تەۋرات 23-قىسىم

«يەشايا»نىڭ تەپسىرى


(يەشايا پەيغەمبەرنىڭ كىتابى)


كىرىش سۆز

ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئالدىدا پەيغەمبەرلىك كىتابلىرىدىن ئەڭ ئۇلۇغلاردىن بىرى تۇرىدۇ ــ يەنى تەۋرات 23-قىسىم، يەشايا پەيغەمبەرنىڭ كىتابى («يەشايا»).

خاتىرىلەنگەن ماتېرىيالغا ئاساسەن يەشايانىڭ پەيغەمبەرلىك خىزمىتى يەھۇدا پادىشاھى ئۇززىئا ئۆلگەن يىل (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 740-يىلى) باشلانغان، شۇنداقلا پادىشاھلار يوتام، ئاھاز ھەم ھەزەكىيالار تەختتە ئولتۇرغان مەزگىللەردە، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 686-يىلىغىچە ئەللىك تۆت يىل داۋام قىلغان. ئۇنىڭ پەيغەمبەرلىك خىزمىتى بەلكىم ھەم شۇ مەزگىلدىن ئىلگىرى، يەنى ئۇززىئا تەختتە ئولتۇرۇشتىن ئىلگىرى (دېمەك، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 740-يىلىدىن بۇرۇن) ھەم رەزىل پادىشاھ ماناسسەھنىڭ تەختتە ئولتۇرغان ۋاقتىدىمۇ (دېمەك، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 686-يىلىدىن كېيىن) بولغان بولۇشىمۇ مۇمكىن. بىراق بۇ توغرۇلۇق يازما خاتىرىلەر مەۋجۇت ئەمەس.

يەشايا بەزىدە «پەيغەمبەرلەرنىڭ پەيغەمبىرى» دەپ ئاتىلىدۇ ــ ئۇ خۇدا توغرىسىدىكى خاتىرىلەنمە سۈپىتىدە ھەتتا تەۋراتتىكى باشقا ئۇلۇغ قىسىملار ئىچىدە تېخىمۇ مۇنەۋۋەر ئورۇندا تۇرىدۇ. مەسىھ دۇنياغا كەلگۈچە، يەنى ئىنجىل دەۋرىگىچە ئۇنىڭ خۇدا توغرۇلۇق بەزى ئېيتقانلىرىنى ھېچقانداق باشقا پەيغەمبەر ئېيتىپ باققان ئەمەس ئىدى. ئۇنىڭ كىتابىدىكى مۇھىم تېمىلارنى تۆۋەندىكىدەك يەكۈنلىسەك بولىدۇ: ــ


(1) دۇنياغا بىر قۇتقۇزغۇچى كېلىدۇ. مۇشۇ قۇتقۇزغۇچىنىڭ ئالاھىدىلىكى يەشايا كىتابىدا سۈپەتلىنىدۇ. ئۇ بولسا: ــ 

(ئا) داۋۇت پادىشاھنىڭ جەمەتىدىن چىقىدىغان بىر پادىشاھ؛ 

(ئە) دۇنيادىكى بارلىق گۇناھلارنى ئۆز ئۈستىگە كۆتۈرۈپ قۇربانلىق بولغان، خۇدانىڭ قۇلى؛ 

(ب) ئاخىرقى زامانلاردا دۇنيانى سوراق قىلىشقا ئاسماندىن چۈشىدىغان، خۇداغا ۋەكىل بولىدىغان پادىشاھ.

يەشايا كىتابىنىڭ ئاخىرقى قىسمىدا مۇشۇ قۇتقۇزغۇچى بولسا، «خۇدانىڭ مەسىھ قىلغىنى» ياكى «مەسىھ» دەپ ئاتىلىدۇ؛ ئۇ قۇدرەتلىك، كارامەت ھەم مۆجىزىلىك ئىشلارنى يارىتىشقا خۇدانىڭ روھى ۋۇجۇدىغا چۈشكەن كىشىدۇر. «مەسىھ»كە بويسۇنۇپ، سۆزىگە ئىتائەت قىلغان بارلىق كىشىلەر ھاياتقا ئېرىشىدۇ؛ ئۇنىڭغا بويسۇنمىغانلار مەڭگۈگە ھالاك بولىدۇ.


(2) «خۇدانىڭ شەھىرى» (يەنى «قۇددۇس»، يېرۇسالېم ياكى «زىئون») ۋە «خۇداغا يات شەھەر» (بابىل، «مۇشۇ دۇنيادىكى شەھەر»). زىئونغا تەۋەدىكىلەرنىڭ پارلاق كېلەچىكى؛ «مۇشۇ دۇنيادىكى شەھەر»دىكىلەرنىڭ چوڭ بالايىئاپەتكە يۈزلىنىشى.


(3) خۇدانىڭ پاك-مۇقەددەسلىكى. خۇدا مۇقەددەسلىكى ھەم ئۆزىنى ئىسرائىلغا مەڭگۈلۈك باغلىغانلىقى بىلەن: «ئىسرائىلدىكى مۇقەددەس بولغۇچى» ــ دېيىلىدۇ.


(4) خۇدا دۇنيادىكى بارلىق تارىخنى ئىدارە قىلغۇچى، شۇنداقلا ئۆز خەلقىنىڭ بەخت-بەرىكىتىنى كۆزلەپ بارلىق تارىخنى باشقۇرغۇچىدۇر. ئۇ كەلگۈسى ئىشلارنى تېخى يۈز بەرمىگەن چاغلاردىمۇ بىلگەچكە، ئۆز خەلقىنى ئىشەنچ-ئېتىقادىدا ھەم ئۆزىگە تايىنىشتا چىڭ تۇرۇشقا رىغبەتلەندۈرۈش ئۈچۈن، ئۆزى مۇۋاپىق دەپ قارىغاندا ئۇلارغا بەزى ئىشلارنى (پەيغەمبەرلەر ئارقىلىق) ئالدىنئالا ئېيتىدۇ.


(5) ئىنساننىڭ ئۆز-ئۆزىگە تايىنىشى خۇداغا يىرگىنچلىكتۇر؛ خۇداغا تايانغانلار ئۇنىڭ خۇرسەنلىكى بولىدۇ؛ ھەتتا مۇشۇ دۇنيادىكى بارلىق جاپا-مۇشەققەتلەر، دەرد-ئەلەملىك ئىشلار ئارىسىدىمۇ ئۇ ئۇلارغا ئارام-خاتىرجەملىك بېرىدۇ.


كۆرۈنۈشتە يەشايا پەيغەمبەر پادىشاھ ئائىلىسىدە ياكى ئاقسۆڭەك بىر ئائىلىدە تۇغۇلغان؛ ئۆزىنىڭ كىتابىدىن ھەم تەۋراتتىكى باشقا بەزى قىسىملاردىن كۆرۈنىدۇكى، ئۇ ئوردىغا كىرىپ-چىقىشقا ھوقۇقلۇق، شۇڭلاشقا ئوردىدىكى بارلىق ئىشلارغا، جۈملىدىن پادىشاھنىڭ دىپلوماتىك مۇناسىۋەتلىرىگە (مەيلى مەخپىي ياكى مەخپىي بولمىسۇن) ناھايىتى تونۇش ئىدى. يەنە ئوچۇق كۆرۈنىدۇكى، مۇشۇ «يۇقىرى مۇناسىۋەت» ئۇنىڭغا نىسبەتەن «ھېچنېمە» ھېسابلانمايتتى. ئۇنىڭ ئەللىك يىللىق پەيغەمبەرلىك خىزمىتى داۋامىدا، ئۇ ھېچ قورقماستىن پادىشاھلارغا، چەتئەللىك ئەلچىلەرگە، كاھىنلار ۋە ھەرخىل دىنىي ئەربابلارغا، سوتچىلارغا ھەم ھەر دەرىجىلىك ئەمەلدارلارغا قاتتىق تەنبىھ ھەم ئاگاھلارنى بېرىشتىن باش تارتماي كەلگەن. ئۇ يەتكۈزگەن بايان-خەۋەرلەرگە خەلق ئىشەنمەي مازاق قىلىپ كەمسىتسىمۇ، ئۇ يەنىلا خۇدانىڭ سۆز-كالامىنى ئۇلارغا يەتكۈزۈپ تۇراتتى.

