تەۋرات 9- ۋە 10-قىسىم - «سامۇئىل» 


«سامۇئىل (1) ۋە (2)»نىڭ تەپسىرى



كىرىش سۆز

 (بىرىنچى ۋە ئىككىنچى قىسىمغا)

تەۋراتتىكى بارلىق تارىخىي قىسىملارغا ئوخشاش، «سامۇئىل» دېگەن كىتاب خۇدانىڭ پۈتكۈل ئىنسانىيەتكە قاراتقان نىجاتلىق پىلانىنى ئىلگىرى سۈرۈش جەريانىنىڭ خاتىرىسىنىڭ بىر قىسمىدىن ئىبارەت. بۇ جەريان قۇتقۇزغۇچى مەسىھنىڭ دۇنياغا كېلىشىنى مەنزىل قىلغان.

گەرچە «مۇقەددەس كىتاب»نىڭ كۆپ نۇسخىلىرىدا «سامۇئىل» دائىم ئىككى كىتاب قىلىپ («سامۇئىل (1)» ۋە «سامۇئىل (2)») نەشىر قىلىنسىمۇ، ئەمەلىيەتتە «سامۇئىل» ئەسلىدە ئىبرانىي تىلىدا بىرلا كىتاب ئىدى. شۇڭا بىز ئۇلارنى «سامۇئىل ــ بىرىنچى قىسىم» ۋە «سامۇئىل ــ ئىككىنچى قىسىم» دەپ ئاتىدۇق. بىراق ئىخچام بولسۇن ئۈچۈن يەنىلا «سامۇئىل (1)» ۋە «سامۇئىل (2)» دەپ ئاتايمىز. بۇ كىرىش سۆز «سامۇئىل (1)» ۋە «سامۇئىل (2)»گىمۇ ئورتاق بولىدۇ.

ئۇشبۇ تارىخ ئون ئىككى قەبىلىدىن تەركىب تاپقان ئىسرائىل خەلقىنىڭ «ھاكىملىق» تۈزۈمىدىن پادىشاھلىق تۈزۈمىگە ئۆتۈش جەريانىنى كۆرسىتىدۇ («ھاكىملىق» تۈزۈمى ۋە «پادىشاھلىق» تۈزۈمىنىڭ پەرقى توغرۇلۇق «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە توختىلىمىز). بۇ جەريان سامۇئىل پەيغەمبەرنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن يۈز بېرىدۇ. سامۇئىل بولسا ئىسرائىلنىڭ «باتۇر ھاكىم»لىرىنىڭ ئەڭ ئاخىرقىسى ھەم تەۋراتتىكى ئەڭ ئۇلۇغ پەيغەمبەرلەردىن بىرى ئىدى. ئۇنىڭ «ھاكىملىق» خىزمىتى ۋە ئىسرائىلنىڭ بىرىنچى ۋە ئىككىنچى پادىشاھى سائۇل بىلەن داۋۇتنىڭ ھۆكۈمرانلىق دەۋرى ئۇشبۇ كىتابتا خاتىرىلىنىدۇ (نامەلۇم سەۋەبتىن سائۇل قۇرئاندا «تاللوت» دەپ ئاتىلىدۇ).

تارىخ تۇغماس ئايالنىڭ ئوغۇل بالا تىلىگەن دەردلىك دۇئاسى بىلەن باشلىنىدۇ. مانا مۇشۇنداق كىچىككىنە، ھەتتا كىشىنىڭ دىققىتىنى تارتمايدىغان بىر ئىش بىلەن خۇدانىڭ نىجات پىلانىنىڭ يېڭى بىر بابى ئېچىلىدۇ، ئۇنىڭ ئۇلۇغ مەقسەتلىرى ئالغا سۈرۈلىدۇ. خۇدانىڭ يوللىرى دائىم دېگۈدەك شۇنداق بولىدۇ.

ھانناھنىڭ ئوغۇل بالا تىلىكى ئىلتىجا قىلىنىدۇ. ھانناھ قەسىمىدە چىڭ تۇرۇپ، تۇغقان بالىسى سامۇئىل (مەنىسى، «خۇدادىن تىلىگەن» ياكى «خۇدا ئاڭلىدى»)نى ئۆمۈرۋايەت ئىبادەت چېدىرىنىڭ خىزمىتىدە بولۇشقا پەرۋەردىگارغا ئاتاپ تاپشۇرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن سامۇئىلنى ئەمچىكتىن ئايرىش بىلەنلا ئىبادەت چېدىرىغا ئېلىپ بېرىپ ئەلى دېگەن باش كاھىن، يەنى شۇ چاغدىكى «ھاكىم»غا تاپشۇرىدۇ. كىچىك بالا شۇ يەردە قالىدۇ. ئەلى ياشانغان بولغاچقا، شۈبھىسىزكى، سامۇئىل ئۇنىڭ جېنىغا ئەسقاتىدۇ ھەم ئۇنىڭغا تەسەللى بولىدۇ.

شۇ ۋاقىت ئىسرائىلنىڭ تارىخىدا زۇلمەتلىك كۈنلەر ئىدى. «باتۇر ھاكىملار» دېگەن كىتاب شۇنىڭغا ئىسپات بېرىدۇكى، خۇدا تاللىغان ئەل ئىچىدە بۇتپەرەسلىك، خۇراپىيلىق ۋە تۈرلۈك نومۇسسىزلىق ئەۋج ئالغانىدى. ئۇلار دائىم ئەتراپىدىكى ئەللەر ۋە قاراقچىلار تەرىپىدىن بۇلاڭ-تالاڭغا ئۇچرايتتى. ئەلىنىڭ ئۆز ئوغۇللىرى ئىبادەت چېدىرىدىكى خىزمەتنى پۇل تاپىدىغان ئالدامچىلىققا ئايلاندۇرۇۋالغانىدى. شۇنداق ئەھۋالدا ھەممىگە قادىر خۇدا ئۆز سۆز-كالامىنى كىچىك بىر بالا ئارقىلىق يەتكۈزمەكچى بولغانلىقىنى ھېچكىم ئويلىمىغانىدى. ئۇ ئارقىلىق خۇدانىڭ ئىسرائىل خەلقىمنى جازالايمەن، دېگەن سۆزى يەتكۈزۈلگەندە، ئۇ بەلكىم پەقەت بەش-ئالتە ياشتا بولۇشى مۇمكىن. خۇدانىڭ جازاسى بولسا، دائىم ئاۋۋال ئەڭ چوڭ مەسئۇلىيىتى بار كىشىنىڭ بېشىغا چۈشىدۇ ــ شۇڭا شۇ چاغدا ئەلى ۋە جەمەتىدىكىلەرگە چۈشتى. ئەلى ئۆزى دۇرۇس ئادەم بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا ئوغۇللىرىنى يامان يوللاردىن توسمىغانلىقىغا جاۋابكار ئىدى.

مانا بۇ سامۇئىل پەيغەمبەرنىڭ خۇدانىڭ ئىسرائىلغا بولغان سۆز-كالامىنى يەتكۈزۈش خىزمىتىنىڭ باشلىنىشى ئىدى. گەرچە بۇ خىزمىتىنىڭ كۆپ تەپسىلاتلىرى بىزگە ئېيتىلمىغان بولسىمۇ، ئېنىقكى، ئۇ قۇرامىغا يەتكۈچە خۇدانىڭ ھەرخىل ئىشلار توغرۇلۇق سۆزلىرىنى بارغانسېرى كۈچلۈك ھالدا يەتكۈزۈپ كەلگەنىدى.

سامۇئىلدىن ئىلگىرىكى بىر پەيغەمبەرنىڭ بەرگەن بېشارىتى بويىچە، ئەلى ۋە ئوغۇللىرى دۇنيادىن كېتىشى بىلەن ئىسرائىلغا «ھاكىم بولۇش» مەسئۇلىيىتى سامۇئىلنىڭ زىممىسىگە چۈشتى. شۇنىڭدەك ئىسرائىل ئۈچۈن باش كاھىنلىق رولىنىڭ بىر قىسمىمۇ ئۇنىڭ ئۈستىگە چۈشتى («1سام.» 35:2دىكى بېشارەتنىڭ بىرىنچى قىسمىدا دەل مۇشۇ ئىش كۆرسىتىلگەن، بىراق سامۇئىلنىڭ كاھىنلىققا ۋارىس بولىدىغان لاۋىيلار قەبىلىسىدىن ئىكەنلىكى ئېنىق ئەمەس). شۈبھىسىزكى، ئەينى چاغدا كاھىنلىق كىشىلەرنى شۇنچە بىزار قىلغانىدى، بۇ ئىش خۇدانىڭ كاھىنلىقنى چىرىكلىكتىن خالىي قىلىپ تۈزۈتۈشىدىكى ۋاقىتلىق ئەمما زۆرۈر ئەپلىك ئورۇنلاشتۇرۇشى ئىدى. ئەمما خۇدانىڭ بۇ ئورۇنلاشتۇرۇشى ئاخىر بېرىپ لاۋىيلارغا تاپشۇرۇلغان كاھىنلىق تۈزۈمىنى باشقا ئەۋزەل كاھىنلىق تۈزۈمى ئارقىلىق ئەمەلدىن قالدۇرىدۇ، دەپ پۇرىتىدۇ. دەرۋەقە، مەسىھنىڭ كاھىنلىقى بارلىققا كېلىشى بىلەن لاۋىيلارنىڭ كاھىنلىقىنىڭ ھاجىتى قالمىدى.

