تەۋرات 17-قىسىم
«ئەستەر»نىڭ تەپسىرى
كىرىش سۆز
مەزكۇر كىتاب ئۆز گۈزەللىكى، ئىمان-ئېتىقادى ۋە جاسارەتلىكى بىلەن ئۆز خەلقى يەھۇدىيلارنى مۇتلەق ھالاكەتتىن قۇتقۇزغان «خانىش ئەستەر»نىڭ تارىخىدىن ئىبارەتتۇر.
ئارقا كۆرۈنۈشى
پارس ئىمپېراتورى قورەش يەھۇدىي خەلقىگە بابىلدىكى سۈرگۈنلۈكتىن ئۆز يۇرتى پەلەستىنگە (قانائان زېمىنىغا) قايتىپ كېتىشكە رۇخسەت بەرگەنىدى (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 536-يىلى). ھالبۇكى، خۇداغىلا سادىق بولغان بىر «قالدىسى»لا شۇنداق قىلدى؛ يەھۇدىي خەلقىنىڭ كۆپىنچىسى شۇ يەردە قېلىپ، يېڭى پارس ئىمپېرىيەسى زېمىنلىرىدا تارقاق ھالدا تۇرۇۋېرىشكە رازى بولغانىدى. ئۇلارنىڭ ئىچىدە موردىكاي ئىسىملىك ئىخلاسمەن بىر ئادەم بىلەن ئۇ بېقىۋېلىپ چوڭ قىلغان، تاغىسىنىڭ گۈزەل قىزى ئەستەر بار ئىدى.
بۇ ۋاقىت مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 482-يىلى بولۇشى مۇمكىن. شۇ چاغدىكى ئىمپېراتور ئاھاشۋېروش (يەنى كسەركسىس، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 485-465-يىللار) پارس ئىمپېراتورلىرى ئىچىدە ئەڭ بايلارنىڭ بىرى ئىدى. ئۇ ئىمپېرىيەنىڭ 127 ئۆلكىسىدىكى بارلىق ۋەزىر-ۋۇزرالار، ئەمىر-بەگلەر ۋە ئەمەلدارلار، شۇنداقلا قوشۇن سەردارلىرى ئۈچۈن ئالتە ئايلىق كاتتا زىياپەت ئۆتكۈزىدۇ (تارىخشۇناسلارنىڭ پىكرىچە، بۇ زىياپەتنىڭ مەقسىتى گرېتسىيەگە تاجاۋۇز قىلىپ ئۇنى ئىگىلەشنى پىلانلاش، شۇنداقلا مۇشۇ ئەمەلدارلىرىنى شۇنىڭغا مايىل قىلىش ئىدى).
زىياپەتنىڭ ئاخىرقى ھەپتىسى، ئاھاشۋېروش پادىشاھ پايتەختى، شۇنداقلا چوڭ قەلئەسى جايلاشقان شۇشان شەھىرىدىكىلەرنى تەكلىپ قىلىپ ئالاھىدە مېھمان قىلىدۇ. شۇ دەۋرلەرنىڭ ئۆرپ-ئادەتلىرى بويىچە ئەر-ئاياللار ئايرىم غىزالىناتتى. ھالبۇكى، پادىشاھ (شۈبھىسىزكى، مەغرۇرلۇقنىڭ تۈرتكىسى ۋە كۆپ شارابنىڭ تەسىرى بىلەن) ئايالى ۋاشتى خانىشنى چاقىرىپ، ئۇنىڭ گۈزەللىكىنى بارلىق مېھمانلارغا كۆرسەتمەكچى بولدى. شۈبھىسىزكى، ئۇلار ئايالىمنىڭ گۈزەللىكىگە قاراپ، مېنى ناھايىتى ئۆتكۈر، پەم-پاراسەتلىك ۋە ھەيۋەتلىك پادىشاھ ئىكەن، دەپ ئويلايدۇ، دەپ قالغانىدى. لېكىن ۋاشتى زىياپەتكە قاتنىشىشنى رەت قىلدى. زىياپەتكە قاتناشقانلاردىن كۆپ ئادەملەر ئاللىقاچان مەست قەيپىگە چۈشكەن بولۇشى مۇمكىن بولغاچقا، ۋاشتىنىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنداق قىلغىنىنى ئوبدان چۈشىنىمىز، ئەلۋەتتە. ئەمما ئۇنىڭ رەت قىلىشى پادىشاھنى تەڭلىكتە قالدۇردى ــ ئۇنىڭ يۈزى كاتتا ئەمەلدارلىرىنىڭ ئالدىدا چۈشۈپ كەتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇنىڭدىن كېيىن ئەمەلدارلىرىنىڭ ۋە سەردارلىرىنىڭ قىز-ئاياللىرى شۇ ئىشنى ئاڭلاپ، ۋاشتىنى ئۈلگە قىلىپ، ئۆز ئەرلىرىگە ئىتائەتسىزلىك قىلىپ ئاۋارىچىلىك كەلتۈرمەسمۇ؟ شۇڭا گەرچە ئۇ ۋاشتىغا بەك ئامراق بولسىمۇ، مەسلىھەتچىلىرى ئۇنىڭغا ۋاشتىنىڭ ئوچۇق-ئاشكارە ئەدىبىنى بەرمىسىلا بولمايدۇ، ئۇنى ئۆمۈرۋايەت قايتىدىن ھۇزۇرلىرىغا كەلتۈرمىگەيلا، دەيدۇ. پادىشاھمۇ شۇنداق بېكىتىدۇ، لېكىن كېيىن ۋاشتىنى سېغىنىپ يالغۇزچىلىق تارتىدۇ. ئەمەلدارلىرى بەلكىم ئەھۋال مۇشۇنداق كېتىۋەرسە، كاللىمىز كېتىشى مۇمكىن، دەپ قورقۇپ ئۇنىڭغا: ــ «گۈزەللىك مۇسابىقىسى» ئۆتكۈزۈپ، ئالىيلىرى ئۈچۈن يېڭى بىر خانىش تاپايلى، دەپ تەشەببۇس قىلىدۇ. مۇسابىقە ئۆتكۈزۈلىدۇ؛ بۇ ئىنتايىن مۇھىم ئىش دەپ قارالغاچقا، ئۇنىڭ ئۈچۈن ئون ئىككى ئاي تەييارلىق قىلىنىش كېرەك ئىدى. ئەستەر دېگەن قىز ئۆز يۇرتىدىن مۇسابىقىگە قاتنىشىشقا تاللىنىدۇ ۋە ئاخىردا پادىشاھنىڭ ئالدىغا كەلگەندە، ئۇنىڭ ئىلتىپاتىغا ئېرىشىپ، خانىش بولۇشقا تاللىنىپ، ئىمپېراتورنىڭ ئەڭ ئامراق ئايالى بولۇپ قالىدۇ.
مۇشۇ ئەھۋالدا موردىكاي ئۇنىڭغا ئۆزىنىڭ يەھۇدىي سالاھىيىتىنى يوشۇرۇشنى نەسىھەت قىلغانىدى؛ ئىمپېرىيەدە يەھۇدىي خەلقىگە ئۆچلەر ئاز ئەمەس ئىدى. ئۇلاردىن بىرى، پادىشاھنىڭ سەردارلىرىنىڭ بىرى، ئامالەك مىللىتىدىن بولغان ئاگاگىي ھامان ئىسىملىك بىر كىشى ئىدى. ئامالەكلەرنىڭ ئىسرائىلغا نىسبەتەن ئالاھىدە بىرخىل ئۆچمەنلىكى بار ئىدى («مىس.» 8:17-19، «قان.» 17:25-19). ھاماننىڭ ئەجدادى ئاگاگ پادىشاھنى سامۇئىل پەيغەمبەر خۇدانىڭ ئەمرى بويىچە ئۆلتۈرۈۋەتكەنىدى («1سام.» 15-باب)؛ شۈبھىسىزكى، شۇ سەۋەبتىن ئاگاگ جەمەتىدىكىلەر بارلىق يەھۇدىيلارغا تېخىمۇ قاتتىق ئۆچمەنلىك ساقلاپ كەلگەنىدى. پادىشاھ شۇ ھاماننى ئۆستۈرۈپ، ئۇنىڭ مەرتىۋىسىنى بارلىق ئەمىرلىرىنىڭ ئۈستىگە قويىدۇ. ھەتتا باشقا ئەمەلدارلار ئۇنىڭغا تەزىم قىلىدۇ. لېكىن بىرلا ئادەم ئۇنىڭغا تەزىم قىلىشنى رەت قىلىدۇ ــ ئۇ بولسىمۇ، موردىكاي ئىدى. بۇنىڭ سەۋەبى شۈبھىسىزكى، ھامان ئامالەكلىك بولغاچقا، ئۇ خەلقىمنىڭ دۈشمىنى، دەپ قارىغانلىقتىن ئىدى («قان.» 17:25-19نى يەنە كۆرۈڭ).
