ئىنجىل 1-قىسىم
«ماتتا»نىڭ تەپسىرى
(«ماتتا بايان قىلغان خۇش خەۋەر»)
كىرىش سۆز
ئاۋۋال، پۈتكۈل ئىنجىلغا قوشقان «كىرىش سۆز»ىمىزدىكى «ئەيسانىڭ يەر يۈزىدىكى ھاياتى خاتىرىلەنگەن «تۆت بايان»غا كىرىش سۆز»ىمىزدە شەرھىلىگەن «ماتتا» توغرۇلۇق مەزمۇننى كۆرۈڭ.
مەزمۇن: ـ
1. ئەيسانىڭ نەسەبنامىسى ۋە دۇنياغا كېلىشى (1-، 2-بابلار)
2. ئەيسانىڭ خىزمىتى باشلىنىش ئالدىدا (3-بابتىن 4-باب 11-ئايەتكىچە)
3. ئەيسانىڭ گالىلىيەدىكى خىزمىتى (4-باب 12-ئايەتتىن 18-بابقىچە)
4. ئەيسانىڭ گالىلىيەدىن يېرۇسالېمغا سەپىرى (19-، 20-بابلار)
5. ئەيسانىڭ يەر يۈزىدىكى خىزمىتىنىڭ ئاخىرقى ھەپتىسى (-27-21بابلار)
6. ئەيسانىڭ ئۆلۈمدىن تىرىلىشى (28-باب)
••••••••
قوشۇمچە سۆز
1:1 «بۇ ئىبراھىمنىڭ ئوغلى ۋە داۋۇتنىڭ ئوغلى بولغان ئەيسا مەسىھنىڭ نەسەبنامە كىتابىدۇر»
مۇشۇ ئايەتتە گرېك تىلىدىكى «گېنېسىس» دېگەن سۆز «نەسەبنامە» دەپ تەرجىمە قىلىنىدۇ. شۈبھىسىزكى، بۇ سۆز ئاساسەن 1-16-ئايەتتىكى «نەسەبنامە»نى كۆرسىتىدۇ. لېكىن بۇ سۆزنىڭ بىرىنچى مەنىسى شۇ ئەمەس. تەۋراتنىڭ بىرىنچى قىسمى («يارىتىلىش») گرېك تىلىدا «گېنېسىس» دەپ ئاتىلىدۇ، مەنىسى «باشلىنىش» ياكى «تۇغۇلۇش». شۇ قىسىم ئون بۆلۈمگە بۆلۈنىدۇ، ھەربىر بۆلۈمنىڭ بېشىدا «ئەمدى بۇلار بولسا پالانچىنىڭ (ئادەمئاتىنىڭ، نۇھنىڭ، شەمنىڭ، تەراھنىڭ، ئىسمائىلنىڭ، ئىسھاقنىڭ،...) دەۋرلىرى...» دەپ يېزىلىدۇ ۋە بۇ بۆلۈم بىزگە شۇ ئائىلىنىڭ تارىخىنى خاتىرىلەپ بېرىدۇ. بىزگە ھېچ گۇمان يوقكى، ماتتا مۇشۇ ئىبارىنى ئوخشاش مەنىدە ئىشلىتىدۇ. لېكىن بۇ ئىبارە پەقەت ئۆز كىتابىنىڭ بېشىدا ئەمەس، بەلكى (خۇدانىڭ ئۆز پىلانى بويىچە) تولۇق ئىنجىلنىڭ بېشىدا كېلىدۇ. شۇ چاغدا مەنىسى «بۇ كىتاب ئەيسا مەسىھ ۋە ئۇنىڭ دەۋرى (ئۇنىڭ جىسمانىي تەرىپىدىن ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ روھى تەرىپىدىن تۇغۇلغانلار)نىڭ خاتىرىسىدۇر» بولىدۇ.
7:3 «پەرىيسىلەر» ۋە «سادۇقىيلار» دېگەن دىنىي مەزھەپلەر
«پەرىيسىلەر» بولسا، مۇسا پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن تەۋرات قانۇنىنىڭ بارلىق تەپسىلاتلىرىغا قاتتىق ۋە تولۇق رىئايە قىلىشنى تەكىتلەيدىغان بىر ئېقىم ياكى مەزھەپ ئىدى. ئۇلار ئىسرائىل تەۋرات قانۇنىغا تولۇق بويسۇنمىغانلىقى ئۈچۈن خۇدا ئۇلارنى سۈرگۈن قىلدۇرغان، شۇنداقلا ھازىر ئۇلارنى چەتئەل ھاكىمىيىتىنىڭ قاتتىق ئىدارىسى ئاستىغا قويغان، دەپ قارايتتى. بۇ كۆزقاراش توغرىدەك كۆرۈنگىنى بىلەن، ئىسرائىلنىڭ بابىلغا سۈرگۈن بولغانلىقىنىڭ ئاساسىي سەۋەبى قانۇن تەپسىلاتلىرىغا بويسۇنمىغانلىقى ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۇلارنىڭ تەۋرات قانۇنىدىكى مۇھىم روھىي ۋە ئەخلاقىي جەھەتتىن (ئادەمنىڭ ئىچكى دۇنياسى جەھەتتىن) خۇدانىڭ ئىبادىتىدىن يىراقلىشىپ كەتكەنلىكىدىن ئىبارەت ئىدى. ھالبۇكى، پەرىسىيلەر تەۋرات قانۇنىغا سىرتقى جەھەتتە رىئايە قىلىشنى ئىنتايىن تەكىتلەيتتى. باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، ئۇلار قانۇندىكى مۇراسىملار، كىيىم-كېچەك، يېمەك-ئىچمەك توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەرنى تەكىتلەپ، ئادەمنىڭ ئىچكى دۇنياسىنى باشقۇرىدىغان تەلەپلىرىنى كۆزگە ئىلمايتتى. ئۇلار ھەتتا ئۆزلىرى «قانۇننى قوغدايدىغان» يېڭى بىر تۈزۈم بەلگىلىمىلىرى («توسما» ــ ئىبرانىي تىلىدا «گەزەروت»)نى ئىجاد قىلىپ چىققانىدى. ئۇلارنىڭ كۆزقارىشىدا، «ئادەم مۇشۇنداق «توسما بەلگىلىمىلەر»دىن ھالقىپ كەتمىسىلا، جەزمەن تەۋرات قانۇنىنى بۇزۇشقا يېقىن كېلەلمەيدۇ، شۇنىڭ بىلەن «توسما بەلگىلىمىلىرى» بىلەن تەۋرات قانۇنىنى بۇزۇشتىن بىخەتەر ساقلىدۇق» دەپ ئويلايتتى.
مەسىلەن، «شابات كۈنى» (دەم ئېلىش كۈنى)دە «تاسادىپىيلىقتىن ئىشلەش»نىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن «بۇغدايلىقتىن ئۆتمەسلىك كېرەك!» دېگەن بىر بەلگىلىمىنى چىقارغان. ئۇلارنىڭ كۆزقارىشىچە بۇغدايلىقتىن ئۆتكەندە: ــ
(1) يەرگە چۈشكەن پىشقان بۇغداينى تاسادىپىيلىقتىن دەسسەپ سېلىپ، داننى پوستىدىن ئايرىۋېتىشىڭىز مۇمكىن؛ بۇ «خامان تېپىش» بولۇپ قالىدۇ؛
(2) تونىڭىز تاسادىپىيلىقتىن پىشقان بۇغدايغا سۈركىلىپ كېتىپ دانلار كىيىم پەشلىرىگە ئىلىنىپ قېلىشى مۇمكىن، بۇ «ھوسۇل ئېلىش» بولۇپ قالىدۇ؛
(3) ئۇ دانلار يەنە بەلكىم يەرگە چۈشۈپ كېتىشى مۇمكىن، بۇ ئىش «ئۇرۇق چېچىش» بولۇپ قالىدۇ. بۇنداق بولۇش گۇناھ ئۆتكۈزگەن ھېسابلىنىدۇ
ئۇلارنىڭ مۇشۇنداق تۈگىمەس بەلگىلىمىلىرى بار ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇلار تەۋرات قانۇنىدا ئەسلىدە پەقەت لاۋىيلارغا ۋە كاھىنلارغىلا ئالاھىدە قارىتىلغان «ھېچبىر ئۆلۈك نەرسىلەرگە تەگمەسلىك كېرەك» (ئۇلار ئۈچۈن ھەتتا ئۆلگەن نەرسىلەر تەگكەن جايلارمۇ ھارام بولاتتى)، دېگەندەك ھارام بىلەن ھالال بېكىتىلگەن بەلگىلىمىلەرنى قەسەم ئىچىپ ئۆزلىرىگە تەتبىقلىغانىدى.
رەب ئەيسانىڭ ئۇلار بىلەن بولغان قارشىلىشىشى ئۈچ جەھەتتە ئىدى: ــ
(1) ئۇلار «سىرتقى جەھەتتىكى» رىئايە قىلىشنى تەكىتلەپ، تەۋرات قانۇنىنىڭ ئىچكى مەنىسىنى ئۇنۇتقانىدى («مات.» 23:23)؛
(2) ئۇلار ئۇستازلىرىنىڭ تەۋرات قانۇنى ئۈستىدىكى شەرھىي سۆزلىرىنى تەۋرات قانۇنىدىن ئۈستۈن قويغانىدى («مات.» 1:15-9)؛
(3) ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ قاتتىق تەرتىپ-تەربىيىسىدىن ئىنتايىن تەكەببۇرلىشىپ، باشقىلارنى كەمسىتكەنىدى («لۇقا» 10:18-14).
«سادۇقىيلار» دېگەن دىنىي ئېقىم ياكى مەزھەپنىڭ بولسا تەۋرات قانۇنىدىن پەقەت ئاددىي پرىنسىپلارنى ئىزدەپ «پەزىلەتلىك ئەخلاقتا بولساقلا، تەۋرات قانۇنىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن بولىدۇ» دېگەندەك پوزىتسىيىسى بار ئىدى. (ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ بۇ تەلىمى روسۇل پاۋلۇسنىڭكىگە يېقىن كېلەتتى («رىم.» 8:13-10). بىراق ئۇلارنىڭ تەۋرات قانۇنىنى ئاددىيلاشتۇرۇشى پەقەت تەۋراتنىڭ دەسلەپكى بەش قىسمى («مۇساغا چۈشۈرۈلگەن قانۇن»)نى قوبۇل قىلىپ تەۋراتتىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ يازمىلىرىنى ۋە زەبۇرنى رەت قىلاتتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، «مۇساغا چۈشۈرۈلگەن قانۇن»نى قوبۇل قىلىمىز دېگىنى بىلەن، مۇشۇ قىسىملاردا خاتىرىلەنگەن بارلىق مۆجىزىلەرنى («تەبىئەتتىن تاشقىرى ھادىسىلەر»نى) پەقەت «كۆچمە مەنىدىكى رىۋايەت» دەپ ئۇلارغا ئىشەنمەيتتى. شۇنىڭدەك ئۇلار پەرىشتىلەر، قىيامەت كۈنى، «ئۆلۈمدىن تىرىلىش» قاتارلىق ئىشلارنى مەۋجۇت ئەمەس دەپ قارايتتى («روس.» 8:22). مۇقەددەس يازمىلارنى بىلىپ چۈشەنمىگەنلىكى ۋە ئېتىقادسىزلىقى ئۈچۈن ئەيسا ئۇلارغا قاتتىق تەنبىھ بەردى: «سىلەر نە مۇقەددەس يازمىلارنى نە خۇدانىڭ قۇدرىتىنى بىلمىگەنلىكىڭلار ئۈچۈن ئازغانسىلەر» («مات.» 29:22، «مار.» 27:12). «... شۇڭا سىلەر قاتتىق ئادىشىپ كەتكەنسىلەر».
ئەيسانىڭ «ماتتا»دا خاتىرىلەنگەن نەسەبنامىسى (16:1)
بىز 16:1دە: ــ «ياقۇپتىن مەريەمنىڭ ئېرى بولغان يۈسۈپ تۆرەلدى؛ مەريەم ئارقىلىق مەسىھ ئاتالغان ئەيسا تۇغۇلدى» دەپ ئوقۇيمىز. بۇنى ئەيسانىڭ «لۇقا»دا خاتىرىلەنگەن نەسەبنامىسى بىلەن سېلىشتۇرغاندا، «لۇقا»دا مۇناسىۋەتلىك يەردە «ئەيسا خۇدا يولىدا خىزمەت قىلىشقا كىرىشكەن ۋاقىتتا، ئوتتۇز ياشلاردا ئىدى. كىشىلەرنىڭ نەزىرىدە ئۇ يۈسۈپنىڭ ئوغلى ئىدى. يۈسۈپ ئېلىنىڭ ئوغلى... (ئىدى)» دېگەننى بايقايمىز («لۇقا» 23:3).
«ماتتا» ۋە «لۇقا» قىسمىدىكى بۇ بايانلاردىن شۇ ئېھتىمالغا يېقىنكى، ماتتا ئەيسانىڭ «ئاتا تەرەپ» (يۈسۈپ تەرەپتىن بولغان) نەسەبنامىسىنى كۆرسىتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ماتتا يۈسۈپنىڭ داۋۇتنىڭ ئەۋلادى ئىكەنلىكىنى، شۇنداقلا قانۇن بويىچە خۇدانىڭ داۋۇتقا تاپشۇرۇلغان ۋەدىلىرىگە ۋارىسلىق قىلىش ھوقۇقى ئەيساغا ئۆتكۈزۈلگەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ. «لۇقا»دا بولسا ئەيسا «كىشىلەرنىڭ نەزىرىدە يۈسۈپنىڭ ئوغلى» دېيىلىدۇ، ئەيسانىڭ «لۇقا»دا خاتىرىلەنگەن نەسەبنامىسى ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭ «ئانا تەرەپ» («ئېلىنىڭ قىزى مەريەم» تەرەتپتىن بولغان) نەسەبنامىسى دېيىش كېرەك. يۈسۈپنىڭ «ئېلىنىڭ ئوغلى» دەپ ئاتىلىشىنىڭ سەۋەبى: ــ
(1) قىز-ئاياللار ئادەتتە نەسەبنامىلەردە تىلغا ئېلىنمايدۇ؛
(2) گرېك تىلىدا «ئوغلى» بەزى ۋاقىتلاردا «كۈيئوغلى»نى كۆرسىتىدۇ؛
(3) مۇمكىنچىلىكى باركى، ئېلى بىزگە نامەلۇم بىر چاغدا يۈسۈپنى ئۆز ئوغلى سۈپىتىدە بېقىۋالغانىدى. لۇقا ئەيسانىڭ نەسەبنامىسىنىڭ قانۇنىي جەھەتلىرىگە ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ھەقىقەتەن كىمنىڭ ئەۋلادى ئىكەنلىكىگە قىزىقىدۇ.
ئادەمنى ھەيران قىلارلىقى شۇكى، ئەيسا جىسمانىي ۋە قانۇنىي جەھەتتىن، ئانىسى مەريەم تەرەپتىمۇ، «بېقىۋالغۇچى ئاتا»سى بولغان يۈسۈپ تەرەپتىنمۇ «داۋۇتنىڭ ئوغلى»، شۇنداقلا ئۇنىڭ تەختىگە ۋارىسلىق قىلغۇچى ئىدى.
23:2 «ئۇ... (ئەيسا) ناسارەت دېگەن بىر يېزىغا ئورۇنلاشتى. شۇنىڭ بىلەن خۇدانىڭ پەيغەمبەرلەر ئارقىلىق: «ئۇ ناسارەتلىك دەپ ئاتىلىدۇ» دېگىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇلدى».