بىزگە خەۋەرلەندۈرۈلىدۇكى، سامۇئىل ئىسرائىلغا بارلىق كۈنلىرىدە پەقەت تەۋرات قانۇنىنى پاك-دىيانەتلىك بەجا كەلتۈرۈش بىلەن ئەمەس، بەلكى پەيغەمبەرلىك كۆرسەتمىلەر، ئەخلاقلىق تەلىملەر ۋە ھەممىدىن مۇھىمى، ئۆزىنىڭ پەزىلەتلىك ئۈلگىسى بىلەنمۇ ھاكىملىق ۋەزىپىسىنى ئۆتىگەن. بۇ مەزگىلنىڭ ئاخىرىدا ئىسرائىل ئەندىشىگە چۈشكەنىدى. خۇدانىڭ بۇ پەزىلەتلىك ئادىمىنىڭ ئورنىنى كىم باسىدۇ؟ سامۇئىلنىڭ ئىككى ئوغلى ئۇنىڭ ئىزىنى باسمايتتى. ئىسرائىلنىڭ ئاقساقاللىرى سامۇئىلنىڭ قېشىغا كېلىپ ئۇنىڭغا: ــ سەندىن كېيىن خۇدا بۇرۇنقىدەك يەنە بولغۇسى ھاكىمنى تەيىنلەرمۇ؟ ــ دەيدۇ. ئۇلار بۇنداق سۆزلەر بىلەن خۇدانىڭ خېلى بۇرۇنقى ئورۇنلاشتۇرۇشلىرىغا بولغان گۇمانىنى بىلدۈرۈپ، ئۆز ئەقلى-خاھىشى بويىچە سامۇئىلغا: «بىزگە بىر پادىشاھ تىكلەپ بېرىلسۇن!» ــ دەپ تەلەپ قويىدۇ. ئۇلارنىڭ خۇدانىڭ ئۇلاردىن داۋاملىق خەۋەر ئېلىشىغا ئىشەنمەسلىكى پەرۋەردىگارنىڭ كۆڭلىگە قاتتىق تېگىدۇ. ھالبۇكى، ئۇ سامۇئىل پەيغەمبەر ئارقىلىق ئۇلارنىڭ تىلىكىنى ئىجابەت قىلىدۇ. ئۇلار بۇ تىلىكىنى بىلدۈرۈپ بىر مەزگىلدىن كېيىن، پادىشاھ تاللاش توغرۇلۇق كۆرسەتمە بېرىلدى ــ قەددى-قامەتلىك، قىياپىتى كېلىشكەن سائۇل ئىسىملىك بىر كىشى ئۇلارغا كۆرسىتىلىدۇ. ھالبۇكى، گەرچە سائۇل دەسلەپتە خۇدانىڭ ھەقىقىي باشپاناھ ۋە تايانچ ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان ۋە ئۆزىنىڭ يۈرەكلىك ۋە كەڭ قورساقلىقىنى كۆرسەتكەن بولسىمۇ، ھالقىلىق پەيتتە ئۇ پەقەت ئۆزىنىڭ ئەقلىگىلا تايىنىپ، خۇداغا باغلىغان ئىشەنچتىن ئايرىلىدۇ، ھەتتا كاھىنلىق تۈزۈمىگە ھاراملىق قىلىپ ئۇنى بۇلغايدۇ. بۇ ئېغىر ئاسىيلىق ئۈچۈن سامۇئىل ئۇنىڭغا، خۇدا سېنى پادىشاھلىقتىن ئۆرۈيدۇ، دەپ خەۋەر يەتكۈزىدۇ ھەمدە خۇدا كۆڭلىدىكىدەك باشقا بىر ئادەمنى پادىشاھ بولۇشقا ئاللىقاچان تاللىغان، دەيدۇ.

خۇدا ئاستىرتىن سامۇئىلغا كېيىنكى پادىشاھنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى، يەنى ياش بىر يىگىت پادىچى داۋۇت ئىكەنلىكىنى ئايان قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن سامۇئىل بېرىپ، داۋۇتنى ئائىلىسىدىكىلەر ئالدىدا پادىشاھ بولۇشقا مەسىھ قىلىدۇ. ئەمما بۇ ئىش ئۇلار ئارىسىدا مەخپىي تۇتۇلىدۇ. ئۇزۇن ئۆتمەي داۋۇت ئۆزى ئوردىغا پادىشاھنىڭ خىزمىتىدە بولۇش ئۈچۈن كىرىدۇ ۋە ئۆزىنىڭ ئادەتتىن تاشقىرى جۈرئەت ھەم قابىلىيەتنى نامايان قىلىدۇ. سائۇل ئۇنىڭ مەنسىپىنى كۆتۈرىدۇ، ئەمما داۋۇتنىڭ خەلق ئارىسىدىكى ئىناۋىتى ۋە تەسىرىگە ھەسەت قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇزۇن ئۆتمەي، داۋۇت سائۇلنىڭ سەردارى سۈپىتىدە ئەمەس، بەلكى سائۇل جېنىنى ئالماقچى بولغان قاچقۇن «جىنايەتچى» بولۇپ قالىدۇ. داۋۇت بىرنەچچە يىل مۇشۇنداق خەتەرلىك ۋە مۇشەققەتلىك سەرگەردانلىق ھاياتىنى ئۆتكۈزىدۇ. ئاخىر بېرىپ سائۇل دۈشمەنلىرى بىلەن جەڭدە ئۆلتۈرۈلىدۇ، داۋۇت پادىشاھ بولىدۇ. داۋۇتنىڭ ئۆمرىنىڭ ئاخىرىغىچە يۈرگۈزگەن سەلتەنىتىنىڭ تەپسىلاتلىرى «سامۇئىل»نىڭ ئىككىنچى قىسمىدا بايان قىلىنىدۇ.

كىتابتا خاتىرىلەنگەن ۋەقەلەر ھەم خۇدانىڭ ئىسرائىل پادىشاھلىقىدا بولغان مۇددىئا-مەقسەتلىرى ئۈستىدە «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە توختىلىمىز.


كىتابنىڭ مۇئەللىپى

ئۇشبۇ كىتابتىكى تارىخلارنىڭ ئىنچىكە تەپسىلاتلىرىغا قارىغاندا، تارىخچى (ياكى تارىخچىلار) تەسۋىرلەنگەن ۋەقەلەرگە يېقىن مۇناسىۋەتتە بولغان بولسا كېرەك. ئۇ (ياكى ئۇلار) ئۆزلىرىنىڭ سالاھىيىتىنى بىزگە ئېيتمايدۇ؛ پەرزىمىزچە كىتابنىڭ مۇئەللىپى سامۇئىل پەيغەمبەرنىڭ ئۆزى ۋە «قوشۇمچە مۇئەللىپى» كېيىنچە داۋۇتنىڭ ئوردىسى بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە بولغان ناتان پەيغەمبەر بولۇشى ئېھتىمالغا ناھايىتى يېقىن.


مەزمۇن («سامۇئىل (1)»): ـ


3-1 باب: سامۇئىلنىڭ تۇغۇلۇشى؛ خۇدا ئۇنى چاقىرىدۇ.

4-باب: خۇدانىڭ «ئەھدە ساندۇقى» بۇلاپ كېتىلىدۇ؛ ئەلىنىڭ ئوغۇللىرى ۋە ئەلى ئۆلىدۇ.

7-5 باب: خۇدا فىلىستىيلەرنى جازالايدۇ؛ «ئەھدە ساندۇقى» ئىسرائىلغا قايتۇرۇلۇپ كېلىدۇ.

 8-باب: ئىسرائىل سامۇئىلدىن، ئۈستىمىزگە پادىشاھ تەيىنلەنسۇن، دەپ تەلەپ قىلىدۇ.

10-9 باب: سائۇل پادىشاھلىققا تاللىنىدۇ.

15-11 باب: سائۇلنىڭ دەسلەپكى سەلتەنىتى؛ ئۇ چەتكە قېقىلىدۇ.

 16-باب: سامۇئىل داۋۇتنى پادىشاھلىققا مەسىھ قىلىدۇ؛ داۋۇت سائۇلنىڭ خىزمىتىدە بولىدۇ.

 17-باب: داۋۇت گولىئات گىگانتنى ئۆلتۈرىدۇ.

 20-18 باب: داۋۇت كۆتۈرۈلىدۇ؛ داۋۇتنىڭ يوناتان بىلەن بولغان دوستلۇقى؛ سائۇل ئۇنى ئۆلتۈرۈشكە قەستلەيدۇ.

 27-21 باب: داۋۇت قاچىدۇ، سەرگەردان «جىنايەتچى» بولۇپ قالىدۇ.

 31-28 باب: سائۇل باخشى ئايالدىن ياردەم سورايدۇ؛ فىلىستىيلەر بىلەن جەڭ قىلىشقا چىقىدۇ؛ ئۇ ئۆلتۈرۈلىدۇ.


