تەۋرات 32-قىسىم
«يۇنۇس»نىڭ تەپسىرى
(يۇنۇس پەيغەمبەرنىڭ كىتابى)
كىرىش سۆز
تەۋراتتىكى «يۇنۇس پەيغەمبەر» دېگەن كىتاب قىسقا بولغىنى بىلەن، بۇ كىتاب خۇدانىڭ ئىنسانلارغا بولغان سەمىمىي مۇئامىلىلىرى ۋە مېھرى-مۇھەببىتى جەھەتتە چوڭقۇر مەزمۇن ۋە ساۋاتلارغا تولغان شەرەپلىك كىتابتۇر. بىز كېيىنچە كىتابتىكى بىرنەچچە چوڭقۇر ئەھميەتلىك ئىشلار ئۈستىدە قىسقىچە توختىلىپ ئۆتىمىز. خۇدانىڭ مۇقەددەس روھىنىڭ ئوقۇرمەنلەرگە يار بولۇپ، كىتابنىڭ سىرلىرىنى ئاچسىكەن دەپ دۇئا قىلىمىز.
يۇنۇس پەيغەمبەرنىڭ «قاچقۇن پەيغەمبەر» دېگەن نامى بار. بەزى كىشىلەر يۇنۇس پەيغەمبەر يۈرەكسىزلىكىدىن، يەنى زوراۋانلىققا چوقۇنىدىغان ئەشەددىي ئاسۇرىيەلىكلەردىن قورقۇپ، خۇدانىڭ سۆزلىرىنى ئۇلارغا يەتكۈزۈشتىن باش تارتىپ قاچقان دەپ ئويلايدۇ، ۋە شۇنداق ئويلاپ ئۇنى پەقەت چۈشەنمەيدۇ. بىز كىتابنى ئوقۇغىنىمىزدا ئۇنداق قاراشنىڭ پۈتۈنلەي خاتا ئىكەنلىكى ئىسپاتلىنىدۇ؛ ھەمدە ئەكسىچە، يۇنۇسنىڭ ئادەم ھەم پەيغەمبەر سۈپىتىدىكى ئۇلۇغ بىر زات ئىكەنلىكى ئوچۇق كۆرۈنىدۇ، دەپ ئىشىنمىز.
كىتابنىڭ زادى قايسى ۋاقىتتا يېزىلغانلىقى نامەلۇم. بىراق يۇنۇس پەيغەمبەر ئىسرائىلنىڭ شىمالىي پادىشاھلىقىدىكى يەرەبوئام (II) پادىشاھ بولغان مەزگىلدە (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 793-753-يىللاردا) پەيغەمبەرلىك قىلغان، دەپ قارايمىز. ئۇنىڭ بىر بېشارىتى تەۋراتتىكى «پادىشاھلار (2)» 14-بابتا خاتىرىلىنىدۇ. تەۋراتتىكى ئۇشبۇ قىسىمدا بولسا ئۇنىڭ خۇدا تەرىپىدىن ئاسۇرىيە ئىمپېرىيەسىنىڭ پايتەختى نىنەۋە شەھىرىگە ئەۋەتىلگەنلىكى خاتىرىلەنگەن.
«يۇنۇس» دېگەن كىتابنى تەھلىل قىلىشتىن ئاۋۋال، «ئاسۇرىيلەر» توغرىسىدا قىسقىچە توختىلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. ئارخېئولوگلارنىڭ تاپقانلىرىدىن، قېزىپ چىقارغان قەدىمكى تاش پۈتۈكلەردىن ۋە يادنامىلاردىن بىلىمىزكى، ئاسۇرىيەلىكلەر ئىنتايىن خۇراپىي بىر مىللەت ئىدى؛ ئۇلار بىرنەچچە خىل بۇتلارغا چوقۇنغان؛ ئۇلارنىڭ ئەقىدىلىرىنى خۇلاسىلاپ ئېيتقاندا، ئۇلارنى زوراۋانلىققا، رەھىمسىزلىككە ۋە ھوقۇققىلا چوقۇنغان دېگىلى بولىدۇ. ئۇلار دۈشمەنلىرىمىزنى قانچە ئەشەددىيلىك بىلەن بىتچىت قىلساق، ئۇلارنى ئەسىرگە ئېلىپ قانچە ۋەھشىي قىيىن-قىستاققا ئالساق، كەلگۈسىدە ئۇرۇش قىلىش كۈچىمىز شۇنچە كۈچلۈك بولىدۇ، دەپ ئىشەنگەن. تۆۋەندىكى بىرنەچچە سۆز يۇنۇس پەيغەمبەردىن 50 يىل ئىلگىرى ياشىغان ئاسۇرىيەنىڭ «ئاشۇر-بانىپال» ئىسىملىك بىر پادىشاھىنىڭ يىلنامىسىدىن ئېلىنغان: ــ
«مەن تېلا دېگەن شەھەرگە يېقىنلاشتىم... بۇ شەھەر ئىنتايىن پۇختا بولۇپ، ئۈچ سېپىل بىلەن قورشالغان. شەھەردىكىلەر بۇ سېپىللىرىغا ئىشىنىپ، مەن بىلەن سۈلھ تۈزۈپ، پۇتلىرىمنى قۇچاقلاشنى رەت قىلدى. مەن قاتتىق ئۇرۇش ۋە قىرغىنچىلىق بىلەن شەھەرگە ھۇجۇم قىلىپ ئۇنى ئىشغال قىلدىم. ئۇلارنىڭ ئەسكەرلىرىدىن ئۈچ مىڭىنى قىلىچلاتتىم؛ ئولجىلارنى، جۈملىدىن ئۇلارنىڭ ئۆي جابدۇقلىرىنى ۋە كالا-قويلىرىنى ئېلىپ كەتتىم....
ئۇلارنىڭ ئارىسىدىن ئالغان ئەسىرلەردىن بەزىلىرىنى مەن ئوتقا تاشلىۋەتتىم... بەزىلىرىنىڭ بۇرنىنى، قۇلاقلىرىنى، بارماقلىرىنى كېسىۋەتتىم... نۇرغۇنلىرىنىڭ كۆزلىرىنى ئويۇۋەتتىم. مەن تىرىك قالغانلاردىن بىر تۈۋرۈك، ئۆلۈكلەرنىڭ باشلىرىدىن يەنە بىر تۈۋرۈك ياسىدىم؛ ئۇلارنىڭ باشلىرىدىن نۇرغۇنلىرىنى شەھەردىكى ياغاچلارغا قېقىپ بېكىتتىم؛ ياش قىز-يىگىتلەرنى ئوت بىلەن قىيىن-قىستاق قىلىپ ئۆلتۈرۈۋەتتىم؛ ئاخىردا شەھەرنى ۋەيران قىلىپ ئەتراپلىرىنى ئاستىن-ئۈستۈن قىلىۋەتتىم...».
