تەۋرات 39-قىسىم
«مالاكى»نىڭ تەپسىرى
(مالاكى پەيغەمبەرنىڭ كىتابى)
(تەۋرات دەۋرىدە، خۇدانىڭ ئىسرائىلغا بولغان ئەڭ ئاخىرقى خىتابى)
كىرىش سۆز
پەيغەمبەر ئۆزى
مالاكى پەيغەمبەرنىڭ كېلىپ چىقىشى ۋە ئۇنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشىنى بىلمەيمىز. يازمىسىدىن قارىغاندا، ئۇ يېرۇسالېمدا تۇرغان. ئۇنىڭ ئىسمى «مېنىڭ ئەلچىم» دېگەن مەنىدە. بۇ ئىبارە ئۇنىڭ يازمىسىدا كۆرۈلىدۇ، بىراق پەيغەمبەر بۇنىڭ بىلەن ئۆزىنى ئەمەس، باشقا بىرسىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
يېزىلغان ۋاقتى
كىتابنىڭ ئۆزى بىزنى ھېچقانداق چىسلا ياكى ۋاقىت بىلەن تەمىنلىمەيدۇ، بىراق مالاكى پەيغەمبەر كىتابىدا كونا پارس تىلىدىكى «پېخا» (ۋالىي) دېگەن سۆزنى ئىشلەتكەن بولۇپ، بىز ئۇنىڭدىن كىتابنىڭ پارس ئىمپېرىيەسى دەۋرىدە، يەنى ئىسرائىل دۆلىتى شۇ ئىمپېرىيەنىڭ باشقۇرۇشى ئاستىدا تۇرغان مەزگىلدە، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 539-313-يىللار ئارىسىدا يېزىلغانلىقىنى بىلىمىز (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 313-يىلى، پارس ئىمپېرىيەسى گرېك ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن غۇلىتىلغان).
كىتابتىن بىلىشىمىزچە، بۇ كىتاب مۇقەددەس ئىبادەتخانا قۇرۇلغاندىن كېيىن، يەنى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 515-يىلىدىن كېيىن يېزىلغان. كىتابتا ئېيتىلغان مەسىلىلەرنى تەۋراتنىڭ «نەھەمىيا» دېگەن قىسمىدا ئېيتىلغان مەسىلىلەر بىلەن سېلىشتۇرغاندا، ناھايىتى كۆپ ئوخشاپ كېتىدىغان يەرلىرى بار. شۇنىڭ ئۈچۈن شۇ خۇلاسىگە كېلىمىزكى، كىتاب ھەزرىتى نەھەمىيانىڭ يېرۇسالېمغا ئىككىنچى قېتىم كېلىشىدىن، يەنى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 433-يىلىدىن كېيىن ئۇزۇن ئۆتمەي يېزىلغان. كىتابنىڭ يېزىلغان ۋاقتىنى يۇقىرىقى ۋاقىتتىن سەل كېيىنرەك يېزىلغان دېگەن پەرەزدە بولغان ئالىملارمۇ بار، ئۇلارنىڭ پەرىزى بويىچە كىتاب مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 400-يىلى ئەتراپىدا يېزىلغان بولىدۇ.
كىتابنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشى
ئەمدى ۋاقىت مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 430-يىلى ئەتراپىدا بولىدۇ. ئىسرائىل خەلقى بابىل ئىمپېرىيەسىگە 70 يىل سۈرگۈن بولۇش ئازابىنى تارتقانىدى (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكىكى 605-538-يىلى). مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 539-يىلى بابىل ئىمپېرىيەسى پارس ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن ئاغدۇرۇلغان. پارس ئىمپېراتورى «بۈيۈك قورەش» سۈرگۈن بولغانلارغا ۋەتىنىگە، يەنى پەلەستىنگە قايتىشقا رۇخسەت بەردى. ھالبۇكى، پەقەت چەكلىك بىر قىسىم ئادەملەرلا شۇنداق قىلىشنى تاللىۋالدى. قالغان كىشىلەر مېسوپوتامىيىدە تۇرۇۋەردى. ئۇلار شۇ يەرنىڭ راھەت تۇرمۇشىغا كۆنۈپ قالغان، ئەسلىدىكى دېھقانچىلىق ھاياتىنى سودىگەرلىككە ئالماشتۇرغان بىر خەلق بولۇپ قالغانىدى. ۋاقتىنىڭ ئۇزىرىشىغا ئەگىشىپ، يەھۇدىي خەلقى سودا قىلىش جەھەتىدە داڭ چىقارغانىدى.