بۇ بايان دەسلەپتە بەلكىم ئادەمنى سەل قايماقتۇرۇپ، بىزگە «ماتتا تەۋراتتىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ يازملىرىنى شۇنداق ياخشى بىلەمدىغاندۇ؟» دېگەن ئويغا كەلتۈرۈپ قويۇشى مۇمكىن؛ چۈنكى تەۋراتتىكى ھېچقايسى يەردىن «ئۇ ناسارەتلىك دەپ ئاتىلىدۇ» دېگەن جۈملىنى تاپالمايمىز. ئەمەلىيەتتە ئىبرانىي تىلىدىكى «ناسارەتلىك» دېگەن سۆزنىڭ يىلتىزىنى تەھلىل قىلساق، ئىككى ئىمكانىيەت پەيدا بولىدۇ. بىرىنچىسى، ئۇ ئىبرانىي تىلىدا «نوتسرى» (ياكى «نەتزەر» ــ «شاخ» دېگەن سۆز بىلەن مۇناسىۋەتلىك) دېگەن سۆزنىڭ گرېك تىلىدىكى «ناسارەتلىك» دېگەن ئىپادىسىدۇر. تەۋراتتا، مەسىھنى «شاخ» دەپ ئاتىغان تۆت بېشارەت بار («يەش.» 1:11دىكى «نەتزەر»، «يەر.» 5:23 ۋە 15:33 ۋە «زەك.» 18:3). بۇ كۆزقاراش توغرا بولسا خۇدانىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن ئەيسا ئولتۇراقلاشقان جاينىڭ ئىسمى ئۆزىنىڭ بېشارەتلىك ئىسىملىرىنىڭ بىرىگە مۇناسىۋەتلىك بولغان بولىدۇ.
ئىككىنچى كۆزقاراش بولسا «ناسارەتلىك» دېگەن سۆز ئىبرانىي تىلىدىكى «نائاتز» (كەمسىتىش») بىلەن مۇناسىۋەتلىكتۇر (فرۇختەنبائۇم پروفېسسورنىڭ ««ماتتا» توغرۇلۇق لېكسىيىلىرى»). ئۇنداقتا «ناسارەتلىك» بەلكىم «كەمسىتىلگەن»، «كۆزگە ئىلىنمىغان» دېگەن مەنىدە بولىدۇ.
بىز بىرىنچى كۆزقاراشنىڭ ئورۇنلۇق يەرلىرى بار دېسەكمۇ، ئىككىنچى كۆزقاراشنى توغرا دەپ قارايمىز.
تەۋراتتىكى كۆپ بېشارەتلەردە، خۇدانىڭ مەسىھى ئۆسۈپ چوڭىيىۋاتقىنىدا كەمسىتىلىدۇ، ئۇنىڭ قىياپىتى كەمسىتىلىدۇ، ئۇ ئېلىپ كەلكەن نىجاتمۇ كەمسىتىلىدۇ، ئۇ ئۆلۈمىدە قاتتىق ھاقارەتلىنىپ كەمسىتىلىدۇ، دېگەن تىلسىمات ھەقىقەت ئايان قىلىنىدۇ (مەسىلەن، «يەش.» 1:53-5). دېمەك، ئەيسانىڭ ناسارەتتە چوڭ بولۇشى ئۇنىڭ كەمسىتىلگەنلىكى ۋە ھاقارەتلەنگەنلىكى بىلەن مۇناسىۋەتلىكتۇر.
مەسىھ «تاسادىپىيلىقتىن» ناسارەت دېگەن جايدا ئولتۇراقلاشقاچقا، ئۇنىڭ سالاھىيىتى تېخىمۇ تەكىتلىنىدۇ. جامائەت كېيىن ئۇنىڭ «ناسارەتلىك ئەيسا» (كەمسىتىلگەن، ئەمما خۇدا تەرىپىدىن ئەڭ يۇقىرى جايغا كۆتۈرۈلگەن!) دېگەن ئىسمىدىن پەخىرلىنىپ مەسىھنى جار قىلغىنىدا «ناسارەتلىك ئەيسا» دېگەننى كۆپ ئىشلىتەتتى.
مەسىھنىڭ كەمسىتىلگەنلىكى ناسارەت دېگەن جايدا تۇرۇۋاتقانلىقىدىن تەكىتلەنگەن. ئۇ ئىنتايىن كۆزگە ئېلىنمايدىغان جاي ئىدى («يۇھ.» 46:1دە ناتانىئەلنىڭ «ناسارەتتىن ياخشى نەرسە چىقامدىغاندۇ؟!» دېگەن سۆزىگە قاراڭ). شۇ چاغدىكى يەھۇدىيلار ئارىسىدا گالىلىيە ئۆلكىسىدىن چىققانلار «مەدىنىيەتسىز»، «خۇدانىڭ تەۋرات قانۇنىدىن خەۋەرسىزلەر»، «يات ئەللەر بىلەن ئارىلىشىپ كەتكەنلەر» دەپ كۆزگە ئىلىنمايتتى. قىزىق يېرى شۇكى، خۇدا ئۆز ئوغلىنىڭ شۇنداق بىر سالاھىيەتتە ئۆسۈشىنى خالايتتى. بۇ ئىش بىزگە چوڭ ئاگاھ بولۇشى كېرەككى، بىز ھەممىلا ئادەمگە «خۇدانىڭ ئوبرازىدا يارىتىلغان»، ئوخشاشلا چوڭ قىممەتكە ئىگە دەپ مۇئامىلىدە بولىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ.
بىز بۇلارغا شۇنى قوشۇپ ئېيتالايمىزكى، يولۇققان كىشىلەرنىڭ كۆپىنچىسى ئۇنى «ناسارەتلىك ئەيسا» «ناسارەتلىك پەيغەمبەر»، «ناسارەتتە تۇغۇلغان» دەپ بىلەتتى. پەيغەمبەرلەرنىڭ بېشارەتلىرى بويىچە، مەسىھ بەيت-لەھەمدە تۇغۇلۇشى كېرەك ئىدى، ۋە ئۇ دەرۋەقە شۇ يەردە تۇغۇلغان. لېكىن قىزىقكى، بۇ خۇدا تەرىپىدىن كەلگەن «ئۇقۇشماسلىق» ئۇنىڭ تۇغۇلغان يېرى توغرىسىدىكى بېشارەتلەرنى ئوبدان بىلگەنلەرگە نىسبەتەن ئۇنىڭ مەسىھنىڭ ئۆزى ئىكەنلىكىگە ئىشىنىشىگە توسالغۇ بولسىمۇ، مەسىھ ئۆزى بۇ پاكىتلارنى چۈشەندۈرۈپ باقمىغان!
8-7:3 «لېكىن پەرىسىي ۋە سادۇقىي مەزھىپىدىكىلەردىن كۆپلىرىنىڭ ئۇنىڭ چۆمۈلدۈرۈشىنى قوبۇل قىلغىلى كەلگەنلىكىنى كۆرگىنىدە ئۇ (يەھيا) ئۇلارغا: ــ ئەي يىلانلارنىڭ بالىلىرى! كىم سىلەرنى خۇدانىڭ چۈشۈش ئالدىدا تۇرغان غەزىپىدىن قېچىڭلار دەپ ئاگاھلاندۇردى؟! ئەمدى توۋىغا لايىق مېۋىنى كەلتۈرۈڭلار!».
ئەمدى «توۋىغا لايىق مېۋە» نېمىنى كۆرسىتىدۇ؟ بۇ مۇھىم سوئال جامائەتنىڭ چۈمۈلدۈرۈلۈشنى تەلەپ قىلغان مەلۇم بىرسىنى قوبۇل قىلىمىزمۇ-يوق دەپ بىر قارارغا كېلىشىگە كۆپ ياردەم بېرىدۇ.
چۈمۈلدۈرۈشنى جىددىي تەلەپ قىلغانلارنى ئۇزۇن ساقلىتىش توغرا ئەمەس دەپ قارايمىز. باشقا يەرلەردە كۆرسەتكىنىمىزدەك، چۈمۈلدۈرۈش بولسا ئىنسانلارغا ئېتىقادنى ئېتىراپ قىلىش، شۇنداقلا مۇقەددەس روھنى ئىلتىماس قىلىش ئۈچۈن خۇدانىڭ بېكىتكەن يولىدۇر («1پېت.» 20:3، 21 ۋە «كولوسسىلىكلەرگە»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە «سۈننەت ۋە چۈمۈلدۈرۈش» توغرۇلۇق ئىزاھاتلىرىمىزنى كۆرۈڭ).
«روس.» 26:8-40دە فىلىپنىڭ ئېفىئوپىيەلىك ئاغۋاتنى ھېچ ھايالسىز چۆمۈلدۈرگەنلىكى، 1:9-18دە ئانانىئاسنىڭ پاۋلۇسنى چۆمۈلدۈرگەنلىكىنى كۆرۈڭ. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ياكى فىلىپ (گەرچە يېرۇسالېمدا جامائەتتە «خىزمەتكار» دەپ بېكىتىلگەن بولسىمۇ) ياكى ئانانىياسنىڭ جامائەتتە چۆمۈلدۈرۈشكە ھېچقانداق «رەسمىي سالاھىيەت»ى يوق ئىدى. بىراق بەزىلەر «چۈمۈلدۈرۈش ئۈچۈن «ئىنجىل مەكتەپ»نى پۈتتۈرگەنلىك گۇۋاھنامىسى بولۇشى كېرەك» دەپ تۇرۇۋالىدۇ! ئۇنداق بىلىمسىز كىشىلەر ئىنجىلنى ھەقىقىي ئوقۇپ باققانمۇ، ياكى پەقەت ئۆز «يېتەكچىلەر»ىنىڭ سۆزلىرىنى ئوقۇپ باققانمۇ؟
شۇنداقتىمۇ، بىرسىنى چۈمۈلدۈرۈش ئىنتايىن ئېغىر مەسئۇلىيەت، ئەلۋەتتە. بىرسىنىڭ قەلبىدە تەييار ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلايدىغان قايسى «مېۋىلەر»نى ئىزدەش كېرەك؟ ئۇنداق مېۋە پاۋلۇس «گال.» 22:5دە ئېيتقان («مۇھەببەت، شاد-خۇراملىق، خاتىرجەملىك، سەۋر-تاقەت، مېھرىبانلىق، ياخشىلىق، ئىشەنچ-سادىقلىق، مۆمىن-مۇلايىملىق ۋە ئۆزىنى تۇتۇۋېلىش» بولغان) «مۇقەددەس روھنىڭ مېۋىسى»نى كۆزدە تۇتقان ئەمەس، دەپ قارايمىز. چۈنكى ئۇنداق مېۋە پەقەت ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن سىنىغىلى بولىدۇ. بىراق ئەيسانىڭ «مات.» 1:5-12دە، خۇدانىڭ پادىشاھلىقىغا كىرىشكە مۇيەسسەر بولغانلار ئۈستىدىكى سۆزلىرىدە، كۆرسەتكەن «توۋاغا لايىق مېۋە» تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى كېرەك: ــ
«روھتا نامرات بولغان» ــ گەرچە ھەرخىل بايلىقى بولغان، ياخشى تەربىيە كۆرگەن ياكى يۇقىرى مەنسەپتە بولغان بولساقمۇ، خۇدا ئالدىدا روھىي كەمبەغەللىكىمىزنى، ئۇنىڭ مېھرى-شەپقىتى، كەچۈرۈمى ۋە ئىنجىلدا ۋەدە قىلغان يېڭى ھاياتقا جىددىي موھتاجلىقىنى تونۇپ يەتكەنلەر؛
«پىغان چەككەن» ــ ئۆز گۇناھلىق قىلمىشىغا قاتتىق پۇشايمان قىلغانلار؛
«ياۋاش-مۆمىنلەر» ــ بىلەرمەنلىك قىلماي، باشقىلاردىن تەلىم قوبۇل قىلىشقا تەييار تۇرغان، «ئۆز قۇدرىتىم بىلەن خۇدا ئۈچۈن بىرەر ئىش قىلىپ بېرىمەن» دېمىگەنلەر.
«ھەققانىيلىققا ئاچ ۋە تەشنا بولغانلار»،
«باشقىلارغا رەھىمدىل بولغانلار»،
«قەلبى پاك بولغان» ــ قەلبىدە، باشقىلار مېنى نېمە دەپ ئويلىسا ئويلاۋەرسۇن، مەن خۇدانى رازى قىلىشىم كېرەك دەپ ئىرادە قىلغانلار.
«تىنچلىق تەرەپدارلىرى» ــ باشقىلار ئوتتۇرىسىدا جېدەل-ماجىرا بولسا ئىمكان قەدەر ئۇنى ھەل قىلىشقا تەييار تۇرغانلار.
مۇشۇنداق كىچىك پېئىل پوزىتسىيە كۆرۈنگەن بولسا، بەلكىم چۆمۈلدۈرۈشنى تەلەپ قىلغان كىشى ئۇنىڭغا تەييار تۇرىدۇ. بىراق مەلۇم نۇقتىدا كەملىك بولسا تەلەپ قىلغان كىشىدە كەمتەررەك پوزىتسىيىنىڭ بولۇشىنى كۈتۈشكە توغرا كېلىشى مۇمكىن. بولۇپمۇ باشقىلارغا ئاداۋەت ياكى ھەرقانداق ئۆچمەنلىك ساقلاپ كەلگەن ۋە مەلۇم بىرسىنى كەچۈرۈم قىلمىغان ھەرقانداق ئادەمنى چۆمۈلدۈرگىلى بولمايدۇ.
12-10:3 «پالتا»
«پالتا ئاللىقاچان دەرەخلەرنىڭ يىلتىزىغا تەڭلەپ قويۇلدى؛ ياخشى مېۋە بەرمەيدىغان ھەرقايسى دەرەخلەر كېسىلىپ ئوتقا تاشلىنىدۇ. مەن دەرۋەقە سىلەرنى توۋا قىلىشىڭلار ئۈچۈن سۇغا چۆمۈلدۈرىمەن. لېكىن مەندىن كېيىن كەلگۈچى زات مەندىن قۇدرەتلىكتۇر. مەن ھەتتا ئۇنىڭ كەشىنى كۆتۈرۈشكىمۇ لايىق ئەمەسمەن. ئۇ سىلەرنى مۇقەددەس روھقا ھەم ئوتقا چۆمۈلدۈرىدۇ. ئۇنىڭ سورۇغۇچى كۈرىكى قولىدا تۇرىدۇ؛ ئۇ ئۆز خامىنىنى توپا-ساماندىن تەلتۆكۈس تازىلايدۇ، ساپ بۇغداينى ئامبارغا يىغىدۇ، ئەمما توپا-ساماننى ئۆچمەس ئوتتا كۆيدۈرۈۋېتىدۇ»
بىز باشقا يەرلەردە، ئىنساننىڭ خۇدانىڭ ئالاقىسىگە ۋە ھاياتىغا كىرگۈزۈلۈشى ئۈچۈن مۇقەددەس روھتا بولغان ئۇلۇغ چۆمۈلدۈرۈلۈشنىڭ مۇتلەق زۆرۈرىيىتى ئۈستىدە توختالدۇق. مەسىھ بولسا بىردىنبىر «مۇقەددەس روھ»قا چۆمۈلدۈرگۈچى، شۇنداقلا ئىنسانلارغا بىردىنبىر قۇتقۇزغۇچىدۇر. ئىنسان بولسا ساقايتقىلى بولمىغان دەرىجىدە ئۆزىنى مەركەز قىلغان بولۇپ، شەخسىيەتچىلىككە چۆمۈپ كەتكەن، ھەتتا ئۇنىڭ «ياخشى» مەقسەت-مۇددىئالىرى ھەرتۈرلۈك يوشۇرۇن ۋە ئۆز-ئۆزىنى ئالدايدىغان تەكەببۇرلۇق، شەخسىي ئارزۇ-ھەۋەسلىك نىيەتلەر، ئۇزۇندىن بولغان ئۆچمەنلىك، ئۆز تەئەللۇقاتلىرىنى ياكى ھەتتا ئۆز ئائىلىدىكىلىرىنى خۇدادىن ئۈستۈن قويىدىغان بۇتپەرەسلىك پوزىتسىيىلەر بىلەن بۇلغانغاندۇر. بۇلارنىڭ ھەممىسى ئاشكارىلىنىپ، خۇدانىڭ روھىنىڭ بىزنى «ئوپېراتسىيە قىلىپ» ئۆزگىرتىشىگە ئوچۇق تۇرۇشىمىز كېرەك. خۇداغا تەشەككۈر، ئەيسا مەسىھنىڭ كۈنلىرىدە خەلق ئارىسىدا «دەرەخلەرنىڭ يىلتىزىغا تەڭلەپ قويۇلغان پالتا» بولغان بىر پەيغەمبەر، يەنى يەھيا بار ئىدى؛ چۈنكى بۇنداق ئىشلارنىڭ ھەممىسىنى «يىلتىزىدىن» كېسىۋېتىش كېرەك، بولمىسا بۇلاردىن ھەقىقىي توۋا ۋە ۋاز كېچىش بولمايدۇ. يىلتىزى قالدۇرۇلسا ھەممىسى جەزمەن قايتىدىن ئۆسىدۇ!
