تەۋرات 28-قىسىم 


«ھوشىيا»نىڭ تەپسىرى

(ھوشىيا پەيغەمبەرنىڭ كىتابى)



 كىرىش سۆز

پەيغەمبەر توغرىسىدا

بىز ھوشىيا پەيغەمبەرنىڭ ئاتىسىنىڭ «بەئەرى» ئىكەنلىكىنى بىلگىنىمىزدىن سىرت، ئۇنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى توغرۇلۇق ھېچقانداق مەلۇماتقا ئىگە ئەمەسمىز. ئۇ ئىسرائىلنىڭ («شىمالىي پادىشاھلىق» ياكى «ئەفرائىم» دەپمۇ ئاتىلىدۇ) شىمالىي پادىشاھلىقىدا بېشارەت بەرگەن. ئۇنىڭ بەرگەن بەزى بېشارەتلىرى يەھۇدا (جەنۇبىي پادىشاھلىق) توغرۇلۇقتۇر. 


يېزىلغان ۋاقىت

ھوشىيا يەھۇدانىڭ تۆت پادىشاھىنى ۋە ئىسرائىلنىڭ بىر پادىشاھىنى تىلغا ئالىدۇ، ئۇ مۇشۇ پادىشاھلارنىڭ دەۋرىدە بېشارەتلەرنى بەرگەن. ھوشىيانىڭ بىرىنچى ئوغلى تۇغۇلغاندا، ئۇ ئىسرائىلدىكى «يەھۇ سۇلالىسى»نىڭ ئاخىرلىشىشى، يەنى «يەرەبوئام II»نىڭ ئۆلۈمى توغرۇلۇق بېشارەت بەرگەن. شۇڭا بىلىمىزكى، ئۇنىڭ بېشارەتلىرى شۇ پادىشاھنىڭ ئۆلۈمىدىن ئاز دېگەندە بىر يىل ئىلگىرى، يەنى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 754-يىلى باشلانغان. ئۇ ئاز دېگەندىمۇ يەنە 40 يىلغىچە، يەنى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 715-يىلىغىچە داۋاملىق بېشارەت بەرگەن. ئۇنىڭ پەيغەمبەرلىك خىزمىتى ئىسرائىلنىڭ شىمالىي قەبىلىلىرىنىڭ ئاسۇرىيە ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن سۈرگۈن قىلىنىشى، دېمەك ئىسرائىلنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئالتە پادىشاھلىقىنىڭ قالايمىقان دەۋرىگىچە يەتكەن. بىراق ئۇ پادىشاھلىقنىڭ بۇ ئالتە پادىشاھىدىن ھېچقايسىسىنىڭ ئىسمىنى تىلغا ئالغۇچىلىقى يوق دەپ قارىغان بولسا كېرەك. ئۇ ئاموس، مىكاھ ھەم يەشايا پەيغەمبەر بىلەن زامانداش ئىدى؛ ئاموسقا ئوخشاش ئۇنىڭ بېشارەتلىرىمۇ شىمالىي پادىشاھلىققا قارىتىلغان. ھوشىيا پەيغەمبەر ئاموسنىڭ بەزى سۆزلىرىنى نەقىل كەلتۈرىدۇ.


تېما 

بالا ۋاقتىمىزدا چوڭلارنىڭ دۇنياسى بىزگە بەك غەلىتە ۋە سىرلىق تۇيۇلاتتى. ھەممىدە ئۇلار بەلگىلىمىلەرنى بېكىتەتتى ــ بۇ نېمىدېگەن زور كۈچ-ھوقۇق-ھە! ئۇلارنىڭ يەنە پۇل-دۇنياسى بار (ئۇلاردا چوقۇم پۇل بار دەپ ئويلايتتۇق) ــ «بۇ نېمىدېگەن زور ئەركىنلىك-ھە! ئۇلار نېمىشقا بۇ پۇلنى ئويناشقا خەجلىمەيدىغاندۇ؟!» دەپ ئويلاتتۇق. ئەگەر بىزدە شۇنچە كۈچ-ھوقۇق، شۇنچە كەڭ ئەركىنلىك بولغان بولسا، بىز بالىلار نېمە ئىشلارنى قىلاتتۇقكىن تاڭ!

بىز چوڭ بولغاندىن كېيىن، ئىشلارنىڭ ھازىر ئۆزىمىزنىڭ بالىلىرىمىزغا كۆرۈنگەندەك ئۇنچە ئاددىي بولمايدىغانلىقىنى بىلىمىز. «كۈچ-ھوقۇق» سېھىرلىك بىر ئەڭگۈشتەر ئەمەس. بىراق بىزنىڭ خۇدا توغرۇلۇق بولغان ئوي-پىكرىمىز بالىلارچە ئاددىي بولۇشى مۇمكىن ــ «خۇدا شۇنچە زور كۈچ-ھوقۇققا ئىگە، ئۇنىڭدا خالىغانچە ئىشلىتەلەيدىغان شۇنچە بايلىق-ئەركىنلىك بارغۇ،... ئەگەر خۇدا دەرۋەقە «ھەممىگە قادىر»، شۇنىڭدەك «ھەممىدىن مېھرىبان» بولسا، ئۇ نېمىشقا رەزىللىكنى دۇنيادىن بىراقلا ئېلىپ تاشلىمايدۇ؟ نېمىشقا ھەممە ئادەمنى بىراقلا «دۇرۇس» قىلىۋەتمەيدۇ...؟».