ئۇنىڭ خۇدا تەرىپىدىن پەيغەمبەر بولۇشقا «تولۇق چاقىرىلىشى» مەزكۇر كىتابنىڭ 6-بابىدا بىز ئۈچۈن خاتىرىلەنگەن. بۇ چاقىرىلىش نېمىشقا بىرىنچى بابتا ئەمەس، بەلكى 1-بابتىن 5-بابقىچە خاتىرىلەنگەن خەۋەرلەردىن كېيىن كېلىدۇ؟ ناھايىتى ئېنىق تۈرۈپتۇكى، بىز مۇشۇ ئاۋۋالقى (1-5-بابتىكى) خەۋەرلەردىن ئۇنىڭ باشقىلارنىڭ گۇناھلىرىغا خۇدانىڭ تەنبىھ بەرگۈچى «قورالى» بولغانلىقىنى بىلىمىز؛ 6-بابتىكى چاقىرىلىش ئارقىلىق ئۇ ئۆزىنىڭ گۇناھقا چۆمگەنلىكىنى ھەم گۇناھنىڭ چوڭقۇر يىرگىنچلىك ئىكەنلىكىنى سەزگەنلىكىنى بىزنىڭ چۈشىنىشىمىزنى ئۈمىد قىلىدۇ. مۇشۇ ئالدىنقى بەش بابتا ئىسرائىل ھەم پۇقرالىرىغا بەش قېتىم «ھالىڭلارغا ۋاي!» دەپ جاكارلايدۇ، كېيىن ئۇ خۇدانىڭ پاك-مۇقەددەسلىكىنى، ئۇنىڭ ئۇلۇغلۇقىنى كۆرۈپ: «ئۆزۈمگە ۋاي!» دەپ قاتتىق ئازابلىنىدۇ. ئۇنى ئەڭ ئازابلىغان گۇناھلىرى ئۆزىنىڭ ئورۇنسىز، ناپاك گەپ-سۆزلىرى ئىدى؛ بۇ جەھەتتە ئۇ ئۆزىنىڭ ئۆز دەۋرىدىكى ئادەملەرنى بۇلغايدىغان گۇناھلارنىڭ تەسىرىنى قوبۇل قىلغانلىقىنى سېزىپ: ــ

«ئۆزۈمگە ۋاي! مەن تۈگەشتىم! چۈنكى مەن لەۋلىرى ناپاك ئادەممەن ھەم ناپاك لەۋلىك بىر خەلق بىلەن ئارىلىشىپ تۇرۇپ، ئۆز كۆزۈم بىلەن پادىشاھقا، يەنى ساماۋى قوشۇنلارنىڭ سەردارى بولغان پەرۋەردىگارغا قارىدىم!» ــ دېدى.

ئۇنىڭ نالە-پەريادىنى ئاڭلىغان رەب پەرىشتىسىنى قۇربانگاھدىن بىر چوغنى ئېلىپ كېلىپ ئۇنىڭ ئاغزىغا تەگكۈزۈشكە بۇيرۇدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ گۇناھلىرى كەچۈرۈم قىلىنغانلىقى جاكارلاندى (يەشايا بۇ بىر ۋەقەدىن گۇناھلارنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشىنىڭ قۇربانگاھ بىلەن زىچ مۇناسىۋىتى بار ئىكەنلىكىنى ئېنىق چۈشەندى؛ كېيىنرەك مۇشۇ خەۋەر مۇقەددەس روھنىڭ ۋەھىيسى بىلەن تېخىمۇ ئېنىق بولىدۇ). خۇدانىڭ: «مەن كىمنى ئەۋەتىمەن ۋە كىم بىزگە ۋەكىل بولۇپ بارىدۇ؟» دېگەن ئاۋازىنى ئاڭلاپ، يەشايا ئۆزىنى كۆرسىتىپ: «مانا مەن! مېنى ئەۋەتكەيسەن» ــ دېدى.

خۇدا ئۇنىڭغا: «گېپىڭنى ئاڭلاشنى رەت قىلىدىغان مۇشۇ خەلقىڭگە سېنى ئەۋەتىمەن؛ ئۇلار خەۋىرىڭنى ئاڭلىغانسېرى باغرىنى تېخىمۇ قاتتىق قىلىدۇ» ــ دەيدۇ. بۇ بولسا كىشىلەر ئانچە ياقتۇرمايدىغان بىر ۋەزىپىدۇر! شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ كۆڭلى ئازابلىنىپ: «ئەمدى مۇشۇنداق ئىشلار قاچانغىچە داۋاملىشىدۇ؟» دەپ سورىشى ئەجەبلىنەرلىك ئىش ئەمەس (11:6).

يەشاياغا ئىسرائىللار ئىچىدە خۇداغا سادىق بولغان، ئۇنىڭ خەۋىرىنى ئاڭلاپ ئىشىنىدىغان بىر «قالدىسى»، «قالدۇرۇلغان قىسىم» ياكى «ساقلانغان قىسىم»نىڭ ھەرقاچان مەۋجۇتلۇقى ئايان قىلىنىدۇ. يەشايا بولسا ئۇلارنىڭ خىزمىتىدە بولىدۇ؛ «قالدىلار» كېيىنرەك يەشايا تاپشۇرۇۋالىدىغان خەۋەرلەرنى ئاڭلايدۇ، چىڭ ساقلايدۇ ۋە بۇلارنى كېيىنكى دەۋرلەرگە يەتكۈزىدۇ، دەپمۇ ئېيتىلىدۇ. ئەمەلىيەتتە مۇشۇ گەپنىڭ ھەقىقەت ئىكەنلىكى تۈپەيلىدىن بۈگۈن يەشايانىڭ كىتابىنى ئۆز قولىمىزدا تۇتۇش نېسىۋىمىز بار بولغان؛ خۇداغا سادىق بولغان مۇشۇ «قالدىسى» ئۇنىڭ ھەم باشقا پەيغەمبەرلەرنىڭمۇ يازغانلىرىنى ئۆز ئەينى كۆچۈرۈپ ساقلىغان.

يەھۇدىيلارنىڭ «ھەدىسلىرى»گە ئاساسەن، يەشايا پەيغەمبەر رەزىل پادىشاھ ماناسسەھ تەرىپىدىن ھەرە بىلەن ھەرىدىلىپ، ئىككى پارچە قىلىپ ئۆلتۈرۈلگەن («ئىبر.» 37:11-ئايەتنى كۆرۈڭ)، بىراق ئۇ خۇدانىڭ سۆزىگە كىرىپ يازمىلىرىنى ئۆزىگە ئەگەشكەنلەرگە تاپشۇرغانلىقى ئۈچۈن، مۇشۇ يازمىلار بۈگۈنگىچە قولىمىزدا ساقلانغان.

ئۆز خەلقى ئۈچۈن ئەللىك يىل خىزمەت قىلىش داۋامىدا، يەشايا نۇرغۇن بېشارەتلەرنى بەرگەن. بىراق «بېشارەت» دېگىنىمىز نېمە؟ بېشارەت بولسا ئۆتكەنكى، ھازىرقى ياكى كەلگۈسىدىكى مەلۇم بىر ئىش توغرۇلۇق خۇدانىڭ قارىشى ئايان قىلىش ياكى خۇدانىڭ ئۆزى توغرۇلۇق مەلۇمات بېرىش. بەلكىم كۆپىنچىمىز بېشارەت كەلگۈسى ئىشلارنى ئالدىنئالا ئېيتىشتىن ئىبارەت دەپ قارايمىز؛ ئەمەلىيەتتە بېشارەتلەر يۇقىرىقى تەرەپلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، بىراق بېشارەتنىڭ ئەڭ مۇھىم ئامىلى كەلگۈسىدىكى (ياكى ئۆتكەنكى) بىر ئىشنىڭ نېمە ئىكەنلىكى ئەمەس، بەلكى ئىشنىڭ نېمىشقا بولغانلىقىدىن ئىبارەتتۇر. ئالدىنئالا ئېيتىلغان مەلۇم بەزى ئىشلارنىڭ يۈز بەرگەنلىكى بېشارەتنىڭ خۇدادىن كەلگەنلىكىنى تەستىقلايدۇ ھەم خۇدادىن ئەيمىنگۈچىلەرنى بېشارەتنىڭ قالغان قىسىملىرىغا ئىشىنىپ چىڭ تۇتۇشقا رىغبەتلەندۈرىدۇ. بىراق خۇدانىڭ پەيغەمبەرلىرىگە بېشارەتلەرنى بېرىشتىكى تۈپ مەقسىتى ئۆزىمىزگە ھەقىقىي ئەھۋالىمىزنى ئايان قىلىش ھەم بىزنى ئۆزىگە يېقىنلاشتۇرۇشتىن ئىبارەتتۇر.