يەھيا پەيغەمبەر ئالەمدىن كەتتى؛ ئەمما خۇدانىڭ سۆزىنى ئوچۇق قەلب بىلەن ئوقۇغىنىمىزدا، خۇدانىڭ روھى بىز بىلەن بىللە بولىدۇ، ئۇ يەھيا قىلغاندەك قەتئىي توۋا قىلىپ، خۇدانىڭ يېڭى ھاياتىنى قوبۇل قىلىشىمىز ئۈچۈن قەلبىمىزدىكى مەقسەت-مۇددىئالىرىمىزنىڭ يىلتىزلىرىنى ۋە ناتوغرا پوزىتسىيىلىرىمىزنى پاش قىلىدۇ.
«پالتا ئاللىقاچان دەرەخلەرنىڭ يىلتىزىغا تەڭلەپ قويۇلدى» دېگەننىڭ ئىسرائىلنىڭ ئۈستىگە چۈشىدىغان جازا-ھۆكۈملەرنى كۆرسىتىدىغان يەنە بىر كۆچمە مەنىسىنىڭ بارلىقىدىن گۇمانلانمايمىز، بىراق بۇ يەردە سەھىپە چەكلىمىسى تۈپەيلىدىن بۇ تېما ئۈستىدە توختالمايمىز.
15-13:3
«شۇ ۋاقىتتا، ئەيسا يەھيادىن چۆمۈلدۈرۈلۈشنى قوبۇل قىلىش ئۈچۈن گالىلىيە ئۆلكىسىدىن ئىئوردان دەرياسى بويىغا، ئۇنىڭ يېنىغا كەلدى. بىراق يەھيا جىددىيلىشىپ چۆمۈلدۈرۈشكە ئۇنىماي ئۇنى توسۇپ:
ــ ئەسلى چۆمۈلدۈرۈلۈشنى مەن سەندىن قوبۇل قىلىشىم كېرەك ئىدى، بىراق سەن مېنىڭ ئالدىمغا كەپسەنغۇ؟ ــ دېدى.
لېكىن ئەيسا ئۇنىڭغا جاۋابەن: ــ ھازىرچە شۇنىڭغا يول قويغىن؛ چۈنكى ھەققانىيلىقنىڭ بارلىق تەلەپلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن، شۇنداق قىلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ، ــ دېدى.
شۇنىڭ بىلەن، يەھيا ئۇنىڭغا يول قويدى».
ئەيسا مەسىھ نېمىشقا يەھيا پەيغەمبەر تەرىپىدىن چۆمۈلدۈرۈلگەن؟ ئەيسانىڭ ئۆزى ئورۇنلايدىغان مۇقەددەس روھتا چۆمۈلدۈرۈلۈشكە يەھيا تەشنا بولۇپ، ئەيسانىڭ مېنى چۆمۈلدۈرگىن دېگەن تەلىپىنى ھېچ چۈشەنمەيتتى. ئەيسا ئۇنىڭغا چۈشەندۈرمىگەن، پەقەت بۇ ئىشنىڭ ھەققانىيەتنىڭ تەلىپى ئىكەنلىكىنىلا ئېيتقان. ئەمما «ئىشتىن كېيىن ئەقلىمىزنى تاپقان» تۆۋەندىكى ئىشلارنى ئېيتىشقا بولىدۇ: ــ
(1) ئىسرائىلنىڭ تارىخىدا ئىئوردان دەرياسى ئۆلۈمنىڭ، شۇنداقلا يېڭىدىن باشلىنىشنىڭ سىمۋولى.
(2) يەھيانىڭ چۆمۈلدۈرۈشى گۇناھكارلارنىڭ ئۆز گۇناھلىرىنى ئىقرار قىلىشى ۋە گۇناھدىن توۋا قىلىشىنى بىلدۈرۈشى ئۈچۈن ئىدى. ئۇنىڭ چۆمۈلدۈرۈشى مەسىھنى «كەلگۈسى قۇتقۇزغۇچى» دەپ كۆرسىتىش ئارقىلىق، توۋا قىلىپ ئىشەنگەنلەرگە كەچۈرۈم ئېلىپ كېلىش ئىدى.
(3) مەسىھنىڭ ھېچقانداق توۋا قىلىشى ياكى ئىقرار قىلىشى كېرەك بولغان گۇناھلىرى يوق ئىدى.
(4) مەسىھنىڭ چۆمۈلۈشى ــ خۇدانىڭ سۆزىگە ئىشىنىپ توۋا قىلغان «قالدىسى»ىنىڭ گۇناھى ۋە ھاجىتىنىڭ ھەممىسىنى ئۆز ئۈستۈمگە ئالىمەن، «قالدى بىلەن مۇتلەق بىر بولىمەن» دېگىنىنى بىلدۈرگەن ئەمەلى ئىدى. ئۇنىڭ چۆمۈلدۈرۈلۈشى كەلگۈسىدىكى ئۆلۈمىنىڭ مەنىسىنى ئەمەلىي ئىشتا ئىپادىلىگەن بىر بېشارەت ئىدى.
(5) يەنە شۇنىڭغا ئىشەنچىمىز باركى، يەھيا كاھىن بولغاچقا (ئاتىسى ۋە ئانىسى ئىككىلىسى ھارۇننىڭ ئەۋلادى ئىدى) ئەيسانى مەلكىزەدەك بىلەن بىر قاتاردا باش كاھىنلىققا كىرگۈزۈش ئۈچۈن چۆمۈلدۈردى.
«لاۋىيلار» 8-بابنى كۆرۈڭ ــ ھارۇن باش كاھىنلىققا كىرىش ئۈچۈن ئاۋۋال يۇيۇندۇرۇلغان، ئاندىن مۇقەددەس ماي بىلەن «مەسىھ قىلىنغان» ۋە ئاخىرىدا ئۈستىگە قۇربانلىق قان چېچىلغانىدى. ئەيسانىڭ «مەسىھ قىلىنىش»ى ماي بىلەن ئەمەس، بەلكى چۆمۈلدۈرۈلۈشتىن چىقىپلا مۇقەددەس روھ بىلەن «مەسىھ قىلىندى» (ئاخىرىدا ئۇ كرېستكە مىخلىنىپ ئۇنىڭغا ھايۋانلارنىڭ قانلىرى ئەمەس، بەلكى ئۆزىنىڭ قىممەتلىك قېنى چېچىلىپ، «باش كاھىنلىق»قا كىرىپ كاھىنلىق خىزمىتىنى باشلىغان).
11-1:4
مەسىھنىڭ سىنىلىپ ئازدۇرۇشلارغا ئۇچرىشى
بۇ تېما ناھايىتى چوڭ بولۇپ، مۇشۇ يەردە بىز ئەيسا ئۇچرىغان ئازدۇرۇشلارنىڭ ماھىيىتى ئۈستىدە بولغان بەزى يۈزەكى بايقىغىنىمىزنى ئوتتۇرىغا قويىمىز.
(1) ئەيسا گۇناھسىز ئىدى. لېكىن ئۇ «سىنىلىپ ئازدۇرۇشلارغا ئۇچرىدى». سىنىلىپ ئازدۇرۇشقا ئۇچراشنىڭ ئۆزى گۇناھ ئەمەس؛ بىز ئازدۇرۇشقا ئۇچرىغىنىمىزدا (ۋە ھەممىمىز ئۇلارغا ئۇچرايمىز)، «مانا مەن ئاللىقاچان گۇناھغا تېيىلىپ كەتكەنمەن» دەپ ھېسابلىماسلىقىمىز كېرەك.
(2) ئەيسا ئۇچرىغان شەيتاننىڭ دەسلەپكى ئازدۇرۇشى ئەيسانىڭ خۇدالىق قۇدرىتى بىلەن «تاشلارنى نانغا ئايلاندۇرۇش»ى ئىدى. چۈنكى ئۇنىڭ قورسىقى بەك ئاچقانىدى. لېكىن ئۇ ئۇنداق قىلماي، يەر يۈزىدە تولۇق ئىنسان سۈپىتىدە، ئاتىسىغا تايانغان ھالدا ياشاشنى ئەتەي تاللىغانلىقىنى كۆرسەتتى. ئۇنىڭ تاللىغىنى ««ئىنسان پەقەت نان بىلەنلا ئەمەس، بەلكى خۇدانىڭ ئاغزىدىن چىققان ھەربىر سۆز بىلەنمۇ ياشايدۇ» دەپ پۈتۈلگەن» دېگەن سۆزلەر بىلەن ئىپادىلەندى («قان.» 3:8نى نەقىل كەلتۈرۈپ).
ئەيسانىڭ جاۋابىدىن قارىغاندا، خۇدانىڭ نەزىرىدە ھەقىقىي، مول ھاياتنى ئۆتكۈزۈش («ئىنساننىڭ ياشىشى») ئۈچۈن ئۇنىڭ «ھەربىر سۆزى»ىگە موھتاجمىز. شۇڭا بىز خۇدانىڭ سۆزىنى ئۆزىمىزگە تولۇق سىڭدۈرەيلى؛ شۇنداق قىلساق ئەيسانىڭ مۇشۇ يەردە ئىزچىل ھالدا شەيتانغا خۇدانىڭ سۆزى بىلەن جاۋاب بەرگىنىدەك، بىزمۇ دۈشمەننىڭ ھەربىر ئالدامچى سۆزىگىمۇ شۇنداق جاۋاب بېرىشكە قوراللاندۇرۇلغان بولىمىز.
(3) ئىككىنچى «ئازدۇرۇش»تا دۈشمەن ئۆزى خۇدانىڭ سۆزىنى ئاۋۋال نەقىل كەلتۈرىدۇ! لېكىن ئۇنىڭ نەقىللىرىدە دائىم دېگۈدەك مۇھىم بىر تەرەپ چۈشۈپ قالىدۇ. ئەمەلىيەتتە زەبۇردا ئەسلىدە: «ئۇ ئۆز پەرىشتىلىرىگە سېنىڭ ھەققىڭدە ئەمر قىلىدۇ، شۇڭا ئۇلار پۈتكۈل يوللىرىڭدا سېنى ساقلايدۇ. ئايىغىڭ تاشقا ئۇرۇلۇپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن، ئۇلار سېنى قوللىرىدا كۆتۈرۈپ يۈرىدۇ» دېيىلگەن («زەب.» 11:91، 12)
شەيتان زەبۇردىن نەقىل كەلتۈرگەن بۇ سۆزلەردە «پۈتكۈل يوللىرىڭدا سېنى ساقلايدۇ» دېگەن قىسمى ئېيتىلمىغان. بۇ سۆزلەر خۇداغا تايانغان، خۇدانى ئۆز باشپاناھى قىلغان، ئۆزلۈكىدىن ئۆز يولىنى تاللىمايدىغان ئىخلاسمەن كىشىنىڭ يوللىرىنى كۆرسىتىدۇ. مۇشۇ يەردە ئەيسا ئازدۇرۇشقا قارىتا: «تەۋراتتا يەنە، «پەرۋەردىگار خۇدايىڭنى سىنىغۇچى بولما!» دەپ پۈتۈلگەن، دەپ جاۋاب بەردى. تولۇق ھەقىقەت پەقەت مۇقەددەس يازمىلاردىكى «مۇنداق يېزىلغانكى...» دېگەندىلا ئەمەس، بەلكى «يەنە شۇنداق يېزىلغانكى...» دېگەنلەرنىمۇ بىرلەشتۈرگەندە تېپىلىدۇ.
ئىككىنچى ئازدۇرۇش ئۆزىنىڭ چوڭ، قۇدرەتلىكلىكىنى كۆرسىتىپ، بىراقلا ھەممەيلەنگە ئۆزىنىڭ مەسىھ ئىكەنلىكىنى ئېتىراپ قىلدۇرۇش ئىدى. يەنى شۇنى بايقىدۇقكى، شەيتاندا مەلۇم چەكتە «ئەيسانى ئىبادەتخانىنىڭ ئەڭ ئېگىز جايىغا» تۇرغۇزغۇدەك قابىلىيەت بار. ئەتراپىمىزدا مۆجىزىلىك ۋەقەلەر يۈز بېرىۋاتقان بولسىمۇ، بىز ھەرگىز ئۇلاردىن كۆرسەتمە ئالمايمىز. خۇدانىڭ پەرزەنتلىرىنى ئۇنىڭ سۆزى ئارقىلىق يېتەكلىگۈچى مۇقەددەس روھتىن باشقا ھېچقانداق شەخس يوق.
(4) ئاخىردا، ئەڭ ئاخىرقى ئازدۇرۇشتا ئىبلىسنىڭ تۈپ مەقسىتىنى كۆرۈپ يېتەلەيمىز ــ بارلىق ئىبادەتنى خۇداغا ئەمەس (ھەتتا بۇتلارغىمۇ ئەمەس)، بەلكى ئۆزىگىلا قارىتىشتىن ئىبارەتتۇر.
«دۇنيادىكى بارلىق پادىشاھلىقلارنىڭ شەرەپلىرى» دېگەن سۆز ئۇلارنىڭ ماددىي بايلىقلىرىنى ئەمەس (بۇلار مەسىھگە ھەمدە خۇدانى سۆيگەنلەر ئۈچۈن كارى چاغلىق بىر ئىش)، بەلكى خۇدا ھەر مىللەتكە نېسىپ قىلغان «ئالاھىدىلىك»ىنى كۆرسىتىدۇ؛ خۇدا مۇشۇلاردا، يەنى مۇزىكا، ئۇسسۇللاردا ۋە ھەرتۈرلۈك سەنئەتتە ئۇلۇغلىنىدۇ. ئەلۋەتتە، كۆپ ۋاقىتلاردا بۇ تالانتلار ۋە قابىلىيەتلەردىن شەرەپ ئالىدىغىنى خۇدا ئەمەس، بەلكى «بىز ئۆزىمىز قىلغان» دەپ ماختانغان بىزلەر بولىمىز!
مۇشۇ ئازدۇرۇشقا تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن مەسىھ يەنە بىر قېتىم ئۆزىنى يۈز پىرسەنت ئىنساننىڭ سۈپىتىدە قويىدۇ: «پەرۋەردىگار خۇدايىڭغىلا ئىبادەت قىل، پەقەت ئۇنىڭلا ئىبادەت-خىزمىتىدە بول!» دەپ پۈتۈلگەن» («قان.» 13:6).
2-1:7
«باشقىلارنىڭ ئۈستىدىن ھۆكۈم قىلىپ يۈرمەڭلار. شۇنداقتا خۇدانىڭ ھۆكۈمىگە ئۇچرىمايسىلەر. چۈنكى سىلەر باشقىلار ئۈستىدىن قانداق باھا بىلەن ھۆكۈم قىلساڭلار، خۇدامۇ سىلەرنىڭ ئۈستۈڭلاردىن شۇنداق باھا بىلەن ھۆكۈم چىقىرىدۇ. سىلەر باشقىلارنى قانداق ئۆلچەم بىلەن ئۆلچىسەڭلار، خۇدامۇ سىلەرنى شۇنداق ئۆلچەم بىلەن ئۆلچەيدۇ».