مەزمۇن («سامۇئىل (2)»): ــ

 1-باب: داۋۇت سائۇل ۋە يوناتان ئۈچۈن ماتەم تۇتىدۇ

 2-باب: داۋۇت يەھۇدا قەبىلىسىگە پادىشاھ بولىدۇ

4-3 باب؛ داۋۇتقا ئەگەشكەنلەر بىلەن سائۇلنىڭ ئوغلى ئىشبوشەت ئارىسىدا ئۇرۇش بولىدۇ

 6-5 باب: بارلىق ئىسرائىل داۋۇتتىن پادىشاھى بولۇشنى تەلەپ قىلىدۇ؛ داۋۇت فىلىستىيلەرنىڭ ئۈستىدىن غەلىبە قىلىدۇ

 7-باب: داۋۇتنىڭ خۇدا ئۈچۈن ئۆي («ئىبادەتخانا») بىنا قىلماقچى بولۇشى؛ خۇدانىڭ ئۇنىڭغا: «مەن سەن ئۈچۈن مەڭگۈلۈك بىر ئۆي قىلىمەن» دېگەن ۋەدىسى

 10-8 باب: داۋۇتنىڭ سەلتەنىتى؛ ئەتراپىدىكى دۈشمەن ئەللەر بىلەن بولغان غەلىبىلىك جەڭلىرى

 12-11 باب: داۋۇتنىڭ رەزىل گۇناھى

 14-13 باب: داۋۇتنىڭ ئائىلىسىدە ئاسىيلىق ۋە ھەرخىل قەبىھلىك پەيدا بولىدۇ. ئوغلى ئابشالوم پالاندى قىلىنىدۇ ۋە قايتىپ كېلىدۇ

 19-15 باب: ئابشالوم ئىسيان كۆتۈرىدۇ. ئىچكى ئۇرۇش بولىدۇ

 20-باب: ئىككىنچى ئىچكى ئۇرۇش

 21-باب: ئاچارچىلىق ــ سائۇلنىڭ گىبېئونلۇقلارغا قىلغان گۇناھى تۈزىتىلىدۇ

 22-باب: داۋۇتنىڭ ئىبادىتى ۋە بېشارەتلىك كۈيى

 23-باب: داۋۇتنىڭ باتۇر پالۋانلىرى

 24-باب: داۋۇت گۇناھ قىلىپ خەلقنىڭ سانىنى ئالىدۇ؛ ۋابا ئىسرائىلغا چۈشىدۇ؛ داۋۇت خەلق ئۈچۈن دۇئا قىلىدۇ؛ ئىبادەتخانا ئۈچۈن ئورۇن بېكىتىلىدۇ.



• • • • •



قوشۇمچە سۆز (بىرىنچى ۋە ئىككىنچى قىسىمغا)


خۇدانىڭ ئەھدە ساندۇقىنىڭ بۇلاپ كېتىلىشى

 («1سام.» 4-7-باب)

فىلىستىيلەر ئىسرائىلنىڭ زېمىنىغا پات-پات تاجاۋۇز قىلغىنىدەك، ئۇلار بۇلاڭ-تالاڭ قىلىش ۋە قۇللارنى تۇتقۇن قىلىشقا ھۇجۇم باشلىغانىدى. شۇنداق «تاجاۋۇز قىلىش ۋەقەلىرى» ئەسلىدە ئىسرائىللارنى ئۆزلىرىنىڭ پەرۋەردىگارنىڭ ئەھدىسىگە بولغان ئاسىيلىقىغا نىسبەتەن ئويغىتىش بولۇشى كېرەك ئىدى. چۈنكى ئەسلىدە خۇدا ئىسرائىلنى مۇسا پەيغەمبەر ئارقىلىق: ــ ئەھدەمنى بۇزساڭلار، ئۈستۈڭلارغا جازالىرىم قەدەممۇقەدەم چۈشىدۇ، دەپ ئېنىق ئاگاھلاندۇرغانىدى. «تاجاۋۇز قىلىنىش» بولسا بۇ جازالارنىڭ بەش قەدىمىنىڭ بىرىنچىسى ئىدى. بۇ «بەش قەدەم» «لاۋىيلار» 26:14-46 ۋە «قانۇن شەرھى» 28-بابتا كۆرسىتىلىدۇ.

دېمەك، مۇسا پەيغەمبەرگە چۈشۈرۈلگەن قانۇندىكى بېشارەتلەر بويىچە، خۇدان دۈشمەننى ئىسرائىللارغا تاجاۋۇز قىلىشقا يول قويسا، ئۇلار «خۇدا بىزنى جازالاشقا باشلىدى» دەپ بىلىشى كېرەك. شۇ چاغدا بۇ «تاجاۋۇز جازاسى» ئۇلارغا: «سىلەر يولۇمدىن چەتنەپ كەتتىڭلار، توۋا قىلمىساڭلار بۇ ئىش تېخىمۇ ئېغىرلىشىپ كېتىدۇ» دېگەندەك بىر ئاگاھقا باراۋەر ئىدى. بىراق ئىسرائىللار بۇ قېتىمقى فىلىستىيلەرنىڭ تاجاۋۇزىدىن ئىبرەت ئېلىپ «نېمە گۇناھ قىلدۇق؟» دەپ ھېچ سوراپ باقمىدى. بۇنىڭ ئورنىغا نامەلۇم بىر كىشى خۇدادىن ھېچ يول سورىمايلا، قوشۇن توپلاپ فىلىستىيلەر بىلەن جەڭ قىلىشقا كىرىشتى. دەسلەپتە قاتتىق مەغلۇبىيەتكە دۇچ كەلگەندىن كېيىن، ئاقساقاللار ئالاقزادە بولۇپ كەتكەن خەلقنى رىغبەتلەندۈرۈش ئۈچۈن، ئۆزلىرىنىڭ «ئىخلاسمەنلىكى»نى كۆرسىتىپ، ئەھدە ساندۇقىنى ئۆز ئارىسىغا ئېلىپ كېلىشنى ئورۇنلاشتۇردى. ئىسرائىل خۇدانىڭ خەلقىغۇ؟! كاھىنلار چۆل-باياۋاندىن ۋە ئىئوردان دەرياسىدىن ئۆتۈپ، قانائان زېمىنىغا كىرىپ ئەھدە ساندۇقىنى كۆتۈرگەندە، خۇدا ئۆز خەلقى ئۈچۈن مۆجىزىلەر كۆرسەتكەن ئەمەسمىدى؟! 

لېكىن ھازىر ئۇلارنىڭ «ئەھدە ساندۇقى»نى ئېلىپ كېلىشى ئەمەلىيەتتە بولسا مەڭگۈلۈك ھايات خۇداغا تايىنىش ئەمەس، بەلكى خۇراپىيلىق ياكى پەقەت دىنىي بىر پائالىيەتتىن ئىبارەت ئىدى، خالاس. ئۇلارنىڭ سۆزلىرىگە دىققەت قىلىڭ: ــ «بىز پەرۋەردىگارنىڭ ئەھدە ساندۇقىنى قېشىمىزغا ئېلىپ كېلەيلى؛ ئۇ بىزنى قۇتقۇزىدۇ». قەدىرلىك ئوقۇرمەن، ئادەمنى قۇتقۇزالايدىغان ھېچقانداق بىر «ئۇ» يوقتۇر (دېمەك، خۇدانىڭ ئۆزىدىن باشقا ھېچقانداق نەرسە ياكى ئادەم قۇتقۇزغۇچى بولالمايدۇ). بەزى ۋاقىتلاردا خۇدا ئۆز خەلقىگە نىجاتنى بىلدۈرىدىغان سىمۋوللارنى ياكى ئۆزىنىڭ ھازىر بولۇشىغا ئىسپاتلارنى بېرىشنى لايىق كۆرگەن بولسىمۇ، ئۇ ھەرگىز خەلقىنىڭ بۇ سىمۋوللار ياكى ئىسپاتلارنى بىرەر سېھىرگەرلىك ئەسۋابلىرىغا ئايلاندۇرۇۋېلىشىغا يول قويمايدۇ. قەلبىمىزنىڭ توۋىسىزلىقى، كۆپلىگەن گۇناھ ھەم ناپاكلىقلىرىمىزنىڭ ئۇنىڭغا يىرگىنچلىك ئىكەنلىكىنى بىلىپ تۇرۇپ ۋە ئۇلاردا چىڭ تۇرۇپ، خۇدادىن ياردەم تىلەش ئۇنىڭغا نېمىدېگەن ھاقارەتلىك-ھە! ۋە شۇنداق ئەھۋالدا تۇرۇپ، ئادەمنىڭ قولى ياسىغان بىر ئوبيېكت، بىر نەرسىنى قولغا ئېلىپ: «بۇ ... بىزنى قۇتقۇزىدۇ» دېسەك خۇداغا تېخىمۇ ھاقارەت بولىدۇ. بۇنداق قىلىش سېھىرگەرلىك ۋە خۇراپىيلىقتۇر، خالاس. لېكىن شۇنچە كۆپ كىشىلەر «بۇ بىزنى قۇتقۇزىدۇ!» دەپ ئويلاپ، تىلتۇمار ياكى ھەتتا «كرېست»نى تاقىشىدۇ! بۇ ئېتىقاد ئەمەس، خۇراپىيلىقتۇر. قەلبىمىز خۇدانىڭ مەسىھدە بولغان نىجاتى بىلەن پاكلانمىغان بولسا، ئۇنىڭ كۈچ-قۇدرىتىنى بىلدۈرىدىغان قانداقتۇر بىر نەرسە ياكى سىمۋول بىزنى شەيتاننىڭ قىلتاقلىرىدىن ياكى جىنلارنىڭ ئالدامچىلىقىدىن قوغدايدۇ، دەپ ئويلىساق، ئۇ بىھۇدىلىكتۇر. ئەكسىچە بىز مۇقەددەس روھ ئارقىلىق ھەممىگە قادىرنىڭ دوستلۇقى ۋە ئالاقىسىدە بولساق، بىز ھېچقانداق «تىلتۇمار» ياكى باشقا شۇنىڭغا ئوخشاش نەرسىلەرگە كېرەك بولمايمىز (خۇدا تەۋراتتا بۇنداق نەرسىلەرنى تاقاشنى ئېنىق مەنئى قىلىدۇ).

