ئىنجىل 5-قىسىم
«روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نىڭ تەپسىرى
كىرىش سۆز
«روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نىڭ مۇئەللىپى روسۇل پاۋلۇسنىڭ يېقىن ھەمراھى بولغان تېۋىپ لۇقا ئىدى. كىتابنىڭ نامىدىن كۆرۈنۈپ تۇرىدۇكى، بۇ كىتابنى مەسىھنىڭ ئەرشكە كۆتۈرۈلۈپ ئۆزىگە ئېتىقاد باغلىغانلارغا مۇقەددەس روھنى ئەۋەتكىنىدىن تارتىپ دەسلەپكى جامائەتنىڭ ئوتتۇز نەچچە يىللىق مۇساپىسىغىچە بولغان تارىخىدىن تاللانما، دېيىشكە بولىدۇ. ئۇنىڭدا خۇش خەۋەرنىڭ ئاۋۋالقى تارقىتىلىش يولى ۋە جامائەتنىڭ ئۆسۈپ كېڭىيىش جەريانى خاتىرىلىنىدۇ.
ئىنجىل «لۇقا»غا كىرىش سۆزىمىزدە، «لۇقا»نىڭ ۋە «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نىڭ ھەر ئىككىسى لۇقا تەرىپىدىن يېزىلغان، بۇ ئىككى كىتاب ئەمەلىيەتتە بىر ئىزچىل تارىختۇر، دەپ كۆرسەتكەنىدۇق. «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى» (ئىككىنچى كىتاب)نىڭ بېشىدا بىز مۇنۇ سۆزلەرنى ئوقۇيمىز: ــ
«ئى ھۆرمەتلىك تېئوفىلوس، مەن دەسلەپ يازغان بايان ئەيسا ئۆزى تاللىغان روسۇللارغا مۇقەددەس روھ ئارقىلىق ئەمرلەرنى تاپشۇرۇپ ئاسمانغا كۆتۈرۈلگەن كۈنگىچە بولغان ئۇنىڭ بارلىق ئەمەللىرى ھەم بارلىق تەلىم بېرىشلىرىنىڭ باشلانمىسى توغرىسىدا ئىدى».
بىرىنچى بايان («لۇقا») «ئاسمانغا كۆتۈرۈلگەن كۈنگىچە.... ئەيسانىڭ بارلىق ئەمەللىرى ھەم بارلىق تەلىم بېرىشلىرىنىڭ باشلانمىسى» توغرىسىدا بولغان بولسا، لۇقانىڭ ئىككىنچى بايانى «ئەيسانىڭ بارلىق ئەمەللىرى ھەم بارلىق تەلىم بېرىشلىرىنىڭ داۋامى» توغرىسىدا بولۇش كېرەك، دېيىش ئورۇنلۇق ئەمەسمۇ؟ بۇ كۆزقاراش ئىككىنچى بايانىنىڭ بېشىدىكى مۇنۇ سۆزلەر ئارقىلىق ئىسپاتلىنىدۇ: ــ «ئەيسا ئۆزى تاللىغان روسۇللارغا مۇقەددەس روھ ئارقىلىق ئەمرلەرنى تاپشۇرغان...». مەسىھنىڭ يەر يۈزىدىكى خىزمىتى ھامان مۇقەددەس روھقا تايانغان بولۇپ، ئاسمانغا كۆتۈرۈلگەندىن كېيىن شۈبھىسىزكى، خۇدائاتىنىڭ ئىرادىسىگە مۇقەددەس روھ ئارقىلىق، روسۇللىرى ۋە جامائىتىنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن ئەمەل قىلىش داۋاملىشىدۇ.
شۇڭا بۇ كىتابنىڭ ئىسمىنى «ئەيسانىڭ (داۋام قىلغان) پائالىيەتلىرى» ياكى «مۇقەددەس روھنىڭ پائالىيەتلىرى» دەپ ئاتىغان بولساق مۇۋاپىقراق كېلەتتى. ھالبۇكى، بىز جامائەتتىكى 1900 يىللىق ئەنئەنىگە ئەگىشىپ كىتابنى «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى» دەپ ئاتىدۇق.
گەرچە ئەمدى «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نىڭ سەھىپىلىرىدە روسۇللار ھەم جامائەتنىڭ «ئەمەل قىلىشى» ھەم «تەلىم بېرىشى»نى كۆرگىنىمىز بىلەن «ئەمەل قىلغۇچى» ۋە «تەلىم بەرگۈچى» بولسا ئۇلارنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن ئىش كۆرگۈچى مەسىھ ئۆزىدۇر (گال.» 20:2نى كۆرۈڭ). ئىنجىل، «يۇھاننا» 16-بابتا مەسىھ ئەيسا روسۇللىرىغا مۇقەددەس روھنىڭ كېلىشى ۋە كەلگۈسىدىكى خىزمىتى توغرۇلۇق تەلىم بېرىدۇ: ــ
«سىلەرگە ئېيتىدىغان يەنە كۆپ سۆزلىرىم بار ئىدى؛ لېكىن سىلەر ئۇلارنى ھازىرچە كۆتۈرەلمەيسىلەر. لېكىن ئۇ، يەنى ھەقىقەتنىڭ روھى كەلگەندە، ئۇ سىلەرنى بارلىق ھەقىقەتكە باشلاپ بارىدۇ. چۈنكى ئۇ ئۆزلۈكىدىن سۆزلىمەيدۇ...» (12:16-14).
بىز «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە مەسىھنىڭ بۇ سۆزىنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشىنىڭ بىر قىسمىنى كۆرەلەيمىز. مۇھىم بىر مىسال ئالايلى، ئەيسا روسۇللىرىغا نىجاتلىق سۆز-كالامىنى «يات ئەللىكلەر»گە («تائىپىلەرگە») يەتكۈزۈش كېرەكلىكىنى بىرنەچچە قېتىم ئوچۇق ئېيتقىنى بىلەن (مەسىلەن «مات.» 19:28، ۋە مۇشۇ كىتابنىڭ بېشىدا ــ «سىلەر... يېرۇسالېم، پۈتۈن يەھۇدىيە ۋە سامارىيە ئۆلكىلىرى، جاھاننىڭ چەتلىرىگىچە ماڭا گۇۋاھچى بولىسىلەر») بۇ سۆزلەر روسۇللارنىڭ قۇلاقلىرىغا پەقەت كىرمىگەن.
بىزگە نىسبەتەن يەھۇدىيلارنىڭ كۆڭلىدىن يەھۇدىي ئەمەسلەر («يات ئەللىكلەر»)گە ئورۇن بېرىشنىڭ تولىمۇ تەسلىكىنى بەلكىم تەسەۋۋۇر قىلىش قىيىن بولىدۇ. ئۇلارنىڭ كۆزقارىشىدا ئۆزلىرىدىن باشقا پۈتكۈل دۇنيا بۇتپەرەسلىككە چۆمۈپ كەتكەن، دائىم ھارام يېمەكلەردىن بۇلغىنىدىغانلار بولۇپ، ھەقىقىي خۇداغا ئىبادەت قىلىدىغان يەھۇدىيلارغا دۈشمەن ئىدى. يەھۇدىي خەلقى كۆپ قېتىم يات ئىمپېرىيەلەر تەرىپىدىن بېسىۋېلىنغان، ھەتتا ۋەتىنىدىن ئايرىلىپ سۈرگۈن قىلىنغان، زىيانكەشلىكلەرگە ئۇچرىغان. ئەيسا مەسىھ يەر يۈزىدە خىزمەت قىلغاندا، شۇنداقلا «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نىڭ ۋاقتىدىمۇ ۋەتىنى بولغان پەلەستىن ئۆز ھۆكۈمرانلىقى ئاستىدا ئەمەس، بەلكى ئۇلار نەپرەتلىنىدىغان رىملىقلارنىڭ قول ئاستىدا ئىدى. يەھۇدىي بولمىغان بىر كىشى بىلەن ھەمداستىخان ئولتۇرۇشنى ئۆز خەلقىگە خائىنلىق قىلغانغا باراۋەر دەپ قارىلاتتى. لېكىن «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە رەب روسۇللىرى ۋە جامائىتىدىكىلەرنىڭ «يات ئەللىكلەر»گە كۆڭلىدىن ئورۇن بېرىشى ئۈچۈن، ئۇلارنىڭ ئىچ-باغرىنى كەڭ قىلغانلىقىنى كۆرىمىز. ئۇلار يەھۇدىي ئەمەسلەرگە نىجاتلىقنى (مەسىھنىڭ قۇربانلىقىغا ۋە تىرىلگەنلىكىگە ئېتىقاد باغلاش ئارقىلىق خۇدانىڭ كەچۈرۈمىگە ۋە يېڭى ھاياتقا مۇيەسسەر بولۇشنى) سۆزلەپ يەتكۈزۈش كېرەك بولۇپلا قالماي، يەھۇدىي ئەمەسلەرنى مەسىھنىڭ تېنى بولغان جامائەتنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى، ئۆزلىرى بىلەن بۇ ئىشتا ئاكا-ئۇكا، ھەدە-سىڭىل، شېرىك سۈپىتىدە قوبۇل قىلىشى كېرەك ئىدى. روسۇل پاۋلۇسنىڭ «ئەف.» 11:2-22دىكى بۇ ئىش توغرۇلۇق سۆزلىرىنى كۆرۈڭ.