قايتىپ كەلگەن كىشىلەر زور ئۈمىدلەر بىلەن كەلدى؛ يەشايا، يەرەمىيا ۋە ئەزاكىيال پەيغەمبەرلەر «قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ» ۋە ئۇنىڭ تىلسىمات ساماۋى پادىشاھلىقى توغرۇلۇق كارامەت بېشارەتلەرنى بەرگەنىدى. كىشىلەرنىڭ «بۇ بېشارەتلەر تېزلا ئەمەلگە ئاشۇرۇلامدىكىن» دەيدىغان زور ئۈمىدلىرى بار ئىدى. بىراق ئۇلار قايتىپ كەلگەندە، ئۆزىنىڭ ئۆيلىرىنى، دېھقانچىلىق مەيدانلىرىنى قايتا قۇرۇشتىكى جاپالىق ئىشلارغا يۈزلەنگەنىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەتراپتىكى ئەللەر ئۇلارغا كۆپ ئاۋارىچىلىك سېلىپ بەردى. ئەسلى سۇلايمان سالغان، 70 يىل ئىلگىرى ۋەيران قىلىنغان «مۇقەددەس ئىبادەتخانا»نىڭ قايتا قۇرۇلۇشىدا ئىش باشلىنىش مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 535-يىلى بولغىنى بىلەن، خەلق ئۇنىڭدىن ئاللىبۇرۇن قول ئۈزگەنىدى. بۇنىڭ سەۋەبلىرى ئاز ئەمەس ئىدى. بىرىنچىدىن، ئۆزلىرىنىڭ ئۆيلىرىنى، دېھقانچىلىق مەيدانلىرىنى قايتا قۇرۇشمۇ كىچىك ئىش ئەمەس ئىدى. بۇنىڭدىن ئېغىرى شۇكى، ئەتراپتىكى ئەللەر ئىبادەتخانا توغرۇلۇق: «بۇ ئىشلار ئىسياننىڭ باشلىنىشى» دېگەندەك غەيۋەت-شىكايەتلەرنى قىلغان، ئىمپېراتور بۇ گەپكە ئىشىنىپ كەتكەن ھەمدە قۇرۇلۇشنى دەرھال توختىتىش كېرەك دېگەن يارلىقنى چۈشۈرگەنىدى. بۇنى ئاز دەپ، سۇلايمان قۇرغان ئەسلى ئىبادەتخانىنىڭ ھەيۋىسىنى كۆرگەن بەزى مويسىپىتلارنىڭ ئۇنى ھەردائىم ئەسلەپ: «ھازىر سالىدىغان بۇ ئۆي ئەسلىدىكى شەرەپلىك ئۆيگە سېلىشتۇرغاندا ھېچنېمىگە ئەرزىمەيدۇ» دېگەن سۆزلىرى خەلقنىڭ كۆڭلىگە سوغۇق سۇ سەپكەنىدى. بىراق ھاگاي ۋە زەكەرىيا پەيغەمبەرلەرنىڭ رىغبەتلەندۈرۈشى ھەم دادىل بېشارەتلەرنى بېرىشى بىلەن خەلقنىڭ ئىمان-ئېتىقادى كۈچەيتىلگەن بولۇپ، ئۇلار قۇرۇلۇشنى قايتىدىن باشلىغان. پەقەت تۆت يېرىم يىل ئىچىدە بىنانى پۈتكۈزگەنىدى.
