تەۋرات 4-قىسىم
«چۆل-باياۋاندىكى سەپەر»نىڭ تەپسىرى
(«نوپۇس سانى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ)
كىرىش سۆز
تەۋراتنىڭ كۆپ تەرجىمىلىرىدە، مەسىلەن كونا گرېكچە (LXX-تەرجىمە)، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە تەرجىمىلەردە مەزكۇر كىتاب «نوپۇس سانى» دەپ ئاتىلىدۇ. سەۋەبى، كىتابتا ئىسرائىل خەلقىنىڭ ئىككى قېتىملىق ساناقتىن ئۆتكۈزۈلۈپ رويخەتكە ئېلىنغانلىقى خاتىرىلىنىدۇ ــ بىرىنچى قېتىمكى رويخەت ئۇلارنىڭ چۆل-باياۋاندىن ئۆتىدىغان سەپەرنىڭ بېشىدا، ئىككىنچى قېتىملىقى 38 يىلدىن كېيىن، شۇ سەپەرنىڭ ئاخىرىدا بولدى. ئەمما كىتابنىڭ ئاساسىي تېمىسى شۇ ئوتتۇز سەككىز يىل چۆل-باياۋاندىن ئۆتىدىغان سەرگەردانلىق سەپەر بولغاچقا، بىز ئۇنى «چۆل-باياۋاندىكى سەپەر» دەپ ئاتىدۇق.
نېمىشقا ئىسرائىل خەلقى شۇنداق ئۇزۇن ۋاقىتنى چۆل-باياۋاندا ئۆتكۈزگەندۇ؟ تەۋراتتىكى «قانۇن شەرھى»نىڭ بېشىدا: «ھورەب تېغىدىن چىقىپ، سېئىر تېغىنىڭ يولى بىلەن قادەش-بارنېئاغا بارغۇچە جەمئىي ئون بىر كۈنلۈك يول ئىدى» دەپ خەۋەرلىنىمىز. ئەمدى خۇدانىڭ قۇتقۇزۇشى بىلەن مىسىرنىڭ قۇللۇقىدىن قۇتۇلۇپ، شۇ يەردىن چىقىپ «سۈت ۋە ھەسەل ئېقىپ تۇرىدىغان» قانائان زېمىنىغا يېتىپ بېرىشقا ئون بىر كۈن كېتىدىغان سەپەرگە نېمىشقا ئاخىرىدا ئوتتۇز سەككىز يىل ۋاقىت كېرەك بولدى؟ مەزكۇر كىتاب شۇ سوئالغا جاۋاب بېرىدۇ.
دەرۋەقە خۇدانىڭ ئەسلىدىكى مەقسىتى ئىسرائىللارنى قانائان زېمىنىغا كىرىشتىن ئىلگىرى ئۇلارغا چۆل-باياۋاندىكى سەپەرنىڭ جاپا-مۇشەققەتلىرىنى تېتىتىش ئىدى. سەۋەبى تەۋراتنىڭ بەشىنچى قىسمىدا بىرقەدەر ئېنىق بايان قىلىنغان: ــ «دەرۋەقە ئۇ سېنى تۆۋەن قىلىپ، سېنى ئاچ قويۇپ، سەن ئەسلىدە بىلمەيدىغان، شۇنداقلا ئاتا-بوۋىلىرىڭ كۆرۈپ باقمىغان «ماننا» بىلەن ئوزۇقلاندۇرغان؛ ئۇ ساڭا ئىنسان پەقەت يېمەكلىك بىلەنلا ئەمەس، بەلكى پەرۋەردىگار خۇدايىڭنىڭ ئاغزىدىن چىققان بارلىق سۆزلىرى بىلەنمۇ ياشايدىغانلىقىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن شۇنداق قىلدى» («قان.» 3:8). ھالبۇكى، خۇدانىڭ ئەسلىدە شۇ سەپەرگە بېكىتكەن مۆھلىتى پەقەت بىر يىل ئىككى ئايچە ئىدى. بۇ ۋاقىتنىڭ بىر قىسمى سىناي تېغىدا مۇقەددەس قانۇننى تاپشۇرۇۋېلىش، «ئىبادەت چېدىرى» ياساپ تىكىش ۋە لاۋىي-كاھىنلارنىڭ روھىي خىزمىتىنى باشلاش بىلەن ئۆتتى («مىسىردىن چىقىش» 19-40-باب، «كاھىن-لاۋىيلار»). شۇ مەزگىل ئۆتكەندىن كېيىن، گەرچە ئۇلار سەپەر جەريانىدا خۇدانىڭ ئاجايىب ۋە مۆجىزىلىك تەمىنلەشلىرىنى كۆپ كۆرۈپ كەلگەن بولسىمۇ، پەرۋەردىگار ئۇلارنى ئۆزى ۋەدە قىلغان قانائان زېمىنىنىڭ چېگراسىغا ئېلىپ كەلگەندە، ئۇلار قورقۇنچ ۋە ئىشەنچسىزلىك بىلەن زېمىنغا كىرىشتىن باش تارتقان. ئۇلار ھەتتا خۇدا بىزنى مۇشۇ يەرگە ئۆلتۈرۈش مەقسىتىدە ئەكەلگەن، دەپ قاقشىشىپ مۇسا ۋە ھارۇنغا: «ئىككىڭلارنى ئۆلتۈرۈۋېتىمىز!» ــ دەپ تەھدىت سالدى.
خۇدا ئۇلارغا تاپشۇرغان قانۇن-تۈزۈم تولىمۇ يېڭى ئىدى، شۇنىڭدەك ئۇ ئۇلارنىڭ ئەل بولۇپ تۇغۇلۇشىنىڭ بېشىدا، ئۇلارنىڭ كەم-كۈتىلىرىگە خېلى رەھىمدىل بولۇپ كەلگەنىدى. ئەمما ئۇ ئۇلارنىڭ ئۆزىگە مىننەتدار بولۇپ ئۆزىگە ئىشىنىشىنى ئۈمىد قىلغانىدى. ھالبۇكى، ئۇلار شۇ ئىشنى قىلمىدى. پەرۋەردىگار ئۇلارغا: ــ «سىلەردىن ماڭا ئاسىيلىق قىلغان چوڭلار (شۇ ۋاقىتتا يىگىرمە ياشتىن ئاشقانلار)نىڭ ھەربىرى ئۆلۈپ تۈگەپ، زېمىنغا كىرىشكە تەييار بولغان يېڭى بىر دەۋر كەلگۈچە چۆل-باياۋاندا يۈرىسىلەر» دېدى. دەرۋەقە خۇدا ئۇلارنى شۇنداق جازالىدى. شۇ مەزگىل ئوتتۇز سەككىز يىل ئىدى؛ ئۇلار جەمئىي بولۇپ قىرىق يىل چۆل-باياۋاندا يۈردى. سەپەرنىڭ ئاخىرىدا ئاسىيلىق قىلغان ئىلگىرىكى دەۋردىكىلەرنىڭ ھەربىرى ئۆلۈپ كەتكەنلىكى ئىككىنچى قېتىملىق رويخەت بىلەن ئىسپاتلاندى؛ شۈبھىسىزكى، رويخەتكە ئېلىشنىڭ مەقسەتلىرىنىڭ بىرى خۇدانىڭ شۇ ھۆكۈمىنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلغانلىقىنى ئىسپاتلاشتىن ئىبارەت ئىدى. شۇ ئىلگىرىكى دەۋردىكىلەردىن پەقەت ئىككى ئادەم، يەنى كالەب ۋە يەشۇئا خۇداغا سادىق دەپ ھېسابلانغاچقا، يېڭى زېمىننى كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولدى (مۇسا پەيغەمبەر بىر قېتىملىقلا پەرۋەردىگارغا ئىشەنمىگىنى ئۈچۈن، خەلققە ساۋاق بولسۇن دەپ، پەرۋەردىگار ئۇنىڭغا «زېمىنغا كىرمەيسەن» دېگەنىدى).