ئۇنىڭ ئۈستىگە، «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە مەسىھدە بولغان نىجاتلىقنىڭ خەۋىرى ئاۋۋال يەھۇدىيلارغا قايتا-قايتا سۇنۇلغان بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسىنىڭ ئۇنى رەت قىلغانلىقىنى كۆرىمىز. ئۇنى قوبۇل قىلىپ، گۇناھلىرىدىن ۋاز كېچىپ يېڭى ھاياتقا ئېرىشكۈچىلەر بولسا كۆپىنچىسى يەھۇدىيلار نەپرەتلىنىدىغان بۇتپەرەس «يات ئەللىكلەر»دىن ئىدى. «رىملىقلارغا» 9-11-بابلارنى كۆرۈڭ.
مانا بۇ، رەبنىڭ جامائىتىگە «تەلىم بېرىشىنىڭ داۋامى»دىن بىر مىسالدۇر. تىلغا ئېلىشقا تېگىشلىك يەنە بىرى بولسا مەسىھنىڭ شەخسى ۋە خۇدالىق تەبىئىتى توغرۇلۇق ئىدى (ئۇنىڭ مۇقەددەس روھىنىڭ تەلىم بېرىدىغانلىقى توغرۇلۇق سۆزلىرىنى «يۇھ.» 14:16دىن كۆرۈڭ).
ئۇشبۇ كىتابنىڭ بىزگە ئۆگىتىدىغان مۇھىم ئىشلاردىن بىرى شۇكى، ئەرلەرمۇ، ئاياللارمۇ مۇقەددەس روھ بىلەن زىچ مۇناسىۋەت باغلىشى مۇتلەق كېرەكتۇر. «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە كۆرۈنگەن ئېتىقادچىلار بولسا «تۆت بايان»دا كۆرۈنگەن، مۇقەددەس روھ كېلىشتىن ئىلگىرىكى شۇ كىشىلەر ئەمەس. «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە كۆرۈنگەن روسۇل پېترۇس «تۆت بايان»دا كۆرۈنگەن روسۇل پېترۇس ئەمەس. «تۆت بايان»دا كۆرۈنگەن پېترۇس ئىشەنچسىز، باشباشتاق، ئۆزىگە قاتتىق تەممەنا قويىدىغان ئەمما خۇدانىڭ مۇھەببىتىگە، قۇدرىتىگە ۋە خۇدانىڭ رىزىق بېرىدىغانلىقىغا نىسبەتەن ئىشەنچى ئاجىز، ئارىسالدى كىشى ئىدى. ئۇ رەببى بولغان مەسىھدىن ئۈچ قېتىم تانغان پېترۇسدۇر. بىراق «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە بولسا پۈتۈنلەي باشقىچە بىر پېترۇسنى كۆرىمىز. ئۇ ئىسرائىلنىڭ كاتتىۋاشلىرى ئالدىدا يۈرەكلىك بىلەن ساختىپەزلىكىنى ئەيىبلەيدۇ، لېكىن ئۇنىڭدا قىلچىلىكمۇ بۇرۇنقى پو ئېتىش ئادىتى كۆرۈلمەيدۇ. ئۇ ئۆلۈمدىن قورقمايدىغان، كەمتەر، ئىمان-ئىشەنچكە تولغان، ئىتائەتمەن، تەلىم-تەربىيە قوبۇل قىلالايدىغان، دانا كىشىدۇر. ئەمدى بۇ چوڭ ئۆزگىرىش نەدىن بولغان؟ قىسقىسى، ئۇ مۇقەددەس روھقا چۆمۈلدۈرۈلگەن، «قايتىدىن تۇغۇلغان» ئىدى. ئاسمان-زېمىندا مۇقەددەس روھتىن باشقا ئادەمنى مۇشۇنداق ئۆزگەرتەلەيدىغان ھېچقانداق كۈچ يوقتۇر. ھەقىقىي ھاياتلىق، روھىي ھاياتلىق بولۇشى ئۈچۈن ئەر بولسۇن ئايال بولسۇن يەر يۈزىدىكىلەرنىڭ ھەممىسى مۇقەددەس روھقا چۆمۈلدۈرۈلۈشى كېرەك.
«روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دە مەسىھنىڭ جامائىتىدە ھەقىقىي سۆزلىگۈچى، يېتەكلىگۈچى ۋە جامائەت ئىشلىرىنى باشقۇرغۇچىنىڭ بىرەر ئادەم ئەمەس، بەلكى مۇقەددەس روھ ئىكەنلىكىنى كۆرىمىز. بىز شۇنىڭدەك خۇدانىڭ ھەقىقىي جامائىتى بولسا ئادەملەر باشقۇرىدىغان، بىرەر مەركىزى چوڭ باش شتابقا ياكى «مۇدىرىيەت كېڭەشمىسى»گە ئىگە قانداقتۇر بىر تەشكىلات ئەمەسلىكىنى كۆرىمىز؛ روسۇل پاۋلۇس بىز ئۈچۈن «1كور.» 12:12-31دە ئېنىق تەسۋىرلىگەندەك جامائەت بىر تەندۇر. ئۇنىڭ بېشى مەسىھ ئەرشتە تۇرىدۇ، يەر يۈزىدىكى ھەربىر ئېتىقادچى بولسا ئۇنىڭ تېنىگە تەۋە ئەزاسىدۇر. ھەربىر ئەزاسى ئۆز ئالاھىدە خىزمىتى بار بولغان، يېتەكچىلىكنى ئادەمدىن ئەمەس، بەلكى بىۋاسىتە ھالدا بېشى بولغان مەسىھتىن ئالىدۇ. «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى» بولسا بۇنىڭ ھەقىقەتلىكىنى كۆرسىتىدۇ.
شۇڭا مەزكۇر كىتاب بىرەر «جامائەت ئىشلىرىغا قوللانما» بولۇش مەقسىتىدە ئەمەس، بەلكى ھەربىر ئېتىقادچىغا باش بىلەن بولىدىغان ئاشۇ بىۋاسىتە شەرەپلىك ئالاقىنى ئىزدەشكە، شۇنداقلا مۇقەددەس روھنىڭ يېتەكچىلىكىدە مېڭىشقا ئىنتىلىشكە رىغبەت-تۈرتكە بولۇش مەقسىتىدە يېزىلغاندۇر. ھەربىر ئەزا باشنىڭ يېتەكچىلىكى بىلەن ماڭغاندا، ئۇنداقتا بارلىق «تەن» ئەزالىرىنىڭ «پائالىيەتلىرى» ئىنساننىڭ ئالدىن پىلانلىشى بىلەن بولمىسىمۇ، لېكىن بىر-بىرىگە ئاجايىب ماسلىشىدۇ. بۇ كىتابتىن بىز كۈتكەن بەزى ئىشلارنى تاپالمىغانلىقىمىزدىن بەلكىم ھەيران قېلىشىمىز مۇمكىن. مەسىلەن، كىتابتا ئىنسانلارنىڭ ئويلاپ چىققان ھېچقانداق ئەقىل-پىلانلىرى، ھېچ ئىقتىسادىي پىلانلار (ئىنجىلدا، خۇدانىڭ خىزمىتىدە بولغانلارنىڭ ئىقتىسادىي ھاجەتلىرى بەك ئاز تىلغا ئېلىنىدۇ)، ھېچقانداق مەخسۇس بىنالار («چېركاۋ» قاتارلىقلار)، كۆزگە كۆرۈنگەن ھېچقانداق ئالاھىدە «تەربىيە كۇرسلىرى» توغرىسىدا بايانلار يوقتۇر ــ لېكىن بۇ تارىخ خاتىرىلەنگەن مەزگىل خۇش خەۋەر ئاللىقاچان ياۋروپا، ئافرىقا ۋە ئاسىيادىكى يىراق يەرلەرگە تارقالغان ۋە شۇ يەرلەردە ئېتىقادچى جامائەتلەر بارلىققا كەلگەن مەزگىل ئىدى. مانا بۇ، خۇدانىڭ ئۆزى قىلغانلىرىدىن ئىبارەتتۇر. ئەرلەر بولسۇن، ئاياللار بولسۇن، كىشىلەر ئۇنىڭغا قۇلاق سېلىش ۋە شەرتسىز ئىتائەت قىلىشقا تەييار تۇرسا مۇنداق نەتىجە چىقماي قالمايدۇ.