مانا بۇ يۇنۇس ئەۋەتىلمەكچى بولغان شەھەردىكى كىشىلەرنىڭ ئەھۋالى. ئەمدى يۇنۇس نېمىشقا قاچقانلىقىنى ئوقۇرمەنلەر ئۆزى كىتابنى ئوقۇغىنىدا ئويلىنىپ كۆرسۇن. بۇ مەسىلە ئۈستىدە ھەم «يۇنۇس»نىڭ باشقا مۇھىم نۇقتىلىرى ھەم سورىغان سوئاللىرى توغرىسىدا كىتابنىڭ قوشۇمچىسىدە ئازراق مۇزاكىرىلىشىمىز. ئەمدى «يۇنۇس پەيغەمبەر» دېگەن كىتابنىڭ ئۆزىگە كېلەيلى!
مەزمۇن: ــ
1-باب ــ يۇنۇس نىنەۋەگە ئەۋەتىلىدۇ، بىراق قېچىپ كېتىدۇ.
2-باب ــ يۇنۇسنى چوڭ بېلىق يۇتۇۋالىدۇ. يۇنۇسنىڭ دۇئاسى
3-باب ــ يۇنۇس نىنەۋەگە بارىدۇ. ئۇ خۇدانىڭ سۆزلىرىنى ئۇلارغا يەتكۈزىدۇ. خالايىق توۋا قىلىدۇ.
4-باب ــ يۇنۇس نارازىلىق بىلدۈرىدۇ. خۇدا ئۇنىڭغا بەرگەن جاۋاب-ساۋاق.
ئىزاھات: ــ تېكىستتە «سۇس» قىلىنغان سۆزلەر (مەسىلەن، «سۆزلەر») ئەينى ئىبرانىي تېكىستتە يوق، پەقەتلا ئۇيغۇرچە تېكىستىمىز راۋانراق بولسۇن دەپ تەرجىمانلار تەرىپىدىن قوشۇلغان سۆزلەردۇر.
ئىزاھات: ــ يەنە تەكرارلايمىزكى، كىرىش سۆز، ماۋزۇ ۋە ئىزاھاتلار ئوقۇرمەنلەرگە ياردىمى بولسۇن ئۈچۈن تەرجىمان تەرىپىدىن بېرىلدى. ئۇلار مۇقەددەس كىتابنىڭ ئەسلىي تېكىست-ئايەتلىرىنىڭ بىر قىسمى ئەمەس.
••••••••
قوشۇمچە سۆز
يۇنۇسنىڭ ئاسۇرىيەلىكلەرگە ۋەز ئېيتىش ۋەزىپىسىدىن قېچىپ كېتىشىنى چۈشىنىش ئۈچۈن، يەنىلا ئۇلارنىڭ قانداق كىشىلەر ئىكەنلىكى ھەم ئۇلارنىڭ يۇنۇسنىڭ ئۆز يۇرتداشلىرى بولغان ئىسرائىللار بىلەن قانداق مۇناسىۋىتى بار ئىكەنلىكى توغرۇلۇق ئازراق سۆزلىگىنىمىز تۈزۈك.
بىز كىرىش سۆزدە ئاسۇرىيەلىكلەرنىڭ پادىشاھى «ئاشۇربانىپال»نىڭ زوراۋانلىق ھەرىكەتلىرىنى ئازراق تونۇشتۇردۇق. پادىشاھنىڭ رەھىمسىزلىكى كېيىنكى پادىشاھلار ئۈچۈن مۇقىم «ئىستېلا قىلىش ئۆلگىسى» بولۇپ قالغان. يۇنۇسنىڭ دەۋرىگە كەلگەندە، ئاسۇرىيە ئىمپېرىيەسىنى دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ «كۈچ ئىگىسى» ۋە يەنە كېلىپ، «خۇداسىزلىقنىڭ دەل ئۆزى» دەپ ھېسابلىغىلى بولاتتى. ئىسرائىللار ئالىبۇرۇن ئۇلارغا ئېغىر سېلىقلارنى تاپشۇرغۇچى بولۇپ قالغانىدى. يۇنۇس يەنە ئۇنىڭدىن 600 يىل ئىلگىرى بالائام ئىسىملىك بىر پەيغەمبەرنىڭ ئاسۇرىيەنىڭ قورقۇنچلۇق بىر ئەل بولۇشى توغرۇلۇق بىر بېشارەتنى قىلغىنىنىمۇ بىلەتتى. ئاموس پەيغەمبەرمۇ ئاسۇرىيەنىڭ تاجاۋۇز قىلىدىغانلىقىنى ئالدىنئالا ئېيتقانىدى («ئاموس» 11:3-15، 1:6، 14:6-15نى كۆرۈڭ؛ ئاموس پەيغەمبەر قەستەن بىۋاسىتە ئاسۇرىيەنىڭ ئىسمىنى كۆرسەتمەيدۇ). يۇنۇسنىڭ دەۋرىدە، ئاسۇرىيەلىكلەر يۇنۇس ۋە ئۇنىڭ يۇرتداشلىرىنى ئېزىشكە، ئۇلارغا تاجاۋۇزلۇق قىلىشقا باشلىغان. شۇڭا يۇنۇستا ھەم يۇرتداشلىرىدا، كەلگۈسىدە ئۆزلىرىگە بەلكىم دۈشمەن بولىدىغان بۇ ئىمپېرىيەگە ۋە مىللەتكە ئۆچمەنلىك ھەم ئۇلاردىن بىرخىل قورقۇنچ شەكىللىنىشكە باشلىغان. شۇنىڭ ئۈچۈن يۇنۇسنىڭ خۇدانىڭ ئۆزىگە چۈشۈرگەن بۇ ئىمپېرىيەدىكىلەرگە ۋەز ئېيتىش توغرىسىدىكى بۇيرۇقىغا بولغان ھەيرانلىقىنى تەسەۋۋۇر قىلىش تەس!