يەشايا، شۈبھىسىزكى، مۇشۇ كىتابتا خاتىرىلەنگەن بېشارەتلەردىن سىرت نۇرغۇن بېشارەتلەرنى بەرگەن ھەم مۇشۇلارنى بەلكىم خاتىرىلىگەن. بىراق ئىشىنىمىزكى، ئۇ خۇدانىڭ روھىنىڭ يوليورۇقى ھەم ۋەھىيسى بىلەن ئۆزى بەرگەن نۇرغۇن بېشارەتلەردىن بىرنەچچىسىنى تاللاپ توپلاپ، ئۇلارنى ھازىر قولىمىزدىكى بۇ «يەشايا» كىتابى قىلدى. ئۇ مۇشۇ بېشارەتلەرنى ئۆزى قوبۇل قىلغان تەرتىپ بويىچە رەتلىگەن ئەمەس؛ تەرتىپ كۆپ ۋاقىتلاردا ئانچە مۇھىم ئەمەس. ئومۇمىي جەھەتتىن ئېيتقاندا، بېشارەتلەر بىزگە تۆۋەندىكى نۆۋەت بويىچە ھەرخىل ھەقىقەتلەرنى تەكىتلەيدۇ: ــ


(ئا) گۇناھ ۋە تەكەببۇرلۇق مەسىلىسى ھەم ئاقىۋەتلىرى

(ئە) خۇدانىڭ گۇناھ توغرۇلۇق ئاگاھلاندۇرۇشلىرى

(ب) خۇدا ئەۋەتكەن قۇتقۇزغۇچىسىنىڭ قۇربانلىقى ئارقىلىق بولغان نىجات-قۇتقۇزۇلۇش

(پ) خۇدانىڭ نىجاتىنى قوبۇل قىلىشتىن كېلىپ چىقىدىغان بەخت-بەرىكەتلەر

(ت) خۇدانىڭ ئۆز نىجاتىنى قوبۇل قىلمىغانلارغا چۈشۈرىدىغان جازاسى


«يەشايا» كىتابىنىڭ ئۈچ قىسمى ــ قىسقىچە يەكۈن

خۇدا مۇشۇ دۇنيادىكى ھەربىر ئەل-يۇرتقا بىردىن پەيغەمبەر ئەۋەتكەن، دېگەن سۆز دائىم ئېيتىلىدۇ. بىراق تەۋرات، زەبۇردا دېيىلگەنلەرگە ئاساسەن ئۇنىڭغا ئىشەنمەيمىز. تەۋراتقا ئاساسەن خۇدا بۇتپەرەسلىككە تولۇپ كەتكەن بۇ دۇنيادىن بىرلا ئادەمنى تاللىۋېلىپ ئۇنى ئۆزىگە چاقىرغان؛ مۇشۇ كىشى بولسا ئۆز بۇتلىرىنى تاشلاپ خۇدانىڭ ئاۋازىغا ئەگەشكەن. مۇشۇ ئادەم بولسا ھەزرىتى ئىبراھىم ئىدى. خۇدا ئۇنىڭغا مۇنداق ۋەدە قىلىپ: ــ

«سەن ئارقىلىق يەر يۈزىدىكى بارلىق ئائىلە-قەبىلىلەر بەخت-بەرىكەت تاپىدۇ

مېنىڭ ئاۋازىمغا قۇلاق سالغىنىڭ ئۈچۈن يەر يۈزىدىكى بارلىق ئەل-يۇرتلار نەسلىڭنىڭ نامى بىلەن ئۆزلىرى ئۈچۈن بەخت-بەرىكەت تىلەيدۇ» ــ دېدى («يارىتىلىش» 12-باب ھەم 22-بابنى كۆرۈڭ). ئىبراھىمدىن ئىسھاق ھەم ئىسمائىل تۆرەلگەن؛ ئىسھاقتىن ياقۇپ تۆرەلگەن. ياقۇپ كېيىن خۇدا تەرىپىدىن «ئىسرائىل» دەپ ئاتالغان. ياقۇپ (يەنى ئىسرائىل) بولسا «ئىسرائىل» ياكى «يەھۇدىيلار» دەپ ئاتالغان ئەلنىڭ ئەجدادى ئىدى. خۇدانىڭ ھەزرىتى ئىبراھىمغا دېگىنىگە ئاساسەن، ئۇنىڭ «ئەۋلادى»، يەنى ئىسرائىل ئارقىلىق «يەر يۈزىدىكى بارلىق ئائىلە-قەبىلە بەخت-بەرىكەت تاپىدۇ». خۇدا ئۆز ھەقىقىتىنى ئىسرائىل ئارقىلىق پۈتكۈل دۇنياغا ئايان قىلماقچى ئىدى. شۇ مۇناسىۋەت بىلەن «يەشايا»دىكى 2-بابتا مۇنۇلارنى كۆرىمىز: ــ

«ئاخىرى زامانلاردا پەرۋەردىگارنىڭ ئىبادەتخانىسى جايلاشقان تاغ تاغلارنىڭ بېشى بولۇپ بېكىتىلىدۇ،

ئۇ ھەممە دۆڭ-ئېگىزلكتىن ئۈستۈن قىلىپ كۆتۈرۈلىدۇ؛

بارلىق ئەل-خەلقلەر ئۇنىڭغا قاراپ ئېقىپ كېلىشىدۇ.نۇرغۇن قوۋملار بىر-بىرىگە: ــ

«كېلىڭلار، پەرۋەردىگارنىڭ تېغىغا،

يەنى ياقۇپنىڭ خۇداسىنىڭ ئۆيىگە چىقايلى؛

ئۇ ئۆز يوللىرىنى بىزگە ئۆگىتىدۇ،

بىز ئۇنىڭ تەرىقىلىرىدە ماڭىمىز» ــ دېيىشىدۇ».

خۇدا ئىسرائىلنى ئۆز ھەقىقىتىنى يەتكۈزۈشتىكى ۋاسىتە قىلماقچى ئىدى؛ يۇقىرىدا ئوقۇغىنىمىزدەك، ئىسرائىل ئاخىرقى زامانلاردا شۇنداق رولدا بولىدۇ. بىراق بۈگۈنگە قەدەر ئۇلار بۇ رولدا خۇدانىڭ مەقسىتىنى ھېچ ئەمەلگە ئاشۇرغىنى يوق؛ يەشايا پەيغەمبەر بولغان دەۋردە، ئىسرائىل دۇنيانى ئۆز خۇداسىغا ئىشىنىشكە جەلپ قىلغان ئەمەس؛ ئەكسىچە، ئۇلارنىڭ ئىشەنچسىزلىكى ھەم بۇتپەرەسلىك قىلمىشى تۈپەيلىدىن بارلىق ئەللەر «جىمى ئالەمنى باشقۇرغۇچى دەل خۇدايىمىزدۇر» دەيدىغان شۇ ئىسرائىل خەلقىنى «بۇتپەرەسلەر!» دەپ مازاق قىلغان. ئەمما ھەممىگە قادىر ئاشۇنداق ئەھۋالدا ئىسرائىلنى نېمە قىلماقچى بولىدۇ؟ «يەشايا» كىتابى دەل مۇشۇ سوئالغا جاۋاب بېرىدۇ. خۇدا ئىسرائىلدىن، داۋۇت پەيغەمبەرنىڭ ئەۋلادى بولغان پاك بىر قىزدىن تۇغۇلىدىغان، ئاخىرقى زاماندا ئىسرائىلنى ئاندىن دۇنيانى ئىدارە قىلىدىغان كارامەت بىر پادىشاھنى تۇرغۇزىدۇ؛ ئۇنىڭ ھۆكۈمرانلىقى پۈتكۈل دۇنياغا ئارام-خاتىرجەملىكنى يەتكۈزىدۇ. بىراق (بېشارەت بويىچە) بۇ پادىشاھ ئىسرائىل يات بىر ئەلنىڭ ئىمپېرىيەسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى ئاستىدىكى ئاجايىب قاتتىقچىلىق بولغان بىر ئائىلىدە دۇنياغا كېلىدۇ. بۇ «يەشايا» كىتابىنىڭ بىرىنچى قىسمىنىڭ (1-37-باب) مۇھىم بىر تېمىسىدۇر؛ ئۇنى «پادىشاھ قىسمى» دەپ ئاتاشقىمۇ بولىدۇ.

بىز «ئىككىنچى قىسىم» دەپ قارىغان 38-55-بابلاردا، ئىسرائىلنىڭ گۇناھلىرى تۈپەيلىدىن خۇدا مەقسىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرمىغانلىقى يەنە تىلغا ئېلىنىدۇ. بۇتپەرەسلىكنىڭ قاراڭغۇلۇقى باسقان دۇنيادا ئىسرائىل «خۇدانىڭ گۇۋاھچىسى» سۈپىتىدە ھېچ نەتىجە چىقىرالمىغان. بىراق خۇدانىڭ مەقسەتلىرى نىشانغا يەتمەي قېلىشى ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس؛ چۈنكى «مېنىڭ قۇلۇم» دېگەن بىر زات پەيدا بولىدۇ. ئىسرائىل قىلالمايدىغان ئىشنى ئۇ قىلىپ، خۇدانىڭ ھەقىقىتىنى ئاۋۋال ئىسرائىلغا، ئاندىن دۇنياغا يەتكۈزىدۇ. مۇشۇ ۋەزىپىسى تۈپەيلىدىن خۇدا قۇلىغا (مەسىھگە) كېيىن يەنە «ئىسرائىل» دېگەن نامنى قويىدۇ؛ ئۇ يەنە «پەرۋەردىگارنىڭ بىلىكى» ياكى «پەرۋەردىگارنىڭ بىلەك-قولى»، يەنى خۇدانىڭ ئۆز قۇدرىتى، دەپ ئايان قىلىنىدۇ. بىراق خۇدانىڭ خەۋەر-ھەقىقىتىنى يەتكۈزۈش جەريانىدا، «قۇل» ئەشەددىي قارشىلىققا ئۇچرايدۇ؛ ئۇ ئۇرۇلىدۇ، ئادەملەر ئۇنىڭ يۈزىگە تۈكۈرىدۇ ھەم ئۇنىڭ دۈمبىسىنى قامچىلايدۇ. بىراق قۇل بولسا مۇشۇ مۇئامىلىدىن باش تارتمايدۇ ياكى قول ياندۇرمايدۇ. ھەتتا ئۇنى ئۇرۇش شۇنداق دەرىجىگە يېتىدۇكى، ئۇنىڭ چىرايى تونۇغۇسىز بولۇپ كېتىدۇ. ئۇنى «خۇدا ئەۋەتكەن خەۋەرچى» دېيىشنىڭ ئورنىدا، ئۇلار ئۇنى ئىنسان ئارىسىدىكى ئەڭ لەنىتى ھەم جىنايەتچى دەپ ھېسابلاپ، دەھشەتلىك ئۆلتۈرۈۋېتىدۇ. بۇ خەۋەر «يەشايا» كىتابىنىڭ مەركىزى ھەم مېغىزى. 

