ئەمەلگە ئاشۇرۇلارمۇ؟ راست، ئالامەتتە كۆرۈنگەن (خۇدانىڭ پادىشاھلىقىدىن ئىلگىرى بولىدىغان) گرېتسىيەنىڭ پادىشاھلىقى ھەم تۆتىنچى سىرلىق پادىشاھلىق تېخى پەيدا بولمىدى. لېكىن دانىيال پۈتۈن قەلبى بىلەن خۇدانىڭ پادىشاھلىقىغا تەشنا ئىدى. ئۇ خۇداغا دۇئا بىلەن ئىزدىنىشكە باشلىدى.
دانىيال بولسا بىر «رېئالىست». دېمەك، ئۇ ئۆز ئۆزىنى ئالدايدىغان كىشىلەردىن ئەمەستۇر. ئۆز خەلقى 70 يىل بابىلغا سۈرگۈن قىلىنغان بولسىمۇ، ئۇلار تېخىچە ئۆزلىرىنىڭ بابىل ئىمپېرىيەسىگە ئەسىر قىلىنىشىدىكى سەۋەبنى تونۇپ يەتمىگەنىدى. ئەسلى گۇناھلىرىدىن تېخىچە ئايرىلمىغانلىقىنى دانىيال ئىقرار قىلماي قالمايدۇ. ئەمما خۇدا دېگەن خۇدا، ئۇنىڭ بىلەن ھەرقانداق ئىشنىڭ مۇمكىنچىلىكى بار، شۇڭا ئۇ دۇئا قىلىشقا، ئۆزىنىڭ قېرىنداشلىرىنىڭ، شۇنداقلا ئاتا-بوۋىلىرىنىڭ گۇناھلىرىنى ئىقرار قىلىشقا باشلىدى. ئۇ خۇدادىن، ئۇلارنىڭ كۆپ گۇناھلىرىغا قارىماي ئۆزىنىڭ رەھىم-شەپقىتىدىن ئۇلارنى كەچۈرۈم قىلىشىنى يېلىندى. ئۇ بەلكىم كۈن بويى دۇئا قىلغان بولسا كېرەك، چۈنكى ئۇ بىزگە (21-ئايەت) ئۇنىڭ چارچاپ كەتكەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ.
جەبرائىل ــ خۇدانىڭ ئۇلۇغ خەۋەرچىسى ئۇنىڭغا ئەۋەتىلدى. ئۇ دانىيال دۇئا قىلىشنى باشلىشى بىلەنلا ئۆزىنىڭ خۇدانىڭ بۇيرۇقىنى ئاڭلىغانلىقىنى دەپ بەردى. ئەمما بۇيرۇق بېرىلىش ۋاقتى بىلەن دانىيالغا يېتىش ۋاقتى ئارىلىقىدا بىر مەزگىل بار ئىدى. جەبرائىلنىڭ يولىنى جىن-شەيتاننىڭ توسۇۋېلىشى بىلەن ئۇ كېچىكتىمۇ-قانداق؟ بىز بىلمەيمىز. ئىشقىلىپ دۇئا قىلىش مۇھىم، خۇدانىڭ دۇئايىمىزنى ئاڭلىغانلىقىنى بىلىپ يەتكۈچە دۇئا قىلىۋېرىش ناھايىتى مۇھىم.
جەبرائىل ئەپكەلگەن خەۋەر بەلكىم دانىيال ئەسلىدە ئۈمىد بىلەن كۈتكەن جاۋابنىڭ تەتۈرىسىدۇر. ئۇ خۇدانىڭ پادىشاھلىقىنىڭ بالدۇر كۆرۈنۈشىنى، ئاز دېگەندىمۇ بۇ «70 يىل»نىڭ ئاخىرىدا پەيدا بولۇشىنى خالايتتى. بۇنىڭ ئورنىدا ئۇنىڭغا: «خۇدا تەرىپىدىن «يەتمىش ھەسسە «يەتتە ۋاقىت»» سېنىڭ خەلقىڭ بىلەن مۇقەددەس شەھىرىڭ ئۈستىگە بېكىتىلگەن» دەپ خەۋەرلەندۈرۈلدى.
ئەمما «يەتمىش ھەسسە يەتتە» دېگەن نېمە («ۋاقىت» دېگەن سۆز ئەسلىدىكى ئىبرانىي تېكىستتە يوق ئىدى)؟ ئەلۋەتتە ۋاقىت بولۇش كېرەك، لېكىن قانچە ۋاقىت؟ ئەسلىدە بۇ بابتا دانىيال يەرىمىيا پەيغەمبەر دېگەن «يەتمىش يىل» توغرۇلۇق ئويلانغانىدى. شۇڭا تەبىئىي ھالدا بۇ «ۋاقىت» يىلنى كۆسىتىشى كېرەك. ئۇنداقتا دانىيالنىڭ خۇدانىڭ پادىشاھلىقىغا تەشنا بولغان دۇئاسىغا ئېرىشكەن جاۋاب، «يەتمىش يىل» ئەمەس، بەلكىم «يەتمىش ھەسسە يەتتە» يىل ئىدى. خۇدانىڭ قېرىپ قالغان بۇ مۆمىن بەندىسى (بەلكىم 83-85 ياشتا) ئۈچۈن نېمىدىگەن دەھشەتلىك بىر جاۋاب-ھە! ئۇنىڭ ئۈستىگە، بۇ «70 ھەسسە يەتتە» تېخى باشلانمىغان ئىدى!
بابىللىقلار ھەم پارسلىقلار ئىشلىتىدىغان «ۋاقىت» ياكى يىل 365/366 كۈنلۈك ئەمەس ئىدى، بەلكى 360 كۈنلۈك ئىدى، يەنى بىر يىل 12 ئاي، بىر ئاي 30 كۈن ئىدى. ئۇلار ھەربىر نەچچە يىلدىن كېيىن بىر 13-ئاي (كەبىسە ئاي)نى قوشۇپ، «قۇياش يىل»ىغا توغرىلايتتى. ئۇلارنىڭ «ۋاقتى» ياكى «يىلى»نىڭ ئۆزى 360 كۈن ئىدى (ئوخشاش ۋاقىت سىستېمىسىنى «يار.» 11:7، 3:8-4، «دان.» 25:7، 7:12، «ۋەھ.» 2:11-3، 6:12، 14، 5:13تىن كۆرگىلى بولىدۇ).
«خۇدا تەرىپىدىن «يەتمىش ھەسسە «يەتتە ۋاقىت»» سېنىڭ خەلقىڭ بىلەن مۇقەددەس شەھىرىڭ ئۈستىگە بېكىتىلگەن».
بۇ جۈملىدە، «بېكىتىلگەن» دېگەن سۆز، ئەسلىدە «كېسىم قىلىنغان» دەپ ئېلىنغان. بۇنى چۈشىنىش ئۈچۈن 2-باب ھەم 7-بابتا دېيىلگەن «يەھۇدىيلاردىن بولمىغان تۆت ئىمپېرىيە» توغرۇلۇق ئويلىشىمىز كېرەك. شۇ بابلاردىكى بېشارەتلەردە دۇنيانىڭ پۈتۈن تارىخى ئاخىر زامانغىچە «يەھۇدىي ئەمەسلەر»نىڭ نۇقتىسىدىن دەپ بېرىلگەنىدى. بۇ پۈتۈن مەزگىل ئىنجىلدا «يات ئەللەرنىڭ ۋاقتى» دەپ ئاتىلىدۇ («لۇقا» 24:21 ۋە «لۇقا»دىكى «قوشۇمچە سۆز»نىمۇ كۆرۈڭ). ئەمدى بۇ ۋاقىتلاردىن «يەھۇدىيلارنىڭ تارىخى» ئۈچۈن مەلۇم بىر مەزگىل، يەنى «يەتمىش ھەسسە يەتتە ۋاقىت»نى خۇدا «كېسىم قىلغان». بۇ مەزگىل ئىچىدە ئالتە ئىش ئەمەلگە كەلتۈرۈلىدۇ: ــ (24-ئايەت)
(1) «ئىتائەتسىزلىكلەرنى تىزگىنلەش»
(2) «گۇناھلارنى تۈگىتىش» (ئىسكەنجىگە ئېلىش، ئەسىر قىلىش)
(3) «قەبىھلىك ئۈچۈن كافارەت كەلتۈرۈش (كەچۈرۈم قۇربانلىق قىلىش)»
(4) «مەڭگۈلۈك ھەققانىيلىقنى ئۈستۈن ئورۇنغا قويۇش» ــ ھەققانىيلىققا تولغان يېڭى بىر دەۋر مەيدانغا كېلىش.
(5) «بۇ غايىبانە ئالامەت بىلەن بارلىق پەيغەمبەرلەرنىڭ سۆزلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش»
(6) «مۇقەددەس ئىبادەتخانىدىكى «ئەڭ مۇقەددەس جاي» يېڭىباشتىن مەسىھلىنىش (مۇقەددەس قىلىنىش)».
تېكىستنىڭ ئىزاھاتىدا دېيىلگەندەك، «مۇقەددەس قىلىنىش»، مۇسا پەيغەمبەرگە بېرىلگەن مۇقەددەس قانۇنغا ئاساسەن، «پۇراقلىق مۇقەددەس ماي» سۈرۈلۈش بىلەن قىلىنىدۇ. ئىبرانىي تىلىدا بۇ سۆز ئەسلىدە ««مەسىھ» قىلىنىش» دەپ ئاتىلاتتى.
بۇ «مۇقەددەس ئىبادەتخانا» دانىيالنىڭ ۋاقتىدا مەۋجۇت بولمىغان بىر ئىبادەتخانىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ يېرۇسالېمدا سېلىنىدىغان، ئەزاكىيال پەيغەمبەر بېشارەت قىلغان ھەم شۇنداقلا دانىيالنىڭ خەۋىرى بار بولغان، بۈگۈنگە قەدەر تېخى قۇرۇلمىغان بىر ئىبادەتخانىنى كۆرسىتىدۇ.
«شۇنى بىلىشىڭ ۋە چۈشىنىشىڭ كېرەككى، يېرۇسالېمنى يېڭىباشتىن ئەسلىگە كەلتۈرۈپ بىنا قىلىش بۇيرۇقى جاكارلانغاندىن تارتىپ، مەسىھ دېگەن ئەمىر مەيدانغا چىققۇچە يەتتە ھەسسە «يەتتە ۋاقىت» قوشۇلغان ئاتمىش ئىككى ھەسسە «يەتتە ۋاقىت» ئۆتىدۇ. يېرۇسالېم شەھىرى يېڭىباشتىن بىنا قىلىنىپ، مەيدان-كوچىلار ۋە سېپىل-ئىستىھكام بارلىققا كەلتۈرۈلىدۇ، ئەمما بۇ بىسەرەمجان كۈنلەردە بولىدۇ» (25-ئايەت).
پارس ئىمپېراتورلىرى يېرۇسالېم توغرىسىدا جەمئىي بولۇپ تۆت يارلىق چىقاردى. ئۇلار: ــ
(1) قورەشنىڭ يارلىقى. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 539-يىلى، «مۇقەددەس ئىبادەتخانا» قايتىدىن قۇرۇلۇش ئۈچۈن (تەۋرات، «ئەزرا» 1-باب، 1-4-ئايەت، «2تار.» 22:26-23نى كۆرۈڭ.
(2) قورەشنىڭ يارلىقىنىڭ تەكرارلىنىشى، «ئىبادەتخانىنى قايتىدىن قۇرۇش» ئۈچۈن ــ (تەۋرات، «ئەزرا» 6-باب، 1-12-ئايەتنى كۆرۈڭ).
(3) ھەزرىتى ئەزراغا چىقىرىلغان يارلىق ــ بۇ مۇقەددەس ئىبادەتخانىغا بېرىلىدىغان تەمىناتلار، جۈملىدىن قۇربانلىق كالا-قوي، قۇربانلىق قىلغۇچى «كاھىن»لارغا بېرىلىدىغان دارامەت، تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرنىڭ پەلەستىنگە قايتىشىغا يول قويۇشنى بېكىتكەن يارلىق ئىدى (تەۋرات، «ئەزرا» 7-باب، 11-26-ئايەتنى كۆرۈڭ).
(4) «نەھ.» 2:7- ۋە 8-ئايەتتە خاتىرىلەنگەن پارس پادىشاھى «ئاتاركسەركسىس»نىڭ ھەزرىتى نەھەمىياغا بەرگەن يارلىقى. «يېرۇسالېم شەھىرىنى قايتىدىن قۇرۇش»نى ئىچىگە ئالغان يارلىق پەقەت مۇشۇ بىرلا يارلىقتۇر. ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئۆزى بۇ يارلىق جەبرائىل بېشارەت قىلغان يارلىق ئىكەنلىكىنى تۆۋەندىكى تەپسىلاتلىرىدىن كۆرەلەيدۇ: ــ
«مەن (نەھەمىيا) پادىشاھقا: ــ
«ئەگەر پادىشاھىمنىڭ كۆڭلىگە مۇۋاپىق كۆرۈنسە، قۇللىرى ئۆزلىرىنىڭ ئالدىدا ئىلتىپاتقا ئېرىشكەن بولسا، مېنى يەھۇدىيەگە ئەۋەتكەن بولسىلا، ئاتا-بوۋىلىرىمنىڭ قەبرىلىرى جايلاشقان شەھەرگە بېرىپ، ئۇنى يېڭىۋاشتىن قۇرۇپ چىقسام» ــ دېدىم.
پادىشاھ (شۇ چاغدا خانىش پادىشاھنىڭ يېنىدا ئولتۇراتتى) مەندىن: «سەپىرىڭگە قانچىلىك ۋاقىت كېتىدۇ؟ قاچان قايتىپ كېلىسەن؟» ــ دەپ سورىدى. شۇنىڭ بىلەن پادىشاھ مېنى ئەۋەتىشنى مۇۋاپىق كۆردى؛ مەنمۇ ئۇنىڭغا قايتىپ كېلىدىغان بىر ۋاقىتنى بېكىتتىم. مەن يەنە پادىشاھتىن: «ئالىيلىرىغا مۇۋاپىق كۆرۈنسە، ماڭا دەريانىڭ ئۇ قېتىدىكى ۋالىيلارغا مېنى تاكى يەھۇدىيەگە بارغۇچە ئۆتكىلى قويۇش توغرۇلۇق يارلىق خەتلىرىنى پۈتۈپ بەرگەن بولسىلا؛ ۋە يەنە پادىشاھلىق ئورمانلىقىغا قارايدىغان ئاسافقا مۇقەددەس ئۆيگە تەۋە بولغان قەلئەنىڭ دەرۋازىلىرى، شۇنىڭدەك شەھەرنىڭ سېپىلى ۋە ئۆزۈم تۇرىدىغان ئۆيگە كېتىدىغان لىملارنى ياساشقا كېرەكلىك ياغاچلارنى ماڭا بېرىش توغرۇلۇقمۇ بىر يارلىقنى پۈتۈپ بەرگەن بولسىلا» ــ دېدىم. خۇدايىمنىڭ شەپقەتلىك قولى ئۈستۈمدە بولغاچقا، پادىشاھ ئىلتىپات قىلىپ بۇلارنىڭ ھەممىسىنى ماڭا بەردى».
(«نەھ.» 2:5-8)
بۇ يارلىق بولسا «ئارتاكسەركسىسنىڭ 20-يىلى، «نىسان» ئايدا» چۈشۈرۈلدى. «نىسان» ئاي، ئادەتتە 3-ئاي ئەتراپىدا بولىدۇ. پادىشاھ ئارتاكسەركسىس مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 464-يىلى 2-ئايدا تەختكە چىققان. شۇڭا ئۇنىڭ «20-يىلى، «نىسان» ئاي» (ئۇنىڭ بىرىنچى «تولۇق يىل»ىنى 1-يىلى دەپ ھېسابلىغاندا) مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 444-يىلى 3-ئاينىڭ 4-كۈنى باشلانغان. بۇ كۈن بولسا بېشارەتنى «ھېسابلاشنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى»دۇر.
خۇدا بېكىتكەن ۋاقىت نېمىشقا «يەتتە ھەسسە «يەتتە ۋاقىت» قوشۇلغان ئاتمىش ئىككى ھەسسە «يەتتە ۋاقىت»» (ئەڭ ئاخىرقى «يەتتە» كېيىن تىلغا ئېلىنغان) دەپ بۆلۈنگەن؟ بىرىنچى مەزگىل، يەنە «يەتتە ھەسسە يەتتە» نېمىنى بىلدۈرىدۇ؟ بۇ مەزگىل، يەنى 360x7x7 = 17640 كۈن، («قۇياش يىلى بويىچە تەخمىنەن 48 يىل) يېرۇسالېم يېڭىباشتىن قۇرۇلىدىغان، چوڭ ئاۋارىچىلىك بولىدىغان مەزگىل بولىدۇ. بېشارەتتە دېيىلگىنىدەك: «يېرۇسالېم شەھىرى يېڭىباشتىن بىنا قىلىنىپ، مەيدان-كوچىلار ۋە سېپىل-ئىستىھكام بارلىققا كەلتۈرۈلىدۇ، ئەمما بۇ بىسەرەمجان كۈنلەردە بولىدۇ» (نەھەمىياغا بەرگەن يارلىقتا، «شەھەرنىڭ سېپىلى» ئالاھىدە كۆرسىتىلگەن). باشقا بىر جەھەتتىن ئېيتقاندا، بۇ «7 يەتتە» مەزگىل، تەۋراتتىكى ئەڭ ئاخىرقى «مالاكى پەيغەمبەر» دېگەن قىسمى بىلەن تۈگەيدۇ. ئەمما بېكىتكەن «(62+7) يەتتە ۋاقىت» مەزگىلى ئۈزلۈكسىز داۋاملىشىدۇ.
ئەگەر دېگىنىمىزدەك «بىر ۋاقىت» 360 كۈن بولسا، «(62+7) يەتتە ۋاقىت» 360x69x7 = 173880 كۈن بولىدۇ.
مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 444-يىلى 3-ئاينىڭ 4-كۈنىدىن باشلىساق، بۇ مەزگىل بىزنى مىلادىيەدىن كېيىنكى 33-يىل 3-ئاينىڭ 29-كۈنىگە كەلتۈرىدۇ. بۇ كۈندە نېمە ئىش يۈز بەردى؟ تۆۋەندە جاۋاب بېرىمىز.
بىز ئاۋۋال ئىنجىل «لۇقا» 3-باب، 1-3-ئايەتنى كۆرسەك: «رىم ئىمپېراتورى تىبېرىيۇس قەيسەرنىڭ سەلتەنىتىنىڭ ئون بەشىنچى يىلى... خۇدانىڭ سۆز-كالامى چۆلدە ياشاۋاتقان زەكەرىيانىڭ ئوغلى يەھيا پەيغەمبەرگە كەلدى».
«رىم پادىشاھى تىبېرىيۇسنىڭ... 15-يىلى» شۈبھىسىزكى، مىلادىيەدىن كېيىنكى 28-يىلى 8-ئاينىڭ 19-كۈنىدىن 29-يىلى 8-ئاينىڭ 19-كۈنىگىچە بولىدۇ. ھەربىر تارىخشۇناس بۇ نۇقتىغا قوشۇلىدۇ. شۇڭا «يەھيا پەيغەمبەر»، يەنى «يەھيا چۆمۈلدۈرگۈچى» بۇ مەزگىل ئىچىدە ئۆزىنىڭ مەسىھ ئەيسانى تونۇشتۇرىدىغان ئالاھىدە خىزمىتىنى باشلىدى. ئىنجىلنىڭ بىرنەچچە يېرىدىن بىلىمىزكى، مەسىھ ئەيسانىڭ ئوچۇق-ئاشكارا خىزمىتى ئۈچ يېرىم يىل ئىدى ھەم بۇ مەزگىل ئۇنىڭ يەھيا تەرىپىدىن چۆمۈلدۈرۈلۈشى بىلەن باشلاندى.
مەسىھنىڭ «خىزمەت مەزگىلى»نى قانداق ئۈچ يېرىم يىل دەپ بىلىمىز؟ ــ ئۇنىڭ خىزمەت مەزگىلىدە تۆت قېتىم «پاسخا ھېيت»ى (ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى) ئۆتكۆزۈلدى (ئىنجىل «يۇھاننا، 12:2، 45:4، 4:6 ھەم 1:12). بۇ ھېيت ھەر يىلى 3- ياكى 4-ئايدا ئۆتكۈزۈلىدۇ. بۇ تۆت ھېيتنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قېتىمقىسىدا، مەسىھ ئەيسا كرېستكە مىخلىنىپ ئۆلتۈرۈلدى. مەسىھ ئەيسا يەھيا پەيغەمبەر بىلەن ئۇچرىشىشتىن ئىلگىرى، يەھيا پەيغەمبەر چۆلدە مەلۇم ۋاقىتنى تەلىم بېرىش بىلەن ئۆتكۈزۈشى كېرەك ئىدى. مۇشۇ ھەم باشقا بىرنەچچە سەۋەبتىن، مەسىھ ئەيسانىڭ يەھيا تەرىپىدىن چۆمۈلدۈرۈلۈشى، شۇنداقلا قىلىدىغان خىزمىتى ئۈچۈن مۇقەددەس روھنىڭ كۈچ-قۇدرىتىنى قوبۇل قىلىشى، مىلادىيەدىن كېيىنكى 29-يىلى كۈز پەسلىدە بولغانىدى، دەپ قارايمىز.
بۇنىڭغا ئۈچ يېرىم يىل قوشۇلسا مىلادىيەدىن كېيىنكى 33-يىلىدىكى «پاسخا ھېيت»غا توغرا كېلىدۇ. ئەمدى مىلادىيەدىن كېيىنكى 33-يىلى 3-ئاينىڭ 29-كۈنى زادى نېمە ئىش يۈز بەردى؟
شۇ كۈنى تۆۋەندىكى ۋەقە يۈز بەردى: ـ
(«يۇھ.» 12:12-15)
«ئەتىسى، «ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى» (پاسخا ھېيت)نى ئۆتكۈزۈشكە كەلگەن زور بىر توپ خالايىق ئەيسانىڭ يېرۇسالېمغا كېلىۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپ، قوللىرىغا خورما شاخلىرىنى تۇتۇشقان ھالدا ئۇنى قارشى ئالغىلى چىقىشتى ۋە: «شۈكۈر-ھوساننا! پەرۋەردىگارنىڭ نامىدا كەلگۈچى، ئىسرائىلنىڭ پادىشاھىغا مۇبارەك بولغاي!» دەپ ۋارقىراشتى.
ئەيسا بىر تەخەينى تېپىپ، ئۇنىڭغا مىندى؛ خۇددى مۇقەددەس يازمىلاردا مۇنداق پۈتۈلگەندەك: ــ
«قورقما، ئى زىئون قىزى! مانا، پادىشاھىڭ ئېشەك تەخىيىگە مىنىپ كېلىۋاتىدۇ!»
يەنە ئىنجىل، «لۇقا»، 19-باب، 28-44-ئايەتنى كۆرۈڭ. تۆۋەندە بىز بۇ ئاخىرقى ئايەتلەردىن نەقىل كەلتۈرىمىز: ــ
«ئەمدى ئەيسا زەيتۇن تېغىدىن چۈشۈش يولىغا يېقىنلاشقىنىدا، پۈتكۈل مۇخلىسلار جامائىتى شادلىنىپ، ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن قۇدرەتلىك مۆجىزىلەر ئۈچۈن ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ: «پەرۋەردىگارنىڭ نامىدا كەلگەن پادىشاھ مۇبارەكتۇر! ئاسمانلاردا تىنچ-ئىناقلىق تىكلەنگەي، ئەرشىئەلادا شان-شەرەپ ئايان بولغاي!» دەپ توۋلىشىپ خۇداغا مەدھىيە ئوقۇشقا باشلىدى.
لېكىن توپنىڭ ئىچىدە بەزى پەرىسىيلەر ئۇنىڭغا: ئەي ئۇستاز، مۇخلىسلىرىڭغا مۇشۇ گەپلىرى ئۈچۈن تەنبىھ بەر! ــ دېيىشتى...
ــ بىراق ئۇ ئۇلاغا جاۋابەن: سىلەرگە شۇنى ئېيتايكى، بولار جىم تۇرغان بولسا، ھەتتا بۇ تاشلارمۇ چۇقان سېلىشقان بولاتتى، ــ دېدى.
ئەمدى ئۇ شەھەرگە يېقىنلىشىپ ئۇنى كۆرۈپ، ئۇنىڭ ئۈچۈن يىغلاپ مۇنداق دېدى: ــ
ئى يېرۇسالېم! سەن بۈگۈن شۇ كۈنۈڭدە، تىنچ-ئامانلىقىڭنى ئېلىپ كەلگەن ئىشلارنى بىلسەڭ ئىدى! كاشكى، بۇ ئىشلار ھازىر كۆزلىرىڭدىن يوشۇرۇندۇر. چۈنكى شۇنداق كۈنلەر بېشىڭغا كېلىدۇكى، دۈشمەنلىرىڭ ئەتراپىڭنى قاشا-ئىستىھكام بىلەن قورشاپ، سېنى قاماپ تۆت تەرەپتىن قىستايدۇ. ئۇلار سېنى ۋە سېپىلىڭنىڭ ئىچىڭدىكى بالىلىرىڭنى يەر بىلەن يەكسەن قىلىپ، ھەتتا تاشنى تاشنىڭ ئۈستىدىمۇ قالدۇرمايدۇ؛ چۈنكى خۇدانىڭ سېنى يوقلىغان پەيتىنى بىلىپ يەتمىدىڭ».
شۇڭا دەل بۇ كۈنى، يەنى نەھەمىيانىڭ دۇئا قىلىشى بىلەن ئارتاكسەركسىس پەرماننى چۈشۈرگەن دەل 173 مىڭ 880 كۈندىن كېيىنكى كۈندە، ئەيسا ئىسرائىلغا ئۇلارنىڭ ۋە شۇنداقلا دۇنيانىڭ «قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ»ى ھەم ئىسرائىلنىڭ پادىشاھى دەپ جاكارلاندى. بۇ بولسا جەبرائىل دانىيال پەيغەمبەرگە بەرگەن بېشارەتتىكى خەۋەر ئىدى:
«شۇنى بىلىشىڭ ۋە چۈشىنىشىڭ كېرەككى، يېرۇسالېمنى يېڭىباشتىن ئەسلىگە كەلتۈرۈپ بىنا قىلىش بۇيرۇقى جاكارلانغاندىن تارتىپ، مەسىھ دېگەن ئەمىر مەيدانغا چىققۇچە يەتتە ھەسسە «يەتتە ۋاقىت» قوشۇلغان ئاتمىش ئىككى ھەسسە «يەتتە ۋاقىت» ئۆتىدۇ».
شۇ كۈنى مەسىھ ئەيسا «تەخەيگە مىنىپ» يېرۇسالېمغا كىرىپ يەنە بىر بېشارەتنى، يەنى دەل زەكەرىيا پەيغەمبەر بەرگەن بېشارەتنى ئەمەلگە ئاشۇردى. شۇڭا مەسىھ ئەيسانىڭ كىم ئىكەنلىكى توغرۇلۇق ھېچكىمنىڭ كاللىسىدا گۇمان بولمىسا كېرەك. ئۇ بولسا خۇدا بۇ دۇنياغا ئەۋەتكەن قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ. ئۇنىڭسىز گۇناھلارنىڭ ھېچقانداق كەچۈرۈم قىلىنىشى يوق. يەھۇدىيلار شۇ كۈنى ئۇنى تولۇق قوبۇل قىلغان بولسا، نېمىدېگەن ياخشى بولار ئىدى-ھە! لېكىن ئۇلار قوبۇل قىلمىدى. مەسىھ ئەيسانىڭ ئۇلارغا دېگەنلىرىگە يەنە دىققەت قىلىڭ: ــ
«سەن بۈگۈن شۇ كۈنۈڭدە، تىنچ-ئامانلىقىڭنى ئېلىپ كەلگەن ئىشلارنى بىلسەڭ ئىدى! كاشكى، بۇ ئىشلار ھازىر كۆزلىرىڭدىن يوشۇرۇندۇر!». غايەت زور بىر توپ ئادەملەر ئۇنى قارشى ئالغىنى بىلەن، «پەرىسىيلەر» دېگەن دىنىي مەزھەپدىكىلەر ھەم ئەمىرلەر ئاخىرىدا ئۇنى چەتكە قاقتى. كىشىلەر بۈگۈنمۇ ئۇنى چەتكە قاقماقتا ــ نېمىدېگەن پاجىئەلىك، چۈنكى ئۇلار ئۇنىڭ ئۆزلىرىگە قانداق ئامان-خاتىرجەملىك بېرەلەيدىغانلىقىنى زادى بىلمەيدۇ. ئۇ يېرۇسالېم ئۈچۈن يىغلىغاندەك، بۇ كىشىلەر ئۈچۈنمۇ يىغلىغان بولاتتى. قەدىرلىك ئوقۇرمەن دوستۇم، ئۇ سىز ئۈچۈن يىغلىمىسۇن!
كېيىن يەنە نېمە ئىشلار كېلىدۇ؟ بېشارەت داۋاملىشىدۇ: ــ
(26-ئايەت) «بۇ ئاتمىش ئىككى «يەتتە ۋاقىت» مەزگىلى ئۆتكەندىن كېيىن مەسىھ ئۈزۈپ تاشلىنىدۇ (ئۆلتۈرۈلىدۇ)، ئۇنىڭدا ھېچنەرسە قالمايدۇ».
قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ ئۆلتۈرۈلىدۇ! بۇ تولىمۇ پاجىئەلىك ئىشتەك كۆرۈنمەمدۇ؟! خۇدا قۇتقۇزۇش مەقسىتىدە ئەۋەتكەن كىشى ئۆلتۈرۈلدى! بىراق يىغلىما، قەدىرلىك كىتابخان، بۇ ۋەقەنىڭ ئۆزى ھەممىگە قادىر خۇدا تەرىپىدىن پىلانلانغانىدى. مەسىھ ئەيسانىڭ كرېستكە مىخلىنىشى، تاسادىپىيلىقتىن ئەمەس، بەلكى خۇدانىڭ ئۇلۇغ پىلانىدىندۇر! دەل بۇ دەھشەتلىك ئىش ئارقىلىق مەسىھ ئەيسا پۈتۈن ئىنسانىيەتنىڭ قۇتقۇزغۇچىسى بولۇپ چىقتى. چۈنكى ئۇ گۇناھسىز بولۇپ، پۈتۈن ئىنسانىيەتنىڭ گۇناھلىرىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان. شۇنداق قىلىپ ئۇ سىزگە ۋە ماڭا گۇناھ تۈپەيلىدىن تېگىشلىك بولغان جازانى، ھەربىر ئېتىقاد قىلغان كىشىگە نىجات، مەڭگۈلۈك ھايات بولسۇن دەپ، ئۇ ئۆزى قوبۇل قىلغان. دانىيالغا بېرىلگەن بېشارەتتە دېيىلگەندەك، سىز ۋە مەن ئۈچۈن «مەڭگۈلۈك ھەققانىيلىق ئۈستۈن ئورۇنغا قويۇلغان» بولىدۇ ــ مەسىھنىڭ ئۆلۈمى بارلىققا كەلتۈرگەن «مەڭگۈلۈك ھەققانىيلىق»قا ئېرىشەلەيمىز. بۇ ھەقىقەتەن خۇش خەۋەردۇر!
بېشارەتنىڭ مۇشۇ يېرىدە، «70 ھەسسە يەتتە ۋاقىت»نىڭ ئىچىدىكى «69 (تەكىستتە 7+62) ھەسسە يەتتە ۋاقىت» بىلەن «ئاخىرقى يەتتە ۋاقىت»نىڭ ئارىلىقىدىكى بىر مەزگىل ۋاقىت كۆرسىتىلىدۇ. مەسىھ ئەيسا شۇ «62 «يەتتە»»دىن 5 كۈن ئۆتكەندىن كېيىن كرېستكە مىخلاندى (بەزى ئالىملار بۇ مەزگىللەرنىڭ باشلىنىشىنى سەل ئالدىغا سۈرۈپ ھېسابلىغىنى بىلەن، بەرىبىر «62 «يەتتە»دىن كېيىن مەسىھ «ئۈزۈپ تاشلىنىدۇ»). ھازىر بېشارەتتىكى يەنە بىرنەچچە ۋەقەنىڭ ۋاقتى مەسىھنىڭ ئۆلۈمىگە ئەگىشىدۇ، ھەم ئاخىرقى «يەتتە ۋاقىت» كېلىدۇ: ــ
(يەنە 26-ئايەت) «كەلگۈسىدە بولىدىغان ئەمىرنىڭ خەلقى بۇ شەھەر بىلەن مۇقەددەس ئىبادەتخانىنى گۇمران قىلىدۇ».
مەسىھ ئەيسا «لۇقا» قىسمىدا، 19-باب 43-44-ئايەتتە ئاگاھلاندۇرغاندەك، رىملىقلار كېلىپ يېرۇسالېم شەھىرىنى مۇھاسىرە قىلدى. بۇ مىلادىيەدىن كېيىنكى 66-يىلى ئىدى. بۇ مۇھاسىرە ئۈچ يېرىم يىل داۋاملىشىپ، ئىنتايىن دەھشەتلىك قىرغىنچىلىق ھەم ۋەيرانچىلىق بىلەن ئاياغلاشتى. مەسىھ ئەيسا «لۇقا» 21-باب، 6-ئايەتتە دېگەندەك، ئىبادەتخانىدا «شۇ كۈنلەر كېلىدۇكى، ھەتتا بىر تال تاشمۇ تاش ئۈستىدە قالدۇرۇلماي، ھەممىسى گۇمران قىلىنىدۇ». دانىيالغا بېرىلگەن بېشارەتتىكى «ئەمىرنىڭ خەلقى بۇ شەھەر بىلەن مۇقەددەس ئىبادەتخانىنى گۇمران قىلىدۇ» دېگەن سۆزىگە يەنە دىققەت قىلىڭ. گۇمران قىلىدىغان «كېلىدىغان ئەمىر» ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ خەلقى. لېكىن ئۇلار دەرۋەقە ئوخشاش مىللەتتىن، يەنى رىملىقلاردىندۇر. مىلادىيەدىن كېيىنكى 70-يىلى، رىملىقلار يېرۇسالېمغا بېسىپ كىرىشى بىلەن، سەردار تىتۇس مۇقەددەس ئىبادەتخانىغا (چىرايلىقلىقى ئۈچۈن) ھەم باشقا بەزى چىرايلىق ئىمارەتلەرگە تەگمەڭلار دېگەن قاتتىق بۇيرۇقنى ئەسكەرلىرىگە چۈشۈرگەنىدى. بىراق ئەسكەرلەرنىڭ قەھرى شۇنچە قايناپ كەتكەنكى، ئۇ ئۇلارنى تىزگىنلىيەلمىدى. ئۇلار يالقۇنلۇق مەشئەللەرنى ئىبادەتخانىغا ئاتتى، نەتىجىدە ئىبادەتخانا يەرگە تەڭ دەرىجىدە كۆيۈپ كەتتى. تاملىرىغا قاپلىغان ئالتۇن ئېرىپ تامنىڭ تاش ئاراچلىرىغا ئېقىپ كىرىپ كەتتى. ئوت ئۆچكەندىن كېيىن ئەسكەرلەر خارابقا كىرىپ ئالتۇنغا قول سېلىش ئۈچۈن ئىبادەتخانىدىكى «بىر تال تاشمۇ تاش ئۈستىدە قالدۇرۇلماي» ھەربىر تاشنى ئۆرۈۋەتتى. مەسىھ ئەيسانىڭ سۆزلىرى، جەبرائىلنىڭ دانىيالغا دېگەنلىرىمۇ سۆزمۇسۆز ئەمەلگە ئاشۇرۇلدى.