گەرچە يۇنۇس ئۇلارغا يەتكۈزىدىغان «قىرىق كۈندىن كېيىن، نىنەۋە ۋەيران بولىدۇ!» دېگەن خەۋەردە ھېچقانداق ئۈمىد كۆرۈنمىگەن بولسىمۇ، ئۇ خۇدانىڭ خاراكتېرىنى ئوبدان بىلەتتى. دېمەك، خۇدا ئىنسانغا ئۇلارنىڭ گۇناھلىرى ياكى قىلمىش-ئەتمىشلىرى توغرۇلۇق سۆز قىلغاندا، بۇنىڭ بىلەن تەڭ ئۇلارغا قۇتۇلۇش يولىنى كۆرسەتمەي قويمايدۇ. بۇ نۇقتا 4-باب، 1-2-ئايەتتە بىزگە ئېنىق كۆرۈنىدۇ: ــ
«ئەمدى بۇ ئىشتىن يۇنۇس ئىنتايىن نارازى بولۇپ، غەزەپلەندى. ئاھ، پەرۋەردىگار، ئۆز يۇرتۇمدىكى چاغدا سېنىڭ شۇنداق قىلىدىغانلىقىڭنى دېمىگەنمىدىم؟ شۇڭا مەن ئەسلىدە تارشىشقا قاچماقچى بولغانمەن؛ چۈنكى مەن بىلىمەنكى، سەن مېھىر-شەپقەتلىك، رەھىمدىل، ئاسان غەزەپلەنمەيدىغان، چوڭقۇر مېھرىبانلىققا تولغان، كىشىلەرنىڭ بېشىغا كۈلپەت چۈشۈرۈشتىن يانغۇچى خۇدادۇرسەن».
يۇنۇسنىڭ بۇ سۆزى، شۈبھىسىزكى، بۇ پۈتۈن كىتابنى چۈشىنىشكە ئاچقۇچ بولىدۇ. يۇنۇس خۇدانىڭ كەچۈرۈم قىلىدىغان، مېھىر-مۇھەببەتلىك خۇدا ئىكەنلىكىنى بىلگەن؛ بىراق ئۇ خۇدانىڭ ئاسۇرىيەلىكلەرنى كەچۈرۈم قىلىشى، ئۇلارغا مېھىر-مۇھەببەتلىك بولۇشىنى خالىمايتتى. ئەكسىچە، ئۇ بۇ ئۆز ۋەتىنىگە تەھدىت بولغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە «يىرگىنچلىك بۇتپەرەس»، زالىم بۇ قوۋمنى خۇدانىڭ ھالاك قىلىۋېتىشىنى خالايتتى.
شۇنىڭ بىلەن يۇنۇس خۇدانىڭ ئەمرىنى ئاڭلاپ، ئۇنىڭ سۆزىگە كىرمەي ئاسۇرىيەگە ئەمەس، بەلكى «پەرۋەردىگارنىڭ يۈزىدىن قېچىش ئۈچۈن تارشىش دېگەن يىراق يۇرتقا بارماقچى ئىدى». بۇنى ئوقۇغىنىمىزدا ھەيران قالمايمىز. ئۇنىڭ قېچىش سەۋەبى ئاسۇرىيەلىكلەرنىڭ ئۇنىڭ خەۋىرىنى قوبۇل قىلماي، مازاق قىلىپ، ئۇنىڭغا زىيانكەشلىك قىلىشىدىن قورققانلىقى ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى دەل ئۇنىڭ ئەكسىچە، ئۇلارنىڭ بۇ خەۋەرنى قوبۇل قىلىپ، توۋا قىلىپ قېلىشىدىن قورققان. ئۇلار توۋا قىلىدىغان بولسا، ئۇنداقتا خۇدا ئۇلارنى چوقۇم كەچۈرۈم قىلاتتى، ئەلۋەتتە. ئۇ بۇنداق بولۇشنى خالىمايتتى.
بىز ئاسۇرىيەدىكىلەر توغرىسىدا يۇقىرىدا ئازراق خەۋەردار بولدۇق. شۇنىڭ ئۈچۈن بىز يۇنۇسنىڭ «قاچقانلىق»ىغا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ئىشەنچ-ئېتىقادىغا ھەيران قېلىشىمىز كېرەك. بۇتپەرەسلىككە ھەم زوراۋانلىققا بېرىلگەن، «ياقا يۇرتتىكىلەرنى ئۆلتۈرسەك، بىزگە سېھرىي كۈچ پەيدا بولىدۇ» دەپ قارىغان ئىككى مىليون ئاھالىسى بولغان پۈتۈن بىر شەھەرنىڭ يالغۇز بىر ئادەمنىڭ بەرگەن خەۋىرىنى ئاڭلاپلا ھەر جەھەتتىن تۇرمۇش ئىستىلىنى تولۇق ئۆزگەرتىشىنى كىم تەسەۋۋۇر قىلالايدۇ؟ يەنە كېلىپ، مۇشۇ شۇم خەۋەرنى يەتكۈزگۈچى ئادەم ئۇلار پەس كۆرىدىغان يات مىللەتتىن تۇرسا؟ بىلىشىمىزچە (گەرچە ئۇلار ئۇنىڭ چوڭ بېلىقنىڭ قارنىدا «تىرىلىش»ىدىن بىرئاز خەۋەر تېپىپ ئۇنىڭدىن بەك قورقۇش مۇمكىنچىلىكى بولسىمۇ)، يۇنۇس ئۇلارنىڭ ئالدىدا ھېچقانداق مۆجىزە ياراتقان ئەمەس. بىراق ئۇلار ئۇنىڭ خەۋىرىنى خۇدادىن كەلگەن دەپ ئىشەندى. يۇنۇسمۇ ھەم دەل بۇ نەتىجىنى بىلەتتى، لېكىن خالىمايتتى!
شۇنىڭ ئۈچۈن بىز دۇنيادا ياشاۋاتقان كىشىلەر ئارىسىدا خۇدانىڭ كۈچ-قۇدرىتىنى يۇنۇس تونۇغاندەك ھەقىقەتەن تونۇيدىغانلار ناھايىتى ئازدۇر، دەپ قارايمىز. يۇنۇس مۇشۇنداق ئىشەنچى چوڭقۇر ئاز ساندىكى كىشىلەردىن بولمىغان بولسا، ئۇنىڭ بۇنداق ئويلىغىنىنى قانداقمۇ چۈشەندۈرەلەيمىز؟ ئادەملەرنى خۇداسىزلىقتىن قايتىشقا قايىل قىلماقچى بولغان ھەربىر كىشى بۇ ۋەزىپىنىڭ تەسلىكىنى ئوبدان بىلىدۇ!