بۇ پاك-دىيانەتلىك ئادەمنىڭ ئۆلۈمى بىلەن خۇدانىڭ قاتتىق قەھر-غەزىپى پۈتكۈل دۇنياغا ياغدۇرۇلماي قالمايدۇ دەپ ئويلىشىمىز مۇمكىن. ئەمەلىيەتتە بۇ ئىشلار دەل خۇدانىڭ مەقسەتلىك پىلانى ئىدى؛ قۇلنىڭ رەزىل ئادەملەرنىڭ قولىدا بولغان ئەشەددىي ئۆلۈمىدە، خۇدا پەقەت ئىسرائىلنىلا ئەمەس، بەلكى بارلىق دۇنيانى كەچۈرۈمگە ئېرىشسۇن دەپ، بارلىق گۇناھلىرىمىزنى قۇلنىڭ زىممىسىگە يۈكلەپ بىزنىڭ ئورنىمىزدا جازالايدۇ. قۇل بولسا ئۆز ئىختىيارى بىلەن شۇنداق يولنى تاللاپ، ئۆزىنى «گۇناھنى يۇيىدىغان قۇربانلىق» سۈپىتىدە ئوتتۇرىغا چىقىرىدۇ. بۇ جەھەتتە ئۇ قۇربانلىق بولۇشتا تاللاش ئىمكانىيىتى يوق بولغان ھايۋانلارغا ئوخشىمايتتى، ئۇ خۇداغا ھەم ئىنسانغا بولغان مۇھەببىتىدىن مۇشۇ يولنى ئۆز ئىختىيارى بىلەن تاللىغان (53-باب).

قۇل دەپنە قىلىنىدۇ؛ بېشارەتتىن كۆرۈنىدۇكى، ئۇ بىر باي ئادەمنىڭ قەبرىسىگە دەپنە قىلىنىدۇ. بىراق ئادەملەر تېخى ئۇنى «خۇدا لەنەت قىلغان»، «ھېچ پەرزەنت كۆرمەي ئېلىپ كېتىلگەن» دەپ ھېسابلىغىنىدا، قۇل ئەكسىچە مەڭگۈلۈك تىرىلگەن، كۆپ پەرزەنتلىك، ئالەمنىڭ ئەڭ يۇقىرى جايىغا كۆتۈرۈلگەن، دەپ ۋەھىي قىلىنىدۇ. ئۇنى تونۇش ئارقىلىق «نۇرغۇن ئادەملەر» ھەققانىي قىلىنىدۇ. مانا بۇنى «يەشايا» كىتابىنىڭ ئىككىنچى قىسمى، «قۇل قىسمى» دەپ ئاتاشقا بولىدۇ.

ئۈچىنچى، يەنى ئاخىرقى قىسىم (56-66-بابلار)نىڭ دەسلىپىدە بىز ئەمدى يەنە يەشايانىڭ ئۆز دەۋرىگە كېلىمىز. گۇناھ ھەم مەغلۇبىيەتلەرنىڭ مەسىلىلىرى يەنىلا ئالدىمىزدا تۇرىدۇ؛ بىراق بىرىنچى قىسمى بىلەن سېلىشتۇرغاندا شۇ دەۋر تېخىمۇ زۇلمەت، تېخىمۇ قاراڭغۇلۇق ئىچىدە قالىدۇ. شۇنداق بولغىنى بىلەن خۇدانىڭ مۆمىن بەندىلىرى ھەقىقەتتە چىڭ تۇرۇشقا رىغبەتلەندۈرۈلىدۇ؛ خۇدا ئىسرائىلغا ياكى دۇنياغا «نىجات كەلتۈرگۈدەك ھېچ ئادەم»نى تاپالماي، مۇشۇ ئىشنى ئۆزىنىڭ «ئۆزۈمنىڭ بىلەك-قولۇم» ئارقىلىق قىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇ «خۇدانىڭ روھى ۋۇجۇدىدا تۇرغان» «ھەمجەمەت-قۇتقۇزغۇچى» دەرۋەقە زىئونغا پات ئارىدا كېلىدۇ، دەپ جاكارلايدۇ (59-باب، 16-21-ئايەتلەر). بىز ئىككىنچى قىسمىدىن «پەرۋەردىگارنىڭ بىلەك-قولى»نىڭ «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى»غا ئوخشاش ئادەم ئىكەنلىكىنى بىلىمىز. ئۇ «پەرۋەردىگارنىڭ روھى بىلەن «مەسىھ قىلىنغان»»، «نىجاتنىڭ كىيىم-كېچىكى كىيدۈرۈلگەن» دېگەن سۈپەتلەردە كېلىدۇ؛ ئۇنىڭ كېلىشى ھەم خىزمىتى ئارقىلىق ئىسرائىلنىڭ پارلاق كېلەچىكى بولىدۇ. ئۇلار خۇدانىڭ شان-شەرىپىگە تولغان يېڭى ئاسمان، يېڭى زېمىننىڭ مەركىزى بولىدۇ.

«مەسىھ قىلىنغان» دېگەن زات، يەنى خۇدانىڭ «مەسىھ»ى بولسا «مۇشۇ ئىشلارنىڭ ھەممىسى ئەمەلگە ئاشۇرۇلمىغۇچە ئارام ئالمايمەن، دۇئادىن توختىمايمەن» دەپ ۋەدە قىلىدۇ؛ ئۇ يەنە مۇشۇ ئىش ئۈچۈن دۇئا قىلىشقا يەنە باشقا «كۆزەتچىلەر»نى تەمىنلەشكە ۋەدە قىلىدۇ. مۇشۇ «تارماق قىسمى» مەسىھنىڭ دۇنيانى سوراق قىلىشقا چۈشىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان غايىبانە بىر كۆرۈنۈش بىلەن ئاخىرلىشىدۇ.

مۇشۇ ئەڭ ئاخىرقى ۋەھىيدە بولسا ئىسرائىلنىڭ شۇ چاغدىكى (ئاخىرقى زاماندىكى) ئەھۋالى تېخىمۇ خەتەرلىك كۆرسىتىلىدۇ. ئۇلار سوراق قىلىنىپ پاك-مۇقەددەس بىر خۇدانىڭ ئالدىدا تەييار تۇرۇشتىن يىراق بولىدۇ. ئۇلار بۇنى ئېنىق بىلىپ، خۇدانىڭ ئىسرائىلغا يەنە بىر قېتىم نىجاتلىق مۆجىزە يارىتىش ئۈچۈن «كۆڭلىمىزنى ئۆزۈڭگە بۇرىغايسەن» دەپ قاتتىق ۋە ئازابلىق نالە-پەريادلارنى كۆتۈرىدۇ.

خۇدانىڭ بۇ دۇئالارغا ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدىغان جاۋابى بار. دەسلەپتە، ئۇ «مېنى ئىزدىمىگەن بىر خەلق»قە ئۆزۈمنى تاپقۇزىمەن ھەم نامىم بىلەن ھېچ مۇناسىۋەتسىز بولغان بىر «ئەل»گە ئۆزۈمنى ئايان قىلىمەن، دەيدۇ (1:65). دۇنيا سوراق قىلىنىپ ئۇنىڭ جازاسىغا چۆمۈپ كېتىدۇ. ئىسرائىل ھالاكەت گىرداۋىغا چۈشۈپ قالاي دەپ قالغاندا، ئۇلار ئارىسىدىكى «قالدى» سەۋەبىدىن قۇتقۇزۇلىدۇ. خۇدانىڭ مۇشۇ «قالدىسى» ھەم ئۆزىنى «ئىزدىمەي» تاپقان بۇ «ئەل»، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ پەرزەنتلىرىگە بولسا خۇدا يېڭى ئاسمان-زېمىننىڭ مەركىزى بولغان، قايتىدىن يېڭىلاندۇرۇلغان «ئىسرائىل» دېگەن زېمىننى بېرىدۇ. بىر كۈن ئىچىدىلا «روھىي ئائىلە» سۈپىتىدە يېڭى بىر «ئىسرائىل» تۇغۇلىدۇ. خۇدانىڭ سوت-جازاسىدىن تىرىك قالغان «يات ئەللەر» بولسا ئۆزلىرىگە تارقىلىپ كەلگەن يەھۇدىيلەرنى «پەرۋەردىگارغا ئاتىغان ھەدىيە» سۈپىتىدە يېرۇسالېمغا قايتۇرۇپ ئاپىرىدۇ. پۈتكۈل دۇنيا رەبكە ئىبادەت قىلغۇچى بىر خەلق بولىدۇ.