«69 يەتتە» ۋاقىت ھەم ئاخىرقى «بىر يەتتە» ۋاقىتتا ئېنىق بىر ئارىلىق بار. چۈنكى ئاۋۋال «يېرۇسالېم يېڭىباشتىن قۇرۇلىدۇ» ئاندىن گۇمران قىلىنىدۇ. ئاندىن يەنە بىر قېتىم قۇرۇلىدۇ، چۈنكى ئاخىرقى «يەتتە»دە يېرۇسالېم، شۇنداقلا ئىبادەتخانا يەنىلا مەۋجۇت بولىدۇ.
«كەلگۈسىدە بولىدىغان ئەمىر» ــ مەسىھ ئەمەس، بەلكى بىر رىملىق ياكى 2- ۋە 7-بابتا دېيىلگەن «تۆتىنچى پادىشاھلىق»قا تەۋە بولغان بىر كىشىدۇر. ئۇ بولسا 7-باب 8-، 25-ئايەتتە دېيىلگەن كىشى ھەم 8-باب، 23-25-ئايەتتىكى كىشىدۇر.
«بۇ ئاقىۋەت كەلكۈندەك بېسىپ كېلىدۇ».
مۇقەددەس كىتابتا، «كەلكۈن» ئىزچىل ھالدا قوشۇنلارنىڭ بېسىپ كىرىشىگە سىمۋول قىلىپ ئىشلىتىلىدۇ. يېرۇسالېمنىڭ مىلادىيەدىن كېيىنكى 70-يىلدىكى گۇمران قىلىنىشىدىن كېيىن يەنە بىر گۇمران قىلىنىشى بولىدۇ. يېرۇسالېم قايتىدىن قۇرۇلۇپ، بۈگۈنگە قەدەر بۇ ئاقىۋەتكە تەييار تۇرىدۇ.
«ئاخىرىغىچە جەڭلەر داۋاملىشىدۇ»
خۇدانىڭ بۇ دۇنياغا جازالارنى تۆكۈش كۈنىگىچە پەلەستىندە ئۇرۇش-جەڭلەر داۋاملىشىپ كېلىدۇ. يېرۇسالېم دۇنيادىكى بارلىق شەھەر ئارىسىدا «ئەڭ كۆپ قېتىم مۇھاسىرە قىلىنغان» شەھەردۇر. مىلادىيەدىن كېيىنكى 70-يىلدىن باشلاپ ھازىرغىچە 30 قېتىمدىن كۆپرەك مۇھاسىرىگە ئېلىنغان!
«ئۇ يەردە بولىدىغان ۋەيرانچىلىقلار بېكىتىلگەندۇر» ــ بۇ جەڭلەر تۈپەيلىدىن پەلەستىن ئۇزۇن ۋاقىتلار ئىچىدە «ۋەيرانچىلىق»تا، يەنى خارابلىقتا، مېۋىسىز ھالەتتە تۇرۇپ كەلگەن. يەھۇدىيلار ئىسرائىلغا 1948-يىلى قايتىپ كەلگەندىن كېيىن ئەھۋالى بۇرۇنقىدىن ياخشىراق بولدى. بىراق ئاز دېگەندىمۇ ئۇنىڭغا يەنە بىر ئەڭ ئاخىرقى «ۋەيرانچىلىق» قالىدۇ.
ئەڭ ئاخىرقى «بىر يەتتە»
(27-ئايەت) «ئۇ ئەمىر خۇدانىڭ خەلقىنىڭ كۆپ قىسمى بىلەن ئاخىرقى بىر «يەتتە ۋاقىت»تا بىر دوستلۇق ئەھدىنامىنى تەستىقلايدۇ»
«كەلگۈسىدە كېلىدىغان ئەمىر»، يەنى دەججال يەھۇدىي خەلقى بىلەن بىر ئەھدىنامە تۈزىدۇ ياكى ئاللىقاچان تۈزۈلگەن تەستىقلايدۇ. شۈبھىسىزكى، ئۇ يەھۇدىيلارغا ئۆزىگە بويسۇنۇش شەرتى بىلەن تىنچ-ئامانلىقنى ۋەدە قىلىدۇ. خەلقنىڭ «كۆپ قىسمى» ئۇنىڭ بىلەن ئەھدىنامە تۈزىدۇ. دېمەك، «ئاز بىر قىسمى» ئۇنىڭ ھىيلە-مىكىرلىرىنى كۆرۈپ چىقىپ، رەت قىلىدۇ. بۇ ئەھدىنامىنىڭ مۆھلىتى «يەتتە ۋاقىت»، يەنى يەتتە يىل (2520 كۈن) بولىدۇ. بەلكىم دەججال يەھۇدىيلارغا يېڭى ئىبادەتخانا بىنا قىلىشقا رۇخسەت قىلىدۇ. مىلادىيەدىن كېيىنكى 70-يىلدىن بېرى، يەھۇدىيلارنىڭ ھېچقانداق ئىبادەتخانىسى يوق ئىدى. بۇ 27-ئايەتنىڭ كېيىنكى قىسمىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن بىر ئىبادەتخانا بولۇشى كېرەك.
«لېكىن بۇ «يەتتە ۋاقىت»نىڭ يېرىمىغا كەلگەندە، ئۇ ئىبادەتخانىدىكى قۇربانلىق ۋە ئاشلىق ھەدىيەلەرنى سۇنۇشنى ئەمەلدىن قالدۇرىدۇ».
ئۈچ يېرىم يىلدىن كېيىن، دەججالنىڭ ئەپتىبەشىرىسى ئاشكارلىنىدۇ. ئۇ ئۆزىنى خۇدانىڭ ئورنىغا قويۇشنى كۆزلەيدۇ. يەھۇدىيلار تۆتىنچى قېتىم ئۇلارنىڭ «قۇربانلىق تۈزۈمى»دىن مەھرۇم قىلىنىدۇ. بۇ «ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس» مىلادىيەدىن ئىلگىرى 168-يىلى قىلغاندەك بولىدۇ. بۇ پاكىت بىزگە ئۇقتۇرىدۇكى، يەھۇدىيلارنىڭ قۇربانلىق تۈزۈمى ۋە بىر ئىبادەتخانىسى بولۇشى كېرەك (ئىنجىل «ۋەھ.» 2:11نى كۆرۈڭ).
«ئۇ چاغدا ۋەيران قىلغۇچى «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» مۇقەددەس ئىبادەتخانىنىڭ ئەڭ ئېگىز جايىغا قويۇلىدۇ».
دەججال بىر نەرسىنى (ئۇ نەرسىنىڭ دەل نېمە ئىكەنلىكى بىزگە ئۇقتۇرۇلمىغان) ئىبادەتخانىنىڭ ئۈستىگە قويىدۇ. مەيلى قانداق نەرسە بولسۇن، خۇدانىڭ ھەم خۇدانىڭ ئۆز بەندىلىرىنىڭ نەزىرىدە ئۇ «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» بولىدۇ. دەججالنىڭ مەقسىتى شۈبھىسىزكى، پۈتۈن دۇنيانى بۇ مۇقەددەس جايغا قويغان «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق»قا چوقۇندۇرۇشتىن ئىبارەت. ئىبرانىي تىلىدا «ئەڭ ئېگىز جاي» دېگەن ئىككى بىسلىق سۆز بولۇپ، يەنە «تەسىر تارقاتقۇچى» دېگەن مەنىنىمۇ بىلدۈرىدۇ، بەلكىم بۇ يەردىن «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق»نىڭ تەسىرى پۈتۈن جاھانغا تارقىلىشى مۇمكىن. بۇ «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» «ۋەيران قىلغۇچى» دەپ سۈپەتلىنىدۇ. 8-باب 25-ئايەتتە ئايان قىلىنغاندەك، دەججال زور ئالدامچىلىقلار بىلەن نۇرغۇن كىشىنى ۋەيران قىلىدۇ. ئەڭ يامان ۋەيرانچىلىق بولسا خۇدادىن ئايرىلىش ۋە ئېتىقادنى يوقىتىش بولىدۇ. دەججال شەيتاننىڭ سۈرىتىدە بولۇپ ئۇنىڭ ۋەكىلى سۈپىتىدە كىشىلەرنى ئالداپ ئۆزىگە چوقۇندۇرۇش يولى بىلەن ئۇلارنى خۇدادىن ئايرىۋېتىپ، بۇ ئەڭ دەھشەتلىك ۋەيرانچىلىقنى ئېلىپ بارىدۇ.
بەلكىم مۇشۇ يەردە دېيىشىمىزگە توغرا كېلىدۇكى، پەيغەمبەرلەر كەلگۈسىدە يېڭى بىر ئىبادەتخانا قۇرۇلۇپ، قۇربانلىقلار تۈزۈمى قايتىدىن ئورنىتىلىدۇ، دەپ ئالدىن ئېيتقان بولسىمۇ، بۇ ئىبادەتخانىنى يەھۇدىيلار مەسىھ ئەيساغا ئىشەنمەي، ئۇنىڭ پۈتۈن ئىنساننىڭ گۇناھلىرى ئۈچۈن قىلغان ئۇلۇغ قۇربانلىقىدىن خەۋەرسىز ھالەتتە قۇرىدۇ. ئىنجىلدا ئايان قىلىنىدۇكى، مەسىھ ئەيسا گۇناھلار ئۈچۈن چوڭ قۇربانلىق بولغاندىن كېيىن، ھەرقانداق ھايۋان قۇربانلىقى ھازىر پۈتۈنلەي ھاجەتسىز. ئىبادەتخانىنىڭ ئۆزىمۇ ھاجەتسىز، چۈنكى ئىنجىلغا ئاساسەن، خۇدانىڭ مەسىھىنى قوبۇل قىلغان ئۆز بەندىلىرى ئۇنىڭ ئۇلۇغ مۇقەددەس ئىبادەتخانىسى بولدى. شۇنداق بولغىنى بىلەن، كەلگۈسىدە يەھۇدىيلار قۇرغان ئاشۇ ئىبادەتخانا نۇرغۇن (تولۇق چۈشەنمىگەن) كىشىلەرنىڭ نەزىرىدە «مۇقەددەس بىر جاي» دەپ قارىلىشى مۇمكىن. شۇڭا دەججالنىڭ ئۇنى بۇلغىشى، باشقىچە ئىشلىتىشى خۇدانىڭ نەزىرىدە ناھايىتى ئېغىر بىر گۇناھ ھېسابلىنىدۇ. بىراق بۇ «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» پەقەت خۇدا ئاللىبۇرۇن بېكىتكەن ۋاقىتقىچىلا داۋاملىشالايدۇ: ــ
«تاكى بالايىئاپەت، يەنى خۇدا بېكىتكەن كۈلپەت ۋەيران قىلغۇچىنىڭ بېشىغا ياغدۇرۇلغۇچە («يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق») شۇ يەردە تۇرىدۇ».
بۇ ئىشلارنى خۇدا ئاللىبۇرۇن بېكىتكەن. خۇدا ئۇلارغا يول قويغان ئاخىرقى «يەتتە ۋاقىت»نىڭ ئىككىنچى يېرىمى (1260 كۈن)دىكى ئازابلىق مەزگىلدىن ھالقىپ كەتمەيدۇ. دەججال ئاغدۇرۇلۇپ گۇمران قىلىنىدۇ.
24-ئايەتتە دېيىلگىنىدەك، «يەتتە ۋاقىت»نىڭ ئاياغلىشىشى بىلەن، پەيغەمبەرلەرنىڭ ھەممە بېشارەتلىرى ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇ. ئەيسا مەسىھ ئالەمنىڭ تەختىگە ئولتۇرىدۇ، ئۇنىڭغا ھەربىر مەخلۇق تىز پۈكۈپ ئۇنى رەب دەپ ئېتىراپ قىلىدۇ. گۇناھلىرىنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشى پەقەت ئۇنىڭدىن تېپىلىدۇ. قەدىرلىك كىتابخانىم، سىز ئۇنى ئۆزىڭىزنىڭ قۇتقۇزغۇچىڭىز دەپ تونامسىز؟ خۇداغا بېقىنىپ توۋا قىلىپ ئۇنىڭ ئەيسا مەسىھ ئارقىلىق بولغان كەچۈرۈمنى قوبۇل قىلىڭ. مۇقەددەس روھنىڭ قەلبىڭىزدە تۇرۇشى بىلەنلا بولالايدىغان «مەڭگۈلۈك ھەققانىيلىق» بولغان سوۋغاتنى ئۇنىڭدىن دۇئا قىلىپ سوراڭ.
(8) 12-11-باب
ئاخىرقى غايىبانە كۆرۈنۈش ۋە بېشارەتلەر
جەبرائىل دانىيالغا يەتكۈزگەن بېشارەتنىڭ چوڭقۇر تەسىرىنى بىزنىڭ تەسەۋۋۇر قىلالىشىمىز تەس. دانىيال تەشنا بولغان خۇدانىڭ پادىشاھلىقىنى دەرھال كېلىدۇ دېيىشنىڭ ئورنىدا، جەبرائىل ئۇنىڭغا پادىشاھلىقنىڭ كېلىشى ناھايىتى يىراق دەپ ئۇقتۇردى. ئۇنىڭ كېلىشى ئاز دېگەندە 490 يىل، بەلكىم ئۇنىڭدىنمۇ ئۇزۇندۇر. ئۇنىڭ: «نېمىشقا ۋاقىت شۇنچە ئۇزۇن؟» دېگەن جىددىي سوئالى بار بولۇش مۇمكىن ئىدى. ئۇ يەنىلا دۇئا قىلىپ خۇدانى ئىزدىنىشكە باشلىدى. پارس پادىشاھى قورەشنىڭ بىرىنچى يىلىدا، قورەش يەھۇدىيلارنى خالىسا ئۆز يۇرتىغا قايتىپ، ئىبادەتخانىسىنى يېڭىباشتىن قۇرۇشىغا ئاللىقاچان رۇخسەت بېرىدىغان پەرمان چۈشۈرگەنىدى.
ئۆز قېرىنداشلىرىنىڭ بۇ رۇخسەتنامىگە بولغان ئىنكاسى چوقۇم دانىيالنى ئۈمىدسىزلەندۈردى. چۈنكى پەقەت ئاز بىر قىسىم قېرىنداشلىرى پەلەستىنگە قايتتى. كۆپ ساندىكىلىرى بابىلدىكى تۇرمۇشىنى نىسبەتەن راھەتلىك دەپ ھېسابلىدى. ئۇلار سودا قىلىشقا كىرىشتى. ئۇلار ھەزرىتى ئىبراھىمغا خۇدا ۋەدە قىلغان ئۆز يۇرتىغا قايتىپ دېھقانچىلىق قىلىشنى خالىمىدى. بۇنىڭدىن دانىيال ئۈمىدسىزلەنمەي قالمايدۇ. ئۇنىڭ يېشى 90دىن ئارتۇق بولغاچقا، ئۇ قايتالمايتتى. ئۇ قايتقان قېرىنداشلىرى ھەم كۆپرەك كىشىلەرنىڭ ئۇلارغا قوشۇلۇشى ئۈچۈن دۇئا قىلىۋاتقان بولسا كېرەك. ئۇلارنىڭ كەلگۈسى قانداق بولار؟ ئۇلارنىڭ كەلگۈسىنىڭ جەبرائىل ئۇنىڭغا بەرگەن غايىبانە ئالامەت بىلەن قانداق مۇناسىۋىتى بار؟ ئۇلارنىڭ ئىبادەتخانىنى ھەم يېرۇسالېم شەھىرىنى يېڭىباشتىن قۇرۇش مەقسىتىنى ئۇ بىلەتتى، لېكىن بۇ ۋەزىپە بەك ئېغىر بولاتتى. يەھۇدىيلارنى يامان كۆرىدىغانلار ياكى ئۇلارغا ئالا كۆڭۈللۈك قىلىدىغانلار (بۈگۈنكى كۈندىمۇ ئوخشاش) ئاز ئەمەس ئىدى. ئەتراپتىكى مىللەتلەردىن بۇ ئىشقا قارشى چىقىدىغانلار چوقۇم كۆپ بولىدۇ.
دانىيالغا ۋەھىي قىلىنغان ئەڭ ئاخىرقى غايىبانە ئالامەت، شۈبھىسىزكى، ئۇنىڭ بۇ ئويلىرى ۋە دۇئالىرىغا جاۋاب سۈپىتىدە بولدى. بۇ ئالامەت يەنە بىر قېتىم ئۇنىڭ پۈتۈن ۋۇجۇدىنى زىلزىلىگە كەلتۈردى. ئۇ ئالامەتتە كېيىنكى نەچچە يۈز يىللارنىڭ ئازاب-ئوقۇبەتلىرىنى، ئاندىن بۇ ئىشلاردىن كېيىن جەبرائىل ئاللىقاچان ئۇنىڭغا كۆرسەتكەن ئەڭ ئاخىرقى، شۇنداقلا بەك ۋەھىمىلىك «يەتتە يىل»دىكى رەھىمسىز زىيانكەشلىكلەر ھەم يىرگىنچلىك كۇپۇرلۇقلارنى ئېنىقراق، تەپسىلىيراق ھالدا كۆرەلەيدىغان بولدى.
بىز ھازىر بۇ بېشارەتلەرنى تەپسىلىي ھالدا كۆرىمىز ۋە ئۇلارنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشلىرى توغرۇلۇق سۆز قىلماقچىمىز. شۈبھىسىزكى، بۇ بېشارەتلەرنىڭ مەنىسى ئاستا-ئاستا ئاشكارىلىنىپ، تەپسىلىي ھالدا ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشى ئاشۇ چاغدىكى ئۆز قېرىنداشلىرىغا چوڭقۇر رىغبەتلەندۈرۈش بولغان بولسا كېرەك. ئۇلار باشقىلار تەرىپىدىن قاتتىق ئېزىلگەن ۋە خارلانغان بولسىمۇ، ئۇلار بۇ بېشارەتلەرگە قاراپ ئۆزلىرىنىڭ خۇدانىڭ پۈتۈن دۇنياغا قاراتقان شۇ ئۇلۇغ پىلانىنىڭ بىر قىسمى ئىكەنلىكىنى بىلگەن بولسا كېرەك. جەمئىي بولۇپ بۇ يەردە 135 بېشارەت بار. ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى دانىيال ۋە مەسىھ دۇنياغا كېلىشنىڭ ئارىلىقىدىكى نەچچە يۈز يىللىق مەزگىلدە ئەمەلگە ئاشقان.
