تەۋرات 8-قىسىم


«رۇت»نىڭ تەپسىرى


كىرىش سۆز


ئارقا كۆرۈنۈشى


 تەۋراتنىڭ «رۇت» دېگەن قىسمى «باتۇر ھاكىملار» دەۋرىدە ئۆتكەن يەھۇدىي بولمىغان رۇت ۋە ئۇنى قوبۇل قىلغان يەھۇدىي ئائىلىسى توغرىسىدىكى خاتىرىدۇر. بىز «باتۇر ھاكىملار»نىڭ «قوشۇمچە سۆز»ىدە دېگىنىمىزدەك: ««باتۇر ھاكىملار»دا خاتىرىلەنگەن چۈشكۈنلۈك ھەم پاجىئەلەردىن ئىسرائىل خەلقىنىڭ ھەممىسىنى قاراڭغۇلۇق ۋە زۇلمەت-غەپلەت ئىچىدە ياشاۋاتقان، دەپ خۇلاسىگە كېلىشىمىز مۇمكىن. شۇنىڭ ئۈچۈن بىز «باتۇر ھاكىملار» دېگەن تارىخ بىلەن زامانداش بولغان «رۇت» دېگەن خاتىرىدىكى گۈزەل تارىخنى ئوقۇغىنىمىزدا، كۆڭلىمىز كۆتۈرۈلىدۇ. چۈنكى «رۇت» دېگەن تارىختا بىر ئائىلە ئىچىدە بولغان ئۆزئارا مېھىر-مۇھەببەت، ساداقەتلىك ۋە ھۆرمەت-ئىززەتنى كۆرەلەيمىز. مۇشۇ تارىخ بىزگە خۇدانىڭ كەلگۈسىدە ئىسرائىلغا نىسبەتەن نېمە پىلانلىرى بارلىقىنى كۆرسىتىدۇ».


مەزكۇر تارىخ خۇدا پاجىئەنى شاد-خۇراملىققا ئايلاندۇرغان بىر تارىختۇر. مۇشۇ دەۋردە ئىسرائىل قەھەتچىلىك ئاپىتىگە ئۇچرايدۇ. خۇدانىڭ ئىسرائىل بىلەن بولغان ئەھدىسىگە قارىغاندا، بۇ ھېچقانداق «تاسادىپىي ئىش» ئەمەس، بەلكى خۇدانىڭ ئۆزىگە ۋاپاسىز بىر خەلقنىڭ ئۈستىگە يۈرگۈزگەن ھۆكۈمىدىن ئىبارەت ئىدى (قەھەتچىلىك بولسا «خۇدانىڭ جازا-تەربىيىسىنىڭ بەش باسقۇچى»نىڭ ئىككىنچى باسقۇچىنىڭ بىر قىسمى ئىدى. «باتۇر ھاكىملار»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە، «خۇدانىڭ جازا-تەربىيىسىنىڭ بەش باسقۇچى» ئۈستىدە توختالغىنىدۇق). ئىسرائىللىق ئەلىمەلەك دېگەن كىشى ئائىلىسى بىلەن جان بېقىشقا ئۆز يۇرتىنى تەرك ئېتىپ موئاب زېمىنىغا بارىدۇ ۋە موئابنىڭ شەھەرلىرىدە تۇرماي، بەلكى سەھراسىغا بېرىپ تۇرىدۇ.

موئابىيلار لۇتنىڭ ئەۋلادلىرى ئىدى؛ ئۇلارنىڭ ئەجدادى لۇت ئەسلىدە ئىسرائىلنىڭ ئەجدادى ئىبراھىمنىڭ دۇئا-تىلاۋەتلىرى ئارقىلىق خۇدانىڭ جازالىشىدىن قۇتقۇزۇلغان بولغاچقا، ئىسرائىل خەلقىگە دوست بولۇشى كېرەك بولاتتى («يار.» 18-19-باب؛ موئابنىڭ كېلىپ چىقىشى توغرۇلۇق 30:19-38نى كۆرۈڭ). ھالبۇكى، ئەكسىچە موئاب ئىسرائىلغا ھەسەتخورلۇق قىلىپ («چۆل.» 22-25-بابلار)، ئىسرائىل ئاجىز بولغان ۋاقىتلاردا دائىم ئۇلارغا ھۇجۇم قىلىپ بۇلاڭ-تالاڭ قىلاتتى («ھاك.» 3-باب، «1سام.» 9:12). ئۇنىڭ ئۈستىگە، موئابىيلار «كېموش» دېگەن بۇتقا چوقۇنغۇچى بۇتپەرەسلەر ئىدى؛ ئۇلارنىڭ بۇ «ئىلاھ»ى موئابتىكىلەردىن «ئىنسان قۇربانلىقى» ۋە كۆپ باشقا يىرگىنچلىك ئىشلارنى «تەلەپ قىلاتتى» (15:1، «1پاد.» 11:7، «2پاد.» 27:3).

يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ئۆچمەنلىك ۋە يىرگىنچلىك بۇتپەرەسلىك تۈپەيلىدىن ئەلىمەلەك ۋە ئائىلىسىدىكىلەرنىڭ موئابىيلار ئارىسىدا كۈن ئۆتكۈزۈشى ئىنتايىن تەسكە توختىغان بولسا كېرەك. بۇنىڭدىن ئۇلارنىڭ موئابنىڭ شەھەرلىرىنىڭ بىرىدە تۇرماي، بەلكى سەھرادا تۇرۇشىنىڭ سەۋەبىنى چۈشىنىۋېلىش تەس ئەمەس.

ئەلىمەلەك نامەلۇم بىر ئىش سەۋەبىدىن موئابتا ئۆلىدۇ؛ ئۇنىڭ ئىككى ئوغلى ماھلون ۋە كىلىيون موئابلىق قىزلاردىن خوتۇن ئالىدۇ. مەلۇم بىر ۋاقىتتىن كېيىن ۋە يەنە نامەلۇم بىر سەۋەبتىن ماھلون ۋە كىلىيونمۇ قازا قىلىدۇ. لېكىن كۈتمىگەن يەردىن، ئۇلار ئەمرىگە ئالغان ئىككى ئايال قېينئانىسى نائومىغا ۋاپادار ۋە مېھرىبان بولۇپ چىقىدۇ. نائومى (بەلكىم ئىسرائىل زېمىنىدىن ئايرىلغان ۋاقتىدىن ئون يىل ئۆتكەندىن كېيىن) ئىسرائىل زېمىنىغا قايتىشنى قارار قىلىدۇ؛ رۇت بولسا ئۆز ئائىلىسى، ۋەتىنى ۋە خەلقىدىن ۋاز كېچىپ نائومىغا يار-يۆلەكتە بولۇشقا ئۇنىڭغا ھەمراھ بولۇپ بىرگە قايتىشقا نىيەت باغلايدۇ. ئۇنىڭ بۇ ئەھمىيەتلىك قارارى تولىمۇ ئۇلۇغ نەتىجىلەرنى ئېلىپ كېلىدۇ. رۇت داۋۇت پادىشاھنىڭ ئەجدادى، شۇنىڭدەك مەسىھنىڭ ئەجدادى بولۇپ چىقىدۇ.


«ھەمجەمەت قۇتقۇزغۇچى» ياكى «ھەمجەمەت نىجاتكار»

بۇ تارىخنىڭ بىر نۇقتىسىنى سەل تەپسىلىيرەك چۈشەندۈرۈش كېرەك. مۇساغا تاپشۇرۇلغان قانۇن بويىچە، بىرسى نامراتلىشىپ قەرزدار بولۇپ قېلىپ، ئۆز يەرلىرىنى سېتىشقا، ھەتتا ئۆزى ياكى ئائىلىسىدىكىلەرنى قۇللۇققا سېتىشقا مەجبۇر بولغاندا، بۇنداق سودا-سېتىق مۇددىتى «ئازادلىق يىلى» (يەنى «كاناي-بۇرغا چالىدىغان يىلى»، «شادلىق يىلى»، ھەر 50-يىلى)غىچە بولاتتى («لاۋىيلار» 10:25-55نى كۆرۈڭ). شۇ يىلدا بارلىق تەۋەلىكلەر ئەسلىدىكى ئىگىسىگە ياكى (ئۇ ئالەمدىن ئۆتكەن بولسا) ئەڭ يېقىن تۇغقىنىغا قايتۇرۇلۇشى كېرەك ئىدى. ھالبۇكى، «ئازادلىق يىلى»دىن ئىلگىرى نامرات كىشىنىڭ مەلۇم بىر تۇغقىنىنىڭ ئۇنى ياكى ئائىلىسىنى نامراتلىقتىن قۇتقۇزۇش نىيىتى بولسا، ئۇنداقتا ئۇلارنىڭ يېرىنى قايتۇرۇپ سېتىۋېلىش ھوقۇقى بار ئىدى؛ ئائىلىسى قۇللۇقتا بولسا ئۇلارنى قۇللۇقتىن ھۆر قىلىپ سېتىۋېلىش ھوقۇقى بار ئىدى. قانۇن بويىچە باھاسى ئادىل بولسا ھېچكىم ھېلىقى تۇغقاننىڭ بۇ يولىنى توسىيالمايتتى. ئىبرانىي تىلىدا بۇنداق تۇغقىنىنى سۈپەتلەيدىغان سۆز «گوئېل» دېيىلەتتى؛ بىز «گوئېل»نى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلغاندا «ھەمجەمەت قۇتقۇزغۇچى» ياكى «ھەمجەمەت نىجاتكار» دېگەننى تاللىۋالدۇق.