مەزمۇن: ــ
1. جامائەتنىڭ «تۇغۇلۇش»ى ۋە ئۆسۈشى (1-5-بابلار)
2. جامائەتنىڭ زىيانكەشلىكلەرگە ئۇچرىشى ۋە كېڭىيىشى (جۈملىدىن خۇش خەۋەرنىڭ سامارىيەلىكلەرگە ۋە ئافرىقىلىقلارغا جاكارلىنىشقا باشلىنىشى) (6-8-بابلار)
3. پاۋلۇسنىڭ مەسىھكە ئېتىقاد قىلىشى ۋە خۇش خەۋەر تارقىتىشى (9-باب، 1-31-ئايەتلەر)
4. روسۇل پېترۇسنىڭ خۇش خەۋەر جاكارلاش خىزمىتى، جۈملىدىن «يات ئەللىكلەر»گە جاكارلاشقا «ئىشىكنى چوڭ ئېچىشى» (32:9-ئايەتتىن 25:12-ئايەتكىچە)
5. روسۇل پاۋلۇسنىڭ بىرىنچى قېتىملىق خىزمەت سەپىرى (13-14-بابلار)
6. روسۇللار بىلەن يېتەكچىلەرنىڭ يېرۇسالېمدىكى كېڭەشمىسى (15-باب، 1-35-ئايەتلەر)
7. روسۇل پاۋلۇسنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق خىزمەت سەپىرى (36:15تىن 22:18-ئايەتكىچە)
8. روسۇل پاۋلۇسنىڭ ئۈچىنچى قېتىملىق خىزمەت سەپىرى (23:18تىن 14:21-ئايەتكىچە)
9. روسۇل پاۋلۇسنىڭ يېرۇسالېمغا بېرىشى ۋە قولغا ئېلىنىشى (15:21-26-باب)
10. روسۇل پاۋلۇسنىڭ رىمغا سەپىرى (27-28-بابلار)
••••••••
قوشۇمچە سۆز
لۇقا يازغان تارىخنىڭ «چەكلىكلىكى» توغرۇلۇق
ئۇشبۇ كىتابتا ساناقسىز ساۋاقلار ۋە ئېتىقادنى رىغبەتلەندۈرىدىغان ئىشلار تېپىلىدۇ. مۇشۇ يەردە سەھىپە چەكلىمىسى بولغاچقا، تۆۋەندە تۆت سوئال ئۈستىدىلا توختىلىمىز. بىرىنچى ۋە ئىككىنچىسى لۇقانىڭ تارىخىنىڭ چەكلىك دائىرىسى بىلەن باغلىق. ئۇ خۇش خەۋەرنىڭ «كىچىك ئاسىيا» (تۈركىيە) ۋە ياۋروپادا قانداق تارقالغانلىقى، شۇنداقلا جامائەتلەر ئۆسۈپ كېڭەيتىلگەنلىكى توغرۇلۇق بىزگە كۆپ تەپسىلاتلارنى تەمىنلەيدۇ. ئەمدى نېمىشقا ئۇ جامائەتنىڭ ئافرىقا ياكى ئاسىيادا بولغان ئىلگىرىلەشلىرى توغرۇلۇق يازمايدۇ؟
خېلى روشەنكى، لۇقا جامائەتنىڭ «تولۇق تارىخ»ىنى يېزىشقا ئىنتىلگەن ئەمەس (ئەمەلىيەتتە بۇنداق بىر تارىخنى يېزىش ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس ــ «يۇھ.» 25:21نى كۆرۈڭ). لۇقانىڭ خاتىرىلىگىنى، يەنى جامائەتنىڭ ياۋروپا تەرەپكە قاراپ ئىلگىرىلىشىگە كەلسەك، ئىشىنىمىزكى، بۇ ئىلگىرىلەش يۆلىنىشى ئەمەلىيەتتە ئەڭ كۆپ توسالغۇ-قىيىنچىلىققا ئۇچرىغان يۆلىنىش ئىدى. جامائەتتىكى قەدىمكى ئەنئەنىلەر ۋە باشقا تارىخلاردىن بىلىمىزكى، جامائەتلەرنىڭ ئاسىيا ۋە ئافرىقىدا كۆپىيىشى ياۋروپادىكى كۆپىيىشتىن تېخىمۇ تېز ئىدى. شۇڭا لۇقا ئېتىقادىمىزغا ئەڭ كۈچلۈك رىغبەت-تۈرتكە بولسۇن دەپ، بىزگە جامائەتنىڭ قاتتىق زىيانكەشلىك ۋە تۈرلۈك قىيىنچىلىقلار ئاستىدا ئۆسۈشى ۋە كېڭىيىشى خاتىرىلەنگەن بىر تارىخنى تەمىنلەيدۇ.
ئىككىنچى مەسىلە يۇقىرىقىغا ئوخشاپ كېتىدۇ ــ كىتابنىڭ ئىككىنچى يېرىمىدا روسۇل پاۋلۇسنىڭ رىم قانۇن تۈزۈمىدە سوراققا تارتىلىشلىرى ۋە ئۇچرىغان مەسىلىلەر، شۇنداقلا پاۋلۇسنىڭ ئىمپېراتورنىڭ ئۆزى ئۈستىدىن ھۆكۈم چىقىرىشى ئۈچۈن رىم شەھىرىگە بېرىش سەپىرى توغرۇلۇق نېمىشقا شۇنچە كۆپ تەپسىلاتلار تەسۋىرىلىنىدۇ؟ بۇنىڭدا روھىي بىلىم-ساۋاق بارمۇ؟
بۇ مەسىلە توغرۇلۇق «تۆت بايان»دىكى كىرىش سۆزىمىزدە ئازراق توختىلىمىز: ــ
«يەنە مۇمكىنچىلىكى باركى، ئەينى ۋاقىتتا تېئوفىلۇس رىم جەمىئىيىتىدە يۇقىرى تەبىقىدىكى ئادۋوكات بولۇپ، پاۋلۇسنىڭ سوراق ئىشلىرىغا تەييارلىق قىلىۋاتقان بولۇشى مۇمكىن. شۇنداق بولغاندا، لۇقانىڭ ئەيسانىڭ تەرجىمىھالى بولغان «لۇقا»نى ۋە «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نى يېزىشتىكى مەقسىتى تېئوفىلۇسقا پاۋلۇسنى («روس.» 28-بابنى كۆرۈڭ)، شۇنداقلا ئۇ جاكارلىغان ئېتىقادنى قەيسەر ئالدىدا ئاقلاش ئىسپاتى بىلەن تولۇقراق تەمىنلەشتىن ئىبارەت بولۇشى مۇمكىن، دەپ قىياس قىلىشقا بولىدۇ».
شۇڭا «لۇقا» بىلەن «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»نى مەسىھ ئېتىقادىنى ئاقلاپ تەسۋىرلەيدىغان بىر پۈتۈن بايان دېيىشكە بولىدۇ. پۈتۈن ئىمپېرىيەنىڭ بىپايان زېمىندا، شىمالىدا ئەنگلىيە ۋە گاللىيەدىن جەنۇبتا ئافرىقا ۋە مىسىرغىچە، غەربدە ئىسپانىيەدىن شەرقتە «كىچىك ئاسىيا» (تۈركىيە)، سۇرىيە ۋە ئىئوردانىيەگىچە، ھەربىر ئاددىي پۇقرا، شۇنداقلا بارلىق ھۆكۈمدارلار ئۆز ئورتاق تىلى (گرېك تىلى)دا بۇ باياننى ئوقۇيالايدۇ. بولۇپمۇ «روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى»دىكى ئەڭ ئاخىرقى بابلاردا روسۇل پاۋلۇسنىڭ رىمنىڭ قانۇن-تۈزۈمىگە تولۇق بويسۇنغانلىقىنى كۆرىمىز. گەرچە رىمدىكى نەزەربەندتىن قېچىشقا كۆپ پۇرسەتلەر چىققان بولسىمۇ، ئۇ قاچمايدۇ. ئۇ كۆپ رىملىق ھۆكۈمدارلار ئالدىدا سوراققا تارتىلىدۇ. ئۇلارنىڭ سۆز-ھەرىكەتلىرىدىن ئۇلارنىڭ چىرىكلىشىپ كەتكەنلىكى ئېنىق كۆرۈنۈپ تۇرسىمۇ، پاۋلۇس ئۇلارغا رىم ھۆكۈمىتىنىڭ ۋەكىلىدەك ھۆرمەت بىلەن سۆزلەيدۇ. ئۇنىڭ پەيغەمبەرلىك ئالدىن كۆرەرلىكى بىلەن رىمنىڭ كېمىسىدە ئولتۇرغان 276 كىشى قۇتقۇزۇلىدۇ (27-باب). شۇنىڭ بىلەن ھەممە كىشىنىڭ كۆزىگە كۆرۈنىدۇكى، مەسىھگە ئېتىقاد قىلغان ئادەملەر سەمىمىي بىر ھۆكۈمەتكە ھېچ تەھدىت يەتكۈزمەيدۇ، ئەكسىچە ئامانلىق ۋە قانۇننى ئەتىۋارلايدىغان بىر جەمئىيەتتە خېلى ئىجابىي تەسىر كۆرسىتىپ، شۇلار تۇرۇۋاتقان ھەربىر دۆلەتكە پايدا يەتكۈزگۈچى ئامىلدۇر. مۇشۇنداق سۈپەت ئىگىلىرى، پەقەت رىم ئىمپېرىيەسىگە ئەمەس، بەلكى ئۆز پۇقرالىرىنىڭ مەنپەئەتىنى كۆزلەيدىغان ھەرقانداق ئىمپېرىيە ياكى پادىشاھلىققا ئۆزىنى تەۋسىيە قىلىدۇ.