مەسىھنىڭ مۇشۇ يەردە «ھۆكۈم چىقارما» دېگىنى ئادەملەرنىڭ ئەمەل-ھەرىكەتلىرىنى كۆرسەتكىنى ئەمەس، ئەلۋەتتە، بەلكى شەخسلەر ئۈستىگە ھۆكۈم چىقارما، دېگەنلىك. يامان ئىشلارغا قاتناشماسلىقىمىز ئۈچۈن («پەند.» 10:1-19نى كۆرۈڭ) ئادەملەرنىڭ ئەمەل-ھەرىكەتلىرىنى توغرا ياكى توغرا ئەمەس، دەپ پەرق ئېتىشىمىز كېرەك. لېكىن ھەرگىز شەخسلەر ئۈستىگە (يامان، رەزىل، لەنىتى دەپ ئۇلارنى قارغاش قاتارلىق) ھۆكۈم چىقارماسلىقىمىز كېرەك. ئىچكى مەقسەت-مۇددىئالىرىمىزنى بىردىنبىر كۆرگۈچى ۋە ئۈزىمىزگە ھۆكۈم چىقارغۇچى خۇدا ئۆزىدۇر. بىزنىڭ كۆڭۈل بۆلىدىغىنىمىز خۇدا بىلەن بولغان ئۆز ئالاقىمىزدۇر، بىز ئۇنىڭ بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە بولۇشىمىز كېرەك. باشقىلارنىڭ ئۇنىڭ بىلەن بولغان ئالاقىسى بولسا ئۇلارنىڭ ئۆز ئىشى.
6-2:11
«زىندانغا سولانغان يەھيا پەيغەمبەر مەسىھنىڭ قىلغان ئەمەللىرىنى ئاڭلاپ، مۇخلىسلىرىنى ئەۋەتىپ، ئۇلار ئارقىلىق ئەيسادىن: «كېلىشى مۇقەررەر زات ئۆزۈڭمۇ، ياكى باشقا بىرسىنى كۈتۈشىمىز كېرەكمۇ؟» ــ دەپ سورىدى.
ئەيسا ئۇلارغا جاۋاب بېرىپ مۇنداق دېدى:
ــ يەھيانىڭ يېنىغا قايتىپ بېرىپ، ئۆز ئاڭلاۋاتقانلىرىڭلارنى ۋە كۆرۈۋاتقانلىرىڭلارنى بايان قىلىپ: ــ كورلار كۆرەلەيدىغان ۋە توكۇرلار ماڭالايدىغان بولدى، ماخاۋ كېسىلى بولغانلار ساقايتىلدى، گاسلار ئاڭلىيالايدىغان بولدى، ئۆلگەنلەرمۇ تىرىلدۈرۈلدى ۋە كەمبەغەللەرگە خۇش خەۋەر جاكارلاندى» ــ دەپ ئېيتىڭلار. ۋە ئۇنىڭغا يەنە: «مەندىن گۇمانلانماي پۇتلىشىپ كەتمىگەن كىشى بولسا بەختلىكتۇر!» دەپ قويۇڭلار، ــ دېدى»
يەھيا نېمىشقا ئەيسادىن گۇمانلىنىدۇ؟ يەھيتانىڭ سوئالى: «سەن راست قۇتقۇزغۇچى-مەسىھمۇسەن؟» ئىدى. ئۇنىڭ گۇمانى دەل ئۇنىڭ پەيغەمبەرلەرنىڭ مەسىھ توغرۇلۇق بولغان بېشارەتلىرىنى ئوبدان بىلگەنلىكىدىن چىققانىدى. ئۇ بېشارەتلەردىن: مەسىھ بولسا «مۇقەددەس روھتا ۋە ئوتتا چۆمۈلدۈرۈش»نى، جۈملىدىن خۇدانىڭ دۈشمەنلىرىنىڭ بېشىغا چۈشۈرۈلىدىغان جازالارنى كۈچلۈك ئېلىپ بارغۇچى بولۇشى كېرەك، دەپ چۈشەندى. ئۇ ئەيسا ناسارەت سىناگوگىدا ئۆزىنى ئايان قىلىشى ئۈچۈن نەقىل كەلتۈرگەن، يەشايا پەيغەمبەرنىڭ مەسىھ توغرۇلۇق ئالدىنئالا ئېيتقان مۇنۇ بېشارەتلىرىنىمۇ ئوبدان بىلەتتى («لۇقا» 18:4-22 ۋە «يەش.» 1:61-2 ۋە 6:42-7): ــ
«رەب پەرۋەردىگارنىڭ روھى مېنىڭ ۋۇجۇدۇمدا،
چۈنكى ئۇ مېنى ئېزىلگەنلەرگە خۇش خەۋەرلەر يەتكۈزۈشكە مەسىھ قىلغان؛
ئۇ مېنى سۇنۇق كۆڭۈللەرنى ياساپ ساقايتىشقا،
تۇتقۇنلارغا ئازادلىقنى،
چۈشەپ قويۇلغانلارغا زىنداننىڭ ئېچىۋېتىلىدىغانلىقىنى جاكارلاشقا ئەۋەتتى؛
ئازاد قىلىش ۋاقتىنىڭ يېتىپ كەلگەنلىكىنى ئۇقتۇرۇشقا ئەۋەتتى؛
پەرۋەردىگارنىڭ شاپائەت كۆرسىتىدىغان يىلىنى ... جاكارلاشقا... مېنى ئەۋەتتى»
ۋە: ــ
«ئاندىن قارىغۇنىڭ كۆزى ئېچىلىدۇ،
گاسنىڭ قۇلاقلىرى ئوچۇق قىلىنىدۇ،
ئاقساق-توكۇرلار كېيىكتەك ئويناقلاپ سەكرەيدۇ؛
گاچىنىڭ تىلى ناخشا ئېيتىدۇ؛
چۈنكى دالادا سۇلار،
چۆل-باياۋانلاردا دەريا-ئېقىنلار ئۇرغۇپ تاشىدۇ» («يەش.» 5:35-6).
يەھيا: «قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ» بېشارەتلەر بويىچە «چۈشەپ قويۇلغانلارغا» زىنداننى «ئېچىۋەتسە» ۋە ئەيسا ھەقىقەتەن مەسىھ بولسا، ئۇ نېمىشقا خۇدانىڭ دۈشمەنلىرىنى جازالىمايدۇ، شۇنداقلا مەن ئۇنىڭ قۇلى يەھيانى «جىنايەتچى» سالاھىيىتىدە زىنداندا قالدۇردى؟ ــ دېگەندەك گۇمانلاردا بولىدۇ.
ئوقۇرمەنلەر بايقىيالايدۇكى، ئەيسانىڭ يەھياغا بولغان جاۋابىدا «زىنداننىڭ ئېچىۋېتىلىدىغانلىقى»دىن باشقا، يەشايانىڭ بېشارىتىدە ئالدىنئالا ئېيتقان بارلىق مۆجىزىلەر تىلغا ئېلىنىدۇ. ئەيسانىڭ ئەمەللىرىدىمۇ يەنە بىرخىل مۆجىزە، يەنى «ئۆلگەنلەرنىڭ تىرىلدۈرۈلۈشى» بار (يەھيانىڭ مۇخلىسلىرى بۇلارنىڭ ھەممىسىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن).
مەسىھنىڭ مۆجىزىلىك ئەمەللىرى شۇ ۋاقىتقىچە پەقەت خەير-ساخاۋەتلىك ئىشلار بىلەن چەكلەنگەنىدى؛ ھۆكۈم-جازا ئىشلىرى تېخى كۆرسىتىلمىگەن. بۇ ئىشلار مەسىھ ئازاب-ئوقۇبەتلەر تارتقاندىن كېيىن يۈز بېرىدۇ، ئەلۋەتتە (يەنى، مەسىھنىڭ ئىككىنچى قېتىم كېلىشى بىلەن)؛ لېكىن مەسىھ بۇ ئىشنىمۇ ئۇنىڭغا چۈشەندۈرمەيدۇ.
19:11
«...ئىنسانئوغلى بولسا كېلىپ ھەم يەيدۇ ھەم ئىچىدۇ ۋە مانا، ئۇلار: «تازا بىر تويماس ۋە بىر مەيخور ئىكەن. ئۇ باجگىرلار ۋە گۇناھكارلارنىڭ دوستى» دېيىشىدۇ. لېكىن دانالىق بولسا ئۆز پەرزەنتلىرى ئارقىلىق دۇرۇس دەپ تونۇلىدۇ»
ئاخىرقى سۆز شۇنچە كۆپ مەنىگە تولغانكى، ئۇ توغرۇلۇق توختالمىساق بولمايدۇ. ئەينى سورۇندا پەرىسىيلەر ئەيسانى «باجگىر ۋە گۇناھكارلار» بىلەن ئارىلاشقىنى ئۈچۈن تەنقىد قىلىدۇ. بۇ ئىش پەرىيسىيلەر ئۈچۈن ئەخمەقلىك ھېسابلىناتتى. سۇلايمان پادىشاھ: «يامانلارغا رەشك قىلما، ئۇلار بىلەن باردى-كەلدى قىلىشنى ئارزۇ قىلما» دەپ ئاگاھلاندۇرغان ئەمەسمۇ («پەند.» 1:24)؟ ھالبۇكى، ئەيسا ئۆزىدە خۇدانىڭ كەچۈرۈمىدىن چىققان چەكسىز ئىمكانىيەتلىرىنى سەزگەن نۇرغۇن خەلقنى ئۆزىگە ماگنېتتەك تارتىپ كەلگەن. ئۇلار ئۇنىڭدا پەرىسىيلەرنىڭ خۇرسەنلىكى بولغان قۇرۇق دىنىي مۇراسىملارنى ئەمەس، بەلكى خۇدانىڭ تەبىئىتىنىڭ ئۇلۇغلۇقىنى ھەم گۈزەللىكىنى كۆرۈپ يەتكەن. ئەمدى مۇشۇ كىشىلەر پۈتكۈل ئۆمرىنى «گۇناھ»دا (دېمەك «ئوچۇق-ئاشكارا» گۇناھدا) ئۆتكۈزگەن بولسىمۇ، ئۇ مەسىھنىڭ ئۇلار بىلەن «دوست بولۇش»ىغا توسالغۇ بولمايتتى. ئۇلار ئۆمرىدە بىرىنچى قېتىم ئۆزلىرىنى ئەتىۋارلانغان دەپ ھېس قىلغانىدى؛ ئۇلار خۇدانىڭ مۇھەببىتىدىن كۆپرەك خەۋەردار بولايلى دەپ ئەيسانى ئۆزلىرىگە ھەمراھ بولۇشقا زورلايتتى. شۇڭا ئۇلاردىن شۇنچە كۆپ ئادەملەردە (ماتتا ئۆزى ئۇلارنىڭ ئىچىدە) مۇتلەق ئۆزگىرىش پەيدا بولغانلىقى ئەجەپ ئەمەس. ئەمدى زاكايدەك مەشھۇر ئالدامچى ۋە چىرىك بىر ئەمەلدار ئەيسانى ئۆيىگە تەكلىپ قىلىپ قارشى ئېلىپ ئاندىن: «يا رەببىم، مەن مال-مۈلكۈمنىڭ يېرىمىنى كەمبەغەللەرگە ئۈلەشتۈرۈپ بېرىمەن. ئەگەر مەن بىرەر كىشىنى ئالداپ ھەققىنى يەۋالغان بولسام، ئۇنىڭغا تۆت ھەسسە قاتلاپ قايتۇرىمەن» دەپ ئېلان قىلغاندىن كېيىن كىمنىڭ: «نېمىشقا ئەيسا بۇ ناپاك ئادەم بىلەن ھەمداستىخان ئولتۇرغاندۇ؟» دېگەندەك تەنقىد ئاۋازىنى كۆتۈرەلىسۇن؟ («لۇقا» 1:19-8). شۇ ئەھۋالدا روشەنكى: ــ
«دانالىق بولسا ئۆز پەرزەنتلىرى ئارقىلىق دۇرۇس دەپ تونۇلىدۇ».
دېمەك: ــ
(1) ھەقىقىي دانالىق (خۇدا ئۈچۈن، روھىي ھاياتقا ئىگە بولغان) پەرزەنتلەرنى دۇنياغا كەلتۈرىدۇ.
(2) خۇدانىڭ دانالىقىنى قوبۇل قىلغانلار (مۇشۇ يەردە ئەيسا بىلەن ھەمداستىخان بولۇشى بىلەن، خۇدانىڭ مېھىر-شەپقىتىنى چۈشىنىدىغانلار) بۇ دانالىقنىڭ ھەقىقىي دۇرۇسلۇقى ۋە ياخشىلىقىنى سېزىپ يېتىدۇ.
(3) ئەيسانىڭ مۇشۇنداق «ئەرزىمەس» كىشىلەر بىلەن ئولتۇرۇپ ۋاقىتنى «ئىسراپ قىلغان» دانالىقى ئۇلارنىڭ توۋا قىلىشتىن چىققان مېۋىسىدە، باشقىلارغا بولغان قەرزلەرنى قايتۇرغىنىدا، يېڭى ھاياتنى باشلىغىنىدا «دۇرۇس دەپ تونۇلىدۇ».
بۇ پرىنسىپ كۆپ تەرەپلىمىلىك، ئەلۋەتتە. خۇدا بىزنى يېتەكلىگەن ئىش بەزىدە دەسلەپتە باشقىلارغا «ۋاقىت ئىسراپچىلىقى»دەك كۆرۈنگەن بولسىمۇ، لېكىن ئاخىر بېرىپ خۇدادىن چىققان ھەربىر ئىش ئىنساننىڭ قولىدىن ھەرگىز كەلمەيدىغان ئاجايىب مېۋە چىقىرىدۇ.
32-31:12
«شۇنىڭ ئۈچۈن مەن سىلەرگە شۇنى ئېيتىپ قويايكى، ئىنسانلارنىڭ ئۆتكۈزگەن ھەرتۈرلۈك گۇناھلىرى ۋە قىلغان كۇپۇرلۇقلىرىنىڭ ھەممىسىنى كەچۈرۈشكە بولىدۇ. بىراق ئىنسانلارنىڭ مۇقەددەس روھقا قىلغان كۇپۇرلۇقى ھېچ كەچۈرۈلمەيدۇ. ئىنسانئوغلىغا قارشى سۆز قىلغان كىمدەكىم بولسا كەچۈرۈمگە ئېرىشەلەيدۇ؛ لېكىن مۇقەددەس روھقا قارشى گەپ قىلغانلار بولسا بۇ دۇنيادىمۇ، ئۇ دۇنيادىمۇ كەچۈرۈمگە ئېرىشەلمەيدۇ».