بۇنىڭ بىلەن ئوقۇرمەنلەر بۇ كىتابنىڭ ئىسرائىل خەلقىنىڭ شۈكۈرسىزلىك، ئىشەنچسىزلىك ۋە ئاسىيلىقىنىڭ تارىخى ئىكەنلىكىنى روشەن بايقايدۇ. «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە بىز مۇشۇ ئىشلار ئۈستىدە تەپسىلىيرەك توختىلىمىز.
بىرىنچى رويخەتتىن شۇ مەلۇمكى، مىسىردىن چىققان چاغدا خەلقتىن يىگىرمە ياشتىن ئاشقان ئەركەكلەرنىڭ سانى ئالتە يۈز مىڭدىن كۆپ ئىدى. شۇنداقلا قىرىق يىلدىن كېيىنكى ئىككىنچى رويخەتتىمۇ قانائان زېمىنغا كىرىشكە تەييار تۇرغان ئەركەكلەرنىڭ سانى شۇنىڭغا يېقىن ئىدى. بۇنىڭدىن خەلقنىڭ پۈتكۈل نوپۇس سانى، جۈملىدىن بارلىق بالا-چاقىلىرى ئىككى مىليوندىن كەم ئەمەس ئىدى، دەپ مۆلچەرلىسەك خاتا بولمايدۇ. دەۋردىن دەۋرگە كاپىرلار مۇشۇ سانلارغا قاراپ، شۇنچە كۆپ كىشىلەر شۇنداق دەھشەتلىك جاڭگالدا، ھەتتا گۈل-گىياھ ئۈنمىگەن سۇسىز بىر چۆل-باياۋاندا قىرىق يىللىق سەپەردىن تىرىك چىقىش ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس، دەپ مەسخىرە قىلىپ كەلدى. خۇدا خەلقنى ھەركۈنى مۆجىزىلىك يېمەكلىك بىلەن تەمىنلەيتتى («مىسىردىن چىقىش» 16-باب) ۋە بىرنەچچە يەرلەردە ئۇلارغا كارامەت يوللار بىلەن سۇ ئاتا قىلدى («مىس.» 1:17-7، «چۆل.» 1:20-13). بۇنداق قىرىق يىللىق تەمىنلەش پۈتكۈل ئىنسانىيەتنىڭ تارىخىدا بەلكىم ئەڭ ئۇزۇن ۋاقىتلىق مۆجىزە دەپ ھېسابلىنىشى كېرەك؛ ئەمما بىز خۇدانىڭ ھەقىقەتەن ئاسمان-زېمىننى ياراتقۇچى خۇدا ئىكەنلىكىگە ئىشەنسەك، بۇ ئىشنىڭ ئۇنىڭ ئۈچۈن تەس ئىش ئەمەسلىكىگە ئىشىنىمىز!
مەزمۇن: ـ
10:10-1:1 سىناي تېغىدا ــ قانۇننىڭ ئەمر-بەلگىلىمىلىرى تاپشۇرۇلىدۇ (19 كۈن)
خەلق رويخەتكە ئېلىنىدۇ
بارگاھنىڭ تەرتىپى ۋە پاكلىقى
16:12-11:10 سەپەرلەر ــ سىناي تېغىدىن قادەشكىچە (11 كۈن)
21:20-1:13 قادەشتە ــ قانۇننىڭ يەنە بىرنەچچە ئەمر-بەلگىلىمىلىرى تاپشۇرۇلىدۇ (ۋاقتى نامەلۇم)
خەلقنىڭ ئاسىيلىقى، خۇدا جازالىرىنى جاكارلايدۇ
35:21-22:20 سەپەرلەر ــ قادەشتىن موئابقىچە (38 يىل)
13:36-1:22 قانۇننىڭ يەنە بىرنەچچە ئەمر-بەلگىلىمىلىرى تاپشۇرۇلىدۇ (3 ئاي)
خەلق ئىككىنچى قېتىم رويخەتكە ئېلىنىدۇ
زېمىننى بۆلۈپ تەقسىملەش توغرۇلۇق كۆرسەتمىلەر
• • • • •
قوشۇمچە سۆز
بىز «چۆل-باياۋاندىكى سەپەر»دىن قايسى ساۋاق، قايسى ئىبرەتلەرنى ئالىمىز؟
«كىرىش سۆز»ىمىزدە ئېيتقىنىمىزدەك، «چۆل-باياۋاندىكى سەپەر» دېگەن كىتاب خۇدانىڭ توختاۋسىز كۆرسەتكەن شاپائەتلىرى ۋە مۆجىزىلىك تەمىنلەشلىرىگە مۇخالىپ كېلىدىغان شۈكۈرسىزلىك، ئىشەنچسىزلىك ۋە ئاسىيلىقنى خاتىرىلىگەن بىر تارىختۇر. بۇنىڭدىن ئىسرائىلنىڭ ئاشۇ دەۋرىدىكى ئادەملەرنى زىيادە رەزىل ياكى شۇ دەۋرنى ئىنتايىن قەبىھ بىر دەۋر ئىكەن، ھېچبولمىغاندا بىز ئۇلاردىن ياخشىكەنمىز، دېگەن خۇلاسىگە كېلەمدۇق؟
بىز شۇنداق بىر خۇلاسىگە قەتئىي كەلمەسلىكىمىز كېرەك. كىم بىلىدۇ، بىز ئوخشاش ئەھۋاللار ئاستىدا نېمە ئىشلارنى قىلاتتۇقكىن؟ دەرۋەقە، بىز يەرەمىيا پەيغەمبەرنىڭ تەلىمىدىن شۇنداق چۈشىنىشىمىز كېرەككى، «قەلب ھەممىدىن ئالدامچى، ئۇنىڭ داۋاسى يوقتۇر. كىممۇ ئۇنى چۈشىنەلىسۇن؟» («يەر.» 9:17). ئىسرائىل ئۆز گۇناھىدا كۆرۈنگىنىدە باشقا ئىنسانلاردىن بەتتەر بولغان ئەمەس، بەلكى «خۇدانىڭ قانۇن-ئەمرلىرىنىڭ سىناشلىرى ۋە تەكشۈرۈشلىرى ئاستىدا (پاش قىلىنغان) ئىنسانىيەتنىڭ بىر ئەۋرىشكىسى بولغان، خالاس» دېگىنىمىز تۈزۈك. ئۇلارنىڭ كۆڭلىدە يوشۇرۇن بولۇپ كەلگەن نۇرغۇن گۇناھ ۋە ئىشەنچسىزلىك ئەسلىدە بار ئىدى، شۇنداقلا «نورمال ئەھۋالدا» ئۇلار داۋاملىق يوشۇرۇن قالاتتى؛ خۇدانىڭ ئىسرائىلغا تاپشۇرغان قانۇن ئەمرلىرى بولسا شۇ يوشۇرۇن گۇناھ ۋە ئىشەنچسىزلىكنى پاش قىلىش قورالى بولغان، خالاس («رىم.» 13:7، «گال.» 24:3-25). ئەگەر خۇدانىڭ ھېچقانداق سىنىقى بولمىسا، مۇشۇنداق گۇناھلار يوشۇرۇن قېلىۋېرىدۇ، ئەلۋەتتە. ئۇلارنىڭ پاجىئەلىك تارىخىدىن پايدىلىنىپ، ھەربىرىمىز ئۆزىمىزنىڭ گۇناھكار تەبىئىتىمىزنىڭ ئىسرائىل خەلقىنىڭ ئىشلىرىدا ئەكس ئېتىلگەنلىكىنى بىلىشىمىز كېرەك.
قەدىمكى زاماندىكى بىر ئالىم مۇنداق دېدى: ــ «خۇدا ئۈچۈن ئۆز خەلقىنى مىسىردىن چىقىرىش ئاسان گەپ، لېكىن ئۆز خەلقىنىڭ قەلبىدىن مىسىرنى چىقىرىش (مىسىرغا باغلىق ئارزۇ-ھەۋەسلەر، گۇناھلار ۋە بۇتپەرەسلىكنى چىقىرىش) ئىنتايىن تەس بولدى!». ئۆز خەلقىنى مىسىردىن قۇتقۇزۇشتا پەقەت جىسمانىي مۆجىزىلەرلا كېرەك ئىدى. لېكىن قەلبىمىز، روھىمىزنى ئۆزگەرتىپ پاكلاپ ساپ قىلىش روھىي مۆجىزىدىندۇر؛ بۇنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىدا رەب ئەيسا مەسىھنىڭ ئۆلۈشى ۋە ئۆلۈمدىن تىرىلىشى كېرەك ئىدى. خۇداغا مىڭ تەشەككۇر، بۇ ئۇلۇغ ئىش بارلىق ئېتىقاد قىلغانلار ئۈچۈن ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان رېئاللىقتۇر!
ئېتىقاد قىلغان بولساق، روسۇل پاۋلۇسنىڭ مەزكۇر كىتابتا خاتىرىلەنگەن ۋەقەلەر ئۈستىدە توختالغان سۆزلىرىگە كۆڭۈل بۆلەيلى: ــ
«چۈنكى، ئى قېرىنداشلار، مەن سىلەرنىڭ ئاتا-بوۋىلىرىمىزنىڭ ھەممىسىنىڭ بۇلۇت ئاستىدا يۈرگەنلىكىدىن ۋە ھەممىسىنىڭ دېڭىزدىن ئۆتۈپ ماڭغانلىقىدىن خەۋەرسىز يۈرۈشۈڭلارنى خالىمايمەن؛ ئۇلارنىڭ ھەممىسى بۇلۇتتا ھەم دېڭىزدا مۇسانىڭ يېتەكچىلىكىگە چۆمۈلدۈرۈلگەن؛ ئۇلارنىڭ ھەممىسى ئوخشاش روھىي تائامنى يېگەن، ھەممىسى ئوخشاش روھىي ئىچىملىكنى ئىچكەن؛ چۈنكى ئۇلار ئۆزلىرىگە ھەمراھ بولۇپ ئەگىشىپ يۈرگەن روھىي ئۇيۇلتاشتىن ئىچەتتى (ئەمەلىيەتتە، مۇشۇ ئۇيۇلتاش مەسىھنىڭ ئۆزى ئىدى)؛ شۇنداقتىمۇ، خۇدا ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسىدىن رازى بولمىغانىدى؛ چۈنكى خۇدانىڭ جازاسى بىلەن «ئۇلارنىڭ جەسەتلىرى چۆل-باياۋاندا چېچىلىپ قالغان».
ئەمما بۇ ئىشلار ئۇلارنىڭ بېشىغا بىزلەرگە مىسال-بېشارەت بولسۇن ئۈچۈن چۈشكەنىدى؛ بۇنىڭدىن مەقسەت بىزنىڭ ئۇلارنىڭ يامان ئىشلارغا ھەۋەس قىلغىنىدەك ھەۋەس قىلماسلىقىمىز ئۈچۈندۇر. سىلەر يەنە ئۇلارنىڭ بەزىلىرىگە ئوخشاش بۇتقا چوقۇنىدىغانلاردىن بولماڭلار؛ بۇلار توغرۇلۇق: «خەلق يەپ-ئىچىشكە ئولتۇردى، ئاندىن كەيپ-ساپاغا تۇردى» دەپ پۈتۈلگەن. بىز يەنە ئۇلارنىڭ بەزىلىرىنىڭ بۇزۇقلۇق قىلغىنىدەك بۇزۇقلۇق قىلمايلى؛ چۈنكى شۇ ۋەجىدىن ئۇلاردىن يىگىرمە ئۈچ مىڭ كىشى بىر كۈندىلا ئۆلدى. يەنە ئۇلارنىڭ بەزىلىرىنىڭ مەسىھنى سىنىغىنىدەك مەسىھنى سىنىمايلى؛ چۈنكى شۇ سەۋەبتىن ئۇلار يىلانلار چېقىشى بىلەن ھالاك بولدى. يەنە ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ئاغرىنغاندەك ئاغرىنىپ قاقشىماڭلار ــ نەتىجىدە، ئۇلار جان ئالغۇچى پەرىشتە تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلدى. ئەمدى بۇ ۋەقەلەرنىڭ ھەممىسى ئۇلارنىڭ بېشىغا بېشارەتلىك مىساللار سۈپىتىدە چۈشكەن ۋە ئاخىرقى زامانلار بېشىمىزغا كېلىۋاتقان بىزلەرنىڭ ئۇلاردىن ساۋاق-ئىبرەت ئېلىشىمىز ئۈچۈن خاتىرىلەنگەنىدى. شۇنىڭ بىلەن «مەن چىڭ تىرەپ تۇرماقتىمەن» دېگەن كىشى ئۆزىنىڭ يىقىلىپ كېتىشىدىن ھېزى بولسۇن!» («1كور.» 1:10-12).