موردىكاينىڭ تەزىم قىلماسلىقى ھاماننىڭ قاتتىق قەھرىنى قوزغايدۇ. لېكىن پەقەت موردىكايدىن ئىنتىقام ئېلىشلا ھامانغا كۇپايە قىلمايتتى. ئۇ: ــ مەن ھازىر پۈتكۈل پارس ئىمپېرىيەسىدە ئەڭ چوڭ ئەمەلدارلاردىن بىرىمەن، ئۆز دۈشمەنلىرىم بولغان پۈتكۈل ئىسرائىل مىللىتىنى يوقىتىش پەيت-پۇرسىتى كەلدى، دەپ ئويلايدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇ پادىشاھنىڭ ئالدىغا بېرىپ: ــ ئىمپېرىيەلىرى ئىچىدە ناھايىتى تۇترۇقچى ۋە ئاسىي بىر مىللەت بار، ئۇلارنى يوقىتىش كېرەك، يارلىق چۈشۈرگەيلا، دەپ پادىشاھنى شۇنداق قىلىشقا ئۈندەپ بەك چوڭ پارا بېرىدۇ. بىزنى ھەيران قالارلىق ئىشى شۇكى، پادىشاھ: «قايسى مىللەت؟» دەپ سورىمايلا ئۇنىڭ تەلىپىگە يول قويۇپ، يارلىق چۈشۈرىدۇ. يارلىقتا، پۈتۈن ئىمپېرىيە بويىچە مەلۇم بىر كۈنىدە (ھامان پالچىلىق قىلىپ بېكىتكەن «قۇتلۇق كۈن»دە) كىم خالىسا يەھۇدىيلارغا ھۇجۇم قىلىپ ئۆلتۈرۈپ ئۇلارنىڭ مال-مۈلكىنى بۇلاڭ-تالاڭ قىلسا بولىدۇ، دەپ يېزىلىدۇ.
ئەمدى بارلىق ئىسرائىل خەلقى ئۈچۈن دەھشەتلىك بىر مەزگىل كەلگەنىدى. ئەستەر ئۈچۈن ئىككىلا يول بار ئىدى. ئۇ گەرچە يەھۇدىي مىللىتىدىن بولسىمۇ، سۈكۈت قىلىپ سالاھىيىتىنى ئاشكارە قىلمىسا، ئامان-ئېسەن قالاتتى. بولمىسا، ئۇ سالاھىيىتىنى ئايان قىلىپ، پادىشاھنىڭ ئالدىغا ئۆز خەلقىنىڭ بىر قوشۇق قېنىنى تىلەشكە بېرىپ، ئۆلۈمگە تەۋەككۈل قىلاتتى. پادىشاھنىڭ ھۇزۇرىغا تەكلىپ قىلىنماي تۇرۇپ كىرىشنىڭ ئۆزى خەتەرلىك ئىش ئىدى ــ مۇبادا پادىشاھ كىرگەن كىشىنى ئۆز ئىشىمغا دەخلى يەتكۈزدى، دەپ قارىسا، خانىش ياكى بالىلىرى بولۇشىدىن قەتئىينەزەر، ئۆلۈم جازاسى بېرەلەيتتى.
ئۆزى ۋە شۇشاندىكى يەھۇدىي قېرىنداشلىرى بىر مەزگىل روزا تۇتقان (شۈبھىسىزكى، چىن كۆڭۈللىرىدىن دۇئا-تىلاۋەتلەر قىلغان)دىن كېيىن، ئەستەر ھاياتىنى تەۋەككۈل قىلىپ، پادىشاھنىڭ ئوردىسىغا كىرىپ، ئۇنىڭ ئالدىغا بارىدۇ.
پادىشاھ ئۇنى قارشى ئالىدۇ؛ ئەستەر پادىشاھنى ۋە سەردارى ھاماننى بىرگە ئۆز زىياپىتىگە تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ زىياپەتتىن كېيىن يەنە بىر زىياپەت ئۆتكۈزلىدۇ ۋە زىياپەت ئۈستىدە پادىشاھ ئەستەردىن، نېمە تەلىپىڭ بار، دەپ سورايدۇ. شۇ پەيتتە ئەستەر ئۆز مىللىتىنى ئايان قىلىپ ھاماننىڭ ئۆز خەلقىنى يوقىتىش سۇيىقەستىنى بايان قىلىدۇ. «مېدىئا ۋە پارسلارنىڭ يارلىقى»نى بولسا بىكار قىلىشقا ھەرگىز بولمايتتى؛ ھالبۇكى، يەھۇدىي خەلقىگە ئۆزلىرىنى قوراللاندۇرۇپ قوغداش ھوقۇقى بېرىلسۇن، شۇنداقلا يەرلىك ئەمەلدارلار ئۇلارغا ياردەمدە بولسۇن، دېگەن ئىككىنچى بىر يارلىق چۈشۈرۈلىدۇ. شۇ يول بىلەن يەھۇدىي خەلقى شۇ خەتەرلىك ئەھۋالدىن قۇتقۇزۇلىدۇ؛ ھامان ئەسلىدە موردىكاي ئۈچۈن تەييارلىغان دارغا ئۆزى ۋە ئۇنىڭ ئون ئوغلى ئېسىلىدۇ. موردىكاي بولسا پادىشاھنىڭ باش ۋەزىرى بولۇپ تەيىنلىنىدۇ.