بىز 11-باب، 2-ئايەت بىلەن باشلايمىز.
پەرىشتە (مۇشۇ ئايەتتە پەرىشتە جەبرائىل ئەمەس) ئۇنىڭغا ئۇقتۇردىكى: ــ
«پارسقا يەنە ئۈچ پادىشاھ ھۆكۈمرانلىققا چىقىدۇ».
بۇ ئۈچ پادىشاھ: ــ
1. «بۈيۈك قورەش» (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 539-530 يىللاردا تەختكە ئولتۇرغان)
2. كامبىسىس ــ قورەشنىڭ ئوغلى (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 530-522).
(كامبىسىستىن كېيىن بىر مەزگىل تەختنى تاللىشىش كۆرىشى بولدى)
3. دارىئۇس خىستاسپىس (I) (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 522-486)
4. «كېيىن تۆتىنچى پادىشاھ چىقىپ، باشقا پادىشاھلاردىنمۇ كۆپتىن كۆپ مال-دۇنيانى توپلايدۇ؛ ئۇ مال-دۇنيالىرىدىن قۇدرەت تېپىپ، ھەممە يۇرتلارنى گرېتسىيەگە جەڭ قىلىشقا قوزغايدۇ»
بۇ پادىشاھ بولسا كسېركسىس (بەزىدە «ئاخاسۇئېرۇس» دەپمۇ ئاتىلىدۇ ــ مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 486-464/465). ئۇ ئېغىر باج تۈزۈمى ئارقىلىق غايەت زور بايلىقلارنى توپلىدى. ئەستەرنى ئۆز ئەمرىگە ئالغان پادىشاھ بەلكىم مۇشۇ پادىشاھ ئىدى («ئەستەر» 1:1).
كېيىن ئۇ تۆت يىل ئىچىدە ناھايىتى چوڭ، يەنى ئىككى يېرىم مىليون كىشىلىك بىر قوشۇننى توپلاپ مەشق قىلدۇردى. مىلادىيەدىن ئىلگىرى 480-يىلى ئۇ «تېرموپىلاي» دېگەن يەردە گرېتسىيەگە قاتتىق زەربە بەردى. لېكىن ئۇنىڭ ھۇجۇمى مەغلۇبىيەت بىلەن ئاياغلاشتى. شۇ چاغدىن باشلاپ پارس ئىمپېرىيەسى زاۋاللىققا يۈزلەندى. مۇشۇنىڭ بىلەن پەرىشتە دانىيالغا كۆرسەتكەن پارس پادىشاھلىرى تۈگەيدۇ.
(3-ئايەت) «ئۇنىڭدىن كېيىن يەنە بىر كۈچلۈك پادىشاھ مەيدانغا چىقىدۇ. ئۇ زور پادىشاھلىقنى ئىدارە قىلىپ، نېمىنى خالىسا شۇنى قىلىدۇ».
بۇ گرېتسىيە ئىمپېرىيەسىنىڭ بىرىنچى پادىشاھى «بۈيۈك ئىسكەندەر» (يەنە ئالېكساندېر دەپمۇ ئاتىلىدۇ) (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 331-323-يىلى).
«ئۇ مەيدانغا چىقىدۇ» ــ دېمەك، ھوقۇق ھەم ھەربىي كۈچى بىلەن ئۈستۈنلۈككە چىقىدۇ. «ئۇ زور پادىشاھلىقنى ئىدارە قىلىپ، نېمىنى خالىسا شۇنى قىلىدۇ» ــ ئىسكەندەر غەربتە مىسىرغىچە، شەرقتە ھىندىستانغىچە يۈرۈش قىلىدۇ، ھېچنېمە ئۇنى توسىيالمايدۇ، بىراق: ــ
(4-ئايەت) «لېكىن ئۇ ھوقۇق يۈرگۈزۈۋاتقىنىدا، پادىشاھلىقى پارچىلىنىپ ئاسماننىڭ تۆت شامال تەرىپىگە بۆلۈنۈپ كېتىدۇ. ئۇنىڭ تەختىگە ئەۋلادلىرى ۋارىسلىق قىلالمايدۇ، كېيىنكى پادىشاھلىق ئۇ ھۆكۈم سۈرگەن ۋاقتىدىكىدەك كۈچلۈك بولمايدۇ؛ چۈنكى ئۇنىڭ پادىشاھلىقى ئاغدۇرۇلۇپ، باشقىلارغا بۆلۈنىدۇ».
مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 323-يىلى ئىسكەندەر قاتتىق مەست بولۇپ ئۆلدى. ئۇنىڭ پادىشاھلىقى ئىككى ئوغلىغا قالدۇرۇلماي، تۆت سەردارى ئارىسىدا بۆلۈندى. ئۇنىڭ ئىككى ئوغلى ھەم ئۆگەي ئىنىسى ئۆلتۈرۈلدى. ئەمما ئۇنىڭ تۆت سەردارىنىڭ ھېچبىرىنىڭ ئالغان يەر-زېمىنى ئۇنىڭ ئالغىنىغا يەتمىدى. تۆت سەردارى تراسىيە، ماكېدونىيە-گرېتسىيە، مىسىر ۋە سۇرىيەدىن ئىبارەت تۆت رايوننى باشقۇردى. دانىيالغا بېرىلگەن بېشارەتلەر پەقەت مىسىر ھەم سۇرىيە ئىككى رايوننىڭ پادىشاھلىقى توغرۇلۇقتۇر. سەۋەبى بۇ ئىككى پادىشاھلىق باشقا ئىككىسىدىن چوڭ بولۇپلا قالماستىن، بەلكى بۇ ئىككى پادىشاھلىقنىڭ ئارىلىقىدا بولغان «مۇقەددەس زېمىن»، يەنى خۇدانىڭ ئۆز بەندىلىرى تۇرغان يۇرت پەلەستىن ئۇلارنىڭ كېيىنكى 150 يىللىق ئۆزئارا جەڭلىرىدىن قاتتىق ئازاب چەككەن ھەم نۇرغۇن تەسىرلەرنى قوبۇل قىلغان.
(5-ئايەت) «ئۇنىڭدىكى سەردارلارنىڭ ئىچىدىن بىرى «جەنۇبىي پادىشاھ» بولۇپ كۈچىيىدۇ».
تۆۋەندە، بېشارەتلەردىكى «جەنۇبىي پادىشاھ» بولسا، ئىسكەندەر ئىمپېرىيەسىنىڭ تۆت بۆلىكىنىڭ «جەنۇبىي قىسمى»نىڭ پادىشاھى، يەنى مىسىرنىڭ پادىشاھىنى كۆرسىتىدۇ. «شىمالىي پادىشاھ» بولسا تۆت بۆلىكىنىڭ شىمالىي قىسمىنىڭ، يەنى سۇرىيە-تۈركىيە قىسمىنىڭ پادىشاھىنى كۆرسىتىدۇ. پەلەستىندىن قارىغاندىمۇ بۇ ئىككى بۆلەكنى «جەنۇبىي» ھەم «شىمالىي» دېگىلى بولىدۇ.
تۇنجى «جەنۇبىي پادىشاھ» «پىتولىمى سوتېر» بولدى، ئۇ ئىسكەندەرنىڭ سەردارىدىن لاگۇس ئىسىملىك بىرىنىڭ ئوغلى ئىدى. لاگۇس ئاندىن ئۇنىڭ ئوغلى پىتولىمى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 323-285-يىللاردا مىسىرغا ھۆكۈم سۈرگەن.
«لېكىن يەنە بىر سەردار ئۇنىڭدىنمۇ كۈچلۈك بولىدۇ ۋە ئۆزىنىڭ تېخىمۇ چوڭ پادىشاھلىقىنى سورايدۇ».
بۇ كىشى «سېليۇقۇس I» (سېليۇقۇس نىكانور) ئىدى. ئۇ ئەسلىدە پىتولىمىنىڭ سەردارى ئىدى، پىتولىمى سېليۇقۇس بىلەن بىرلىكتە سۇرىيەگە (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 312-يىلى) جەڭ قىلدى. ئۇلار غەلىبە قىلدى. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 306-يىلى سىليۇقۇس ئۆزىنى «سۇرىيەنىڭ پادىشاھى» دەپ جاكارلاپ، پىتولىمىگە قارشى چىقتى. ئۇ مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 312-280-يىللاردا ھۆكۈم سۈردى. كېيىنكى يىللاردا ئۇ پىتولىمىدىن كۈچلۈك بولدى. ئۇنىڭ پادىشاھلىقى تۈركىيەدىن ھىندىستانغىچە سوزۇلدى.
(6-ئايەت) «بىرنەچچە يىل ئۆتكەندىن كېيىن، جەنۇبىي پادىشاھ شىمالىي پادىشاھ بىلەن ئىتتىپاق تۈزىدۇ».
5-ئايەت ۋە 6-ئايەت ئارىلىقىدا 50-60 يىل بار. بۇ مەزگىلدە شىمال ۋە جەنۇب ئارىسىدا ئىنتايىن قاتتىق جەڭ بولدى. بۇ بېشارەتتە كۆرسىتىلگەن ئىتتىپاق مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 252-يىلى تۈزۈلگەن. جەنۇبىي پادىشاھ بولسا «پىتولىمى II» (پىتولىمى فىلادەلفۇس)، شىمالىي پادىشاھ «ئانتىئوقۇس II» (ئانتىئوقۇس تېئوس) ئىدى.
«جەنۇبىي پادىشاھنىڭ قىزى شۇ ئىتتىپاقنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈن شىمالىي پادىشاھنىڭ يېنىغا بارىدۇ».
پىتولومىنىڭ قىزى بەرەنىسنىڭ ئانتىئوقۇسقا ياتلىق بولۇشى ئىتتىپاقنىڭ ئاساسى ئىدى. پىتولىمى ئانتىئوقۇسنى ئەسلىدىكى ئايالى لائودىستىن ئاجرىشىشقا مەجبۇر قىلىپ بەرەنىسنى ئۇنىڭغا ياتلىق قىلدى. ئۇنىڭ مەقسىتى، بەرەنىس ئارقىلىق (بولۇپمۇ ئوغۇللۇق بولسا) شىمالىي پادىشاھلىقنى ئىدارە قىلماقچى ئىدى، ئەلۋەتتە؛ ئۇ: «نەۋرە ئوغلۇم شىمالىي تەختكە ئولتۇرسا ماڭا بەك پايدىلىق» دەپ ئويلاتتى.
ئەسلىدە لائودىس ئانتىئوقۇسقا ئىككى ئوغۇل تۇغۇپ بەرگەنىدى. پىتولىمى ئانتىئوقۇسقا بۇ ئىككى ئوغلىنى ۋارىسلىقتىن قالدۇرغۇزۇپ، بەرەنىس ئوغۇل تۇغسا ئۇنى تەختكە ئولتۇرغۇزۇش كېرەك دېگەن شەرت ئاستىدا ئۇنىڭ بىلەن ئەھدە تۈزگەن. شۇنداق قىلىپ پىتولىمى: «مەن «جەنۇب-شىمال» ئوتتۇرىسىدىكى ئۆچ-ئاداەۋەتنى تۈگەتتىم» دەپ ئويلىغان بولۇشى مۇمكىن. بىراق: ــ
«لېكىن كېيىن بۇ قىز ئېرىشكەن ھوقۇقىدىن مەھرۇم بولىدۇ». تويدىن 4 يىل كېيىن پىتولىمى ئۆلدى، ئانتىئوقۇس بەرەنىسنى تالاق قىلدى.
«شىمالىي پادىشاھ ئۆزىمۇ ھوقۇقىنى قولىدا تۇتالماي، مەزمۇت تۇرالمايدۇ» ــ ئانتىئوقۇس قايتىدىن لائودىس بىلەن توي قىلدى. بىراق لائودىس ئۇنىڭدىن گۇمانلىنىدۇ ھەم نەپرەتلىنىدۇ. ئۆزىنىڭ ئىككى ئوغلى قايتىدىن «شاھزادە» دەپ جاكارلانغاندىن كېيىن ئۇ ئانتىئوقۇسنى زەھەرلەپ ئۆلتۈردى. ئۇ ئۆز ئوغلى «سىليۇقۇس كاللىنىقۇس» (سىليۇقۇس II)نى پادىشاھ دەپ ئېلان قىلدى.
«بۇ قىز ۋە ئۇنى ئېلىپ كەلگەنلەر، ئۇنىڭ بالىسى ھەم شۇ ۋاقىتلاردا ئۇنى قوللىغۇچىلارنىڭ ھەممىسىگە ساتقۇنلۇق قىلىنىدۇ» ــ بەرەنىسنىڭ ئەھۋالى ناھايىتى ئېچىنىشلىك بولدى. لائودىس ئۇنى ۋە ئۇنىڭ يېڭىدىن تۇغۇلغان ئوغلىنى ھەم ئۇنىڭغا ھەمراھ بولۇش ئۈچۈن سۇرىيەگە كەلگەن مىسىر ئوردىسىدىكى خىزمەتكارلىرىنىڭ ھەممىسىنى ئۆلتۈرگۈزىۋەتتى. «ئۆز ئاتىسى» پىتولىمى بولسا، بالدۇر ئۆلۈپ كەتكەن. شۇنداق قىلىپ تۈزگەن ئىتتىپاق تېزلا يوققا چىقتى.
(7-ئايەت) «ھالبۇكى، ئۇنىڭ ئاتا جەمەت تۇغقىنىدىن بىرى قوشۇننىڭ ھوقۇقىنى قولىغا ئېلىپ پادىشاھ بولۇپ، شىمالىي پادىشاھنىڭ قورغانىغا بېسىپ كىرىپ، ئۇلارغا قارشى ھۇجۇم قىلىپ چوڭ غەلىبە قىلىدۇ». بۇ «ئاتا جەمەت تۇغقىنىدىن بىرى»
بەرەنىسنىڭ ئىنىسى «پىتولىمى III» (پىتولىمى ئىيۇگىرتىس) ئىدى. ئۇ مىسىرنىڭ قوشۇنىنى ئۆزىگە قايىل قىلغاندىن كېيىن مىسىرنىڭ پادىشاھى بولدى. ئۇ ئاچىسى بەرەنىسنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن سۇرىيەگە بېسىپ كىردى. ئەمما كېچىككەنىدى. ئۇنىڭ ئاچىسى ئاللىبۇرۇن ئۆلتۈرۈلگەن. ئۇ سۇرىيەدىكى تىجلە دەرياسىغىچە بولغان نۇرغۇن قورغانلارغا بېسىپ كىرىپ ۋەيرانچىلىق قىلىپ لائودىسنىمۇ ئەسىرگە ئېلىپ ئۆلتۈردى.
(8-ئايەت) «ئۇ ئۇلارنىڭ ئىلاھ-بۇتلىرى، قۇيما مەبۇدلىرى ۋە بۇتخانىلىرىدىكى ئالتۇن-كۈمۈشتىن ياسالغان جام-قاچىلارنى مىسىرغا ئېلىپ كېتىدۇ. ئۇ بىرنەچچە يىل شىمالىي پادىشاھدىن ئۆزىنى نېرى قىلىدۇ» ــ ئۇ ناھايىتى كۆپ ئولجىنى، جۈملىدىن سۇرىيەنىڭ بۇتلىرىنى قولغا چۈشۈرۈپ مىسىرغا ئېلىپ كەتتى. ئۇ ئالغان ئولجا شۇنچە كۆپ ئىدىكى، مىسىرلىقلار ئۇنى «ئىيۇگىرتىس» (تۆھپىكار) دەپ ئاتىدى. ئۇ سۇرىيەگە قايتا ھۇجۇم قىلمىدى. بىراق: ــ
(9-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھ جەنۇبىي پادىشاھنىڭ زېمىنىغا بېسىپ كىرىدۇ، لېكىن ئاخىرى ئۆز يۇرتىغا چېكىنىدۇ» ــ سىليۇقۇس II قىساس ئېلىپ ئولجىنى قايتۇرۇۋالماقچى بولۇپ مىسىرغا بېسىپ كىردى. لېكىن ئۇ مەغلۇپ بولۇپ قايتتى.
(10-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھنىڭ شاھزادىلىرى قوزغىلىپ، زور قوشۇن تەشكىللەيدۇ. شاھزادىلەردىن بىرى كەلكۈندەك كېلىپ جەنۇبقا بېسىپ كىرىدۇ. كېيىن ئۇ يەنە جەڭ قىلىپ، دۈشمەن قورغانىغىچىمۇ بېسىپ كىرىدۇ» ــ ئۇنىڭ ئىككى ئوغلى زور قوشۇننى توپلىدى. بىرىنچى ئوغلى سىليۇقۇس III (سىليۇقۇس كىريۇنۇس) بالدۇرلا «كىچىك ئاسىيا» (ھازىرقى تۈركىيە)دا جەڭدە ئۆلدى. ئىككىنچى ئوغلى «بۈيۈك ئانتىئوقۇس» (18 ياشتا) بىر زور قوشۇننى ئېلىپ مىسىرغا بىرنەچچە قېتىم ھۇجۇم قىلدى. شۇنداق قىلىپ ئۇ سۇرىيەنىڭ زېمىنىنى گازا شەھىرىگىچە كېڭەيتتى. يەنە ئىككى قېتىملىق نەتىجىسىز جەڭدىن كېيىن، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 217-يىلى يەنە ھۇجۇم قىلىپ، مىسىرنىڭ رافىيا شەھىرىدىكى ئەڭ چوڭ قورغاننى ئىشغال قىلدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇ پەلەستىننى ئاساسەن ئىدارە قىلغان بولدى.