ئەمەلىيەتتە فىلىستىيلەرنىڭ ئاددىي جاسارىتى ئىسرائىلنىڭ خۇراپىيلىقىغا تەنبىھ بېرىشكە چامى يېتەتتى: «ئى فىلىستىيىلەر، ئۆزلىرىڭلارنى جەسۇر كۆرسىتىپ ئەركەكتەك تۇرۇڭلار» (9:4).

جەڭنىڭ نەتىجىسى مەغلۇبىيەت بىلەن ئاخىرلىشىشى تۇرغان گەپ ئىدى ــ ئىسرائىل پۈتۈنلەي مەغلۇپ بولۇپلا قالماي، ئۇنىڭدىنمۇ ئېچىنىشلىقى قىممەتلىك ئەھدە ساندۇقى بۇتپەرەسلەرنىڭ قولىغا چۈشۈپ قالدى. بۇ نېمىدېگەن خورلۇق! نېمىدېگەن شەرمەندىلىك! شۈبھىسىزكى، فىلىستىيلەر: ــ ئىسرائىلنىڭ خۇداسى پەرۋەردىگار بىزنىڭ ئىلاھلىرىمىزغا ئوخشاشتۇر، لېكىن ئىلاھلىرىمىزدىن ئاجىزدۇر!» ــ دەپ ئويلايتتى.

ئەمما شۇ ئىش ئىنتايىن ئاجايىبكى، خۇدا ئۆزىنىڭ سۆز-ۋەدىلىرىدە چىڭ تۇرۇپ، ئەمەل قىلىشنى ئۆز ئابرۇي-ئىناۋىتىنى ئەتىۋارلاشتىن كۆپ يۇقىرى ئورۇنغا قويىدۇ؛ ئۆزىنىڭ دائىم پاك-مۇقەددەسلىكتە ئىش كۆرۈشىنى ئىشلىرىنىڭ «توغرا دەپ ئىسپاتلىنىش»ىدىن كۆپ يۇقىرى ئورۇنغا قويىدۇ. بۇ، شۈبھىسىزكى، «زەب.» 2:138دىكى ئايەت: «سەن پۈتۈن نام-شۆھرىتىڭدىنمۇ ۋەدەڭدە تۇرۇشنى ئۇلۇغ قىلغانسەن»نىڭ سىرلىق مەنىسىدۇر.

مانا خۇدانىڭ بۇ يولى ئىنساننىڭ ئىنتىلىشلىرىنىڭ دەل ئەكسىدۇر. كۆپىمىز دائىم سەمىمىي بولۇشقا، ۋەدىدە تۇرۇشقا ئەمەس، بەلكى ئابرۇي-ئىناۋەتكە كۆپ كۆڭۈل بۆلۈمىز. ئىش-ئەھۋاللارنىڭ ئەينىيىتىگە ئەمەس، بەلكى قىياپەت-كۆرۈنۈشىگە شۇنچە كۆڭۈل قويىمىز.

ھالبۇكى، خۇدانىڭ نام-شۆھرىتىگە كەلسەك، ھېچكىمدە گۇمان بولماسلىقى كېرەككى، ئاخىر بېرىپ، خۇدانىڭ بارلىق قىلغانلىرىدا ئۇنىڭ ھەم پۈتۈنلەي ھەققانىي ھەم پۈتۈنلەي ئادىل بولغانلىقى ئېنىق ئىسپاتلىنىدۇ. ۋە خۇداغا تەشەككۈر، ئۇنىڭغا تايىنىپ سەمىمىي ۋە ۋاپادار بولۇشنى ئابرۇي-ئىناۋەتتىن يۇقىرى قويغان كىشىلەر بولسا، ئاخىر بېرىپ خۇدا ئۇلارنىڭ قىلغانلىرىنى توغرا ۋە ئادىل دەپ ئىسپاتلاپ بېرىدۇ ــ بۇ دۇنيادا بولمىسا، ئۇ دۇنيادا ھەممە ئىشتىن ھېساب تاپشۇرغاندا، شۇنداق بولىدۇ.

 ئەسلىدە ئىسرائىل فىلىستىيلەرگە خۇداغا ھەقىقىي ئىتائەت قىلىش جەھەتتە ئۈلگە بولسا ياخشى بولاتتى! شۇنىڭ بىلەن فىلىستىيلەر ئۇلار ئارقىلىق خۇدانىڭ ھەققانىيلىقى، شان-شەرىپى ۋە ئۆزىگە ئىتائەت قىلغان بىر خەلققە بولغان بەرىكىتىنى كۆرگەن بولاتتى. تولىمۇ ئەپسۇس، ئىسرائىل شۇنداق بولمىدى! ئەمما ئۆز خەلقى ئۆزىگە مەيلى سادىق بولسۇن، مەيلى ۋاپاسىز بولسۇن، خۇدا بەرىبىر ئۆزى ئۈچۈن ئىنسانىيەتكە دائىم گۇۋاھلىق كەلتۈرىدۇ. فىلىستىيلەرمۇ پەرۋەردىگارنى «ئۆز بۇتىمىزدىن تۆۋەن تۇرىدۇ» دېگەن خاتالىقى تۈپەيلىدىن ئۇنىڭ «تەربىيە جازاسى»نى كۆرۈپ، ئىبرەت ئېلىش كېرەك.

خۇدانىڭ فىلىستىيلەرگە يەتكۈزگەن تەدرىجىي تەربىيە-ساۋاقلىرىنىڭ ماھىيىتىگە دىققەت قىلساق، بىزگىمۇ ياخشى تەربىيە-ساۋاق بولىدۇ. جازالىرىنىڭ ھەممىسى ئۇلارغا بىراقلا چۈشمەيدۇ. ئۇ ئۇلارغا رەھىم كۆرسىتىپ (خۇدا ئۇلارنىڭ بۇتپەرەس بىر خەلق ئىكەنلىكى بىلگەچ)، ئاۋۋال پەقەت ئۇلارنىڭ ھەرىكەتلىرىنىڭ ئۆزىنىڭ نارازىلىقىنى قوزغىغانلىقىنى ئېنىق كۆرسىتىدىغان بالايىئاپەتلەرنى بىر-بىرلەپ چۈشۈرىدۇ.

بىرىنچىدىن، ئۇلارنىڭ مەبۇدى داگون ئەھدە ساندۇقى ئالدىغا يىقىلىپ چۈشىدۇ. فىلىستىيلەردەك خۇراپىيلىقنى تۇتقان، ئۆزلىرىنىڭ بۇتىنى «ھەقىقەتەن بىر ھايات نەرسە» دەپ ئىشەنگەن بۇنداق بىر ئەل ئۈچۈن، بۇ ئىشنىڭ ئۆزى ئاللىقاچان ئېنىق بىر ئاگاھ بولۇشى كېرەك ئىدى! لېكىن ئۇلار بۇنىڭدىن ئاگاھ ئالماي، مەبۇدىنى قايتىدىن ئۆز جايىغا قويىدۇ! ئەتىسى ئەتىگەندە داگوننىڭ پارە-پارە چېقىلغانلىقىنى بايقايدۇ! ئەمما ئۇلار تېخىچە ھېچقانداق خۇلاسىگە كەلمەيدۇ. قانداقتۇر بىر خىل ھۈررەك ۋاباسى ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئەۋج ئالىدۇ (بەزى تەرجىمانلار بۇنى «گېمورروي» ياكى «بوۋاسىر» دەپ تەرجىمە قىلىدۇ. لېكىن گەرچە بوۋاسىر بولغان ھەممە ئادەمگە مەلۇم بولغىنىدەك، بوۋاسىر ئادەمنى كۆپ قىينىسىمۇ، ئۇ ئادەتتە ئادەمنى ئۆلتۈرمەيدۇ؛ لېكىن بۇ ۋابا ئادەمنىڭ جېنىغا زامىن بولغان بولۇشى مۇمكىن. فىلىستىيلەر ئەھدە ساندۇقىنى قايتۇرۇپ ئاپىرىۋېتىشكە ئېلىپ ماڭغاندا، ئۇنىڭ يېنىغا «ئالتۇن چاشقان»لارنى قويغانلىقىغا قارىغاندا، بۇ ۋابا چاشقانلار بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىن ئىدى. شۇڭا، بۇ ۋابا چاشقانلار ئارقىلىق يۇقتۇرۇلىدىغان، ئادەمگە كۆپ قورقۇنچلۇق ھۈررەكلەرنى چىقىرىدىغان «چۇما» دېگەن كېسەل بولۇشى مۇمكىن (4:6نى كۆرۈڭ)).

