تەۋرات 3-قىسىم
«لاۋىيلار»نىڭ تەپسىرى
(«كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى»)
كىرىش سۆز
خۇدانىڭ يەھۇدىي خەلقىنى مىسىردىن چىقىرىپ، سىناي تېغىدا ئۇلارغا ئۆز ھەققانىيلىقى ئايان قىلىنغان قانۇن-بەلگىلىمىلەرنى تاپشۇرغاندىن كېيىنكى مۇسا پەيغەمبەرگە تاپىلىغان تۇنجى ئەمرى شۇكى، «ئىسرائىللارغا بۇيرۇغىنكى، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا تۇرۇشۇم ئۈچۈن ماڭا بىر تۇرالغۇ ياسىسۇن» («مىس.» 1:25-8). ئۇنىڭ ئارزۇ-تەشناسى ئۆز خەلقىگە يېقىنلىشىشتىن ئىبارەت ئىدى. ھالبۇكى، پاك-مۇقەددەس بىر خۇدا قانداقمۇ گۇناھكار خەلق ئارىسىدا تۇرسۇن؟ «كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى» دېگەن مەزكۇر كىتاب بۇ سوئالغا قىسمەن جاۋابلارنى تەمىنلەيدۇ ــ گۇناھسىز بىر ھايات قۇربانلىق قىلىنىپ، ئاندىن ئىنسانلار خۇداغا يېقىنلاشسا بولىدۇ. دېمەك، گۇناھسىز بىر ھايۋاننىڭ قېنى تۆكۈلۈپ، قۇربانلىق قىلىنىشى بىلەن خۇدانىڭ مۇقەددەس چېدىرىدا ئۇنىڭغا يېقىن بېرىشنى ئارزۇ قىلغۇچىلارنىڭ گۇناھلىرى يېپىلغان («كافارەت قىلىنغان») ھېسابلىناتتى. بۇ گۇناھسىز ھايات بۇقا، قوي، ئۆچكە ياكى ھەتتا كەپتەرنىڭ ھاياتى بولاتتى. ئىنجىلدا بۇ سوئالغا تولۇق جاۋاب بېرىلىدۇ: ــ خۇدا ئىنسانىيەتنىڭ بارلىق گۇناھلىرى ئۈچۈن «ئاخىرقى قۇربانلىق»نى تەمىنلىگەنىدى؛ مەسىھ ئەيسانىڭ، يەنى بىردىنبىر مۇكەممەل گۇناھسىز ئادەمنىڭ ئۆلۈمى ئارقىلىق ھەرقانداق ئىشەنگۈچى خۇدانىڭ ھۇزۇرىغا بىۋاسىتە كىرىپ، ئۇنىڭغا يېقىنلىشالايدۇ.
دېمەك، «كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى» دېگەن كىتاب قۇربانلىق قىلىشنىڭ تەپسىلىي قوللانمىسىدۇر؛ ئۇنىڭدا يەنە خۇدانىڭ ئۆز خەلقىدىن تەلەپ قىلىدىغان «رەسىمىي پاكلىق» (مۇراسىملارغا قاتنىشىشتىكى شەرتلەر) ۋە ھەقىقىي، روھ-كۆڭۈلدىكى پاك-مۇقەددەسلىك توغرۇلۇق تەپسىلاتلار بايان قىلىنىدۇ. بۇ كۆرسەتمىلەر ئاۋۋال كاھىن-لاۋىيلارغا تاپشۇرۇلغان (شۇڭا مەزكۇر كىتابنى «كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى» دەپ ئاتىدۇق). كاھىن-لاۋىيلار بۇ كۆرسەتمىلەرنى پۇقرالارغا ئۆگىتىشكە مەسئۇل ئىدى.
گەرچە پۈتۈن دۇنيادىكى مۇسۇلمان خەلقلەر ھەر يىلى «قۇربان ھېيت»تا «قۇربانلىق» قىلسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇلار «بۇ قۇربانلىق قىلىشنىڭ گۇناھلارنى يېپىش ئۈچۈنلىكى»دىن ئىبارەت ئەسلىدىكى ئۇقۇمدىن ناھايىتى يىراقلاپ كەتتى. ئادەتتە ھېيتتىكى بۇ «قۇربانلىق» پۈتۈنلەي ئۆيىدىكىلەر ۋە دوستلار تەرىپىدىن يەۋېتىلىدۇ؛ بەزىدە ئۇنىڭدىن بىر قىسمى كەمبەغەللەرگە بېرىلىدۇ. ئەمما تەۋراتتا ئۆگىتىلىشىچە «قۇربانلىق» ھەممىدىن ئاۋۋال خۇدانىڭ ئۆزى ئۈچۈندۇر. تەۋراتتا، ئەگەر قۇربانلىق قىلغۇچى كىشىنىڭ قۇربانلىقى «ئىناقلىق قۇربانلىقى» ياكى «تەشەككۈر قۇربانلىقى» بولسا، ئۇنداقتا ئۇنىڭ قۇربانلىقتىن بىر قىسمىنى يېيىش ئىمتىيازى بولىدۇ؛ بىراق ئۇ خىلدىكى قۇربانلىق بولمىسا، ئۇ ئۇنىڭدىن ئازراقمۇ يېيىشكە بولمايدۇ. بەزىدە قۇربانلىقنى ئۆتكۈزۈۋالغۇچى كاھىن، شۇنداقلا ئۇنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر ئۇنىڭدىن يېيىشكە بولاتتى، ئەمما ھەرخىل قۇربانلىقنىڭ كۆپ قىسمى، بەزىدە ئۇنىڭ ھەممىسى خۇداغا ئاتاپ كۆيدۈرۈلەتتى.
مەزكۇر كىتابتا جەمئىي بەش خىل ھەدىيە-قۇربانلىق تەسۋىرلىنىدۇ؛ شۇنداقلا كاھىنلارنىڭ كاھىنلىق خىزمەت-ۋەزىپىلىرىگە كىرىشىشتىكى «سەككىز كۈنلۈك تەييارلىق»نىڭ تەپسىلاتلىرى كۆرسىتىلىدۇ ۋە يۇقىرىدا ئېيتقىنىمىزدەك، خۇدانىڭ «رەسىمىي پاكلىق» ھەم «روھ-كۆڭۈلدىكى پاكلىق» توغرۇلۇق تەپسىلىي تەلەپلىرى كۆرسىتىلىدۇ. ئۇنىڭدا يەنە ئىسرائىل ئۈچۈن بېكىتكەن يەتتە چوڭ ھېيت-بايرامنىڭ تەپسىلاتلىرى، خەلققە ئىتائەتمەنلىكنىڭ بەخت ئاتا قىلىدىغانلىقى ھەمدە ئىتائەتسىزلىكنىڭ بەختسىزلىك ئېلىپ كېلىدىغانلىقى توغرۇلۇق بايان قىلىنغان بېشارەتلەرمۇ كۆرسىتىلىدۇ.
«مۇقەددەس» ۋە «پاك»لىق توغرۇلۇق
ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈن ئىزاھات: ــ تەۋرات-ئىنجىلدا، «مۇقەددەس» دېگەن سۆز «مۇتلەق پاك»، «خۇداغا ئاتالغان» «خۇداغا ئالاھىدە خاس»، «خۇدا ئالاھىدە ئىشلىتىدىغان» (مەيلى ئادەملەر ياكى نەرسىلەر بولسۇن) دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ (ئۇيغۇر خەلقى ئارىسىدىكى «ئۇلۇغ» دېگەن مەنىدە ئەمەس).
خۇدانىڭ ئىبادەت چېدىرىدىكى خىزمىتىنى يۈرگۈزۈش ئۈچۈن كاھىنلار رەسىمىي «مۇقەددەس» بولۇشى كېرەك؛ لاۋىيلار بولسا ئۇلارغا ھەمدەمدە بولۇش ئۈچۈن رەسىمىي «پاك» بولۇشى كېرەك ئىدى. ئەمما خۇدانىڭ خەلقىنىڭ ھەممىسى روھ-كۆڭۈل جەھەتتە ھەردائىم مۇقەددەس تۇرۇشى كېرەك: «مەن خۇدايىڭلار پەرۋەردىگار مۇقەددەس بولغاچقا، سىلەرمۇ مۇقەددەس بولۇشۇڭلار كېرەك» (2:19).
«تەبىرلەر»دىكى «ئۆزۈڭلارنى پاك قىلىڭلار» ۋە «ئۆزۈڭلارنى پاك-مۇقەددەس قىلىڭلار» دېگەننىمۇ كۆرۈڭ.
مۇشۇ يەردە ئېيتىپ ئۆتۈشىمىز كېرەككى، تەۋرات دەۋرىدە «تەندىكى ناپاكلىق» كىشىلەرنىڭ خۇداغا دۇئا قىلىشىغا ھېچقانداق تولسالغۇ ئەمەس ئىدى.
مەزمۇن: ــ
(ئا) بەش خىل ھەدىيە-قۇربانلىق (1-7 بابلار)
(ئە) كاھىنلارنىڭ ۋەزىپىسىگە كىرىشىشى (8-10 بابلار)
(ب) «پاك» ۋە «ناپاك» ھايۋانلار (11-باب)
(پ) «رەسىمىي پاكلىق» توغرۇلۇق بەلگىلىمىلەر (12-15 بابلار)
(ت) «كافارەت كۈنى» (16-باب)
(ج) قۇربانلىق قىلىش توغرۇلۇق باشقا بەلگىلىمىلەر (17-باب)
(چ) خۇراپىيلىقلار ۋە ھەرخىل يىرگىنچلىك ئىشلار (18-20 بابلار)
(خ) كاھىنلارنى باشقۇرىدىغان بەلگىلىمىلەر (21-22 بابلار)
(د) پەرۋەردىگار بېكىتكەن يەتتە ھېيت-بايرام (23-باب)
(ر) چىراغدان ئۈچۈن زەيتۇن مېيىنى تەييارلاش ۋە باشقا ئىشلار (24-باب)
(ز) «شابات يىلى» ۋە «ئازاد يىلى» (25-باب)
(ژ) بەرىكەت ۋە لەنەتلەر (26-باب)
(س) قەسەملەر (27-باب)
••••••••
قوشۇمچە سۆز
«ئەبەدىي» ۋە «مەڭگۈ» توغرۇلۇق
«ئەبەدىي» ۋە «مەڭگۈ» ئىبرانىي تىلىدا «ئەل-ئولام» دېگەن سۆز بىلەن ئىپادىلىنىدۇ. تەۋراتتا «ئەل-ئولام» دېگەن سۆز كۆپ قىسىم يەرلەردە «ئەبەدىي» ياكى «مەڭگۈ» دەپ تەرجىمە قىلىنىدۇ. ھالبۇكى، بۇ سۆزنىڭ تولۇق مەنىسى: ــ «ئىنسانلارغا ھازىر نامەلۇم بولغان، بىلگىلى بولمايدىغان كەلگۈسىدىكى بىر مەنزىلگىچە» دېگەندەك بولىدۇ. ئۇنداق ۋاقىت ئىنتايىن ئۇزۇن بولۇشى كېرەك، ئەلۋەتتە. ھالبۇكى، ئەگەر بۇنداق «مەنزىل»نىڭ چېكىنى بېكىتىشكە قەتئىي مۇمكىن بولمىسا ياكى ئالدى-كەينىدىكى سۆزلەردىن ھېچقانداق باشقا مەنە چىقمىسا، ئۇنداقتا «مەڭگۈ» ياكى «ئەبەدىي» «چېكى يوق» دېگەن مەنىدە چۈشەنسەك توغرا بولىدۇ. بۇلارغا مىسال: ــ
(«يار.» 22:3) «پەرۋەردىگار خۇدا سۆز قىلىپ: مانا، ئادەم ياخشى بىلەن ياماننى بىلىدىغان، بىزلەردىن بىرىدەك بولۇپ قالدى. ئەمدى قولىنى ئۇزىتىپ ھاياتلىق دەرىخىدىن ئېلىپ يەپ، ئەبەدگىچە ھايات قالمىسۇن ئۈچۈن ئۇنى توسۇشىمىز كېرەك، دېدى».
(«مىس.» 15:3) «خۇدا مۇساغا يەنە: ــ ئىسرائىللارغا: ــ «ئاتا-بوۋىلىرىڭلارنىڭ خۇداسى، ئىبراھىمنىڭ خۇداسى، ئىسھاقنىڭ خۇداسى ۋە ياقۇپنىڭ خۇداسى بولغان «ياھۋەھ» مېنى قېشىڭلارغا ئەۋەتتى؛ ئۇ: ياھۋەھ دېگەن بۇ نام ئەبەدگىچە مېنىڭ نامىم بولىدۇ، دەۋردىن-دەۋرگىچە مەن شۇ نام بىلەن ئەسكە ئېلىنىمەن، دەيدۇ» ــ دېگىن».