(11-ئايەت) «جەنۇبىي پادىشاھ قاتتىق غەزەپتە قوشۇن تارتىپ جەڭگە ئاتلىنىپ، شىمالىي پادىشاھقا ھۇجۇم قىلىدۇ. شىمالىي پادىشاھ زور بىر قوشۇننى جەڭگە سالىدۇ، لېكىن ئۇنىڭ شۇ زور قوشۇنى مەغلۇپ بولۇپ ئەسىرگە ئېلىنىدۇ» ــ شۇ چاغدىكى «جەنۇبىي پادىشاھ» «پىتولىمى IV» (پىتولىمى فىلوپاتېر) ئىدى. ئۇ ئەسلىدە كەيپ-ساپاغا بېرىلىپ كەتكەنىدى، لېكىن ئانتىئوقۇسنىڭ ھۇجۇملىرىغا غەزەپلىنىپ، ئۇ قايتۇرما ھۇجۇم قىلدى. ئانتىئوقۇسنىڭ ئارمىيىسى قۇدرەتلىك ئىدى (62000 پىيادە ئەسكەر، 6000 ئاتلىق ئەسكەر، 100 پىلى بار ئىدى). لېكىن ئۇلار مەغلۇپ بولۇپ كۆپىنچىسى ئەسىرگە ئېلىندى.
(12-ئايەت) «شۇ زور قوشۇننىڭ ئەسىرگە ئېلىنىشى بىلەن جەنۇبىي پادىشاھ ئىنتايىن مەغرۇرلىنىدۇ. ئۇ تۈمەنلىگەن ئادەملەرنى يوقىتىدۇ، بىراق ئۇنىڭ غەلىبىسى ئۇزۇن داۋاملاشمايدۇ» ــ بۇ چوڭ غالىبىيەت تۈپەيلىدىن «فىلوپاتېر» بەك تەكەببۇرلىشىپ كەتتى. ئۇ بىر تۈمەندىن كۆپ ئەسكەرنى ئۆلتۈردى، تۆت تۈمەن ئەسكەرنى ئەسىرگە ئالدى. بىراق ئۇ قالغان شىمالىي قوشۇننى قوغلاشقا ئېرىنىپ، قايتىپ كەلدى. ئۇ ئايالى بىلەن سىرلىق ھالدا ئۆلدى، بەلكىم زەھەرلەنگەن بولۇشى مۇمكىن.
(13-ئايەت) «چۈنكى شىمالىي پادىشاھ يۇرتىغا قايتىپ، بۇرۇنقىدىنمۇ كۆپ ۋە كۈچلۈك قوشۇن تەشكىللەيدۇ. بېكىتىلگەن يىللار توشقاندىن كېيىن ئۇ زور قۇدرەتلىك قوشۇننى كۆپ تەمىناتلار بىلەن قوشۇپ باشلاپ كېلىدۇ» ــ «بۈيۈك ئانتىئوقۇس» (ئانتىئوقۇس III) باشقىدىن قوشۇننى توپلىدى. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 212- ۋە 204-يىلى مەزگىلىدە ئۇ جەڭنى ھىندىستانغىچە ھەم كاسپىي دېڭىزغىچە كېڭەيتىپ زور كۈچكە ئىگە بولدى. 201-يىلى ئۇ مىسىرغا ئىككىنچى قېتىم ھۇجۇم قىلىشقا باشلىدى. 14 يىلدىن كېيىنكى ئۈچىنچى ھۇجۇمىدا ئەسلىدىكى ئارمىيىسىدىن زور بولغان، ياخشى قوراللانغان، مول تەجرىبىلىك ئارمىيىسى بىلەن مىسىرغا بېسىپ كىردى.
(14-ئايەت) «ئۇ چاغدا نۇرغۇن كىشىلەر جەنۇبىي پادىشاھقا قارشى تۇرۇپ ئۇنىڭغا قارشى قوزغىلاڭ كۆتۈرىدۇ. ئى دانىيال ــ سېنىڭ خەلقىڭ ئىچىدىكى زوراۋانلار مۇشۇ غايىبانە ئالامەتتىكى بېشارەتنى ئەمەلگە ئاشۇرماقچى بولۇپ، يوغانچىلىق قىلىدۇ، لېكىن ئۇلار مەغلۇپ بولىدۇ» ــ بېشارەتتە دېيىلگىنىدەك، مىسىر پادىشاھى (ھازىر «پىتولىمى V» (پىتولىمى ئېپىفانىس»)نى قەستلەيدىغانلار كۆپ ئىدى. ئۇ تەختكە چىققاندا ناھايىتى بىر 4 ياشلىق بالا ئىدى. ماكېدون پادىشاھى بىلەن ئانتىئوقۇس يوشۇرۇن پىلان تۈزۈپ پىتولىمىغا ھۇجۇم قىلدى. پەلەستىندىكى يەھۇدىيلارمۇ «مۇستەقىل بولۇش پۇرسىتىمىز كەلدى، خۇدانىڭ پادىشاھلىقىنى بىز ھازىر ئۆزىمىز قۇرىمىز» دەپ، توبىئاس ئىسىملىك بىر كىشىنىڭ باشچىلىقىدا ئانتىئوقۇس بىلەن يوشۇرۇن پىلان تۈزۈپ مىسىرغا ئىسيان كۆتۈردى. ئۇلار يېرۇسالېمدا تۇرۇشلۇق مىسىردىكى قوشۇنلارغا ھۇجۇم قىلىپ غەلىبە قىلدى. لېكىن ئۇلار «مۇستەقىل پەلەستىن» مۇددىئاسىغا يېتەلمەي، پەقەتلا ئانتىئوقۇسنىڭ ھۆكۈمدارلىقىغا ئۆتتى، خالاس. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 199-يىلى پەلەستىن پۈتۈنلەي ئانتىئوقۇسنىڭ ئاسارىتى ئاستىدا بولدى.
(15-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھ پوتەي سېلىپ مۇستەھكەم شەھەرنى مۇھاسىرە ھۇجۇمى قىلىپ بېسىۋالىدۇ. جەنۇبدىكى كۈچلەر، ھەتتا ئەڭ خىل قوشۇنلارمۇ بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ، ئۇلارنىڭ قارشىلىق قىلغۇدەك كۈچى قالمايدۇ» ــ 198-يىلى ئانتىئوقۇسنىڭ قوشۇنلىرى مىسىرنىڭ «سكوپۇس» ئىسىملىك بىر سەردارى تەرىپىدىن چېكىندۈرۈلدى (پىتولىمى (V) قوشۇنىغا باشچىلىق قىلىشقا تېخى بەك كىچىكلىك قىلاتتى). سكوپۇس سۇرىيەگە ھۇجۇم قىلدى، لېكىن مەغلۇپ بولۇپ «زىدون» دېگەن ئىنتايىن مۇستەھكەم بىر شەھەرگە باشپاناھ ئىزدەپ كەلدى. ئانتىئوقۇس زىدوننى مۇھاسىرە قىلدى، سكوپۇس تەن بەردى، زىدون ئىشغال قىلىندى. مىسىر سكوپۇسقا ياردەم بېرىش ئۈچۈن خىل قوشۇنلىرىنى ئەۋەتتى، لېكىن ئۇلارنىڭ ھەممىسى مەغلۇپ بولدى. مىسىر ھالسىزلىنىپ، پۈتۈنلەي يېڭىلدى.
(16-ئايەت) «شىمالدىكى تاجاۋۇزچى بولسا ئۆزى خالىغانچە ئىش قىلىدۇ، ئۇنىڭغا ھېچكىم قارشىلىق قىلالمايدۇ. ئۇ «گۈزەل زېمىن»نى ئىشغال قىلىدۇ؛ ئۇنىڭ قولىدا ئۇنى ۋەيران قىلغۇچى كۈچ بولىدۇ» ــ ئانتىئوقۇس مىسىردا خالىغانچە ئىش قىلدى، مىسىرنى پۈتۈنلەي بويسۇندۇردى. شۇ چاغدىن باشلاپ رىم ئىمپېرىيەسى تىكلەنگىچە، پەلەستىن «شىمالىي پادىشاھلىق»نىڭ ئاياغ ئاستىدا قالدى. ئانتىئوقۇسقا ياردەم قىلغان يەھۇدىيلار قاتتىق پۇشايمان-ھەسرەتتە قالدى. ئانتىئوقۇس ئىسرائىلنى ئىدارە قىلىپ، ئۈچ يىلدىن كېيىن ئۇلاردىن باج ئېلىشقا باشلىدى.
(17-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھ بەل باغلاپ پادىشاھلىقىدىكى بارلىق كۈچلەرنى سەپەرۋەر قىلىپ مىسىرغا يول ئالىدۇ؛ ئۇ مىسىر بىلەن ئەھدە تۈزىدۇ، ئۆزى ئەھدىدە تۇرغاندەك قىلىدۇ. بىراق مىسىرنىڭ ھاكىمىيىتىنى ئاغدرۇرۇش ئۈچۈن ئۇ ئاياللىرىنىڭ بىر قىزىنى مىسىر پادىشاھىغا بېرىدۇ. لېكىن قىزى ئاتىسى تەرەپتە تۇرمايدۇ، ئۇنى قوللىمايدۇ» ــ ئانتىئوقۇس بارغانچە كۈچىيىۋاتقان رىم ئىمپېرىيەسىنىڭ تەھدىتىنى سېزىپ، «مىسىر بىلەن ئىتتىپاق تۈزسەم مۇستەھكەمرەك بولىمەن» دەپ، مىسىرغا باردى، ئۇ ئۆزىگە بېقىنغان مىسىرنىڭ پادىشاھى (يەنىلا پىتولىمى V ، يەنى پىتولىمى فىلوپاتېر ئىدى) بىلەن كېلىشىم تۈزمەكچى بولدى. فىلوپاتېرنى قورقىتىش ئۈچۈن ئۇ پۈتۈن قوشۇنىنى ئېلىپ كەلگەنىدى. كېلىشىمنىڭ شەرتلىرىنى ئادىل كۆرسىتىش ھەم فىلوپاتېرنى ئۆزىگە قايىل قىلىش ئۈچۈن، ئانتىئوقۇس ئۆزىنىڭ بۇ شەرتلىرىگە رىئايە قىلىشقا تەييار ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى. بىراق مىسىرنىڭ ئەھۋالىنى تولۇق ئىگىلەش ئۈچۈن ھەم بىۋاسىتە ئىدارە قىلىش ئۈچۈن ئۆزىنىڭ كلېئوپاترا ئىسىملىك قىزىنى پىتولىمىغا ياتلىق قىلدى. ئويلىمىغان يەردىن كلېئوپاترا ئۇنىڭ تەرىپىدە تۇرمىدى، بەلكى ئېرىگە سادىق بولۇپ چىقتى. سۇرىيە رىمغا قارشى جەڭ باشلىغىنىدا، رىم مىسىردىن ياردەمگە ئېرىشتى.
(18-ئايەت) «كېيىن ئۇ دېڭىز بويىدىكى يۇرتلارغا ھۇجۇم قىلىپ، نۇرغۇن ئادەملەرنى ئەسىرگە ئالىدۇ. لېكىن يات بىر سەردار ئۇنىڭ كىشىلەرنى خار قىلىشلىرىنى چەكلەيدۇ ۋە ئەكسىچە، ئۇنىڭ بۇ خارلاشلىرىنى ئۆزىگە ياندۇرىدۇ» ــ ئانتىئوقۇس 197-يىلى مىسىرنى بويسۇندۇرغاندىن كېيىن، ئۇ رىم ئىمپېرىيەسى ئىدارە قىلغان «كىچىك ئاسىيا» (ھازىرقى تۈركىيە)نىڭ زېمىنلىرىغا ھۇجۇمغا كىرىشتى. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 197-يىلى ئۇ كىچىك ئاسىيانى، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 196-يىلى تراتسىيەنى ھەم گرېتسىيەنىڭ بىر قىسمىنى («دېڭىز بويىدىكى يۇرتلار»)نى ئىشغال قىلىپ، رىم قوشۇنلىرىنى چېكىنىشكە مەجبۇر قىلدى. بىراق رىمنىڭ سكىپىئو ئىسىملىك بىر سەردارى تېرموپىلاي (ئانتىئوقۇسنىڭ ئۆز بازىسى)دا مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 191-يىلى ئۇنىڭ ئۈستىدىن غەلىبە قىلدى. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 190-يىلى سكىپىئو ئۇنى يەنە مەغلۇپ قىلدى.
ئىلگىرى ئانتىئوقۇس رىم ئەۋەتكەن ئەلچىلەرنى بەك خارلىغان ئىدى، ئۇلارنى «كىچىك ئاسىيا بىلەن كارىڭلار بولمىسۇن» دەپ مازاق قىلغانىدى. ئەمدى ئەھۋال ئۇنىڭ ئەكسىچە بولۇپ چىقىپ، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 188-يىلى رىم ئەلچىلىرى ئۇنى خارلىدى. ئۇ ئۇلارنىڭ قويغان سۈلھ شەرتلىرىنى قوبۇل قىلىشقا، كىچىك ئاسىيانى ئۇلارغا تاپشۇرۇشقا مەجبۇر بولدى.
(19-ئايەت) «ئۇ ئۆز يۇرتىدىكى قورغانلارغا چېكىنىپ كېلىدۇ. لېكىن ئاخىرىدا ئۇ پۇتلىنىپ يوقىلىپ كېتىدۇ» ــ رىمغا بېقىنىش بىر مەغلۇبىيەت بولۇپ، ئۇ سۇرىيەگە قايتتى. بۇ ئىش رىمنىڭ پەلەستىننى ئىشغال قىلىشىغا تەييارلىق رول ئوينىدى. ئانتىئوقۇس رىمغا تاپشۇرۇش كېرەك بولغان باجلارنى يىغىش ئۈچۈن بەزى داڭلىق بۇتخانىلارنى بۇلاشقا كىرىشتى. شۇنداق قىلغانلىقىدىن ئۇ بەلكىم غەزەپلەنگەن بىر راھىب تەرىپىدىن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 187-يىلى ئۆلتۈرۈلگەن بولۇشى مۇمكىن.
(20-ئايەت) «كېيىن ئۇنىڭ ئورنىغا يەنە بىر پادىشاھ تەختكە ئولتۇرىدۇ؛ ئۇ پادىشاھلىقنىڭ ئەڭ شان-شەرەپلىك جايىغا بىر زالىم ئالۋاڭبېگىنى ئەۋەتىدۇ. لېكىن ئۇ ئۇزۇن ئۆتمەيلا، مالىمانچىلىقمۇ بولماي، جەڭمۇ بولماي ئۆلتۈرۈلىدۇ» ــ بۇ ئايەتتىكى «ئەڭ شان-شەرەپلىك جاي» بەلكىم مۇقەددەس ئىبادەتخانىنى كۆرسىتىشى مۇمكىن. ئانتىئوقۇسنىڭ ئورنىغا ئولتۇرغىنى «سىليۇقۇس IV» (سىليۇقۇس فىلوپاتېر) ئىدى. ئۇ «خېلىئودورۇس» ئىسىملىك ناھايىتى زالىم كىشىنى رىمغا تېگىشلىك بولغان باجلارنى يىغىشقا ئەۋەتتى. خېلىئودورۇس مۇقەددەس ئىبادەتخانىغا ئالۋان ئېلىش ئۈچۈن كەلدى. ئۇ يەھۇدىيلاردىن ھەر يىل 1000 تالانت (45 توننا) كۈمۈش تەلەپ قىلدى. بۇ ناھايىتى ئېغىر سېلىق ئىدى. بۇ باجنى تاپشۇرۇش ۋەزىپىسى ئىبادەتخانىدىكىلەرگە قالدۇرۇلدى.
بىراق سىليۇقۇسنىڭ يىللىرى ئاتىسىنىڭكىگە يەتمىدى. ئۇ پەقەت 11 يىل تەختتە ئولتۇردى. ئۇ ئۆزىنىڭ زالىم ئالۋانچىسى خېلىئودورۇس تەرىپىدىن زەھەرلەپ ئۆلتۈرۈلدى.
«ئانتىئوقۇس IV » (ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس)، يەنى سىليۇقۇس IVنىڭ ئىنىسى، شىمالىي پادىشاھ بولدى. ئۇ ناھايىتى زالىم ھەم مەغرۇر پادىشاھ ئىدى. كېيىنكى ئايەتلەردە، يەنى 21-34-ئايەتلەردە بۇ پادىشاھنىڭ ئىشلىرى ئالدىن ئېيتىلىدۇ. 8-باب، 9-14 ئايەتلەرمۇ بۇ كىشى توغرۇلۇق بېشارەت بېرىدۇ.
(21-ئايەت) «شۇنىڭدىن كېيىن پەس بىر ئادەم ئۇنىڭ ئورنىغا چىقىپ شىمالىي پادىشاھلىقنى ئالىدۇ؛ ئەمما پادىشاھلىقنىڭ ھۆرمەت-شۆھرىتى ئۇنىڭغا ھېچ تەۋە بولمايدۇ، دەپ قارىلىدۇ؛ بەلكى ئۇ خەلقنىڭ ئاسايىشلىق پەيتىدىن پايدىلىنىپ، يالاقچىلىق ۋاسىتىلىرى بىلەن ھاكىمىيەتنى تارتىۋالىدۇ».
«پەس بىر ئادەم» ــ «ئانتىئوقۇس IV » (ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس)نىڭ تەختىگە ۋارىسلىق ئارقىلىق ئەمەس، بەلكى پەس يول بىلەن ئېرىشكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ. تەختكە ۋارىسلىق قىلىشقا تېگىشلىك بولغان كىشى ئەسلىدە «ئانتىئوقۇس» ياكى «دېمېترىئۇس سوتېر» ئىدى. ئۇلار ئىككىسىلا سىليۇقۇس IVنىڭ ئوغلى ئىدى. مىلادىيەدىن ئىلگىرى 175-يىلى، ئانتىئوقۇس ئاكىسى سىليۇقۇسنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىنى ئاڭلاپ شىمالىي پادىشاھلىقنىڭ پايتەختى ئانتىئوققا كەلدى. سىليۇقۇسنىڭ ئىككى ئوغلىدىن بىرىنىڭ تەختكە ۋارىسلىق قىلىشىغا توغرا كېلەتتى. لېكىن ئانتىئوقۇس ئۆزىنى ئاكامنىڭ بالىسىنىڭ ھىمايىچىسىمەن، دەۋالدى. ئۇ پەرگامۇمنىڭ پادىشاھىغا خۇشامەت قىلىپ، ئۇنى ئۆزىگە قايىل قىلىپ ئۇنىڭ بىلەن تەختكە ئېرىشىش سۇيىقەستىنى تۈزۈپ چىقتى. ئۇ كىچىك ئانتىئوقۇسنى ئاندرونىقۇس ئىسىملىك ئادەم ئارقىلىق ئۆلتۈرگۇزدى. ئاندىن ئۇ «ئىزىنى يوقىتىش ئۈچۈن» ئاندرونىقۇسنى ئۆلتۈرگۇزدى.