ھوشىيا پەيغەمبەر بىزگە بۇ مەسىلىنىڭ يەنە بىر تەرىپىنى ــ يەنى، خۇدانىڭ تەرىپىنى ــ بىزگە ئېچىپ بېرىدۇ. خۇدا ھوشىيا ئارقىلىق بىزگە بەختسىز بىر ئائىلىنى تونۇشتۇرىدۇ. بۇ ئائىلە پەقەت بەختسىز بولۇپلا قالماي، بەلكى ئېغىر مەسىلىگە دۇچ كەلگەن بىر ئائىلە ــ خۇدانىڭ ئۆز ئائىلىسىدۇر. خۇدا ئۆزىنى مۇشۇ مەسىلىلىك ئائىلىدىكى ھېچكىم سۈرۈشتۈرۈشكە پېتىنالمايدىغان مۇستەبىتكە، ياكى ئۆزىنى ئىنتايىن سۆيىدىغان بالا-چاقىلىرى بار بىر ئاتىغا ئەمەس، بەلكى ئايالى تاشلاپ كەتكەن بىر ئەرگە، ئۆز ئۆيىدە تۇرۇپ ياتتەك بولۇپ قالغان، بالىلىرى تېزلا ھالاكەتكە ماڭىدىغان بىر ئاتىغا ئوخشىتىدۇ.

ئەمدى مۇشۇنداق ئەھۋالدا خۇدانىڭ «ھەممىگە قادىر» بولۇشىنىڭ ۋە ئۇنىڭ قالتىس تەدبىرلىرىنىڭ نېمە رولى بولسۇن؟ بۇنداق ئائىلىدىكى مەسىلىگە «پاسسىپ چىداش» توغرا ئامال ئەمەس، بۇنىڭدىن ھېچ نەتىجە چىقمايدۇ، ئەلۋەتتە. بىراق زور كۈچ-ھوقۇقىنى كۆرسىتىدىغان «زورلۇق» تاكتىكىلارمۇ توغرا ئامال ئەمەس. مۇشۇنداق قورقۇتۇشنىڭ نەتىجىسى ئايالنىڭ «دېدەكتەك» تىترىشى، بالىلارنىڭ دەھشەت-قورقۇنچتىن بېشىنى ئىچىگە تىقىۋېلىشى بولىدۇ، خالاس. مۇنداق قورقۇنچ ئىچىدە تۇرغان نىكاھ ۋە ئائىلە تولىمۇ مۇھەببەتسىز ۋە ئەھمىيەتسىزدۇر. ئەر-ئاياللىق ۋە ئاتا-بالىلىق مۇناسىۋەتلەر مۇشۇنداق بۇزۇلغان بولسا ئۇنى تېزلا ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ئامال يوقتۇر ــ ھەتتا «ھەممىگە قادىر» ئۈچۈنمۇ شۇنداقتۇر.

 ئويلىمىغان يەردىن، ھوشىيادەك ئېغىر-بېسىق بىر پەيغەمبەرگە خۇدا توساتتىن مۇنداق دەيدۇ: «بارغىن، پاھىشە ئايالنى ئۆز ئەمرىڭگە ئالغىن» ــ چۈنكى (قىسقارتىپ ئېلىندى) «مەن ئۆزۈم سىلەر ئىسرائىل بىلەن ۋەدىلىشىپ ئەھدىلەشكىنىمدە، مەنمۇ دەل شۇنىڭغا ئوخشاش بىر ئىشنى قىلغان». شۇنىڭ بىلەن خۇدانىڭ بۇ دەرد-ئەلەملىك ئىشلىرى ھوشىيادا ئەينەن رېئاللىققا ئايلاندۇرۇلىدۇ (1-باب، 2-ئايەت).