ھالبۇكى، مۇقەددەس كىتابتا، «ئەل-ئوۋلام» دېگەن سۆز ئىشىلىتىلگەن ئايەتلەر توغرۇلۇق كېيىن خۇدا تەرىپىدىن بىر ۋەھىي چۈشۈپ، ئۇنىڭدا مەنزىل-چەك ئايان قىلىنغان بولسا، ئۇنداقتا «ئەل-ئوۋلام» دېگەن بۇ سۆزنى: «شۇ مەنزىلگىچىلا بولغان» دېگەن مەنىدە چۈشىنىش كېرەك. تۆۋەندە بۇنىڭغا مىسال: ــ
(«مىس.» 28:29) «شۇڭا، بۇنىڭدىن كېيىن... ئىسرائىللار ئىناقلىق قۇربانلىقىنى بەرگەندە، ئۇ ئىككى خىل گۆش ھارۇن ۋە ئۇنىڭ ئوغۇللىرىنىڭ نېسىۋىسى بولىدۇ. بۇ مەڭگۈلۈك («ئەل-ئوۋلام») بىر بەلگىلىمە بولىدۇ»
(«چۆل.» 13:25) ««ئۇ ئۇنىڭغا ۋە ئۇنىڭ ئەۋلادلىرىغا تەۋە بولىدىغان مەڭگۈلۈك («ئەل-ئوۋلام») كاھىنلىق ئەھدىسى بولىدۇ، چۈنكى ئۇ ئۆز خۇداسىنى دەپ ۋاپاسىزلىققا ھەسەت قىلىپ، ئىسرائىللار ئۈچۈن كافارەت كەلتۈردى» ــ دەپ جاكارلىغان»
(«قان.» 6:23) «سىلەر ھەممە كۈنلىرىڭلاردا ئۇلارنىڭ (قانائانلىقلارنىڭ) ئامان-ئېسەنلىكى بىلەن ئاۋاتلىقىنى ھەرگىز («ئەل-ئوۋلام») ئىستىمەڭلار».
(«توپ.» 4:1) «بىر دەۋر ئۆتىدۇ، يەنە بىر دەۋر كېلىدۇ؛
بىراق يەر-زېمىن مەڭگۈگە («ئەل-ئوۋلام») داۋام قىلىدۇ».
بۇ تۆت ئايەتتە بىرخىل «مەنزىل، نۇقتا» بار. ھارۇنغا تاپشۇرۇلغان كاھىنلىق توغىرىسىدا ئىنجىلدىن بىزگە مەلۇمكى، شۇ كاھىنلىق ئەسلىدە مەسىھ دۇنياغا كېلىپ ئۆلۈپ تىرىلگۈچە بېكىتىلگەنىدى؛ مەسىھ ھەقىقەتەن «مەلكىزەدەكنىڭ كاھىنلىق تۈزۈمى تەرتىپىدە مەڭگۈ كاھىندۇر» («زەب.» 4:110، «ئىبر.» 11:7-28).
قانائانلىقلارغا بولسا، ئۇلارنىڭ ئۈستىگە بېكىتىلگەن لەنەت («قان.» 6:23) ئېلىپ تاشلانغان، چۈنكى رەب ئەيسا مەسىھ بارلىق ئىنسانلار ئۈچۈن ئۇلارغا تېگىشلىك بولغان لەنەتنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان («گال.» 13:3، «مات.» 28:5).
يەر-زېمىن بولسا، ئۇ خۇدا بېكىتكەن ۋاقىتقىچە تۇرىدۇ («توپ.» 4:1). ئىنسانلار ئۇنى ۋەيران قىلالمايدۇ، لېكىن خۇدا مەلۇم بىر كۈنى شۇنداق قىلىدۇ؛ ئۇ ئۇنى يوقىتىپ ئورنىغا يېڭى ئاسمان يېڭى زېمىن يارىتىدۇ («2پېت.» 10:3-13).
بەش خىل ھەدىيە-قۇربانلىقلار ۋە ئۇلارنىڭ ئەھمىيىتى (1-7-باب)
ھەممىدىن ئاۋۋال شۇنىڭغا دىققەت قىلايلى: ــ «قۇربان» ياكى «قۇربانلىق» ئەسلىدە ئىبرانىي تىلىدىكى «قوربان» دېگەن سۆزدىن كەلگەن. «قوربان»نىڭ يىلتىزى «قاراۋ» بولۇپ، شۇ سۆزنىڭ مەنىسى «يېقىن كېلىش»تۇر. دېمەك، «قۇربانلىق»نىڭ تۈپ مەنىسى ۋە تۈپ مەقسىتى «خۇداغا يېقىنلىشىش»، «خۇدا بىلەن ئالاقىدە بولۇش»تىن ئىبارەتتۇر.
ھەدىيە-قۇربانلىق بەش خىل بولىدۇ: ــ
(ئا) كۆيدۈرمە قۇربانلىق (1-باب)
(ئە) ئاشلىق ھەدىيە (2-باب)
(ب) ئىناقلىق قۇربانلىقى (3-باب)
(پ) گۇناھ قۇربانلىقى (1:4-13:5)
(ت) ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى (14:5-7:6)
7:6-1:1-ئايەتلەردە ھەدىيە-قۇربانلىق تۈزۈمى ھەدىيە-قۇربانلىق سۇنغۇچى كىشىلەرنىڭ نۇقتىسىدىن بايان قىلىنىدۇ.
38:7-8:6-ئايەتلەردە ھەدىيە-قۇربانلىق تۈزۈمى كاھىن نۇقتىسىدىن بايان قىلىنىدۇ.
روسۇل پاۋلۇسنىڭ «كول.» 16:2-17 ۋە ئىنجىلدىكى باشقا يەرلەردە ئۇچرايدىغان تەلىمى بويىچە، مۇقەددەس قانۇننىڭ بارلىق رەسمىي تەپسىلاتلىرى بولسا، «مەسىھنىڭ جىسمىدىن چۈشكەن كۆلەڭگە»دۇر، ئۇلار كەلگۈسى زامان (قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ دۇنياغا كېلىدىغان زامان)دىكى رېئاللىقنى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا بىز بۇ بەش خىل ھەدىيە-قۇربانلىقنى «مەسىھنىڭ كۆلەڭگىسى»نىڭ مۇھىم بىر قىسمى، يەنى «مەسھنىڭ قۇربانلىقىنىڭ كۆلەڭگىسى» دەپ قارايمىز. بۇ قاراش «زەب.» 6:40-8دە تەستىقلىنىدۇ ھەم شۇنداقلا شۇنىڭغا ئىسپات بېرىش ئۈچۈن، «ئىبر.» 5:10دىن بۇ ئايەتلەرنى نەقىل كەلتۈرىمىز: ــ
«نە قۇربانلىق (ئىناقلىق قۇربانلىقى)، نە ئاش ھەدىيەلەر سېنىڭ تەلەپ-ئارزۇيۇڭ ئەمەس،
بىراق سەن ماڭا ئوچۇق قۇلاقلارنى (ياكى «تەن») تەييارلاپ بەردىڭ؛
نە كۆيدۈرمە قۇربانلىق، نە گۇناھ قۇربانلىقىنى تەلەپ قىلمىدىڭ؛
شۇڭا جاۋاب بەردىمكى ــ
«مانا مەن كەلدىم!» ــ دېدىم.
يۆگىمە قانۇن دەستۇرۇڭدا مەن توغرۇلۇق پۈتۈلگەن: ــ
«خۇدايىم، سېنىڭ كۆڭلۈڭدىكى بولسا، ئۆزۈمنىڭ خۇرسەنلىكىمدۇر؛
سېنىڭ تەۋرات-قانۇنىڭ قەلبىمدە پۈتۈكلۈكتۇر»
بۇ بېشارەتتە مەسىھ ئۆزى داۋۇتنىڭ ئاغزى ئارقىلىق ئۆزىنىڭ دۇنياغا كېلىشى توغرۇلۇق ئېيتىدۇ (داۋۇت مەسىھتىن 1000 يىل ئىلگىرى ياشىغان، ئەلۋەتتە). بېشارەتتە شۇ ئېنىقكى، بۇ تۆت خىل ھەدىيە-قۇربانلىق خۇدانىڭ تەلەپ-ئارزۇسىنى قانائەتلەندۈرەلمەيدۇ؛ بىراق خۇدا مەسىھكە بېرىدىغان تېنى، شۇنداقلا شۇ تەندە ئۆتەيدىغان خىزمىتى بولسا خۇدانىڭ تەلەپ-ئارزۇسىنى تولۇق قانائەتلەندۈرىدۇ.
سەھىپە چەكلىمىسى بولغاچقا، مۇشۇ يەردە شۇ ئۇلۇغ ئىشلار توغرۇلۇق تەپسىلىي توختىيالمايمىز. بىز پەقەت ھەرخىل قۇربانلىقلاردىن بايقىغىنىمىزنى ئېيتىپ بېرىمىز؛ بۇ ئويلىرىمىز ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈن ئۆزلىرىنىڭ داۋاملىق تەكشۈرۈپ-ئىزدىنىشلىرىگە ئازراق ياردەمدە بولار دەپ ئۈمىد قىلىمىز.
(ئا) كۆيدۈرمە قۇربانلىق
بىرسى خۇداغا پەقەتلا ئۇنىڭ ماھىيىتىنىڭ گۈزەللىكى ۋە جۇلا-شەرىپى ئۈچۈن ئىبادەت قىلماقچى بولسا، كۆيدۈرمە قۇربانلىق سۇناتتى. شۇ قۇربانلىق ھېچقانداق تەلەپ، مەلۇم بىر بەخت-بەرىكەت ئۈچۈن تەشەككۈر ئېيتىش ياكى مەلۇم گۇناھ تىلەشكە باغلانغان ئەمەس؛ كۆيدۈرمە قۇربانلىق بولسا پۈتۈنلەي پەقەت خۇداغىلا سۇنۇلىدۇ ۋە ئۇنىڭ ئۈچۈن بولىدۇ.
مەسىھنىڭ ئۆلۈمى كۆيدۈرمە قۇربانلىققا مۇناسىۋەتلىك بېشارەتنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلغانلىقىدۇر («زەب.» 8:40، «ئىبر.» 14:9)؛ ئۇ ئۆزىنى تولىمۇ بېجىرىم قۇربانلىق سۈپىتىدە خۇداغا ئاتىغان بولغاچقا، خۇدانىڭ بارلىق ئارزۇ-تەشنالىرىنى تولۇق قانائەتلەندۈرگەن بولىدۇ.
(ئە) ئاشلىق ھەدىيە
كېيىنكى مۇقەددەس ئايەتلەردىن كۆرىمىزكى، «ئاشلىق ھەدىيە» ھېچقاچان ئايرىم سۇنۇلمايدۇ؛ ئۇ دائىم كۆيدۈرمە قۇربانلىققا قوشۇپ سۇنۇلاتتى (مەسىلەن، «چۆل.» 28-29-بابلارنى كۆرۈڭ). شۇنداقلا، ھەربىر ئاشلىق ھەدىيە بولسا زەيتۇن مېيى بىلەن ئېتىلەتتى، ياكى زەيتۇن مېيىغا چىلىناتتى ياكى زەيتۇن مېيى سۈرۈلەتتى (ئىبرانىي تىلىدا «مەسىھ قىلىنغان»). ئۇنىڭ ئۈستىگە دائىم مەستىكى قويۇلاتتى.
ئىشىنىمىزكى، «ئاشلىق ھەدىيە» (بولۇپمۇ خۇدانىڭ نۇقتىسىدىن) مەسىھنىڭ ھاياتىنى كۆرسىتىدۇ؛ «كۆيدۈرمە قۇربانلىق» بولسا ئۇنىڭ ئۆلۈمىنى بىلدۈرىدۇ. شۇ سەۋەبتىن ئاشلىق ھەدىيە دائىم كۆيدۈرمە قۇربانلىق بىلەن بىللە سۇنۇلىدۇ. چۈنكى مەسىھنىڭ ئۆلۈمىنىڭ ئەھمىيىتى دەل شۇكى، ئاشۇ ئۆلۈمىگىچە ئۇ پۈتۈنلەي داغسىز، گۇناھسىز بىر ھاياتنى ئۆتكۈزگەن؛ بۇ ئىش خۇدا تەرىپىدىن تەستىقلانغان ۋە مۇقەددەس يازمىلاردا تولىمۇ ئىسپاتلانغاندۇر.