مۇشۇ چوڭ قۇتۇلۇشنى، شۇنداقلا ئەستەرنىڭ جاسارىتى ۋە ئېتىقادىنى ئەسلەش ئۈچۈن يەھۇدىيلار ئۆزلىرىگە يېڭى بىر ھېيت-بايرام، يەنى «پۇرىم ھېيتى»نى بېكىتىدۇ. ئۇلار بۈگۈنگە قەدەر ئۇنى تەبرىكلەيدۇ.
«ئەستەر» دېگەن كىتابنىڭ كۆپ تەپسىلاتلىرى پارس ئىمپېرىيەسى دەۋردىن قالدۇرۇلغان، ئارخېئولوگىيىلىك تېپىلمىلار بىلەن تەستىقلانغان. مەسىلەن، موردىكاينىڭ ئىسمى خاتىرىلەنگەن بىر تاش تاختاي تېپىلغان.
«قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە كىتابتىكى ئادەمنى قىزىقتۇرىدىغان بىرنەچچە نۇقتا ئۈستىدە يەنە ئازراق توختىلىمىز.
مەزمۇن: ـ
I ــ خەۋپ-خەتەر (1-5-باب)
1-باب ــ ئەھۋالنى تونۇشتۇرۇش
3-2باب ــ پادىشاھنىڭ بىرىنچى يارلىقى
5-4باب ــ ھاماننىڭ موردىكايغا بولغان ئۆچمەنلىكى
II ــ پادىشاھنىڭ ئۇيقۇسىزلىقى (6-بابتا)
III ــ قۇتۇلۇش (6-9-باب)
7-6باب ــ موردىكاي ھاماننىڭ ئۈستىدىن غالىب كېلىدۇ
9-8باب ــ پادىشاھنىڭ ئىككىنچى يارلىقى
IV ــ خاتىمە (10-باب)
• • • • •
قوشۇمچە سۆز
ئەستايىدىل ئوقۇرمەنلەر مەزكۇر كىتابنىڭ ئەڭ قىزىق نۇقتىلىرىنىڭ بىرىنى ئاللىقاچان بايقىغان بولۇشى مۇمكىن ــ خۇدانىڭ نامى ھەتتا بىر قېتىممۇ تىلغا ئېلىنمىغان! نېمىشقا شۇنداق؟ بۇ كىتاب قانداق بولۇپ تەۋراتنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى دەپ تونۇلغان؟
گەرچە خۇدانىڭ نامى تىلغا ئېلىنمىغان بولسىمۇ، خاتىرىلەنگەن كۆپ ۋەقەلەردە ئۇنىڭ ئارقىدا تۇرۇپ ئىشلەيدىغانلىقى، ھەممە ئىشلارنى باشقۇرىدىغان ئىلتىپاتى ۋە ئۆز خەلقىگە ئاتا قىلغان ھېكمەت-ھېدايىتى ئېنىق ئايان بولىدۇ. قەدىمدە بەزى ئالىملار: «خۇدانىڭ نامى «ئەستەر» كىتابىدا پەيدا بولمىغىنى بىلەن، ئۇنىڭ قولى كۆپ قېتىم كۆرۈنىدۇ!» دەيدۇ. ئوقۇرمەنلەر خۇدانىڭ تۆۋۆندىكى ئىش-ۋەقەلەرنىڭ ھەربىرىنى ئۆز خەلقىنى قۇتقۇزۇپ، ھاماننىڭ سۇيىقەستى بىتچىت قىلىشتىكى تەدبىر قىلغانلىقىنى بايقىيالايدۇ. بۇ ئىش-ۋەقەلەردىن بىرى كەم بولغان بولسا ئۇنداق ئاجايىب قۇتۇلۇش بولمايتتى. بۇ ۋەقە ياكى ئامىللاردىن بىرنەچچىسىنى (ۋاقتى-تەرتىپى بويىچە ئەمەس) تۆۋەندە كۆرسىتىمىز: ــ
(1) خانىش ۋاشتىنىڭ پادىشاھنىڭ ھۇزۇرىغا كېلىشنى رەت قىلىشى؛
(2) ئەستەرنىڭ خانىشلىققا تاللىنىشى؛
(3) ھاماننىڭ «پۇر» (چەك) تاشلىشىنىڭ نەتىجىسى؛
سەردار ھامان پال سېلىپ، قايسى ئاي، قايسى كۈن يەھۇدىيلارغا زەربە بېرىشكە قۇتلۇق كۈن بولىدۇ، دەپ چەك تاشلايدۇ. بۇ «چەك تاشلاش» نىسان ئېيىدا، يەنى بىرىنچى ئايدا بولغان. بىزنىڭ ھېچ گۇمانىمىز يوقكى، خۇدا چەك تاشلاشنىڭ نەتىجىسىنى كونترول قىلغان، شۇڭا «قۇتلۇق كۈن» بىر يىلدىن كېيىن دېگۈدەك، يەنى ئون ئىككىنچى ئاينىڭ، يەنى «ئادار» ئېيىنىڭ ئون ئۈچىنچى كۈنىگە بېكىتىلگەن (بۇ ئىشتىن كېيىن خۇراپىي كىشىلەر «13»نى شۇم سان دەپ قاراشقا باشلىغان). «يوقىتىش يارلىقى» چىقىرىلغاندىن كېيىن بىر يىلغا يېقىن ۋاقىتتا تۆۋەندىكى ئىشلارغا يېتەرلىك پۇرسەت يارىتىلغان: ــ
(ئا) يەھۇدىي خەلقىگە دۇئا قىلىشقا؛
(ئە) ئەستەرنىڭ غەيرەتكە كېلىپ، زىياپەت ئۆتكۈزۈپ ئۆز خەلقى ئۈچۈن پادىشاھتىن رەھىم سورىشىغا؛
(ب) يەھۇدىي خەلقىگە ئۆزىنى قوغداش ھوقۇقىنى بەرگەن ئىككىنچى بىر يارلىقنىڭ چىقىرىلىپ، ئىمپېرىيەدىكى بارلىق يەرلەرگە يەتكۈزۈلۈشىگە؛
(پ) شۇنداقلا يەھۇدىي خەلقىنىڭ ئۆزلىرىنى قوغداش ئۈچۈن قوراللىنىشىغا.