ئائىلىنىڭ بىر ئەزاسى باشقىلار تەرىپىدىن مەلۇم زەخىمگە ئۇچرىغان ياكى ئەجەللىك بىر زەربە بىلەن ئۆلگەن بولۇپ، پاكىتى تولۇق بولسا، شۇ ئائىلىنىڭ ئەزاسىغا «ھەمجەمەت-قۇتقۇزغۇچى»لىق رولىنى ئۆز ئۈستىگە ئېلىشقا رازى بولغان بىر تۇغقىنىنىڭ جاۋابكاردىن زىياننى تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقى بار ئىدى («قان.» 1:19-13، «يەشۇئا» 1:20-9).

نائومى ۋە رۇت پەلەستىن (قانائان) زېمىنىغا قايتقاندا بەلكىم تولىمۇ يوقسۇل بولسا كېرەك. ئۇلارنىڭ بەختىگە يارىشا، ئۇلارغا تۇغقان بولغان بىرسى، يەنى بوئاز ئىسىملىك بىر كىشى ئۇلارغا ھەر تەرەپتىن «ھەمجەمەت نىجاتكار» بولۇشقا رازى بولىدۇ.

بۇ ئىشلار توغرىسىدا «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە توختىلىمىز.


مەزمۇنلار ۋە چوڭ تېمىلار: ـ

(1) بىر قېينئانا ئۇچرىغان كۈلپەت؛ ئەلىمەلەك ئائىلىسىنىڭ موئابقا بېرىشى (1:1-5) 

(2) بىر كېلىننىڭ ۋاپادارلىقى؛ نائومى بىلەن رۇتنىڭ بىرگە بەيت-لەھەمگە قايتىپ كېلىشى (6:1-22) 

(3) «ھەمجەمەت نىجاتكار»نىڭ مېھىر-مۇھەببىتى: ــ

(ئا) رۇتنىڭ «تاسادىپىيلىقتىن» بوئازنىڭ ئېتىزىدا باشاق تېرىشى (2-باب) 

(ئە) رۇتنىڭ خامانغا بېرىپ، بوئاز بىلەن كۆرۈشۈشى (3-باب) 

(ب) بوئازنىڭ رۇتنى نىكاھىغا ئېلىشى (1:4-12) 

(4) پادىشاھ داۋۇتنىڭ نەسەبنامىسى: داۋۇت پادىشاھ بوئاز بىلەن رۇتنىڭ ئەۋلادىدۇر (13:4-22)


• • • • •


قوشۇمچە سۆز

بىز «رۇت» دېگەن كىتابنى ئوقۇغىنىمىزدا، ئۇنى «باتۇر ھاكىملار» دېگەن تارىخ بىلەن سېلىشتۇرۇپ ئوقۇساق پايدىلىق بولىدۇ. ئىككى تارىخ ئوخشاش بىر دەۋرنى بايان قىلغان. لېكىن كۆپ جەھەتلەردىن ئىككى تارىخنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى پەرقلەر ئىنتايىن چوڭ.



«باتۇر ھاكىملار» بىلەن «رۇت» دېگەن كىتابنىڭ سېلىشتۇرمىسى: ـ

(ئا) «باتۇر ھاكىملار»دا تارىخقا مۇناسىۋەتلىك شەخسلەر ئىنتايىن كۆپ؛ «رۇت»تا ئىنتايىن ئاز.

(ئە) «باتۇر ھاكىملار» بىرقەدەر ئۇزۇن كىتاب؛ «رۇت» بولسا ئىنتايىن قىسقا.