زىنا قىلدى دەپ ئەرز قىلىنغان ئايالنى «لەنەت كەلتۈرىدىغان ئەلەم سۈيى» بىلەن سىناش ئۇسۇلى ۋە نىزامىدا (11:5-31) ــ باراۋەرسىزلىك بارمۇ-يوق؟
بەزىلەر بۇ نىزام بەلگىلىمىنى ئوقۇپ: «نېمىشقا بۇنداق سىناش پەقەت ئايال كىشىلەرگىلا ئىشلىتىلگەن؟ ئايال كىشى ئۆز ئېرى توغرۇلۇق «ئۇ زىنا قىلدى» دەپ گۇمانلانغان بولسا، بۇ سىناش ئۇسۇلىنى نېمىشقا ئەرگە تەتبىقلاشقا بولمايدۇ» دەپ ئويلىشى مۇمكىن.
ئەمەلىيەتتە بولسا بۇ سوئال «تەۋرات-ئىنجىلغا ئاساسەن، ئەر-ئاياللىق مۇناسىۋەت قانداق بولۇشى كېرەك؟» دېگەن تېخىمۇ كەڭ سوئالنىڭ بىر قىسمىدۇر؛ مۇشۇ يەردە بىز ئۇنىڭغا پەقەت بىر قىسمەن جاۋاب بېرەلىشىمىز مۇمكىن. ھەممىدىن ئاۋۋال شۇنى ئېنىق بايان قىلىشىمىز كېرەككى، تەۋرات ھەم ئىنجىلدىكى تەلىمگە ئاساسەن «ئايال كىشى ئەر كىشىنىڭ بىر خىل تەئەللۇقاتى، خالاس»، دېگەن ئۇقۇم قەتئىي چەتكە قېقىلىدۇ. قىز-ئايال كىشىنىڭ سالاھىيىتى ۋە قىممىتى مۇساغا چۈشۈرۈلگەن مۇقەددەس قانۇن ئالدىدا، ئىنجىلدىكى تەلىم ئالدىدا ئەر كىشىنىڭكىگە ئوپئوخشاش. مەسىلەن، تەۋرات بويىچە ئايال كىشىنى ئۆلتۈرگەن قاتىل ۋە ئەر كىشىنى ئۆلتۈرگەن قاتىل ئوخشاشلا ئۆلۈم جازاسىنى تارتاتتى.
ئىنجىلدا ئەر-خوتۇنلۇق توغرىسىدىكى بېرىلگەن تەلىم بويىچە ئايال كىشى مەسىھگە ئەگىشەي دېسە، بىرىنچى مەسئۇلىيىتى رەبنىڭ ئۆزىگە بويسۇنۇش، ئىككىنچىدىن ئېرىگە بويسۇنۇشتۇر؛ ئېرىگە بويسۇنماسلىقنىڭ پەقەت بىر توغرا سەۋەبى بار؛ مۇبادا ئېرى ئۆزىدىن بىرەر نائەخلاق ياكى سەمىمىيەتسىزلىك قىلىشنى تەلەپ قىلسا، ئۇنداقتا ئۇ بويسۇنمايدۇ. باشقا نورمال ئەھۋاللاردا بويسۇنۇش ئۇنىڭ بۇرچىدۇر. بۇ ئىشلار بىز «كورىنتلىقلارغا»(1)»دىكى ئىزاھاتلار ۋە «قوشۇمچە سۆز»دە سەل تەپسىلىيراق توختىلىمىز. مانا بۇ ھازىرقى سوئالدىن كەڭرەك سوئالدۇر.
مۇشۇ يەردە «قارغىش كەلتۈرگۈچى ئەلەم سۈيى» دېگەن مەسىلىدە ئىككىنچى بىر مەسىلىنى، يەنى مۇسا پەيغەمبەرنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن تاپشۇرۇلغان قانۇننىڭ مەقسىتى ۋە چەكلىمىلىرى توغرۇلۇق بىر مەسىلىنى ئۇچرىتىمىز. مەسىلەن، ئىنجىلدا رەببىمىز ئۆزىگە ئەگەشكەنلەرگە، ئەر-خوتۇنلۇق توغرۇلۇق پەقەت ۋاپاسىزلىق، بۇزۇقلۇق قىلىش سەۋەبىدىن باشقا، ئۆز جورىسىغا تالاق بېرىشكە بولمايدۇ، دەپ تەلىم بېرىدۇ. شۇڭا پەرىيسىلەر بۇنى بىلىپ ئۇنىڭدىن «ئۇنداقتا، مۇسا پەيغەمبەر نېمە ئۈچۈن تەۋرات قانۇنىدا ئەر كىشى ئۆز ئايالىغا تالاق خېتىنى بەرسىلا، ئۇنى قويۇۋېتىشكە بولىدۇ، دەپ بۇيرۇغان؟» ــ دەپ سوراشتى. جاۋابەن رەببىمىز تەۋراتتىكى قانۇننىڭ چەكلىمىلىرىنى تىلغا ئېلىپ مۇنداق دېدى: ــ
«تاش يۈرەكلىكىڭلاردىن مۇسا پەيغەمبەر ئاياللىرىڭلارنى تالاق قىلىشقا رۇخسەت قىلغان؛ لېكىن ئالەمنىڭ باشلىمىدا بۇنداق ئەمەس ئىدى» («مات.» 8:19).
مۇقەددەس قانۇن مۇسا پەيغەمبەرنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن تاپشۇرۇلغان چاغدا خۇدانىڭ مەسىھدە بولغان تولۇق نىجاتى تېخى نازىل قىلىنغان ئەمەس ــ شۇ چاغدا مەسىھ تېخى ئۆلمىگەچكە، مۇقەددەس روھ تېخى كەلمىگەن. بىز ھازىر باشقىچە بىر دەۋردە بولۇپ، خۇدانىڭ شاپائەتلىك روھى ئېتىقاد قىلغۇچىلاردا ئىشلىگەچكە: «خۇدانىڭ گۈزەل خاھىشى بويىچە سىلەرنىڭ ئىرادە تىكلىشىڭلارغا ۋە ئۇنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشۇڭلاردا ئىچىڭلاردا ئىشلىگۇچى ئۇنىڭ ئۆزىدۇر» («فىل.» 13:2). ئېتىقاد قىلساق، خۇدا بىزدىن «تاش يۈرەك»ىمىزنى ئېلىپ تاشلاپ بىزگە «مېھرىبان بىر قەلب» ئاتا قىلىدۇ («ئەز» 19:11، 26:36). شۇنىڭ بىلەن خۇداغا مىڭ تەشەككۇر، ئۇنىڭ بارلىق، تولۇق ئەمرلىرىگە ئەمەل قىلىشقا كۈچ-قۇدرىتىمىز باردۇر.