ۋەقەنىڭ باشقا تەپسىلاتلىرى ئۈستىدە ئانچە توختالمايمىز، پەقەت ئوقۇرمەننىڭ دىققىتىنى شۇنىڭغا تارتقۇمىز باركى، خۇدانىڭ بۇ دۇنيادا بىزگە ئۇچرايدىغان «تەربىيىلىك جازالىرى» ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭ بىزگە كۆرسىتىدىغان رەھىمدىللىقى ۋە مۇلايىملىقى بولىدۇ. چۈنكى ئۇلار نەزىرىمىزنى ئاخىرقى ھۆكۈم-جازانىڭ جەزمەن كېلىشىگە تارتىدۇ. بۇ جازا ھەرقانداق «ھۇررەكلىك ۋابا»دىن دەھشەتلىك بولىدۇ. ئۇنداق ئاگاھلار ياكى «تەربىيىلىك جازالار» ھەر ئادەمگە ياكى ھەرقايسى ئەل-مىللەتلەرگە باشقا-باشقا يوللار بىلەن كېلىدۇ، لېكىن ئۇلارنىڭ مەقسىتى بىردۇر، يەنى بىزنىڭ ئاخىرەتتە ھالاك بولماي، بەلكى توۋا قىلىپ خۇدانى ھاياتىمىزدا تېگىشلىك ئورۇنغا قويۇشىمىزدىن ئىبارەتتۇر. فىلىستىيلەر ئاخىر بېرىپ بۇ ئاگاھنى قوبۇل قىلىپ، بۇنداق جىسمانىي جازا توختىسۇن دەپ، ئەھدە ساندۇقىنى قايتۇرۇپ ئاپىرىۋېتىدۇ. بۇ ئىش ياخشى باشلىنىش ئىدى، لېكىن ئۇلار كېيىن ئاخىرەت توغرۇلۇق ئويلىدىمۇ-يوق بىلمەيمىز. بىز بولساقچۇ؟


«ھاكىملىق» ۋە «پادىشاھلىق»نىڭ پەرقلىرى

(1) «باتۇر ھاكىملار» دەۋرىدىكى ھاكىملار بولسا ھەردائىم خەلق ئارىسىدا بولۇپ، ئۇلاردىن بىرى بولغانىدى. «ھاكىملار»نىڭ دەۋرىدە، ھەربىر قەبىلىدە ئادەتتىكى ئىشلار ئاقساقاللار تەرىپىدىن باشقۇرۇلاتتى. بەلكىم ھەربىر قەبىلىدە دائىم بىرنەچچە ئاقساقال بولاتتى. «ھاكىم» بولسا ھەر يىلى ئىسرائىل زېمىنىنى ئايلىنىپ مۇرەككەپ دەۋا-ئەرزلەر ياكى مەسىلىلەرنى ئاڭلايتتى («1سام.» 16:7نى كۆرۈڭ). قەبىلىلەر ئارىسىدا جېدەل پەيدا بولسا، ھاكىمنىڭ بىتەرەپ ھۆكۈم چىقىرىش ۋەزىپىسى بار ئىدى؛ دۈشمەنلەر تاجاۋۇز قىلغاندا ھاكىم يېتەكچىلىك قىلىش ۋە بەلكىم پەيغەمبەرلىك كۆرسەتمىلەر بىلەن تەمىنلەش ئۈچۈن ئوتتۇرىغا چىقاتتى. گەرچە ئىسرائىل كىچىككىنە بىر ئەل بولغىنى بىلەن، ئوقۇرمەن تەۋراتتىكى «باتۇر ھاكىملار» دېگەن كىتاب ئارقىلىق، خۇدانىڭ «باتۇر ھاكىملار»نى ۋاسىتە قىلىپ، ئىسرائىلغا «ئارقىدا تۇرۇپ ۋاسىتىلىك يېتەكچى» بولۇپ، ئۇلارغا ئەھدىسى بويىچە ھەردائىم باشپاناھ بولغانلىقىنى كۆرەلەيدۇ. ھالقىلىق ئىش ھاكىمنىڭ ئۆزىنىڭ ئالاھىدە قابىلىيەتلىرى ئەمەس، بەلكى پۈتۈن خەلقنىڭ خۇدا ئالدىدا كەمتەرلىك بىلەن يۈرۈپ، بىر-بىرىگە مېھرىبانلىق كۆرسىتىپ ھەمدە ئۆزلىرىنى ھەرقانداق بۇتپەرەسلىك ياكى خۇراپىيلىقتىن نېرى تۇتۇشىدىن ئىبارەت ئىدى. ئىسرائىلنىڭ ئاجىزلىقى ۋە ئۇنىڭ دۈشمەنلەرنىڭ ھۇجۇم قىلىشىغا ئوچۇق تۇرغانلىقى ياخشى ئىش ــ چۈنكى دەل شۇ تۈپەيلىدىن خۇدا ئۆز دانالىقى ۋە قۇدرىتىنى بۇتلارغا ئىشەنگەن ئەللەرگە كۆرسىتەلەيتتى ــ پەقەت ئۆز خەلقى ئۆزىگە ئىشەنچ باغلىغان بولسىلا!

(2) پادىشاھ بولسا، خەلقتىن ئايرىم تۇرىدىغان ۋە ئۇلاردىن يۇقىرى ئادەم بولۇشى كېرەك ئىدى. ئۇ دائىم ۋەزىر-ۋۇزىرلار ۋە ھەر دەرىجىلىك ئەمىرلەرنى ئەتراپىغا يىغىپ يۈرۈشى كېرەك ۋە باشقا پادىشاھلار ياكى ئەلچىلەرنى كۈتۈش ھەمدە «ئەلنىڭ شەرىپى»نى بىلدۈرۈش ئۈچۈن، ئۆزىنىڭ ھەشەمەتلىك «رەسمىي ئوردا»سى بولۇشى كېرەك ئىدى؛ ھوقۇق بىر يەرگە مەركەزلىشىشى كېرەك. ئوردىدىكىلەر ۋە مۇنتىزىم قوشۇننى قۇرۇش ئۈچۈن پادىشاھ باج-ئالۋان سالىدىغان تۈزۈمنىمۇ يۈرگۈزۈشى كېرەك. «ھاكىم»غا بولسا بارغان يېرىدە تۇرغان ۋاقتىدا پەقەت ئاددىي قونالغۇ ۋە يېمەك-ئىچمەكلا كۇپايە بولىدۇ. ھاكىم «ئاقساقاللار ئارىسىدىكى ئاقساقال» ئىدى. پادىشاھنىڭ ھوقۇقى ئاقساقاللارنىڭكىدىن كۆپ يۇقىرى بولغىنى بىلەن، چىرىكلىككە ئازدۇرۇلۇش پۇرسىتىمۇ كۆپ بولىدۇ. پادىشاھ كۈتۈلمىگەن ئەھۋاللارغا تەييار تۇرۇشى ئۈچۈن خەزىنىگە ھاجىتى چۈشەتتى؛ ئاندىن خەزىنىنى قوغداش ئۈچۈن قەلئە ياكى قورغان ۋە قاراۋۇللار كېرەك ئىدى.

(3) پادىشاھلىق بولسا ئادەتتە سۇلالە تۈزۈمى بىلەن يۈرگۈزۈلىدۇ. پادىشاھ ھوقۇقىنى ئۆز ئوغۇللىرىدىن بىرىگە، بەلكىم چوڭىغا تاپشۇرىدۇ. كېيىنكى يېتەكچىنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى ئېنىقلاش ئۈچۈن، خۇدانى ئىزدەپ ئۇنىڭدىن سورىشىنىڭ ھاجىتى بولمايدۇ؛ بارلىق ئىشلار پادىشاھنىڭ قارارى بىلەن بولىدۇ.

شۇ سەۋەبلەردىن سامۇئىل خەلقنىڭ پادىشاھ تىكلەش تەلىپىگە قارشى چىقىدۇ؛ خۇدامۇ ئۆز نارازىلىقىنى كۆرسىتىدۇ. ھالبۇكى، خۇدا سامۇئىلغا خەلقنىڭ تەلىپىنى قوبۇل قىلىشقا ئەمر قىلىدۇ. خەلققە بىر پادىشاھ (سائۇل) تىكلەپ بېرىلىدۇ. سائۇلنىڭ پادىشاھلىقى ئاۋۋال ئىشەنچ ۋە كەمتەرلىك بىلەن ياخشى باشلىنىدۇ، ئەمما كېيىن خۇدا ئۇنىڭ ئىتائەتسىزلىكى ۋە ئىشەنچسىزلىكى تۈپەيلىدىن ئۇنى چەتكە قاقىدۇ.