(ب) «باتۇر ھاكىملار»دا پۈتكۈل ئىسرائىل خەلقى ۋە زېمىنىنىڭ ئىشلىرى يېزىلغان؛ «رۇت»تا پەقەت كىچىككىنە بىر شەھەردىكى ئىشلار يېزىلغان. 

(پ) «باتۇر ھاكىملار»نىڭ تارىخى 300 يىللىق بىر مەزگىلنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛ «رۇت» پەقەت بىر ئەۋلادنىڭ ئىشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

(ت) «باتۇر ھاكىملار»نىڭ تارىخىدا قىرغىنچىلىق، باسقۇنچىلىق، بىر كېنىزەكنىڭ جەسىتىنىڭ پارچە-پارچە قىلىنىشى، ئىچكى ئۇرۇش، رەزىل كاھىنلار قاتارلىقلار بايان قىلىنغان. بۇ ۋەقەلەرنىڭ بەزىلىرى يۈز بەرگەن بىنيامىن زېمىنى بەيت-لەھەم شەھىرىگە پەقەت ئۈچ-تۆت كىلومېتر كەلسىمۇ، لېكىن «رۇت»تا خاتىرىلەنگەن ئىشلار «باتۇر ھاكىملار»دا خاتىرىلەنگەن ئىشلارغا مۇتلەق ئوخشىمايدۇ.


بۇ ئىككى كىتابنى سېلىشتۇرۇپ ئوقۇش ئارقىلىق بىز مۇنداق ئاددىي بىر ساۋاتقا ئىگە بولىمىز: ــ گەرچە ئۆز دەۋرىمىزدىكىلەرنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك قايتا-قايتا گۇناھ قىلىۋېرىدىغان «گۇناھنىڭ دەۋرلىكى»گە چۈشۈپ قېلىشقان بولسىمۇ، ئۇنىڭغا ئېزىپ ئەگىشىشگە مەجبۇرلانغان ئەمەسمىز. بىز خۇدادىن ئەيمىنىپ، ئۇنى ئىزدىسەك، ھاياتىمىز ئەتراپىمىزدىكىلەردىن تولىمۇ پەرقلىق بولالايدۇ.


ئەلىمەلەكنىڭ ئىسرائىلنى تەرك قىلىش قارارى 

ئەگەر ئەلىمەلەك ۋە نائومى ئەجدادى ئىبراھىمنىڭ ئائىلىسىدىكى تارىختىن ساۋات-ئىبرەت ئالغان بولسا، ئوزۇق-تۈلۈك تاپىمىز دەپ خۇدا ئىسرائىل خەلقىگە ئاتا قىلغان زېمىندىن چىقىپ كېتىشىنىڭ دائىم چاتاقلارنى پەيدا قىلىدىغانلىقىدىن ئىبارەت ساۋاقنى بىلگەن بولاتتى. ئىبراھىم، ئىسھاق ۋە ياقۇپلارنىڭ تارىخلىرىنىڭ ھەممىسى بۇ ئىشقا گۇۋاھلىق بېرىدۇ. خۇدا ئۆز خەلقىگە «سىلەرگە ياخشى زېمىننى ئاتا قىلىمەن» دېگەن ۋەدىنى قىلغانىكەن، ئۇنىڭ شۇ يەردە ئولتۇراقلاشقان ئىسرائىللارنى بېقىشى تۇرغان گەپ ئىدى. ئەمما مەزكۇر تارىختا ئەلىمەلەكنىڭ زېمىندىن ئايرىلىشى توغرۇلۇق پەرۋەردىگاردىن يول سورىغانلىقى ھەققىدە ھېچقانداق سۆز يوق؛ قارىغاندا، ئۇنىڭ بۇ پىلانىنى خۇدادىن ئەمەس، بەلكى پۈتۈنلەي بىر «ئىنسانىي پىلان» دېگىلى بولىدۇ. قەھەچىلىكتە ئۇلار پەرۋەردىگاردىن يول سورىغان بولسا، شۈبھىسىزكى، خۇدا بۇنىڭ مەلۇم بىر يول ئارقىلىق ئۇلارغا يۈرگۈزگەن «تەربىيىلىك جازا»سىنىڭ بىر قىسمى ئىكەنلىكىنى، شۇنىڭدەك ئۆز خەلقى ئۆزىگە قاراپ توۋا قىلىپ قايتىپ كەلسە، ئۇلارغا ئوزۇق-تۈلۈكنىڭ بولىدىغانلىقىنى كۆرسىتەتتى (خۇدانىڭ شۇنداق «تەربىيىلىك جازا»لىرى توغرۇلۇق «كىرىش سۆز»ىمىز ۋە «باتۇر ھاكىملار»دىكى «قوشۇمچە سۆز»نىمۇ كۆرۈڭ).