ئەمدى «مۇقەددەس روھقا قىلىنغان كۇپۇرلۇق» دېگەن نېمە ئىشنى كۆرسىتىدۇ؟ ئۆزىنىڭ گۇناھىنىڭ ئېغىرلىقىنى ۋە ئازابلىقىنى سېزىشكە باشلىغان بەزى سەزگۈر دوستلار: «مەن بۇ «كەچۈرۈمگە ئېرىشەلمەيدىغان» ئېغىر گۇناھ سادىر قىلغانمەن؟» دەپ ئويلايدۇ. ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ مۇشۇ مەسىلىگە كۆڭۈل بۆلگەنلىكىنىڭ ئۆزىلا، بۇ گۇناھنى سادىر قىلمىغانلىقىغا ئىسپاتتۇر. چۈنكى بۇ گۇناھنىڭ قانداق ئىكەنلىكى ئالدى-كەينىدە كەلگەن ئىشلار بىلەن سۈپەتلىنىدۇ. ئەيسا بۇ سۆزنى قىلىشتىن بۇرۇن خۇدانىڭ قۇدرىتىنى ئاجايىب كۆرسەتكەن بىر مۆجىزىنى ياراتقانىدى. قارىغۇ ۋە گاس، جىن چاپلاشقان بىر ئادەم ئازاد قىلىنىپ كۆرەيلەيدىغان ۋە ئاڭلىيالايدىغان بولدى. ئۇنداق قۇدرەت پەقەت ئىككى مەنبەنىڭ بىرىدىن كەلگەن؛ پەرىسىيلەر ئەرشتىن كەلگەن دەپ ئېتىراپ قىلماسلىق ئۈچۈن ئەكسىچە «شەيتاندىن كەلگەن» دەۋالىدۇ. بۇنداق دېيىش مۇقەددەس روھنىڭ كېسەلنى ساقايتىش خىزمىتىگە كۇپۇرلۇق كەلتۈرۈپ، «شەيتاننىڭ ئىشى» دەپ ئۇنىڭغا قارشى سۆزلىگەنلىكتۇر. ئەيسا جاۋابەن: «شەيتان شەيتاننى ھەيدىۋەتمەيدۇ» دەپ كۆرسىتىدۇ. ئەگەر شۇنداق بولسا كۈلكۈلۈك ئىش بولاتتى. بىراق پەرىسىيلەر بولسا «جىنلارنى ھەيدىيەلەيمىز» دەپ تۇرۇۋالاتتى. ئەمما ئەيسانىڭ جىننى ھەيدىۋەتكەن خىزمىتىنى كۆرگەن خالايىق ھەممىسى: «بۇنىڭدىن ئىنتايىن ھەيران بولۇپ، ئۆزئارا غۇلغۇلا قىلىشىپ:
ــ بۇ قانداق ئىش؟ يېڭى بىر تەلىمغۇ! ئۇ ھوقۇق بىلەن ھەتتا ناپاك روھلارغىمۇ بۇيرۇق قىلالايدىكەن، ئۇلارمۇ ئۇنىڭ سۆزىگە بويسۇنىدىكەن، ــ دېيىشتى» («مار.» 27:1).
بىز ئۇلارنىڭ بۇ ئىنكاسىدىن، ئۇلار بۇنداق ئىشنى كۆرۈپ باقمىغان، شۇڭا پەرىسىيلەرنىڭ «جىننى ھەيدىۋېتىش»ى ئەمەلىيەتتە ئۇياتلىق تولىمۇ ئۈنۈمسىز بىر ئىشتىن ئىبارەت، خالاس، دەپ خۇلاسىگە كېلىمىز (بىز «مار.» 27:1نى شۇ مەنىدە چۈشىنىمىز). ئەمدى شەيتان تەرەپتە تۇرغان زادى كىم؟
خۇدا ھەربىر ئادەمنى ئۆز نىجاتىغا ۋە شەپقىتىگە ئېلىپ بارماقچى، دەپ ئىشىنىمىز. لېكىن خۇدا مەلۇم بىرسىگە شەپقىتىنى كۆرسىتكىنىدە، بۇ ئادەم مۇقەددەس روھنىڭ ئۆز ۋىجدانىدا سۆز قىلىۋاتقىنىنى رەت قىلىۋەرسە، بىر كۈنى بولمىسا بىر كۈنى بولىدۇكى، ئۇ ئۆزى ئەڭ ئېنىق بىلگەننى ئىنكار قىلىپ، مۇقەددەس روھنىڭ ئاۋازىنى قەتئىي چەتكە قېقىدىغان قورقۇنچلۇق ۋاقىت-سائەت كېلىدۇ. ئۇ ھەتتا: «ئۇ شەيتان!» دەيدىغان بولۇشى مۇمكىن. ئۇنداق بىر كىشى بارسا-كەلمەس، قۇتقۇزۇۋالغىلى بولمايدىغان دەرىجىگە بېرىپ يەتكەن بولىدۇ. ئۇ ئالەمدىكى ئەڭ مۇلايىم ئاۋازنى رەت قىلدى، شۇڭا ئۇنىڭغا بۇ دۇنيادىمۇ، ئۇ دۇنيادىمۇ، كەچۈرۈمگە ئېرىشىش پۇرسىتى يەنە بولمايدۇ. تەۋرات دەۋرىدە ئۆتكەن مىسىر پادىشاھى پىرەۋن بۇ ئىشقا مىسال بولىدۇ. بىز ئاۋۋال: «پىرەۋن كۆڭلىنى قاتتىق قىلدى..»، «پىرەۋن كۆڭلىنى قاتتىق قىلدى..»، «پىرەۋن كۆڭلىنى قاتتىق قىلدى..» («مىس.» 19:8، 32، 7:9) دەپ ئوقۇيمىز، ئاندىن «پەرۋەردىگار پىرەۋننىڭ كۆڭلىنى قاتتىق قىلدى» دەپ ئوقۇيمىز (1:10، 8:14). شۇ چاغدا پىرەۋن بارسا-كەلمەس دەرىجىگە بېرىپ يەتكەنىدى.
40-39:12
«رەزىل ھەم زىناخور بۇ دەۋر بىر «ئالامەت»نىڭ كۆرىستىلىشىنى ئىستەپ يۈرىدۇ. بىراق بۇ دەۋردىكىلەرگە «يۇنۇس پەيغەمبەردە كۆرۈلگەن مۆجىزىلىك ئالامەت»تىن باشقا ھېچقانداق مۆجىرىلىك ئالامەت كۆرسىتىلمەيدۇ. چۈنكى يۇنۇس پەيغەمبەر يوغان بېلىقنىڭ قورسىقىدا ئۈچ كېچە-كۈندۈز ياتقاندەك، ئىنسانئوغلىمۇ ئوخشاشلا ئۈچ كېچە-كۈندۈز يەرنىڭ باغرىدا ياتىدۇ»
«يۇنۇس پەيغەمبەر»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە بىز «يۇنۇس پەيغەمبەردە كۆرۈلگەن ئالامەت-مۆجىزە» ياكى «يۇنۇس پەيغەمبەرنىڭ كارامىتى» توغرۇلۇق خېلى تەپسىلىي توختالغانىدۇق. بۇ يەردە شۇنىڭدىن سۆز ئالىمىز: ــ
«يۇنۇسنىڭ بېلىق تەرىپىدىن يۇتۇۋېلىنىپ ئاندىن قۇسۇپ ياندۇرۇلۇشىنى ئۇنىڭ بىرخىل «ئۆلۈمى ھەم تىرىلىشى» دېگىلى بولىدۇ. مەسىھ ئەيسانىڭ «يۇنۇس پەيغەمبەرنى تەستىقلىغان «مۆجىزىلىك ئالامەت»نى قانداق ئەمەلگە ئاشۇرغانلىقىنى تۆۋەندىكى پاكىتلاردىن ئويلاپ بېقىڭ.
(1) يۇنۇس ئادەملەرنىڭ ئارىسىدىن (ئۆزىنىڭ گۇناھى تۈپەيلىدىن) ئۆلۈشكە تاشلىۋېتىلگەن؛ ئۇنىڭ بوران ھەم بېلىق تەرەپلىرىدىن بولغان «ئۆلۈمى» ئاشۇ بوراننى تىنچلاندۇرۇپ، باشقىلارنى قۇتقۇزۇپ ھاياتلىققا ئېرىشتۈرگەن.
مەسىھ ئەيسامۇ ئادەملەرنىڭ ئارىسىدىن چەتكە قېقىلىپ، ياغاچقا مىخلىنىپ ئۆلۈشكە تاشلىۋېتىلگەن؛ بىراق ئۇنىڭ ئۆلۈمى خۇدانىڭ بىزگە قارىتىلغان غەزىپىنى تىنچلاندۇرۇپ، باشقىلارنى قۇتقۇزۇپ مەڭگۈ ھاياتلىققا ئېرىشتۈرىدۇ. ئەمدى ئۇنىڭ ئۆلۈمى «ئۆزىنىڭ گۇناھى تۈپەيلىدىن» ئەمەس، بەلكى ئۇ باشقىلارنىڭ گۇناھلىرىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان.
(2) يۇنۇس بېلىقنىڭ قارنىدا ئۈچ كېچە-كۈندۈز ياتقان.
مەسىھ ئەيسا گۆردە ئۈچ كېچە-كۈندۈز ياتقان. (يەھۇدىيلارنىڭ «كۈن»نى ھېسابلىشى بويىچە، بىر قانچە سائەتمۇ تولۇق بىر كۈن ھېسابلىنىدۇ. شۇڭا ئەيسانىڭ تېنى يەرلىكتە جۈمە كۈنى چۈشتىن كېيىن بىر-ئىككى سائەت، شەنبە تولۇق بىر كۈن، يەكشەنبە تاڭ ئاتقۇچە ياتقىنى «ئۈچ كېچە-كۈندۈز» دەپ ھېسابلىنىدۇ).
(3) يۇنۇس بېلىقتىن «تىرىلگەن»دىن كېيىن، ئۆز قوۋمى بولغان يەھۇدىيلارغا ئەمەس، بەلكى يەھۇدىي بولمىغان نىنەۋەلىكلەرگە تەلىم بېرىشكە بارغان.
مەسىھ ئەيسا تىرىلگەندىن تارتىپ بۈگۈنگە قەدەر ئۆز روسۇللىرى ھەم مۇخلىسلىرى ئارقىلىق يەھۇدىي ئەمەسلەرگە، جۈملىدىن بىزلەرگە ھەقىقەتەن ئۆزى ئىنجىلدىكى خۇش خەۋەرنى تارقىتىپ كەلمەكتە. ئۇنىڭ «ئۆز قوۋمى» بولغان يەھۇدىيلار خۇش خەۋەرنى (بۈگۈنگە قەدەر) ئاساسەن تېخى قوبۇل قىلمىغان» («ئەف.» 17:2).
45-43:12
«ناپاك روھ بىراۋنىڭ تېنىدىن چىقىرىۋېتىلگەندىن كېيىن، ئۇ قۇرغاق دالالارنى چۆرگىلەپ يۈرۈپ، بىرەر ئارامگاھنى ئىزدەيدۇ، بىراق تاپالمايدۇ ۋە: «مەن چىققان ماكانىمغا قايتاي» دەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن قايتىپ كېلىپ، شۇ ماكانىنىڭ يەنىلا بوش تۇرغانلىقىنى، شۇنداقلا پاكىز تازىلانغانلىقىنى ۋە رەتلەنگەنلىكىنى بايقايدۇ-دە، بېرىپ ئۆزىدىنمۇ بەتتەر يەتتە جىننى باشلاپ كېلىدۇ؛ ئۇلار كىرىپ بىللە تۇرىدۇ. بۇنىڭ بىلەن ھېلىقى ئادەمنىڭ كېيىنكى ھالى بۇرۇنقىدىنمۇ تېخىمۇ يامان بولىدۇ. بۇ رەزىل دەۋردىكىلەرنىڭ ھالىمۇ مانا شۇنداق بولىدۇ».
ئەيسانىڭ بۇ قاتتىق ئاگاھى بىرىنچىدىن بىز ئۇچرىشىمىز مۇمكىن بولغان ئىنتايىن خەتەرلىك بىر ئەمەلىي ئەھۋالنى كۆرسىتىدۇ، ئىككىنچىدىن بىر تەمسىل سۈپىتىدە ئېيتىلىدۇ.
جىن چاپلىشىۋالغان كۆپ كىشىلەر بەلكىم ئاۋۋال كۆپ پۇل خەجلەپ دەم ئوقۇيدىغان موللىلار، باخشى ياكى جادۇگەر قاتارلىقلادىن ياردەم سوراپ، بولمىغاندا ئېتىقادچىلارنىڭ ياردىمىنى ئىزدەشكە باشلايدۇ. بىز ئاۋۋال شۇنى ئېيتىشىمىز كېرەككى، ئۇنداق مەسىلىدە ياردىمى ئۈچۈن پۇل سورايدىغان ھەرقانداق ئاتالمىش «مەسىھىي ئېتىقادچى» ئەمەلىيەتتە ھېچ ياردەم بېرەلمەيدۇ. ئۇنىڭ پۇل سورىغىنىنىڭ ئۆزىلا ئۇنىڭ خۇدانىڭ ئەمەس، بەلكى شەيتاننىڭ خىزمىتىدە بولغانلىقىغا ئىسپات بولىدۇ.
مەسىھگە باغلانغان كىشىنىڭ دۇئاسىدىن كېيىن جىنلاردىن ئازاد بولغانلىقى كۆرۈلۈشى مۇمكىن. بىراق كىشىلەر بۇ ئاراملىق ۋاقىتتىن پايدىلىنىپ توۋا قىلىپ خۇدانىڭ تولۇق نىجاتىنى ئىزدىمىسە ئەسلىدىكى ئەھۋال قايتا تەكرارلىنىشى مۇمكىن. مەلۇم بىرسىنىڭ ئۆيىدە دائىم كېچىدە كۆپ نەرسىلەر ئۇيان-بۇيان ئۇچۇپ تاملارغا سوقۇلۇپ كۇكۇم-تالقان بولۇپ كېتەتتى، بالىلار دائىم ئۇخلىيالماي «قارا بېسىپ» كۆپ يامان قاباھەتلەرنى كۆرەتتى. كېيىن، ئىككى دوست شۇ ئۆي ۋە ئۆيدىكىلەر ئۈچۈن دۇئا قىلىشقا تەكلىپ قىلىنغان. دۇئا قىلغاندىن كېيىن نەچچە كۈنلەر تىنچ-ئامان بولغان. بىراق نەچچە كۈندىن كېيىن يەنە باشلانغان! ئىككى دوست ئۈچ-تۆت قېتىم بېرىپ دۇئا قىلغان، نەتىجىدە ھەرقېتىم نەچچە كۈنلەر ئارام بولغان، ئاندىن كېيىن مەسىلە يەنە پەيدا بولغان. كېيىنچە، بۇ ئىككى دوست بۇ ئۆيدىكىلەرنىڭ تېخىچە جىنلار ۋە «ئەرۋاھ»لارغا چوقۇنۇپ، ئۇلاردىن مول ھوسۇل بولسۇن دەپ ياردەم سوراشنى تاشلىمىغانلىقىدىن خەۋەر تاپقان. ئىبلىسنى «كەت» دەپ قوغلاپ، ئاندىن يەنە ئۇنى قايتىپ كېلىشكە تەكلىپ قىلساق پايدىسىز ئىش بولىدۇ، ئەلۋەتتە!
جىن چاپلاشقان بىر كىشى ئۇلاردىن ئازاد قىلىنغان بولسا ئۇنىڭ ئەيسا مەسىھدە بولغان تولۇق نىجاتنى، ھەقىقىي ھاياتنى ئىزدىشىگە دەۋەت قىلىمىز. «سىرتتىكى پاكىزلىق» ياكى مەلۇم بىرنەچچە «دىنىي مۇراسىم»لار جىن-شەيتانلارغا توسالغۇ بولىدۇ دېگەنلىك تولىمۇ ئەخمىقانە خىيالدۇر. قەلبىمىز خۇدانىڭ روھىنىڭ ماكانى بولۇشقا يارىتىلغان بولۇپ، خۇدانىڭ روھى بىزنى تولدۇرمىسا ھەردائىم ئىچكى دۇنيايىمىزدا بىرخىل قۇرۇقلۇقنى ۋە تولۇقسىزلىقنى ھېس قىلىپ يۈرىمىز. قەلبىمىز «قۇرۇق» تۇرسا، بۇ ئىش يامان روھلارغا ماكانلىشىش ئۈچۈن ئوچۇق بولغان بىر تەكلىپكە باراۋەر بولىدۇ. جىن-شەيتانلاردىن ئارام ئالغاندىن كېيىن توۋا قىلىپ ئېتىقاد قىلىش ئۈچۈن بۇ ۋاقىتتىن پايدىلانمىغانلارنىڭ «ئاخىرقى ھالى» بەلكىم بۇرۇنقىدىنمۇ بەتتەر بولىدىغانلىقىنى بايقىشى مۇمكىن.