بىز ئويلايمىزكى، ھوشىيانىڭ كۆڭلىدە بۇ بىچارە ئالا كۆڭۈل ئايال گومەرگە نىسبەتەن ئاللىقاچان بىرخىل مۇھەببەت پەيدا بولغان بولسا كېرەك (مۇھەببەت يوللىرى ئىنتايىن سىرلىقتۇر) بىراق خۇدا باشتىن باشلاپ ئۇنىڭغا گومەرنىڭ قانداق ئىكەنلىكىنى كۆرسەتكەنىدى ــ شۇڭا ھوشىيا چوقۇم دەسلەپتە بۇ نىكاھغا نىسبەتەن: «نىكاھىمىز ئوڭۇشلۇق بولمايدۇ» دەپ ئويلىغانىدى. گومەر سۇيۇق، ئالاكۆڭۈل بىر ئايال، ئۇ ھە دېگەندىلا ھوشىيانى تاشلاپ كېتىشى مۇمكىن ئىدى. ئۇلار ئائىلە قۇرۇشقا باشلىدى؛ ئۇ ھوشىيادىن بىر ئوغۇل تۇغدى. كېيىن يەنە ئىككى بالا تۇغۇلدى ــ ئۇلار ھوشىيانىڭ ئەمەس ئىدى. گومەر دەرۋەقە ئۇنى تاشلاپ كەتتى، ھوشىيانى رەسۋا قىلدى ــ بىراق ئۇزۇن ئۆتمەي گومەر ئۆزىنىمۇ رەسۋا قىلدى؛ چۈنكى ئۇنىڭ ئاشنىسى ئۆزىگە ئوخشاش ئەرزىمەس ۋە ئىنساپسىز بىر كىشى بولۇپ چىقتى. ئۇزۇن ئۆتمەي گومەر ئۇنىڭ بۇرنىدىن يېتىلەپ ماڭىدىغان بىر قۇلى ۋە مەھبۇسى بولۇپ قالدى. گومەر ئۆيگە قايتىشنىمۇ ئويلىمايتتى؛ قايتىش ئىمكانىيىتىنىمۇ قەتئىي يوق، دەپ ئويلىغان بولۇشى مۇمكىن ئىدى. كېيىن ئۇنى ئىزدەپ بارغىنى يەنىلا ئۇنىڭ ئېرى ھوشىيا بولدى؛ ھوشىيا ئۇنىڭ كۆڭلىنى ئېلىپ ئۇنى ئۆيگە قايتىشقا ئىشەندۈرۈشى كېرەك بولۇپلا قالماي، ئۇ يەنە گومەرنى قۇللۇقتىن سېتىۋېلىشى كېرەك ئىدى. بۇ ئۇنىڭ ئۈچۈن ئاسان ئەمەس ئىدى؛ ئۇ ھەقنىڭ بىر قىسمىنى پۇلدا، بىر قىسمىنى تاۋاردا تۆلىدى. بۇ پەقەت بىر «قايتۇرۇۋېلىش سودىسى» ئەمەس ئىدى؛ چۈنكى خۇدا ئۇنىڭغا: «بارغىن، يەنە ئاشنىسى تەرىپىدىن سۆيۈلگەن ۋە زىناخور بىر ئايالنى سۆيگىن؛ مەن پەرۋەردىگارنىڭ ئىسرائىلغا (گەرچە ئۇلار يات ئىلاھلار تەرىپىگە ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ) كۆرسەتكەن سۆيگۈسىدەك (ئۇنى) سۆيگىن» (1:3)

بۇنداق «ئۈچ بۇلۇڭلۇق مۇھەببەت»نى ھەل قىلىشتا بىز «كۈچ-ھوقۇق»نىڭ ياكى زورلۇقنىڭ ئاز ئىشلىتىلگەنلىكىنى كۆرىمىز؛ چۈنكى «كۈچ-ھوقۇق»نىڭ ئۆزى يالغۇز ھېچنىمىنى ھەل قىلالمايدۇ. بۇنىڭ ئورنىدا ئازاب-ئوقۇبەت، ئىزا-ئاھانەت، سەۋر-تاقەتلىك كۈتۈش، يۈز تۇرانە سۆزلىشىش، يېلىنىپ-يالۋۇرۇشلا ئاخىرىدا بىر-بىرىگە قايتىدىن باغلىنىشنى ئېلىپ كېلىدۇ. خۇدا ئىنسانغا ئەركىنلىك ۋە تاللاش يولىنى تەقدىم قىلغاندىن كېيىن ئۇ ئۆزىمۇ مۇشۇ ئەركىنلىكنى ھېچقاچان دەپسەندە قىلىپ باققان ئەمەس.

مۇناسىۋەتلەرنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكىمۇ بەدەل تۆلەش كېرەك؛ ئەڭ ئېغىر بەدەل پۇل ئەمەس، بەلكى رەت قىلىشقا ياكى «كونا زىددىيەتكە تېگىش»تىن چىققان خاپىلىققا تەۋەككۇل قىلىش، ئۇقۇشماسلىقلارنى ئاستا-ئاستا يوقىتىش، مۇناسىۋەتنىڭ داۋاملىشىشىغا ۋە تېخىمۇ گۈللىنىشىگە ئاخىرغىچە بەل باغلاشتىن ئىبارەتتۇر. «مەن ئۇنى ئۆزۈمگە بەند قىلىمەن ...مەن ئۇنىڭ كۆڭلىگە سۆزلەيمەن...» ــ دەيدۇ خۇدا، ۋە: «مەن سېنى ئەبەدىلئەبەد ئۆزۈمگە باغلايمەن» (14:2، 19). ھوشىيا ئايالىغا ئۆزىنىڭ باشقىلار بىلەن بىللە بولمايدىغانلىقىنى، گومەرنىڭمۇ باشقىلار بىلەن بولماسلىقىنى ئېيتىدۇ: ــ «مەن ئۇنىڭغا «سەن مەن ئۈچۈن ئۇزۇن كۈنلەر كۈتىسەن؛ سەن پاھىشىلىك قىلمايسەن، سەن باشقا ئەرنىڭكى بولمايسەن؛ مەنمۇ سەن ئۈچۈن ئوخشاشلا كۈتىمەن» ــ دېدىم» (2:3-3).