ئەمىلىيەتتە ئۇلارنىڭ قارارى ئەھۋالىنى تېخىمۇ بەتتەرلەشتۈردى. ئۇلارنىڭ «ئىنسانىي پىلان»ى ئۆزلىرىنى ئازاب-ئوقۇبەتتىن ۋە ئۆلۈمدىن قۇتقۇزمىدى.

ھالبۇكى، خەقنىڭ نەزىرى چۈشمەيدىغان يوقسۇل بىر ئايالنىڭ قارارى بۇ ئائىلىنىڭ پۈتۈن ئەھۋالىنى ئۆزگەرتىدۇ. نائومى پەلەستىنگە (قانائانغا) قايتىشنى قارار قىلغاندىن كېيىن، رۇت ئۇنىڭغا ھەمراھ بولۇپ بېرىشنى نىيەت قىلىدۇ؛ نەتىجىدە، ئۇ ئاخىرىدا رەببىمىز ئەيسا مەسىھنىڭ ئەجدادى بولۇشقا مۇيەسسەر بولىدۇ. ماتتا تەرىپىدىن پۈتۈلگەن مەسىھنىڭ نەسەبنامىسىدا رۇت تىلغا ئېلىنىدۇ؛ يەھۇدىي خەلقىنىڭ ئەنئەنىلىرى بويىچە نەسەبنامىلەردە پەقەت ئەرلەرنىڭ ئىسمىلىرىلا خاتىرىلىنىدۇ («مات.» 5:1)؛ رۇت ئايال ھەم موئابلىق بولۇپ، يەھۇدىي بولمىسىمۇ، يەنىلا شۇ نەسەبنامىدا تېپىلىدۇ. 


«رۇت»تا كۆرۈنگەن ئىسىملارنىڭ مەنىلىرى

«ئەلىمەلەك» ــ «مېنىڭ خۇدايىم پادىشاھدۇر». گەرچە ئۇنىڭ شۇنداق ياخشى ئىسمى بولسىمۇ، ئەلىمەلەك خۇدانىڭ ئىسرائىلنىڭ پۈتكۈل زېمىنىغا ئىگە ئىكەنلىكىنى، ئۆزىدىن قورققانلارنى ساقلايمەن دېگەن ۋەدىلىرىدە تۇرىدىغانلىقىنى چىڭ تۇتمىغان ئوخشايدۇ.

«نائومى» ــ «يېقىملىق»، «كۆڭۈللۈك» دېگەن مەنىدە. نائومىنىڭ ئۆز ئىسمى توغرۇلۇق ئاچچىق سۆزلىرىنى 20:1دە كۆرۈڭ. ئەمما ئاخىرقى ھالىتىدىن ئۇنىڭ ئىسمى ھەقىقەتەن جىسمىغا لايىق بولدى.

ئەلىمەلەكنىڭ ئىككى ئوغلىدىن: ــ «ماھلون» ــ «بىمار»، «ئاغرىق» دېگەننى، «كىلىيون» ــ «ئاجىز»، «زەئىپ»، «بوش» دېگەننى بىلدۈرىدۇ. ئۇلارنىڭ ئىسىملىرى دەرۋەقە ياكى ئۇلارنىڭ جىسمانىي ھالىنى ياكى بەلكىم بېشارەتلىك ھالدا ئۇلارنىڭ «ئىمان-ئىشەنچى ئاجىز» دېگەن روھىي ھالىتىنى سۈپەتلىگەن بولسا كېرەك.

«رۇت» ــ «دوستلۇق» ياكى «دوست» دېگەننى بىلدۈرىدۇ. رۇت دەرۋەقە ئىنتايىن سادىق دوست ئىدى.

«ئورپاھ» ــ «جەرەن» دېگەن مەنىدە بولۇشى مۇمكىن.