ئەمدى ھاگاي پەيغەمبەر «بۇ ئۆينىڭ كېيىنكى شان-شەرىپى ئەسلىدىكىدىن زور بولىدۇ» دېگەن بېشارەتنى بەرگەنىدى («ھاگ.» 9:2). زەكەرىيامۇ كارامەت ئارام-خاتىرجەملىك ئېلىپ كېلىدىغان «تەختكە ئولتۇرىدىغان بىر كاھىن» توغرۇلۇق بېشارەت بەرگەنىدى. بىراق تەخمىنەن توقسان يىلغا يېقىن ۋاقىت ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ، بۇ ئىشلار تېخى ئەمەلگە ئاشۇرۇلمىغانىدى. كۆپ ئادەملەرنىڭ كاللىسىدا: «ئىسرائىل دەرۋەقە «خۇدانىڭ ئالاھىدە تاللىۋالغان خەلقىمۇ؟»» دېگەندەك ھەرخىل ئىككىلىنىشلەر، گۇمان ياكى سوئاللار پەيدا بولغانىدى. ئەينى ۋاقىتتىكى «ئىسرائىل» چوڭ ئىمپېرىيەنىڭ قول ئاستىدىكى ناھايىتى بىر كىچىككىنە دۆلەت ئىدى، خالاس. ئىبراھىم پەيغەمبەرگە كۆپ يىل ئىلگىرى: «سەن ئارقىلىق دۇنيادىكى بارلىق ئەل-جەمەتلەرگە بەخت ئاتا قىلىنىدۇ» دېگەن ۋەدە بېرىلگەن تۇرسا، ئەمدى ئىسرائىل ھازىر شۇنچە كۆپ قىيىنچىلىقتا قالامدۇ؟ باشقىلارغا بەخت-بەرىكەت يەتكۈزۈشنى بىرياقتا تۇرسۇن، ئۇلارنىڭ ئۆزلىرىمۇ بەختلىك ئەمەس ئىدى، بەلكى جاپا تارتىۋاتاتتى، كەمبەغەللىكتە تۇرۇۋاتاتتى؛ چېكەتكە ۋە باشقا ئاپەتلەر ئۇلارنىڭ بېشىغا چۈشۈپ تۇرۇۋاتاتتى؛ ئۇلارنىڭ جەمئىيىتى سېھىرگەرلىك، خۇراپىيلىق، زىناخورلۇق، ئالدامچىلىق ۋە ئادالەتسىزلىككە تولغانىدى. ئىبادەتخانىدا قىلىنغان ئىبادەت قۇرۇق شەكىلۋازلىققا ئايلىنىپ قالغانىدى. كۆپ كاھىنلار ۋە لاۋىيلار ۋەزىپىلىرىنى، جۈملىدىن سۇنۇشى كېرەك بولغان قۇربانلىقلارنى كۆزگە ئىلمايدىغان بولۇپ قېلىشقانىدى، بۇنداق ئەھۋالدا پۇقرالارنىڭ ئىبادەتخانىغا ۋە ئۇنىڭ بەلگىمىلىرىگە بولغان ھۆرمىتىنىڭ سۇسلىشىپ كېتىشى ئەجەبلىنەرلىك ئىش ئەمەس ئىدى.
مالاكى پەيغەمبەر دەل مۇشۇ ئەھۋالدا مەيدانغا چىقىپ بېشارەتلەرنى بەردى. ئۇنىڭ يەتكۈزگەن خەۋىرى ئىنتايىن چۈشىنىشلىك ۋە ئاممىباب ئىدى. خۇدا ۋەدە قىلغان يېڭى ئىشلار پەيدا بولمىغۇچە، خەلق خۇدا ئاللىقاچان تاپشۇرغان ئىشلارنى چىڭ تۇتۇش كېرەك ئىدى. خۇدا مىڭ يىل بۇرۇن مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق تۈزگەن ئەھدە بويىچە، ئۇلارنىڭ ھازىرقى قىيىنچىلىقلىرى، كەمبەغەل بولغانلىقى دەل ئۇلارنىڭ خۇدانىڭ تاپشۇرۇقلىرىنى ئېتىبارغا ئالماسلىقى تۈپەيلىدىن بولدى. خۇدا ئۇلارنى بۇ ئەھدىنىڭ ماددىلىرى بويىچە ئۆزىنى سىناپ بېقىشقا چاقىرىدۇ ــ ئەگەر ئۇلار ئۇنىڭ يېنىغا قايتىپ كەلسە، ئۇ ئۇلارغا ئەھدىدە ۋەدە قىلىنغان ئىشلارنى قىلىپ بېرىدۇ ــ ئۇ ئۇلارنىڭ كەمبەغەللىك ئەھۋالىنى، ئىچكى جېدەل-ماجىرالىرىنى تۈگىتىدۇ. پەيغەمبەرلەرنىڭ بېشارەتلىرىدە كۆپ ئۇچرىغاندەك، بۇ بەرىكەت توغرۇلۇق سۆزلىگەندە، ئۇنىڭ سۆزلىرى خۇدانىڭ ھازىر بەرمەكچى بولغان بەرىكىتىدىن ئاتلاپ، بۇنىڭدىن تېخىمۇ ئۇلۇغ بىر بەرىكەتكە ئۆتىدۇ. شۇ بەرىكەت بولسا، قۇتقۇزغۇچى-مەسىھنىڭ دۇنياغا كېلىشى بولىدۇ. كىتابتا يەنە ئۇنىڭ كېلىشى بىلەن ئىبادەتخانىدا ۋە ئۇنىڭدا ئىشلەيدىغان كاھىن-لاۋىيلار ئارىسىدا نېمە ئىشلارنى قىلىدىغانلىقى ئېيتىلىدۇ. بېشارەت يەنە ئۇ ئىشلاردىن تېخىمۇ يىراق بولغان، پەرۋەردىگارنىڭ «ئۇلۇغ ۋە دەھشەتلىك كۈنى»گە ئۆتىدۇ.
مالاكى پەيغەمبەر بولسا، 450 يىل ئىچىدە خۇدا ئىسرائىلغا ئەۋەتكەن ئەڭ ئاخىرقى پەيغەمبەر بولدى. ئۇنىڭ بېشارەتلىرىمۇ شۇ مەزگىل ئىچىدە ئۇلارغا بېرىلگەن ئەڭ ئاخىرقى ۋەھىي بولۇپ قالغانىدى. بۇ ۋاقىتتىن كېيىن دەل مالاكى پەيغەمبەر ئالدىنئالا ئېيتقاندەك، يەھيا پەيغەمبەر مەيدانغا چىقىپ: «پەرۋەردىگارنىڭ يولىنى تەييارلاڭلار» دەپ جاكارلاپ، چۆل-باياۋاندا پەيدا بولدى. بىز بۇ بېشارەت ئۈستىدە «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە كۆپرەك توختىلىمىز.
مالاكىنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلىغۇچىلار ئارىسىدىكى بىر قىسىملارنىڭ توۋا قىلغانلىقى 3-باب، 16-ئايەتتىن كۆرۈنىدۇ. ئۇ بېشارەت بەرگەن بەرىكەتلەردىن بىرمۇنچىسى ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان بولۇشى كېرەك ئىدى، بولمىسا ئۇ ئىسرائىل خەلقى تەرىپىدىن ھەقىقىي پەيغەمبەر دەپ ھېسابلىنالمايتتى. بىراق، ئەپسۇسكى، پەقەت خۇداغا سادىق بولغان «قالدىسى» ئادەملەرلا قۇلاق سالغان ئوخشايدۇ. ئىسرائىللارنىڭ كۆپىنچىسى مالاكى قالدۇرغان گۇۋاھ-تاپشۇرۇقلارنى كېيىنكى ئۈچ-تۆت ئەسىردە ئاستا-ئاستا ئۇنتۇپ قالغان. كاھىنلار ۋە لاۋىيلار ئۆزلىرىنىڭ خۇدا بەرگەن «مۇقەددەس قانۇن»نى شەرھلەش ۋە چۈشەندۈرۈشتىن ئىبارەت رولىنى جارى قىلدۇرمىدى؛ مۇقەددەس قانۇننىڭ روشەن يورۇقلۇقى ۋە بەرىكىتى «پەرىسىي» ھەم «سادۇكىي» مەزھىپىدىكىلەرنىڭ ئادەمنى قايمۇقتۇرىدىغان تەلىملىرى تەرىپىدىن غۇۋالاشتۇرۇلغان. بۇ مەزھەپتىكىلەر ئۆزلىرىنىڭ «پىرلىرى»نىڭ تەلىملىرىنى مۇقەددەس قانۇندىن ئۈستۈن ئورۇنغا قويغان بولۇپ، مۇقەددەس قانۇن كۆپ پۇقرالار ئۈچۈن كۆتۈرەلمەس يۈك بولۇپ قالغان. بىراق مالاكى پەيغەمبەر «پەرۋەردىگاردىن قورقۇپ، ئۇنىڭ نامى ئۈستىدە ئويلانغان» «قالدى»لار ئۈچۈن قۇتقۇزغۇچى-مەسىھنى كۈتۈش يولىنى كۆرسىتىپ بېرىپ، دەل شۇ قۇتقۇزغۇچى-مەسىھنىڭ دۇنياغا كېلىشى ئۈچۈن يول تەييارلىغان؛ بۇ چوڭ ئىش ئۈچۈن، بىزگە نىسبەتەن نامەلۇم بولغان بۇ پەيغەمبەردىن چەكسىز مىننەتدار بولۇشىمىزغا توغرا كېلىدۇ.