مۇقەددەس يازمىلاردا ماي (زەيتۇن مېيى) دائىم خۇدانىڭ ئۆز روھىنى، شۇنداقلا ئۇنىڭدىن كەلگەن شاد-خۇراملىق ھەم ساغلاملىقنى بىلدۈرىدۇ («زەب.» 7:45، 15:104). مەسىھ روھتىن تۇغۇلغان («زەيتۇن مېيى بىلەن ئېتىلگەن»دەك ــ «لۇقا» 35:1)، روھ بىلەن مەسىھ قىلىنغان («لۇقا» 22:3، 18:4، «روس.» 38:10)، روھ بىلەن تولدۇرۇلغان («لۇقا» 1:4). ئۇنىڭ يەر يۈزىدىكى بارلىق كۈنلىرىدە ھەم ئۇنىڭ ئۆلۈمىدىمۇ ھەقىقىي ئىنسان سۈپىتىدە خۇدانىڭ روھىغا پۈتۈنلەي تايانغان («ئىبر.» 14:9).
ئاشلىق ھەدىيە «ئېسىل ئۇن»دىن بولۇشى كېرەك ئىدى. «ئېسىل» دېگەن سۆز ئىبرانىي تىلىدا «پۈتۈنلەي ئېزىلگەن» «يۇمشاق تارتىلغان» دېگەننى بىلدۈرىدۇ. دېمەك، ئۇننىڭ ھەممىسى بىر خىل ئىدى؛ بىر-بىرىگە ئوخشىمايدىغان يېرى يوق ئىدى. مانا بۇ مەسىھنىڭ ئىچكى خاراكتېرى ۋە مىجەزىدۇر. ئۇنىڭ ھېچقانداق بىر خىل بولمىغان يېرى يوقتۇر ــ ھەممىسى ئوخشاش. ھاياتىدىكى ھەممە ئىش خۇداغا ھەم ئىنسانغا باغلانغان مۇكەممەل مۇقەددەس مۇھەببەتكە ئۇيغۇن كېلىدۇ.
(ب) ئىناقلىق قۇربانلىقى
ئىناقلىق قۇربانلىقى ئىسمى-جىسمىغا لايىق خۇدا بىلەن باغلانغان ئالاقىنى تەبرىكلەش ئۈچۈن سۇنۇلاتتى. بەزىدە ئالاھىدە بىر بەخت-بەرىكەت ئۈچۈن سۇنۇلىدۇ، بەزىدە مەلۇم بىر دۇئا-تىلەككە باغلانغان قەسەم بىلەن سۇنۇلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇنى سۇنغۇچى كاھىن ھەم ئېلىپ كەلگۈچى كىشى ئىككىسى ئۇنىڭدىن يەپ بەھرىمەن بولۇشى مۇۋاپىق ئىدى.
ئىشىنىمىزكى، «ئىناقلىق قۇربانلىقى» مەسىھنىڭ ئىنسانلارنىڭ خۇدا بىلەن ئىناق ئالاقە ئورنىتىشىنى بىلدۈرىدۇ. ئېتىقاد قىلغۇچىلار خۇدا بىلەن ئورنىتىلغان شۇ يېڭى ئىناق ئالاقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، شۇنداقلا خۇدانىڭ بارلىق مۇقەددەس بەندىلىرى بىلەنمۇ يېڭى ئىناق ئالاقىدە ياشىيالايدۇ (مەسىلەن، «ئەف.» 14:2-15نى كۆرۈڭ).
(پ) گۇناھ قۇربانلىقى
گۇناھ قۇربانلىقىنىڭ ئەھمىيىتى ئېنىق كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ؛ ئۇ ئادەمنىڭ گۇناھلىرى ئۈچۈن «كافارەت» (ئىبرانىي تىلىدا «كوفار»، ئەرەب تىلىدا «كافارەت») كەلتۈرەتتى، يەنى ئۇلارنى خۇدا ئالدىدا يېپىپ قوياتتى. «كۆيدۈرمە قۇربانلىق» كەلتۈرمەكچى بولغان ھەربىر كىشى ئاۋۋال گۇناھ قۇربانلىقىنى كەلتۈرۈشى كېرەك ئىدى.
«كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى» 4-5-بابلارنى ئەستايىدىللىق بىلەن ئوقۇساق، «گۇناھ قۇربانلىقى» پەقەت بىلمىگەن ھالدا ياكى مەقسەتسىز تۈردە سادىر قىلغان گۇناھلار ئۈچۈن قىلىناتتى. بۇ ئىشنىڭ ئۆزى بىز ئىنسانلارنىڭ خەتەرلىك ئەھۋالىنى ۋە گۇناھىنىڭ قانچىلىك ئېغىر ھالغا كېلىپ قالغانلىقىنى ئايان قىلىدۇ ــ ھەممىگە قادىرغا گۇناھ قىلىشىمىز، شۇنداقلا قىلغان گۇناھىمىزنى بىلمەي قېلىشىمىز مۇمكىندۇر! ھالبۇكى، گۇناھ قۇربانلىقى مۇقەددەس قانۇن ئاستىدا ئۆلۈم جازاسىنى ئېلىپ كېلىدىغان گۇناھلارنى ياپالمايتتى. بۇنداق گۇناھلارغا كەچۈرۈم تېپىش ئۈچۈن گۇناھ سادىر قىلغان كىشى پەقەت خۇدادىن بىۋاسىتە تىلىيەلەيتتى. لېكىن گەرچە خۇدانىڭ كەچۈرۈمىگە ئېرىشسىمۇ، شۇ كەچۈرۈم ئۇنى قانۇننىڭ جازاسى، يەنى جىسمانىي ئۆلۈمدىن قۇتۇلدۇرمايتتى.
بىز مەسىھنىڭ «گۇناھ قۇربانلىقى»نى ئەمەلگە ئاشۇرغانلىقى توغرۇلۇق تۆۋەندە، «ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى» دېگەن تېمىدا توختىلىمىز.
(ت) ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى
ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى بىلەن گۇناھ قۇربانلىقىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى پەرق شۇنىڭدا كۆرۈنىدۇكى، ئۆتكۈزگەن گۇناھى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان زىياننى ھېسابلاشقا بولىدىغان بولسا، ئۇنداقتا ئىتائەتسىزلىكىنى تىلەش قۇربانلىقى كېرەك بولاتتى. بۇ زىياننى خۇدا تارتقان بولۇشى مۇمكىن (مەسىلەن، بىرسى ئىچكەن قەسەمنى ئادا قىلمىغان ياكى مەلۇم بىر قۇربانلىقنى ناتوغرا يوسۇندا ئۆتكۈزگەن بولسا) ياكى ئىنسان تارتقان بولۇشى مۇمكىن (مەسىلەن، بىرسى باشقا بىرسىنىڭ نەرسىسىنى ئوغرىلىغان ياكى ئۆزىگە ئامانەت قىلىنغان مەلۇم بىر نەرسىنى يىتتىرىپ قويغان بولسا). ھالبۇكى، ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى ئۇنى سۇنغۇچى كىشىنى شۇ زىياننى قايتۇرۇپ بېرىشنىڭ ياكى ئىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش پەرزىدىن خالاس قىلمايدۇ. ھەرخىل ئەھۋالنىڭ تەپسىلاتلىرى 14:5-17:6دە تەمىنلىنىدۇ.
ئەستايىدىل ئوقۇرمەنلەر بەلكىم ئوغرىلىق توغرىسىدا مەزكۇر كىتابتىكى بەلگىلىمىلەر بىلەن «مىس.» 1:22-6دىكى بەلگىلىمىلەردە تەسۋىرلەنگەن جازالاردا پەرقلەرنىڭ بارلىقىنى بايقىشى مۇمكىن. مەزكۇر كىتابتىكى بەلگىلىمىلەردە كۆزدە تۇتۇلغىنى گۇناھ سادىر قىلغان كىشى ئۆزلۈكىدىن گۇناھىنى ئىقرار قىلغان ئەھۋالدۇر. «مىسىردىن چىقىش»تىكى بەلگىلىمىلەردە، كۆزدە تۇتۇلغىنى ئوغرى باشقىلار تەرىپىدىن تۇتۇلغانلىقى بولىدۇ. شۇڭا «مىسىردىن چىقىش»تا بېكىتىلگەن جازالار ئېغىرراق بولغانلىقى تولىمۇ مۇۋاپىق.
ئەمدى مەسىھنىڭ قۇربانلىق ئۆلۈمىنىڭ قايسى تەرەپلىرى بۇ ئىككى (گۇناھ ۋە ئىتائەتسىزلىك تىلىگۈچى) قۇربانلىقتا ئەكس ئەتتۈرۈلىدۇ؟
گۇناھ قۇربانلىقىدا، «گۇناھ»نىڭ ئادەمنىڭ ۋۇجۇدىدا يوشۇرۇنغان خاراكتېرى ۋە ماھىيىتى، شۇنداقلا يوشۇرۇن قىلغۇچى بىر كۈچ-ئامىل بولغانلىقى ئايان قىلىنىدۇ. شۇڭا گۇناھ قۇربانلىقىدا، مەسىھنىڭ ئۆلۈمىنىڭ «گۇناھنىڭ كۈچى»نى بىر تەرەپ قىلغانلىقى كۆرسىتىلىدۇ، دەپ قارايمىز. مەسىھنىڭ ئۆلۈمى (ئىنجىلدىكى خۇش خەۋەرنى قوبۇل قىلساق) ئادەمنى گۇناھنىڭ ئىچكى كۈچ-قۇدرىتىدىن ئازاد قىلىدۇ («رىملىقلارغا» 6-باب ۋە شۇنىڭغا باغلىق ئىزاھاتلىرىمىزنى كۆرۈڭ). «ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى» بولسا ئۇنىڭ ئۆلۈمى «گۇناھلار»نى، يەنى بىز سادىر قىلغان ئەمەلىي گۇناھلىرىمىزنى بىر-بىرلەپ بىر تەرەپ قىلغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. «گۇناھ» (بىرخىل كۈچ-قۇدرەت) بىلەن «گۇناھلار» ئوتتۇرىسىدىكى بۇنداق پەرق روسۇل پاۋلۇسنىڭ «رىملىقلارغا»دىكى نىجات توغرىسىدىكى شەرھلىرىدە ئايان بولىدۇ ــ 1:1-11:5دە «گۇناھلاردىن خالاس بولۇش»، 12:5-8-بابتا «گۇناھتىن ئازاد بولۇش» دەپ بايان قىلىنىدۇ).
ئاخىرىدا ئېنىق قىلىپ ئېيتساق، «ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقى» بىزگە شۇنى ئېنىق كۆرسىتىدۇكى، خۇدا ئالدىدا «توۋا قىلىش» پەقەت خۇداغا گۇناھلىرىمىزنى ئىقرار قىلىش بولۇپلا قالماي، بەلكى باشقىلارغا يەتكۈزگەن زىياننىڭ ئورنىنى تولدۇرۇشىمىزنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ھەربىر ۋىجدان ئىگىسىگە ئېنىق بولۇشى كېرەك. ئوغرىلىغان نەرسىلەرنى مۇۋاپىق قوشۇمچە تۆلەملەر بىلەن ئىگىسىگە ياندۇرۇشىمىز كېرەك، يالغان گەپلەرنى (بولۇپمۇ تۆھمەت قىلغاندا) تۈزىتىشىمىز كېرەك، ھەربىر قەرزنى ئىگىلىرىگە قايتۇرۇش كېرەك؛ يەتكۈزگەن زىياننى ھېسابلاشقا مۇمكىن بولمىسا، زىيان تارتقانلاردىن ئەپۇ سوراش لازىم. دەرۋەقە، بۇنداق ئىشلارنى ئادا قىلىش قىسقا ۋاقىت ئىچىدىلا بولۇشى مۇمكىن ئەمەس، ئەمما ھالقىلىق مەسىلە قەلبىمىزدە شۇنداق نىيەت-ئىرادە بارمۇ-يوق؟ دېمىسەكمۇ، بارلىق قەلبلەرنى تەكشۈرگۈچى خۇدا ئۇنداق قارارلارنىڭ قەلبىمىزدە بار-يوقلۇقىنى ئېنىق كۆرىدۇ؛ بار بولسا، ئۇنداقتا گۇناھلىرىمىزنى ئىقرار قىلغان شۇ دەقىقىدىن باشلاپ ئۇنىڭ تولۇق كەچۈرۈمى بېرىلىدۇ («1يۇھ.» 8:1).