يەل گۇمپىسى («چىگوڭ») بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان بىر ئايال دۇئايىمىزنى سورىدى. «چىگوڭ»دىن كەلگەن بەزى روھلار دائىم دېگۈدەك «مىدىرلاپ يۈرۈپ» ئۇنىڭغا ئارام بەرمەيتتى. دۇئادىن كېيىن ھالى بىردەم ياخشى بولدى؛ لېكىن ئۇ يەل گۇمپىسى ھەرىكىتىدىن ۋاز كېچىپ مەسىھنى تولۇق قوبۇل قىلىشقا رازى بولمىدى. ئاخىر بېرىپ جىسمانىي ھالى ئەسلىدىكىدىن تېخىمۇ بەتتەر بولدى.
ئەيسا مەسىھ ئېيتقان بۇ ئىشلار يەنە تەمسىل سۈپىتىدە پۈتكۈل ئىسرائىل خەلقىنىڭ ھالىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇلار بابىلدا سۈرگۈن بولغاندا تارتقان قىيىنچىلىقلار ئۇلارغا ئاگاھ بولۇپ، ئۇلارنى بۇتپەرەسلىكتىن خالاس قىلغانىدى. لېكىن ئۇلار مەسىھنى قوبۇل قىلمىسا، گەرچە ئۇلارنىڭ ئۆيى ھازىر «پاكىز» بولسىمۇ، ئۇ بەرىبىر قۇرۇق. شۇڭا «ئىسرائىلنىڭ ئۆيى» بەلكىم «بۇتپەرەسلىك»تىن تېخىمۇ بەتتەر يەتتە «يامان روھ»قا، تېخىمۇ ئەجەللىك گۇناھلارغا ئوچۇق تۇرغان بولۇشى مۇمكىن. ئەيسانى رەت قىلغاندىن كېيىن، ئۆزلىرىگە ۋە پۈتكۈل دۇنياغا زىيان يەتكۈزىدىغان قانچىلىغان يامان ئىشلارنىڭ يەھۇدىي خەلقى ئارقىلىق دۇنياغا كەلگەنلىكىنى پەقەت ئۇلارنىڭ پاجىئەلىك تارىخىنى بىلگەنلەرلا بىلىدۇ. ئۇلاردىن بىرنەچچە ئىشلارنى تىلغا ئالايلى ــ «راببىيلار» چىقارغان، مۇسا پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن تەۋرات ئاددىي قانۇنىنى بۇلغىغان ۋە قاتتىق مۇرەككەپلەشتۈرگەن، قائىدە-يوسۇنلۇق «يەھۇدىي دىنى»، يەھۇدىي پەيلاسوپلار چىقارغان ساناقسىز نۇرغۇن خۇداسىز «ئاتېئىزملىق» (خۇداسىزلىق) پەلسەپەلەر، ماركسىزم (ماركس يەھۇدىي ئىدى)، «فرېئۇد پسىخولوگىيەسى» (فرېئۇدمۇ يەھۇدىي ئىدى)، مەغرىپتىكى دۆلەتلەرنىڭ ئىقتىسادى ۋە سودىسىدىن كۆپ مەنپەئەت شورايدىغان «ئەركىن تاشچىلار» دېگەن مەخپىي جامائەت قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى يەھۇدىي خەلقىدىن چىققانىدى؛ چۈنكى ئۇلارنىڭ ئۆيى ئەسلى «پاكىز تازىلانغان ۋە رەتلەنگەن» بولسىمۇ، مەسىھنىڭ ماكانى بولمىدى.
2:2، 1:14، 16:22 مۇقەددەس يازمىلاردا كۆرسىتىلگەن «ھېرود»لار، شۇنداقلا «ھېرود تەرەپدارلىرى» توغرىسىدا
ئىنجىلدا تىلغا ئېلىنغان، «ھېرود» فامىلىلىك، شاھانە مەنسەپ تۇتقان يەتتە شەخس بار: ــ
(1) «ھېرود پادىشاھ»، «بۈيۈك ھېرود» دەپمۇ ئاتىلىدۇ؛ ئۇ ھېرود سۇلاسىنىڭ ئەجدادى، «ھېرود بىرىنچى» بولغان. («مات.» 1:2). ئۇ ئۆزى تالانتلىق ئەمما ئىنتايىن ئەشەددىي بىر زالىم ئىدى؛ ئۇ كۆپ پۇل خەجلەپ رىم ئىمپېرىيەسىدىن «يەھۇدىيە پادىشاھلىقى»نى سېتىۋالغان (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 37-يىلى). ئۇ ۋە ئۇنىڭ بارلىق ئەۋلادلىرى يەھۇدىي ئەمەس ۋە يەھۇدىيلار ئۆچ كۆرىدىغان ئېدوملۇق ئىدى؛ شۇڭا يەھۇدىيلار ئۇلارنىڭ ھەممىسىدىن نەپرەتلىنەتتى.
«بۈيۈك ھېرود» بولسا «سۈرگۈنلۈكتىن كېيىن قۇرۇلغان» ئىبادەتخانىنى پۈتۈنلەي قايتىدىن قۇرۇپ چىقىش بىلەن يەھۇدىي خەلقىنىڭ كۆڭلىنى ئېلىشقا تىرىشقانىدى. گەرچە بۇ يېڭى ئىبادەتخانا شۇ دەۋردىكى ئەڭ ھەيۋەتلىك ئىمارەت بولسىمۇ، بۇ قۇرۇلۇش ئۇنىڭ نام-ئابرۇيىغا ھېچقانداق ئىجابىي تەسىر يەتكۈزمىگەن.
مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1-يىلى ئۆلگەن بولۇشى مۇمكىن.
(2) «ھېرود ئارخېلائۇس» «بۈيۈك ھېرود»نىڭ ئوغلى («مات.» 22:2). ئۇ يەھۇدىيە ئۆلكىسىگە ھۆكۈمرانلىق قىلاتتى (مىلادىيە 1-23-يىلى). رىملىقلار ئۇنى ئەمىلىدىن قالدۇرۇپ ئورنىغا رىملىق بىر ۋالىينى قويغان. ئۇ ئاتىسىنىڭ ئىبادەتخانىسىنى يېڭىدىن قۇرۇشىنى داۋاملاشتۇرغان.
(3) «بىرىنچى ھېرود»نىڭ يەنە بىر ئوغلى، «ھېرود ئانتىپاس»، گالىلىيەگە ھۆكۈمدار بولغان ئىدى (مىلادىيە 1-23-يىلى تەختتە ئولتۇرغان). ئۇ چۆمۈلدۈرگۈچى يەھيانى ئۆلتۈردى («مات.» 1:14)، ئاندىن ئەيسانى سوراققا تارتقۇچى بولدى (مىلادىيە 20-40-يىلى تەختتە ئولتۇرغان).
(4) «بىرىنچى ھېرود»نىڭ ئۈچىنچى ئوغلى، «ھېرود فىلىپ»، ئابىلېنىغا ھۆكۈمدار ئىدى. ئۇ «ھېرودىئاس»نىڭ قانۇنلۇق ئېرى ئىدى («مات.» 3:14) (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 4-يىلىدىن مىلادىيە 34-يىلغىچە).
(5) «بىرىنچى ھېرود»نىڭ يەنە بىر «ھېرود فىلىپ» ئىسىملىك ئوغلى (پەقەت «لۇقا» 1:3دە تىلغا ئېلىنغان) (ۋاقىتلىرى نامەلۇم).
(6) «بىرىنچى ھېرود»نىڭ نەۋرىسى «ھېرود ئاگرىپپا» («روس.» 1:12-3، 23دە تىلغا ئېلىنغان) (مىلادىيە 10-34-يىلى).
(7) يۇقىرىقى «ھېرود ئاگرىپپا»نىڭ ئوغلى، يەنە «ھېرود ئاگرىپپا» دەپمۇ ئاتالغان. روسۇل پاۋلۇس ئۇنىڭ ئالدىدا ئۆزىنى ئاقلىغان («روس.» 13:25، 23، 27:26دە) (مىلادىيە 72-100-يىلى).
«ھېرودلار»نىڭ بىر-بىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى «تەبىرلەر»دە «ھېرودلارنىڭ نەسەبنامىسى» جەدۋىلىدە كۆرسىتىلدى.
خەرىتە-سخېمىلارنىمۇ كۆرۈڭ.
«ھېرود تەرەپدارلىرى» توغرۇلۇق
ھېرودلار يەھۇدىي خەلقىگە شۇنچىلىك نەپرەتلىك بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ تەرەپدارى بولغان بىر يەھۇدىي گۇرۇھىنىڭ بولغانلىقى بەلكىم بىزنى سەل ھەيران قالدۇرىدۇ. ئەمما يەنە سەل ئويلىنىپ باقساق، ھەر دەۋردە ئادەمنى سېتىۋالغۇدەك پۇلى بولسىلا، ئۇلارغا ئۆزلىرىنى سېتىپ يالاقچى، پايلاقچى بولىدىغان ئادەملەر بەرىبىر چىقىدۇ.
لېكىن بىزگە ئەڭ ھەيران قالارلىقى بەلكىم شۇكى، رەببىمىز تەلىم بېرىشكە باشلىغاندا، بىر-بىرىگە كۈشەندە بولغان «ھېرود تەرەپدارلىرى» ۋە پەرىسىيلەر ھەمكارلىشىپ، ئەيسانى يوقىتىشقا مەسلىھەتلىشىدۇ (مەسىلەن، «مار.» 6:3نى كۆرۈڭ). مانا قاراڭغۇلۇققا تەۋە بولغان كىشىلەر ھامان بىرىنچى بولۇپ نۇر بىلەن دۈشمەنلىشىدۇ («يۇھ.» 5:1، 19:3).
28-21:15 ئەيسانىڭ قانائانلىق ئايالغا بولغان مۇئامىلىسى
ئەيسا مەسىھنىڭ قانانلىك بۇ ئايالغا بولغان مۇئامىلىسى ئوقۇرمەنلەرگە سەل قاتتىق قوللۇقراق ياكى قوپالراق كۆرۈنۈشى مۇمكىن. ئەمما تەپسىلىي ھالدا سۈرۈشتۈرسەك ئەھۋالنىڭ ئۇنداق ئەمەسلىكىنى كۆرىمىز. لېكىن ئەيسا ئۇنىڭغا بىرنەچچە مۇھىم ساۋاقلارنى ئۆگەتمەكچى ئىدى.
ئەمدى نېمىشقا ئەيسا «ئى رەب! داۋۇتنىڭ ئوغلى، ھالىمغا يەتكەيسىز!» دېگەن يالۋۇرۇشلارغا پىسەنت قىلمىغاندەك قىلىدۇ؟ ئەمەلىيەتتە بۇ ئايال يەھۇدىي ئەمەس، بەلكى بۇتقا چوقۇنىدىغان بىر قانائانلىق ئىدى. ئۇ «داۋۇتنىڭ ئوغلى» دەپ ۋارقىرغىنىدا ئۆزىنىڭ نېمە دەۋاتقىنىدىن قىلچە خەۋىرى يوق ئىدى. شۈبھىسىزكى، ئۇ پەقەت باشقىلار (يەھۇدىيلار)نىڭ تەلەپلىرىنى دوراپ شۇنداق قىلغان، خالاس. مانا بىرىنچى ئىنتايىن مۇھىم ساۋاق ــ خۇدا بىزنىڭ چىرايلىق دىنىي سۆزلىرىمىزگە، دۇئالىرىمىزدا دەبدەبىلىك ئەمما ئۆزىمىز چۈشەنمەيدىغان مەلۇم بىرنەچچە سۆزنى (ئۆزىمىز چۈشەنمەيدىغان چەتئەل تىلى ئۇياقتا تۇرسۇن) ئىشلىتىشىمىزگە ھېچ قىزىقمايدۇ. بىز مۇشۇ سۆزلەرنى باشقىلاردىن ئۆگىنىپ دورىغان بولساق تېخىمۇ شۇنداق. مۇشۇ ئايالنىڭ دۇئاسى «رەب، ماڭا ياردەم قىلغايسەن!» دېگەن ئاددىي سۆزلەر بىلەن ئېيتىلغاندىن كېيىن ئەيسانىڭ ئۇنىڭغا رەھمەت قىلغانلىقىنى بايقايمىز.
مۇخلىسلار ئۇنى يولغا سالغايسەن دەپ تەلەپ قىلغىنىدا، ئايال ئەيسانىڭ سۆزىدىن غىل-پال ئۈمىدنى كۆرگەن ئوخشايدۇ. چۈنكى گەرچە ئۇ ئۇنىڭ تەلىپىگە جاۋاب بەرمىگىنى بىلەن ئۇ مۇخلىسلارنىڭ «ئۇنى يولغا سالغايسەن» دېگىنىگىمۇ پىسەنت قىلمىغىنىنىمۇ بايقىغان. شۇنىڭ بىلەن تەڭ ئۇ ئەرشتىكى ئاتىسىنىڭ ئۇنىڭ ئەھۋالى ۋە خىزمىتىنى چەكلىگەنلىكىگە «مەن پەقەت يولدىن تېنىگەن قوي پادىلىرى بولغان ئىسرائىل جەمەتىدىكىلەرگە ئەۋەتىلگەنمەن» دەپ ئازراق چۈشەندۈرۈش بەرگەن (مۇشۇ يەردە شۇنى ئېيتىپ ئۆتكىمىز باركى، خۇدانىڭ ئوغلى چەك قويۇلغان خىزمەتنى قوبۇل قىلغان يەردە، بىزمۇ خۇدا ئۆزىمىزگە قويغان چەكلەرگە رازى بولۇشىمىز كېرەك).
بۇ قەدىرلىك ئايال گەرچە ئەيسانىڭ: «تىلەڭلار، سىلەرگە ئاتا قىلىنىدۇ. ئىزدەڭلار، تاپىسىلەر. ئىشىكنى چېكىڭلار، ئېچىلىدۇ» دېگەن تەلىمىنى ئاڭلاپ باقمىغان بولسىمۇ، ئۇ بىزگە بۇ تەلىمنى گەۋدىلەندۈرىدىغان ئەڭ ياخشى ئۈلگە بولالايدۇ. چۈنكى ئۇ تىلەشنى قەتئىي توختاتمىدى. ئەيسانىڭ ئۇنىڭغا «كىچىك ئىتلار» توغرۇلۇق بەرگەن جاۋابى بەلكىم قوپال ئاڭلىنىدۇ، لېكىن بۇ سۆز ئايالنىڭ بۇتقا چوقۇنىدىغانلىقىغا مۇلايىم بىر تەنبىھ ئىدى. تاش-ياغاچ نەرسىلەرگە تەزىم قىلىپ چوقۇنىدىغان ئادەملەر ئۆزلىرىنى تىرىك خۇدانىڭ ئېڭى بولمىغان ھايۋانلارنىڭ ئارىسىغا قويغان بولىدۇ. ئايال تەنبىھنى ئاغرىنماي قوبۇل قىلىپلا قالماي، بەلكى ئەيسانىڭ شۇ تەمسىللىك جاۋابىدىن يەنە بىر تىلەش پۇرسىتىنى تاپىدۇ. ئۇنىڭدا بولغان كۈچلۈك ئىمان-ئېتىقادقا قاراڭلار ــ «رەب، ساڭا نىسبەتەن قىزىمنى بۇ ئەشەددىي جىندىن ئازاد قىلىش پەقەت نان ئۇۋىقىدەكلا كىچىككىنە ئىش، خالاس ــ سەن ئاسانلا قىلىپ بېرەلەيسەن!» دېگەندەك. ئەيسانىڭ ئۇنىڭغا دەرھال جاۋاب بېرىپ، ئۇنىڭ ئېتىقادىنى تەرىپلىگىنى ئەجەبلىنەرلىك ئىش ئەمەس. ئايال ئۆيىگە قايتقاندا، دۇئا-تىلاۋىتىم ئىجابەت بولدى دەپ بىلىپ، كۆڭلى شۇنچە شادلىققا چۆمگەنىدى!