ياقۇپ پەيغەمبەر ئۆمرىنىڭ ئاخىرىدا ئوغۇللىرىغا خۇدا ئىسرائىلغا يەھۇدا قەبىلىسى ئىچىدىن پادىشاھ بېكىتىپ تىكلەيدۇ، ھەمدە ئۇنىڭ پادىشاھلىقى مەسىھ بىلەن ئاخىرلىشىدۇ، دەپ بېشارەت بېرىدۇ: ــ 

 «يەھۇدادىن پادىشاھلىق شاھانە ھاسىسى،

ۋە ئۇنىڭ ئەۋلادلىرىدىن ئىدارە قىلغۇچىنىڭ ھوقۇقلۇق تايىقى،

تاكى «شىلوھ» (مەنىسى، «ھوقۇق ئۇنىڭكىدۇر») كەلگۈچە كەتمەيدۇ،

ئاندىن پۈتكۈل خەلقلەر ئۇنىڭغىلا ئىتائەت قىلىدۇ» («يار.» 49:10).

تەۋراتتىكى «قانۇن شەرھى» دېگەن كىتابتا مۇسا پەيغەمبەرمۇ شۇنىڭغا بېشارەت قىلىدۇكى، ئىسرائىلنىڭ كەلگۈسىدە چوقۇم بىر پادىشاھى بولىدۇ (17-باب، 14-20-ئايەت) ۋە پادىشاھ يەھۇدادىن چىقىدۇ (7:33). ئەمدى ئىسرائىل پادىشاھ تەلەپ قىلغاندا خۇدا نارازىلىقىنى بىلدۈرگەن تۇرسا، ئۇنداقتا ئۇنىڭ پادىشاھلىق توغرىسىدىكى ئەسلى ۋەدىلىرىنىڭ نېمە مەقسىتى بار ئىدى؟

بۇ مەسىلە توغرۇلۇق بىز پادىشاھلىقنىڭ تولۇق تارىخى خاتىرىلەنگەن «پادىشاھلار» دېگەن كىتابنىڭ «قوشۇمچە سۆز»ىدە تەپسىلىيراق توختالماقچىمىز.


داۋۇتنىڭ قۇتقۇزغۇچى-مەسىھ بىلەن مۇناسىۋىتى

(1) «داۋۇتنىڭ ئۆيى» («2سام.» 7:8-17)

خۇدانىڭ داۋۇتقا «ئۆي» توغرۇلۇق قىلغان ۋەدىسىگە نەزىرىمىزنى ئاغدۇرايلى. داۋۇت ئەسلىدە خۇدا ئۈچۈن بىر ئۆي سالماقچى بولغان نىيىتىنى ئېيتقان، لېكىن خۇدا بۇنىڭغا جاۋابەن ئەكسىچە «ياق، مەن سەن ئۈچۈن بىر ئۆي سالىمەن؛ سېنىڭ ئوغلۇڭ بولسا مەن ئۈچۈن ئۆي سالىدۇ» دەيدۇ (ناتان پەيغەمبەر ئارقىلىق): ــ 

«ئەمدى قۇلۇم داۋۇتقا مۇنداق دېگىن: ــ ساماۋىي قوشۇنلارنىڭ سەردارى بولغان پەرۋەردىگار: ــ سېنى خەلقىم ئىسرائىلغا باشلامچى قىلىپ تىكلەش ئۈچۈن سېنى يايلاقلاردىن، قوي بېقىشتىن ئېلىپ كەلدىم، ــ دەيدۇ. ــ ۋە مەيلى قەيەرگە بارمىغىن، مەن ھامان سېنىڭ بىلەن بىللە بولدۇم ۋە سېنىڭ ئالدىڭدىن بارلىق دۈشمەنلىرىڭنى يوقىتىپ كەلدىم؛ يەر يۈزىدىكى ئۇلۇغلار نام-شۆھرەتكە ئىگە بولغاندەك سېنى ئۇلۇغ نام-شۆھرەتكە سازاۋەر قىلدىم. مەن خەلقىم بولغان ئىسرائىلغا بىر جاينى بېكىتىپ، ئۇلارنى شۇ يەردە تىكىپ ئۆستۈرىمەن؛ شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ئۆز زېمىنىدا تۇرىدىغان، پاراكەندىچىلىككە ئۇچرىمايدىغان بولىدۇ. رەزىللەر دەسلەپتىدىكىدەك، شۇنداقلا مەن خەلقىم ئىسرائىل ئۈستىگە ھۆكۈمرانلىق قىلىشقا ھاكىملارنى تەيىنلىگەن كۈنلەردىكىدەك، ئۇلارغا قايتىدىن زۇلۇم سالمايدۇ. مەن ھازىر ساڭا ھەممە دۈشمەنلىرىڭدىن ئارام بەردىم. ئەمدى مەنكى پەرۋەردىگار ساڭا شۇنى ئېيتىپ قويايكى، مەن سېنىڭ ئۈچۈن بىر ئۆينى قۇرۇپ بېرىمەن!» ــ دەيدۇ.

كۈنلىرىڭ توشۇپ، ئاتا-بوۋىلىرىڭ بىلەن ئۆلۈمدە ئۇخلىغىنىڭدا، مەن ئۆز پۇشتىڭدىن بولغان نەسلىڭنى سېنىڭ ئورنۇڭدا تۇرغۇزۇپ، پادىشاھلىقىنى مەزمۇت قىلىمەن. مېنىڭ نامىم ئۈچۈن بىر ئۆينى ياسىغۇچى ئۇ بولىدۇ، ۋە مەن ئۇنىڭ پادىشاھلىق تەختىنى ئەبەدگىچە مۇستەھكەم قىلىمەن. مەن ئۇنىڭغا ئاتا بولىمەن، ئۇ ماڭا ئوغۇل بولىدۇ. ئەگەر ئۇ قەبىھلىك قىلسا، ئۇنىڭغا ئىنسانلارنىڭ تايىقى بىلەن ۋە ئادەم بالىلىرىنىڭ ساۋاق-دۇمبالاشلىرى بىلەن تەربىيە بېرىمەن. ئەمما مەن سېنىڭ ئالدىڭدا ئۆرۈۋەتكەن سائۇلدىن مېھىر-شەپقىتىمنى جۇدا قىلغىنىمدەك، ئۇنىڭدىن مېھىر-شەپقىتىمنى جۇدا قىلمايمەن. شۇنىڭ بىلەن سېنىڭ ئۆيۈڭ ۋە سېنىڭ پادىشاھلىقىڭ ئالدىڭدا ھەمىشە مەزمۇت قىلىنىدۇ؛ تەختىڭ ئەبەدگىچە مەزمۇت تۇرغۇزۇلىدۇ».

ناتان بۇ بارلىق سۆزلەر ۋە بارلىق ۋەھىينى ھېچنىمە قالدۇرماي، داۋۇتقا ئېيتىپ بەردى» (8:7-17).

خۇدانىڭ داۋۇت ئۈچۈن ئېيتقان سۆزى ئۇنىڭ ئوغلىنىڭ خۇدانىڭ ئىبادەتخانىسىنى قۇرۇشى توغرۇلۇق ئىدى. شۇ ۋاقىتتىن تارتىپ ئىسرائىل شۇنى چۈشەندىكى: (1) بېشارەت سۇلايماننىڭ ئىشلىرىدا ئەمەلگە ئاشۇرۇلدى؛ (2) ھالبۇكى، كەلگۈسىدە بېشارەتنىڭ داۋۇتنىڭ نەسلى مەسىھ ئارقىلىق تېخىمۇ ئۇلۇغ ئەمەلگە ئاشۇرۇلۇشى بولىدۇ؛ ئۇ تېخىمۇ ئۇلۇغ، تېخىمۇ شەرەپلىك مەڭگۈلۈك ئىبادەتخانا قۇرىدۇ. «ھاگاي»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە «ئىبادەتخانا» توغرۇلۇق توختالغىنىمىزنى ھەمدە «پادىشاھلار»دىكى «قوشۇمچە سۆز»ىمىزدە سۇلايمان بىلەن مەسىھنىڭ مۇناسىۋىتى توغرۇلۇق توختالغىنىمىزنى كۆرۈڭ.


(2) داۋۇتنىڭ كۈيى («2سام.» 22-باب)

 دىققەت بىلەن بۇ كۈينى («زەبۇر» 18-كۈيدىمۇ خاتىرىلەنگەن) ئوقۇساق، ئۇنىڭدا داۋۇتنىڭ ئۆز دەۋرىدىن ئۇزۇن ۋاقىتتىن كېيىنكى ئەھۋاللار توغرۇلۇق بېشارەت بېرىدىغانلىقىنى بايقايمىز. مەسىلەن: ــ


«قىينالغىنىمدا مەن پەرۋەردىگارغا نىدا قىلدىم،

خۇدايىمغا پەرياد كۆتۈردۈم؛

ئۇ ئىبادەتخانىسىدىن ئاۋازىمنى ئاڭلىدى،

مېنىڭ پەريادىم ئۇنىڭ قۇلىقىغا كىردى.

ئاندىن يەر-زېمىن تەۋرەپ سىلكىنىپ كەتتى،

ئاسمانلارنىڭ ئۇللىرى دەھشەتلىك تەۋرەندى، سىلكىنىپ كەتتى؛

چۈنكى ئۇ غەزەپلەندى. 