شۇنىڭ بىلەن خۇلاسىلەپ ئېيتقاندا، مەزكۇر كىتابنى ئۈچ قىسىمغا بۆلۈشكە بولىدۇ. ئۇلار تۆۋەندىكىچە: ــ


(1) پادىشاھ قىسمى (1-37-باب)

 (5-1-باب) تېمىلارنى تونۇشتۇردىغان بېشارەتلەر: ــ

 ئىسرائىلنىڭ ئىككى يۈزلۈك خاراكتېرى

 خۇدانىڭ يېقىندا بولىدىغان جازاسى

 خۇدانىڭ «قالدى»سى

 خۇدانىڭ كەلگۈسى پارلاق سەلتەنىتى

 «پەرۋەردىگارنىڭ كۈنى» تونۇشتۇرۇلىدۇ

 مۇشۇ بابلارنى بولسا كىتابنىڭ كېيىنكى قىسمىدىكى ھەرخىل تېمىلاردا بايان قىلىنغان بېشارەتلەرنىڭ ئۇرۇقى دېيىشكە بولىدۇ.

 6-باب: خۇدانىڭ يەشايانى چاقىرىشى

11-7-بابلار: كەلگۈسى پادىشاھ ھەم ئۇنىڭ خەلقى توغرۇلۇق بېشارەتلەر

 پادىشاھنىڭ سىرلىق ھالدا تۇغۇلۇشى (پاك قىزدىن، يوقسۇل ئەھۋالدا)

 پادىشاھنىڭ پارلاق سەلتەنىتى

 يەھۇدا ھەم ئىسرائىل «خۇدانىڭ ئارامى»نى رەت قىلىدۇ.

 12-باب: كەلگۈسىدىكى غەلىبىلىك ناخشا

 27-13-بابلار: يات يۇرتلار توغرۇلۇق بېشارەتلەر

 ئىسرائىل بىلەن ئەللەرنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەت توغرۇلۇق بېشارەتلەر؛ دۇنيا

 تارىخىنى باشقۇرغۇچى خۇدادۇر. ئەللەر توغرۇلۇق ھەربىر بېشارەت باشقا-باشقا بولۇپ، شۈبھىسىزكى، خۇدا ھەم ئۇنىڭ تۈپكى مەقسەتلىرى توغرۇلۇق ھەقىقەتلەرگە مىسال بولۇش سۈپىتىدە تاللانغان. مۇشۇ بېشارەتلەر ئۈچ دەۋر بويىچە، يەنى 13-20، 21-23، 24-27-بابلار بويىچە بايان قىلىنىدۇ. ئۈچىنچى دەۋر بېشارەتلەر بولسا «دۇنيانىڭ شەھىرى» بىلەن «خۇدانىڭ شەھىرى»نىڭ ئاقىۋەتلىرىنى سېلىشتۇرىدۇ.

 37-28-بابلار: ئىسرائىل ۋە يات ئەللەر؛ خۇدانىڭ ئاخىرقى سوتى ھەم جازاسى؛ زىئونغا قايتىش؛ ئاسۇرىيە بىلەن ئاخىرقى ئېلىشىش؛ خۇدانىڭ قۇتقۇزۇشى


 (2) «قۇل» قىسمى (38-55-بابلار)

 38-باب : ھەزەكىيانىڭ كېسىلى ھەم ساقايتىلىشى

 39-باب : ئەجەللىك قارار

 23:44-40 دۇنياغا كېلىدىغان زور تەسەللى. بۇتپەرەسلەرنىڭ نادانلىقى

 خۇدا تەڭداشسىز ياراتقۇچى

«پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى» تونۇشتۇرۇلىدۇ

 ئىسرائىلنىڭ كەلگۈسىدىكى بەختى

 22:48-24:44 «زور قۇتقۇزۇش»

 ئىسرائىلنىڭ بابىلدىن قۇتقۇزۇلۇشى ــ «قورەش» ئارقىلىق ۋەدە قىلىنغان

 55-49-بابلار: «تېخىمۇ زور قۇتقۇزۇش» ــ ئىسرائىل ھەم دۇنيانىڭ گۇناھتىن قۇتۇلۇپ خۇدانىڭ سەلتەنىتىگە كىرىشى ــ «مەسىھ» ئارقىلىق ۋەدە قىلىنغان


 (3) «غەلىبە قىلغۇچى مەسىھ» قىسمى (56-66-بابلار)

 59-56-بابلار: قاراڭغۇلۇق كۈنلەردە ھەققانىيلارغا بېرىلگەن رىغبەتلەر

 خۇدانىڭ زور رەھىمدىللىقى، قۇرۇق دىننىڭ يىرگىنچلىكى.

 رەزىللەر نىجاتسىز قالسا تېخىمۇ رەزىل بولۇپ كېتىدۇ.

 «ھەمجەمەت-قۇتقۇزغۇچى»نىڭ يېقىن كېلىشى.

 62-60-بابلار: ئىسرائىلنىڭ «ھەمجەمەت-قۇتقۇزغۇچى»سى ئارقىلىق بولغان پارلاق كېلەچىكى

 پۈتكۈل دۇنياغا ئىسرائىل ئارقىلىق بەخت ئاتا قىلىنىدۇ.

 يېڭى ئاسمان، يېڭى زېمىن

 ھەممە ئىش «مەسىھ قىلىنغان غەلىبە قىلغۇچى»، يەنى «مەسىھ» ئارقىلىق بولىدۇ.

64-63-باب: «مەسىھ قىلىنغان غەلىبە قىلغۇچى» سوت قىلىپ جازالىغۇچى رولىدا  كۆرۈنىدۇ.

 ئىسرائىلنى توغرا يولغا بۇراشقا، خۇدانىڭ يېنىغا قايتۇرۇشقا خۇداغا كۆتۈرۈلگەن نالە-پەريادلار

 65-باب: خۇدانىڭ جاۋابى. ئىسرائىلنى ئۆزىگە قايتۇرۇش ئۈچۈن ئۇ ئاۋۋال يەھۇدىي ئەمەسلەرگە ئۆزىنى تونۇتۇپ ئايان قىلىدۇ. ئاندىن ئىسرائىلنى ئۆزىگە سادىق بولغان «قالدى»لار ئارقىلىق ئۆزىنىڭ يېنىغا قايتۇرىدۇ.

 66-باب: خۇدانىڭ قەدىرلەيدىغىنى مۇقەددەس ئىبادەتخانا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭدىن ئەيمىنىدىغان بەندىلىرىدۇر. ئىسرائىلنىڭ كېلەچىكى بېكىتىلدى، يەھۇدىي ئەمەسلەرگە ئىسرائىل ئارقىلىق مەڭگۈ بەخت ئاتا قىلىنىدۇ. پۈتكۈل دۇنيا خۇدانىڭ ئىبادىتىدە بولىدۇ. رەزىللەر ئۈستىگە جازا چۈشىدۇ. 


تېخىمۇ روشەنكى، ئىشلەتكەن سۆز-ئىبارىلەردىن قارىغاندا، يەشايا ئىنتايىن بىلىملىك ئادەم ئىدى. كىتابنىڭ كۆپىنچىسى ئىبرانىي تىلىنىڭ «شېئىر شەكلى» ياكى «چاچما شېئىر شەكلى»دە يېزىلغان. باشقا كىتابتا دېگىنىمىزدەك، ئىبرانىي شېئىرىيىتىدە مىسرالار پاراللېل، بەزىدە ئۈچ مىسرالىق يېزىلىدۇ. بىر كۇپلېتتىكى ھەربىر مىسرانىڭ ئوخشاپ كېتىدىغان ياكى سېلىشتۇرما بولىدىغان تېمىسى بار. دۇنيانىڭ بەختىگە يارىشا، نۇرغۇن تىللارغا تەرجىمە قىلىش مۇمكىن بولمايدىغان ۋەزىنلىك ياكى قاپىيەلىك شېئىردەك بولمىغان بۇ خىل شېئىرنى تەرجىمە قىلغىلى بولىدۇ. بىراق يەشايا پەيغەمبەر يەنە ئىبرانىي تىلىدا نۇرغۇن چاقچاقلارنى ھەم سانسىز سۆز ئويۇنلىرىنى قوللىنىدۇ ھەم ئۇنىڭدىن سىرت بەزى ۋاقىتلاردا قاپىيەلىك شېئىر ئۇسلۇبىدا يازىدۇ. بۇلارنى ئۇيغۇر تىلىغا تەرجىمە قىلغاندا شېئىر شەكلىدە ئىپادىلەشكە قەلىمىمىز ئاجىزلىق قىلىدۇ. ھالبۇكى، ئوقۇرمەنلەر بۇلاردىن ئازراق ھۇزۇرلانسۇن ھەم پەيغەمبەرنىڭ كۈچلۈك تىلىنىڭ پۇرىقىنى پۇرىسۇن دەپ ئىزاھاتلىرىمىزدا ئانچە-مۇنچە مىساللارنى كۆرسىتىپ بەردۇق. كىتاب يۈزدىن ئارتۇق «شېئىرىي بېشارەتلەر»، شۇنداقلا بەزى نەسرىي قىسىملاردىن تەركىب تاپقاندۇر.