«بوئاز» ــ بەلكىم «ئۇنىڭدا كۈچ بار» ياكى «چاققانلىق»، «يۈرۈشلۈك» دېگەن مەنىدە. بۇ ئىككى تەرەپ دەرۋەقە ئۇنىڭدا كۆرۈنەرلىكتۇر. بوئازنىڭ ئانىسى (سالموننىڭ ئايالى) يېرىخودىكى «پاھىشە ئايال راھاب» ئىدى («يەشۇئا» 2-باب، 17:6، 23، «مات.» 5:1، «ئىبر.» 31:11نى كۆرۈڭ). بوئاز بىرسىنىڭ ياقا يۇرتتا مۇساپىر بولغاندىكى قىيىنچىلىقىنى ئوبدان چۈشەنگەن.


مۇئەللىپنىڭ كىتابنى يېزىشتا نېمە مەقسەتلىرى بار؟

مۇئەللىپنىڭ (ۋە شۇنىڭدەك خۇدانىڭ ئۆزىنىڭ، ئەلۋەتتە) كىتابدا بولغان مەقسەتلىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، دەپ ئىشىنىمىز: ــ


(1) داۋۇت پادىشاھنىڭ يەھۇدانىڭ نەسلى ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاش؛


(2) خۇداسىزلىق بىر دەۋردە خۇداغا ئىتائەتمەن ۋە ئىخلاسمەن بولۇشقا مۇمكىنچىلىك بولىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاش؛ خۇدانىڭ «قالدىسى» ئۆزىگە سادىق تۇرۇۋېرىدۇ.


(3) «ھەمجەمەت-نىجاتكار» دېگەننىڭ رولىنى بايان قىلىش. بۇنىڭ مۇھىملىقى دەل شۇكى، تەۋرات ھەم ئىنجىلدا خۇدانىڭ ئۆزى ئۇنىڭ ئەۋەتكەن مەسىھى ئارقىلىق ئىسرائىلغا، ئاندىن پۈتكۈل دۇنياغا «ھەمجەمەت-نىجاتكار» بولىدىغانلىقى كۆرسىتىلىش؛


(4) داۋۇتنىڭ جەمەتىنىڭ تارىخىنى كۆرسىتىش.

«رۇت»نىڭ ئاخىرقى ئايەتلىرىدىن قارىغاندا، ئېنىقكى، كىتاب ئۇنىڭدا تەسۋىرلەنگەن ۋەقەلەردىن ئاز دېگەندە ئۈچ دەۋردىن كېيىن ھازىرقى شەكىلدە يېزىلغان. شۈبھىسىزكى، مەزكۇر كىتاب يېزىلغان ۋاقىتقىچە، بۇ ئىشلار بوئاز جەمەتى ئۈچۈن ئىنتايىن قەدىرلەنگەن بىر ئائىلە تارىخى بولۇپ كەلگەن. ئەمما كىتابنىڭ داۋۇت تەختكە ئولتۇرۇشتىن بۇرۇن يېزىلغانلىقى يەنە ئېنىق؛ چۈنكى 17:4دە «ئۇ (ئوبەد) يەسسەنىڭ ئاتىسى بولدى؛ يەسسە پادىشاھ داۋۇتنىڭ ئاتىسى بولدى» دېمەي، بەلكى «ئۇ (ئوبەد) يەسسەنىڭ ئاتىسى بولدى؛ يەسسە داۋۇتنىڭ ئاتىسى بولدى» دەپ يېزىلغاندۇر.