مالاكى پەيغەمبەر بەرگەن بېشارەتلەرنىڭ ئۇسلۇبى
ھەزرىتى مالاكى ئېيتقانلىرىنى دائىم ئۆزىنىڭكى ئەمەس، بەلكى خۇدانىڭ نەق سۆزلىرى، دەيدۇ. ئۇ خۇدانى ئاسمانلار ئۈستىدە تۇرۇپ، يەر-زېمىننىمۇ باشقۇرىدىغانلىقىنى تەكىتلەيدىغان «ساماۋى قوشۇنلارنىڭ سەردارى بولغان پەرۋەردىگار» دېگەن نامى بىلەن كۆپ قېتىم تەسۋىرلەيدۇ.
خۇدانىڭ روھىنىڭ كۆرسەتمىسى بىلەن ئۇ خەلقكە «دىئالېكتىك» ياكى «دىداكتىكىلىق» (مۇنازىرە) ئۇسلۇبى بىلەن ئۆگىتىدۇ. دېمەك، ئۇ خەلقنىڭ مەلۇم بىر گۇناھىغا تەنبىھ بېرىدىغان بىر باياننى قىلىدۇ؛ بۇ بايان خەلقنى چۆچىتىدۇ، ئۇلار «بىز مۇشۇنداق ئىشنى زادى قىلمىدۇق» دېگەندەك جاۋاب بىلەن رەت قىلىدۇ؛ ئاندىن ئۇ بۇ جاۋابقا بىر ياكى بىرقانچە مىسال بىلەن رەددىيە بېرىدۇ. بەزىدە خەلق يەنە بىر جاۋاب بېرىدۇ، ئۇ يەنە جاۋابقا رەددىيە بېرىدۇ. كىتابتا مۇشۇنداق «مۇنازىرە»لەردىن يەتتىسى بار. بۇ مۇنازىرىلەردە، خەلقنىڭ بەزى سۆزلىرى ئايان قىلىنىدۇ. بىراق نەقىل كەلتۈرۈلگەن بۇ سۆزلەرنىڭ كۆپىنچىسى ئۇلارنىڭ ئاغزاكى سۆزلىرى ئەمەس، بەلكى كۆڭلىدە (ھەتتا غىل-پال) ئويلىغان گەپلىرى ئىدى ــ مەسىلەن، 2-باب، 17-ئايەتتە، ئۇلارنىڭ: «رەزىللىك قىلغۇچى پەرۋەردىگارنىڭ ئالدىدا ياخشىدۇر، ئۇ ئۇلاردىن خۇرسەن بولىدۇ» دېگەن ئويلىرى ئايان قىلىنىدۇ. پەيغەمبەرلەرنىڭ بىر ئالاھىدىلىكى، ئۇلار پەقەت كەلگۈسىدىكى بەزى ئىشلارنى ئالدىنئالا دېگەندىن سىرت، ئاموس پەيغەمبەر دېگەندەك «ئىنسانغا ئۆز ئوي-پىكرىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئايان قىلىش» ئۈچۈن خۇدانىڭ قورالى بولىدۇ («ئاموس» 13:4).