مانا بۇ ئالدىنقى ئۈچ بابنىڭ ھېكايىسى ۋە كىتابنىڭ بىرىنچى قىسمى. ئىككىنچى قىسمى ھوشىيا پەيغەمبەرنىڭ ھەرقايسى يەردە ۋە سورۇندا يەتكۈزگەن بىر قاتار ئايرىم-ئايرىم خەۋەر-بېشارەتلىرىدىن تەركىب تاپقان بولۇشى مۇمكىن (يەنە ئون بىر باب). مۇشۇ يەردە دېگۈمىز كېلىدۇكى، ھوشىيانىڭ نىكاھىدىكى چوڭقۇر ئازاب ۋە دەرد-ئەلەملىرى ئۇنىڭ كۆڭلىنى خۇدادىن كەلگەن خەۋەرلەرنى قوبۇل قىلىشقا تەييارلىغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇ شۇ خەۋەرلەردىكى كۈچلۈك قىزغىنلىق، ئۆتۈنۈش، ئاگاھلاندۇرۇش ۋە چوڭقۇر دەردلەرنى ئاۋۋال چۈشىنىشكە، ئاندىن يەتكۈزۈشكە لايىق قورال بولۇپ چىقتى. پەيغەمبەرلەر ھەرگىز «كەچلىك خەۋەر دىكتور»ى ياكى خۇدانىڭ «مىكروفون»ى ئەمەس. خۇدا ئۆز خەلقىگە كۆيۈنىدىغان ئادەملەرنى ئىشلىتىدۇ؛ ئۇلار ئېيتقان ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئىش-ھەرىقەتلىرى ئۇلارنىڭ يەتكۈزىدىغان خۇدانىڭ سۆز-كالامىنىڭ كۆپ تەرەپلەردە جىسمانىي بىر ئىپادىسى بولىدۇ؛ دېمەك، ئۇلار ئۆزلىرى شۇ سۆز-كالام بىلەن «بىر بولىدۇ».

بۇ جەھەتتىن ۋە باشقا كۆپ جەھەتلەردىن ئېيتقاندا، خۇدانىڭ تەۋراتتىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ خىزمەتلىرى ئارقىلىق كۆرسەتكەن ئاخىرقى، شۇنداقلا ئەڭ ئۇلۇغ مەقسىتى بولسا مەسىھ ئەيسانىڭ دۇنياغا كېلىشىگە تەييارلىق كۆرۈشتىن ئىبارەت ئىدى. مەسىھ ئەيسانىڭ ئۆزى «خۇدانىڭ سۆزى» «كالام» دەپ ئاتىلىدۇ. دېمەك، ئۇنىڭ ئۆزى خۇدانىڭ بىزگە يەتكۈزمەكچى بولغان خۇش خەۋىرىدۇر. ئىنجىلدا: ««كالام ئىنسان بولدى ھەم ئارىمىزدا ماكانلاشتى؛ ۋە بىز ئۇنىڭ شان-شەرىپىگە قارىدۇق ــ ئۇ شان-شەرەپ بولسا، ئاتىنىڭ يېنىدىن كەلگەن، مېھىر-شەپقەت ۋە ھەقىقەتكە تولغان بىردىنبىر يېگانە ئوغلىنىڭكىدۇر» ــ دەپ خاتىرىلەنگەن.

«ھوشىيا پەيغەمبەر» كىتابىغا قايتىپ كەلسەك، بىز ئۇنىڭ بېشارەتلىرىدىن شۇنى چۈشىنىپ يېتىمىزكى، خۇدا، خۇدانىڭ ئۆز خەلقى ئىسرائىل ۋە ئىسرائىلنىڭ كۆڭلىنى ئازدۇرماقچى بولغان «خۇدانىڭ رەقىبلىرى» (يەنى ھەرخىل بۇتلار) ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت ئاددىي بىر «ئۈچ بۇرجەكلىك» مۇناسىۋەت ئەمەس، بەلكى «كۆپ تەرەپلىك» مۇناسىۋەتتۇر؛ ئىسرائىلنىڭ كۆڭلى كۆپ تەرەپكە تارتىدۇ: ــ


(1) ھەرخىل بۇتلارغا، بولۇپمۇ «بائال»لارغا چوقۇنۇش؛ (بۇ چوقۇنۇش خۇداغا ۋاپاسىزلىق بولۇپ، روھىي جەھەتتە پاھىشىلىك ھېسابلىنىدۇ).

(2) چىرىكلىك. كاھىنلارنىڭ ئۆز ئىمتىيازلىرىنى ئۆز مەنپەئەتىگە ئىشلىتىشى؛

(3) خۇداغا تايانماي، باشقا بۇتپەرەس ئەللەر بىلەن ئىتتىپاقلىشىش؛

(4) ھەرخىل زۇلۇم-زوراۋانلىق ۋە زىناخورلۇق؛

بۇنىڭغا قارىتا خۇدانىڭ ئىنكاسى: «مەيلى، ئۇلار قۇرۇپ كەتسۇن» دېگەن بولسا ئادىل بولاتتى. بىراق ئۇ ئىسرائىل بىلەن مۇسا ئارقىلىق ئەھدە تۈزگەنىدى؛ ئەر ئۆز ئايالىغا ئەھدە تۈزگەندەك، ئۇ ئۇلارغا نىسبەتەن ھەردائىم ئەھدىسىدە تۇرغۇچى خۇدادۇر. ئۇ ئۆتۈنىدۇ، ئۆكۈنىدۇ، ئاگاھلاندۇرىدۇ، ئۇلارنىڭ ئىشلىرىغا زور كۈچى بىلەن قول سالىدۇ، ئۆز ھۆكۈملىرىنى كۆرسىتىدۇ؛ بىز كۆپ قېتىملاپ جازا ئېلىپ كېلىدىغان ئاخىرقى سۆز ھازىر ئېيتىلىپ بولدى، دەپ ئويلايمىز، ئاندىن خۇدا يەنىلا ئۇلارغا رەھىم-شەپقەت، توۋا قىلىش پۇرسىتىنى تۇتۇپ تۇرىدۇ.