ھالبۇكى، خۇدا مۇسا ئارقىلىق شۇ قانۇننى تاپشۇرغان ئىسرائىل شۇنداق ئەمەس ئىدى. خۇدا ئۇلارنىڭ قەلبلىرىنىڭ قاتتىقلىقىنى ئوبدان بىلەتتى؛ ئەر كىشىلەرگىمۇ ئوخشاش بىر سىناق ئۇسۇلى بېكىتىلگەن بولسا تولىمۇ ئادىل بولاتتى، لېكىن ئۇ شۇنداق بېكىتكەن بولسىمۇ، ئىسرائىل ئوخشاشلا شۇنداق بەلگىلىمىگە قەتئىي رىئايە قىلمايتتى ۋە ياكى ئۇنى بۇراپ بارلىق مەنىسىنى ۋە مەزمۇنىنى ئۇنىڭدىن مەھرۇم قىلىدىغانلىقىنى ئوبدان بىلەتتى («زەب.» 126:119، «مار.» 13:7). كۆپ سەۋەبلەر ئىچىدە مانا بۇ شۇنداق بەلگىلىمە بېرىلمىگەنلىكنىڭ ئاددىي بىر سەۋەبى بولىدۇ.
گەرچە ئايال كىشىلەرگە باغلانغان 11:5-31دە تاپشۇرۇلغان بەلگىلىمە يۇقىرىدا ئېيتقىنىمىزدەك چەكلىك بولغىنى بىلەن، ئۇنىڭدا خۇدانىڭ دانالىقى تولىمۇ كۈچلۈك ئىدى. چۈنكى بۇ بەلگىلىمە ئايال كىشىلەرنى ئەر-ئاياللىق ئوتتۇرىسىدىكى ئەڭ زەھەرلىك ۋە خەتەرلىك ئامىللاردىن بىرى بولغان ھەسەتخورلۇقتىن، شۇنداقلا ھەسەتخورلۇقتىن دائىم چىقىدىغان زوراۋانلىق مۇئامىلىدىن قوغداش تەدبىرى ئىدى. پەرۋەردىگارنىڭ شاپائىتى ھەم ۋەدىسىدە تۇرغانلىقىغا تولىمۇ ئىشەنگەن ئىخلاسمەن بىر ئايال كىشى ئادالەتسىزلىكتىن «زىنا قىلغان» دەپ ئەرز قىلىنغان بولسا، ئۆزى شۇنداق بىر سىناقنى ئۆتكۈزسۇن دەپ تەلەپ قىلاتتى. ئۇنىڭ ئېرى رەت قىلسا («كۈنداشلىق «ئاشلىق ھەدىيەسى»» ئۈچۈن ئۇن چىقارغۇچى شۇ ئەر كىشى بولاتتى، ئەلۋەتتە) ئۇنداقتا ئۇنىڭ ئايالى شەھەردىكى ئاقساقال-سوتچىلاردىن ئېرىنىڭ شىكايەتنى توختىتىشىنى تەلەپ قىلاتتى. مۇبادا ئەر كىشى: «ۋاي-ۋۇي، چۆلدىكى ئازراق توپا ئارىلاشقان سۇنى ئىچكەنگە، ئۇنىڭغا ھېچ زىيان يەتمەيدۇ، بۇ سىناق ھېسابلانمايدۇ!» دېسە، ئۇنداقتا ئۇ ئۆزىنىڭ خۇداغا ئىشەنمىگۈچى كاپىر ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان بولىدۇ. چۈنكى خۇدا ئۆزى بېكىتكەن سىناققا «كىمنىڭ گۇناھى بار، كىمنىڭ گۇناھى يوقلۇقىنى ئىسپاتلايمەن» دېگەن ۋەدىسىنى قوشقانىدى.
مۇسا پەيغەمبەر سۇ چىقىرىش ئۈچۈن قورام تاشنى ئۇرغاندا، خۇدا ئۇنى ئەيىبلەپ: «مېنى جامائەتنىڭ ئالدىدا مۇقەددەس دەپ ھۆرمەتلىمىدىڭلار» دەپ، ئۇنىڭ گۇناھىغا بەرگەن جازا نېمىشقا شۇنداق قاتتىق بولدى؟ («چۆل.» 1:20-13)
بىز بۇ ئىشنى خاتىرىلىگەن مۇنۇ ئايەتلەرنى قايتىدىن ئوقۇيلى: ــ
«پەرۋەردىگار مۇساغا سۆز قىلىپ مۇنداق دېدى: ــ ھاسىنى قولۇڭغا ئال، ئاندىن سەن ئاكاڭ ھارۇن بىلەن بىرلىكتە جامائەتنى يىغىپ، ئۇلارنىڭ كۆز ئالدىدىلا قورام تاشقا بۇيرۇق قىل؛ شۇنداق قىلساڭ قورام تاش ئۆز سۈيىنى چىقىرىدۇ؛ شۇ يول بىلەن سەن ئۇلارغا سۇ چىقىرىپ، جامائەت ۋە چارپايلىرى ئىچىدىغان سۇ بېرىسەن.
شۇنىڭ بىلەن مۇسا پەرۋەردىگارنىڭ ئەمرى بويىچە پەرۋەردىگارنىڭ ھۇزۇرىدىن ھاسىنى ئالدى. مۇسا بىلەن ھارۇن ئىككىسى جامائەتنى قورام تاشنىڭ ئالدىغا يىغدى ۋە مۇسا ئۇلارغا: ــ گېپىمگە قۇلاق سېلىڭلار، ئى ئاسىيلار! بىز سىلەرگە بۇ قورام تاشتىن سۇ چىقىرىپ بېرەيلىمۇ؟! ــ دېدى. ئاندىن مۇسا ھاسىسى بىلەن قورام تاشنى ئىككى قېتىم ئۇرۇۋىدى، ناھايىتى كۆپ سۇ ئېقىپ چىقتى، سۇدىن جامائەتمۇ، چارۋا چارپايلارمۇ ئىچىشتى. پەرۋەردىگار مۇسا بىلەن ھارۇنغا: ــ
سىلەر ماڭا ئىشەنمەي، ئىسرائىللار ئالدىدا مېنى مۇقەددەس دەپ ھۆرمەتلىمىگىنىڭلار ئۈچۈن، سىلەرنىڭ بۇ جامائەتنى مەن ئۇلارغا تەقدىم قىلىپ بەرگەن زېمىنغا باشلاپ كىرىشىڭلارغا يول قويمايمەن، ــ دېدى».
مۇسا پەيغەمبەر مۇشۇ يەردە قايسى تەرەپلەردە پەرۋەردىگارغا ئىتائەتسىزلىك قىلغان؟ بىرىنچىدىن، خۇدا («مىس.» 6:17دە خاتىرىلەنگەن) ئىلگىرىكى شۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان بىر ئەھۋال ئاستىدا ئۇنىڭغا «قورام تاشنى ئۇرغىن» دېگەن ئەمەس، بەلكى «ئۇنىڭغا سۆز قىلغىن» دەپ بۇيرۇغان. مۇسا ئۇنداق قىلمىدى. بۇنىڭغا قاراپ خۇدا ئۇنىڭغا «سىلەر ماڭا ئىشەنمىدىڭلار» دەپ ئەيىبلىدى.