(4) موردىكاينىڭ پادىشاھنى ئۆلتۈرۈش قەستىنى پاش قىلىش پۇرسىتى (بۇ ئىش ھامان تۇغدۇرغان ھېلىقى «يەھۇدىيلارنى يوقىتىش يارلىقى»دىن بەلكىم بىرنەچچە يىل ئىلگىرى بولغان بولۇشى مۇمكىن). پادىشاھنىڭ موردىكاينىڭ بۇ ياخشى ئىشىنى خاتىرىلىتىشى؛
(5) پادىشاھنىڭ ئۇيقۇسىز كېچىسى، شۇنداقلا ئۇنىڭ تارىخنامىنى ئاڭلاش تەلىپى؛ «تاسادىپىيلىقتىن» دەل موردىكاينىڭ ياخشى ئىشى خاتىرىلەنگەن ئورام يازمىنىڭ بايقىلىشى. پادىشاھنىڭ شۇ ئۇيقۇسىزلىقى دەل ئەستەر ۋە ئۇنىڭ روزىسىدا ھەمراھ بولغان يەھۇدىي خەلقى ئۇنىڭ پادىشاھ ئالدىغا ئامان-ئېسەن كىرىشىنى تىلەپ ئۈچ كۈن روزا تۇتقان (شۇنداقلا دۇئا-تىلاۋەت قىلغان ــ 16:4)دىن كېيىن يۈز بېرىدۇ.
(6) موردىكاينىڭ دانالىقى ۋە ئەستەرنىڭ جاسارەتلىكى؛
(7) پادىشاھنىڭ ئەستەرگە بولغان ھۆرمىتى ۋە ئامراقلىقى، شۇنداقلا ئۇنىڭ تەلىپىنى ئىجابەت قىلىشى.
ئەمدى خۇدانىڭ نامى نېمىشقا تىلغا ئېلىنمىغان؟ بۇ كىتاب يېزىلغان ۋاقىتتا، يەنى پارس ئىمپېرىيەسى دەۋرىدە، يەھۇدىيلار ئىمپېرىيەدە سۈرگۈنلۈكتە تارقاق ھالدا ياشىغان مۇساپىرلار بولۇپ، ھالى ئىنتايىن بوش، دۈشمەنلىرىنىڭ زەربىسىگە نىسبەتەن ئاجىز ئورۇندا تۇراتتى. ئۇلارنىڭ ئېتىقادى تۈپەيلىدىن ئۇلار ھەردائىم باشقا ئادەملەر تەرىپىدىن «باشقىچە» دەپ قارىلاتتى. يەھۇدىيلارغا بولغان ئىرقىي ئاداۋەت ئاسانلا قوزغىلاتتى، ۋە ھاماندەك باشقا بىر زۇلۇمخور ھەرقانداق ۋاقىتتا يەنە پەيدا بولاتتى. «خۇدا» ياكى «پەرۋەردىگار»نىڭ پارس ئىمپېراتورلىرىدىن كۈچلۈك بولغانلىقىنى بىۋاسىتە كۆرسىتىدىغان، شۇنىڭدەك خۇدانىڭ نامىدا مەلۇم پائالىيەتلەرنى ئۆتكۈزۈشنى دەۋەت قىلغان بىر كىتابقا ئىگە بولۇش شۇ دەۋرلەردە بەزىدە خەتەرلىك ئىش بولۇشى مۇمكىن ئىدى. شۇڭا مەزكۇر تارىخ خۇدانىڭ ئىنتايىن كۆرۈنەرلىك ئىشلىگەنلىكىنى كۆرسىتىپ، لېكىن ئۇنىڭ نامىنى تىلغا ئالمىغان ھالدا يېزىلغان بولۇشى مۇمكىن.