ئۇنىڭ دىمىغىدىن ئىس ئۆرلەپ تۇراتتى،

ئاغزىدىن چىققان ئوت ھەممىسىنى يۇتۇۋەتتى؛

ئۇنىڭدىن كۆمۈر چوغلىرى چىقتى؛

ئۇ ئاسمانلارنى ئېڭىشتۈرۈپ ئېگىپ چۈشتى،

پۇتى ئاستىدا تۇم قاراڭغۇلۇق ئىدى» (7-10).

بۇ كۈچلۈك جاۋاب، داۋۇتنىڭ دۇئالىرىغا بولغان ھەرقانداق جاۋابلاردىن تېخىمۇ كۈچلۈك بىر جاۋابنى كۆرسىتىدۇ؛ شۈبھىسىزكى، ئۇ خۇدانىڭ مەسىھنىڭ دەھشەتلىك كرېستلەنگەن ۋاقىتتىكى ئازابتىن كۆتۈرگەن نىداسىغا بولغان جاۋابىدۇر؛ چۈنكى ئۇ ۋاقىتتا «گۇناھقا ھېچ تونۇش بولمىغان كىشىنى خۇدا بىزنى دەپ گۇناھنىڭ ئۆزى قىلدى؛ مەقسىتى شۇكى، بىزنىڭ ئۇنىڭدا خۇدانىڭ ھەققانىيلىقى بولۇشىمىز ئۈچۈندۇر» («2كور.» 18:5). بۇنىڭدىن ئازابلىق ياكى دەھشەتلىك ئىش بولماس.

«پەرۋەردىگار ھەققانىيلىقىمغا قاراپ ماڭا ئىلتىپات كۆرسەتتى؛

قولۇمنىڭ ھالاللىقىنى ئۇ ماڭا قايتۇردى؛

چۈنكى پەرۋەردىگارنىڭ يوللىرىنى تۇتۇپ كەلدىم؛

رەزىللىك قىلىپ خۇدايىمدىن ئايرىلىپ كەتمىدىم» (21-22).

داۋۇت ئۆزى مۇكەممەل ئەمەس؛ بات-شېبانىڭ ئىشىدا ئۇ ئىنتايىن دەھشەتلىك گۇناھ قىلغانىدى. دۇنياغا كەلگەنلەر ئارىسىدا پەقەت بىرلا ئادەم مۇشۇنداق سەمىمىيلىك بىلەن دۇئا قىلالايتتى؛ ئۇ بولسا ھېچقانداق گۇناھ سادىر قىلىپ باقمىغان مەسىھ ئەيسا ئىدى.

«مەن دۈشمەنلىرىمنى قوغلاپ يوقاتتىم،

ئۇلار ھالاك بولمىغۇچە ھېچ يانمىدىم.

قايتا تۇرالمىغۇدەك قىلىپ،

ئۇلارنى ھالاك قىلىپ يانجىدىم،

ئۇلار پۇتلىرىم ئاستىدا يىقىلدى.

سەن جەڭ قىلىشقا كۈچ بىلەن بېلىمنى باغلىدىڭ؛

سەن ماڭا ھۇجۇم قىلغانلارنى پۇتۇم ئاستىدا ئېگىلدۈردۇڭ؛

دۈشمەنلىرىمنى ماڭا ئارقىنى قىلىپ قاچقۇزدۇڭ،

شۇنىڭ بىلەن مەن ماڭا ئۆچمەنلەرنى يوقاتتىم.

ئۇلار تەلمۈردى، بىراق قۇتقۇزىدىغان ھېچكىم يوق ئىدى؛

ھەتتا پەرۋەردىگارغا قارىۋىدى، ئۇمۇ ئۇلارغا جاۋاب بەرمىدى.

مەن ئۇلارنى سوقۇپ يەردىكى توپىدەك قىلىۋەتتىم؛

كوچىدىكى پاتقاقتەك مەن ئۇلارنى چەيلىۋەتتىم؛

ئۇلارنىڭ ئۈستىدىن پېتىقدىۋەتتىم.

سەن مېنى خەلقىمنىڭ نىزالىرىدىن قۇتقۇزغانسەن؛

سەن مېنى ئەللەرنىڭ بېشى بولۇشقا ساقلىدىڭ؛

ماڭا يات بولغان بىر خەلق خىزمىتىمدە بولماقتا.

يات ئەلدىكىلەر ماڭا زەئىپلىشىپ تەسلىم بولىدۇ؛

ئاڭلىشى بىلەنلا ئۇلار ماڭا ئىتائەت قىلىدۇ؛

يات ئەلدىكىلەر چۈشكۈنلىشىپ كېتىدۇ؛

ئۇلار ئۆز ئىستىھكاملىرىدىن تىترىگەن ھالدا چىقىپ كېلىدۇ» (38-46)

گەرچە خۇدا داۋۇتقا شەرەپلىك ھوقۇق ۋە سەلتەنەت، ھەتتا بەزى يات ئەللەر ئۈستىگىمۇ ھوقۇق بېغىشلىغان بولسىمۇ، ئۇ «سەن مېنى (بارلىق) ئەللەرنىڭ بېشى بولۇشقا ساقلىدىڭ» دېگەن بېشارەت ئۇنىڭدا ھېچقاچان ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان ئەمەس. شۇنىڭ بىلەن بۇ بېشارەتلەر چوقۇم «ئۇلۇغ داۋۇتنىڭ تېخىمۇ ئۇلۇغ ئوغلى» بولغان مەسىھ توغرۇلۇق ئېيتىلغان؛ ئۇ بىر كۈنى پۈتكۈل يەر يۈزى ئۈستىگە پادىشاھ بولىدۇ.

«پەرۋەردىگار ھاياتتۇر!

مېنىڭ قورام تېشىم مۇبارەكلەنسۇن؛

نىجاتىم بولغان قورام تاش خۇدا ئالىيدۇر، دەپ مەدھىيىلەنسۇن!

ئۇ، يەنى مەن ئۈچۈن تولۇق قىساس ئالغۇچى تەڭرى،

خەلقلەرنى ماڭا بويسۇندۇرغۇچىدۇر؛

ئۇ مېنى دۈشمەنلىرىم ئارىسىدىن چىقارغان؛

بەرھەق، سەن مېنى ماڭا ھۇجۇم قىلغانلاردىن يۇقىرى كۆتۈردۈڭ؛

زوراۋان ئادەمدىن سەن مېنى قۇتۇلدۇردۇڭ.

مۇشۇ سەۋەبلىك مەن ئەللەر ئارىسىدا ساڭا تەشەككۈر ئوقۇيمەن، ئى پەرۋەردىگار؛

نامىڭنى ئۇلۇغلاپ كۈيلەرنى ئېيتىمەن» (47-50).

روسۇل پاۋلۇس بىزگە «رىم.» 9:15دە كۆرسىتىدۇكى، بۇ ئاخىرقى ئايەتتە مەسىھ سۆز قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ؛ دېمەك، مەسىھ بۇ ئايەتتە مۇقەددەس روھ ئارقىلىق پۈتكۈل جامائەتكە، جۈملىدىن ئۆزى چاقىرغان «ئەللەر» (يەھۇدىي ئەمەسلەر)گە خۇدانىڭ ئاتىلىق ماھىيىتىنى ئايان قىلىدۇ.


(3) داۋۇتنىڭ ئازاب-ئوقۇبەت تارتىشى ۋە چەتكە قېقىلىشى

داۋۇتنىڭ تارىخى ئاجايىب. گەرچە ئۇ خۇدا ئالدىدا ئىسرائىلنىڭ ھەقىقىي پادىشاھى بولسىمۇ، ئۇ سائۇل تەرىپىدىن چەتكە قېقىلغان ۋە ھەتتا ئۆز خەلقى تەرىپىدىن ساتقۇنلۇق قىلىنغان (مەسىلەن «1سام.» 12:23نى كۆرۈڭ). شۇنداق بولسىمۇ، ئۇ ئۇلارنى كەچۈرۈم قىلغان، ئۇلارغا شاپائەت كۆرسەتكەن، ھەمدە كېيىن ئازابتىن كۆتۈرۈلۈپ، ئاخىر بېرىپ خەلقى تەرىپىدىن پادىشاھ دەپ ئېتىراپ قىلىنىدۇ. بۇ ئىشلارنىڭ ئۆزى مەسىھنىڭ ھاياتىغا بېشارەت بېرىپ «بېشارەتلىك رەسىم» بولىدۇ. مەسىھ گەرچە خۇدا ئالدىدا ئىسرائىلنىڭ ھەقىقىي پادىشاھى بولسىمۇ (مەسىلەن، «مات.» 1:1-11)، ئۆز خەلقى ۋە ئۇلارنىڭ «پادىشاھى» تەرىپىدىن چەتكە قېقىلدى، پادىشاھ تەرىپىدىن قوغلىنىپ قاچقۇن بولدى؛ گەرچە شۇنداق بولغان بولسىمۇ، ئۇ ئۇلارغا دائىم مېھىر-مۇھەببەت كۆرسىتىپ، ئۇلار ئۈچۈن كەچۈرۈم تىلىدى («لۇقا» 23:34)؛ ئاندىن ئازابتىن كۆتۈرۈلدى. ئاخىرقى زامانلاردا ئىشىنىمىزكى، يەھۇدىي خەلقى ئۇنى ئېتىراپ قىلىپ، ھەقىقىي پادىشاھ سۈپىتىدە قوبۇل قىلىدۇ. 