«ماتتىياس»نىڭ «ئون ئىككىنچى روسۇل» دەپ تاللىنىشى (15:1-26) توغرۇلۇق ــ «ئون ئىككىنچى روسۇل» كىم؟
بۇ سوئالنىڭ ئۆزى ئانچە مۇھىم ئەمەس. ئەمما بۇ مەسىلە ئىنتايىن مۇھىم بىر پرىنسىپقا مۇناسىۋەتلىك بولغاچقا، ئۇنىڭ ئۈستىدە توختىلىشنىڭ پايدىسى بار.
ئىنجىلدا «ئون ئىككى روسۇل»دىن باشقا «روسۇل» دەپ ئېنىق ئاتالغان ئاز دېگەندىمۇ يەنە ئون ئەر كىشى بار. خېلى روشەنكى، بۇلاردىن باشقا يەنە بىرنەچچە نامسىز روسۇللارمۇ بار ئىدى. «كورىنتلىقلارغا (2)»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە «روسۇللار» توغرۇلۇق ئىزاھاتلىرىمىزنى كۆرۈڭ. شۇ يەردە ئېيتقىنىمىزدەك، بىز شۇ «ئون ئىككى (روسۇل)»نى (جامائەتكە نىسبەتەن) «ئۇل» ياكى «ئاساس قىلىنغان» دەپ قارايمىز. دېمەك، ئۇلارنىڭ رەبدىن تاپشۇرۇۋالغان ھوقۇقى ۋە قوبۇل قىلغان ۋەھىيلىرى ھەتتا باشقا روسۇللارنىكىدىنمۇ يۇقىرى دەرىجىدە ئىدى. «ساماۋىي يېرۇسالېم»نىڭ ئون ئىككى دەرۋازىسىدا «ئون ئىككى روسۇل»نىڭ ئىسمىلىرى يېزىقلىق («ۋەھ.» 14:21). رەب ئەيسامۇ «سىلەر (ئون ئىككى روسۇل) ئون ئىككى تەختتە ئولتۇرۇپ، ئىسرائىلنىڭ ئون ئىككى قەبىلىسىنىڭ ئۈستىدىن ھۆكۈم چىقىرىسىلەر» دېگەن («مات.» 28:19). شۇڭا بۇ «ئون ئىككى»نىڭ خۇدانىڭ پىلانىدا ئالاھىدە ئورۇنغا ئىگە بولغانلىقىدا قىلچە گۇمان يوق.
يۇقىرىقى ئايەتلەردە، روسۇل پېترۇس زەبۇردىن (25:69، 8:109) مەسىھنىڭ ساتقۇنلۇق قىلىنىشى ۋە ئۇنىڭغا ساتقۇنلۇق قىلغۇچىنىڭ ئورنىنىڭ باشقا بىرسىگە تاپشۇرۇلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان بېشارەتلەرنى نەقىل كەلتۈرىدۇ. پېترۇسنىڭ بۇ بېشارەتلەرگە شەرھ بەرگەنلىكىنى توغرا دەپ ئىشىنىمىز. ئۇلار دەرۋەقە، باشقا بىرسىنىڭ يەھۇدانىڭ ئورنىنى باسىدىغانلىقى، «ئون ئىككىنچى روسۇل» بولىدىغانلىقىنى ئالدىنالا كۆرسىتىدۇ.
ھالبۇكى، قېرىنداشلارنىڭ يەھۇدانىڭ «ئورنىنى باسقۇچى»نى تاللىشى توغرا چىقتىمۇ؟ رەب ئۇلاردىن ئايرىلىپ ئاسمانغا كۆتۈرۈلگەندە ئۇلارغا پەقەت «يېرۇسالېمدا تۇرۇپ مۇقەددەس روھنىڭ ئۈستۈڭلارغا چۈشۈشىنى كۈتۈڭلار» دېگەن بىرلا جىددىي ۋە تەپسىلىي ئەمر قالدۇرغانىدى. ئۇلارنىڭ جىددىي موھتاج بولغىنى مانا شۇ ئىدى. رەبنىڭ مۇقەددەس روھ توغرۇلۇق بولغان كۆپ تەلىملىرىگە (بولۇپمۇ «يۇھاننا» 14-16-بابلار) قارىغاندا، ئۇ ئۆزى ئۇلاردىن ئايرىلىپ، ئۇلارنىڭ يېنىدا بولمىغاندا مۇقەددەس روھنىڭ ئۇنىڭ ئورنىنى بېسىپ ئۇلارغا تەلىم بەرگۈچى ۋە يېتەكچى بولىدىغانلىقى توغرۇلۇق ئېنىق سۆزلىگەنلىكىنى كۆرىمىز. مەسىلەن، 13:16دە ئۇ: «ئۇ، يەنى ھەقىقەتنىڭ روھى كەلگەندە سىلەرنى بارلىق ھەقىقەتكە چۆمدۈرۈپ يېتەكلەيدۇ» دەيدۇ. بۇنداق ئېنىق تاپشۇرۇق بولغانىكەن، پېترۇس نېمىشقا ئەيسا يېنىدا بولمىغان، ئەمما مۇقەددەس روھ تېخى كەلمىگەن ئەھۋالدا تەلىم بەرگۈچى ھەمدە يېتەكچى رولىنى ئۆز زىممىسىگە ئالىدۇ؟
بىز قېرىنداشلارنىڭ «ئىككى كىشىنى بېكىتتى»، ئاندىن ئۇلارنىڭ:
ــ «سەن، ئى ھەممە ئادەمنىڭ قەلبىنى بىلگۈچى پەرۋەردىگار! ... بۇ ئىككىيلەندىن قايسىسىنى تاللىغانلىقىڭنى كۆرسەتكەيسەن!» دېگەن دۇئاسىنى ئوقۇغىنىمىزدا، ئۇلار خۇداغا ئانچە كەڭ تاللاش دائىرىسى بەرمىگەن، دەپ ئويلىماي قالمايمىز! شۇنىڭغا ئوخشاش، كۆپ دۇئالار خۇدانىڭ ئىشلىرىمىزنى ھەل قىلىدىغان ئاجايىب كارامىتىگە چەك بەلگىلەپ قويغاندەك بولۇپ قالىدۇ. مەسىلەن، «ئاھ خۇدا، مېنىڭ ئوغلۇمنىڭ كېسىلىنى ساقايتىش ئۈچۈن ماڭا ئۇنى دوختۇرخانىدا ياتقۇزدەك پۇل تەمىنلىگەيسەن!» دېگەندەك دۇئالارنى قىلىشىدۇ. ئەمدى خۇدانىڭ باشقا يوللىرى يوقمۇ؟ ئۇ بىۋاسىتە ساقايتالمامدۇ؟ ياكى باشقا بىر ۋاسىتە بىلەن ساقايتالمامدۇ؟ بىز پۇلىسز، دورىسىز ۋە ئامالسىز قالغاندا، ئۇمۇ ئامالسىز قالدىمۇ؟ قانداقمۇ بىز ئۇنى ئۆزىمىزنىڭ چەكلىك ئوي-پىكىر دائىرىسىگە باغلىيالايمىز؟ (ھالبۇكى، خۇداغا شۈكرى، ئۇ كۆپ ۋاقىتلاردا دۇئايىمىزدا ئاغزىمىزدىن چىققان سۆز-شەرتلەر بويىچە ئەمەس، بەلكى قەلبىمىزدىكى نىدا-پەريادىمىزغا قاراپ جاۋاب بېرىدۇ).