ھەدىيە-قۇربانلىقلارنىڭ ئىككىگە بۆلۈنۈشى
شۇنداق قارايمىزكى، ھەدىيە-قۇربانلىقلار ئىككى بۆلەكگە بۆلۈنىدۇ. بىرىنچىسى ئاۋۋالقى ئۈچ ھەدىيە-قۇربانلىق، ئىككىنچىسى، ئاخىرقى ئىككى ھەدىيە-قۇربانلىق، ئۇلارنىڭ بەزى پەرقلىرى تۆۋەندىكىدەك: ــ
(ئا) بىرىنچى بۆلەكتىكى ئۈچ قۇربانلىق «خۇداغا خۇشبۇي كەلتۈرىدۇ»، ئىككىنچى بۆلەكتىكى ئىككى قۇربانلىقنىڭ ئۇنداق مەزمۇنى يوق.
(ئە) بىرىنچى بۆلەكتىكىسى ئىختىيارەن بولىدۇ، ئىككىنچى بۆلەكتىكىسى مەجبۇرىي بولۇپ، چوقۇم كەلتۈرۈلۈش كېرەك.
(ب) بىرىنچى بۆلەكتىكىسى مەزكۇر كىتابتا خۇدانىڭ بىرىنچى ئېيتقان سۆزى بىلەن تەسۋىرلىنىدۇ، ئىككىنچى بۆلەكتىكىسى ئۇنىڭ ئىككىنچى سۆزى بىلەن تەسۋىرلىنىدۇ.
(پ) بىرىنچى بۆلەكتىكىسى خۇدا بىلەن بولغان ئالاقە-ئىناقلىقنى تەكىتلەيدۇ، تەبرىكلەيدۇ ۋە داۋاملاشتۇرىدۇ؛ ئىككىنچى بۆلەكتىكىسى شۇ ئالاقە ئۈزۈلگەن ھالەتتە ئۇنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئۈچۈن، خۇدانىڭ كەچۈرۈمىگە ئېرىشىش ئۈچۈن سۇنۇلۇشى كېرەك بولىدۇ.
گۇناھ قۇربانلىقى ۋە ئىتائەتسىزلىك قۇربانلىقلىرىنىڭ بىرقانچە شەرت-چەكلىرى: ــ
(ئا) شۇ قۇربانلىقلار پەقەت ئىمان-ئىشەنچتە بولغانلار ئۈچۈن ئىناۋەتلىك ئىدى.
(ئە) شۇ ئىككى خىل قۇربانلىق پەقەت بىرقانچە خىل گۇناھلارنى بىر تەرەپ قىلاتتى. قەستەن قىلغان گۇناھلارغا نىسبەتەن ۋە ئۆلۈم جازاسى كەلتۈرىدىغان گۇناھلارغا نىسبەتەن كارغا كەلمەيتتى.
(ب) قۇربانلىقلاردىن بولىدىغان نەتىجىلەر ۋە ئىمتىيازلار پەقەت خۇدا ئەھدىلەشكەن خەلق ئىسرائىللارغىلا تېگەتتى.
(پ) كافارەت كۈنىدىكى قۇربانلىقلاردىن باشقا، ئادەملەر ھەربىر گۇناھى ئۈچۈن ئايرىم بىر قۇربانلىق ئېلىپ كېلىشى كېرەك ئىدى.
(ت) مەزكۇر قۇربانلىقلارنىڭ نەتىجىلىرى (تەۋراتتىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ يازمىلىرى ۋە ئىنجىلغا ئاساسەن) ئەمەلىيەتتە قۇربانلىقلارنىڭ ئۆزلىرىدىن، قانلىرىدىن ياكى شۇ مۇراسىملارنىڭ ئۆزىدىن بولمايدۇ، بەلكى ئۇلار ئارقىلىق بېشارەت قىلىنغان مەسىھنىڭ ئۆلۈمىدىن بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن تەۋرات دەۋرىدىكىلەر (خۇدانىڭ سۆزىگە ھەقىقىي ئىمان-ئىشەنچتە بولسا) ئۆز گۇناھلىرىنى يېپىش ئۈچۈن («كافارەت» كەلتۈرۈش ئۈچۈن) ئېلىپ كەلكەن ھايۋان قۇربانلىقلىرىنى خۇدا قوبۇل قىلىپ ئۇلارنى كەچۈردى. چۈنكى خۇدا شۇ سۇنغان كىشىلەرنىڭ ئېتىقادى بىلەن ئېلىپ كەلگەن ھايۋان قۇربانلىقلىرىنى ئۆزى ئالدىن ئورۇنلاشتۇرغان مەسىھنىڭ ئۆلۈمىنىڭ قىممىتىگە ئوخشاش ھېسابلايتتى.
دېيىشنىڭ ھاجىتى يوقكى، مەزكۇر ئىككى خىل قۇربانلىقتا بېشارەت قىلىنغان مەسىھنىڭ قۇربانلىقى بولغان ئۆلۈمىدە بىز يۇقىرىدا ئېيتقان چەكلەر يوق ــ ئۇ ھەر دەۋرنىڭ ھەربىر ۋاقتىدا ياشاۋاتقان ھەر يەردىكى ئادەملەرنىڭ ھەربىر گۇناھى ئۈچۈن پەقەت كافارەت (يېپىش)نىلا ئەمەس، بەلكى مەڭگۈلۈك كەچۈرۈم كەلتۈرىدۇ ھەمدە ئىشەنگۈچى ئادەمنى شۇ گۇناھنىڭ كۈچىدىن ئازاد قىلىدۇ. بۇ «كافارەت»تىن مىڭ ھەسسە چوڭ بىر ئىشتۇر.
نېمىشقا ھايۋانلارنى «پاك» ۋە «ناپاك» دەپ بېكىتكەن؟
ھەممىدىن ئاۋۋال بىزگە كۆپ ئۇچرايدىغان ئۇقۇشماسلىقنى ھەل قىلماقچىمىز. كۆپ ئادەملەر: «مۇسا پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن قانۇندا پەقەت ئىككى خىل، يەنى «ھارام» ۋە «ھالال» ھايۋانلار بار»، دەپ ئويلايدۇ. ئەمما تەۋراتتا ھايۋانلار توغرىسىدا ئىككى خىل پەرق بار: ــ «پاك» ھەم «ناپاك» (ھايۋانلار) ۋە «يېگىلى بولىدىغان» (ھالال) ھەم «يېگىلى بولمايدىغان» (ھارام) ھايۋانلار.
«پاك» ھايۋانلارنى يېگىلى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئۇلار قۇربانلىق قىلىنىپ، خۇدا تەرىپىدىن قوبۇل قىلىنىشقا مۇۋاپىق بولىدۇ. مەسىلەن «يار.» 2:7نى كۆرۈڭ. نۇھ پەيغەمبەرگە چوڭ توپاندىن ئىلگىرى پەقەت مېۋە-كۆكتاتلارنىلا يېيىشكە رۇخسەت ئىدى؛ لېكىن شۇ چاغدىمۇ ئۇ قايسى ھايۋاننىڭ پاك، قايسىلىرىنىڭ ناپاكلىقىنى بىلەتتى («يار.» 2:7) ــ چۈنكى پاك ھايۋانلارنىلا قۇربانلىق قىلىشقا بولاتتى (20:8نى كۆرۈڭ. توپاندىن كېيىن ئۇنىڭغا بارلىق ھايۋانلارنى يېيىشكە رۇخسەت بېرىلگەن (3:9)).
ئىسرائىلغا مەسىلەن جەرەن يېيىشكە رۇخسەت ئىدى («قان.» 5:14). لېكىن ئۇنى قۇربانلىق ھايۋان سۈپىتىدە سۇنۇشقا بولمايتتى.
بۇ بەلگىلىمىلەرنىڭ بىرىنچى مەقسىتى بولسا، ئىسرائىلنى ئەتراپىدىكى بۇتپەرەس ئەللەردىن ئايرىيدىغان بىرخىل «ئارا تام» ياكى «قاشا» قىلىش ئىدى، دەپ ئىشىنىمىز («مىسىردىن چىقىش»تىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە «قانائانىيلارنى يوقىتىش» (مەسىلەن، «مىس.» 23:23-24) دېگەن تېما توغرىسىدىكى بايانىمىزنى كۆرۈڭ). ھەممىمىزگە تولىمۇ ئايانكى، بىرسى بىلەن ھەمداستىخان بولالمىسا، ئۇنداقتا ئۇنىڭ بىلەن دوست بولۇش مۇمكىن بولمايدۇ.
بۇ بەلگىلىمىلەردە سالامەتلىك تەرەپلىرىمۇ بولۇشى مۇمكىن ــ مەسىلەن، چوشقىلار ۋە سەدەپلەر مۇھىتنى بۇلغايدىغان نەرسىلەرنى يېيىش بىلەن ئۇنى ئۆز تېنىگە سىڭدۈرۈۋالىدۇ؛ ئوتتۇرا شەرقتە ئۇلارنىڭ گۆشلىرى تېز چىرىپ كېتىشى مۇمكىن. ھالبۇكى، مۇشۇ تەرەپلەر خۇدانىڭ بەلگىلىمىلەردىكى ئالاھىدە مەقسىتى بولمىسا كېرەك، دەپ ئويلايمىز.
شۇنداقتىمۇ، بىز خۇدانىڭ قەدىمكى خەلقى ئۈچۈن نېمىلەرنى يېيىشكە بولىدىغان، نېمىلەرنى يېيىشكە بولمايدىغانلىقى توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلىرىنىڭ ھېچ بولمىغاندا يەنە بىر مەقسىتى بار ئىدى، دەپ قارايمىز، يەنى بېشارەت بولۇش. يۇقىرىدا ئېيتقىنىمىزدەك، بۇ تەپسىلىي بەلگىلىمىلەرنى ««مەسىھنىڭ جىسمىدىن چۈشكەن كۆلەڭگە»، ئۇلار كەلگۈسى زامان (قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ دۇنياغا كېلىدىغان زامان)دىكى رېئاللىقنى كۆرسىتىدىغان بېشارەتلەر» دەپمۇ قارايمىز.
مۇشۇ خىل بېشارەتلەر بۇ «يېگىلى بولىدىغان» ۋە «يېگىلى بولمايدىغان» نەرسىلەرنىڭ بۇ تىزىملىكلىرىدە قانداقمۇ كۆرۈنىدۇ؟
مۇشۇ يەردە ھەربىر نەرسە توغرۇلۇق توختالمايمىز. بىرىنچىدىن، ئۇلاردىن بەزىلىرىنىڭ ئىبرانىيچە ئىسىملىرىنى قانداق تەرجىمە قىلساق توغرا بولىدىغانلىقى بۈگۈن بىزگە نامەلۇم. ھالبۇكى، ئۇلاردىن بەزىلىرىنى تاللاپ مىسال قىلىپ ئېلىپ، مەسىھدە بولغان ھاياتىمىز ئۈچۈن قانداق دانالىق ياكى كۆرسەتمىلەرنىڭ بارلىقى توغرۇلۇق پىكىر بېرەلەيمىز: ــ
(ئا) «پاك» ياكى يېگىلى بولىدىغان ھايۋانلار بولسا ئوزۇقنى كۆشىگۈچىلەر، يۇمشاق چايناپ يەيدىغانلار ۋە ئاچىماق تۇياقلىق ھايۋانلاردۇر. بۇ ئالامەتلەر خۇداغا ھاياتى پاك بىر ئادەمنى بىلدۈرەمدۇ؟ ئۇلار روھىي ئوزۇق بولغان خۇدانىڭ سۆزىنى ئوبدان «چاينايدىغان»لار، يەنى ئۇنىڭ سۆزىنى چوڭقۇر ئويلىنىپ ئۆزىگە سىڭدۈرىدىغانلار ۋە ئىش-ئەمەللىرىدە «ئايرىش» ياكى «بۆلۈنۈش»نىڭ ئىزلىرى بارلاردۇر ــ ئۇلار خۇدانى نارازى قىلىدىغان بارلىق ھەرقانداق ئىشلاردىن ئۆزلىرىنى ئايرىيدۇ.
(ئە) «ناپاك» ياكى يېگىلى بولمايدىغان ھايۋانلار بولسا بەزىدە باشقىلارنى ئوۋلايدىغان ياكى ئولجا قىلىدىغان ھايۋانلار. خۇدانىڭ خەلقىنىڭ ھاياتىدا ئۇنداق ئىشلار (باشقا ئادەملەرنى ئۆز ئولجىسى قىلىش) بولمايدۇ.