ئىككىنچىدىن، گەرچە خەلق شۇنداق قاقشاپ ئاغرىنغان ۋە ئۆزىدىن گۇمانلانغان بولسىمۇ، مۇقەددەس يازمىلاردىن قارىغاندا خۇدا شۇ ۋاقىتتا ئۇلارغا غەزەپلەنگەن ئەمەس. گەرچە شۇنداق بولسىمۇ، لېكىن مۇسا ئۆزى غەزەپلەندى («زەب.» 32:106).
ئۇنىڭ ئۈستىگە پەرۋەردىگارنىڭ: «سىلەر ماڭا ئىشەنمەي، ئىسرائىللار ئالدىدا مېنى مۇقەددەس دەپ ھۆرمەتلىمىگەنسىلەر» دېگەن سۆزلىرىدىن قارىغاندا مۇسانىڭ ئىتائەتسىزلىكىدە يۇقىرىقى ئىككى ئىشتىن تېخىمۇ ئېغىر بىر گۇناھى بولغان بولۇشى كېرەك. بۇ سۆزلەر مۇسا بىلەن ھارۇنغا ئېيتىلغان، بولۇپمۇ مۇسانى كۆرسىتىشى كېرەك. ئەمدى پەرۋەردىگارنى «مۇقەددەس دەپ ھۆرمەتلەش» دېگەن ئۇقۇمنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى سورىشىمىز كېرەك. تەۋراتنىڭ باشقا يەرلىرىدە كۆرسەتكىنىمىزدەك، «مۇقەددەس» دېگەننىڭ بىرنەچچە تەرەپلىرى باردۇر. خۇدانىڭ ئۆز شەخسىدە بارلىق ياراتقان مەۋجۇداتلىرىدىن مۇتلەق ئۈستۈن قانداقتۇر بىر خىل ساپلىق، پاكلىك، مۇكەممەللىك باردۇر، ئۇ ھەردائىم «ئايرىم» تۇرىدۇ. ئۇ يەشايا پەيغەمبەرگە مەبۇدلار توغرۇلۇق گەپ قىلغاندا:
«مەن پەرۋەردىگاردۇرمەن؛ مېنىڭ نامىم شۇدۇر؛
شان-شەرىپىمنى باشقا بىرسىگە،
ياكى ماڭا تەۋە بولغان مەدھىيىنى ئويۇلغان مەبۇدلارغا بەرمەيمەن» دېگەن («يەش.» 8:42).
بۇتلارنى چەتكە قاقىدىغان بۇ سۆز خۇدانىڭ شان-شەرىپىنى ئۆزىنىڭكى قىلماقچى بولغان ئىنسانلارنىمۇ ئوخشاش چەتكە قاقىدۇ. مۇقەددەس روھ خۇدا قىلغان ئۇلۇغ ئىشلارنى ئىنسانلارنىڭ «مەن قىلغان» دېگەندەك مەغرۇلۇقىغا قەتئىي يول قويمايدۇ. لېكىن بىزنىڭ كۆزقارىشىمىزچە مۇسا پەيغەمبەر مۇشۇ يەردە دەل شۇ ئىشنى قىلغان ئوخشايدۇ. ئۇ: «گېپىمگە قۇلاق سېلىڭلار، ئى ئاسىيلار! بىز سىلەرگە بۇ قورام تاشتىن سۇ چىقىرىپ بېرەيلىمۇ؟!» دېدى.
ئۇ قانداقسىگە: ــ (1) ئۆزى بىلەن ھارۇنلارنى «سۇ بەرگۈچىلەر» دەپ كۆرسەتسۇن؟ (2) ئۆزىنى ۋە بەلكىم ھارۇننىمۇ خۇدانىڭ ئۆزىگە شېرىك قىلىپ «بىز» دېسۇن؟ بۇ «شېرىك قىلىش» كۇپۇرلۇق گۇناھى ئەمەسمۇ؟ مانا بۇ، مۇسا ۋە ھارۇننىڭ «مېنى مۇقەددەس دەپ ھۆرمەتلىمىگەن»لىكى ئىدى.
روھىي يېتەكچىلىك مەسئۇلىيىتى بارلار خۇدانىڭ پادىسى بولغان ئاددىي مۆمىن بەندىلىرى بىلەن سېلىشتۇرۇلغاندا، خۇدا تەرىپىدىن ئېغىرراق جازا-تەربىيىلەرنى كۆرىدۇ («ياق.» 1:3). شۇ جازا-تەربىيىلەرنىڭ بىر قىسمى بەزى ۋاقىتلاردا خۇدانىڭ قوزىلىرى پۇتلاشتۇرۇلماسلىقى ئۈچۈن ئۇلارنىڭ كۆز ئالدىدا چۈشۈرىلىدۇ. مۇشۇ يەردىمۇ شۇنداق. مۇسانىڭ ناچار ئۈلگىسى بىلەن ئىسرائىللار گۇناھقا پاتقۇزۇلماسلىقى ئۈچۈن، پەيغەمبەر ئوچۇق جازالىنىدۇ.
گەرچە شۇ ۋاقىتتا مۇساغا زېمىنغا كىرىشكە يول قويۇلمىغان بولسىمۇ، خۇدا كېيىن ئۇنىڭ كۆڭلىدىكى تەلەپ-تەشنانى ئىجابەت قىلغان. بىر مىڭ بەش يۈز يىلدىن كېيىن مۇسانىڭ روھى «جۇلالىقتا كۆرۈنۈش» تېغى (بەلكىم پەلەستىندىكى «ھەرمون تېغى»)دا مەسىھ ئەيسانىڭ ئۆزى بىلەن كۆرۈشتۈرۈلدى. شۈبھىسىزكى، شۇ چاغدا مۇسا خالىغان بولسا، ئۇ خۇدا ۋەدە قىلغان زېمىنغا ياخشى قارىۋالغان بولاتتى. ئەمما بارلىق شەرىپى ئىچىدە كۆرۈنگەن خۇدانىڭ ئۆز ئوغلى بىلەن روبىرو دىدارلىشىش ھەم سىردىشىشتەك قىممەتلىك پۇرسەتكە مۇيەسسەر بولغاچقا، بىزنىڭچە شۇ چاغدا ئۇنىڭ شۇ زېمىنغا قارغۇسى يوق دېيەرلىك بولۇشىمۇ مۇمكىن ئىدى («مات.» 1:17-13، «مار.» 1:9-12، «لۇقا» 26:9-36).
«خۇداغا شان-شەرەپ بەرمەسلىك»تىكى يەنە بىر قورقۇنچلۇق مىسال «روس.» 21:12-23دە ئۇچرايدۇ.