قېرىنداشلارنىڭ چەك تاشلىشىدىنمۇ ئاشۇ ۋاقىتتا مۇقەددەس روھنىڭ ئادەمنىڭ روھ-قەلبىدە بېرىدىغان يېتەكچىلىكى، تەلىمى ۋە گۇۋاھلىق بېرىشىنىڭ ئۇلاردا تېخى بولمىغانلىقىنى كۆرەلەيمىز.
بىز يۇقىرىقى ئىشلاردىن تۆۋەندىكى پرىنسىپنىڭ روشەن بىر مىسالىنى كۆرەلەيمىز، دەپ ئىشىنىمىز. مۇشۇ مۇھىم پرىنسىپنى تونۇپ يەتمىگۈچە خۇدانىڭ ئۆزىنى ھەقىقىي تونىيالمايمىز (خۇدا يەشايا پەيغەمبەر ئارقىلىق دېگەن):
ــ «چۈنكى مېنىڭ ئويلىغانلىرىم سىلەرنىڭ ئويلىغانلىرىڭلار ئەمەس،
مېنىڭ يوللىرىم بولسا سىلەرنىڭ يوللىرىڭلار ئەمەستۇر؛
چۈنكى ئاسمان يەردىن قانچە يۇقىرى بولسا،
مانا ئۆز يوللىرىم سىلەرنىڭ يوللىرىڭلاردىن،
مېنىڭ ئويلىغانلىرىم سىلەرنىڭ ئويلىغانلىرىڭلاردىن شۇنچە يۇقىرىدۇر» («يەش.» 8:55-9).
پېترۇسنىڭ بىرسىنىڭ روسۇل بولۇش ئۈچۈن قانداق سالاھىيەتكە ئىگە بولۇش كېرەكلىكى توغرۇلۇق ئويلىغىنى ئورۇنلۇق، ئاساسى باردەك قىلغىنى بىلەن، ئۇنىڭدا شۈبھىسىزكى، خۇدانىڭ قادىرلىقى توغرۇلۇق ئىككى چوڭ خاتا قىياس ھەمدە بىر چوڭ كەمچىلىك بار؛ شۇڭا، ئۇنىڭ بۇ ئويلىرىنىڭ «خۇدانىڭ ئويلىغانلىرى» ئەمەس، دەپ ئىشىنىمىز.
ئەمدى پېترۇسنىڭ قىياسلىرى ۋە ئويىدا بولغان كەمچىلىك بولسا: ــ
(1) ئەيسانىڭ تەلىمى ۋە ھاياتىغا تولۇق گۇۋاھچى بولۇشى ئۈچۈن، ئون ئىككىنچى روسۇلى بولىدىغان ئادەم ئەيسا يەر يۈزىدە خىزمەتتە بولغان چېغىدا (يەھيا پەيغەمبەرنىڭ چۆمۈلدۈرۈش يۈرگۈزگەن ۋاقتىدىن تارتىپ ئەيسانىڭ ئاسمانغا كۆتۈرۈلۈشىگىچە) جىسمانىي جەھەتتە ئۇنىڭ يېنىدا بولۇشى كېرەك ئىدى.
(2) ئەيسانىڭ ئۆلۈمدىن تىرىلدۈرۈلگەنلىكىنى «ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن» گۇۋاھچى بولۇشى ئۈچۈن، ئەيسانىڭ ئۆلۈمىدىن كېيىن ئاسمانغا كۆتۈرۈلۈشىگىچە يەنىلا ئۇ جىسمانىي جەھەتتە باشقا روسۇللار بىلەن بىللە بولغان بولۇشى كېرەك ئىدى.
(3) پېترۇس تىلغا ئالمىغان، ئەمما روسۇلنىڭ سالاھىيىتىدە بولۇشى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم ئامىل بولسا مەسىھنىڭ ئادەمنى چاقىرىشىدۇر. بارساباس ياكى ماتتىياستا مۇنداق چاقىرىق بارمۇ؟ ئۇلار بۇنى ئېنىقلاشقا ئانچە ئىنتىلمىگەن ئوخشايدۇ.
بىزگە خۇدا «ئون ئىككىنچى روسۇل»نىڭ ئورنىنى بېسىشقا، يەنى بىر «ئۇل روسۇل» بولۇشقا ھەقىقىي بېكىتكەن كىشى روسۇل پاۋلۇستەك كۆرۈنىدۇ (مۇنداق دېگىنىمىز، ماتتىياسنىڭ بىرخىل «روسۇللۇق خىزمەت»ى يوق، دېگەنلىكىمىز ئەمەس ــ 33:4، 12:5نى كۆرۈڭ). مەسىھ يەر يۈزىدە خىزمەتتە تۇرغاندا پاۋلۇس ئۇنىڭغا ئەگىشىش بىر ياقتا تۇرسۇن، بىلىشىمىزچە، ھەتتا ئۇنى كۆرۈپ باققانمۇ ئەمەس. لېكىن ئۇ مەسىھنىڭ تىرىلگەنلىكىگە گۇۋاھچى بولۇپ چىقتى؛ چۈنكى مەسىھ ئۆزىنى ئۇنىڭغا ئالاھىدە ئايان قىلغان («1كور.» 1:9نى كۆرۈڭ). ئۇنىڭغا يەنە مەسىھنىڭ يەر يۈزىدىكى يۈرۈش-تۇرۇشلىرى توغرۇلۇق كۆپ تەپسىلاتلار ۋەھىي ئارقىلىق ئايان قىلىنغان (مەسىلەن، خۇدا ئۇنىڭغا ئەيسانى ئەسلەيدىغان «كەچلىك تاماق»، يەنى «نان ئوشتۇش»نىڭ تەپسىلاتىنى ۋەھىي بىلەن ئايان قىلغان («1كور.» 23:11-26 ۋە «گال.» 10:1-12نى كۆرۈڭ). شۇنداق بولۇپلا قالماي، ئۇ باشقا روسۇللار بىلەن سېلىشتۇرغاندا، مەسىھنىڭ ئىچكى ھاياتى، ئۆلۈمى ۋە تىرىلىشىنىڭ ئەھمىيىتى توغرۇلۇق يۇقىرى دەرىجىدە ۋەھىيلەرنى تاپشۇرۇۋالغانىدى. ئۇ ئۆزىنىڭ روھىي تۇغۇلۇشى توغرۇلۇق «ۋاقىتسىز تۇغۇلغان بوۋاقمەن» دەيدۇ («1كور.» 8:15-9) ــ دېمەك، «روھىي تۇغۇلۇشۇم نورمال جەريان ئارقىلىق ئەمەس، بەلكى ناھايىتى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ھامىلە بولۇپ تۇغۇلغانىدىم». ئۇنىڭ بۇنداق دېگىنى شۈبھىسىزكى، ئۇنىڭ روسۇللۇققا كىرىشكەنلىكىنى باشقا روسۇللارنىڭكى بىلەن سېلىشتۇرۇش ئىدى. ئۇلار بولسا مەسىھكە ئۈچ يېرىم يىل ئەگىشىپ ئۆگەنگەن، ئەمما پاۋلۇس بولسا ئادەمنىڭ ئەقلىي قابىلىيىتىدىن ئېشىپ چۈشىدىغان، تۇيۇقسىز ۋەھىيلەر بىلەن بىراقلا روسۇللۇق خىزمەتكە چۆكتۈزۈلگەن.
رەبنىڭ پاۋلۇسنى چاقىرغانلىقى ۋە ئۇنى خىزمەتكە تەيىنلىگەنلىكى باشقا روسۇللارنى چاقىرىغانلىقى ۋە خىزمەتكە تەيىنلىگىنىدىن روشەن ئىدى. شۇنىڭ بىلەن پېترۇس قويغان شەرتلەرگە قارىغاندا ئۇ «ئون ئىككىنچى روسۇل» بولۇشقا تولىمۇ لاياقەتلىك ئىدى ــ بىراق ئۇ مەسىھ يەر يۈزىدە خىزمەتتە بولغان ۋاقتىدا ئۇ باشقا روسۇللار بىلەن بىللە جىسمانىي تەندە ھازىر بولمىغانىدى! پېترۇس شۇنىڭغا دىققەت قىلمىغانكى، خۇدا كۆپ ئىشلاردا كارامەتلەرنى كۆرسەتكىنىدە بىزنىڭ (جىسمانىي جەھەتتە) نەق مەيداندا ھازىر بولۇش-بولماسلىقىمىز بىلەن چەككە ئۇچرىمايدۇ. ئۇ بەلكىم ئويلىغىنىمىزدىن سىرت باشقا بىر يول بىلەن ئىش كۆرۈشى مۇمكىن. ئۇنىڭ سۆز-كالامىغا قارىغاندا ئۇ شۇنداق قىلىشقا ئامراقتۇر.