(ب) خامېلېئوننى يېيىشكە بولمايدۇ (30:11). بۇنداق ھايۋان ئۆز رەڭگىنى ئەتراپىدىكى مەنزىرىگە ئوخشاش قىلىپ ئۆزگەرتەلەيدۇ. شۈبھىسىزكى، ئۇ بىزگە ساختىپەزلىكنىڭ خاراكتېرىنى ئوبدان كۆرسىتىدۇ! ساختىپەزلەر ھەردائىم ئۆزىنىڭ ئەتراپىدىكى ئادەمەلەرگە ئوخشاش ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىشكە ياكى شۇ كىشىلەرنىڭ «ياخشى كۆرىدىغان نەمۇنە»سىدەك كۆرۈنۈشكە تىرىشىدۇ.
(پ) سۇدا ياكى دېڭىزدا يۈرىدىغان «پاك» ياكى يېگىلى بولىدىغان ھايۋانلار «ئېقىمغا قارشى» يۈرۈشكە كۈچى بار ھايۋانلاردۇر ــ ناپاكلار بولسا (مەسىلەن، سەدەپلەر ياكى قالپاقلىق مېدۇزا) دائىم ئېقىن بىلەن تەڭ دېگۈدەك لەيلەپ ئېقىپ كېتىدۇ. خۇدانىڭ خەلقى «شامالغا ئەگەشكۈچى»لەر ئەمەس، بەلكى بىرىنچى تىپتىن بولۇپ «ئېقىمغا قارشى» يۈرەلەيدۇ.
قىز-ئاياللاردىكى «ناپاكلىق» ۋە بەزى چوڭ ئۇقۇشماسلىقلار (12-باب)
بۇ ئىش توغرۇلۇق كۆپ ئۇقۇشماسلىقلار بولغاچقا، ئۇ توغرۇلۇق بىرنەچچە ئېغىز سۆز قىلىشقا توغرا كېلىدۇ: ــ
(ئا) تۇغۇتنىڭ ئۆزى ئايالنى «ناپاك» قىلمايدۇ. بالا تۇغۇش ئەسلىدە ئايالار ئۈچۈن بەختلىك بىر ئىش؛ مەسىلەن «يار.» 28:1، «زەب.» 3:127، 3:128دە بۇ نۇقتا ئېنىق كۆرسىتىلىدۇ.
(ئە) تۇغۇتتا بولغان «ناپاكلىق» تەندىكى ئاقما (مۇشۇ يەردە قان، 5:4، 4:7) تۈپەيلىدىن بولىدۇ. «كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى» 19:15-33دە بۇ نۇقتا ئېنىق كۆرسىتىلىدۇ. ئەر كىشىلەر (تېنىدىكى) ئاقمىلار تۈپەيلىدىن «ناپاك» بولىدۇ («كاھىن-لاۋىيلارنىڭ دەستۇرى» 1:15-18). مۇشۇ يەردە ئەر-ئاياللار قارىقويۇق مۇئامىلىگە ئۇچرايدۇ ــ ھېچقانداق «جىنسىي كەمسىتىش» يوق. تۇغۇتتا كۆپ قان تۆكۈلۈش ۋە قاتتىق ئازابلار ئادەمئاتىمىزنىڭ گۇناھى پۈتۈن ئىنسانىيەتكە ئېلىپ كەلگەن بىر نەتىجە، دەپ قارايمىز («يار.» 16:3نى كۆرۈڭ).
(ب) يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان «ناپاكلىق» ھەرگىز بىرخىل ئەخلاقىي ياكى روھىي ناپاكلىق ئەمەس، بەلكى «رەسىمىي» ناپاكلىق ئىدى. شۇ ناپاكلىقنىڭ مەنىسى ــ قۇربانلىقلاردىن يېيىشكە بولمايتتى ياكى مۇقەددەس چېدىرغا يېقىنلىشىشقا بولمايتتى.
(پ) تەندىكى ئاقمىلار (مەيلى قان بولسۇن باشقا نەرسە بولسۇن)غا باغلىق بارلىق بەلگىلىمىلەرگە ئوخشاش، بۇ قۇربانلىقمۇ ھەم ئەر كىشىگە ھەم ئايالغا (ئەر كىشى ئايالى ئۈچۈن قۇربانلىق سۇنۇشى كېرەك، ئەلۋەتتە) پۈتۈن ئىنسانلارنىڭ گۇناھلىق ھالەتكە چۈشكەن ۋە پەقەت قۇربانلىق قېنى بىلەن ئۇنىڭدىن پاك قىلىنىشقا بولىدىغانلىقىغا ئېنىق بىر ئەسلەتمە ئىدى.
(ت) نېمىشقا قىز بالىنى تۇغقاندىن كېيىن «پاكلىنىش ۋاقتى» ئۇزۇنراق، يەنى 80 كۈن، ئوغۇل بالىنى تۇغقاندىن كېيىنكى پاكلىنىش ۋاقتى پەقەت 40 كۈن بولىدۇ؟ سەۋەبىنى بىلىپ يېتىش ئانچە ئاسان ئەمەس. بەلكىم بىر سەۋەبى ئوغۇل-قىز ئۈچۈن ئەسلى 80 كۈن ئۆتكۈزۈشى كېرەك ئىدى. لېكىن ئوغۇل بالىنىڭ «سەككىزىنچى كۈنىدە» خەتنىسىنى قىلىش كېرەكلىكى («يار.» 12:17) تۈپەيلىدىن ئەسلىدىكى «ناپاكلىق»تىكى ئالدىنقى ئىككى ھەپتە بىر ھەپتىگە قىسقارتىلغانىدى. بولمىسا، ئايال كىشىنىڭ «ناپاكلىقى» خەتنە ئۆتكۈزۈشكە بىرخىل دەخلى ياكى توسالغۇ بولاتتى. شۇ نىسبەت بويىچە، قالغان 66 كۈنلۈك ۋاقىت 33 كۈنگە قىسقارتىلغانىدى.
(ج) ئاخىرقى قۇربانلىقلار (ھەم گۇناھ قۇربانلىقى ھەم كۆيدۈرمە قۇربانلىق)نىڭ ئوغۇل بالا ۋە قىز بالا ئۈچۈن ئوخشاش ئىكەنلىكى خۇدا ئالدىدا قىز بالا ھەم ئوغۇل بالىنىڭ قىممىتىنىڭ ئوخشاشلىقىنى ئىسپاتلايدۇ.
ئىنسانلاردا بولىدىغان «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» قانداق كېسەل؟ (13-14-بابلار)
بۇ «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» قانداق كېسەل؟ بۇ بابلارنى ئوقۇپ تەكشۈرگەن دوختۇرلار مۇشۇ يەرلەردە كۆزدە تۇتۇلغان كېسەلنىڭ ئالامەتلىرىگە قاراپ، «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» (ئىبرانىيى تىلىدا «تسارات») بىربەچچە كېسەلنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى مۇمكىن، دەپ قارايدۇ. ئۇلارنىڭ ئىچىدە ماخاۋ كېسىلى («خانسەننىڭ كېسىلى») چوقۇم بار. ئۇنىڭ ئۈستىگە مۇشۇ بابلاردا يەنە بىرقانچە باشقا تېرە كېسەللىكنىڭ ئالامەتلىرىمۇ تەسۋىرلىنىدۇ، ھەتتا بەلكىم بۈگۈنكى كۈندىكى ناتونۇش ئىنتايىن يۇقۇملۇق بىرخىل تېرە كېسەللىكىنى كۆرسىتىدۇ. شۇ كۆزقارىشىمىز يەھۇدىيلارنىڭ كونا تارىخىي كىتابلىرىنى ئاساس قىلىدۇ. چۈنكى قەدىمكى يەھۇدىي ئۆلىمالارنىڭ ھەممىسى: «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» ھېچقاچان شىپا تاپقان ئەمەس، دەيدۇ. شۇڭا بۇ «پېسە-ماخاۋ كېسىلى»گە گىرىپتار بولغان بىرەر بىمارنىڭ «پاكلىنىش»ىغا مۇناسىۋەتلىك 14-بابتا تەپسىلىي تەسۋىرلەنگەن مۇراسىم ئىسرائىلنىڭ 1500 يىللىق تارىخىدا بىر قېتىممۇ ئۆتكۈزۈلگەن ئەمەس! شۇ سەۋەبتىن «راببىلار» (يەھۇدىي ئۆلىمالار) قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ كەلگىنىدە، ئۇنىڭ ئالاھىدە خىزمىتى «پېسە-ماخاۋ كېسىلى»نى ساقايتىشنى چوقۇم ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، دەپ قارايتتى. «مات.» 2:8-4نى كۆرۈڭ. ئەيسا مەسىھ مۇشۇ يەردە «پېسە-ماخاۋ كېسىلى»گە گىرىپتار بولغان كىشىنى ساقايتقاندىن كېيىن ئۇنى كاھىنلارنىڭ ئالدىغا مۇشۇ بابتىكى مۇراسىمنى ئۆتكۈزۈشكە ئەۋەتتى. بۇنىڭ بىلەن كاھىنلارغا ئۇنىڭ كىم ئىكەنلىكى توغرۇلۇق ئېنىق ئىسپات بولغان بولاتتى. ئەمما شۇ كىشى رەببىمىز ئۇنىڭغا تاپىلىغىنىنى ئادا قىلغان ئەمەس («مار.» 40:1-45).
خۇدانىڭ مۇشۇ بەلگىلىمىلەردە كۆزدە تۇتقان مەقسىتىنىڭ بىر قىسمى، شۈبھىسىزكى، ئۆز خەلقىنىڭ ئومۇمىي سالامەتلىكىنى كۆزدە تۇتقان: ــ مەزكۇر كېسەلنىڭ تاراپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىن ئىبارەت ئىدى. بۇ تىبابەتچىلىكتىكى ھازىرقى زاماندىكى «ئايرىش» ياكى «كارانتىن» دېگەن ئىشقا ئوخشاش ئىدى.
«پېسە-ماخاۋ كېسىلى» بىزگە بېشارەتتەك گۇناھنىڭ ئۆزىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئوبدان سۈرەتلەيدۇ. ئۇ ئاۋۋال بەك كىچىككىنە بىر ئالامەت بىلەن پەيدا بولىدۇ، ئاستا-ئاستا ئادەمنىڭ پۈتۈن بەدىنىنى قاپلايدۇ. نەتىجىدە، ئىنسان بىلەن ئىنسان ھەم ئىنسان بىلەن خۇدا ئايرىلىدۇ («پېسە-ماخاۋ كېسىلى» بولغان كىشى مۇقەددەس چېدىرغا كىرىشكە بولمايتتى، ھەمدە باشقىلاردىن ئايرىم تۇرۇشى كېرەك ئىدى). ئاخىر بېرىپ ئۇ ھەممە يەرنى قاپلاپ ئۆلۈمگە ئېلىپ بارىدۇ. پەقەت قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ ئۆزى ئۇنى بىر تەرەپ قىلالايدۇ ــ ھەم شۇنداق قىلىشقا رازىدۇر، خۇداغا تەشەككۈر! («مات.» 2:8-3نى كۆرۈڭ).