يۇنۇسنىڭ خۇدانىڭ كۈچ-قۇدرىتىنى تونۇپ يېتىشى دېڭىزدا چىققان ئاشۇ بوراندا بىزگە ئايان بولىدۇ. بۇ بوراننىڭ ئارقىسىدا كىم بارلىقىدىن، ئۆزىنىڭ بورانغا سەۋەبچى ئىكەنلىكىدىن ھەم كېمىچىلەر ئۇنى كېمىدىن تاشلىۋەتسە، بوراننىڭ توختايدىغانلىقىدىن ئۇنىڭ ھېچقانداق گۇمانى يوق ئىدى. كېمىدىكىلەر بولسا يەھۇدىيلار ئەمەس، ھەقىقىي خۇداغا ئىشەنگەنلەرمۇ ئەمەس ئىدى (بىراق كېيىن ئىشەنگۈچىلەر بولدى)؛ بىراق ئۇلار ئاۋۋال يۇنۇسنىڭ ئۆزىنى دېڭىزغا تاشلىۋېتىش توغرىسىدىكى تەلىپىنى رەت قىلدى، ئاندىن ئۇنى قۇتقۇزايلى دەپ ئۆز جانلىرىنى تەۋەككۈل قىلدى. بەلكىم خۇدا يۇنۇس ئۆزى «خۇداسىز كاپىرلار» دەپ قارىغان مۇشۇ ئادەملەر ئارقىلىق، ئۇنى كەمتەرلىككە كەلتۈرمەكچى بولۇپ ئۇنىڭغا ھەقىقىي ئەخلاقنىڭ قانداق ئىكەنلىكىنى ئۆگىتىۋاتقانىدى. يۇنۇس ئۇلارنىڭ مىللىتىدىن بولمىسىمۇ، ئۇلارنىڭ ئېتىقادىدا بولمىسىمۇ، بىراق ئۇلار ئۇنى «بىزدەك بىر ئىنسان» دەپ قاراپ، ئۇنىڭغا مېھىر-مۇھەببەتلىك مۇئامىلە قىلدى. ئۇلار يۇنۇسنىڭ ئورنىدا بولغان بولسا، ئۇ ئۇلارغا شۇنداق مۇئامىلە قىلغان بولاتتىمۇ؟ ئېتىقادسىز ئادەملەرنىڭ قىلغانلىرى ئېتىقادلىق كىشىلەرنىڭكىدىن ياخشى بولسا ئېتىقادچىلارغا شۇنچە زور ساۋاق بولىدۇ! ئەگەر ئېتىقادچىلارنىڭ ئىپادىسى شۇنداق بولسا، ئۇنداقتا ئۇلارنىڭ «ئېتىقاد»ىنىڭ نېمە قىممىتى بولسۇن؟
مۇشۇ ئىشلاردا ئىنسان بالىلىرىغا نىسبەتەن خۇدانىڭ كۈچ-قۇدرىتىنى تونۇپ يېتىش ئىنتايىن مۇھىم بىر ساۋات بولسىمۇ، خۇدانىڭ يۇنۇسقا (شۇنداقلا بىزلەرگە) بۇنىڭدىنمۇ ئۇلۇغ مەقسىتى بار ئىدى ــ يەنى ئۆزىنىڭ خاراكتېرىنى ۋە مۇددىئالىرىنى تونۇپ يەتكۈزۈشتىن ئىبارەت ئىدى؛ ئاندىن ئاخىردا ئۇ يۇنۇسنىڭ (شۇنداقلا بىزلەرنىڭ) شۇ مەقسەت-مۇددىئالىرىدا، ئارزۇلىرىدا ھەم مۇھەببىتىدە ئۆزى بىلەن بىر بولۇشىنى خالايتتى. ئادەملەر ئاشۇنداق تەرەپلەردە خۇدا بىلەن بىللە بولسىلا، ئاندىن ھەقىقەت بىلەن پەيغەمبەر ئاتىلاتتى. بۇنداق ئادەملەر سۆزىدىلا ئەمەس، پۈتۈن ۋۇجۇدىدا، پائالىيەتلىرىدە، ھاياتلىرىدا خۇداغا ۋاكالىتەن سۆزلەيدۇ.
يۇنۇسنىڭ بېلىقنىڭ قارنىدا قىلغان دۇئاسى ئىككىنچى بابتا خاتىرىلەنگەن. مۇنداق ئىشنى باشتىن ئۆتكۈزۈشنىڭ قانداق بولىدىغانلىقىنى تەسەۋۋۇر قىلالمايمىز. بىراق يۇنۇسنىڭ دۇئاسىدا خۇدانىڭ ئۇنى ھەتتا شۇنچە قورقۇنچلۇق بىر يەردىنمۇ قۇتقۇزىدىغانلىقىغا بولغان ئىشەنچ-ئېتىقادى ھەم ئۈمىدى ئاجايىب ئېنىق كۆرۈلىدۇ. ئۇنىڭ ئىشەنچكە تولغان دۇئاسىدىن بۇ قۇتقۇزۇلۇش ئالىبۇرۇن يۈز بەرگەندەك بىلىنىدۇ. بىراق ئۇنىڭ دۇئاسىدىن يەنە بىر ئىشنى بايقىغىلى بولىدۇكى، ئۇنىڭ دۇئا سۆزلىرى بۇنداق قورقۇنچلۇق تەجىرىبىنىڭ ۋەھىمىلىرىدىن ئېشىپ تېخىمۇ قورقۇنچلۇق ئىشلارنى تەسۋىرلەشكە ئۆتىدۇ؛ بۇ دۇئاسىنىڭ ئۆزىنى بىرخىل بېشارەت دەپ ئىشىنىمىز. بىز تۆۋەندە بۇ بېشارەت توغرۇلۇق توختىلىمىز.