بىز ئوقۇرمەنلەردىن، يۇقىرىدا ئېيتقىنىمىزنى بۇ مەسىلە توغرۇلۇق بىرەر تالاش-تارتىشقا ئاساس قىلماسلىقىنى ئۆتۈنىمىز. روسۇل پاۋلۇس ئۆزىنىڭ سالاھىيىتى توغرۇلۇق ھەرگىز مۇنداق مۇنازىرىلەشمەيتتى. ئۆزى توغرۇلۇق ئۇ پەقەتلا: ــ «مەن روسۇللار ئارىسىدىكى ئەڭ تۆۋىنىمەن، روسۇل دەپ ئاتىلىشقا لايىق ئەمەسمەن؛ چۈنكى مەن خۇدانىڭ جامائىتىگە زىيانكەشلىك قىلغانمەن» دەيدۇ («1كور.» 9:15).
بىز باشقا ئون بىر روسۇل خۇدانىڭ تولۇق پىلانىنى مەلۇم جەھەتتە چۈشەنمىگەن بولسا، ئۇنىڭ پاۋلۇسقا تاپشۇرغان ۋەھىيلىرىنىمۇ قوبۇل قىلىپ چۈشىنىشكە تولۇق تەييارلىقى بولماسلىقىمۇ مۇمكىن ئىدى، دەپ ئويلايمىز.
مۇسا پەيغەمبەرنىڭ بېشارىتى توغرۇلۇق (22:3-23)
«ماڭا ئوخشاش بولغان بىر پەيغەمبەر» كىم؟
«مۇسا دەرۋەقە مۇنداق دېگەنىدى: ــ «پەرۋەردىگار خۇدايىڭلار ئۆز قېرىنداشلىرىڭلار ئارىسىدىن ماڭا ئوخشاش بىر پەيغەمبەر تۇرغۇزىدۇ. ئۇنىڭ سىلەرگە ئېيتقان بارلىق سۆزلىرىنى ئاڭلاپ، ئۇنىڭغا تولۇق ئىتائەت قىلىشىڭلار كېرەك! چۈنكى بۇ پەيغەمبەرنىڭ سۆزىنى ئاڭلىمايدىغانلارنىڭ ھەربىرى خەلق قاتارىدىن ئۈزۈپ تاشلىنىدۇ»».
روشەنكى، پېترۇس بۇ سۆزلەر مەسىھنى كۆرسىتىدۇ، دەيدۇ. «يۇھ.» 14:6، 40:7دىمۇ شۇنداق. مۇسانىڭ ئۆمرىدىكى كۆپ ئىشلار مەسىھنى كۆرسىتىغان «بېشارەتلىك مىسال» ئىدى. «ئىبرانىيلارغا»دىكى قوشۇمچە سۆزىمىزنى كۆرۈڭ. ئەمما قايسى يولدا ياكى قايسى جەھەتتە مەسىھ بۇ بېشارەتنى ئەمەلگە ئاشۇرغان؟
مۇسا بولسا «ئۇل پەيغەمبەر» ئىدى ــ دېمەك، ئىسرائىل ئۈچۈن ئۇ تەۋرات قانۇنىدا ئاساسىي ھەقىقەتلەر، جۈملىدىن قۇربانلىق، كاھىنلىق ۋە ئىبادەت چېدىرىگە باغلىق بەلگىلىمىلەرنى قوبۇل قىلغان. ئۇنىڭدىن كېيىنكى پەيغەمبەرلەر ئەلۋەتتە بۇ ئىشلارنى ئۆزگەرتكىنى يوق، بەلكى بۇ قانۇن-ھەقىقەتلەرنى ئاساس قىلىپ باشقا بېشارەتلەرنى بەرگەن. لېكىن مەسىھ كەلگەندە قۇربانلىق، كاھىنلىق ۋە ئىبادەتخانا تۈگەيدۇ ــ چۈنكى ئۇ ئۆزى «ئەڭ ئاخىرقى قۇربانلىق» ۋە شۇنداقلا خۇدا تەيىنلىگەن، ئەرشتە ئولتۇرغان، خۇدانىڭ بارلىق خەلقىگە بولغان ئۇلۇغ باش كاھىن بولدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭدا خۇداغا يېقىنلىشىدىغان پۈتۈنلەي يېڭى تۈزۈم بارلىققا كەلتۈرۈلگەن. ئۇ شۇ يولدا مۇساغا ئوخشاش «ئۇل پەيغەمبەر»؛ لېكىن ئۇ ئېلىپ كەلگەن يېڭى ئەھدە-تۈزۈم مۇسانىڭ ئەھدە-تۈزۈمىدىن چوڭقۇر ۋە ئۇزۇن مۇددەتلىك (مەڭگۈلۈك!) ئىدى. ئەسلىدە ئىسرائىل خەلقى مۇساغا قۇلاق سالمىسا بەختىسىزلىككە ئۇچرىغان يەردە، ھازىر «مۇساغا ئوخشاش يېڭى پەيغەمبەر» كەلگەندىن كېيىن تېخىمۇ شۇنداقكى: ــ
«ئۇنىڭ سىلەرگە ئېيتقان بارلىق سۆزلىرىنى ئاڭلاپ، ئۇنىڭغا تولۇق ئىتائەت قىلىشىڭلار كېرەك! چۈنكى بۇ پەيغەمبەرنىڭ سۆزىنى ئاڭلىمايدىغانلارنىڭ ھەربىرى خەلق قاتارىدىن ئۈزۈپ تاشلىنىدۇ» («قان.» 15:18-19)..
ئەمدى مەسىھ قانداق يول بىلەن «مۇساغا ئوخشايدىغان پەيغەمبەر» بولىدۇ؟
(1) مۇسا باشقا پەيغەمبەرلەرگە سېلىشتۇرغاندا خۇدانى تېخىمۇ زىچ مۇناسىۋەتتە تونۇغان. «قان.» 10:34-12نى كۆرۈڭ ــ ئۇ خۇدا بىلەن «يۈز تۇرانە» كۆرۈشكەن.
رەب ئەيسا مەسىھنىڭ خۇدائاتىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى مۇسانىڭكىدىن زور دەرىجىدە تېخىمۇ زىچ ئىدى: ــ
«ئوغۇلنى ئاتىدىن باشقا ھېچكىم تونۇمايدۇ، ۋە ئاتىنىمۇ ئوغۇل ۋە ئوغۇل ئاشكارىلاشنى لايىق كۆرگەن كىشىلەردىن باشقا ھېچكىم تونۇمايدۇ» («مات.» 27:11)
«خۇدانى ھېچكىم كۆرۈپ باققان ئەمەس. بىراق ئۇنىڭ قوينىدا تۇرغۇچى يېگانە ئوغلى بولسا (شۇنداقلا ئۆزى خۇدا بولغان) ئۇنى بىلدۈردى» («يۇھ.» 18:1). (ئاخىرقى ئايەتكە قارىغاندا، مۇسا كۆرگەن خۇدانىڭ سىياقى ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭ ۋەكىلى بولغان مەسىھ ئىدى).
(2) مۇسا ئىسرائىلغا قۇتقۇزغۇچى ئىدى. ئۇ «قوزا قۇربانلىقى» ئارقىلىق ئۇلارنى جىسمانىي قۇللۇقتىن قۇتقۇزۇپ، ئۇلارنىڭ يەر يۈزىدىكى بىر ئەلنىڭ «تۇغۇلۇش»ىغا ۋاسىتە ئىدى («1كور.» 1:10-2، «مىس.» 1:12، «ئەز.» 3:16-7). شۇنداقلا ئۇ ئۇلارغا پەقەت پەيغەمبەر ۋە يېتەكچىلا ئەمەس، بەلكى ئۇلارغا «پادىشاھ»دەك بولغانىدى («قان.» 5:33).
مەسىھ بولسا ئىسرائىلغىمۇ، يات ئەللىكلەرگىمۇ قۇتقۇزغۇچى بولىدۇ، ئۆزى «قوزا قۇربانلىقى» بولۇپ ئۇلارنى روھىي قۇللۇقتىن، يەنى گۇناھنىڭ ئىلكىدىن ۋە شەيتاننىڭ ئىلكىدىن قۇتقۇزىدۇ، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ روھىي، ساماۋى بىر خەلقنىڭ «تۇغۇلۇش»ىغا ۋاسىتە بولىدۇ؛ ئۇ ئەلۋەتتە ئۇلارغا پەيغەمبەر، يېتەكچى، پادىشاھ ۋە ئۇلارنىڭ رەببى بولدى.