بۇ تارىخ دەل شۇ يول بىلەن يېزىلغاچقا، پارس ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈنمۇ، ئۇلار تىرىك خۇداغا ئىشەنسۇن دېگەن مەقسەت بىلەن يېزىلغان بولۇشىمۇ مۇمكىن (ئەسلىدىكى نۇسخا پارس تىلىدا يېزىلغان بولۇشىمۇ مۇمكىن). ئېتىقاد تۇتقان يەھۇدىي خەلقى مەزكۇر كىتابنى پارس قوشنىلىرىغا بەرسە ياكى ئۇلار ئوقۇسا بولاتتى؛ ئۇنىڭدا خاتىرىلەنگەن ئىش-ۋەقەلەر ھەممە ئادەمگە مەلۇم ئىدى، لېكىن شۇ ۋەقەلەر ئارقىلىق خۇدانىڭ قولى شۇنداق روشەن كۆرۈنىدۇكى، «بۇ خۇدانىڭ قىلغىنى بولمىسا، كىم ئۇنداق ئاجايىب ئىشلارنى قىلالايتتى» دېگەندەك سوئالنى قويغىلى بولاتتى.
بىز يۇقىرىدا خۇدانىڭ نامى تىلغا ئېلىنمىغان، دېدۇق. ئەمەلىيەتتە پەرۋەردىگارنىڭ «ياھۋەھ» دېگەن نامى بەش قېتىم كۆرسىتىلگەن، لېكىن يوشۇرۇن ھالدا ياكى كود بىلەن كۆرسىتىلىدۇ (20:1، 4:5، 13:5، 5:7، 7:7-ئايەتلەردە) ــ
پەرۋەردىگارنىڭ نامى (ئىبرانىي تىلىدا «ياھۋەھ») ئىبرانىي تىلىدا «ي»، «ھ»، «ۋ» ۋە «ھ» دېگەن تۆت ھەرپ بىلەن ئىپادىلىنىدۇ). بۇ «كود»قا قىزىقسىڭىز، تور بېتىمىزدىن تەپسىلاتلىرىنى كۆرگىلى بولىدۇ.
شۈبھىسىزكى، بۇ ئىشنىڭ ئۆزى يەنە يەھۇدىي ئوقۇرمەنلەرگە شۇ ئىشنى تەكىتلەيدۇكى، گەرچە ئەھۋالىمىز بەك ئېغىر بولسىمۇ، خۇدانىڭ يولىنى تۇتساق، ئۇ ئەھۋالىمىزنىڭ ئالدىدا يوشۇرۇن ئەمما كۈچلۈك ھالدا داۋاملىق بىزگە ئىلتىپات كۆرسىتىش ئۈچۈن ئىشلەيدۇ.
«ئەستەر»نىڭ كىتابىدىن ئالىدىغان ساۋاتلار
بىرنەچچە خۇداسىز نەزىرىيەلەر بويىچە (ماركسىزممۇ ئۇلارنىڭ ئىچىدە) يالغۇز بىر شەخس تارىخنىڭ ئومۇمىي ۋەزىيىتىنى ھېچ ئۆزگەرتەلمەيدۇ. لېكىن مەزكۇر كىتابتىن ئالىدىغان قىممەتلىك ساۋاتلاردىن ئالاھىدە بىرى شۇكى، يالغۇز بىر شەخسنىڭ جاسارىتى ۋە ئىمان-ئېتىقادى دەرۋەقە تارىخنى ئۆزگەرتەلەيدۇ ھەم گاھى ۋاقىتلاردا ئۇنى دەرۋەقە ئۆزگەرتىدۇ.
بۇ ئەھۋالنى باشقىچە بايان قىلساق ــ خۇدا ئۆزىگە ئاتالغان بىر شەخسنى پۈتكۈل بىر ئەلنىڭ تارىخىنى ئۆرگەرتىش ئۈچۈن ئىشلىتەلەيدۇ؛ ئۇ شۇنداق ئىشلار ئارقىلىق ئۆزىنىڭ شان-شەرىپىنى ئايان قىلىدۇ («1كور.» 26:1-29نى كۆرۈڭ). ئۇ سىزنى ۋە مېنى ئۆز قولىمىز ھېچ تەسىر يەتكۈزەلمەيدىغان، قىيىن ياكى پاجىئەلىك بىر ئەھۋالنى ئۆزگەرتىشكە ئىشلىتەلەيدۇ!