يۇنۇس نىنەۋەگە بەرگەن بېشارەت ئىنتايىن ئاددىي: ــ «قىرىق كۈندىن كېيىن، نىنەۋە شەھىرى ۋەيران قىلىنىدۇ!» (3-باب). بۇ خەۋەردە كەچۈرۈم قىلىنىشتىن ھېچقانداق ئۈمىد كۆرۈنمەيدۇ. بىراق نىنەۋەلىكلەر خۇدانىڭ ئۇلارغا توۋا قىلىش پۇرسىتىنى بەرگەنلىكىنى چۈشەنگەنىدى؛ توۋا قىلىشى بىلەن ئۇلار دەرۋەقە خۇدانىڭ كەچۈرۈمىگە ئېرىشكەن. بۇنىڭدىن خۇدانىڭ رەھىم-شەپقەتلىرى كۆپ ئىكەنلىكىنى كۆرىمىز. ئىنجىلدا دېيىلگەندەك: «رەب ئۆز ۋەدىسىنى ئورۇنداشنى (بەزىلەرنىڭ «كېچىكتۈردى» دەپ ئويلىغىنىدەك) كېچىكتۈرگىنى يوق، بەلكى ھېچكىمنىڭ ھالاك بولۇشىنى خالىماي، ھەممە ئىنساننىڭ توۋا قىلىشىغا كىرىشىنى ئارزۇلاپ، سىلەرگە كەڭچىلىك قىلىپ ۋاقىتنى سوزماقتا» («2پېت.» 9:3).
بىز يەنە، بەزى بېشارەتلەرنىڭ «شەرتلىك» ئىكەنلىكىنى كۆرىمىز ــ ئادەملەر توۋا قىلسا، بېشارەت قىلىنغان «تەربىيىلىك جازا» چۈشمەيدۇ. ئوخشاشلا، خۇدانىڭ مۆمىن بەندىلىرى ئىتائەتسىزلىك قىلسا، بېشارەت قىلىنغان بىرەر بەرىكەتكە ئېرىشەلمەسلىكىمۇ مۇمكىن («يەر.» 1:18-10). نىنەۋە قىرىق كۈندىن كېيىن ۋەيران بولمىدى. بىراق تارىخ شۇنى بىزگە ئىسپاتلىدىكى، ئۇلار خۇدانىڭ ئاگاھىنى ئۇنتۇغان. بەلكىم بىر دەۋردىن كېيىن (يەنى شۇ چاغدىكى «ئاداد-نىرارى» ئىسىملىك پادىشاھنىڭ ئۆلۈمى بىلەن) ئۇلار يەنىلا ئەسلىدىكى زوراۋانلىق يولىغا قايتتى. يۇنۇس ئۇلارغا يەتكۈزگەن ئاگاھ-گۇۋاھى ناھۇم پەيغەمبەر (مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 660-630-يىللار) تەرىپىدىن تەكرارلانغان. بىراق بۇ قېتىم ئاسۇرىيە قۇلاق سالمىدى. نىنەۋە شەھىرى پۈتۈن ئىمپېرىيەسى بىلەن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 612-يىلى بابىل ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن پۈتۈنلەي ۋەيران قىلىنغان.
ئەمدى يۇنۇس توغرىسىدىكى تېمىغا قايتايلى. ئۇ خۇدانىڭ خەۋىرىنى يەتكۈزدى، بىراق ئۇنىڭ ئارزۇسى خۇدانىڭ قەلبى ھەم مۇددىئاسى بىلەن بىر بولغان ئەمەس. ئۇ خۇدانىڭ بۇ «بىر تالاي كاپىرلار»نى كەچۈرۈم قىلىشىنى خالىمايتتى؛ ئۇ خۇداغا ئاچچىقلاپ، ئۇنىڭ ھۆكۈمىگە نارازىلىق بىلدۈرۈپ، ھەتتا ئۆلسەم دەپ دۇئا قىلغان. خۇدانىڭ دۇئالارنى، ھەتتا پەيغەمبەرنىڭ دۇئاسىنى ئىجابەت قىلىشىنىڭ دائىملىق بولماسلىقى ياخشى ئىشتۇر. خۇدانىڭ نىنەۋەلىكلەرگىلا ئەمەس، بەلكى يۇنۇسقىمۇ ئۆزىنىڭ مۇھەببەتلىك مۇددىئاسى بار ئىدى. يۇنۇس ھەتتا خۇدانىڭ يوللىرىنى ئەيىبلەيدىغان دەرىجىدە جاھىل بولغىنى بىلەن، خۇدا ئۇنىڭدىن ۋاز كەچمىگەن. خۇدا ئۇنىڭغا ئۆزىنىڭ قەلبى ھەم خاراكتېرىنى بىلدۈرىدىغان كارامەت بىر يولنى تاللىغان. يۇنۇس ئۈمىد قىلغىنىنى، يەنى شەھەرنىڭ ۋەيران بولۇشىنى كۈتۈپ ئولتۇرغىنىدا، ئۇ ئۆزى ئۈچۈن بىر چەللە ياسىدى. چەللە ئانچە كۆڭۈلدىكىدەك بولمىغان بولسا كېرەك، چۈنكى ئۆزىگە سايە بېرىدىغان كىچىك بىر دەرەخ بىر كېچىدىلا ئۆسۈپ چىققاندا، ئۇ بۆلەكچىلا خۇرسەن بولدى. يۇنۇس ئەسلىدە دېھقان بولۇشى مۇمكىن، چۈنكى ئۇنىڭ ئادەتتىن تاشقىرى خۇشاللىقى خاتىرىلەنگەن. بۇ خۇشاللىقى كىچىك دەرەخنىڭ ئۆزىگە سايە بېرىدىغانلىقىدىنلا بولغان ئەمەس، بەلكى ئۇ ئۇنىڭ بەك چىرايلىق بىر ئۆسۈملۈك ئىكەنلىكىدىن ھەم شۇنچە تېز ئۆسىدىغانلىقىدىن كۆپ ھۇزۇر ئالغانلىقىدىن بولغان. ھالبۇكى، خۇدا ئالىبۇرۇن يۇنۇسقا تەربىيە ھەم ساۋاق بولىدىغان نەرسىلەرنى، يەنى ئەشەددىي بىر بوراننى، ئۇنى يۇتۇۋالىدىغان چوڭ بىر بېلىقنى، تېز ئۆسىدىغان كىچىك بىر دەرەخنى تەييارلاپ ئەۋەتكەن بولسىمۇ، ئۇنىڭغا ئەبەدىلئەبەد پايدىسى بولسۇن ئۈچۈن يەنە ئىككى نەرسىنى ئۇنىڭ ئۈچۈن ئالاھىدە تەييارلىغان. بىرىنچىسى ــ قۇرت، ئىككىنچىسى ــ شەرقتىن چىققان قىزىق بىر شامال. قۇرت بولسا تالنى يەپ قۇرۇتىدۇ، شامال بولسا ئۇنىڭ ئۈستىگە چۈشىدىغان قۇياشنىڭ تەپتىنى كۈچەيتىپ، ئۇنىڭ ئۆسۈملۈكتىن مەھرۇم بولۇش ھەسرىتىنى تېخىمۇ ھېس قىلىدۇرىدۇ. ئۇنىڭغا شۇنچە كۆپ ھۇزۇر يەتكۈزگەن، ئۇنىڭغا سايە بولغان شۇنچە گۈزەل بىر ئۆسۈملۈكنىڭ ئەرزىمەس بىر قۇرتنىڭ زەربىسى بىلەن تۇيۇقسىز قۇرۇپ كېتىشى ئۇنىڭ غەزىپىنى قوزغايدۇ.