ئىزاھات
تەرجىمىمىزدە بىز تەۋراتشۇناسلار ئالىملارنىڭ تەتقىقلىرىدىن، بولۇپمۇ يەھۇدى ئالىم دوكتور ئارنولد فرۇختېنبائۇم ھەم ئەنگلىيەلىك ئالىم بالدۋىن خانىملارنىڭ ئەسەرلىرىدىن پايدىلاندۇق.
مەزمۇن: ــ
(1) 5-1:1: ــ خۇدانىڭ ئىسرائىلغا بولغان مۇھەببىتى
(2) 6:1-9:2: ــ كاھىنلارنىڭ ۋاپاسىزلىقى
(3) 16-10:2: ــ خەلقنىڭ ۋاپاسىزلىقى
(4) 17:2-6:3: ــ «ئەھدە ئەلچىسىنىڭ كېلىشى»
(5) 12-7:3: ــ خۇدانىڭ بەرىكەتكە تەكلىپى
(6) 18-13:3: ــ مازاق قىلغۇچىلار ۋە خۇدانىڭ «قالدى»سى
(7) 6-1:4: ــ «پەرۋەردىگارنىڭ كۈنى»
••••••••
قوشۇمچە سۆز
ئىككى ئەلچى (3-باب، 1-4-ئايەتلەر) ۋە ئېلىپ كەلگەن خەۋەرلەر
«مانا ئەمدى مەن ئۆز ئەلچىمنى ئەۋەتىمەن، ئۇ مېنىڭ ئالدىمدا يول تەييارلايدۇ؛ سىلەر ئىزدىگەن رەب، يەنى سىلەر خۇرسەنلىك دەپ بىلگەن ئەھدە ئەلچىسى ئۆز ئىبادەتخانىسىغا تۇيۇقسىز كىرىدۇ؛ مانا، ئۇ كېلىۋاتىدۇ، ــ دەيدۇ ساماۋى قوشۇنلارنىڭ سەردارى بولغان پەرۋەردىگار.
ــ بىراق ئۇنىڭ كەلگەن كۈنىدە كىم چىدىيالىسۇن؟ ئۇ كۆرۈنگەندە كىم تۇرالىسۇن؟ چۈنكى ئۇ تاۋلىغۇچىنىڭ ئوتى، كىرچىنىڭ ئاقارتقۇچ شولتىسىدەك بولىدۇ؛ ئۇ كۈمۈشنى تاۋلىغۇچى ھەم ئېرىغدىغۇچىدەك تاۋلاپ ئولتۇرىدۇ؛ لاۋىينىڭ بالىلىرىنى ساپلاشتۇرىدۇ، ئۇلارنى ئالتۇن-كۈمۈشنى تاۋلىغاندەك تاۋلايدۇ؛ شۇنىڭ بىلەن ئۇلار پەرۋەردىگارغا ھەققانىيلىقتا قىلىنغان قۇربانلىق-ھەدىيەنى سۇنىدۇ.
ئاندىن يەھۇدا ھەم يېرۇسالېمنىڭ قۇربانلىق-ھەدىيىلىرى پەرۋەردىگارغا كونا زامانلاردىكىدەك، ئىلگىرىكى ۋاقىتلاردىكىدەك شېرىن بولىدۇ».
بۇ ئايەتلەر بىزگە ئىككى ئەلچىنى ئېنىق كۆرسىتىدۇ. بىرىنچىسى بولسا «يول تەييارلىغۇچى». ئۇنىڭ «يول تەييارلاش» ئۈچۈن نېمە قىلىدىغانلىقى مۇشۇ يەردە بايان قىلىنمىدى، بىراق يەشايا پەيغەمبەر ئاللىقاچان مۇشۇ زاتنىڭ كېلىدىغانلىقىنى ئالدىنئالا ئۇقتۇرغانىدى: ــ
«ئاڭلاڭلار، دالادا بىرسىنىڭ چاقىرغان ئاۋازىنى!
«پەرۋەردىگارنىڭ يولىنى تەييارلاڭلار،
چۆل-باياۋاندا خۇدايىمىز ئۈچۈن بىر يولنى كۆتۈرۈپ تۈپتۈز قىلىڭلار!»
(«يەش.» 3:40).