(22-ئايەت) «زېمىنىغا كەلكۈندەك بېسىپ كىرگەن كۈچلەرنى ئۇ ھەم كەلكۈندەك ھۇجۇم قىلىپ يوقىتىدۇ، شۇنىڭدەك ئۇ ھەتتاكى «خۇدانىڭ ئەھدىسىدە بېكىتىلگەن ئەمىر»نىمۇ يوقىتىدۇ» ــ ئانتىئوقۇس IV خېلىئودورۇس يىغقان قوشۇننى مەغلۇپ قىلدى ھەم شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا بۇ قالايمىقانچىلىقتىن پايدىلىنىپ پەلەستىنگە بېسىپ كىرگەن مىسىرنىڭ قوشۇنىنىڭ ھۇجۇمىغا قاتتىق قايتۇرما زەربە بېرىپ ئۇلارنىمۇ مەغلۇپ قىلدى.
بۇ ئايەتتىكى «خۇدانىڭ ئەھدىسىدە بېكىتىلگەن ئەمىر» شۈبھىسىزكى، مۇقەددەس ئىبادەتخانىدىكى «باش كاھىن»نى (كاھىن دېگەن قۇربانلىق قىلغۇچى خادىم) كۆرسىتىدۇ. ئونىياس ئىسىملىك كىشى باش كاھىن، شۇنداقلا بەك ھەققانىي كىشى ئىدى. ئانتىئوقۇس ئۆزىنىڭ ئادىمىنى باش كايىن قىلىش ئۈچۈن ئۇنى ئۆلتۈرگۇزدى.
(23-ئايەت) «شەرتنامە تۈزۈش ئارقىلىق ئۇ باشقا يۇرتلارنى ئالدايدۇ؛ ئادەملىرى كىچىك بىر قوشۇن بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ كۈچى ئاۋۇپ-ئاۋۇپ، قۇدرەت تاپىدۇ» ــ مىسىردا پىتولىمىنىڭ ئىككى ئوغلى پىتولىمى VI (يەنى پىتولىمى فىلوماتېر) ھەم پىتولىمى ئىيۇرگېتىس ئارىسىدا جېدەل پەيدا بولدى. ئانتىئوقۇس فىلوماتېرنى ئۆز مەنپەئەتىنى كۆزلەپ قوللىدى. ئۇنىڭ ئاچىسى كلېئوپاترا «مىسىر پادىشاھىنىڭ ئانىسى» ئىدى، لېكىن ئۇ ئۇنى قوللىمىدى.
ئاتىسى ئانتىئوقۇس III ئۆلۈشى بىلەن شىمالىي پادىشاھلىقنىڭ باشقۇرغان زېمىنى ھەم قوشۇنى ئازىيىپ كەتتى. شۇڭا بېشارەتتە ئۇنىڭ پادىشاھلىقى «كىچىك بىر قوشۇن» دېيىلىدۇ.
(24-ئايەت) «ئۇ خالايىقنىڭ ئاسايىشلىق پەيتىدىن پايدىلىنىپ، ئەڭ باي ئۆلكىلەرگە تاجاۋۇز قىلىپ كىرىپ، ئاتىلىرى ياكى ئاتىلىرىنىڭ ئاتىلىرى زادى قىلىپ باقمىغان ئىشلارنى قىلىدۇ، يەنى ئۇ ئولجىنى، غەنىمەتلەرنى ۋە نۇرغۇن بايلىقلارنى قول ئاستىدىكىلىرىگە ئۈلەشتۈرۈپ بېرىدۇ؛ مەلۇم بىر مەزگىلگىچە قورغانلارغىمۇ ھۇجۇم قىلىش قەستىدە بولىدۇ» ــ ئۇ سۇرىيەنىڭ باي ئۆلكىلىرىدىن ھىيلە-مىكىر يوللىرى بىلەن ئېغىر باج-ئالۋاننى ئالدى. بىراق ئالغان پۇلنى ئۆزىنىڭ ئەيش-ئىشرەتلىك تۇرمۇشى ئۈچۈن ئىشلەتمىدى، بەلكى ئۆزىگە ئىتتىپاقداشلارنى، قوللىغۇچىلارنى توپلاش ئۈچۈن ئۇلارغا ئۈلەشتۈرۈپ بەردى. شۇنداق قىلىپ ئۇ مىسىرنىڭ قورغانلىرىغا ھۇجۇم قىلىشنى پىلانلىدى. «مەلۇم بىر مەزگىل» ــ خۇدانىڭ ئۇنىڭ ھۆكۈم سۈرۈشىگە يول قويغان 12 يىل ۋاقتىنى كۆرسىتىدۇ. ھازىر بېشارەتلەر ئۇنىڭ مىسىرغا قارشى بولغان بىرىنچى ئۇرۇشىغا كەلدى.
(25-ئايەت) «ئۇ ئۆز كۈچىنى ئىشقا سېلىپ چوڭ غەيرەت بىلەن قوزغىلىپ، زور قوشۇننى باشلاپ، جەنۇبىي پادىشاھقا ھۇجۇم قىلىدۇ. جەنۇبىي پادىشاھمۇ ناھايىتى زور قۇدرەتلىك بىر قوشۇن بىلەن جەڭگە ئاتلىنىدۇ. لېكىن جەنۇبىي پادىشاھى خائىنلارنىڭ يوشۇرۇن سۇيىقەستىگە ئۇچراپ، مۇۋەپپەقىيەت قازىنالمايدۇ» ــ ئانتىئوقۇس مىسىرغا قارشى جەڭگە ماڭدى. مىسىر پادىشاھى پىتولىمى VI (يەنى پىتولىمى فىلوماتېر، ئانتىئوقۇسنىڭ نەۋرە ئىنىسى) ئۇنىڭغا قايتۇرما ھۇجۇم قىلدى. ئۇنىڭ ئاۋۋالقى مەقسىتى، پەلەستىننىڭ زېمىنىنى مىسىرنىڭ قولىغا قايتۇرۇۋېلىش ئىدى. بىراق فىلوماتېر ئۆز قوشۇنىنىڭ ئىچىدىكى خائىنلارنىڭ يۈز ئۆرۈشى بىلەن مەغلۇپ بولۇپ ئەسىرگە ئېلىندى (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 170-يىل).
(26-ئايەت) «چۈنكى ئۇنىڭ نازۇ-نېمەتلىرىنى يېگەنلەر ئۇنى يىقىتىدۇ. ئۇنىڭ قوشۇنى ھەممە يەرگە تارقىلىدۇ؛ نۇرغۇنلىرى ئۆلتۈرۈلىدۇ» ــ ئۆزىنىڭ مەسلىھەتچىلىرى ئۆزىگە يۈز ئۆرىدى. ئۇنىڭ قوشۇنى ئىنتايىن كۈچلۈك بولغىنى بىلەن، ئۈزۈل-كېسىل تارمار قىلىندى.
(27-ئايەت) «كېيىن، بۇ ئىككى پادىشاھ بىر-بىرىنى قەستلىشىپ، يامان نىيەت بىلەن بىر داستىخاندا تاماق يېيىشىپ، بىر-بىرىگە يالغان گەپ قىلىشىدۇ؛ لېكىن بۇ ئىشلار ھېچكىمگە پايدا يەتكۈزمەيدۇ، چۈنكى بۇ ئىشلارنىڭ ئاخىرى پەقەت بەلگىلەنگەن ۋاقىتتىلا بولىدۇ» پىتولىمى VI (پىتولىمى فىلوماتېر) ئەسىرگە چۈشكەندىن كېيىن، ئۇنىڭ ئىنىسى «ئىيۇرگېتىس» مىسىر پۇقرالىرى تەرىپىدىن پادىشاھ قىلىنىپ «پىتولىمى VII» بولدى. ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس بولسا ئەسىرگە ئالغان ئاكىسى فىلوپاتېرگە يالغاندىن دوستلۇق بىلدۈرۈپ، سېنى قايتىدىن مىسىر تەختىگە ئولتۇرغۇزىمەن دەپ ئۇنىڭ بىلەن ھەمداستىخان بولۇپ بىر كېلىشىم تۈزدى. ئەمەلىيەتتە فىلوپاتېر ئۇنىڭ يالغان ۋەدىلىرىگە ئىشەنمىسىمۇ، ئىشەنگەنگە سالدى. ئۇلارنىڭ ئاتالمىش «ئىتتىپاقى» مۇۋەپپەقىيەتلىك بولمىدى. ئانتىئوقۇس ئۇنى مىسىردىكى چوڭ شەھەر «مەمفىس»نىڭ پادىشاھى قىلغىنى بىلەن، كېيىنكى جەڭلەردە ئانتىئوقۇسنىڭ قوشۇنى چېكىنىشكە مەجبۇر بولدى. ئانتىئوقۇس مىسىردىن چىققاندىن كېيىن، ئاكا-ئۇكا ئىتتىپاق بولۇپ بىر «جۈپ ھۆكۈمران» پادىشاھلىقتا بولدى.
بېشارەتتە دېيىلگەندەك، «بۇ ئىشلارنىڭ ئاخىرى پەقەت بەلگىلەنگەن ۋاقىتتىلا بولىدۇ» ــ دېمەك، «شىمالىي پادىشاھ»نىڭ «جەنۇبىي پادىشاھلىق» ئۈستىدىن پۈتۈنلەي غەلىبە قىلىپ ئىدارە قىلىشى پەقەت ئاخىرقى زاماندا بولىدۇ.
(28-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھ نۇرغۇن مال-مۈلۈكلەرنى ئېلىپ ئۆز يۇرتىغا قايتىدۇ. ئۇ كۆڭلىدە (خۇدانىڭ خەلقى بىلەن تۈزگەن) مۇقەددەس ئەھدىگە قارشى تۇرىدۇ؛ شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئەھدىگە قارشى ھەرىكەتلەرنى قىلىپ، ئاندىن ئۆز يۇرتىغا قايتىدۇ»
ئانتىئوقۇس مىسىرنى پۈتۈنلەي ئىشغال قىلمىغىنى بىلەن، ئۇ كۆپ ئولجىنى قولىغا چۈشۈردى. ئۇ سۇرىيەگە قايتتى. مىسىرغا قاراتقان پىلانى ئۈنۈمسىز بولغاندىن كېيىن، ئۇ دىققىتىنى پەلەستىنگە ۋە يەھۇدىيلارغا قاراتتى. ئۇ ئىسرائىلنىڭ ئۆزىگە، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق قوبۇل قىلغان مۇقەددەس قانۇنلىرىغا ھەم ئەھدىسىگە ئىنتايىن ئۆچ بولۇپ چىقتى. ئانتىئوقۇس بارغانسېرى ئۆزىنى خۇدا دەپ ئىشەندى، شۇڭلاشقا ئۇ ھەربىر كىشىدىن ئۆزىگە چوقۇنۇشنى قاتتىق تەلەپ قىلدى. جاسون ئىسىملىك بىر يەھۇدىي (ئانتىئوقۇس قەستلەپ ئۆلتۈرگەن باش كاھىننىڭ ئىنىسى) ئانتىئوقۇسقا ھەم ئۇ بېكىتكەن باش كاھىنغا قارشى قوزغىلاڭ كۆتۈردى. بىراق ئانتىئوقۇس بۇ ئىسياننى رەھىمسىزلىك بىلەن باستۇرۇپ، مۇقەددەس ئىبادەتخانىدىن نۇرغۇن قىممەتلىك بۇيۇملارنى بۇلاپ سۇرىيەگە قايتتى.
(29-ئايەت) «بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا شىمالىي پادىشاھ يەنىلا جەنۇبقا تاجاۋۇز قىلىدۇ» ــ مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 168-يىلى ئانتىئوقۇس مىسىردىكى پىتولىمى ئاكا-ئۇكىلارنىڭ ئىتتىپاق تۈزگەنلىكىنى ئاڭلاپ فىلوماتېرنىڭ ئۆزىگە يۈز ئۆرۈگەنلىكىنى بىلدى. ئۇ ئۈچىنچى قېتىم تەييارلىق قىلىپ مىسىرغا جەڭ قىلىش ئۈچۈن يولغا چىقتى.
«لېكىن بۇ قېتىمقى ئەھۋال ئىلگىرىكىگە ۋە يەنە كېلىپ ئەڭ ئاخىرقى قېتىمقىسىدىكى بىلەنمۇ ئوخشىمايدۇ» ــ پەرىشتە بۇ قېتىمقى ھۇجۇم ئۆتكەنكى (يەنى «يېرىم مۇۋەپپەقەتلىك» ئولجىغىلا ئېرىشكەن، ئاخىرىدا چېكىندۈرۈلگەن ھۇجۇم)غا ئوخشىمايدۇ ۋە ئاخىرقى قېتىمقى (دەججالنىڭ ئاخىرقى زاماندىكى ھۇجۇمى، پۈتۈنلەي غەلىبە قىلىدىغان بىر ھۇجۇم)غىمۇ ئوخشىمايدۇ دەپ دانىيالغا ئۇقتۇردى.
(30-ئايەت) «چۈنكى «كىتتىم» ئارىلىدىن چىققان كېمىلەر ھۇجۇم قىلىپ كېلىدۇ. شۇڭا ئۇ دەرد-ئەلەم بىلەن چېكىنىدۇ ۋە (خۇدانىڭ ئۆز خەلقى بىلەن تۈزگەن) مۇقەددەس ئەھدىسىگە قاراپ ئىنتايىن غەزەپلىنىدۇ، ئۇنىڭغا قارشى خالىغىنىنى قىلىدۇ؛ شۇنداقلا چېكىنىپ يانغاندا مۇقەددەس ئەھدىگە ئاسىيلىق قىلغۇچىلارنى ئەتىۋارلايدۇ».
«كىتتىم» ھازىرقى «سېپرۇس»، ئوتتۇرا دېڭىزدىكى ئارال، لېكىن بەزىدە بۇ ئىسىم ئىسرائىلنىڭ غەربىدىكى دۆلەتلەرنىڭ ئومۇمىي نامىنى كۆرسىتىدۇ. رىم ئىمپېرىيەسىنىڭ كېمىلىرى كىتتىم ئارىلىدىن چىقىپ ئانتىئوقۇسقا (مىسىرغا تاجاۋۇز قىلغان ۋاقتىدا) ھۇجۇم قىلدى. رىم ئەلچىسى ئانتىئوقۇسنىڭ يولىنى توسۇپ، ئۇنى دەرھال مىسىردىن چېكىن، بولمىسا رىم ساڭا قاتتىق ھۇجۇم قىلىدۇ دەپ بۇيرۇدى. ئانتىئوقۇس غەزىپىنى ئارانلا بېسىپ چېكىندى. ئۇ ئاچچىقىنى يەھۇدىيلاردىن چىقارماقچى بولۇپ، پەلەستىندە ئۇ يەر-بۇ يەرنى خالىغانچە بۇلاپ-تالاپ بۇزغۇنچىلىق قىلدى. ئۇ ئۆزى ئورناتقان «باش كاھىن» مەنەلائۇس ئىسىملىك كىشى ھەم ئۇنى قوللىغان بىر مەزھەپ بىلەن ئىتتىپاقلاشتى. بۇ مەزھەپ «گرېتسىيەلەشتۈرگۈچىلەر» دەپ ئاتالغان ــ چۈنكى ئۇ (مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق بېرىلگەن) مۇقەددەس قانۇن ۋە ئەھدىنى تاشلاپ، گرېتسىيەنىڭ ئۆرپ-ئادەتلىرى، جۈملىدىن بۇتپەرەسلىكنى يەھۇدىي قېرىنداشلارغا ئۆزۈڭلارنىڭكى قىلىڭلار دەپ دەۋەت قىلماقتا ئىدى.
(31-ئايەت) «ئۇنىڭ تەرىپىدە تۇرغان بىرنەچچە كۈچلەر قورغان بولغان مۇقەددەس ئىبادەتخانىنى بۇلغايدۇ، «ھەر كۈندىلىك قۇربانلىق»نى ئەمەلدىن قالدۇرىدۇ ۋە «ۋەيران قىلغۇچى يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق»نى ئۇنىڭ ئورنىغا قويىدۇ» ــ ئانتىئوقۇس «گرېتسىيەلەشتۈرگۈچىلەر» بىلەن ھەمكارلىشىپ ئىبادەتخانىدىكى «شابات كۈنىدە» (شەنبە كۈنى، يەنى يەھۇدىيلارنىڭ مۇقەددەس كۈنى)دە قۇربانگاھ ئۈستىگە بىر چوشقىنى قۇربانلىق سۈپىتىدە سۇندى. ئۇ مۇقەددەس كىتابنى (تەۋرات، زەبۇر) ئوقۇشنى ياكى ئۇنىڭغا ئىگە بولۇشنى مەنئى قىلدى (كىم شۇنداق قىلسا ئۆلتۈرۈلەتتى). ئۇ ئىبادەتخانىنىڭ «مۇقەددەس جايى»غا يوغان بىر مەبۇدنى قويۇپ، يەھۇدىيلارنى ئۇنىڭغا چوقۇنۇشقا بۇيرۇدى. ئۇ ئۇلارنىڭ شەنبە كۈنىدە دەم ئېلىشىنى مەنئى قىلدى. گرېك ئەسكەرلىرى مۇقەددەس ئىبادەتخانىدا پاھىشە ئاياللار بىلەن بىللە بولدى. بېشارەتتىكى بۇ ئىشلارنى بايان قىلىدىغان ئىبارە «ۋەيران قىلغۇچى يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق»، دەججالنىڭ مۇقەددەس ئىبادەتخانىدا قىلىدىغان ئىشىنى بايان قىلغان 9-باب 27-ئايەتتىكى ئىبارىگە ئوخشاشتۇر. شۇنداق بولغاندا، بىزگە دەججال كەلگۈسىدە مۇقەددەس ئىبادەتخانىغا قويىدىغان «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» دېگەن ئىشنىڭ قانداق ئىكەنلىكىنى بىر يىپ ئۇچى بىلەن تەمىنلەيدۇ. 8-بابتىكى ۋە 9-بابتىكى دەججال توغرۇلۇق بېشارەتلەرگە ئاساسەن ئاخىر زاماندا دەججال قىلىدىغان ئىشلار «ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس» قىلغان ئىشلارغا بەك ئوخشاپ كېتىشى مۇمكىن.