ئۆز جەمئىيىتىمىزدە كۆرۈلگەن قالايمىقانچىلىققا قارىتا تەدبىر قوللىنىشتا مۇنداق ئۈچ خىل پىكىر ئېقىمى بار: بىرى: ــ «تەمكىن بولايلى» «بىز ئارىلاشمىساقچۇ، بۇ ئۇنسۇرلار ئۆز بېشىنى يەيدۇ، ئۆز پالتىسى بىلەن ئۆز پۇتىنى چاپىدۇ». يەنە بىرى: «قاتتىق قوللۇق بولمىساق بولمايدۇ ــ تېخىمۇ چىڭ تۈزۈم، تېخىمۇ كۈچلۈك تەربىيە، تېخىمۇ قاتتىق جازالار كېرەك» ــ دەيدۇ. ئۈچىنچى بىر ئېقىم: «رەھىمدىل بولايلى ــ بىز يولدىن چىققانلارغا مۇلايىملىق، رەھىمدىللىق كۆرسىتىشىمىز كېرەك. خەقلەرنىڭ ۋىجدانىغا سۆز قىلىشىمىز كېرەك» ــ دەيدۇ. بۇ تەدبىرلەردىن بىرى يەككە-يېگانە ئىشلىتىلسە، ھەرگىزمۇ كۇپايە قىلمايدۇ، شۇنىڭدەك ئانارخىزم-ھۆكۈمەتسىزلىككە، ئىچكى ئۇرۇشقا ياكى مۇشتۇمزورلۇققا چوڭ بىر يوچۇقنى قالدۇرىدۇ. قارىغاندا بۇ ئۈچ ياكى ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ تەدبىردىن بولغان بىر يۇغۇرۇلمىنى ئىشقا سېلىش كېرەك؛ بۇ مۇرەككەپ بىر مەسىلە ئۈچۈن مۇرەككەپ بىر خىل ئامال ھېسابلىنىدۇ.

خۇدا ھوشىيا ئارقىلىق ئۆزىنى «تەمكىن» كۆرسىتىدۇ: «ئۇ ئۆزىنى تارتىپ ئۇلاردىن يىراقلاشتى» (6:5)، «ئەفرائىم بۇتلارغا چاپلاشتى؛ ئۇنىڭ بىلەن ھېچكىمنىڭ كارى بولمىسۇن!» (17:4)، «ئۇلار شامال تېرىغان، ئەمدى قارا قۇيۇننى ئورىدۇ» (7:8)؛ ئۇ يەنە ئۆزىنى «قاتتىق قوللۇق» كۆرسىتىدۇ: «مەن ئەفرائىمغا شىردەك بولىمەن»، «ئۇ ئۇلار (ئىسرائىل)نىڭ قەبىھلىكلىرىنى ئېسىگە كەلتۈرىدۇ، ئۇلارنىڭ گۇناھلىرىنى جازالايدۇ» (14:5، 9:9)؛ شۇنىڭدەك بولۇپمۇ ئۆزىنىڭ «مۇلايىم، رەھىمدىل»لىقىنى ئىپادىلەيدۇ: ــ «مەن قانداقمۇ سېنى تاشلاپ قويىمەن، ئى ئەفرائىم؟»، «مەن ئۇلارنى «ئارقىغا چېكىنىشلىرىدىن» ساقايتىمەن» (11:8، 4:14). دېمەك، خۇدانىڭ رەھىمدىل مېھرى-شەپقەتلىرىنى كۆرسىتىش جەھەتتە پەيغەمبەرلەر ئارىسىدىن ھوشىيانىڭ ئالدىدا تۇرىدىغىنى يوق.

 ھوشىيا ۋە گومەرنىڭ ئاخىرقى ئەھۋالى قانداق بولدى؟ ئۇ بۇ ھېكايىنىڭ ئايىغىنى ئېيتمايدۇ؛ ھوشىيانىڭ كۆڭۈل بۆلىدىغىنى ئۆزى توغرۇلۇق ئەمەس، بەلكى خۇدا توغرۇلۇق خەۋەرنى بىزگە يەتكۈزۈشتىن ئىبارەت. بىراق خۇدانىڭ ئىسرائىل بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ئاخىر بېرىپ (ئاخىرقى بابتا) ئىسرائىلنىڭ چىن دىلىدىن توۋا قىلىپ ئۆز يېنىغا قايتىشى بىلەن ئاخىرلاشقاندەك، ھوشىيانىڭ گومەر بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ئوخشاشلا بەختلىك ئاخىرلاشقان دەپ ئۈمىد قىلىشقا پېتىنالايمىز. بىز «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە يەنە ئىسرائىلنىڭ كېلەچىكى ئۈستىدە ئازراق توختىلىمىز.