«ئەستەر»دە خاتىرىلەنگەن بۇ تارىخ سۈرگۈنلۈكتە قالدۇرۇلغان، ئېغىر بېسىم ئاستىدا، بۇتپەرەس ۋە خۇداسىز بىر مۇھىتتا ياشىغان بىر خەلقنىڭ تارىخىدۇر. خۇددى ئۇلار پارس ئىمپېرىيەسىدە سۈرگۈن بولغاندەك، خۇدانىڭ خەلقى ھازىرمۇ «سۈرگۈنلۈك»تە تۇرماقتا ــ بىز ئەرشتىكى روھىي يۇرتىمىزدىن يىراقتا تۇرماقتىمىز («ياق.» 1:1، «1پېت.» 1:1، 17:1، 9:2-17نى كۆرۈڭ). بىز ئەستەر ۋە موردىكايدىن شۇ ساۋاقنى ئۆگىنەلەيمىز، يەنى گەرچە بىز «باشقىچە» قارالغىنىمىز بىلەن، خۇداسىز بىر مۇھىتتا تۇرۇپ ئۆزلىرىمىزنى يامانلىقتىن ساقلىغىنىمىز بىلەن يەنىلا ئېتىقادسىز قوشنىلىرىمىزغا تېگىشلىك ھۆرمەت ۋە كۆيۈمچانلىقنى كۆرسىتىش كېرەكلىكىنى ئۆگىنەلەيمىز. چۈنكى ئۇلار كىم بولۇشىدىن قەتئىينەزەر بىزگە «ئىنسانداش» بولىدۇ؛ ھەممە ئادەمنى قۇتقۇزۇشنى خالايدىغان خۇدا ئۆزىنىڭ شۇ قۇتقۇزۇش نىيىتىدە بىزنى ئەتراپىمىزدىكى كىشىلەر ئارىسىغا قويغاندۇر.
«ئەستەر» كىتابىنىڭ ئەھمىيىتى
«ئەستەر» دېگەن كىتابنى پۈتۈن مۇقەددەس كىتابتا خاتىرىلەنگەن باشقا تارىخلار بىلەن بىرگە قويساق، «ئەستەر»دە بايان قىلىنغان تارىخ چوڭ بىر تارىخنىڭ ناھايىتى ئەھمىيەتلىك بىر قىسمى ئىكەنلىكى كۆرۈنىدۇ. بىز بۇنى تۆۋەندىكىدەك كۆرەلەيىمىز: ــ
(ئا) خۇدا ئىبراھىمنى چاقىرىپ ئۇنىڭغا: «سەن ئارقىلىق بارلىق ئەل-يۇرتلار بەخت-بەرىكەت تاپىدۇ» دەپ ۋەدە قىلغان («يار.» 1:12-3). كېيىن ئۇنىڭغا شۇ «بەخت-بەرىكەت» ئۆز ئەۋلادلىرى، يەنى يەھۇدىي خەلقى ئارقىلىق بارلىق ئەل-يۇرتلارغا كېلىدىغانلىق ۋەھىي قىلىنغان. كېيىنكى پەيغەمبەرلەر شۇ «بەخت-بەرىكەت»نىڭ يەھۇدىي خەلقىدىن تۇغۇلىدىغان «مەسىھ»نىڭ دۇنياغا كېلىشى بىلەن بولىدۇ، دەپ كۆرسىتىدۇ؛ چۈنكى «مەسىھ» پۈتۇن دۇنياغا قۇتقۇزغۇچى بولىدۇ.
(ئە) خۇدا ئۆز يەھۇدىي خەلقىگە، سىلەرنى دۇنيانىڭ ئاخىرغىچە قوغداپ، تاشلىمايمەن، دەپ ۋەدە قىلىدۇ. ئۇ يەنە ئۇلارنىڭ گۇناھلىرى ۋە ئىشەنچسىزلىكى ئۈستىدىن غالىب كېلىپ، ئاخىرقى زاماندا ئۇلارنى ئۆزىگە قايتۇرۇپ، يەر يۈزىدە ئۆزىنىڭ مىڭ يىللىق پادىشاھلىقىنى بەرپا قىلغاندا، ئۇلارنى شۇ پادىشاھلىقىنىڭ مەركىزى قىلىدىغانلىقىغا ۋەدە قىلغان.