(32-ئايەت) «ئۇ مۇقەددەس ئەھدىگە خائىنلىق قىلغۇچىلارنى خۇشامەت-ھىيلىگەرلىك بىلەن چىرىكلەشتۈرىدۇ؛ لېكىن ئۆز خۇداسىنى دوست تۇتقۇچى خەلق بولسا قەيسەرلىك بىلەن ھەرىكەت قىلىدۇ» ــ ئانتىئوقۇس بۇتپەرەسلىك يولىنى تۇتقان يەھۇدىيلارنى قوللاپ ئۆستۈردى ھەم شۇنداق قىلىپ يەھۇدىيلار ئارىسىغا ھەرخىل ئارازلارنى تۇغدۇردى.
شۇنداقتىمۇ «ماككابىيلار» دېگەن بىر جەمەت باتۇرلۇق بىلەن «تۇخۇمنى تاشقا ئۇرغان»دەك ئىسيان كۆتۈردى. ئويلىمىغان يەردىن ئۇلار ئانتىئوقۇسنىڭ ئۇلارنى باستۇرماقچى بولغان ھەربىر قوشۇنىنى ئۈزۈل-كېسىل مەغلۇپ قىلدى.
(33-ئايەت) «خەلق ئىچىدىكى ئاقىللار نۇرغۇن قېرىنداشلىرىغا تەلىم يەتكۈزىدۇ؛ لېكىن بىرنەچچە كۈنلەر ئۇلارنىڭ بەزىلىرى قىلىچتا يىقىلىدۇ، ئوتتا كۆيدۈرۈلۈپ ئۆلتۈرۈلىدۇ، زىندانغا چۈشىدۇ ياكى بۇلاڭ-تالاڭغا ئۇچرايدۇ» ــ خەلق ئارىسىدىكى بىر تۈركۈم خۇدادىن ئەيمەنگەن كىشىلەر (ئۇلار «خاسىدىملار» دەپ ئاتالغان) ئانتىئوقۇسنىڭ تەھدىتلىرىگە قارىماي يوشۇرۇن «مۇقەددەس كىتابلارنى ئوقۇش كۇرسلىرى»نى ئاچتى. بۇ «خاسىدىم»لار ئېتىقادى تۈپەيلىدىن زور قىستاڭدا قالدى. بەزىلىرى ئۆلتۈرۈلدى. مەسىلەن، ئېلىيېزار ئىسىملىك بىرسى چوشقا گۆشىنى يېيىشنى رەت قىلغانلىقى ئۈچۈن ئۆلتۈرۈلدى؛ يەنە، بىر ئىخلاسمەن تۇل خوتۇننىڭ يەتتە ئوغلى ھەرخىل قىيىن-قىستاققا ئېلىندى، جۈملىدىن ئوتقا تاشلاپ ئۆلتۈرۈلدى، ئاندىن ئۇ خوتۇنمۇ ئۆلتۈرۈلدى.
(34-ئايەت) «يىقىلغان ۋاقىتلىرىدا، خۇدانىڭ خەلقى ئازغىنە ياردەمگە ئىگە بولىدۇ. ئەمما نۇرغۇن كىشلەر ئۇلارنىڭ قاتىرىغا خۇشامەت-ھىيلىگەرلىك بىلەن سوقۇنۇپ كىرىدۇ» ــ بەزى خاسىدىملار بۇ قاتتىق بېسىم ئاستىدا «يىقىلدى». دېمەك، ئېتىقادىدىن ئايرىلدى. بىراق «ماككابىيلار» ئۇلارغا ياردەم قولىنى سۇندى. ياردەم گەرچە «ئازغىنە» بولسىمۇ، شۈبھىسىزكى، ئۇلارغا ناھايىتى زور ئىلھام بولدى. بەزى «گرېتسىيەلەشتۈرگۈچىلەر» يالغاندىن «ماككابىيلار»نىڭ ئىچىگە سوقۇنۇپ كىرىۋالدى. ئۇلارنىڭ مەقسىتى بۇ ھەرىكەتنى روھىي جەھەتتىن ئاجىزلاشتۇرۇش ئىدى. نەتىجىدە، ماككابىيلار جەمەتىدىكى ئوغۇللار ھەم نەۋرە ئوغۇللارنىڭ ھېچقايسىسى ئاتا-بوۋىلىرىنىڭ ئىزىنى باسمىدى. ئۇلارنىڭ ھەممىسى «گرېتسىيەلەشتۈرگۈچىلەر» بولۇپ چىقتى.
(35-ئايەت) «بەزى ئاقىللار يىقىلىدۇ. لېكىن ئۇلارنىڭ يىقىلىشى ئۆزلىرىنىڭ سىنىلىشى، تاۋلىنىش-تازىلىنىشى، قىيامەت كۈنىگىچە پاكلىنىشى ئۈچۈندۇر. چۈنكى ئاخىرەت خۇدا بەلگىلىگەن ۋاقىتتىلا كېلىدۇ» ــ مۇشۇ يەردە، بىز خۇدانىڭ زىيانكەشلىككە بەزىدە يول قويۇشتىكى مەلۇم مەقسىتىنى كۆرەلەيمىز. سىناقلار، شۇنداقلا ئازدۇرۇشقا ئۇچرايدىغان ئەھۋاللار بىزگە ئۆزىمىزنىڭ ئاجىزلىقىمىزنى، گۇناھلىرىمىزنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ ئۇلار بىزگە توۋا قىلىپ، خۇدادىن كەچۈرۈم ئىزدەش پۇرسىتى بىلەن تەمىنلەپ، بىزنى خۇدانىڭ ئالدىدا ساپ دىللىق تۇرمۇش ئۆتكۈزۈشكە يېتەكلەيدۇ.
«ئانتىئوقۇس ئېپىفانىس» بۇ بېشارەتلەرنى 35-ئايەتكىچە ئەمەلگە ئاشۇردى. بىراق «ئاخىرەت خۇدا بەلگىلىگەن ۋاقىتتىلا كېلىدۇ» دېگەن بېشارەت ئاخىر زاماندىكى «شىمالىي پادىشاھ»، يەنى دەججالنى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا، بېشارەتلەر مۇشۇ يەردە مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 2-ئەسىردىن بىۋاسىتە ئاخىر زامانغا ئاتلاپ ئۆتىدۇ. ئەمىسە دەججال چوقۇم سۇرىيە ياكى شۇ ئەتراپتىكى يۇرتلارنىڭ بىرىنى ئۆز بازىسى قىلىشى كېرەك.
دەججال ئانتىئوقۇسنىڭ كۇپۇرلۇق ئىزىنى بېسىپ، شۇنىڭدەك ئۆزىنى «خۇدا» دەپ ئاتاپ، ئىبادەتخانىدا بىر «يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» بەرپا قىلىپ، خەقلەرنى ئۆزىگە چوقۇنۇشنى قاتتىق تەلەپ قىلىدۇ.
(36-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھ ئۆز مەيلىچە قىلىۋېرىدۇ؛ ئۇ تەكەببۇرلىشىپ، ئۆزىنى ھەرقانداق ئىلاھلاردىنمۇ ئۇلۇغلاپ ئۈستۈن قويۇپ، ھەتتا ھەممە ئىلاھلارنىڭ ئىلاھى بولغۇچىغا ئاجايىب كۇپۇرلۇق سۆز قىلىدۇ؛ تاكى خۇدانىڭ غەزىپى تولۇق تۆكۈلگەن كۈنىگىچە ئۇ داۋاملىق زور روناق تاپىدۇ. چۈنكى خۇدانىڭ بېكىتكىنى ئەمەلگە ئاشماي قالمايدۇ» ــ بۇ پادىشاھ (دەججال) ئۆزىنى خۇدا دەپ جاكارلايدۇ (ئىنجىل، «تېسالونىكىلىقلارغا (2)» 2-باب، «ۋەھىي» 13-بابنى كۆرۈڭ). ئۇ خۇداغا قارشى كۇپۇرلۇق سۆز قىلىدۇ («دان.» 7:25نى كۆرۈڭ). ئۇنىڭ روناق تېپىشى پەقەتلا خۇدا ئۇنىڭغا بېكىتكەن ۋاقىتقىچە، يەنى ئاخىرقى «يەتتە ۋاقىت»نىڭ ئاخىرقى يېرىمىدىكى 1260-كۈنىگىچە بولىدۇ. ئاشۇ 1260 كۈن «خۇدانىڭ غەزىپى تولۇق تۆكۈلگەن» كۈنلەر بولىدۇ (خۇدانىڭ غەزىپى 1260-كۈنىگە يېقىنلاشقانسېرى ئۆرلەيدۇ).
(37-ئايەت) «بۇ پادىشاھ ئاتا-بوۋىلىرى چوقۇنغان ئىلاھلارغىمۇ پىسەنت قىلمايدۇ، ئاياللارغىمۇ ھېچقانداق ھەۋەس قىلمايدۇ. ئەمەلىيەتتە ئۇ ھەرقانداق ئىلاھنى ھۆرمەتلىمەيدۇ، چۈنكى ئۇ ئۆزىنى ھەرقانداق ئىلاھتىن ئۇلۇغ دەپ قارايدۇ» ــ دەججال يېڭى بىر بۇتپەرەس تۈزۈمنى ئورنىتىدۇ. «ئاياللارغىمۇ ھېچقانداق ھەۋەس قىلمايدۇ» ــ ئۇ «ئىنساندەك» ۋە لېكىن «ئىنسان ئەمەستەك» تۇرىدۇ. ئۇ ئۆزىنى ھەممىدىن ئۈستۈن قويىدۇ.
بەزى ئالىملار بۇ سۆزگە قاراپ دەججال بەچچىۋاز بولىدۇ، دەپ قارايدۇ.
(38-ئايەت) «بۇلارنىڭ ئورنىدا ئۇ «كۈچلەر ئىلاھى»نى ھۆرمەتلەيدۇ؛ ئۇنىڭ ئاتا-بوۋىلىرىمۇ ئەزەلدىن چوقۇنمىغان بۇ ئىلاھنى بولسا ئۇ ئالتۇن، كۈمۈش، ياقۇت ۋە باشقا قىممەتلىك سوۋغاتلارنى تەقدىم قىلىپ ھۆرمەتلەيدۇ» ــ ئۇ «كۈچكە چوقۇنىدۇ». چوقۇنىدىغان «كۈچلەر ئىلاھى» چوقۇم شەيتاننىڭ ئۆزىدۇر. ئۇنىڭ تۇتىدىغان پرىنسىپى شۈبھىسىزكى، «ھوقۇق ھەقتۇر» بولىدۇ.
(39-ئايەت) «ئۇ ئەڭ مۇستەھكەم قورغانلارنى شۇنداق بىر غەيرىي ئىلاھقا تايىنىپ ئىگىلەيدۇ. كىمكى ئۇنىڭ ھۆكۈمرانلىقىغا بېقىنسا، ئۇ شۇلارغا شەرەپلىك مەنسەپ بېرىدۇ، ئۇلارنى كۆپچىلىكنى باشقۇرىدىغان قىلىدۇ ۋە ئىنئام سۈپىتىدە يەر-زېمىننى تەقسىم قىلىپ بېرىدۇ» ــ دەججال شەيتاننىڭ كۈچىگە تايىنىپ «تەبىئەتتىن تاشقىرى» مۆجىزىلەرنى يارىتىپ نۇرغۇن ئادەملەرنى ئالداپ زور كۈچكە ئىگە بولىدۇ. ئۇنىڭدىن سىرت ئۇ ھوقۇق-مەنپەئەتلەرنى ئۈلەشتۈرۈپ كىشىلەرنىڭ كۆزىنى تورلاشتۇرۇپ قويىدۇ.
ھازىر دەججالنىڭ ئۇرۇشلىرىغا كەلدۇق. مۇقەددەس كىتاب بىزگە ئۇقتۇرىدۇكى، ئاخىر زاماندىكى «يەتتە ۋاقىت» ئىچىدە ئاز دېگەندىمۇ ئۈچ چوڭ ئۇرۇش بولىدۇ، شۇ جەڭلەردىن ئىككىسى دۇنيا بويىچە بولىدۇ.
(40-ئايەت) «ئاخىر زامان كەلگەندە، جەنۇبىي پادىشاھ ئەسكەر چىقىرىپ ئۇنىڭغا ھۇجۇم قىلىدۇ. شىمالىي پادىشاھ جەڭ ھارۋىلىرى، ئاتلىق ئەسكەرلەر ۋە نۇرغۇن كېمىلەر بىلەن قۇيۇندەك ئۇنىڭغا قايتۇرما زەربە بېرىدۇ. ئۇ بارلىق يۇرتلارغا تاجاۋۇز قىلىپ، كەلكۈندەك تېشىپ كەڭ يەر-زېمىنلارنى باسىدۇ»
«ئاخىر زامان كەلگەندە» دېگەن سۆزلەر يەنىلا بىزگە ئەسكەرتىدۇكى، 36-ئايەتتىن باشلاپ بېشارەتلەر ئاخىر زاماننى كۆرسىتىدۇ. بۇ 29-ئايەتتىكى سۆزلەر بىلەن باغلىق. 29-ئايەت ئانتىئوقۇسنىڭ مىسىرغا ئەڭ ئاخىرقى ھۇجۇمى توغرۇلۇقتۇر. بۇ 40-ئايەت بولسا دەججالنىڭ مىسىرغا ھۇجۇم قىلىشى، يەنى 29-ئايەتتىكى «ئەڭ ئاخىرقى» ھۇجۇم توغرۇلۇقتۇر. 40-ئايەت بەلكىم دەججالنىڭ دۇنياۋىي ھوقۇققا چىقىشنىڭ باشلىنىشىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسىي قارارگاھى (بازىسى) سۇرىيە ياكى سۇرىيە ئەتراپىدا بولىدۇ، شۇڭا ئۇنى «شىمالىي پادىشاھ» دېيىشكە بولىدۇ. شۇ چاغدا مىسىردىمۇ بىر كۈچلۈك ھۆكۈمرانلىق بەرپا قىلىنىشى مۇمكىن، بولمىسا «جەنۇبىي پادىشاھ» مەۋجۇت بولماي قالىدۇ. دەججالنىڭ مىسىر ئۈستىدىن قىلىدىغان غەلىبىسى ئۇ يەردىن پۈتۈن دۇنياغا كېڭىيدۇ. ئۇ ھەربىر يۇرتنى دېگۈدەك بېسىپ، «دۇنيانىڭ ھاكىممۇتلەق پادىشاھى» بولىدۇ.
ئايەتتىكى «جەڭ ھارۋىلىرى، ئاتلىق جەڭچىلەر» ھازىرقى زاماندىكى ئايرۇپىلانلار، تانكىلارنى كۆرسىتىشى مۇمكىن، بىراق بۇ ئايەتتىكى ئىبارىلەر يەنە ئاخىر زامانغا كەلگەندە، كونا ئۇرۇش ئۇسۇللىرى قايتىدىن ئىشلىتىلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىشىمۇ مۇمكىن. بىر قېتىملىق «ئۈچىنچى دۇنيا ئۇرۇشى» ياكى تەبىئىي بالايىئاپەت ئاسانلا دۇنيانىڭ بارلىق نېفىت زاۋۇتلىرى ھەم رادىئو-تېلېفون سىستېمىلىرىنى بىراقلا يوقىتالايدۇ. يەر شارىنىڭ ئاتموسفېرىسىدا ئۆزگىرىش يۈز بەرسە رادىئو ئالاقىسى ئۈنۈمسىز بولۇپ قالىدۇ.
(41-ئايەت) «ئۇ ھەتتا «گۈزەل زېمىن»غا بېسىپ كىرىدۇ؛ نۇرغۇن ئەللەر ئازدۇرۇلۇپ يىقىتىلىدۇ. لېكىن بۇلار، يەنى ئېدوملار، موئابلار ۋە ئاممونلارنىڭ چوڭلىرى ئۇنىڭ قولىدىن قۇتۇلۇپ قالىدۇ». ئۇ ئىسرائىل (پەلەستىن)غا تاجاۋۇز قىلىپ ئۇنى ئىشغال قىلىدۇ. بۇ «يەتتە يىل»نىڭ ئوتتۇرىسى بولۇشى كېرەك. ئۇ يەھۇدىيلار بىلەن ھېلىقى «يەتتە يىللىق بىر ئەھدە» تۈزگەندىن كېيىن، ئۇلار ئالدام خالتىغا چۈشكەن بولىدۇ. ئۇ بۇ ۋاقىتتا ئۇلارنى ئاشۇ «يىرگىنچلىك نومۇسىزلىق»نى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر قىلىدۇ (ئىنجىل، «ۋەھ.» 11:1-2-ئايەتتە بۇ ۋاقىت «يەتتە يىلنىڭ ئوتتۇرىسى» دېيىلگەن. شۇنى كۆرۈڭ).
پۈتۈن دۇنيا ئۇنىڭ ئاسارىتى ئاستىغا چۈشىدۇ. بۇ ئايەت بويىچە، پەقەت «ئېدوملار، موئابلار ۋە ئامموننىڭ چوڭلىرى» بىخەتەر قالىدۇ. بۇ ئۈچ مىللەت ھازىرقى ئەھۋال بويىچە بولغاندا ئىئوردانىيە دېگەن دۆلەتنىڭ تەۋەسىدە بولىدۇ. ئىئوردانىيەگە قاچىدىغان كىشىلەر بەلكىم بىخەتەر قالىدۇ.