ئەمەلىيەتتە كۆپ يەرلەردە شېئىرنىڭ ئەڭ مۇھىم ھەقىقىتى، شېئىرنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدىكى مىسرادا بولىدۇ. كۆپ شېئىرلارنىڭ ئالاھىدە بىر «مېھراب قۇرۇلمىسى» بار. بۇلاردىن «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە بىرنەچچە مىساللارنى كۆرسىتىمىز.

شۇڭا تەۋراتتىكى بېشارەتلىك بەزى كىتابلاردىن سىرت، «يەشايا» دېگەن كىتابنى باشقا كىتابلار بىلەن سېلىشتۇرۇشقا بولمايدۇ. ئوقۇرمەننىڭ تېما، مەزمۇن ياكى سۆزلىگۈچىنىڭ ئۆزگىرىشىدىن بەزىدە بېشى ئايلىنىپ قېلىشى مۇمكىن. بىز ئوقۇرمەنلەرنى پەقەتلا ئوقۇۋېرىشكە دەۋەت قىلىمىز. كىتابنىڭ نۇرغۇن سىرلىرى كېيىنكى قىسمىدىلا نۇرلىنىدۇ. يەشايا پەيغەمبەرنىڭ كىتابى خۇدانىڭ يوليورۇقى ھەم ۋەھىيسى بىلەن كىشىنى ئوقۇشقا تەقەززا قىلىدۇ. يەشايا پەيغەمبەر بەزىدە ئادەمنى چۆچىتىۋېتىدىغان ۋە قايمۇقتۇرۇۋېتىدىغان بايانلارنى قىلىدۇ، بەزىدە تۇيۇقسىز يېڭى-يېڭى بىر پېرسوناژلارنى بايان قىلىدۇ. پەقەت ئوقۇرمەن ئوقۇۋەرسىلا سىر ئېنىقلىنىدۇ. شۇڭا مۇقەددەس كىتاب توغرۇلۇق مۇنداق دېيىلگەن: «مۇقەددەس كىتابنىڭ ئەڭ ياخشى چۈشەندۈرگۈچىسى كىتابنىڭ ئۆزىدۇر». مۇشۇ ھەقىقەت-ھېكمەت «يەشايا» كىتابىغا تېخىمۇ ماس كېلىدۇ. يەشايا پەيغەمبەرنىڭ خۇدا ياكى ئىنسان توغرۇلۇق قىلغان بەزى بايانلىرى، شۈبھىسىزكى، بىزنى قاتتىق ئويغا سالىدۇ. كىتابتا خۇداغا تايانغان ئەڭ گۆدەك-ساددىلىرىمىز ئۈچۈن كۆڭۈلنى ياسايدىغان ھەم تەسەللى-رىغبەت بېرىدىغان كۆپ نەرسىلەر بار؛ ھەم بىزنى قاتتىق ئويلاندۇرىدىغان ھەم چوڭقۇر ئويلىشىمىزنى تەلەپ قىلىدىغان قىسىملىرىمۇ بار ــ

چۈنكى: ــ


«مېنىڭ ئويلىغانلىرىم سىلەرنىڭ ئويلىغانلىرىڭلار ئەمەس،

مېنىڭ يوللىرىم بولسا سىلەرنىڭ يوللىرىڭلار ئەمەستۇر؛

چۈنكى ئاسمان يەردىن قانچە يۇقىرى بولغىنىدەك،

مانا ئۆز يوللىرىم سىلەرنىڭ يوللىرىڭلاردىن،

مېنىڭ ئويلىغانلىرىم سىلەرنىڭ ئويلىغانلىرىڭلاردىن شۇنچە يۇقىرىدۇر» (55-باب، 8-9-ئايەت).

 شۇڭا ئالدىرىماي چايناپ يېگۈدەك ياخشى گۆشمۇ بار، ھەمدە بوۋاقلار ئۈچۈنمۇ روھ-قەلبنى قۇۋۋەتلەيدىغان، دەرھال ئىستېمال قىلغىلى بولىدىغان سۈتمۇ بار.

تولا چاغلاردىمۇ، مەلۇم بېشارەتنىڭ توپ-توغرا مەنىسى پەقەت بېشارەتنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇش ۋاقتىغا يەتكۈچە سىرلىق تۇرىدۇ. ئاندىن تولۇق چۈشەنگىلى بولىدۇ. «يەشايا» كىتابىنىڭ بۈگۈنگە قەدەر تېخى ئەمەلگە ئاشۇرۇلمىغان كۆپ بېشارەتلىرى بار. بىراق ئۇنىڭ «پاك قىزدىن تۇغۇلىدىغان پادىشاھ»، «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى» ھەم «قۇل ھەققانىي قىلغانلار» توغرۇلۇق ئۇلۇغ بېشارەتلىرىنىڭ بالدۇر ئەمەلگە ئاشۇرۇلغانلىقىغا ئىشىنىمىز؛ بۇ بېشارەتلەرنىڭ ئىشقا ئاشۇرۇلۇشىنىڭ «مەسىھ قىلىنغان غەلىبە قىلغۇچى»، يەنى ئەيسا مەسىھنىڭ ۋۇجۇدىدا قاچان، قەيەردە ھەم قانداق بولغانلىقىنى مۇقەددەس ئىنجىلدىن تولۇق كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. 


ئوقۇرمەنلەرگە ياردەم بولسۇن ئۈچۈن، شۇنداقلا ھەم كىتابدىن كېلىپ چىققان بەختىدىن بىز بىلەن بىرلىكتە ئورتاقلاشسۇن ئۈچۈن بىز 700دىن ئارتۇق ئىزاھاتنى قوشۇپ بەردۇق. بەزىلەر بۇلارنى بەك كۆپ دەپ قارىشى مۇمكىن؛ ئەمەلىيەتتە بىز ئازلىق قىلىدۇ دەپ قارايمىز؛ بۇلارنىڭ يەنە ئىككى ھەسسە كۆپ ئىزاھاتلارنى قويۇشنىڭمۇ ھەيران قالغۇچىلىكى يوق. قولىمىزدا تۇرۇۋاتقان، «يەشايا» كىتابىدىكى تېكىستنى بىرقەدەر تولۇقراق ئىزاھلىغان، ئەنگلىيەلىك ئالىم «موتيېر دوكتور» يازغان «يەشايا» دېگەن كىتاب بولسا 540 بەتتىن ئارتۇق. تەرجىمىمىزدە بىز بۇ كىتابتىن كۆپ پايدىلاندۇق. «موتيېر دوكتور» بۈگۈنگە قەدەر «يەشايا» كىتابىنى تەتقىق قىلىۋاتقىلى قىرىق يىل بولدى. ئۇنىڭ كىتابىنى «ئىنتېرئۇنىۋېرسىتېت نەشرىياتى» 1993-يىلى چىقاردى (IVP). بىز يەنە يەھۇدىي مەسىھىي ئالىم ئارنولد فرۇختىنبائۇمنىڭ ئەسەرلىرىدىن، 1920-يىللىرى قەشقەردە ئىشلەنگەن ئۇيغۇرچە نۇسخىسىدىن ھەم خەنزۇچە (1911-يىلىدىكى «خېخېبەن») «مۇقەددەس كىتاب» نۇسخىسىدىن كۆپ پايدىلاندۇق.


تەرجىمە خىزمىتىمىزدە، ئالىملارنىڭ «يەشايا»نىڭ تېكىستىنىڭ مەنىسى توغرۇلۇق پىكىرلىرىنىڭ بىزنىڭكى بىلەن گەۋدىلىك پەرقلەنگەن يەرلىرى بولسا، ئاشۇ باشقا خىل تەرجىمىسىنى ئىزاھلاشقا تىرىشتۇق. ئەگەر باشقا خىل مۇھىم تەرجىمىسىنى ئېتىبارىمىزنىڭ سىرتىدا قالدۇرغان بولساق، ئوقۇرمەنلەردىن ئەپۇ سورايمىز. بىز يەنە قولىمىزدىن كېلىشىچە تېكىستىمىزدە ئىبرانىي تىلىدىكى «پاراللېل» (ئىككى مىسرالىق) شېئىرىي شەكلىنى ۋە ئىبرانىي تىلىدىكى «تۇراقلىق ئىبارىلەر»نى ئەينى شەكلىدە ساقلاشقا تىرىشتۇق. تېكىستتە ئىبرانىي تىلىدىكى كۆپ ئۇچرايدىغان ئىسىم ياكى پېئىلنى بولسا، ئىزچىل ھالدا ئۇيغۇر تىلىدىكى ئوخشاش بىر سۆز بىلەن ئىپادىلەشكىمۇ تىرىشتۇق. ئۇنداق قىلغاندا ئوقۇرمەنلەر مەلۇم بىر سۆز ياكى ئىبارە توغرىسىدا ئۆزىنىڭ تەتقىقاتىنى ئېلىپ بارالايدۇ. مەسىلەن، «يەشايا»نىڭ تېكىستىدە «پەرۋەردىگارنىڭ بىلەك-قولى»نىڭ ئالاھىدە بىر مەنىسى بار؛ بىراق ئوقۇرمەن پەقەتلا 53-بابقىچە ئوقۇسا ئاندىن مۇشۇ ئىبارىنىڭ ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدىغان تولۇق كۈچى ھەم مەنىسىنى تۇيۇقسىزلا ئېنىق چۈشىنەلەيدۇ.