(ب) بۇ ۋەدىلەر تۈپەيلىدىن شەيتاننىڭ خۇداغا قارشىلىق كۆرسىتىشى كۆپ قېتىم يەھۇدىي خەلقىگە زەربە قىلىشلار بىلەن ئىپادىلەنگەن. شۇڭا مەسىھنىڭ دۇنيا كېلىشىدىن ئىلگىرى شەيتاننىڭ ئۇنداق زەربىلىرى ناھايىتى كۆپ بولغان. چۈنكى ئۇ يەھۇدىي خەلقىنى يوقاتقان بولسا، مەسىھنىڭ تۇغۇلۇشىنىڭ ئىمكانىيىتىمۇ يوق بولاتتى؛ خۇدانىڭ مۇددىئا-مەقسەتلىرى مەڭگۈ توسۇلغان بولاتتى. بۇنداق زەربىلەرگە مىسال بولىدىغان مۇنداق ئىشلار بار: ــ (1) پىرەۋننىڭ ئىبراھىمنىڭ ئايالى ساراھنى ئېلىپ كېتىشى (ساراھ ئىسرائىل خەلقىنىڭ ئانىسى بولغاچقا، ئۇ بولمىغان بولسا ئىسرائىل خەلقىمۇ بولمايتتى ــ «يار.» 10:12-20، ۋە يەنە 1:20-7نى كۆرۈڭ)؛ (2) پىرەۋننىڭ ئىسرائىللارنىڭ بارلىق ئوغۇل بالىلىرىنى ئۆلتۈرۈش پىلانى («مىس.» 15:1-22)؛ (3) سۇرىيە ۋە ئەفرائىملارنىڭ داۋۇت جەمەتىنى نەسلىدىن قۇرۇتۇشنى قەستلىشى (مەسىھ داۋۇتنىڭ نەسلىدىن چىقىشى كېرەك ئىدى) («يەش.» 1:7-6)؛ (4) مەزكۇر تارىختىكى ھاماننىڭ قەستلىشى ۋە ئاخىرىدا: (5) ھېرود پادىشاھ ئەيسا مەسىھنى تۇغۇلغاندىن كېيىن ئۇنى ئۆلتۈرۈش مەقسىتىدە بەيت-لەھەمدە بارلىق ئوغۇل بوۋاقلارنى قىرىشى («مات.» 1:2-18).
(پ) مەسىھنىڭ بۇ دۇنياغا بىرىنچى كېلىشىدىن كېيىنمۇ شەيتاننىڭ يەھۇدىيلارغا بولغان بۇ زەربىلىرى داۋاملاشتۇرۇپ كەلمەكتە. چۈنكى، ئەگەر شەيتان ئىسرائىلنى يوقىتالايدىغان بولسا، ئۇنداقتا ئۇ خۇدانىڭ ئۇلارنى قوغدايمەن دېگەن ۋەدىسىنى ئۈزۈپ، خۇدانىڭ ئاخىرقى زامانلار توغرىسىدىكى مۇددىئا-مەقسەتلىرىنى، جۈملىدىن ئۆزىنىڭ مەڭگۈلۈك جازالىنىشىنى توختىتالايتتى. تارىخ ئىسپاتلىغانكى، ئۇ شۇنداق قىلالمايدۇ، ئەلۋەتتە!
شۇڭا ھەتتا يېقىنقى تارىختا بىرنەچچە قېتىم مەلۇم زالىملارنىڭ يەھۇدىي خەلقىنى يوقىتىشقا تىرىشىپ-تىرمىشىپ ئىنتىلگەنلىكىنى كۆردۇق ــ مەسىلەن، «رىم پاپاسى» «سەلىپ يۈرۈشلىرى»دە جەڭ قىلىشقا ئەۋەتكەن ئاتالمىش «خرىستىئانلار»، رۇسىيەلىك «سار نىكولاي»، گىتلېر، ستالىن، ئاياتوللا خومەينى ۋە باشقىلار ــ لېكىن بۇلار ھەممىسى ئاخىر بېرىپ ھالاكەتكە يۈزلەندى. يەھۇدىي خەلق يەنە تۇرىدۇ.
خۇدانىڭ ئۆز خەلقىگە ۋەدە قىلغان سۆزلىرى مەڭگۈ مۇقىم تۇرىدۇ: ــ
«قۇياشنى كۈندۈزدە نۇر بولسۇن دەپ بەرگەن، ئاي-يۇلتۇزلارنى كېچىدە نۇر بولسۇن دەپ بەلگىلىگەن، دولقۇنلىرىنى شارقىرىتىپ دېڭىزنى قوزغايدىغان پەرۋەردىگار مۇنداق دەيدۇ (ساماۋى قوشۇنلارنىڭ سەردارى بولغان پەرۋەردىگار ئۇنىڭ نامىدۇر): ــ
ــ مۇشۇ بەلگىلىگەنلىرىم مېنىڭ ئالدىمدىن يوقاپ كەتسە، ــ دەيدۇ پەرۋەردىگار، ــ ئەمدى ئىسرائىلنىڭ ئەۋلادلىرىمۇ مېنىڭ ئالدىمدىن بىر ئەل بولۇشتىن مەڭگۈگە قېلىشى مۇمكىن. پەرۋەردىگار مۇنداق دەيدۇ: ــ يۇقىرىدا ئاسمانلار مۆلچەرلەنسە، تۆۋەندە يەر ئۇللىرى تەكشۈرۈلۈپ بىلىنسە، ئەمدى مەن ئىسرائىلنىڭ بارلىق ئەۋلادلىرىنىڭ قىلغان ھەممە قىلمىشلىرى تۈپەيلىدىن ئۇلاردىن ۋاز كېچىپ تاشلىغۇچى بولىمەن، ــ دەيدۇ پەرۋەردىگار» («يەر.» 35:31-37).