(24-22-بابلار) بېئورنىڭ ئوغلى بالائام ـ ئۇ كىم؟ خۇدا ئۇنى نېمىشقا شۇنداق ئېغىر جازالىدى؟
بالائامنىڭ تارىخى، بالاق پادىشاھنىڭ ئۇنى ئىسرائىللارنى قارغاش ئۈچۈن ياللىغىنى تەۋراتتىكى ئەڭ غەلىتە بايانلاردىن بىرى بولۇشى كېرەك. ئۇنىڭدا بىرىنچى سىر ــ بالائام ئۆزىدۇر، ــ ئۇ زادى قانداق ئادەم؟
«يەشۇئا» 22:13دە بالائام «پالچى» دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ پەيغەمبەر ئەمەس، بەلكى بۇتپەرەسلەر ئۈچۈن پال-دەم سالىدىغان سېھىرگەر ئىدى. شۇ دەۋردىكى بۇتپەرەسلەرنىڭ كۆزقارىشىچە، ھەرخىل ئىلاھلارنىڭ ئۆز تەسىر دائىرىسى ياكى باشقۇرىدىغان زېمىنى بولغان (كۆپ يەرلەردە خەنزۇلارنىڭ تۇتقان بۇددىزمى دەل شۇنداق ئۇقۇمدىدۇر)؛ خەلقلەرنىڭ قارىشىچە، بالائامدەك بىر كۈچلۈك پالچى ھەرخىل ئىلاھلارغا تەسىر كۆرسىتەلەيدۇ، دەپ ئويلايتتى. بىرسى باشقىلارنى قارغاشنى ياكى باشقىلارغا تەسىر كۆرسىتىشنى ئويلىسا، شۇ كىشىگە پاناھ ياكى مۇھاپىزەتچى بولغان ئىلاھ بىلەن ئالاقە قىلىپ، شۇ ئىلاھنى شۇنداق قىلىشقا مايىل قىلىش كېرەك؛ بولمىسا قارغاش يولى كارغا كەلمەيتتى. «مايىل قىلىش» جەريانى تۈرلۈك ھايۋانلارنى قۇربانلىق قىلىش، شۇنداقلا بالائام توغرىسىدىكى باياندا ئوقۇغىنىمىزدەك (1:23-4نى كۆرۈڭ)، شۇنى قىلىشتا مۇۋاپىق جاينى تېپىش كېرەك ئىدى. بالائام ئىسرائىلنىڭ خۇداسى پەرۋەردىگار ئىكەنلىكىنى ئوبدان بىلەتتى، شۇڭا ئۇ ئىسرائىلنى قارغاپ پۇل تاپماقچى بولسا، پەرۋەردىگارنى شۇ ئىشنى قىلىشقا مايىل قىلىش كېرەك دەپ چۈشىنەتتى. بالائامنىڭ تارىخىدىن قارىغاندا، ئۇ دەسلەپتە پەرۋەردىگارنى كۆپلىگەن ئىلاھلارنىڭ ئىچىدىكى بىرسى خالاس، دەپ بىلگەن؛ ئۇنىڭ ئاسمان-زېمىننى ياراتقان پەرۋەردىگاردىن باشقا ھېچقانداق ئىلاھنىڭ يوقلۇقى توغرىسىدا خەۋىرى يوق ئىدى. ئىنجىلدا ئايان قىلىنغاندەك، پەرۋەردىگاردىن باشقا «ئىلاھلار» بولسا، پەقەت ئادەملەرنى ئۆزلىرىگە ئىلاھ سۈپىتىدە چوقۇنۇشقا ئالدايدىغان جىنلاردىن ئىبارەت، ئەلۋەتتە. دەرۋەقە بالائام ئىسرائىلنى قارغاشتىكى يولنى ئىزدىگىنىدە، ئۇ تېزلا پەرۋەردىگارنىڭ بىردىنبىر «ئىلاھلارنىڭ ئىلاھى» ئىكەنلىكىنى تونۇپ يەتكەنىدى (18:22دە ئۇ «پەرۋەردىگار خۇدايىم» دەيدۇ).
بالاقنىڭ ئەلچىلىرى ئىككىنچى قېتىم ئۇنى ئەكېلىشكە بارغاندا (ئارىلىق 150 كىلومېتر ئىدى) خۇدا ئۇنى سىنايدۇ. ئۇ يەنە بىر قېتىم ئىسرائىلنى قارغاش يولىنى ئىزدەمدۇ-يوق؟ خۇدا ئاللىقاچان ئۇنىڭغا ئىسرائىل خەلقىنى قارغاشقا بولمايدىغانلىقىنى روشەن ئايان قىلغاندىن كېيىن، ئۇ دەرۋەقە يەنىلا خۇدادىن يەنە شۇ ئىش توغرۇلۇق سورايدۇ. بۇ ئىشتىن كېيىن ئۇنىڭ ئۆز ئاغزىدىن مۇنۇ سۆزلەر چىقىدۇ: «خۇدا ئىنسان ئەمەستۇر، ئۇ يالغان ئېيتمايدۇ، ياكى ئادەم بالىسىمۇ ئەمەستۇر، پۇشايمان قىلمايدۇ» (19:23). ئۇنىڭ شۇنى بىلىپ تۇرۇپ خۇدادىن قارغاش يولىنى سورىشى خۇدانىڭ غەزىپىنى قوزغايدۇ؛ ئەمما خۇدا ئۇنىڭغا ئىجازەت تەرىقىسىدە: «ئۇ كىشىلەر سېنى تەكلىپ قىلىپ كەلگەن بولسا، ئۇلار بىلەن بىللە بارغىن، لېكىن سەن مېنىڭ ساڭا ئېيتىدىغانلىرىم بويىچە ئىش قىلىشىڭ كېرەك» ــ دەيدۇ. خۇدا ئەمەلىيەتتە ئۇنى ۋە بالاقنى ئوچۇق جازالاپ، ئۆز قۇدرىتىنى، شۇنداقلا ئىسرائىلغا بولغان مۇھەببىتىنى كۆرسەتمەكچى ئىدى. شۇڭا بۇ پەقەت بىر ئىجازەت، ئەمر ئەمەس ئىدى. پۇلغا كۆزى قىزىرىپ، ئۆز مەنپەئىتىنى كۆزلەپ خۇدادىن: «ئۆز نىيىتىڭدىن يانغايسەن» دەپ تىلەش ئىنتايىن خەتەرلىك ئىش بولىدۇ. چۈنكى بالائامنىڭ كۆڭلىدە پۇلپەرەسلىكتىن باشقا ھېچقانداق نەرسە يوق ئىدى. ئۇ خۇدانىڭ خىزمەتكارى ئەمەس. شۇڭا ئىنجىل بىزگە «بالائامنىڭ يولى» («2پېت.» 15:2) ۋە «بالائامنىڭ ئازغان يولى» («يەھ.» 11) توغرۇلۇق قاتتىق ئاگاھلاندۇرىدۇ. مۇشۇ «يول» «خۇدانىڭ يولىدا ماڭىمەن» دەپ تۇرۇپ، پۇل-مەنپەئەتنى كۆزلەشتىن باشقا نەرسە ئەمەستۇر. بۇنداق يولدا مېڭىش رەببىمىزنىڭ نەزىرىدە ئىنتايىن ئېغىر گۇناھ بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن پەرۋەردىگارنىڭ پەرىشتىسى بالائام بالاق بىلەن كۆرۈشۈشكە كېتىۋاتقىنىدا، ئۇنىڭ ئېشىكىنى زۇۋانغا كەلتۈرۈپ، بالائامنىڭ شۇ گۇناھىنى قاتتىق ئەيىبلەيدۇ. بۇ ۋەقە ئارقىلىق بالائام خۇدانىڭ ئۇنىڭغا «ئېشىكىڭنىڭ روھىي كۆزلىرى بار، لېكىن سېنىڭدە يوق!» دېگەندەك ئاگاھىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك ئىدى (ئېشەك پەرۋەردىگارنىڭ پەرىشتىسىنى كۆرىدۇ، بائالام كۆرمەيدۇ).