«پېسە-ماخاۋ كېسىلى» ــ قانداقمۇ رەخت-تېرىدە ۋە ئىمارەتلەردە پەيدا بولسۇن؟ (13-14-بابلار)
مۇشۇ بابلاردا كۆزدە تۇتۇلغان «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» ھەم ئىنسانلارغا، ھەم رەخت-تېرىلەرگە ھەم ئۆي-ئىمارەتلەرنىڭ سۇۋاق، خىشلار ۋە ياغاچلىرىغا يۇقۇش ئەھۋالى تەسۋىرلىنىدۇ. بۇ ئىش بەلكى ئوقۇرمەنلەرگە سەل غەلىتە تۇيۇلىشى مۇمكىن. لېكىن بىز يۇقىرىدا ئېيتقىنىمىزدەك، تەۋراتتىكى بىرنەچچە قىسىملاردا تىلغا ئېلىنغان «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» (ئىبرانىي تىلىدا «تسارات» دېگەن سۆز) پەۋقۇلئاددە بىر كېسەل (ماخاۋ كېسىلى)دىن باشقا نەچچە خىل يۇقۇملۇق ۋابا-كېسەلنى ئۆز ئىچىگە ئالغاندەك، مۇشۇ بابلاردا ئۇ ماددىي بۇيۇملارغا يۇققۇچى بىرنەچچە زىيانداش يۇققاق زەمبۇرۇغلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن مۇشۇ ئايەتلەردە تەسۋىرلەنگەن رەخت-كىيىمدە پەيدا بولغان ھالەتلەر دەرۋەقە ھۆل كلىماتلاردىكى كىيىم-كېچەك، ئۆيلەرگە ئىنتايىن زىيانلىق بولغان تۈرلۈك «كۆكىرىك زەمبۇرۇغ»لارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. شۇنىڭدەك ئۆي-ئىمارەتلەرگە تېگىدىغان، شۇ بابلاردا كۆرسىتىلگەن شۇ «پېسە-ماخاۋ كېسىلى»دىكى ھالەتلەر «قۇرۇق چىرىش كېسىلى»نىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. شۇڭا «پېسە-ماخاۋ كېسىلى» ئەمەلىيەتتە يەنە بىرخىل «زەمبۇرۇغ ۋابا» بولۇپ، ئۆي-ئىمارەتلەرگە چوڭ زىيان يەتكۈزىدۇ (شۇڭلاشقا، ئەگەر ئالدى ئېلىنمىسا بەك خەتەرلىك ئەھۋاللارنى پەيدا قىلىدۇ). يېقىندا ئىلىم-پەن تەرەققىي قىلىپ، ئۇنى بىر تەرەپ قىلىدىغان بىرنەچچە خىل دورا بارلىققا كەلدى؛ لېكىن شۇ دورىلار مەيدانغا كەلگۈچە «قۇرۇق چىرىش كېسىلى»نى بىر تەرەپ قىلىدىغان بىردىنبىر تەدبىر بۇ بابلاردا ئېيتىلغاندەك، ئۆي-ئىمارەتلەردىن تەسىر يەتكۈزۈلگەن بارلىق يەرلەر (تاشلار، خىشلار، ياغاچ، سۇۋاق قاتارلىق)نى چىقىرىپ تاشلاشتىن ئىبارەت ئىدى.
ئوتتۇرا ئاسىيادا كلىماتىمىز قۇرغاق بولغاچقا (خۇداغا تەشەككۈر!)، بىزدە شۇنداق ھالەتلەر ئاز ئۇچرىغان.
16-باب «كافارەت كۈنى» توغرۇلۇق
بۇ كۈن باش كاھىن «ئەڭ مۇقەددەس جاي»غا كىرىشكە بولىدىغان بىردىنبىر كۈن ئىدى. ئىنجىلدىكى «ئىبرانىيلار»نى يازغۇچى شۇ كىتابتىكى 9-بابتا بۇ ئىش توغرۇلۇق شەرھ بېرىدۇ، شۇ بابنى كۆرۈڭ. باش كاھىن ئاۋۋال ئۆز گۇناھلىرى ئۈچۈن ئاندىن خەلق ئۈچۈن كافارەت بېرىشى كېرەك ئىدى.
بۇ بابتا ئېيتىلغان ئىككى ئۆچكە نېمىنى كۆرسىتىدۇ؟ قىسقىسى، ئىككى ئۆچكە مەسىھنىڭ ئۆلۈمىنىڭ ئىككى تەرىپىنى بىلدۈرىدۇ، دەپ قارايمىز؛ قۇربانلىق قىلىنغان بىرىنچىسى ئۇنىڭ جىسمانىي تەرەپتىكى ئۆلۈمىنى ئالدىنئالا كۆرسىتىدۇ؛ چۆلگە («ئازازەل ئۈچۈن») ھەيدىۋېتىلگەن ئىككىنچىسى مەسىھنىڭ بىزنىڭ گۇناھىمىزنى كۆتۈرۈپ بولغان ئۆلۈمىدە ھەم ئىنسانلار تەرىپىدىن ھەم ئۇنىڭدىن مۇھىمى، خۇدا تەرىپىدىن تاشلىۋېتىلگەنلىكىنى ئالدىنئالا كۆرسىتىدۇ.
ئەمدى «ئازازەل» (8:16، 10، 26) دېگەن كىم ياكى نېمە؟
يۇقىرىدا 8:16دىكى ئىزاھاتىمىز بويىچە، «ئازازەل» دېگەن سۆز ھەم «ئۆچكە» ھەم «ھەيدەلگەن» ياكى «تاشلانغان» ياكى «چەتكە قېقىلغان» دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. ئۆچكىنىڭ «ئازازەل»گە چۆل-باياۋانغا ھەيدەلگەنلىكى: (ئا) مەسىھنىڭ ئىسرائىل تەرىپىدىن ۋە ھەتتا ئۆزىنىڭ مۇخلىسلىرى تەرىپىدىنمۇ چەتكە قېقىلىش ئازاب-ئوقۇبەتلىرىنى ئالدىنئالا كۆرسىتىدۇ (مۇخلىسلارنىڭ ھەممىسى ئۇنى تاشلاپ يېنىدىن قاچقانىدى ــ «مات.» 31:26، «يۇھ.» 32:16) ۋە: (ئە) ئۇنىڭ بىزنى دەپ خۇدا تەرىپىدىن چەتكە قېقىلىش ئازاب-ئوقۇبەتلىرىنى تارتىدىغانلىقىنىمۇ ئالدىنئالا كۆرسىتىدۇ. ئۇ بىزنىڭ گۇناھلىرىمىزنى كۆتۈردى ۋە بىزنى دەپ ئۆزى گۇناھنىڭ ئۆزىنى بىر تەرەپ قىلدى ــ مانا ئۇنىڭ: «مېنىڭ خۇدايىم، مېنىڭ خۇدايىم، نېمىشقا سەن مېنى تاشىلىۋەتكەنسەن؟!» دەپ ۋارقىرىشىنىڭ سەۋەبىدۇر («مات.» 46:26، «2كور.» 18:5). گۇناھ ئۆزى ئۇنىڭدا ۋەيران قىلىنىپ، ئۇنىڭ پاك-دىيانەتلىك ۋە مۇقەددەسلىكى ھېچقانداق داغ-نۇقسان يۇقۇلماي مۇتلەق پاك ھالەتتە قېلىپ، ئۇ خۇدائاتىسىنىڭ يېنىغا قايتىدىن قوبۇل قىلىندى.
4-3:17 تەرجىمىسى توغرۇلۇق
بىزنىڭ تەرجىمىمىز: ــ «ئىسرائىلنىڭ جەمەتلىرىدىن بولغان ھەرقانداق كىشى قۇربانلىق قىلماقچى بولۇپ، كالا ياكى قوي ياكى ئۆچكىنى جامائەت چېدىرىنىڭ كىرىش ئاغزىدا، پەرۋەردىگارنىڭ تۇرالغۇ چېدىرىنىڭ ئالدىغا، پەرۋەردىگارغا ئاتالغان قۇربانلىق سۈپىتىدە يېتىلەپ ئەپكەلمەي، بەلكى چېدىرگاھنىڭ ئىچىدە ياكى تاشقىرىدا بوغۇزلىسا، ئۇنىڭدىن ئاققان قان شۇ كىشىنىڭ گەدىنىگە ئارتىلىدۇ؛ بۇ ئادەم «قان تۆككەن» دەپ، ئۆز خەلقىدىن ئۈزۈپ تاشلىنىدۇ»
باشقا بىرخىل تەرجىمىسى: ــ «ئىسرائىلنىڭ جەمەتلىرىدىن بولغان ھەرقانداق كىشى كالا، قوي ياكى ئۆچكىنى چېدىرگاھنىڭ ئىچىدە ياكى تاشقىرىدا بوغۇزلاپ، جامائەت چېدىرىنىڭ كىرىش ئاغزىدا، يەنى پەرۋەردىگارنىڭ تۇرالغۇ چېدىرىنىڭ ئالدىغا كەلتۈرۈپ پەرۋەردىگارغا ئاتاپ قۇربانلىق سۈپىتىدە سۇنمىغان بولسا، ئۇنداقتا، ئاققان قان شۇ كىشىنىڭ گەدىنىگە ئارتىلىدۇ».
كېيىنكى تەرجىمىنى توغرا دېگەن كۆزقاراشتا بولغانلار مۇنداق پىكىردە تۇرىدۇ: ــ
(1) ئىسرائىللار چۆل-باياۋاندا يۈرگىنىدە كۆپ گۆش يېمەيتتى («مىس.» 16-بابنى كۆرۈڭ). كالا-قويلارنىڭ كۆپىنچىسى سۈت ئۈچۈن بېقىلاتتى؛
(2) ئۇلار ھازىر مىسىردىن يېڭىلا چىققان بولغاچقا، مىسىردىكى بۇتپەرەسلىكنىڭ تەسىرىدىن تولۇق ئازاد بولۇشى كېرەك، ئادەتتىكى «مال سويۇش» بىلەن «قۇربانلىق قىلىش» ئاسانلا ئارىلىشىپ كېتىدىغان بولغاچقا، گۆش يېيىش ئۈچۈن مال سويماقچى بولغان ھەربىر كىشىمۇ چوقۇم ئۇنى مۇقەددەس چېدىر ئالدىدا قۇربانلىق سۈپىتىدە سويۇشى كېرەك (7:17، 10-15-ئايەتتە، مىسىرلىقلارنىڭ بۇتپەرەس ئۆرپ-ئادەتلىرى كۆرسىتىلىشى مۇمكىن). مۇشۇ ئالىملارنىڭ پىكرىچە، ئۇشبۇ ھۆكۈم ئىسرائىللار پەقەت چۆل-باياۋاندا يۈرگەن ۋاقىتتىلا ئىناۋەتلىك بولۇپ، كېيىن پەلەستىن زېمىنىغا كىرگەندىن كېيىن ئەمەلدىن قالغان («قان.» 15:12-28نى كۆرۈڭ).
ئۇلارنىڭ بۇ دېگىنى ئورۇنلۇقتەك كۆرۈنسىمۇ، بىزنىڭچە 7- ۋە 8-9-ئايەتكە قارىغاندا، كۆزدە تۇتۇلغان مۇھىم ئىش گۆش يېيىش ئۈچۈن مال سويۇش ئەمەس، بەلكى يەنىلا قۇربانلىق قىلىشنىڭ ئۆزىدىن ئىبارەت ئىدى. ئەمەلىيەتتە، بىزنىڭچە، ئىسرائىلنىڭ بارگاھىدا تۇرغان ئىككى مىلىيون خەلقىنىڭ چارپاي مېلى ئاز بولسىمۇ، بىر كۈندە گۆش يەيمىز دېگەن ھەربىر ئائىلىنىڭ ھەممىسى سويماقچى بولغان مالنى بوغۇزلاش ئۈچۈن مۇقەددەس چېدىرنىڭ ئالدىغا ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن بولمايتتى.
ئىسرائىلغا بېكىتىلگەن ھېيت-بايراملار ـ ئۇلارنىڭ بېشارەتلىك ماھىيىتى (23-باب)
بۇ ئۇلۇغ تېما توغرۇلۇق شەرھ سۆزلەر كۆپ بولسىمۇ، لېكىن يەنىلا سەھىپە چەكلىمىسى بىلەن قىسقىراق بىرنەچچە سۆز قىلىمىز؛ خۇدا بۇيرۇسا، شۇلار ئوقۇرمەنلەرگە ئاچقۇچتەك نەچچە يېڭى ئىستىقامەت يوللىرىنى ئاچسۇن دېگەن ئۈمىدتە بولىمىز.
بۇ بابتا يەتتە ھېيت-بايرام تەسۋىرلىنىدۇ. مۇقەددەس يازمىلاردا «يەتتە» سانى كۆرۈلسە، شۇ «يەتتە» كۆپ جايلاردا «تۆت» ۋە «ئۈچ»كە بۆلۈنىدۇ (ئوقۇرمەن ئۆزى تەكشۈرسۇن). بۇ يەردىمۇ شۇنداقتۇر: ــ
بىرىنچى تۈركۈم: (مەسىھنىڭ دۇنياغا بىرىنچى قېتىملىق كېلىشىنى ئالدىنئالا كۆرسىتىدۇ)
(ئا) «ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى»
(ئە) «پېتىر نان ھېيتى»
(ب) «دەسلەپكى ھوسۇل ھېيتى»
(پ) «ھەپتىلەر ھېيتى» (ھوسۇل ئېلىش ھېيتى)
ئىككىنچى تۈركۈم: (مەسىھنىڭ دۇنياغا ئىككىنچى قېتىملىق كېلىشىنى ئالدىنئالا كۆرسىتىدۇ)
(ت) «كاناي چېلىش ھېيتى»
(ج) «كافارەت كۈنى»
(چ) «كەپىلەر ھېيتى»
مۇشۇنداق بۆلۈنۈشتە بىرىنچى تۈركۈم ھېيتلارنىڭ ھەممىسى قىسقا بىر ۋاقىتقا (يەنى يەتتە ھەپتە ئىچىدە) مەركەزلەشكەن، ھەممىسى تېرىم پەسلىنىڭ بېشىدا پەقەت يەتتە ھەپتە ئىچىدە ئۆتكۈزۈلىدۇ؛ ئىككىنچى تۈركۈم ھېيتلار يىغىم پەسلىنىڭ ئاخىرىدا، مېۋە ھوسۇلنى يىغىش ۋاقتىدا ئۈچ ھەپتە ئىچىدە ئۆتكۈزۈلىدۇ.