بىراق خۇدا يەنە يۇنۇس ئاچچىقىدا تۇرغىنىدا ئۇنىڭغا: ــ بۇنداق ئاچچىقلانغىنىڭ توغرىمۇ؟ ــ دەپ مۇلايىملىق بىلەن سورايدۇ.
يۇنۇس «مېنىڭ ئاچچىقلىغىنىم توغرا» دەپ جاۋاب بېرىدۇ ــ دەرەخ نېمىشقا شۇنچە تۇيۇقسىز ۋەيران قىلىۋېتىلىدۇ؟ دەرەختە نېمە گۇناھ بولسۇن؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە يۇنۇس يالغۇزلۇق ھەم ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە ئۇنىڭدىن زوق ئالغان تۇرسا؟ بىر گۇناھسىز گۈزەل ئۆسۈملۈك نېمىشقا بىكاردىن-بىكار تۈگەشتۈرۈۋېتىلىدۇ؟ يۇنۇس ئۆزى ئەجىر سىڭدۈرمىگەن ئەمما ھۇزۇر ئالغان شۇ دەرەخنىڭ تۈگىشىشىگە ئاچچىقلانغان يەردە، خۇدا ئۇنىڭدىن: ئۆزۈم ياراتقان (ھەم شۇنداقلا ئۇلاردىن بىرخىل ھۇزۇر ئالالايدىغان) نىنەۋەدىكى نۇرغۇن بىگۇناھ بالىلارغا رەھىم قىلسام بولمامدۇ؟ دەل مۇشۇ مۇھىم سوئال يۇنۇسقا قويۇلىدۇ.
خۇدا يۇنۇسقا: نىنەۋەدە بىر يۈز يىگىرمە مىڭ «ئوڭ قولى بىلەن سول قولىنى پەرق ئېتەلمەيدىغان» (يەنى 120000 كىچىك بىگۇناھ بالا) بار، دەيدۇ. نىنەۋە ۋەيران بولغان بولسا، خۇدا بۇ بالىلارغا قانداق ھېسسىياتتا بولار؟ ئۇلار ھەرگىزمۇ «بىر كېچىدىلا ئۆسكەن» ئەمەس ــ ئۇ ئۇلارنى ياراتقان ھەم تۇغۇلۇشىدىن تارتىپ ئۇلارنىڭ ھالىدىن كۆيۈمچانلىق بىلەن خەۋەر ئېلىپ كەلگەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە يەنە ناھايىتى نۇرغۇن «چوڭ-كىچىك مال-ۋارانلار» بار ئىدى ــ يۇنۇس ئۆزى دېھقان تۇرۇقلۇق ئۇلارنىڭ ئەھمىيەتسىز ۋەيران بولۇشىغا ھېچقانداق ھېسداشلىق ۋە ھەسرەتتە بولماسمۇ؟ ئەمەلىيەتتە خۇدانىڭ گەپنىڭ تېمىسىنى بالىلاردىن مالغا يۆتكىگەنلىكى، ئۆز سۆزىنى بىر كىنايىلىك (ساتىرىك، يۇمۇرلۇق) سوئالغا ئايلاندۇرغانلىقىدۇر. يۇنۇس كالا-قويلارغا كۆڭۈل بۆلگەن يەردە، ئادەملەرگە كۆڭۈل بۆلمەسمۇ؟ ــ شۇنداق ئىكەن، خۇدا ئۆزى ياراتقان ئادەملەرگە، يەنى ئۆزى كۆيۈنىدىغان ئادەملەرگە غەمخورلۇق قىلماسمۇ؟ يۇنۇس بۇ ئۆسۈملۈكتە بىرخىل گۈزەللىكنى كۆرگەن. ئەمدى ئادەم توۋا قىلسا، كەچۈرۈم قىلىنىپ تۇرمۇشىدا بىرخىل گۈزەللىك پەيدا بولمامدۇ؟ يۇنۇس بولسا يەنىلا ئۇلارنىڭ تېزلا ھالاك قىلىنىشىنى خالامدۇ، ياكى خۇدا قارىغاندەك ئۇلارغا قارامدۇ؟ يۇنۇس قەلبىدە ھەم مۇددىئاسىدا خۇدا بىلەن بىر بولغان بولسا، ئۇ ئۇلارنى «كەلگۈسىدىكى دۈشمەنلەر» ۋە «ئىپلاس كاپىرلار» دەپ قارىماييتتى-دە، ئۇلاردىن سۆيۈنەتتى، ئۇلارنى قىممەتلىك ھېسابلاپ، ئۇلارنىمۇ خۇددى ئۆزىگە ئوخشاش خۇدانىڭ مېھىر-مۇھەببىتىنىڭ ئوبيېكتى دەپ ئويلىغان بولاتتى.