بالائام بالاق تەرىپىدىن قارشى ئېلىنغاندىن كېيىن خۇدانىڭ روھىنىڭ تەسىرى ئاستىدا ئىسرائىل توغرۇلۇق تۆت قېتىم بېشارەت بېرىپ، ئۇلارنى خۇدا تەرىپىدىن نۇرغۇن بەخت-بەرىكەت كۆرىدۇ، دەيدۇ. تۆتىنچى قېتىملىق بېشارىتىدە ئۇ ھەتتا ئاخىرقى زامانلار ۋە مەسىھنىڭ كېلىشى توغرۇلۇق سۆزلەيدۇ. بالاق بالائامغا قاتتىق ئاچچىقلىنىپ، ھەر ئىككىسى ئۆز يولىغا ماڭىدۇ. ھالبۇكى، كېيىن موئابىي قىز-ئاياللار بىلەن مىدىيانىي قىز-ئاياللار بىرلىشىپ ئىسرائىل ئەركەكلىرىنى بۇزۇقلۇققا، ئاندىن بۇتپەرەسلىككە ئېزىقتۇرغانلىقىنى بايقايمىز (1:25-3). شۇنىڭ بىلەن خۇدانىڭ غەزىپى ئىسرائىلنىڭ بېشىغا چۈشىدۇ. مەزكۇر كىتابتا، 8:31دە بالائامنىڭ مىدىيانلار ئارىسىدا تۇرغانلىقىنى بايقايمىز. مىدىيانلارنىڭ بولسا، يۇقىرىدا بايقىغىنىمىزدەك موئابىيلار بىلەن مۇناسىۋىتى بار ئىدى. 16:31دە مىدىيانىي قىز-ئاياللارنىڭ ئىسرائىللارنى ئېزىقتۇرۇشىنى ئەسلىدە بالائامنىڭ ئەقلى ئىكەن، دەپ ئۇقىمىز: ــ
«قاراڭلار، دەل شۇلار بالائامنىڭ ھىيلە-مەسلىھىتى بىلەن پېئوردىكى ئىشتا ئىسرائىللارنى پەرۋەردىگار ئالدىدا گۇناھقا پاتقۇزۇشى بىلەن، پەرۋەردىگارنىڭ جامائىتىگە ۋابا ياغدۇرۇلغان ئەمەسمۇ؟»
بۇ ئەھۋالغا قارىغاندا، بالائام ئۆزىنىڭ ئىسرائىلنى قارغىيالمايدىغانلىقىنى تونۇپ يەتكەن بولسىمۇ (چۈنكى خۇدا ئۇلار ئۈچۈن بەخت-بەرىكەت بېكىتكەنىدى)، ئۇ يەنىلا ئۇلارغا زىيان يەتكۈزۈشكە رەزىل بىر تەدبىرنى ئويلاپ چىقتى. ئەگەر ئىسرائىللار ئۆزلىرى خۇداغا ئىتائەتسىزلىك قىلىشقا، شۇنداقلا ئۇنىڭ مۇقەددەس نامىنى بۇلغاشقا ئېزىقتۇرۇلسا، ئۇنداقتا ئۆزلىرىنى خۇدانىڭ قارغىشى ئاستىدا قويغان بولاتتى. مەلۇم بىر ۋاقىتتا ئۇ مۇشۇ تەشەببۇسىنى ئوتتۇرىغا قويۇشقا بالاقنىڭ يېنىغا قايتقان بولسا كېرەك، ۋە شۈبھىسىزكى، ئۇ مۇناسىپ بىر تارتۇققا ئىگە بولدى. شۇڭا ئاخىر بېرىپ، مۇسا مىدىيانىيلاردىن خۇدا بۇيرۇغان ئىنتىقامنى ئالغاندا بالائامنىڭ ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئۆلتۈرۈلۈشى تولىمۇ مۇۋاپىق ئىدى (8:31).
رەببىمىز ئەيسا ئىنجىلنىڭ «ۋەھىي» دېگەن ئاخىرقى قىسمى بىلەن ئاخىرقى سۆزىنى روسۇلى يۇھانناغا يەتكۈزگەن چاغدا «بالائامنىڭ يولى» ئەمەس، بەلكى «بالائامنىڭ تەلىمى» توغرۇلۇق ئاگاھلاندۇرىدۇ: ــ
«لېكىن ساڭا شۇ بىرنەچچە ئېتىرازىم باركى، ئاراڭلاردا بالائامنىڭ تەلىمىگە ئەگەشكەنلەردىن بەزىلەر بولماقتا ــ بالائام بولسا بالاققا ئىسرائىللارنى بۇتقا ئاتاپ قۇربانلىق قىلىنغان گۆشنى يېيىش ۋە جىنسىي بۇزۇقلۇق قىلىشقا ئازدۇرۇشنى ئۆگەتكەنىدى» («ۋەھىي» 14:2).
شۇڭا «بالائامنىڭ تەلىمى» پەقەت خۇدانىڭ يولىدىن پايدىلىنىپ، خۇدانىڭ پادىسىدىن مال-دۇنياسىنى ئالداپ ئېلىۋېلىش بولۇپلا قالماي، يەنە ئۇلارغا: ــ «بۇزۇقلۇق ۋە بۇتپەرەسلىك ئۆتكۈزۈش گۇناھ ئەمەس، ھېچۋەقەسى يوق» دەپ ئۆگىتىشتىنمۇ ئىبارەت بولىدۇ. بۇنداق ئەھۋال ھەتتا جۇڭگو زېمىنىدىمۇ، كۆز ئالدىمىزدا بولماقتا (مەسىلەن «شەرقتىن چىققان چاقماق» دېگەن مەزھەپتىكىلەرنىڭ تەلىمى شۇنداقتۇر). بۇنداق لەنەتلىك ئىشلارنى ئۆگىتىدىغانلارنىڭ بېشىغا رەببىمىزنىڭ ئەڭ قاتتىق جازاسى چۈشمەي قالمايدۇ.