تەۋراتتىكى «سامۇئىل» دېگەن تارىخنى ئوقۇغانلار ئىسرائىلنىڭ بىرىنچى پادىشاھى بىنيامىن قەبىلىسىدىن بولغان سائۇل ئىكەنلىكىنى بىلىدۇ. ھالبۇكى، سائۇل ھۆكۈم سۈرۈش ۋەزىپىسىنى ياخشى باشلىغان بولسىمۇ، ئۇ ئاخىرىدا ۋاپاسىزلىق تۈپەيلىدىن خۇدا تەرىپىدىن پادىشاھلىقىدىن چەتكە قېقىلىدۇ. سامۇئىل پەيغەمبەر ئاستىرتىن داۋۇتنى كەلگۈسى پادىشاھ بولۇشقا مەسىھلەيدۇ («1سام.» 16-باب). سائۇل ۋاپات بولغاندىن كېيىن ئىسرائىل خەلقى داۋۇتنى ھەقىقىي يەھۇدىي ئەمەس» دەپ قارىشى مۇمكىن ئىدى؛ چۈنكى ئۇنىڭ نەسەبنامىسىدە «يەھۇدىي بولمىغان» ئىككى ئايال، يەنى «پاھىشە راھاب» ۋە «موئاب قىزى رۇت» بار ئىدى. شۇڭا بەزىلىرى داۋۇتنىڭ پادىشاھ بولۇشىنى قوبۇل قىلىشقا قارشى پىكىردە بولغان بولۇشى مۇمكىن ئىدى. ئۇلاردىن بەزىلىرى دەرۋەقە سائۇلنىڭ ئوغلى ئىشبوشەتكە ئەگەشكەن («2سام.» 8-10-باب). شۇنىڭ ئۈچۈن مۇمكىنچىلىكى باركى، سامۇئىل پەيغەمبەر خەلقنىڭ ھەقىقىي ئەھۋالنى ۋە بوئاز جەمەتىدىكىلەرنىڭ ھەقىقىي پەزىلەتلىرىنى بىلىپ يېتىشى ئۈچۈن «رۇت» دېگەن مەزكۇر تارىخنى يازغان؛ ئەمەلىيەتتە بوئاز ۋە رۇتنىڭ يۈكسەك ئەمەللىرى بىنيامىن قەبىلىسىدىكىلەرنىڭ (يەنى سائۇلنىڭ جەمەتىدىكىلەرنىڭ) دەھشەتلىك تارىخى («باتۇر ھاكىملار»دا خاتىرىلەنگەن) بىلەن سېلىشتۇرغاندا، پۈتۈنلەي ئوخشىمايدۇ.

«باتۇر ھاكىملار» ۋە «رۇت»نىڭ داۋۇتنىڭ پادىشاھ بولۇشىدىن ئىلگىرى يېزلىغانلىقىغا يەنە كىچىك بىر پارچە ئىسپات بار. «باتۇر ھاكىملار»دىكى 1-بابتا، «لېكىن بىنيامىنلار بولسا يېرۇسالېمدا ئولتۇرۇۋاتقان يەبۇسىيلارنى قوغلاپ چىقىرىۋېتەلمىدى؛ شۇڭا تا بۈگۈنگىچە يەبۇسىيلار بىنيامىنلار بىلەن يېرۇسالېمدا بىللە تۇرماقتا» دېيىلىدۇ («ھاك.» 21:1). ھالبۇكى، داۋۇت پادىشاھ بولۇپ تىكلەنگەندىن كېيىن دەسلەپكى ئەمەللىرىنىڭ بىرى يېرۇسالېمنى ئىشغال قىلىپ، ئۆز پايتەختى قىلىشتىن ئىبارەت ئىدى («2سام.» 6:5-7). شۇنىڭ ئۈچۈن مەزكۇر كىتابلار شۇ ۋەقەدىن ئىلگىرى، ئەمما داۋۇت ئاللىقاچان مەشھور بولۇپ قالغان بىر مەزگىلدە (بەلكىم سامۇئىل پەيغەمبەر تەرىپىدىن) يېزىلغان بولسا كېرەك.


(5) خۇدانىڭ مېھىر-شەپقىتىنىڭ «يەھۇدىي ئەمەسلەر» («يات ئەللەر»، «تائىپىلەر»)نى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىنى ئىسپاتلاش.


(6) مەسىھنىڭ «ھەمجەمەت-نىجاتكار» بولىدىغانلىقىغا بىر خىل «بېشارەتلىك تارىخ» ياكى «بېشارەتلىك رەسىم»نى كۆرسىتىش.


مەسىھ ئەيسانىڭ بارلىق ئىنسانلارغا «ھەمجەمەت-نىجاتكار» بولۇشى

تەۋراتتىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ خۇدانى «ھەمجەمەت-نىجاتكار» (ئىبرانىي تىلىدا «گوئېل») دەپ كۆرسىتىشىنىڭ ئۆزى ئادەمنى ئىنتايىن ھەيران قىلارلىق ئىشتۇر. چۈنكى خۇدا قانداقمۇ ئىنسانغا «ھەمجەمەت» ياكى «تۇغقان» بولسۇن؟ مەسىلەن، «ئايۇپ» 25:19دە مۇنداق دېيىلىدۇ: ــ

«مەن شۇنى بىلىمەنكى، ئۆزۈمنىڭ ھەمجەمەت-قۇتقۇزغۇچىم ھاياتتۇر،

ئۇ ئاخىرەت كۈنىدە يەر يۈزىدە تۇرۇپ تۇرىدۇ!»