يۇنۇس مانا مۇشۇ ئىشلار ھەققىدە خۇداغا بىرەر ئېنىق جاۋابنى بەرگەنمۇ؟ كىتابتا بۇ توغرىسىدا ھېچقانداق جاۋاب خاتىرىلەنگەن ئەمەس. بەلكىم ئۇ خۇداغا بىردىنبىر توغرا جاۋابنىڭ «شۇنداق» بولىدىغانلىقىنى بىلگەچكە، خۇداغا ھېچقانداق جاۋاب بەرمىگەندۇ؟ يۇنۇس ئۆزىنىڭ نەپرەتلىك پوزىتسىيىسىدىن توۋا قىلغانمۇ؟ ئۇ خۇدانىڭ ئۆز دۈشمىنى بولۇش مۇمكىنچىلىكى بولغان ئادەملەرنى كەچۈرۈم قىلغانلىقىنى قوبۇل قىلغانمۇ؟ قوبۇل قىلغان، دەپ ئىشىنىمىز. بۇنى بىز نېمىدىن بىلەلەيمىز؟ ئىسپات دەل «يۇنۇس پەيغەمبەر» دېگەن كىتابنىڭ مەۋجۇت بولۇشىنىڭ ئۆزىدۇر. يۇنۇس خۇدانىڭ ھۆكۈمىنى قوبۇل قىلمىغان بولسا، ئۇنداقتا بىز ھەرگىز بۇ ۋەقەلەردىن خەۋەردار بولالمايتتۇق. چۈنكى بۇ سۆھبەتنىڭ مەزمۇنىدىن خەۋەردار بولغان پەقەت يۇنۇس ھەم خۇدانىڭ ئۆزى. يۇنۇس خۇدانىڭ بۇيرۇقى بىلەن بىز ئوقۇغان بۇ ھەممە ۋەقەلەرنى بىزگىمۇ ساۋاق ھەم تەربىيە بولسۇن دەپ كىتابتا خاتىرىلىگەن، دەپ ئىشىنىمىز. كىتابتا بىزنىڭ يۇنۇسنىڭ بارلىق خاتالىقلىرىنى ھەم ناتوغرا ئويلىغانلىرىنى كۆرۈشىمىزگە يول قويۇلىدۇ. پەقەت خۇدا تەرىپىدىن كەمتەرلىككە كەلتۈرۈلگەن، تەربىيە قىلىنغان يۇنۇستەك بىر ئادەملا ئۆزىنىڭ خاتالىقلىرىنى ھەم گۇناھلىرىنى باشقىلار كۆرۈپ ساۋاق ئالسۇن دەپ شۇنداق روشەن خاتىرىلىشىگە رازى بولىدۇ، ئەلۋەتتە. خۇدا ئۆز مۇقەددەس كىتابىدا ئوقۇرمەن بولغان بىزلەرگە باشقىلارنىڭ خاتالىق ۋە گۇناھلىرىنى كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولۇش ئىمتىيازىنى بېرىدۇ. بۇنداق بولۇشنىڭ سەۋەبى ھەرگىز «مەن بولسام، شۇنداق قىلمايتتىم» دەپ تەكەببۇرلىشىپ كېتىشىمىز ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى بۇ ئىشلاردىن ساۋاق، تەربىيە ئېلىشىمىز ئۈچۈندۇر.
بىزنىڭچە خۇدانىڭ: «نىنەۋەدىكىلەرگە ئىچىمنى ئاغرىتىپ، رەھىم قىلىشىمغا توغرا كەلمەمدۇ؟» دېگەن سوئالىغا يۇنۇسنىڭ قانداق جاۋاب بەرگەنلىكى خاتىرىلەنمىگەنلىكىنىڭ، كىتابنىڭ تۇيۇقسىز «توختاپ قېلىش»نىڭ بىر سەۋەبى بار. چۈنكى خۇدانىڭ بۇ سوئالى پەقەت يۇنۇسقىلا ئەمەس، بەلكى بىزگىمۇ بېرىلگەندۇر. «نىنەۋەدىكىلەرگە ئىچىمنى ئاغرىتىپ رەھىم قىلىشىمغا توغرا كەلمەمدۇ دەيسەن؟ ئەمدى ئەتراپىدىكىلىرىڭچۇ؟ ئۇلارنى جازالىغايسەن دەپ، ياكى ئۇلارنى توۋا قىلىشقا يېتەكلەپ كەچۈرۈم قىلغايسەن دەپ دۇئا قىلغىنىڭ تۈزۈكمۇ؟ سەندە مېنىڭ ئادەملەرگە رەھىم قىلىدىغان قەلبىمدەك قەلب بارمۇ؟» دېمەكچى پەرۋەردىگارىمىز بولغان خۇدا.
بۇ سوئال بىزنى بىۋاسىتە مەسىھ ئەيسانىڭ ئىنجىلدا خاتىرىلەنگەن تەلىمىگە يېتەكلەپ بارىدۇ. ئۇ نەچچە قېتىم: «سىلەر باشقىلارنىڭ گۇناھلىرىنى كەچۈرۈم قىلساڭلار، ئەرشتىكى ئاتاڭلار سىلەرنىڭ گۇناھلىرىڭلارنىمۇ كەچۈرۈم قىلىدۇ؛ بىراق باشقىلارنىڭ گۇناھلىرىنى كەچۈرۈم قىلمىساڭلار، ئاتاڭلارمۇ سىلەرنىڭ گۇناھلىرىڭلارنىمۇ كەچۈرۈم قىلمايدۇ» دەپ تەلىم بەرگەن (مەسىلەن، ئىنجىل «ماتتا» 6-باب). مەن ئەگەر ئۆزۈمنى ياراتقان، ئاپامنىڭ بالىياتقۇسىدا ئاپىرىدە قىلىنغىنىمدىن تارتىپلا ماڭا كۆيۈنۈپ كەلگەن خۇدانىڭ ئۆزىنىڭ ئالدىدا گۇناھ قىلغان بولسام، ئەمدى باشقىلارنىڭ ماڭا تەسىر يەتكۈزگەن گۇناھلىرىنى ھېسابلاپ،ئۇنى كۆڭلۈمدە ساقلاشقا نېمە ئاساسىم بار؟
يۇنۇس پەيغەمبەرنىڭ كىتابىدا بىز مۇنازىرىلەشمىگەن نۇرغۇن باشقا مەسىلىلەرمۇ مەۋجۇت. بىز پەقەت يەنە بىر ئىش توغرۇلۇق، يەنى مەسىھ ئەيسانىڭ يۇنۇس پەيغەمبەر ئۈستىدە قىلغان گېپى توغرۇلۇق توختىلايلى. ئەيسا يەھۇدىيلارغا تەلىم بەرگەندە بىرنەچچە قېتىم يۇنۇس پەيغەمبەرنى تىلغا ئالغان، بىرىنچىسى بولسا: ــ
«رەزىل ھەم زىناخور بۇ دەۋر بىر «ئالامەت»نىڭ كۆرىستىلىشىنى ئىستەپ يۈرىدۇ. بىراق بۇ دەۋردىكىلەرگە «يۇنۇس پەيغەمبەردە كۆرۈلگەن مۆجىزىلىك ئالامەت»تىن باشقا ھېچقانداق كارامەت كۆرسىتىلمەيدۇ. چۈنكى يۇنۇس پەيغەمبەر يوغان بېلىقنىڭ قورسىقىدا ئۈچ كېچە-كۈندۈز ياتقاندەك، ئىنسانئوغلىمۇ ئوخشاشلا ئۈچ كېچە-كۈندۈز يەرنىڭ باغرىدا ياتىدۇ.