(3) مۇسا پەيغەمبەر «كونا ئەھدە»نى قوبۇل قىلىپ ئۇنىڭ ۋاسىتىچىسى بولدى. شۇ كونا ئەھدە خۇدانىڭ «يەر يۈزىدىكى» خەلقى بولغان ئىسرائىلنىڭ مەۋجۇداتلىقىنىڭ ئاساسى ئىدى.ssss
مەسىھ «يېڭى ئەھدە»نىڭ ۋاسىتىچىسىدۇر؛ يېڭى ئەھدە خۇدانىڭ ئەرشتىكى خەلقى بولغان جامائەتنىڭ مەڭگۈلۈك ھاياتىنىڭ ئاساسىدۇر.
41-36:15: نېمىشقا پاۋلۇس بىلەن بارناباس ئايرىلىپ كەتتى؟ كىمنىڭ توغرا؟
«لېكىن يەنە بىرنەچچە كۈنلەردىن كېيىن پاۋلۇس بارناباسقا:
ــ بىز بۇرۇن رەبنىڭ سۆز-كالامىنى يەتكۈزگەن ھەممە شەھەر-يېزىلارغا بېرىپ، قېرىنداشلارنىڭ يېنىغا بېرىپ، ئۇلارنىڭ ھالىنى سوراپ كېلەيلى، ــ دېدى.
بارناباس بولسا يۇھاننا (ماركۇسمۇ دېيىلىدۇ)نى بىللە ئېلىپ بارماقچى بولغانىدى. بىراق پاۋلۇس ئالدىنقى قېتىم پامفىلىيە ئۆلكىسىدە ئۇلاردىن ئايرىلىپ كەتكەن، رەبنىڭ خىزمىتىدە ئۇلار بىلەن بىللە داۋاملىق سەپەر قىلمىغان ماركۇسنى يەنە ئېلىپ بېرىشنى ئاقىلانىلىك ئەمەس دەپ قارىدى. شۇنىڭ بىلەن ئىككىيلەن ئوتتۇرىسىدا بەك كەسكىن ئىختىلاپ بولۇپ، ئاخىر بېرىپ ئۇلار بىر-بىرىدىن ئايرىلىپ كېتىشتى. بارناباس ماركۇسنى ئېلىپ، كېمىگە ئولتۇرۇپ سىپرۇس ئارىلىغا كەتتى. پاۋلۇس بولسا سىلاسنى تاللىدى؛ قېرىنداشلارنىڭ ئىككىيلەننى خۇدانىڭ شاپائىتىگە ئامانەت قىلىشى بىلەن ئۇ ئىككىسى يولغا چىقتى. ئۇ ئەمدى سۇرىيە ۋە كىلىكىيە ئۆلكىلىرىنى ئارىلاپ ئۆتۈپ، ھەرقايسى جايلاردا جامائەتلەرنى قۇۋۋەتلەندۈردى»
پاۋلۇس بارناباس بىلەن بىر-بىرىدىن ئايرىلىش توغرۇلۇق جەزمەن بىر پىكىردە بولۇشى بەلكىم مۇمكىن ئەمەس. بىز پەقەت تۆۋەندىكى بايقىغىنىمىزنى ئوتتۇرىغا قويىمىز، شۇنداقلا پاۋلۇسنىڭ قارارى بەلكىم توغرا ئىدى، دېگەن پىكىرگە قايىلمىز.
(1) كۆڭلى ئىش تارتمايدىغان ئادەم ئەمەلىيەتتە خىزمەتكە ياردەم ئەمەس، بەلكى توسالغۇ بولىدۇ («پەند.» 13:25، 26:10). خۇدانىڭ خىزمىتى بەرىبىر قېرىنداشلارنىڭ ھېسسىياتلىرىدىن مۇھىمدۇر.
(2) ماركۇس يۇھاننا بىلەن بارناباس نەۋرە تۇغقان ئىدى («كول.» 10:4). شۇڭا بارناباس تۇغقانچىلىق قىلىپ ماركۇسقا يان بېسىشى مۇمكىن.
(3) پاۋلۇس تاپشۇرۇۋالغان ۋەھىيلەر شۈبھىسىزكى، بارناباسنىڭكىدىن كۆپ ئىدى. شۇڭا بارناباسنىڭ بۇ ئىشتا پاۋلۇسقا بويسۇنىشىغا بەلكىم توغرا كېلەتتى.
(4) قېرىنداشلار دۇئا قىلىپ خۇداغا ئامانەت قىلغان كىشى بارناباس ئەمەس، بەلكىم پاۋلۇس ئىدى. شۇڭا ئۇلار پاۋلۇسنىڭكىنى توغرا دەپ قارىغان ئوخشايدۇ.
(5) بىرنەچچە يىلدىن كېيىن پاۋلۇس ماركۇسنى خىزمىتىگە ياردەمچى سۈپىتىدە قايتىدىن قوبۇل قىلىدۇ ۋە ئۇنى باشقىلارغا تەۋسىيە قىلىدۇ. ماركۇس پاۋلۇسنىڭ ئۇنىڭغا بەرگەن ساۋاق-دەرسىنى قوبۇل قىلغان بولسا كېرەك.
(26-18:21) پاۋلۇسنىڭ قەسەم ئىچىش ۋە قۇربانلىق قىلىشى توغرۇلۇق
پاۋلۇسنىڭ خەتلىرىنى ئوقۇغان كىشىلەر ئۈچۈن ئۇنىڭ ئىبادەتخانىدا ھايۋان سويۇپ مۇنداق بىر قۇربانلىقنى قىلىشى ۋە قەسەم ئىچىشىمۇ غەلىتە ۋە نالايىق پائالىيەت بولۇپ كۆرۈنىدۇ. ئۇ خەتلىرىدە، مەسىھنىڭ قۇربانلىقى ئەڭ ئاخىرقى، شۇنداقلا بارلىق باشقا قۇربانلىقنىڭ ئورنىنى باسقان دەپ ئېنىق تەلىم بەرگەن ئەمەسمۇ؟ بۇنداق قۇربانلىق قىلىش ئەگەر خۇدانىڭ مەسىھدە بولغان ئۇلۇغ غەلىبىسىگە ئاسىيلىق قىلىش بولمىغاندىمۇ، ھېچ بولمىسا «ئارقىغا چېكىنىش» بولمامدۇ؟
بۇ سوئالغا جاۋابەن، بايقىنىمىزنى، شۇنداقلا تۆۋەندىكى سوئاللارنىمۇ ئوتتۇرىغا قويىمىز. ئوقۇرمەنلەر بۇلاردىن ئۆزى خۇلاسە چىقىرىۋالالايدۇ: ــ
(1) 20-ئايەتتە روسۇل ياقۇپ پاۋلۇسقا يەھۇدىيلار ئارىسىدا نۇرغۇن «تەۋرات قانۇنىغا ئەمەل قىلىشقا ئىنتايىن قىزغىن» ئېتىقادچى بار دەپ ئۇقتۇرىدۇ. بۇنداق «قىزغىنلىق» ئىبادەتخانىدىكى ھايۋان قۇربانلىقلىرى ۋە قائىدە-رەسىملەردە داۋاملىشىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، دەپ قارايمىز. ئۇنداق بولمىغاندا پاۋلۇسنىڭ بۇ پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشى ئۇلارنى قانداقمۇ «ئۇ بىزگە ئوخشاش» دەپ خاتىرجەم قىلالىسۇن؟
(2) 21-ئايەتتە ياقۇپ پاۋلۇسقا بۇ يېڭى يەھۇدىي ئېتىقادچىلارنىڭ «پاۋلۇس رىم ئىمپېرىيەسى بويىچە يەھۇدىي خەلقىگە تەۋرات قانۇنىغا ياكى تەۋراتتىن چىققان قائىدە-يوسۇنلارغا بويسۇنۇشنى ئەمەس، بەلكى ئۇلارنى تاشلاشنى ئۆگىتىدۇ» دېگەندەك ئويدا بولغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. بۇ مەسىلە يەھۇدىي ئەمەسلەرنىڭ تەۋرات قانۇنىغا ياكى قانۇنىنىڭ مەلۇم قىسمىنى تۇتۇشى كېرەكمۇ-يوق دېگەن مەسىلىگە پۈتۈنلەي ئوخشىمايدۇ («روسۇللارنىڭ پائالىيەتلىرى» 16-بابتا مۇشۇ مەسىلە بىر تەرەپ قىلىنغانىدى).