ئىسرائىللار خۇدانى ۋە ئۇنىڭ ئۆتۈنۈشلىرىنى ئۆزىدىن نېرى قىلىش ئۈچۈن تېخىمۇ كۆپ «دىنىي» پائالىيەتلىرىنى ئاۋۇتقان. ئۇلار دائىم: «بىز تېخىمۇ كۆپ قۇربانلىقلارنى ئېلىپ كېلىمىز» دەپ ئويلايدۇ. خۇدا ئۇلار توغرىسىدا: «ئۇلار قۇربانلىقلارغا ئامراق» ــ دەيدۇ. «ئۇلار قوي پادىلىرى ۋە كالا پادىلىرىنى ئېلىپ پەرۋەردىگارنى ئىزدەشكە بارىدۇ» ــ بىراق ئۇنى ئىزدەپ تېپىش يولى ئۇ ئەمەس. بۇلار پەقەت نەرسىلەرلا، خالاس ــ خۇدا ئادەملەرنى خالايدۇ ــ يەنى چىن كۆڭلىدىن توۋا قىلغان، ئۆزلىرىنى خۇداغا بېغىشلىغان، پۈتۈنلەي ۋە مەڭگۈ ئۆزىنىڭكى بولغان ئادەملەرنى خالايدۇ. كىتابدىكى بارلىق قاتتىق تەنقىدلەر، كىنايىلىك تەسۋىرلەشلەر، قورقۇنچلۇق بېشارەتلەر ۋە جىددىي ئۆتۈنۈشلەر دەل مۇشۇ مەقسەتنى كۆزدە تۇتىدۇ. كىتاب بۇ دەرد-ئەلەملەرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى مېۋىسى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ؛ خۇدانىڭ ئىسرائىل بىلەن بولغان بۇ بەختسىز نىكاھى، ھوشىيانىڭكىدەك جىددىيچىلىك ۋە ئاسىيلىق بىلەن ئەمەس، بەلكى ئارامخۇدالىق، خاتىرجەملىك، خۇشاللىق بىلەن تولغان بىر نىكاھ بولىدۇ. خۇدا نىڭ ئىسرائىل بىلەن نىكاھ مۇناسىۋەتىدىكى «زىمىستان قىش» ئۆتۈپ، گۈللەر بەرق ئۇرۇپ چېچەكلىگەن باھار پەسلى ھامان يېتىپ كېلىدۇ. خۇدانىڭ ئۆزىگە سادىق بولغان ئايالى ئىسرائىل ئاخىردا ئۆز يېنىدا تۇرىدۇ!


«بائال»لار توغرۇلۇق 

«بائال» توغرۇلۇق ئازراق چۈشەندۈرۈپ ئۆتەيلى. «بائال»، «ئەر» (ئېرىم) ۋە «خوجايىن» دېگەن مەنىدە بولۇپ، ئەسلىدە خۇدانى تەسۋىرلەشكە ئىشلىتىلىدىغان سۆز ئىدى. قەدىمكى ۋاقىتلاردا ئىسرائىللاردىن ئىسىملىرى «بائال» دېگەن سۆزنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ قويۇلغان ئىسىملار بار ئىدى. شۇ چاغدا بۇ سۆز توغرا مەنىدە ئىشلىتىلگەنىدى. بىراق ئىسرائىلنىڭ ئەتراپىدىكى ئەللەرنىڭ كۆپىنچىسى بۇ سۆزنى ئۆز بۇتلىرىنى تەسۋىرلەش ئۈچۈن ئىشلەتكەن. شۇڭا ئىسرائىل بۇتپەرەسلىككە ئالدىنىپ كەتكەندە: «مانا، «بائال»، يەنى خۇدايىمىز» دېگەن. يات ئەللەر ئۈچۈن «بائال» مول ھوسۇلغا ۋە ماللىرىنىڭ ياخشى نەسىللەندۈرۈلۈشىگە كاپالەتچى بولغان. ئۇنى بۇ ئىشلارغا ئوبدان سېلىش ئۈچۈن ئۇلار ئۇنىڭ قۇربانگاھىنىڭ يېنىدا مەخسۇس «بائال»غا ئاتىغان پاھىشە ئاياللار بىلەن ياتاتتى؛ «بائال» بۇ ئىشلارنى كۆرگەندە «ئۆز ۋەزىپىسىنى ئېسىگە ئېلىش كېرەك ئىدى». ئۇنىڭ ئۈستىگە «بائال» «تەلەپ قىلغان قۇربانلىقلار» پەقەت قوي-كالىلا ئەمەس، يەنە ئىنسانلار بولاتتى. «بائال» ئادەتتە موزاي ياكى بۇقا شەكلىدە ياسىلاتتى.