ئەمدى ھەربىر ھېيتنىڭ تەمىنلىگەن بېشارەتلىرى نېمە؟
(ئا) «ئۆتۈپ كېتىش» ھېيتى
بۇ ھېيت، شۈبھىسىزكى، مەسىھنىڭ ئۆلۈمىنى كۆرسىتىدۇ. بىرىنچى «ئۆتۈپ كېتىش»تىكى قوزىنىڭ ئۆلۈمى ۋە قېنىنىڭ تۆكۈلۈشى بىلەن ئىسرائىل مىسىرنىڭ قۇللۇقىدىن قۇتقۇزۇلۇپ يېڭى بىر ھاياتقا چىقىرىلىپ ئازاد قىلىنغان. چۆمۈلدۈرگۈچى يەھيا شۇ سەۋەبتىن رەببىمىز مەسىھنى كۆرسىتىپ ئۇنى «دۇنيانىڭ گۇناھىنى ئېلىپ كېتىدىغان خۇدانىڭ قوزىسى» دەپ ئاتىدى («يۇھ.» 29:1). «1كور.» 7:5، 1:10-2نى كۆرۈڭ.
(ئە) «پېتىر نان» ھېيتى
مۇقەددەس يازمىلاردا «خېمىرتۇرۇچ» ياكى ئېچىتقۇنى دائىم گۇناھ، تەكەببۇرلۇق ياكى ساختىپەزلىكنىڭ سىمۋولى قىلىپ ئىشلىتىدۇ. «پېتىر نان» ھېيتى ۋاقتىدا، ھەربىر ئىسرائىلىي ئۆيدىن بارلىق ئېچىتقۇلىرىنى ئىزدەپ تېپىپ تاشلىۋېتىدۇ. بۇ ئىش ھازىرقى ھاياتىمىزدا بىزنىڭ «ئۆتۈپ كېتىش» ھېيتىدىكى قوزىمىز بولغان مەسىھ ئەيسانى ئىستېمال قىلىپ، ئۆزىمىزدىن بارلىق «كونىلىق»نى تازىلاش، توۋا قىلىش جەريانىنى بىلدۈرىدۇ. «يەتتە» بولسا «كامىللىق»نى بىلدۈرىدىغان رەقەم بولۇپ، بىزگە خۇداغا ئىشەنسەك، توۋا قىلىش جەريانى ئارقىلىق ئۇ «بارلىق ئېچىتقۇ»نى بىزدىن ئېلىپ تاشلايدۇ، دەپ رىغبەتلەندۈرىدۇ: ــ
««كىچىككىنە خېمىرتۇرۇچ پۈتكۈل خېمىرنى بولدۇرۇپ يوغىنىتىدۇ» دەپ بىلمەمسىلەر؟
كونا خېمىرتۇرۇچنى چىقىرىۋېتىڭلار؛ شۇنىڭ بىلەن سىلەر ئەسلى خېمىرتۇرۇچسىز خېمىردەك يېڭى بىر زۇۋۇلا بولىسىلەر؛ چۈنكى «ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى»دىكى قوزىمىز بولغان مەسىھ قۇربانلىق قىلىندى؛ شۇڭا ھېيتنى يامان نىيەتلىك ۋە رەزىللىك بولغان خېمىرتۇرۇچ بىلەن ئەمەس، بەلكى سەمىمىيلىك ۋە ھەقىقەت بولغان پېتىر نان بىلەن تەنتەنە قىلىپ ئۆتكۈزەيلى» («1كور.» 6:5-8)
(ب) «دەسلەپكى ھوسۇل ھېيتى»
بۇ ھېيتنىڭ مەسىھنىڭ ئۆلۈمدىن تىرىلىشىنى كۆرسىتىدىغان بىر بېشارەت ئىكەنلىكى بەك ئېنىق كۆرۈنىدۇ. مەسىھنىڭ ئۆلۈمدىن تىرىلىشى دەل شۇ كۈنىدە، يەنى بىرىنچى «ئۆتۈپ كېتىش» ھېيتىدىن كېيىنكى بىرىنچى شاباتنىڭ كېيىنكى كۈنىدە (ھەپتىنىڭ بىرىنچى كۈنىدە، يەنى يەكشەنبە) بولدى. رەببىمىز ئۆزى ئۆز تىرىلىشى توغرۇلۇق سۆزلىگەندە، «مېنىڭ ئۆلۈمۈم مول «ھوسۇل»نىڭ ئۇرۇقى بولىدۇ» دەپ تەسۋىرلەپ، ئۆزۈم شۇ «ھوسۇلنىڭ دەسلەپكىسى» دەپ كۆرسەتكەن ــ «يۇھ.» 24:12، «كورىنتلىقلار (1)» 20:15، 23نى كۆرۈڭ. شۇ ھېيتتا، ئارپا ھوسۇلىنىڭ بىرىنچى بېغى پەرۋەردىگار ئالدىدا ئۇنىڭغا ئاتاپ كۆتۈرۈلگەندەك، رەببىمىز تىرىلگەندىن كېيىن خۇدائاتىغا كۆتۈرۈلدى («يۇھ.» 17:20).
(پ) «ھەپتىلەر ھېيتى» («ھوسۇل ئېلىش ھېيتى»، «دەسلەپكى ئورما ھېيتى»)
مەزكۇر ھېيت ئەتىيازدىكى ئارپا ھەم بۇغداي ھوسۇللىرىنى يىغىشنى تەبرىكلەش ھېيتى ئىدى (شۇڭا بەزىدە «دەسلەپكى ھوسۇل ھېيتى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ ــ چۈنكى بۇغداي ھوسۇلى ھېيت ۋاقتىدا باشلىنىدۇ). شۇ بۇغداي دانلىرىدىن ئېتىلگەن نان پەرۋەردىگارغا ئاتاپ سۇنۇلىدۇ. غەلىتە ئىش شۇكى، شۇ ئىككى نان ئېچىتقۇ بىلەن يېقىلىشى كېرەك.
مۇقەددەس روھ جامائەتنىڭ ئۈستىگە چۈشۈشى دەل شۇ كۈنىدە بولغاچقا («روس.» 2-باب)، بىز ئىككىلەنمەي شۇ ئىككى نان جامائەتنىڭ سالاھىيىتىنى كۆرسىتىدۇ، دەپ قارايمىز. جامائەت ئىككى تەرەپتىن، يەنى يەھۇدىيلار ۋە يەھۇدىي ئەمەسلەر («يات ئەللەر»)دىن تەركىب تاپقان. سىرتقى كۆرۈنۈشتە شۇ ئادەملەر دەرۋەقە ئىككى تۈركۈم بولىدۇ، لېكىن خۇدا ئالدىدا ئۇلار ئەمەلىيەتتە بىردۇر («ئەف.» 15:2-16نى كۆرۈڭ). نانلاردا قالغان خېمىرتۇرۇچ بولسا شۇنى كۆرسىتىدۇكى، مەسىھنىڭ جامائىتى (شۇنداقلا ئۇنىڭ ھەربىر ئەزاسى) تۇغۇلىشىدىلا يەنە ئۆزىدىن تازىلاپ چىقىرىش كېرەك بولغان، ئۆزىگە تېخى يوشۇرۇن بىرنەچچە ئىللەت مەۋجۇت ئىدى. ھەربىرىمىز خۇدا تەرىپىدىن قوبۇل قىلىنغىنىمىز بىلەن ئۆزىمىزدىكى «ئېچىتقۇ» قەيەردە تېپىلسا شۇ يەردىن چىقىرىش بۇرچى باردۇر («1كور.» 6:5-8). جامائەت نىجات تېپىپ، مۇقەددەس روھ تەرىپىدىن روھىي ھايات ئاتا قىلىنىش بىلەنلا، مۇقەددەس قىلىنىش جەريانى باشلىنىدۇ ھەمدە رەببىمىز قايتىپ كەلگۈچە داۋاملىشىدۇ.
قىزىق بىر ئىش شۇكى، ئىسرائىلنىڭ تەۋراتتىكى كالېندارىدا ھېيتسىز بىر ئارىلىق تېپىلىدۇ. مۇشۇ 23-بابتا تەسۋىرلەنگەن شۇ ئىككى تۈركۈم ھېيت ئوتتۇرىسىدا ھوسۇل ئېلىش توغرىسىدىكى بىرنەچچە بەلگىلىمىلەر تىلغا ئېلىنىدۇ. ئاۋۋالقى ھېيتلارنىڭ تۆتىنچىسى جامائەتنىڭ تۇغۇلۇشىنى بىلدۈرىدۇ. ئاخىرقى ئۈچ ھېيت دېگىنىمىزدەك ئاخىرقى زامان (مەسىھ قايتىپ كېلىدىغان زامان)نى كۆرسىتىدۇ. «جامائەتنىڭ تۇغۇلۇشىدىن تارتىپ (مىلادىيە 33-يىلىدىكى «ئورما ھېيتى» بولۇشى مۇمكىن) ھازىرغىچە ۋە مۇشۇ دەۋردىن ئاخىرقى زامانغىچە بولغان ئارىلىقتىكى ۋاقىت دەرۋەقە ھوسۇل ۋاقتى بولىدۇ. خۇش خەۋەر ئارقىلىق نۇرغۇن كىشىلەر رەببىمىزگە قوشۇلۇپ خۇدانىڭ پادىشاھلىقى ئۈچۈن مول ھوسۇل بولماقتا.
(ت) كاناي چېلىش ھېيتى
بۇ ھېيت يەتتىنچى ئاي (سېنتەبر ياكى ئۆكتەبر)نىڭ بىرىنچى كۈنى بولىدىغان ھېيت بولۇپ، «كاناي چېلىش»تىن باشقا ھېچقانداق ئالاھىدىلىكى يوقتەك كۆرۈنىدۇ. ئىسرائىلنىڭ چېدىرگاھىدا كانايلار خەلقنى ياكى يىغىلىشقا ياكى يولغا چىقىشقا چاقىرىش ئۈچۈن، ئاگاھ سىگنالى بېرىش ياكى قۇربانلىقلارنى ئېلان قىلىش ئۈچۈن ئىشلىتىلەتتى («چۆل.» 1:10-10نى كۆرۈڭ).
ئىسرائىل شۇ ھېيت ئۈچۈن يېرۇسالېمغا يىغىلىشقا چاقىرىلغان ئەمەس؛ «مىس.» 15:23-17 بىزگە كۆرسىتىدۇكى، مۇنداق ئىش يىلدا پەقەت ئۈچ قېتىملا ــ يەنى «ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى» (شۇنداقلا «پېتىر نان ھېيتى»)، «ھوسۇل ئورۇش ھېيتى» ۋە يەتتىنچى ئاينىڭ ئون بەشىنچى كۈنىدە بولىدىغان «كەپىلەر ھېيتى»دە بولاتتى (قان.» 16:16نىمۇ كۆرۈڭ). شۈبھىسىزكى، «كاناي چېلىش ھېيتى» كۈنىنىڭ مەقسىتى، خەلقنى ئىككى ئەڭ مۇھىم ھېيت، يەنى «كافارەت كۈنى» ۋە «كەپىلەر ھېيتى» يېقىنلاشتى، دەپ ئويغىتىشتىن ئىبارەت ئىدى.