بىز بولۇپمۇ «رۇت» دېگەن كىتاب ئارقىلىق «ھەمجەمەت نىجاتكار» بولۇش ئىشى توغرۇلۇق تېخىمۇ خەۋەردار بولغاچقا، ئايۇپ پەيغەمبەرنىڭ بۇ بېشارىتىنى: «مېنىڭ ئەرشتە بىر يېقىنىم، ماڭا تۇغقان بولغان بىرسى بار؛ ئۇ ماڭا تۇغقان بولغاچقا مېنى قۇتقۇزۇشقا رازى بولىدۇ؛ ئۇ ئاخىرقى زاماندا كېلىپ، خۇدانىڭ ھۆكۈملىرىنى سۈرۈپ، بارلىق ئىشنى سوراپ ھەممىسىنى دۇرۇس قىلىدۇ!» دېگەندەك چۈشەنسەك بولىدۇ.

رەببىمىز ئەيسا مەسىھ ئەرشتىن كېلىپ، ئىنسان بولۇپ تۇغۇلغاچقا («يۇھ.» 14:1)، ئۇ پۈتكۈل ئىنسانىيەت ئۈچۈن «ھەمجەمەت-نىجاتكار» بولۇش ئورنىنى ئالىدۇ.

«ھەمجەمەت نىجاتكار»نىڭ مەلۇم بىر تۇغقىنىنى قۇللۇقتىن قۇتقۇزۇشى ئۈچۈن تۆۋەندىكى سالاھىيەتلىرى بولۇشى كېرەك: ــ

(1) ئۇنىڭ يېقىن تۇغقىنى بولۇشى كېرەك؛

(2) ھۆرلۈك بەدىلىنى تۆلەشكە رازى بولۇشى كېرەك؛

(3) ئۇنىڭدا ھۆرلۈك بەدىلى بولۇشى كېرەك ۋە ئۇنى نەق مەيداندا تۆلىيەلەيدىغان بولۇشى كېرەك!

(4) ئۆزى ئەركىن كىشى بولۇشى كېرەك (ئۇنى توسىدىغان ياكى ئۇنىڭغا چاپلىشىۋالىدىغان باشقا بىر ئىش ياكى ئەھۋال بولماسلىق كېرەك)؛

ئىنجىلنى ئوقۇغاندا، ئوقۇرمەنلەر رەببىمىز ئەيسا مەسىھنىڭ بۇ سالاھىيەتلىرىنىڭ ھەممىسى بار بولغانلىقىنى كۆرەلەيدۇ. بوئاز «ھەمجەمەت-نىجاتكار»لىق ئىشىنى ئادا قىلىشى بىلەن ئۇ يەھۇدىي بولمىغان رۇتنى خۇدانىڭ خەلقىنىڭ تەۋراتتىكى «نىجاتلىق تارىخ»نىڭ بىر قىسمى قىلىپ كىرگۈزىدۇ. مەسىھ ئەيسا «ھەمجەمەت-نىجاتكار»لىق ئىشىنى ئادا قىلىشى بىلەن يەھۇدىي بولمىغان بىزلەرنى (ئىشەنگەن بولساق) خۇدانىڭ خەلقىنىڭ تولۇق ھەم مەڭگۈلۈك «نىجاتلىق تارىخ»ىنىڭ بىر قىسمى قىلىپ كىرگۈزىدۇ. بوئاز ۋە رۇتنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى «ئاشىق-مەشۇقلۇق تارىخ» بولسا مەسىھ بىلەن نۇرغۇنلىغان «يات ئەللىكلەر»دىن تەركىب تاپقان جامائىتىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى چوڭقۇر مېھىر-مۇھەببەت ۋە مۇناسىۋىتىنى كۆرسىتىدىغان ئاجايىب بىر رەسىم بولىدۇ. شۇنىڭدەك ئەمەلىيەتتە، پۈتكۈل مۇقەددەس كىتابنى خۇدانىڭ ئۆز خەلقى بولغان جامائەتكە چوڭقۇر مېھىر-مۇھەببىتىنى ئايان قىلغان، «قوزىنىڭ توي زىياپىتى» بىلەن ئاخىرلىشىدىغان بىرخىل «رومانتىك ھېكايە» دېگىلى بولىدۇ («ۋەھ.» 9:19، 9:21-27).