قىسىملارنىڭ ياكى بابلارنىڭ بېشىغا قويۇلغان ماۋزۇلارنى بىز ئوقۇرمەنلەرگە ياردىمى بولسۇن دەپ قوشۇمچە قىلدۇق. بۇ ماۋزۇلارنىڭ مۇقەددەس تېكىستنىڭ ئۆزىگە تەۋە ئەمەسلىكىنى تەكىتلەيمىز.


ئۆتكەن ئەسىردە بەزى خۇداسىز ئالىملار «يەشايا»نى نەچچە قىسىمغا بۆلۈپ، بەزى قىسىملارنى «ئالدىنئالا ئېيتقان ئىشلاردىن كېيىن يالغانچىلىقتىن يازغان» دەپ تۇرۇۋالغان. بىزنىڭ مۇشۇنداق خۇداسىز پىكىرلەرنى مۇزاكىرە قىلىش بىلەن ئوقۇرمەننىڭ ۋاقتىنى ئىسراپ قىلغۇمىز يوق. مۇشۇنداق بىمەنە نەزەرىيىلەر خۇدانىڭ ئادەملەر (يەنى پەيغەمبەرلەر) ئارقىلىق بىزگە سۆز قىلالايدىغانلىقىغا پەقەت ئىشەنمەسلىكتىن چىققان، خالاس. باشقا ھەرخىل خۇداسىز نەزەرىيەلەرگە ئوخشاش، ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى ئۆز-ئۆزىدىن ھالاك بولغان، خالاس؛ كۆپ ۋاقىتلاردا خۇداسىز يازغۇچىلار ئۆز نەزەرىيىلىرىنى ئۆزىنىڭ كېيىنكى بايانلىرى بىلەن بىكار قىلىۋېتىدۇ. مۇبادا «يەشايا» كىتابى مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 76-، ھەتتا 5-ئەسىردە يېزىلغان دەيلى، ئۇنىڭدا يەنىلا كۆپ بېشارەتلەر شۇ ۋاقىتلادىن كېيىنكى يىللاردا ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان. خۇداسىزلارنىڭ بۇ كىتابتىن قورققىنى ھەيران قالارلىق ئىش ئەمەس؛ چۈنكى ئۇنىڭدا ئۇلارنىڭ جازالىنىدىغانلىقى جاكارلىنىدۇ.

ئوقۇرمەنلەر ئوقۇغىنىدا، خۇدانىڭ سۆزلىرىنىڭ تەرجىمىسى ئارقىلىق كۆڭلىنى ھەقىقەتكە ھەم خاتىرجەملىككە يېتەكلىسۇن دەپ دۇئا قىلىپ ئوقۇرمەنلىرىمىزنى ھەممىگە قادىرغا تاپشۇرىمىز. ئاخىرقى كۈنىدە ئۇنىڭ مۇشۇ كىتابىدا بېشارەت بېرىلگەن «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى»نىڭ قۇربانلىق خىزمىتى ئارقىلىق، خۇدانىڭ شەرىپىنىڭ ئالدىدا يەشايا پەيغەمبەر بىلەن بىللە تۇرايلى! ئامىن!


ئىزاھات: ــ يەنە تەكرارلايمىزكى، كىرىش سۆز، ماۋزۇ ۋە ئىزاھاتلار ئوقۇرمەنلەرگە ياردىمى بولسۇن ئۈچۈن تەرجىمان تەرىپىدىن بېرىلدى. ئۇلار مۇقەددەس كىتابنىڭ ئەسلىي تېكىست-ئايەتلىرىنىڭ بىر قىسمى ئەمەس.





••••••••


قوشۇمچە سۆز 


كىتابتىكى 730 ئىزاھات توغرۇلۇق 

«يەشايا» دېگەن كىتابتىكى ناھايىتى ئەھمىيەتلىك، كۆپ تەرەپلىمىلىك بېشارەتلەرگە قارىتا شۇنىڭغا لايىق بىرقەدەر تەپسىلىي «قوشۇمچە سۆز» يېزىشقا توغرا كېلەتتى. ئۇلارنى بىر-بىرلەپ شەرھلەپ، مۇكەممەلرەك «قوشۇمچە سۆز» يازساق، ئۇنىڭ 800 بەتتىن ئېشىپ كېتىدىغانلىقىنى مۆلچەرلىدۇق. شۇڭا ھازىرچە ئۇندىڭدىن ۋاز كەچتۇق. ئۇنىڭ ئورنىغا، ئوقۇرمەنلەرنىڭ دىققىتىنى بېشارەتلەردىكى سىرلىق ۋە ئاجايىب تەپسىلاتلىرىغا قارىتىش ئۈچۈن، تېكىستتىكى زۆرۈر دەپ قارىغان مەزمۇنلارنى ئىمكان بار تەپسىلىيراق ئىزاھلاشقا تىرىشتۇق.


«يەشايا»دىكى شېئىر شەكلى توغرۇلۇق

«يەشايا» كىتابىدا كۆپ مۇھىم تېما شېئىرنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدىكى مىسرادا بولىدۇ. شۇڭا بۇ خىل شېئىرلار «يېرىم ئاي» شەكىللىك قۇرۇلمىغا ئىگە بولىدۇ. 

تۆۋەندە بۇ «يېرىم ئاي» شەكىللىك شېئىردىن ئىككىنى كۆرسىتىمىز (بىرىنچى مىسال پەقەت بىرنەچچە ئايەتتىن، ئىككىنچى مىسال ئۈچ بابتىن تەركىب تاپقان): ــ


1-مىسال: ــ

ئىسرائىل جەمئىيىتىنىڭ ئەھۋالى

(1-باب، 21-26-ئايەت)


img-ar-isaiah-graphic1.jpg

2-مىسال: ــ

ئىككى شەھەر سېلىشتۇرما قىلىنىدۇ: يېرۇسالېم ۋە بابىل:

شان-شەرەپكە ئېرىشىش ئۈچۈن چىداملىق ئېتىقات كېرەك (24-27-بابلار)


img-ar-isaiah-graphic2.jpg

3-مىسال: ــ

كۈچلۈك شەھەر ــ ئۈمىد بىلەن كۈتۈۋاتقان (26-باب)




img-ar-isaiah-graphic3.jpg




بەزىدە مۇنداق چوڭ بىر «شەكىل» ياكى «نۇسخا» ئىچىدە يەنە كىچىكرەك شەكىللەرمۇ بولىدۇ. مەسىلەن يۇقىرىقى (ت)(2) ھەم (پ)(2)دە يەنە بىر نۇسخىنىڭ تەركىبلىرى بولىدۇ: ــ



«يەشايا»دا باشقا خىل شېئىر شەكىللىرىمۇ ئۇچرايدۇ. كۆپىنچە ۋاقىتلاردا ئوقۇرمەنلەر مۇشۇ شەكىللەرگە دىققەت قىلمايدۇ، بىراق شۇ شەكىللەرنىڭ مەۋجۇتلىقىنى سېزىدۇ. بەلكىم كۆپ ئوقۇش بىلەن ئۇلارغا تونۇش بولۇپ قالىدۇ. بەزىدە ھەتتا بىر ئايەتتىن تۈزۈلگەن شېئىرلاردىمۇ «يېرىم ئاي» شەكىللىك ئۇچرايدۇ، شۇنداقلا ناھايىتى نەچچە بابتىن تۈزۈلگەن چوڭ «يېرىم ئاي» شەكىللىك شېئىرلار بار؛ بۇ شېئىرلاردىمۇ مۇھىم تېما شۇ ئايەتلەرنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدا بولىدۇ. بۇنداق چوڭ «يېرىم ئاي» شېكىللىك شېئىرلار تولىمۇ پاساھەتلىك بولىدۇ. سەۋەبى، ئۇلار «پەرۋەردىگارنىڭ گۈزەللىك-جۇلالىقىنى ئايان قىلىدىغان» (3:49) «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى»نى مەركەز قىلغان بولۇشى مۇمكىن