مەسىھ ئەيسا بۇ ئايەتنى نەقىل كەلتۈرۈپ، «يول تەييارلىغۇچى»نىڭ يەھيا پەيغەمبەر ئىكەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ: ــ
«ئۇلار كەتكەندە، ئەيسا توپلانقان ئادەملەرگە يەھيا توغرۇلۇق سۆزلەشكە باشلىدى:
ــ «سىلەر بۇرۇن يەھيانى ئىزدەپ چۆلگە بارغىنىڭلاردا، زادى نېمىنى كۆرگىلى باردىڭلار؟ شامالدا يەلپۈنۈپ تۇرغان قومۇشنىمۇ؟ ياكى ئېسىل كىيىنگەن بىر ئەربابنىمۇ؟ مانا، ئېسىل كىيىملەرنى كىيگەنلەر خان ئوردىلىرىدىن تېپىلىدۇغۇ! ئەمدى سىلەر نېمە كۆرگىلى باردىڭلار؟ بىر پەيغەمبەرنىمۇ؟ دۇرۇس، ئەمما مەن شۇنى سىلەرگە ئېيتىپ قويايكى، يەھيا بولسا پەيغەمبەردىنمۇ ئۈستۈن تۇرىدۇ. چۈنكى مۇقەددەس يازمىلاردىكى: ــ
«مانا، يۈز ئالدىڭغا ئەلچىمنى ئەۋەتىمەن؛
ئۇ سېنىڭ ئالدىڭدا يولۇڭنى تەييارلايدۇ»» (ئىنجىل، «مات.» 8:11-10).
يەھيا پەيغەمبەر تۇغۇلۇشتىن ئىلگىرى پەرىشتە جەبرائىل ئۇ توغرۇلۇق مۇنداق ئېيتقان: ــ «ئۇ (يەھيا) پەرۋەردىگارنىڭ نەزىرىدە ئۇلۇغ بولىدۇ. ئۇ ھېچقانداق ھاراق-شاراب ئىچمەسلىكى كېرەك؛ ھەتتا ئانىسىنىڭ قورسىقىدىكى ۋاقتىدىن تارتىپمۇ مۇقەددەس روھقا تولدۇرۇلغان بولىدۇ. ئۇ ئىسرائىل خەلقىدىن نۇرغۇنلىرىنى پەرۋەردىگار خۇداسىنىڭ يېنىغا قايتۇرىدۇ. ئۇ رەبنىڭ ئالدىدا ئىلىياس پەيغەمبەرگە خاس بولغان روھ ۋە كۈچ-قۇدرەتتە بولۇپ، ئاتىلارنىڭ قەلبلىرىنى بالىلارغا مايىل قىلىپ، ئىتائەتسىزلەرنى ھەققانىيلارنىڭ ئاقىلانىلىكىگە كىرگۈزۈپ، رەب ئۈچۈن تەييارلانغان بىر خەلقنى ھازىر قىلىش ئۈچۈن ئۇنىڭ ئالدىدا ماڭىدۇ» ــ دېدى.