شۇڭا بىز داۋۇتنىڭ پادىشاھلىقىنى ۋە ئۇنىڭ ئوغلى سۇلايماننىڭ پادىشاھلىقىنى كەلگۈسى ئىشلارنى، بولۇپمۇ مەسىھنىڭ پادىشاھلىقىنى سۈپەتلەيدىغان بېشارەتلىك رەسىم بولۇشقا خۇدا تەرىپىدىن ئالاھىدە ئورۇنلاشتۇرۇلغانىدى، دەپ ئىشىنىمىز.


«خەلقنى ساناقتىن ئۆتكۈزۈش» نېمىشقا گۇناھ ھېسابلاندى؟ («2سام.» 24-باب)

مۇسا پەيغەمبەر ھايات ۋاقتىدا، خۇدا ئۇنىڭغا خەلقىنى ساناقتىن ئۆتكۈزۈش توغرۇلۇق ئومۇمىي كۆرسەتمىلەرنى تاپشۇرغانىدى. شۇ ۋاقىتلاردا خەلق ئۆز جېنى ئۈچۈن «ھاياتلىق تۆلەم پۇلى»، يەنى ھەربىر ئادەم ئۆزى ئۈچۈن يېرىم شەكەل تۆلىشى كېرەك ئىدى. بۇ «ھاياتلىق پۇلى» مۇقەددەس چېدىرنىڭ ئىبادەت خىزمىتى ئۈچۈن ئىشلىتىلەتتى. گەرچە «خەلقنى ساناقتىن ئۆتكۈزۈش» خۇدانىڭ بۇيرۇقى بىلەن بولغان بولسىمۇ، ھەركىم ئۇنىڭ كۆرسەتمىلىرىدىن قىلچە چىققان بولسا، بۇ ساناق خەتەرلىك بولاتتى، دەپ بايقايمىز. تۆۋەندىكى سۆزلەرنى كۆرۈڭ: ــ 

«سەن ئىسرائىللارنىڭ نوپۇسىنى تەكشۈرگەن ۋاقتىڭدا، رويخەتكە ئېلىنغان ھەربىر ئەر ئۆزلىرىنىڭ بالا-قازادىن ساقلىنىشى ئۈچۈن، مەن ــ پەرۋەردىگارغا ھاياتلىق تۆلەم پۇلى تاپشۇرسۇن» («مىس.» 12:30).

كېيىن، خۇدا يەنە ئىككى قېتىم مۇسا پەيغەمبەرگە چۆل-باياۋاندىن ئۆتۈۋاتقان ئىسرائىل خەلقىنى ساناقتىن ئۆتكۈزۈشنى بۇيرۇدى. بىرىنچى قېتىملىقى ئىسرائىللار چۆل-باياۋاننى كېزىش سەپىرىنىڭ بېشىدا بولغان. بۇ ساناق ئىككى باسقۇچقا بۆلۈنگەنىدى ــ بىرىنچى باسقۇچتا ئىسرائىلنىڭ نوپۇسىدىن يىگىرمە ياشتىن ئاشقان ئەركەگلەر («چۆل.» 1:1-46دە خاتىرىلەنگەن)، ئىككىنچى باسقۇچتا بىر ئايلىقتىن ئاشقان ئەركەكلەر سانالغانىدى («چۆل.» 15:3-51). ئىككىنچى قېتىملىق ساناق چۆل-باياۋاننى كېزىش سەپىرىنىڭ ئاخىرىدا بولغان. بۇ «چۆل.» 26-بابتا خاتىرىلىنىدۇ. ئاخىرقى قېتىمقى ساناشنىڭ مەقسىتى، خۇدا ئىسرائىلغا ۋەدە قىلغان پەلەستىندىكى زېمىننى ئۇلارنىڭ قەبىلە-جەمەتلىرىنىڭ سانلىرىغا ئاساسەن، ئۇلارغا ئادىل تەقسىم قىلىپ بېرىشتىن ئىبارەت ئىدى.

بۇ ئىككى قېتىملىق ساناشتىن باشقا، تولۇق مۇقەددەس كىتابنىڭ ھېچ يېرىدە، خۇدانىڭ ئىسرائىلنىڭ نوپۇسىنى ساناقتىن ئۆتكۈزۈش توغرۇلۇق ئەمرىنى تاپالمايمىز. «2سام.» 24-باب ۋە «1تار.» 21-بابتا خاتىرىلەنگەن داۋۇتنىڭ ساناقتىن ئۆتكۈزۈشى روشەنكى، خۇدانىڭ ئىرادىسىگە خىلاپ ئىدى.

كېيىنكى دەۋرلەردە ئامازىيا ئىسىملىك بىر پادىشاھ خەلقنى بىر قېتىم ساناقتىن ئۆتكۈزدى («2تار.» 5:25). شۇ چاغدا ئۇنىڭ شۇنداق قىلغىنىغا خۇدا تەرىپىدىن تەنبىھ بېرىلمىگەن؛ ئۇنىڭغا تەنبىھ بەرمەسلىكنىڭ سەۋەبى، بەلكىم شۇ ۋاقىتلاردا ئامازىيا تاجاۋۇز قىلىنىش خەتىرىدە تۇرۇۋاتقانىدى. ھالبۇكى، بىر پەيغەمبەر ئۇنىڭ يېنىغا كېلىپ: «سېنىڭ قوشۇنۇڭ ھەددىدىن ئارتۇق چوڭ، ئىسرائىل پادىشاھلىقىدىن كەلگەنلەرنى ئۆيلىرىگە قايتۇرغىن» دېگەن خەۋەرنى يەتكۈزدى. ئامازىيا خۇدانىڭ بۇ سۆزىگە كىردى ۋە جەڭدە نۇسرەت قازاندى.

ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، «خەلقنى ساناقتىن ئۆتكۈزۈش»كە بولمايدىغانلىقىغا مۇنداق ئىككى ياخشى سەۋەبنى كۆرەلەيمىز: ــ 

(1) چۆلدىكى سەپەر ئېنىقلانغاندىن كېيىن، بۇ بەلكىم پادىشاھ ۋە خەلقىنىڭ تەكەببۇرلۇق قىلىشىنىڭ ۋە پو ئېتىشىنىڭ سەۋەبى بولۇپ قېلىشى مۇمكىن: «بىزنىڭ قانچە-قانچە مىڭ باتۇر ئەزىمىتىمىز بار...» دېگەندەك.

(2) ئىنسانلار قىيىنچىلىققا ئۇچراپ يار-يۆلەنچۈك ئىزدىگەن ۋاقىتلىرىدا دائىم دېگۈدەك كۆرۈنمەس خۇدانىڭ شاپائىتى ۋە كۈچ-قۇدرىتىگە ئەمەس، بەلكى كۆرۈنگەن مەلۇم كۈچلەرگە ئۈمىد باغلىشى مۇمكىن. ئومۇمەن ئېتقاندا، خۇدانىڭ بىزگە نىسبەتەن ئىرادىسى شۇكى، كەلگۈسىدىكى كۆپ ئىشلارنى بىلمىگەن ياكى چۈشەنمىگەن ئەھۋالدا، خۇدانىڭ ئۆزىگە تايانىشىمىزدىن ئىبارەتتۇر؛ باشقىچە ئېيتقاندا، ئۇ ئۆزى بىزنى ئۇنىڭغىلا تايانسۇن دەپ بۇ بىلمەسلىك ۋە چۈشەنمەسلىكنى بېكىتكەندۇر. شۇنىڭ ئۈچۈن پالچى-رەمچىلەردىن يول سوراش گۇناھدۇر؛ چۈنكى ئۇنداق قىلىش ئەمەلىيەتتە خۇدانى: «سەن ماڭا كۆرسەتكەن خەۋەر يېتەرلىك بولمىدى، مەن سەندىن باشقا بىر روھىي كۈچتىن ئىزدىشىم كېرەك» دەپ ھاقارەتلىگەنگە باراۋەردۇر. شۇڭا، كۆپ ئەھۋاللاردا جامائەتنىڭ سانلىرى ياكى ئەمەلىي كۈچىمىزنى بىلمەسلىكىزگە توغرا كېلىشىمۇ مۇمكىن.

ئۆتكەن ئۆمرىمىزدە، «مېنىڭ جامائىتىمدە ئىنتايىن كۆپ ئادەم بار» دەپ پو ئاتىدىغان تەلىم بەرگۈچىلەرنى ياكى جامائەتتىكىلەرنى كۆپ كۆرگەنمىز. خۇدا بىرسىنىڭ ئۆز خەلقىنى بىرخىل پو ئاتىدىغان ستاتىستىكا قىلىشىنى خالىمايدۇ. ئۇنىڭ مۆمىن بەندىلىرىنىڭ ھەربىرى ئۆز ئالدىدا ئىنتايىن قىممەتلىك ئەزىز شەخستۇر؛ كىمدەكىم ئۇلارغا باشقىچە قارىسا ياكى مۇئامىلە قىلسا، شۇ ئادەمنىڭ ھالىغا ۋاي!