تەرجىمىمىزدە بىز تەۋراتشۇناسلارنىڭ تەتقىقاتلىرىدىن، بولۇپمۇ يەھۇدى ئالىم «دوكتور ئارنولد فرۇختېنبائۇم»، ئامېرىكىلىك ئالىم «پروفېسسور داۋۇت خۇببارد» ۋە ئەنگىليەلىق ئالىم «دېرىك كىدنېر»لارنىڭ ئەسەرلىرىدىن پايدىلاندۇق. مەزكۇر «كىرىش سۆز»دە بىز كىدنېر ئەپەندىمنىڭ «كىرىش سۆز»ىدىن كۆپ سۆزلەرنى نەقىل كەلتۈردۇق.


مەزمۇن: ــ

 3-1 بابلار: ــ مەسىلىلەرگە تولغان بىر ئائىلە

 14-4 بابلار: ــ ھوشىيا پەيغەمبەر ئىسرائىلغا يەتكۈزگەن بىرنەچچە خەۋەر-بېشارەتلەر.




••••••••


قوشۇمچە سۆز

ئەمدى ھوشىيا پەيغەمبەر بۈگۈن بىزگە نېمىلەرنى دەيدۇ؟ ئۇ ھېچ بولمىغاندا بىزگە تۆۋەندىكىلەرنى ئۇقتۇرىدۇ: ــ

(1) خۇدا بەزىلەر تەسەۋۋۇر قىلغاندەك بىزدىن تولىمۇ يىراق بولغان بىر سېھىرگەر ئەمەس. شۇنداقلا ئۇ ئۆزى بىزگە بېكىتكەن ئەركىنلىككە ياكى تاللاش ئىمكانىيەتلىرىمىزگە دەخلى قىلىپ بىزنى «ماشىنا ئادەملەر» قاتارىدا كونترول قىلىدىغان خۇدا ئەمەستۇر. ئەگەر بىز ئەركىنلىكلىرىمىزنى خاتا ياكى قالايمىقان ئىشلەتسەك، ئۇنداق ئىخلاسسىزلىق بىر ئادەمنى، نىكاھنى، ئائىلىنى ياكى ئەلنى ھالاكەتكە ئېلىپ بارىدۇ.

(2) خۇدا مېھىر-مۇھەببەت كۆرسىتىشتە ھېچ بىلگۈچىلەرنى، ھېچ سۆيۈلمىگەنلەرنى، سۆيۈملۈك بولمىغانلارنى، ئەرزىمەسلەرنى سۆيىدۇ؛ قىسقىسى، پۈتكۈل دۇنيادىكىلەرنى سۆيىدۇ؛ ئۇلارنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن ھەرقانداق بەدەل تۆلەشكە تەييار تۇرىدۇ.

(3) ئۇ ھەرگىزمۇ «ئۈچ بۇرجەكلىك مۇھەببەت»نىڭ بىر بۇرجىكى بولۇشقا ياكى «تۆت كۈنلۈك نىكاھ»قا رازى بولمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈچۈن نىكاھ ياكى باشقا مۇناسىۋەت بولسۇن، تولۇق، سادىق، مەڭگۈلۈك مۇھەببەتتىن بولۇشى كېرەككى، ئۇنىڭدىن ئازراقمۇ كەم بولسا ھەرگىز رازى بولمايدۇ.


ھوشىيانىڭ بېشارەتلىرى، ئىسرائىلنىڭ كېلەچىكى

(1:11) «ئىسرائىل بالىلىرى ۋە يەھۇدا بالىلىرى بىرگە يىغىلىدۇ، ئۆزلىرىگە بىرلا باشنى تىكلەيدۇ ۋە تۇرغان زېمىندىن چىقىدۇ؛ چۈنكى «يىزرەئەلنىڭ كۈنى» ئۇلۇغدۇر!»

بۇ سۆز ۋە باشقا بېشارەتلەرگە قارىغاندا، «ئىسرائىل» ۋە «يەھۇدا» ئاخىرقى زاماندا يەنە بىرلەشكەن بىرلا خەلق ــ «بىر باشلىق» خەلق، «قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ»نىڭ يېتەكچىلىكىدە بولغان بىر خەلق بولىدۇ. ئەمەلىيەتتە «ئىسرائىل» ياكى «ئەفرائىم»نىڭ يەھۇدا بىلەن بىرلەشتۈرۈلۈشى ئاللىقاچان باشلانغان. بىزنىڭچە بۇنىڭدا ئاز دېگەندىمۇ تۆت باسقۇچ بار: ــ

(1) ئاسۇرىيە ئىمپېرىيەسى تاجاۋۇز قىلغىنىدا بەزى ئىسرائىللار يەھۇدادىن پاناھ ئىزدىشى مۇمكىن ئىدى («2تار.» 8:15-15، 30-31 باب، 1:33-9)

(2) يەھۇدا بابىل ئىمپېرىيەسىگە تارقىتىلىپ سۈرگۈن قىلىنغىنىدا، شۈبھىسىزكى، (70 يىل ئىلگىرى ئاسۇرىيەگە سۈرگۈن قىلىنغان) ئىسرائىل قەبىلىلىرىدىكىلەر بىلەن ئۇچراشقان ۋە بىرلەشتۈرۈلگەن. بۇنىڭغا ئىسپات، يەھۇدىيلار سۈرگۈنلۈكتىن پەلەستىنگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، ئۆزلىرىنى كۆپ قېتىم «ئىسرائىل» ۋە «ئون ئىككى قەبىلە» دەپ ئاتىغان (مەسىلەن، تەۋرات «1تار.» 1:9-3، «ئەزرا» 1-2-باب، 35:8، «نەھ.» 6:1، 7:7، 3:11 قاتارلىقلار).