(3) مۇشۇ يەردە بىرنەچچە سوئالنى قويىمىز: ــ يېرۇسالېمدىكى جامائەتتە يەتكۈزۈلگەن تەلىم (ياقۇپنىڭ ۋە باشقا ئاقساقاللارنىڭ تەلىمى)نىڭ مەزمۇنى نېمە ئىدى؟ نېمىشقا بۇ «يېڭى ئېتىقادچىلار» شۇنداق «تەۋرات قانۇنىغا ئەمەل قىلىشقا ئىنتايىن قىزغىن»؟ چۈنكى خۇدانىڭ پىلانىدا تەۋرات قانۇنىڭ بىرىنچى مەقسىتى ئۆزىمىزنىڭ گۇناھقا چۆمگەنلىكىمىز، خۇدانىڭ قانۇنىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇلمايدىغانلىقىمىز، شۇنداقلا قۇتقۇزغۇچى-مەسىھگە زور موھتاجلىقىمىزنى كۆرسىتىشتىن ئىبارەت ئىدى («رىم.» 19:3-28، 4:7-13، 3:8، «گال.» 11:2-21نى كۆرۈڭ). نېمىشقا بۇ كىشىلەرگە باشقا بارلىق قۇربانلىقنىڭ ئورنىنى باسقان ئۇلۇغ ۋە ئاخىرقى بىر قۇربانلىق بار دەپ ئۆگىتىلمىگەن؟
(4) بۇ كىشىلەر نېمىشقا پاۋلۇس يەھۇدىيلارغا تەۋرات قانۇنىنى تاشلاش كېرەك دەپ ئۆگىتىدۇ، دەپ ئويلايدۇ؟ كىم ئۇلارنىڭ مۇشۇنداق ئويلىشىغا يول قويدى؟ يېرۇسالېمدىكى جامائەتتە پاۋلۇس ئۈچۈن ھەقىقىي ئەھۋالنى ئايان قىلغۇدەك جۈرئەتلىك ئادەم يوقمىدى؟
(5) ئەمەلىيەتتە، پاۋلۇس بۇنداق تەلىمنى ھېچ بەرگەن ئەمەس. ئۇنىڭ بۇ تېما توغرۇلۇق بولغان تەلىمىنى ئۆزىنىڭ مۇنۇ سۆزى بىلەن يىغىنچاقلاشقا بولىدۇ: ــ
«ھەممە ئېتىقادچى ئەركىندۇر». دېمەك، ھەم يەھۇدىي ئەمەسلەر ھەم يەھۇدىيلار تەۋراتتا بەلگىلەنكەن رەسىم-قائىدىلەرنىڭ ھەرقانداق بىر قىسمىغا (مەسىلەن، شابات (شەنبە) كۈنىدە دەم ئېلىش دېگەندەك) رىئايە قىلىشنى خالىسىلا، ئۇ شۇنداق قىلىشقا ئەركىندۇر؛ ئەمما ئوخشاشلا ئۇنداق قىلىشنى خالىمىسىمۇ، ئۇمۇ ئۇلارنىڭ ئەركىنلىكىدۇر. پاۋلۇس يا بۇنى ياكى ئۇنى قىلىشقا دەۋەت قىلمايدۇ («رىملىقلارغا» 14-بابنى كۆرۈڭ). ئەمما قۇربانلىق مەسىلىسىدە بولسا ئۇنىڭ: ــ «ئەيسا مەسىھنىڭ گۇناھلارنى يۇيۇش ئۈچۈن ئۆزىنى قۇربانلىق قىلىشى بىلەن بارلىق باشقا قۇربانلىقلار ئىناۋەتتىن قالدۇرۇلغان» دېگەن تەلىمى بەك روشەندۇر.
(6) پاۋلۇس يەنە «ھەممەيلەن ئەركىندۇر» دەپ تەلىم بەرگىنى بىلەن ئۇ يەنە مۇھەببەت يولىدا باشقىلارنىڭ ئېتىقادىغا ياكى ئېتىقادنى قوبۇل قىلىشقا توسالغۇ بولماسلىق ياكى ۋىجدانىغا زىيان يەتكۈزمەسلىك ئۈچۈن باشقىلارنىڭ خاتا ئوي-پىكرىلىرىگە كۆڭۈل بۆلۈشىمىزگە توغرا كېلىدۇ، دەپ ئۆگىتىدۇ. بىزنىڭ ئەركىنلىكىمىزدىن مەلۇم ئىشالاردا بەھرىمەن بولۇشىمىز تۈپەيلىدىن ئۇلار مۇقەددەس ئېتىقادىمىزغا سەل قارىسا، ئۇنداقتا ئۇلارنىڭ خاتا ئوي-پىكرىلىرىگە ۋاقىتلىق ماسلىشىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. مەسىلەن، ئېتىقادچىلار ھەرقانداق گۆشنى يېسە بولىدۇ. لېكىن باشقىلارنى ئۆيىمىزدە ئازادە ھېس قىلدۇرۇش ئۈچۈن چوشقا گۆشىنى ئۆيگە كىرگۈزمەسلىكىمىز دانالىق ئىش بولىدۇ.
شۇڭا بۇ يەردە پاۋلۇسنىڭ ھايۋان قۇربانلىقلىرىغا قاتنىشىشى بۇ قۇربانلىقنى ئىناۋەتلىك دەپ ئېتىراپ قىلىشىغا باراۋەر بولمىسىمۇ (ئەمەلىيەتتە بۇ خىل قۇربانلىق ئەسلى گۇناھنى يۇيىدىغان ئەمەس، بەلكى «تەشەككۈر قۇربانلىقى» ياكى «قەسەم ئىچىش قۇربانلىقى» بولسا كېرەك ئىدى)، لېكىن يېرۇسالېمدىكى مۇشۇ ئاجىز ئېتىقادلىق قېرىنداشلىرىنى دەپ ئۇ «ئىناق-خاتىرجەملىكنىڭ رىشتىسى بىلەن، روھتا بولغان بىرلىكنى تۇتۇش»قا ئىنتىلىدۇ. بۇنىڭدا ئەخلاق جەھەتتىن ھېچقانداق چېكىنىش بولمايدۇ، پەقەت يەھۇدىي قېرىنداشلارنىڭ ئېتىقادىدا كەملىك بولىدۇ، خالاس. شۈبھىسىزكى، پاۋلۇس كېيىنچە ئۇلارنىڭ ئىشەنچى ۋە كۆڭۈل بۆلۈشىگە ئېرىشسەم، ئۇلارغا ئىشلارنى توغرىراق چۈشەندۈرىمەن، دېگەن ئۈمىدتە بولغان. لېكىن ھازىر بولسا ئۇ بۇ تۆت كىشىنىڭ يېنىغا بېرىپ پائالىيىتىگە قاتنىشىپلا قالماي، بەلكى ئۇلارنىڭ قۇربانلىقلىرىنىڭ چىقىمىنى ئۆز ئۈستىگە ئالىدۇ. ئۇ بۇنداق قىيىن ئەھۋالغا ئەسلىدە ھەرگىز چۈشۈرۈلمەسلىكى كېرەك ئىدى، لېكىن ئۇ شاپائەت بىلەن ئۇنىڭغا سەۋر قىلىدۇ ۋە شۇنداقلا ئۆزى دائىم تەۋسىيە قىلىدىغان مېھىر-مۇھەببەتنىڭ يەنە بىر ئۈلگىسىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ: ــ
«مۇھەببەت سەۋر-تاقەتلىك، مېھرىبانلىقتۇر؛
مۇھەببەت ھەسەتخورلۇق قىلمايدۇ؛
مۇھەببەت ئۆزىنى ماختىمايدۇ،
تەكەببۇرلۇق قىلمايدۇ،
نومۇسسىزلىق قىلمايدۇ،
ئۆز مەنپەئەتىنى كۆزلەپ يۈرمەيدۇ،
تېرىكتۈرۈلمەيدۇ،
كۆڭلىدە ئۆچمەنلىك ساقلىمايدۇ؛
ھەققانىيسىزلىقتىن خۇشال بولمايدۇ،
بەلكى ئەمەلىيەتتىن، ھەقىقەتتىن خۇشال بولىدۇ؛
ھەممە ئىشتا قورسىقى كەڭلىك قىلىدۇ، ھەممىگە يۈزلىنىپ خۇداغا ئىشىنىدۇ، ھەممە ئىشقا ئۇمىد باغلايدۇ، ھەممىگە چىدايدۇ.
مېھىر-مۇھەببەت ھەرگىز تۈگىمەيدۇ».
(«1كور.» 13-بابتىن).