ئەمدى «يول تەييارلىغۇچى» يەھيا پەيغەمبەر بولسا، ئۇ زادى كىمگە يولنى تەييارلايدۇ؟ ئەيسا مەسىھ دېگەن كىم؟ «مالاكى»دىكى بۇ ئايەتلەردە دېيىلگەنكى، ئۇ دەل «سىلەر ئىزدىگەن رەب» ھەم «ئەھدە ئەلچىسى»دىن ئىبارەتتۇر. ئىبرانىي تىلىدا «رەب» («خا-ئادون») ھەردائىم خۇدانى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا خۇلاسىگە كېلىشىمىز كېرەككى، ئەيسا مەسىھتە خۇدالىق تەبىئىتى بار. شۇڭا ئۇ ئىنجىلدا «رەب ئەيسا مەسىھ» دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ يەنە «ئەھدە ئەلچىسى»دۇر. بۇ ئەھدە «يېڭى ئەھدە»دۇر (مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق تۈزۈلگەن قانۇن بولسا «كونا ئەھدە» دېيىلىدۇ). بۇ «يېڭى ئەھدە» تەۋراتتىكى «يەرەمىيا پەيغەمبەر» دېگەن قىسمىنىڭ، 31-باب، 31-34-ئايەتلىرىدە كۆرسىتىلىدۇ: ــ
«مانا، شۇ كۈنلەر كېلىدۇكى، ــ دەيدۇ پەرۋەردىگار، ــ مەن ئىسرائىل جەمەتى ۋە يەھۇدا جەمەتى بىلەن يېڭى ئەھدە تۈزىمەن؛ بۇ ئەھدە ئۇلارنىڭ ئاتا-بوۋىلىرى بىلەن تۈزگەن ئەھدىگە ئوخشىمايدۇ؛ شۇ ئەھدىنى مەن ئاتا-بوۋىلىرىنى قولىدىن تۇتۇپ مىسىردىن قۇتقۇزۇپ يېتەكلىگىنىمدە ئۇلار بىلەن تۈزگەنىدىم؛ گەرچە مەن ئۇلارنىڭ يولدىشى بولغان بولساممۇ، ئۇلار مەن بىلەن تۈزۈشكەن ئەھدەمنى بۇزغان، ــ دەيدۇ پەرۋەردىگار. چۈنكى شۇ كۈنلەردىن كېيىن، مېنىڭ ئىسرائىل جەمەتى بىلەن تۈزىدىغان ئەھدەم مانا شۇكى:
مەن ئۆز تەۋرات-قانۇنلىرىمنى ئۇلارنىڭ ئىچىگە سالىمەن،
ھەمدە ئۇلارنىڭ قەلبىگىمۇ يازىمەن.
مەن ئۇلارنىڭ ئىلاھى بولىمەن،
ئۇلارمۇ مېنىڭ خەلقىم بولىدۇ.
شۇندىن باشلاپ ھېچكىم ئۆز يېقىنىغا ياكى ئۆز قېرىندىشىغا: ــ «پەرۋەردىگارنى تونۇڭ» دەپ ئۆگىتىپ يۈرمەيدۇ؛ چۈنكى ئۇلارنىڭ ھەممىسى، يەنى ئەڭ كىچىكىدىن چوڭىغىچە مېنى بىلىپ بولغان بولىدۇ؛ چۈنكى مەن ئۇلارنىڭ قەبىھلىكىنى كەچۈرىمەن ھەمدە ئۇلارنىڭ گۇناھىنى مەڭگۈگە ئېسىمدىن چىقىرىۋېتىمەن، ــ دەيدۇ پەرۋەردىگار».
رەب ئەيسا مەسىھ بارلىق ئىنسانىيەتكە، يەنى ئۇنىڭغا ھەربىر «ئامىن!» (ماقۇل! شۇنداق!) دېگەنلەرگە بۇ ئەھدىنى ئېچىش ئۈچۈن دۇنياغا كەلدى. بۇ ئەھدىنى ئۇ ئۆز قېنىدا تۈزگەن: ــ
«ئۇ (مەسىھ) شۇنىڭدەك تاماقتىن كېيىنكى جامنى قولىغا ئېلىپ مۇنداق دېدى:
ــ بۇ جامدىكى شاراب مېنىڭ سىلەر ئۈچۈن تۆكۈلىدىغان قېنىمدا بولغان يېڭى ئەھدىدۇر» («لۇقا» 20:22)
مەسىھنىڭ قېنى خۇدا ئالدىدا گۇناھنى يۇيۇغۇچى بىردىنبىر يولدۇر. قەدىرلىك ئوقۇرمەن، بۇنى تونۇپ يەتتىڭىزمۇ؟ تونۇپ يەتكەن بولسىڭىز، ئۇ كۆرۈنگەن كۈنىدە، گەرچە ئۇ «تاۋلىغۇچى» بولسىمۇ، (خۇداغا بارلىق ئىبادەت قىلغۇچىلارنى ئوت بىلەن تاۋلايدۇ) سىز قورقمايسىز، بەلكى ئۇ، يەنى «ھەققانىيلىقنى چاچقۇچى قۇياش» «ئورنىدىن تۇرغاندا»، ئىنتايىن شادلىنىسىز، چۈنكى «ئۇنىڭ قاناتلىرىدا شىپا-دەرمان بار» (2:4).