(3) بىزنىڭچە 1-باب، 10-ئايەتتىكى بېشارەت (تۆۋەندىكى ئايەتلەرنى كۆرۈڭ) كەلگۈسىدىكى «جىسمامىي ئىسرائىل»نىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشى بولىدۇ. «جىسمانىي ئىسرائىل» دېگىنىمىز، خۇدا ئۇلارغا مىراس قىلغان قانائان زېمىنىدا كەلگۈسىدە تۇرىدىغان ئىسرائىل خەلقىنى كۆرسىتىدۇ. ئىسرائىلنىڭ قەبىلىلىرىدىن يوقاپ كەتكەن كۆپ كىشىلەرنىڭ زادى كىم ۋە قەيەردە ئىكەنلىكىنى ھېچكىم بىلمىگىنى بىلەن بىر خۇدا ئوبدان بىلىدۇ.


(1:10) «بىراق ئىسرائىلنىڭ بالىلىرىنىڭ سانى دېڭىزدىكى ئۆلچىگىلى ياكى سانىغىلى بولمايدىغان قۇمدەك كۆپ بولىدۇ؛ «سىلەر مېنىڭ خەلقىم ئەمەسسىلەر» دېيىلگەن جايدا شۇ ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇكى، ئۇلارغا: «سىلەر تىرىك تەڭرىنىڭ ئوغۇللىرىــ دېيىلىدۇ».

روسۇل پاۋلۇس بۇ سۆزنىڭ مەسىھكە ئىشەنگەن «يات ئەللەر (يەھۇدىي ئەمەسلەر) بولغان بىزلەر»نى كۆرسىتىدىغانلىقىنىمۇ ئىنجىلدا ئېيتىدۇ: ــ

«شۇنىڭ بىلەن ئۆزىنىڭ رەھىم-شەپقىتىنىڭ نىشانى قىلغان، ئۆزى شان-شەرىپىگە مۇيەسسەر بولۇشقا ئالدىنئالا تەييارلىغان «قاچىلار»دا، يەنى ئۆزى يەھۇدىيلار ئارىسىدىنلا ئەمەس، بەلكى ئەللەر ئارىسىدىنمۇ چاقىرغان بىزلەردە شان-شەرىپىنىڭ چەكسىزلىكىنى نامايان قىلىش ئۈچۈن شۇنداق قىلىشنى خالىغان بولسا، بۇنىڭغا نېمە بولاتتى؟

بۇ خۇددى خۇدانىڭ ھوشىيا پەيغەمبەر ئارقىلىق ئېيتقىنىدەك: ــ

«ئەسلى خەلقىم ھېسابلانمىغان خەلقنى خەلقىم،

ئەسلى سۆيمىگەنلەرنى سۆيگەنلىرىم دەيمەن»؛

ۋە يەنە: ــ «بۇرۇن ئۇلارغا: «سىلەر مېنىڭ خەلقىم ئەمەسسىلەر» دېيىلگەن جايدا،

 كەلگۈسىدە دەل شۇ جايدا ئۇلارغا «تىرىك خۇدانىڭ ئوغۇللىرىدېگەن نام بېرىلىدۇ».

(ئىنجىل، «رىملىقلارغا، 9-باب، 23-26 ئايەت)

شۇڭا «كىم دانا بولۇپ، بۇ ئىشلارنى چۈشىنەر؟ چېچەن بولۇپ، بۇلارنى بىلەر»... «ئۆزۈڭلار بىلەن بىللە سۆزلەرنى ئېپكېلىڭلار، پەرۋەردىگارنىڭ يېنىغا قايتىڭلار؛

ئۇنىڭغا: «بارلىق قەبىھلىكنى كەچۈرگەيسەن،

شاپائەت بىلەن بىزنى قوبۇل قىلغايسەن،... چۈنكى سەندىنلا يېتىم-يېسىرلەر رەھىم-شەپقەت تاپىدۇ» ــ دېسۇن!

شۇنىڭدەك خۇدا بىزگە:

 «مەن ئۇلارنى «ئارقىغا چېكىنىشلىرى»دىن ساقايتىمەن، مەن ئۇلارنى چىن كۆڭلۈمدىن خالاپ سۆيىمەن؛ چۈنكى مېنىڭ غەزىپىم ئۇنىڭدىن ياندى. مەن ئىسرائىلغا شەبنەمدەك بولىمەن؛

ئۇ نىلۇپەردەك بەرق ئۇرىدۇ، يىلتىزلىرى لىۋان كېدىر دەرىخىدەك يىلتىز تارتىدۇ؛ ئۇنىڭ بىخلىرى شاخلاپ يېيىلىدۇ، ئۇنىڭ گۈزەللىكى زەيتۇن دەرىخىدەك، پۇرىقى لىۋان كېدىرىنىڭكىدەك بولىدۇ» ــ دەيدۇ! (9:14، 2-6).

ئامىن!