3:16
«(سىلەر) ئەتىگەندە: «بۈگۈن بوران چىقىدۇ، چۈنكى ئاسماننىڭ رەڭگى قىزىل ھەم تۇتۇق»، دەيسىلەر. ئاسمان رەڭگى-رويىنى پەرق ئېتەلەيسىلەر-يۇ، لېكىن بۇ زاماندا يۈز بېرىۋاتقان ئالامەتلەرنى پەرق ئېتەلمەيسىلەر!»
مەسىھنىڭ «بۇ زاماندا يۈز بېرىۋاتقان ئالامەتلەرنى»نى («زاماندىكى ئالامەتلەرنى») كۆرسەتكىنى توغرۇلۇق توختالساق پايدىسى بولۇپ قالار. پىكرىمىزچە ئۇنىڭ «زاماندىكى ئالامەتلەر» دېگىنى، ئۆزىنىڭ خىزمىتىدە بولغان كۆپ مۆجىزىلىك ئالامەتلەر ۋە كارامەتلەر، ياكى يەھيا پەيغەمبەرنىڭ خىزمەتلىرى (گەرچە بۇ ئىشلار ھەممەيلەنگە مۇھىم مەلۇمات يەتكۈزگەن بولسىمۇ) ئەمەس ئىدى.
تەۋراتتا خۇدا ئىسرائىلغا، ئۆزۈمگە ئىتائەتمەن بولساڭلار، سىلەرگە مېھىر-شەپقەت كۆرسەتكۈچى ۋە قوغدىغۇچى بولىمەن، دەپ كۆپ يەرلەردە ئېنىق ۋەدە قىلغان. بىراق ئۇلار ئەكسىچە ئىتائەت قىلمىغان بولسا ئۇنىڭ جازا-تەربىيىسى تەدرىجىي بېشىغا چۈشىدۇ. بۇ جازا-تەربىيىنىڭ بەش باسقۇچىنى تۆۋەندىكىدەك يىغىنچاقلىساق بولىدۇ. ئىتائەتسىزلىكى ئېغىرلاشقانسېرى جازا-تەربىيىمۇ ئېغىرلىشىپ بارىدۇ: ــ
(1) ۋابا-قىزىتمىنىڭ چۈشۈشى، دۈشمەنلەرنىڭ «ئىشىك ئالدىدا» تۇرۇشى، دۈشمەنلەر ئالدىدا ئاسانلا مەغلۇپ بولۇشى («لاۋ.» 14:26-17).
(2) يامغۇر ئاز، ھوسۇلنىڭ ناچار بولۇشى («لاۋ.» 18:26-20).
(3) ياۋايى يىرتقۇچ ھايۋانلارنىڭ كۆپىيىشى، ئۇلارنىڭ ئىنسانلارغا ۋە ماللارغا ھۇجۇم قىلىشى (بۇنىڭ كۆچمە مەنىسى بەلكىم دۆلەت ئىچىدىكى مۇقىمسىزلىق، تەرتىپسىزلىك ۋە قانۇنسىزلىقنىمۇ كۆرسىتىدۇ) («لاۋ.» 21:26-24).
(4) شەھەرلەرنىڭ مۇھاسىرىگە ئېلىنىشى، قەھەتچىلىك، دۈشمەنلەر ۋە ياقا يۇرتلۇقلارنىڭ ئالدىدا بويسۇندۇرۇلۇشى ۋە ئۇلارنىڭ قاتتىق باشقۇرۇش تۈزۈمى ئاستىدا ياشىشى («لاۋ.» 25:26-27).
(5) دۈشمەنلەرنىڭ ئۆچ ئېلىشى، قايتىدىن شەھەرلەرنى قورشىۋېلىشى، شەھەرلەر ۋە يەر-زېمىننىڭ ۋەيران بولۇشى، سۈرگۈن بولۇشى، سۈرگۈن بولغىنىدا ۋەھىمە ئاستىدا ياشىشى («لاۋ.» 27:26-39، «قان.» 63:28-68).
مىلادىيەدىن ئىلگىرى 539-يىلى ئىسرائىلنىڭ پارس ئىمپېرىيەسىگە سۈرگۈن بولۇپ قايتىپ كېلىشكە باشلىغان ۋاقتى ئىدى. گەرچە ئۇلارنىڭ قىسقا مەزگىللىك مۇستەقىل ۋاقىتلىرى بولغان بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى قىيىنچىلىقتا ئىدى؛ ئەيسا مەسىھ ئۇلارغا سۆز قىلغان ۋاقتىدا ئۇلار رىم ئىمپېرىيەسىدە قاتتىق رېجىم ئاستىدا تۇرماقتا ئىدى. گەرچە ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئىخلاسمەنلىكى، كۆپ دىنىي ھېيت-بايراملىرى ۋە مۇراسىملىرى توغرۇلۇق ماختانسىمۇ، بۇ ئەھۋاللار خۇدانىڭ ئۇلاردىن تېخى رازى ئەمەسلىكىگە ئىسپات ئەمەسمۇ؟ بۇلارنىڭ ھەممىسى ئۇلارنىڭ تېخىچە توۋا قىلماي، خۇدانىڭ جازا-تەربىيىسىنىڭ «بەشىنچى باسقۇچ»ىدىن، يەنى دۈشمەنلەر تەرىپىدىن قورشىۋېلىنىپ ۋەيران بولۇش، شۇنداقلا سۈرگۈن بولۇش خەتىرىدە تۇرغانلىقىغا «ئالامەتلەر» («زاماندىكى ئالامەتلەر») ئەمەسمۇ؟ ۋە شۇنداق ئىشلار دەرۋەقە مىلادىيە 70-يىلىدا يۈز بەرگەن. يېرۇسالېم شەھىرى ۋەيران بولۇپ كۆپ يەھۇدىيلار سۈرگۈن بولدى؛ كېيىن، مىلادىيە 135-يىلى پەلەستىندە تۇرۇپ قالغان يەھۇدىيلارنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك زېمىندىن قايتىدىن سۈرگۈن بولۇپ، يىراقت-يىراقلارغا تارقالغان.
جامائەتنىڭ ئۇلى نېمە؟
18-16:16
«سىمون پېترۇس:
ــ سەن مەسىھ، مەڭگۈلۈك ھايات خۇدانىڭ ئوغلى ئىكەنسەن، ــ دەپ جاۋاب بەردى.
ئەيسا ئۇنىڭغا:
ــ بەختلىكسەن، ئى يۇنۇس ئوغلى سىمون! بۇنى ساڭا ئاشكارىلىغۇچى ھېچ ئەت-قان ئىگىسى ئەمەس، بەلكى ئەرشتىكى ئاتامدۇر. مەن ساڭا شۇنى ئېيتايكى، سەن بولساڭ پېترۇسدۇرسەن. مەن جامائىتىمنى بۇ ئۇيۇلتاش ئۈستىگە قۇرىمەن. ئۇنىڭ ئۈستىدىن تەھتىسارانىڭ دەرۋازىلىرىمۇ غالىب كېلەلمەيدۇ».
بۇ سوئال ئىنتايىن مۇھىم. كاتولىكلار مۇشۇ ئايەتلەرگە ئاساسەن، روسۇل پېترۇس «جامائەتنىڭ ئۇل تېشى»، ئەيسا شۇڭا ئۇنى جامائەتنىڭ بىرىنچى «رىم پاپاسى» دەپ بېكىتكەن، دەپ تەلىم بېرىدۇ. لېكىن ئايەتلەر (ۋە پېترۇسنىڭ كېيىنكى تەلىمى) دەل بۇنىڭ ئەكسىنى كۆرسىتىدۇ.
«سەن بولساڭ پېترۇسدۇرسەن («پېترۇس» دېگەنلىك «كىچىك بىر تاش»)؛ جامائىتىمنى بۇ قورام تاش (گرېك تىلىدا «پېترا»، يوغان بىر تاش) ئۈستىگە قۇرىمەن». ھالقىلىق مەسىلە، مەسىھ «پېترا» بىلەن نېمىنى كۆرسىتىدۇ؟ ئالىملار بۇ توغرۇلۇق ئىككى كۆزقاراشتا بولۇپ كەلدى.
بىرىنچى كۆزقاراش، مەسىھ بۇ سۆز بىلەن ئۆزىنى كۆرسەتتى؛ ئىككىنچى كۆزقاراش، بۇ سۆز پېترۇسنىڭ ئېتىقادى، شۇنداقلا ئەيسانىڭ مەسىھ ئىكەنلىكىنى ئېتىراپ قىلىشىنى كۆرسىتىدۇ (گرېك تىلىدا «ئېتىراپ» ھەم «پېترا» ئايالچە رودتىكى سۆز). بۇ بىزنىڭ كۆزقارىشىمىزدۇر؛ ئەيسانىڭ «بۇنى ساڭا ئاشكارىلىغۇچى ھېچ ئەت-قان ئىگىسى ئەمەس، بەلكى ئەرشتىكى ئاتامدۇر» دېگەن ئالدىنقى سۆزلىرىگە قارىغاندا، جامائەت مەسىھ خۇدانىڭ ئوغلى، دېگەن ئېتىقادقا ئۇل سېلىنغان؛ لېكىن بۇ ئېتىقاد ئىنساندىن ئەمەس، بەلكى خۇدا ئۆزىدىن كەلگەن ئېتىقادتۇر. ئىنسانلارنىڭ نەزىرىدە ھەممىسى ئاجىز ۋە نازۇك كۆرۈنگەن بولسىمۇ، ئەمما مەسىھ بۇ ئېتىقاد ئۈستىگە ئۆز جامائىتىنى قۇرماقتا ۋە «ئۇنىڭ ئۈستىدىن تەھتىسارانىڭ دەرۋازىلىرىمۇ غالىب كېلەلمەيدۇ!».
«1پېت.» 4:2-10دە، پېترۇسنىڭ جامائەتنىڭ ماھىيىتى توغرۇلۇق سۆزلىرىنى كۆرۈڭ. ئۇ يەردە ئۇ ئۆزىنى «ئۇل تېشى» دەپ كۆرسىتەمدۇ ياكى ئۆزىنىڭ پەقەت خۇدانىڭ ئۆيىدىكى «تىرىك تاشلار»دىن بىرى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتەمدۇ؟ ئوقۇرمەنلەر ئۆزلىرى بىرنېمە دېسۇن!
بۇ ئايەتلەردىن يەنە بىر مەسىلە چىقىدۇ؛ ئەيسا پېترۇسقا دەرۋەقە چوڭ بىر ھوقۇقنى تاپشۇرىدۇ. بۇ ئۇنىڭ «پاپا» ئىكەنلىكى تۈپەيلىدىنمۇ؟!: ــ
«ئەرش پادىشاھلىقىنىڭ ئاچقۇچلىرىنى ساڭا تاپشۇرىمەن؛ سەن يەر يۈزىدە نېمىنى باغلىساڭ ئەرشتىمۇ باغلانغان بولىدۇ، سەن يەر يۈزىدە نېمىنى قويۇپ بەرسەڭ، ئەرشتىمۇ قويۇپ بېرىلگەن بولىدۇ».
بۇ ئاچقۇچلار نېمە؟ جاۋابىمىز بەك ئاددىي؛ پېترۇس دەرۋەقە خۇدانىڭ «ئاچقۇچلۇق ئادەم»ى بولۇپ چىقتى. ئۈچ بەك مۇھىم پەيتتە ئۇ پەيغەمبەرچىلىق قىلىپ خۇدانىڭ ئاغزىدەك بولۇپ، ئادەملەرنىڭ ئېتىقادى ئارقىلىق خۇدانىڭ پادىشاھلىقىغا كىرىشى ئۈچۈن «ئىشىك ئاچتى» ــ
(1) ئۇ «ئورما ھېيتى» كۈنىدە يېرۇسالېمدا تۇرۇۋاتقان يەھۇدىيلارنىڭ ئېتىقاد قىلىشى ئۈچۈن «ئىشىك ئاچتى» («روس.» 14:2-42). (ئۇ شۇ كۈنىدە سۆز قىلغاندا «يېڭى ئەھدە»نىڭ دائىرىسىنىمۇ زور كېڭەيتىپ ئېچىپ بەردى (39:2)، بىراق ئۆزىنىڭ دەۋاتقان گېپىنى ئاۋۋال تولۇق چۈشەنمىدى، دەپ قارايمىز).
(2) ئۇ سامارىيەدە تۇرۇۋاتقانلارنىڭ مۇقەددەس روھنى خۇدانىڭ ئىلتىپاتى سۈپىتىدە قوبۇل قىلىشى ئۈچۈن «ئىشىك ئاچتى» («روس.» 14:8-17).
(3) («روس.» 10-باب) ئۇ «يات ئەللىكلەر» ئۈچۈن «ئېتىقادنىڭ ئىشىكىنى ئاچتى» (يەنە 7:15نىمۇ كۆرۈڭ). شۇنىڭ بىلەن ئۇ «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نىڭ بېشىدا خاتىرىلەنگەن سۆزلەرنى («سىلەر مۇقەددەس روھ ئۈستۈڭلارغا چۈشكەندە سىلەر كۈچ-قۇدرەتكە ئىگە بولىسىلەر، يېرۇسالېم، پۈتۈن يەھۇدىيە ۋە سامارىيە ئۆلكىلىرى، جاھاننىڭ چەتلىرىگىچە ماڭا گۇۋاھچى بولىسىلەر») ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن «ئاچقۇچلۇق ئادەم» ئىدى.
17-بابتىكى «مەسىھنىڭ ئۆزگىرىپ جۇلالىقتا كۆرۈنۈشى»
مۇشۇ يەردە مەسىھنىڭ «ئۆزگىرىپ جۇلالىقتا كۆرۈنۈشى»نىڭ ئىچكى شەرىپىنىڭ تولۇق مەنىسىنى ــ ئىنتايىن چوڭ بىر تېما ئۈستىدە قېتىرقىنىپ ئىزدىنىشكە سەھىپىمىز چەكلىك بولغاچقا، بىز پەقەت مۇشۇ يەردە پېترۇسنىڭ: «ئى رەب، بۇ يەردە بولغىنىمىز نېمىدېگەن ياخشى! خالىساڭ، بىرىنى ساڭا، بىرىنى مۇساغا، يەنە بىرىنى ئىلياسقا دەپ، بۇ يەرگە ئۈچ كەپە ياسايلى» دېگىنىنىڭ سەۋەبى ئۈستىدە ئازراق توختىلايلى.
بىرىنچىدىن شۇ ۋاقىتلار بەلكىم «كەپە ھېيتى» مەزگىلى بولۇشى مۇمكىن ئىدى. شۇ چاغدا ئىسرائىللار ئۆز ئۆيىلىرىنى بىر ھەپتە تاشلاپ ئۆزلىرى ئۈچۈن كەپىلەرنى قۇرۇشى كېرەك ئىدى. بۇنىڭ مەقسىتى: ــ
(1) ئىسرائىل مىسىردىن چىقىپ پەلەستىنگە سەپەر قىلغىنىدا تۇرغان ماكانلىرى كەپە-چېدىرلار ئىكەنلىكىنى ئەسلەش، ۋە: ــ
(2) كەلگۈسى زاماندا، مەسىھ كەلگەندە، «خۇدا ئىنسانلار بىلەن ماكانلىشىدۇ» دەپ ئەسلەش (مەسىلەن، «يەش.» 2:4-6، 20:33، «زەف.» 15:3). شۇڭا پېترۇس مۇشۇنداق كەپىلەرنى ياسىشىمىز كېرەك، دەپ ئويلىغان بولۇشى مۇمكىن. لېكىن شۈبھىسىزكى، ئۇنىڭ ئاساسىي مەقسىتى، شۇ ئاجايىب مىنۇتلارنى ئۇزارتىشتىن ئىبارەت ئىدى. كىم مەسىھ ۋە پەيغەمبەرلەرنىڭ ھەمراھلىقىدا بولسا شۇنداق بولۇشنى خالىمايدۇ؟ كەپىلەرنى ياساش ئۇلارنى ئۇزاقراق تۇرۇشقا قايىل قىلمامدۇ؟!