يەنە «سېلىشتۇرما» شەكلىدە يېزىلغانلىرىمۇ بار. بۇ خىل شەكىلدە يېزىلغانلىرىدا «ئىككى قۇتقۇزۇش» ناھايىتى ئېنىق سېلىشتۇرۇلغان ھالدا كۆرۈلىدۇ. «بىرىنچى قۇتقۇزۇش» بولسا جىسمانىي قۇتقۇزۇش، يەنى ئىسرائىل بابىل ئىمپېرىيەسىدىكى سۈرگۈنلۈكتىن قۇتقۇزۇلىدۇ. يەشايا مۇشۇ قۇتقۇزۇلۇشنىڭ پارس ئىمپېرىيەسىدىكى بىر پادىشاھ ئارقىلىق بولىدىغانلىقىنى ئالدىن ئېيتىدۇ؛ ئۇ ھەتتا مۇشۇ پادىشاھنىڭ ئىسمىنى تۇغۇلۇشتىن 150 يىل ئىلگىرى ئېيتىدۇ ــ ئۇ بولسىمۇ «قورەش». بۇ بېشارەتنىڭ داۋامىدا ئېنىق بىر پاكىت كۆرۈنىدۇ. «جىسمانىي قۇتقۇزۇش» ئىنساننىڭ ئاساسىي مەسىلىسىنى ھەل قىلالمايدۇ. خۇدا ئىسرائىلنى بابىلدىن قۇتقۇزغىنى بىلەن ئۇلار بەرىبىر گۇناھنىڭ ئىلكىدە قېلىۋېرىدۇ. بىر مەملىكەت، بىر ئەل مۇستەقىل ئاتالغىنى بىلەن، شەخسىيەتچىلىك ئۇلارنىڭ تۇرمۇشلىرىنى باشقۇرىدىغان بولسا ئۇلارنىڭ ئەھۋالى بەرىبىر ئەسلىدىكىدەك بىچارە بولىدۇ. شۇڭا ئادەملەرگە گۇناھتىن ھەم ئۆز-ئۆزىدىن «تېخىمۇ زور قۇتقۇزۇلۇش» كېرەك. شۇنداقلا يەشايا پەيغەمبەر «بابىلدىن قۇتقۇزۇش»نى ئالدىنئالا ئېيتقاندىن كېيىن، ئارقىدىنلا ئىككىنچى «تېخىمۇ زور قۇتقۇزۇش» توغرۇلۇق ئېيتىدۇ، ھەم مۇشۇ نىجات پەقەت ئىسرائىل ئۈچۈنلا ئەمەس، پۈتكۈل دۇنيا ئۈچۈن بولىدۇ. ئۇ «پارس ئىمپېرىيەسىدىكى بىر پادىشاھ» ئارقىلىق ئەمەس، بەلكى «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى» ئارقىلىق بولىدۇ، دەيدۇ. بۇ خىل سېلىشتۇرما شۈبھىسىزكى، بىزگە پەرۋەردىگارنىڭ قۇلىنىڭ قىلغان ئىش-خىزمىتىنىڭ ھەممىدىن ئۈستۈنلۈكى ھەم ئۇلۇغلۇقىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن قىلىنغان.



4-مىسال: ــ

 بىرىنچى (جىسمانىي) قۇتقۇزۇلۇش ۋە ئىككىنچى (ئۇلۇغ، روھىي) قۇتقۇزۇلۇش


بىرىنچى (جىسمانىي) قۇتقۇزۇلۇش

ئىككىنچى (ئۇلۇغ، روھىي) قۇتقۇزۇلۇش

قورەشنىڭ خىزمىتى

پەرۋەردىگارنىڭ قۇلىنىڭ خىزمىتى

(24:44 ــ 22:48)

(12:53-1:49)

ۋەزىپە تەسۋىرلەندى

ئادا قىلغۇچىنىڭ نامى ئايان قىلىندى

ۋەزىپە تەسۋىرلەندى

ئادا قىلغۇچىنىڭ نامى ئايان قىلىندى

(24:44 ــ 28:44)

(1:49 ــ 6:49)


ۋەزىپە تەستىقلاندى

ۋەزىپە تەستىقلاندى

ىسرائىل ئۈچۈن، دۇنيا ئۈچۈن

ىسرائىل ئۈچۈن، دۇنيا ئۈچۈن

(1:45 ــ 7:45)

(7:49 ــ 12:49)


ئىنكاس: دۇئا

ئىنكاس: مەدھىيە

(8:45)

(13:48)


ئىسرائىلنىڭ بىئاراملىقى

 ئىسرائىلنىڭ نائۈمىدلىكى

(25:45-9:45)

(11:50-14:49)


پەرۋەردىگارنىڭ مەقسىتى تەكىتلەندى

پەرۋەردىگارنىڭ مۇھەببىتى تەكىتلەندى

(13-9:45)

(16-14:49)

ئىسرائىل ھەم يەھۇدىي ئەمەسلەر

ئىسرائىل ھەم يەھۇدىي ئەمەسلەر

(22-14:45)

 (26-17:49)

پەرۋەردىگارغا تايىنىپ ھەققانىيلىق ھەم كۈچكە ئىگە بولغانلار؛ ۋە پەرۋەردىگارغا قارشى تۇرغانلار

پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى، پەرۋەردىگارغا تايىنىپ كۈچگە ئىگە بولغانلارنىڭ  نەمۇنىسى

(25-23:45)

(11-1:50)

پەرۋەردىگارنىڭ ئىسرائىلغا باشتىن باشلاپ كېلىدىغان نىجاتقا ئېرىشكۈچە بولغان غەمخورلۇقى

پەرۋەردىگارنىڭ ئىسرائىلغا باشتىن باشلاپ كېلىدىغان نىجاتقا ئېرىشكۈچە بولغان غەمخورلۇقى

(13-1:46)

(16-1:51)

بابىل؛ تەختتىن چۈشۈپ توپا-چاڭغا يېتىشى

ئىسرائىل؛ توپا-چاڭدىن چىقىپ 

تەختكە ئولتۇرۇشى

(15-1:47)

(17:51 ــ 12:52)

بابىلدىن قۇتۇلۇش

گۇناھتىن قۇتۇلۇش

(22-1:48)

(13:52 ــ 12:53)


ئۇنىڭدىن باشقا، يەنە كەڭ دائىرىلىك «سېلىشتۇرما» شەكىل بولۇپ، بۇنىڭدا «يەشايا» كىتابىنىڭ ئىككىنچى قىسمىدىكى «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى» توغرۇلۇق تۆت ئايرىم شېئىر (بەزىدە «تۆت ناخشا» دەپمۇ ئاتىلىدۇ) ھەم ئۈچىنچى قىسمىدىكى «مەسىھ قىلىنغان غەلىبە قىلغۇچى» توغرۇلۇق تۆت ئايرىم شېئىر سېلىشتۇرۇلىدۇ. بۇ خىل سېلىشتۇرۇلما شەكىل «پەرۋەردىگارنىڭ گۈزەللىك-جۇلالىقى»نىڭ «پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى» ۋە «مەسىھ قىلىنغان غەلىبە قىلغۇچى»نىڭ ئۈستىگە ئوخشاشلا مۆھۈرلەنگەنلىكىنى، شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ ئەينى بىر شەخس ئىكەنلىكىنى تەكىتلەش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ.


5-مىسال: ــ


(1) پەرۋەردىگارنىڭ قۇلى ــ «تۆت ناخشا»

(4-1:42)

(6-1:49)

(9-4:50)

(13:52– 12:53)

تەرجىمىھالى

ئۆزى ئېيتقۋن تەرجىمىھالى

ئۆزى ئېيتقۋن تەرجىمىھالى

تەرجىمىھالى

قۇلنىڭ ۋەزىپىسى

قۇلنىڭ ۋەزىپىسى

قۇلنىڭ چىڭ ئىرادىسى

قۇلنىڭ ۋەزىپىسىنى ئادا قىلىشى

ئۇنىڭدا خۇدانىڭ روھى ھەم سۆزى

ئۇنىڭدا خۇدانىڭ سۆزى

ئۇنىڭدا خۇدانىڭ سۆزى

xx

-

ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچرايدۇ

زۇلۇك-قىيناققا ئۇچرايدۇ

زۇلۇك-قىيناققا ئۇچرايدۇ

خاتىمە

 (9-5:42)

خاتىمە

(13-7:49)

خاتىمە

(11-10:50)

خاتىمە

(55-54)

-

(2) «مەسىھ قىلىنغان غەلىبە قىلغۇچى»

(21:59)

3-1:61)

(10:61 ــ 7:62)

(6-1:63)

تەرجىمىھالى

ئۆزى ئېيتقۋن تەرجىمىھالى

ئۆزى ئېيتقۋن تەرجىمىھالى

ئۆزى ئېيتقۋن تەرجىمىھالى

غەلىبىچىنىڭ ۋەزىپىسى

غەلىبىچىنىڭ ۋەزىپىسى

غەلىبىچىنىڭ چىڭ ئىرادىسى

غەلىبىچىنىڭ ۋەزىپىسى ئادا قىلىشى

ئۇنىڭدا خۇدانىڭ روھى ھەم سۆزى

ئۇنىڭدا خۇدانىڭ سۆزى

ئۇنىڭدا خۇدانىڭ سۆزى

.

-

قىساس ھەم نىجاتنى ئىجرا قىلىدۇ

قىساس ھەم نىجاتنى ئىجرا قىلىدۇ

قىساس ھەم نىجاتنى ئىجرا قىلىدۇ

خاتىمە

 (22-1:60)

خاتىمە

 (9-4:61)

خاتىمە

 (12-8:62)

خاتىمە

(7:63- 24:66)



«يەشايا»دا مەسىھ مەركەز قىلىنغان بېشارەتلەر ئاجايىب شېئىرىي شەكىللەر بىلەن بايان قىلىنغان بولۇپ، بىزگە مەسىھنىڭ خۇداغا نىسبەتەن چەكسىز ئەزىزلىقىنى، شۇنداقلا ئۇنىڭ خۇدانىڭ بارلىق مۆمىن بەندىلىرىگە نىسبەتەنمۇ شۇنچە ئەزىز بولۇشى كېرەكلىكىنى ئايان قىلىدۇ.