ئەزاكىيال پەيغەمبەر بىر چاغدا قۇرۇق-قاقشال سۆڭەكلەرگە تولغان بىر جىلغىنى كۆرسەتكەن غايىبانە بىر كۆرۈنۈشنى كۆرگەن («ئەزاكىيال» 37-باب). خۇدا ئۇنىڭدىن: «ئىنسان ئوغلى، بۇ سۆڭەكلەر ياشىنامدۇ؟» دەپ سورىدى. پەيغەمبەر ئۇنىڭغا: ــ «ئى پەرۋەردىگار، سەن ئۆزۈڭ بىلىسەن!» دەپ ئاقىلانە جاۋاب بەردى. خۇدا ئۇنىڭغا: «مۇشۇ سۆڭەكلەرگە «يىغىلىڭلار» دەپ بېشارەت جاكارلىغىن!» دەپ بۇيرۇدى. ئۇ شۇنداق قىلىۋىدى، سۆڭەكلەر بىر-بىرىگە ئۇلىنىپ، ئۇلارنىڭ ئۈستىگە ئەت-گۆشلەر پەيدا بولدى. ھالبۇكى، ئۇلار تېخى تىرىك ھالەتتە ئەمەس ئىدى. شۇنىڭ بىلەن ئەزاكىيالغا: «شامالغا، بۇ سۆڭەكلەر ئۈستىگە پۈۋلىگىن، دەپ بېشارەت قىلغىن» دەپ ئېيتىلدى. شۇنداق قىلىپ سۆڭەكلەر تىرىلدى. ئاندىن ئەزاكىيالغا «ئىنسان ئوغلى، بۇ سۆڭەكلەر پۈتكۈل ئىسرائىل جەمەتىدۇر...» دېيىلدى. شۇنىڭدەك، ئىسرائىلنىڭ يەنە ئەل-دۆلەت بولۇشقا «تىرىلىشى» ئىككى باسقۇچتا بولىدۇ: ــ
(ئا) ئىسرائىللارنى ئۆز زېمىنىغا قايتۇرۇش؛
(ئە) ئۇلار ئىچىگە روھىي ھاياتنى پۈۋلەش. بىرىنچى باسقۇچ، يەنى ئىسرائىللار ئۆز زېمىنىغا قايتۇرۇلۇشى ئاللىقاچان باشلانغان. ئىسرائىلنىڭ چېدىرگاھىدا ئۇلارنى ئويغىتىپ يىغىلىشقا ئىشلەتكەن كانايلاردەك، «كاناي چېلىش ھېيتى» ئۇلارنى روھىدا ئويغىتىپ يىغىشنى بىلدۈرەمدۇ؟ قانداقلا بولمىسۇن، ئۆتكەن 20-30 يىل ئىچىدە، مەسىھ ئەيسانى ئۆز قۇتقۇزغۇچۇم دەپ ئېتىراپ قىلغان يەھۇدىيلار بۇنىڭدىن ئىلگىرىكى 1500 يىل تارىخىدا ئويغىنىپ ئىشەنگەن يەھۇدىيلاردىن كۆپ بولدى.
(ج) «كافارەت كۈنى»
«ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى» مەسىھنىڭ كرېستلىنىپ ئۆلگەنلىكىنى بىلدۈرسە، يەنە بىر ھېيت كۈنى شۇ ئىشنى بىلدۈرۈشنىڭ نېمە ھاجىتى؟ ئوقۇرمەنلەر بەلكىم شۇنى بايقىغاندۇكى، بۇ ئىككى ھېيتنىڭ بىر پەرقى شۇكى، «كافارەت كۈنى»دە خۇدانىڭ خەلقى «ئۆز نەپسىنى تارتىپ، ئۆزىنى تۆۋەن تۇتۇش»ى كېرەك ئىدى. تارىختا ئادەمنى ئەڭ ھەيران قىلىدىغان پاكىتلاردىن بىرى شۇكى، ئىسرائىل مەسىھ توغرۇلۇق شۇنچە ئېنىق بېشارەتلەرگە ئىگە بولغىنى بىلەن، ئۇنى تونۇپ يەتمەي ئۇنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلىپلا قالماي، بەلكى ئۇنى چەتكە قېقىپ ئۆلۈم جازاسىغا تاپشۇرغانىدى. تەۋراتتا ھەتتا بۇ ئىشنىڭ ئۆزىمۇ بېشارەت قىلىنىدۇ ۋە ئۇنى ئالدىنئالا سۈرەتلەيدىغان بىرنەچچە تارىخىي تەسۋىرلەر ئۇچرايدۇ: (ئا) ھەزرىتى يۈسۈپنىڭ تارىخى («يار.» 37-45-بابلار)، مۇسا پەيغەمبەرنىڭ تارىخى («مىس.» 2-4-بابلار)، داۋۇت پادىشاھنىڭ تارىخى («سامۇئىل (1)» 16-باب-«سامۇئىل (2)» 5:5). خۇدا تەرىپىدىن ئىسرائىلنى قۇتقۇزۇشنى بېكىتكەن بۇ ئادەملەرنىڭ ھەممىسى ئىسرائىل تەرىپىدىن ئاۋۋال چەتكە قېقىلغانىدى؛ پەقەت كېيىنكى ۋاقىتلاردا قىيىنچىلىققا ئۇچرىغاندىلا ئاندىن ئۇلار مۇشۇ ئادەملەرنىڭ ھەربىرىنى ئۆز تەرتىپىدە يېتەكچىمىز ۋە قۇتقۇزغۇچىمىز دەپ ئېتىراپ قىلغان. «قان.» 15:33-21، «زەبۇر» 22-كۈي، «يەش.» 53-بابنىمۇ كۆرۈڭ.
ھالبۇكى، ئىسرائىلنىڭ ئۆز گۇناھكار ھالىتىنى تونۇپ يېتىپ، خۇدا بىزلەرنى قۇتقۇزۇشقا ئەۋەتكەن نىجاتكارنى رەت قىلدۇق دەپ ئىقرار قىلىدىغان ئۇلۇغ بىر كۈنى كېلىدۇ! ئاشۇ كۈنى رەببىمىزنىڭ ئۆلۈمىنىڭ ئەمەلىي نەتىجىلىرى ئۇلارنىڭكى بولىدۇ. ئۇلار خۇدا ئۆزلىرىنى قۇتقۇزۇشقا ئەۋەتكەن مەسىھنى چەتكە قاققانلىقىغا ئويغىتىلىپ قاتتىق يىغا-زارلار كۆتۈرىدۇ. «زەك.» 10:12-1:13، «ئاموس» 10:8نى كۆرۈڭ. مۇقەددەس روھتىن كەلگەن بۇ ۋەھىيگە ئاساسەن زەكەرىيا پەيغەمبەر مۇنداق دەيدۇ: ــ
«شۇ كۈنى داۋۇت جەمەتى ھەم يېرۇسالېمدا تۇرۇۋاتقانلار ئۈچۈن گۇناھنى ۋە پاسكىنىلىقنى يۇيىدىغان بىر بۇلاق ئېچىلىدۇ».
يەشايا پەيغەمبەر: ــ «كىمنىڭ مۇشۇنداق ئىش توغرۇلۇق خەۋىرى باردۇ؟
كىم مۇشۇنداق ئىشلارنى كۆرۈپ باققان؟
زېمىن بىر ئەلنى بىر كۈن ئىچىدىلا تۇغىدىغان ئىش بارمۇ؟
دەقىقە ئىچىدىلا بىر ئەلنىڭ تۇغۇلۇشى مۇمكىنمۇ؟
چۈنكى زىئوننىڭ تولغىقىنى باساي دېيىشىگىلا، ئۇ ئوغۇل بالىلىرىنى تۇغدى!» (8:66)
روسۇل پاۋلۇس: «ئاندىن پۈتۈن ئىسرائىل قۇتقۇزۇلىدۇ. بۇ توغرۇلۇق مۇقەددەس يازمىلاردا مۇنداق يېزىلغان: ــ
«قۇتقۇزغۇچى زىئوندىن كېلىپ،
ياقۇپنىڭ ئەۋلادىدىن ئىپلاسلىقنى يوق قىلىدۇ.
مەن ئۇلارنىڭ گۇناھلىرىنى ئېلىپ تاشلىۋەتكىنىمدە،
مانا بۇ ئۇلار بىلەن تۈزىدىغان ئەھدەم بولىدۇ» دەپ بايان قىلىدۇ («رىم.» 26:11)
پۈتكۈل ئىسرائىل خەلقى روھىي ئەل بولۇشقا بىر كۈندىلا ئويغىنىپ، مەڭگۈلۈك ھاياتقا ئېرىشتۈرۈلۈپ تۇغۇلىدۇ.
(چ) «كەپىلەر ھېيتى»
«كەپىلەر ھېيتى» بارلىق ھېيتلارنىڭ ئىچىدە ئەڭ داغدۇغىلىق بولىدىغان، يۇقىرى پەللىگە چىقىدىغان ھېيت بولۇپ، سەككىز كۈن ئۆتكۈزۈلىدۇ. يىغىم پەسلىنىڭ ئاخىرىدا كېلىپ، بارلىق ھوسۇلنى، دان ۋە مېۋە ھوسۇللىرىنى تەبرىكلەيدۇ؛ شۇنىڭدەك ئۇ يەنە مۇشۇ ئاخىرقى زاماندىكى روھىي ھوسۇلغا تەمسىل بولىدۇ. ئىسرائىل بۇ ھېيتتا ئۆز ھوسۇللىرىدىن شاد-خۇرام قىلغىنىدەك، خۇدا ۋە ئۆزىگە تەۋە بولغان بارلىق ئىنسانلار مەسىھنىڭ («ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى»دا بىلدۈرۈلگەن) ئۆلۈمىدىن بولغان روھىي ھوسۇلدىن شاد-خۇرام بولىدۇ. «كەپىلەر ھېيتى» يەنە ئىسرائىلنىڭ مىسىردىن بىرىنچى قېتىملىق ئازاد بولۇشىنى ئەسلەش ئۈچۈن ئىسرائىلغا دەرەخلەرنىڭ شاخ-چىۋىقلىرىدىن ئۆزلىرىگە ئاددىي چېدىر-كەپىلەرنى ياساش بۇيرۇلىدۇ. بۇ ئىش ئۇلارنىڭ مىسىردىن چىقىپ چۆل-باياۋاندىن ئۆتۈپ ماڭغىنىدا چېدىر-كەپىلەردە تۇرۇشى كېرەك بولغانلىقى توغرۇلۇق بىر ئەسلەتمە بولۇش ئۈچۈن ئىدى. غەلىتە بىر ئىش شۇكى، ئىسرائىل يەشۇئا پەيغەمبەرنىڭ ۋاقتىدىن تارتىپ نەھەمىيانىڭ دەۋرىگىچە ھېيتنىڭ شۇ تەرىپىنى ساقلاپ كەلمىگەنىدى («نەھ.» 17:8). سەۋەب شۈبھىسىزكى، سەككىز كۈن بىر چېدىردا تۇرۇش ئانچە «قولايلىق» ياكى «راھەتلىك» ئەمەس ئىدى.
بۇ ھېيت توغرۇلۇق خۇلاسىمىز شۇكى، ئۇ ھەممىدىن ئاۋۋال خۇدانىڭ («ئۆتۈپ كېتىش ھېيتى»دا تەبرىكلەنگەن) مەسىھنىڭ ئۆلۈمىدىكى «ئىنسانلار بىلەن ماكان تۇتۇش» دېگەن تۈپ مەقسىتىنى كۆرسىتىدۇ («2پېت.» 13:3، «ۋەھ.» 3:21؛ يەنە «يۇھ.» 14:1 ۋە ئىزاھاتلىرىنى كۆرۈڭ). «كەپىلەر ھېيتى» بولسا ھەم مەسىھنىڭ يەر يۈزىنى باشقۇرىدىغان مىڭ يىللىق پادىشاھلىقىنى ھەم شۇنىڭدىن يىراق كەلگۈسىدىكى يېڭى ئاسمان ۋە يېڭى زېمىندىكى ئاخىرقى ۋە تۈپكى «ئىنسانلار بىلەن بىللە ماكانلىشىمەن» دېگەن مەقسىتىنى سۈرەتلەپ بېرىدۇ، دەپ ئىشىنىمىز.
مەسىھنىڭ مىڭ يىللىق پادىشاھلىقىغا كەلسەك، شۇنىڭ بېشىدا ئىسرائىل ئاللىقاچان نىجات تاپىدۇ («زەف.» 14:3-20) ۋە مەسىھ ئەللەرنىڭ ئۈستىگە ئىسرائىل ئارقىلىق ھۆكۈمران بولىدۇ («يەش.» 1:2-4، «ۋەھ.» 11:19-6:20). شۇ ۋاقىتتا بارلىق يەر يۈزىدىكىلەر ھەر يىلى «كەپىلەر ھېيتى»نى تەبرىكلەشكە يېرۇسالېمغا چىقىشى كېرەك بولىدۇ. «زەك.» 16:14-21نى كۆرۈڭ.
بۇ ئىشلار توغرىسىدا يەنە توختىلىدىغان نۇرغۇن سۆزلىرىمىز بار ئىدى؛ پەيت-پۇرسەت يار بەرسە، شۇلارنى بەجا كەلتۈرىمىز!