ھالبۇكى، خۇدا ئۇنىڭ تەشەببۇسىغا قەتئىي نارازىلىقىنى بىلدۈردى. نېمىشقا دېسەك، سەۋەبى مۇسا ۋە ئىلىياس پەيغەمبەرلەرنىڭ كۆزلىرىدىن غايىب بولغانلىقىدىن كۆرۈنىدۇ. پېترۇسنىڭ ئېغىر خاتالىقى، مۇشۇ ھۆرمەتلىك ئەربابلارنى (ۋە ئۇلارنى ھۆرمەتلىشىمىز كېرەك، ئەلۋەتتە) مەسىھ بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويغانلىقىدىن ئىبارەت. ئۇنداق ئىشقا خۇدا قەتئىي يول قويمايدۇ.
«بۇ مېنىڭ سۆيۈملۈك ئوغلۇمدۇر، مەن ئۇنىڭدىن خۇرسەنمەن. ئۇنىڭغا قۇلاق سېلىڭلار!»
باشقا ھېچكىم مەسىھ بىلەن سېلىشتۇرغۇچىلىقى يوقتۇر؛ ئۇ ئوغۇل، تەڭداش قۇتقۇزغۇچى، ئۇ خۇدانىڭ ئوڭ قولىدا ئولتۇرغان، ئالەمنىڭ ئىگىسىدۇر.
7:18
«ئىنساننى گۇناھقا پۇتلاشتۇرىدىغان ئىشلار تۈپەيلىدىن بۇ دۇنيادىكىلەرنىڭ ھالىغا ۋاي! پۇتلاشتۇرىدىغان ئىشلار مۇقەررەر بولىدۇ؛ لېكىن شۇ پۇتلاشتۇرغۇچى ئادەمنىڭ ھالىغا ۋاي!».
ئەيسانىڭ بۇ سۆزى بەلكىم يەھۇدانى كۆزدە تۇتىدۇ، ئەلۋەتتە. بىراق بۇ سۆزنىڭ كەڭ دائىرلىك پرىنسىپلىرى بار. تۆۋەندىكى ھەقىقەتلەرنى قايتىلىساق زىيىنى بولماس: ــ
(1) خۇدا ھېچكىمنى گۇناھ قىلىشقا بېكىتمەيدۇ، ياكى ھېچكىمنى گۇناھقا ئازدۇرمايدۇ («ياق.» 13:1)؛
(2) خۇدا ئادەملەرنىڭ گۇناھلىق قىلمىشلىرىنى ئالدىنئالا بىلگەچكە، ئۇلارنى ئۆزىنىڭ ھەممىدىن ئۈستۈن تۇرىدىغان پىلانلىرىنىڭ ئىچىگە ئالىدۇ. ھالبۇكى، گەرچە ئۇنىڭ شان-شەرىپى ئۇلارنىڭ گۇناھلىق قىلمىشلىرى تۈپەيلىدىن تېخىمۇ ئۇلۇغ كۆرۈنگەن بولسىمۇ، مۇشۇنداق ئىشلار ئۇنىڭ بىۋاسىتە ئىرادىسى ئەمەس ۋە ئۇنىڭغا قەتئىي ياقمايدۇ.
(3) مۇشۇنداق ئىشلارنى سادىر قىلغان كىشىلەر ئۆز قىلمىشلىرىغا مەسئۇلدۇر. مەسىلەن، بىز خۇدا ئادەمئاتىمىزنىڭ ئېرەم باغچىسىدا گۇناھ سادىر قىلىدىغانلىقىنى ئاۋۋال بىلەتتى، ۋە كېيىن ئادەمئاتىمىزنىڭ گۇناھى ئۇنىڭ ئۇلۇغ مېھىر-شەپقىتىنى تېخىمۇ روشەن قىلىدۇ، دەپ ئىشىنىمىز. لېكىن ئادەمئاتىمىز بەرىبىر ئۆز گۇناھىغا مەسئۇل ئىدى ۋە ئۇنىڭ ئۈچۈن ھېچ بولمىغاندا يەر يۈزىدە جازا تارتتى. يەھۇدانىڭ مەسىھگە ساتقۇنلۇق قىلىدىغانلىقى تەۋراتتا ئالدىنئالا ئېيتىلغانىدى، لېكىن يەھۇدا بۇ ئىش ئۆزلۈكىدىن، مۇشۇ يولنى ئۆزىنىڭ ئەركىنلىكى بىلەن تاللىۋالدى («رىم.» 1:3-10، 14:9-24).
44:21 «بۇ «تاش»قا يىقىلغان كىشى پارە-پارە بولۇپ كېتىدۇ؛ لېكىن بۇ تاش ھەركىمنىڭ ئۈستىگە چۈشسە، ئۇنى كۇكۇم-تالقان قىلىۋېتىدۇ».
مەسىھنىڭ بۇ سۆزىدىن قارىغاندا، مەسىھ بولغان تاشتىن «پاچاقلىنىش»تىن باشقا يول يوق ئوخشايدۇ! ئەمەلىيەتتە ئىشلىرىمىز دەرۋەقە شۇنداق بولۇشى كېرەك. مەسىھنىڭ يېنىغا قاچقانلار، ئۇنى باشپاناھ قىلىپ ئۈستىگە يىقىلغانلار ھامان بىر كۈنى مۇقەددەس روھنىڭ يېتەكچىلىكىدە ئۆز گۇناھى ۋە شەخسىيەتچىلىكى تۈپەيلىدىن توۋا قىلىش جەريانىدا ئۆزىدە ئەسلىدە بولغان ئۆزىگە ئىشىنىش، تەكەببۇرلۇق ۋە شەخسىيەتچىلىكنىڭ پارە-پارە قىلىنغانلىقىنى بايقايدۇ. خۇدانىڭ نىجاتىغا شۇ يولدا بويسۇنمىغانلار ھامان بىر كۈنى ئۆزلىرىنى خۇدانىڭ جازاسى ئاستىدا بايقايدۇ. خۇدانىڭ جازاسىنى ئېلىپ بارغۇچى مەسىھنىڭ ئۆزىدۇر، ئۇ خۇدانىڭ پادىشاھلىقىغا رەقىب بولغانلارنىڭ ھەممىسىنى ئۆز ئاستىدا كۇكۇم-تالقان قىلىۋەتكەن بۈيۈك «تاش»دۇر («دان.» 34:2، 35، 44).
33:22
««مەن ئىبراھىم، ئىسھاق ۋە ياقۇپلارنىڭ خۇداسىدۇرمەن!» دېگەن شۇ سۆزىنى ئوقۇمىدىڭلارمۇ؟ خۇدا ئۆلۈكلەرنىڭ ئەمەس، بەلكى تىرىكلەرنىڭ خۇداسىدۇر!».
خۇدانىڭ مۇسا پەيغەمبەرگە ئېيتقان بۇ سۆزلىرى (ئىبراھىم، ئىسھاق ۋە ياقۇپلار دۇنيادىن ئۆتۈپ 350 يىل كېيىن) نېمىشقا ئۆلۈمدىن تىرىلىش دېگەن ئىشنى ئىسپاتلايدۇ؟ ئەيسا كۆرسەتكىنىدەك «خۇدا ئۆلۈكلەرنىڭ ئەمەس، بەلكى تىرىكلەرنىڭ خۇداسىدۇر!» ــ شۇڭا خۇدا بۇ سۆزلەرنى ئېيتقان ۋاقتىدا ئۇ مۇشۇ ئۈچ شەخسنىڭ روھىنىڭ ئىبادىتىنى قوبۇل قىلماقتا ئىدى. ئۇلار ئۇنىڭ ئالدىدا تىرىك بولماي قانداق بولىدۇ؟ بۇ ئىشنىڭ ئۆزى «ئۆلۈمدىن تىرىلىش» («يېڭى تەندە بولۇش»)نى تولۇق ئىساتلىمايدۇ. ھالبۇكى، بۇ سۆزلەر بىزگە خۇدانىڭ ئەسلىدە بۇ ئۈچ شەخسكە تاپشۇرغان كۆپ ۋەدەلىرىنى ئەسلىتىدۇ. بولۇپمۇ: «سەن كۆرۈۋاتقان بۇ زېمىنلارنى ساڭا ۋە سېنىڭ ئەۋلادلىرىڭغا تەقدىم قىلىمەن. بۇ زېمىن مەڭگۈ سىلەرگە مەنسۇپ» («يار.» 15:13، ئىبراھىمغا ئېيتىلغان)؛ «مەن سەن ۋە سەندىن كېيىنكى نەسلىڭگە سەن ھازىر مۇساپىر بولۇپ تۇرغان بۇ زېمىننى، يەنى پۈتكۈل قانائان زېمىنىنى ئەبەدىي بىر مۈلۈك سۈپىتىدە ئاتا قىلىمەن؛ ۋە مەن ئۇلارنىڭ خۇداسى بولىمەن» («يار.» 8:17، ئىبراھىم ۋە ئىسھاققا ئېيتىلغان)، (ئاندىن ئوخشاش ۋەدە ياقۇپقا ئېيتىلغان 4:28). خۇدا ئۇلارنىڭ ھەربىرىگە مۇشۇ زېمىننى ۋەدە قىلغاندىن كېيىن چوقۇم ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. گەرچە ئىبراھىم، ئىسھاق ۋە ياقۇپلارنىڭ ئەۋلادلىرى ئىسرائىللار قانائان زېمىنىنى ئىگىلىۋالغان بولسىمۇ، ئۇلار ئۆز ئۆمرىدە ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنى دەپنە قىلىش ئۈچۈن بىر پارچە يەرنى سېتىۋالغاندىن باشقا ھېچيەرگە ئىگە بولمىدى! ئەمدى خۇدا سۆزىنى ئۇلارغا ئەمەلدە كۆرسىتىش ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ھەربىرىنى ئۆلۈمدىن تىرىلدۈرۈپ قانائان زېمىنىدىكى ئۆز مىراسىدا تۇرغۇزىدىغان بىر كۈنى بولۇشى كېرەك، شۇنداق ئەمەسمۇ؟
10-6:27
«باش كاھىنلار كۆمۈش تەڭگىلەرنى يىغىۋېلىپ: ــ
بۇ خۇن تۆلۈمى بولغان تەڭگىلەردۇر، ئۇلارنى ئىبادەتخانىنىڭ خەزىنىسىگە قويۇش ھارام، ــ دېيىشتى. ئۇلار ئۆزئارا مەسلىھەتلىشىپ، بۇ پۇللار بىلەن ياقا يۇرتلۇقلارغا مازارلىق بولسۇن دەپ، ساپالچىنىڭ بىر پارچە ئېتىزلىقىنى سېتىۋالدى. شۇڭا بۇ يەر ھازىرغىچە «قانلىق ئېتىز» دەپ ئاتىلىپ كەلمەكتە.
بۇ ۋەقە ئارقىلىق يەرەمىيا پەيغەمبەر تەرىپىدىن بۇرۇن ئېيتىلغان مۇنۇ بېشارەت ئەمەلگە ئاشۇرۇلدى:
«ئىسرائىل خەلقى ئۇنىڭ ئۈچۈن باھالاپ بېكىتكەن باھاسىنى،
يەنى ئوتتۇز كۈمۈش تەڭگىنى ئۇلار ئېلىشتى،
ۋە پەرۋەردىگار ماڭا ئەمر قىلغاندەك،
ساپالچىنىڭ ئېتىزىنى سېتىۋېلىشقا خەجلەشتى».
مۇشۇ يەردىكى مەسىلە، ماتتا مۇشۇ بېشارەتنى نەقىل كەلتۈرۈپ، ئۇنىڭ «يەرەمىيا پەيغەمبەر تەرىپىدىن» بولغانلىقىنى ئېيتىدۇ، لېكىن بۇ بېشارەت تەۋراتتا، «زەكەرىيا پەيغەمبەر»دە تېپىلىدۇ: ــ
«ۋە پەرۋەردىگار ماڭا: «مانا بۇ ئۇلار ماڭا بېكىتكەن قالتىس باھا! ئۇنى ساپالچىنىڭ ئالدىغا تاشلاپ بەر!» دېدى. شۇنىڭ بىلەن مەن ئوتتۇز كۈمۈش تەڭگىنى ئېلىپ بۇلارنى پەرۋەردىگارنىڭ ئۆيىدە، ساپالچىنىڭ ئالدىغا چۆرىۋەتتىم» دېدى» («زەك.» 13:11)
بەش ئىمكانىيەت بار: ــ
(1) ماتتا ئەسلىدە «زرىيۇ» (ياكى «زەرىئۇ» ــ «زەكەرىيا»نىڭ قىسقارتىلما شەكلى) دەپ يازغان. بىراق كېيىنكى كۆچۈرمىچىلەر ئۇنى «جرئىيۇ» («يەرەمىيا»نىڭ قىسقارتىلما شەكلى) دەپ ئوقۇپ خاتا كۆچۈرگەن.
(2) ئەسلىدە ماتتا ھېچ پەيغەمبەرنىڭ ئىسمىنى قويمىغان، پەقەت «پەيغەمبەر تەرىپىدىن» دەپ يازغان. كېيىنكى كۆچۈرمىچىلەر يەرەمىيانىڭ ئىسمىنى خاتا كىرگۈزگەن. بەزى كونا كۆچۈرمىلەردە ھېچ ئىسىم كۆرۈنمەيدۇ؛ ئاز بىر قىسىم كۆچۈرمىلەردىمۇ «زەكەرىيا»نىڭ ئىسمى كۆرۈلىدۇ.
(3) تەۋراتتا زەكەرىيا پەيغەمبەر تەرىپىدىن خاتىرىلەنگەن بۇ بېشارەت ئەمەلىيەتتە يەرەمىيانىڭ بىر بېشارىتى ئىدى؛ بىراق بۇنىڭ خاتىرىسى يوقاپ كەتكەن.
(4) ماتتا ئىككى بېشارەتنى يىغىنچاقلىدى؛ بىرىنچىسى زەكەرىيانىڭكى، ئىككىنچىسى يەرەمىيانىڭكى (1:19-13دە خاتىرىلەنگەن ــ يەرەمىيانىڭ شۇ بېشارىتىدە «ساپالچىنىڭ دەرۋازىسى»نىڭ سىرتىدىكى، ئەخلەت كۆيدۈرۈلگەن جاي، شۇنداقلا خۇدانىڭ جازاسىغا مۇناسىۋەتلىك جاي («توفەت») كۆرسىتىلىدۇ).
(5) تەۋراتتىكى بەزى كونا كۆچۈرمىلەر «ئورام يازما» شەكلىدە يېزىلغان بولۇپ، «پەيغەمبەرلەرنىڭ «ئورام يازما»سىدا بولسا «يەرەمىيا» كىتابنىڭ بىرىنچى قىسمى ئىدى. شۇڭا مۇمكىنچىلىكى باركى، ماتتانىڭ «يەرەمىيا»نىڭ ئىسمىنى ئىشلەتكىنى پەقەت «يەرەمىيا» دېگەن قىسىمنى ئەمەس، بەلكى («زەكەرىيا»نى ئۆز ئىچىگە ئالغان) «يەرەمىيا پەيغەمبەر» دېگەن ئىسىم دەپ ئاتالغان پۈتكۈل يازمىنى كۆرسەتكەنىدى.
بىز 1- ياكى 2-كۆزقاراشقا قايىلمىز.