(42-ئايەت) «شىمالىي پادىشاھ بارلىق دۆلەتلەرگە قولىنى سوزىدۇ، مىسىر زېمىنىمۇ قېچىپ قۇتۇلالمايدۇ» «دانىيال» 7-بابتا، دەججال «ئون پادىشاھلىق»نى ئۆز قولىغا ئالىدۇ، دېيىلىدۇ. بۇ جەريان ئۇنىڭ ئۇلاردىن ئۈچ پادىشاھلىقنى باستۇرۇشى بىلەن باشلىنىدۇ، دەپمۇ ئۇقتۇرۇلىدۇ. تۆۋەندىكى 42- ھەم 43-ئايەتلەردە، ئۈچ پادىشاھلىق ــ يەنى مىسىر، لىۋىيە ۋە ئېفىئوپىيە تىلغا ئېلىنىدۇ. بۇلار «ئاۋۋالقى ئۈچ پادىشاھلىق»مۇ؟
(43-ئايەت) «ئۇ مىسىرنىڭ ئالتۇن-كۈمۈش بايلىقلىرى ۋە باشقا قىممەت باھالىق بۇيۇملىرىنى تالان-تاراج قىلىدۇ. لىۋىيەلىكلەر ۋە ئېفىئوپىيىلىقلار ئۇنىڭغا بويسۇنۇپ ئەگىشىدۇ» ــ قارىغاندا ئافرىقا دەججالغا ئاۋۋال ئەگىشىدۇ.
(44-ئايەت) «كېيىن شەرق ۋە شىمالدىن كەلگەن شەپىلەر ئۇنى ئالاقزادە قىلىدۇ. ئۇ تېخىمۇ دەرغەزەپ بولۇپ نۇرغۇن كىشىنى قىرغىنچىلىق قىلىپ ئۆلتۈرىمەن دەپ جەڭ قوزغايدۇ» ــ بۇ «شەرق ۋە شىمالدىن» كېلىدىغان تەھدىتلەر جوڭگۇ ۋە رۇسىيەدىن كېلەمدۇ؟ ئىشقىلىپ نەدىن كېلىشىدىن قەتئىينەزەر، ئۇ دەھشەتلىك قىرغىنچىلىق بىلەن ئۇلارنى يوقىتىپ غەلىبە قىلىدۇ.
(45-ئايەت) «ۋە دېڭىزلارنىڭ ئوتتۇرىسىدا، كۆركەم مۇقەددەس تاغ تەرىپىگە ئوردا چېدىرلىرىنى تىكىدۇ. لېكىن ئۇنىڭ ئەجىلى شۇ يەردە توشىدۇ ۋە ھېچكىم ئۇنى قۇتقۇزمايدۇ» ــ قارىغاندا ئۇ يېرۇسالېمنى ئۇنىڭ چوڭ قارارگاھى (بازىسى) قىلىدۇ. «كۆركەم مۇقەددەس تاغ» يېرۇسالېم قۇرۇلغان «زىئون تېغى»نى كۆرسىتىدۇ. «دېڭىزلارنىڭ ئوتتۇرىسىدا» بەلكىم «ئۆلۈك دېڭىز» ۋە «ئوتتۇرا دېڭىز» ئوتتۇرىسىنى كۆرسىتىدۇ. ئىنجىل، «ۋەھ.» 1:11-2-ئايەتكە ئاساسەن، دەججال ئىبادەتخانىنىڭ سىرتقى ھويلىسىنى ئىشغال قىلىدۇ. بىز يۇقىرىدا دېگەندەك، بۇ ئۇچۇر دەججال ئوتتۇرىغا چىقىشتىن ئىلگىرى يېرۇسالېمدا چوقۇم يېڭى بىر ئىبادەتخانىنىڭ قۇرۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئىسرائىلنىڭ بۈگۈن مۇنداق پىلانى بارلىقى نۇرغۇن كىشىلەرگە ئايان.
«لېكىن ئۇنىڭ ئەجىلى شۇ يەردە توشىدۇ ۋە ھېچكىم ئۇنى قۇتقۇزمايدۇ» ــ دەججال ۋەيران قىلىنىدۇ. مۇقەددەس كىتابنى تەتقىق قىلىدىغان نۇرغۇن ئوقۇرمەنلەرنىڭ كۆزقارىشىچە، بۇ ئايەت دەججالنىڭ «يەتتە يىل»نىڭ ئوتتۇرىسىدا («يەتتە يىل»نىڭ ئاخىرىدا ئەمەس) ئۆلتۈرۈلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. شۇنداق بولسىمۇ، ئىنجىل «ۋەھ.» 11:3-، 12- ھەم 14-ئايەتنىڭ دېيىشىچە، ئۇ شەيتان تەرىپىدىن ئۆلۈمدىن تىرىلىدۇ. قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر، ئۇ ئاخىرىدا مەسىھ ئەيسا تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلۈپ دوزاققا تاشلىنىدۇ.
12-باب
(1-ئايەت) «ئۇ چاغدا، قېرىنداشلىرىڭنى «قوغدىغۇچى ئۇلۇغ ئەمىر» مىكائىل مەيدانغا چىقىدۇ».
«ئۇ چاغدا» دېگىنى، دەججالنىڭ يېرۇسالېمنى ۋە شۇنداقلا ئىبادەتخانىنى ئىشغال قىلىدىغان ۋاقتنى بىلدۈرىدۇ، يەنى «يەتتە يىل»نىڭ ئوتتۇرىسىدا. مۇشۇ ئايەتتىكى مىكائىل دېگەن «ئەمىر» مۇقەددەس كىتابنىڭ دانىيال قىسمىدىن باشقا جايلىرىدىكى چۈشەنچە بويىچە «باش پەرىشتە»نى كۆرسىتىدۇ. ئۇنداقتا مىكائىل نېمە ئۈچۈن «مەيدانغا چىقىدۇ»؟ ئىبرانىي تىلىدا بۇ سۆز يەنە «ئورنىدىن تۇرىدۇ» دېگەننىمۇ ئىپادىلەيدۇ. مۇشۇ يەردە بۇ ئىبارە چوقۇم ئۇنىڭ ئىسرائىلنى قوغداش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىپ خىزمەت كۆرسىتىشىنى كۆرسەتسە كېرەك. بۇ قوغداش خىزمىتىنىڭ كۆپىنچىسى شۈبھىسىزكى، ئىسرائىلنى شەيتاننىڭ ھىيلە-نەيرەڭلىرىدىن قوغداشتىكى كۆرۈنمەس جەڭدۇر.
«بىر ئازابلىق مەزگىل بولىدۇ؛ يۇرت-دۆلەت بارلىققا كەلگەندىن بۇيان، شۇنداق چوڭ بالايىئاپەتلىك مەزگىل بولۇپ باقمىغان. بىراق شۇ چاغدا خەلقىڭ قۇتقۇزۇلىدۇ؛ ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى نامى ھاياتلىق دەپتىرىگە پۈتۈلگەنلەرنىڭ ھەممىسى نىجاتلىققا ئېرىشىدۇ».
تەۋراتتىكى نۇرغۇن پەيغەمبەرلەر ھەم ئىنجىلنىڭ نۇرغۇن يەرلىرى بۇ «ئازابلىق مەزگىل» (ئىنجىلدا «دەھشەتلىك ئازاب-ئوقۇبەت» دەپمۇ ئاتىلىدۇ) توغرۇلۇق سۆز قىلىدۇ. ئۇ يەنىلا ئاشۇ «ئۈچ يېرىم يىل» («يەتتە يىل»نىڭ ئىككىنچى يېرىمى)، يەنى 1260 كۈن بولىدۇ. تەۋراتتىكى پەيغەمبەر زەكەرىيانىڭ سۆزىگە ئاساسەن، شۇ ئازابلىق مەزگىلدە نۇرغۇن يەھۇدىيلار مەسىھكە ئېتىقاد باغلايدۇ («زەك.» 12-باب).
(2-ئايەت) «تۇپراقتا ياتقان ئۆلۈكلەردىن نۇرغۇنلىرى تىرىلىدۇ. ئۇلار مەڭگۈلۈك ھاياتتىن بەھرىمەن بولىدۇ؛ قالغانلىرى نومۇستا ھەم مەڭگۈلۈك رەسۋاچىلىققا تىرىلىدۇ» ــ بۇ ئايەت ئاخىر زاماندا ئىككى قېتىملىق تىرىلدۈرۈلۈشنىڭ بولىدىغانلىقىدىن ئىبارەت خەۋەرنى بىزگە يەتكۈزىدۇ. بىرىنچى تىرىلىش ــ ھەققانىيلارنىڭ مەڭگۈلۈك ھاياتقا ئېرىشىشى ئۈچۈندۇر؛ ئىككىنچى تىرىلىش بولسا خۇدانىڭ مېھرى-شەپقىتىگە ئىشەنمەي ئۇنى قوبۇل قىلمىغانلارنىڭ سوتقا يۈزلىنىشى ئۈچۈندۇر. بىز مۇشۇ يەردە يەنە دەيمىزكى، ھەققانىيلىق ھەم شۇنداقلا مەڭگۈلۈك ھايات پەقەت خۇدا ئەۋەتكەن قۇتقۇزغۇچى مەسىھ ئەيسا ئارقىلىقلا ئېرىشىلىدۇ.
(3-ئايەت) «ئاقىللار ئاسماندىكى گۈمبۈزدەك پارلاق جۇلالىنىدۇ؛ نۇرغۇن كىشىلەرنى ھەققانىيلىق يولىغا باشلاپ كىرگەنلەر يۇلتۇزلارغا ئوخشاش ئەبەدىلئەبەد پارلاپ تۇرىدۇ» ــ بىزنىڭ ھاياتىمىز قانداق ئۆتكۈزۈلىمەكتە؟ 9-بابتا دېيىلگەندەك، مەسىھ كەلتۈرىدىغان «مەڭگۈلۈك ھەققانىيلىق» يولىنى بىلەمدۇق؟ ئەگەر ئۆزىمىز بىلمىسەك، قانداقمۇ باشقىلارنى ئۇ يولنى تېپىشقا يېتەكلىيەلەيمىز؟
(4-ئايەت) «ئى دانىيال، سەن ئەمدى بۇ سۆزلەرنى توختات (ياكى «يوشۇرۇپ قوي»)؛ مەزكۇر كىتابنىڭ تاكى دۇنيانىڭ ئاخىرقى كۈنلىرىگىچە شۇ پېتى تۇرۇشى ئۈچۈن ئۇنى پىچەتلەپ مۆھۈرلىۋەتكىن. نۇرغۇن كىشىلەر ئۇيان-بۇيان يۈرىدۇ ۋە بىلىم ئاشىدۇ» ــ بۇ بىر «بەتلىك» كىتاب ئەمەس، بەلكى بىر «ئورام يازما» ئىدى. مۇنداق بىر «ئورام يازما»نى مۆھۈرلەشنىڭ نەتىجىسى، بۇ پېچەتلەرنى بۇزماي تۇرۇپ ھېچكىم ئۇنى كۆرەلمەيدۇ. بۇنىڭ مەنىسى، (1) كىتابتىكى نۇرغۇن نەرسلەرنى خۇدا ئاشكارىلىمىغۇچە ھېچكىم بېشارەتلەرنىڭ مەنىسىنى چۈشىنەلمەيدۇ. (2) بېشارەت قىلغان ئىشلار يۈز بېرىشى بىلەنلا بېشارەتلەرنىڭ نېمىنى كۆرسىتىدىغانلىقىنى چۈشەنگىلى بولىدۇ. ئىنجىل «ۋەھىي» قىسمى، 4-، 5-بابتىن كۆرىمىزكى، بۇ بېشارەتلەرنىڭ ۋە ھەممە باشقا بېشارەتلەرنىڭ پېچەتلىرىنى ئاچىدىغان كىشى ئۆلۈمدىن تىرىلىپ ئەرشكە قايتقان مەسىھ ئەيسادۇر.
«نۇرغۇن كىشىلەر ئۇيان-بۇيان يۈرىدۇ ۋە بىلىم ئاشىدۇ» ــ بۇ كىشىلەر «ئۇيان-بۇيان يۈرىدۇ»، بۇ بەلكىم «دانىيال»نى چۈشىنىش ئۈچۈندۇر، ئۇلار شۇنداق قىلىپ «بىلىمىنى ئاشۇرىدۇ». بىراق ئېھتىمالغا تېخىمۇ يېقىنكى، بۇ بېشارەت بۇ ھازىرقى زاماندىكى قاتناش قوراللىرىنىڭ سۈرئىتىنىڭ ئېشىشى بىلەن نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ «جاھان كېزىش»لىرى ۋە «بىلىم پارتلىشى»، يەنى بىلىمنىڭ غايەت زور ئاشۇرۇلۇشى (ئىلىم-پەن، تىبابەتچىلىك، تارىخىي بىلىم، قاتارلىق)نى كۆرسىتىشىمۇ مۇمكىن. بۇ ئىشلار بىزنىڭ ئاخىر زامانغا يېقىنلاشقانلىقىمىزنى ئىسپاتلايدۇ.
بۇ بېشارەت يەنە «ئاموس» 11:9-12 بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىن.
5- ۋە 6-ئايەتتە، دانىيال سۇ ئۈستىدە تۇرغان پەرىشتىدىن بۇ ئىشلار (قورقۇنچلۇق زىيانكەشلىك ۋە «يىرگىنچلىق نومۇسسىزلىق»)غا قانچىلىك ۋاقىت كېتىدۇ، دەپ سورايدۇ. پەرىشتە ئىككى قولىنى ئاسمانغا كۆتۈرۈپ (قەسەم بىلدۈرۈش ئۈچۈن) ئۇنىڭغا: ــ «بىر ۋاقىت، ئىككى ۋاقىت، قوشۇمچە يېرىم ۋاقىت كېتىدۇ» (يەنى ئۈچ يېرىم يىل، 1260 كۈن)، دەپ جاۋاب بېرىدۇ ۋە: ــ «خۇدانىڭ مۇقەددەس خەلقى ئۇچراۋاتقان خورلۇق ئاخىرلاشقاندا، بۇ ئىشلار تۈگەيدۇ» ــ دەيدۇ. بۇ مەزگىل بولسا يەھۇدىي خەلقنى تاۋلاش ئۈچۈن، ئۇلارنى ئۆزىنىڭ ھەم دۇنيانىڭ قۇتقۇزغۇچى-مەسىھىگە ئېتىقادقا كەلتۈرۈش ئۈچۈندۇر. دانىيال تېخى چۈشەنمەيدۇ. ئۇ سەۋر-تاقەت ھەم ئىزدىنىشتە بولۇشى كېرەك، چۈنكى بۇ بېشارەتلەر ئاخىرغىچە پېچەتلىك تۇرىدۇ. دانىيالغا مۇنداق دېيىلىدۇ: ــ
(9-ئايەت) «ئەي دانىيال، يولۇڭغا ماڭ، چۈنكى بۇ سۆزلەر ئاخىر زامانغىچە مەخپىي تۇتۇلۇپ يېپىقلىق تۇرىدۇ».
(10-ئايەت) «نۇرغۇن كىشىلەر تازىلىنىدۇ، پاكلىنىدۇ ۋە تاۋلىنىدۇ. رەزىللەر بولسا، داۋاملىق رەزىللىك قىلىۋېرىدۇ؛ ئۇلاردىن ھېچكىم بۇنى چۈشىنەلمەيدۇ، بىراق ئاقىللار چۈشىنىدۇ» ــ بارلىق ئىنسانىيەت ئىككى يۆنىلىشتىن بىرىدە ماڭىدۇ ــ ياكى تاۋلىنىپ پاكلىنىشقا ھەم ئاقىلانە بولۇشقا ماڭىدۇ ياكى يامان-رەزىللىك يولىغا ماڭىدۇ. قەدىرلىك كىتابخان، سىز قايسى تەرەپكە ماڭىسىز؟
(11-ئايەت) «كۈندىلىك قۇربانلىق سۇنۇشنى ئەمەلدىن قالدۇرغان كۈندىن تارتىپ، يەنى «ۋەيران قىلغۇچى يىرگىنچلىك نومۇسسىزلىق» قويۇلغان ۋاقىتتىن باشلاپ، بىر مىڭ ئىككى يۈز توقسان كۈن ئۆتىدۇ».
(12-ئايەت) «ئاخىرغىچە سادىق بولۇپ، بىر مىڭ ئۈچ يۈز ئوتتۇز بەش كۈننى كۈتۈپ ئۆتكۈزگەنلەر نېمىدېگەن بەختلىك-ھە!» ــ بۇ 1260 كۈنگە قوشۇلىدىغان قوشۇمچە 30 كۈن، ئاندىن يەنە قوشۇمچە 45 كۈندە ۋە ئۇلارنىڭ ئىچىدە نېمە ئىشلار يۈز بېرىدۇ؟ بۇ بۈگۈنگە قەدەر چوڭ بىر سىر بولۇپ كەلدى. سەۋر-تاقەت، ئىشەنچتە بولغانلار بىر كۈنى بۇنى بىلىدۇ!
(13-ئايەت) «ئەمما سەن بولساڭ، ئاخىرغىچە يولۇڭدا مېڭىۋەرگىن. سەن ئارام تاپىسەن، ۋە كۈنلەرنىڭ ئاخىرىدا نېسىۋەڭگە مۇيەسسەر بولۇشقا قايتا تىرىلىسەن».
دانىيال نەگە بارىدىغانلىقىنى، ھەم ئۆزىنى ئارام-تىنچلىق ۋە ئىنئاملارنىڭ كۈتىۋاتقانلىقىنى ئوبدان بىلەتتى. بۇلار توۋا قىلىپ خۇدا ئەۋەتكەن مەسىھكە تايانغان بارلىق كىشىنىمۇ كۈتىۋاتىدۇ! قەدىرلىك كىتابخان، خۇدا سىزگە مېھرى-شەپقەت كۆرسەتكەي، ھاياتلىق يولىغا كۆزۈڭىزنى ئاچقاي!
ئامىن!