سوراق كۈنى نىنەۋە شەھىرىدىكىلەر بۇ دەۋردىكىلەر بىلەن تەڭ قوپۇپ، بۇ دەۋردىكىلەرنىڭ گۇناھلىرىنى بېكىتىدۇ. چۈنكى نىنەۋەلىكلەر يۇنۇس پەيغەمبەر جاكارلىغان خەۋەرنى ئاڭلاپ، يامانلىقىدىن توۋا قىلغان؛ ۋە مانا، مۇشۇ يەردە يۇنۇس پەيغەمبەردىنمۇ ئۇلۇغ بىرسى تۇرىدۇ!» (ئىنجىل «مات.» 39:12-41، «لۇقا» 32:11).
(يەھۇدىيلارنىڭ شۇنداق «مۆجىزىلىك ئالامەت»نى ئىزدىشى ئۇلارنىڭ مەسىھ ئەيساغا: ــ ئۆزۈڭنىڭ خۇدا ئەۋەتكەن مەسىھ-قۇتقۇزغۇچى ئىكەنلىكىڭنى ئىسپاتلايدىغان بىر مۆجىزە يارات! ــ دەيدىغان تەلىپىدۇر. بىراق ئەمەلىيەتتە مەسىھ ئەيسا ئاللىبۇرۇن ئۆزىنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلايدىغان نۇرغۇن مۆجىزىلەرنى ياراتقانىدى).
يۇنۇسنىڭ بېلىق تەرىپىدىن يۇتۇۋېلىنىپ ئاندىن قۇسۇپ ياندۇرۇلۇشىنى ئۇنىڭ بىرخىل «ئۆلۈمى ھەم تىرىلىشى» دېگىلى بولىدۇ. مەسىھ ئەيسانىڭ «يۇنۇس پەيغەمبەرنى تەستىقلىغان «مۆجىزىلىك ئالامەت»»نى قانداق ئەمەلگە ئاشۇرغانلىقىنى تۆۋەندىكى پاكىتلاردىن ئويلاپ بېقىڭ.
(1) يۇنۇس ئاۋۋال ئۆز خەلقىگە خۇدانىڭ سۆز-كالامىنى جاكارلىغان («2پاد.» 25:14) لېكىن ئۇلار توۋا قىلمىدى. ئۇنىڭ پەيغەمبەرلىك خىزمىتى گالىلىيەدە باشلانغان.
كېيىن ئۇ «يات ئەللەر»گە خۇدانىڭ سۆزىنى يەتكۈزگەن.
مەسىھمۇ ئاۋۋال ئۆز خەلقىگە خۇدانىڭ سۆز-كالامىنى جاكارلىغان («يۇھ.» 11:1) لېكىن ئۇلار توۋا قىلمىدى؛ مەسىھنىڭ پەيغەمبەرلىك خىزمىتىمۇ گالىلىيەدىن باشلانغان («مات.» 12:4-16، «لۇقا» 14:4).
كېيىن ئۇ «يات ئەللەر»گە خۇش خەۋەرنى جاكارلىغان («ئەف.» 17:2).
(2) يۇنۇس ئۆز ئىختىيارى بىلەن ئادەملەرنىڭ ئارىسىدىن (ئۆزىنىڭ گۇناھى تۈپەيلىدىن) ئۆلۈشكە تاشلىۋېتىلگەن؛ ئۇنىڭ بوران ھەم بېلىق تەرەپلىرىدىن بولغان «ئۆلۈمى» ئاشۇ بوراننى تىنچلاندۇرۇپ، باشقىلارنى قۇتقۇزۇپ ھاياتلىققا ئېرىشتۈرگەن.
مەسىھ ئەيسامۇ ئادەملەرنىڭ ئارىسىدىن چەتكە قېقىلىپ، ياغاچقا مىخلىنىپ ئۆلۈشكە تاشلىۋېتىلگەن؛ بىراق ئۇنىڭ ئۆلۈمى خۇدانىڭ بىزگە قارىتىلغان غەزىپىنى تىنچلاندۇرۇپ، باشقىلارنى قۇتقۇزۇپ مەڭگۈ ھاياتلىققا ئېرىشتۈرىدۇ. ئوخشىماسلىق شۇكى، ئۇنىڭ ئۆلۈمى «ئۆزىنىڭ گۇناھى تۈپەيلىدىن» ئەمەس، بەلكى ئۇ باشقىلارنىڭ گۇناھلىرىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان.
(3) يۇنۇس بېلىقنىڭ قارنىدا ئۈچ كېچە-كۈندۈز ياتقان.
مەسىھ ئەيسا گۆردە ئۈچ كېچە-كۈندۈز ياتقان. (يەھۇدىيلارنىڭ ھېسابىچە، بەزىدە بىر قانچە سائەتمۇ تولۇق بىر كۈن ھېسابلىنىدۇ)
(4) يۇنۇس بېلىقنىڭ قورسىقىدىن «تىرىلگەن»دىن كېيىن، ئۆز قوۋمى بولغان يەھۇدىيلارغا ئەمەس، بەلكى يەھۇدىي بولمىغان نىنەۋەلىكلەرگە خۇدانىڭ سۆزلىرىنى جاكارلاشقا بارغان.
مەسىھ ئەيسا تىرىلگەندىن تارتىپ بۈگۈنگە قەدەر ئۆز روسۇللىرى ھەم مۇخلىسلىرى ئارقىلىق يەھۇدىي ئەمەسلەرگە، جۈملىدىن بىزلەرگە ئىنجىلدىكى خۇش خەۋەرنى تارقىتىپ كەلمەكتە. ئۇنىڭ «ئۆز قوۋمى» بولغان يەھۇدىيلار خۇش خەۋەرنى (بۈگۈنگە قەدەر) ئاساسەن تېخى قوبۇل قىلمىغان («ئەف.» 17:2).
(5) يۇنۇسنىڭ بېلىق قارنىدا قىلغان دۇئاسى توغرۇلۇق ئويلايلى. (2-بابتا): ــ
ــ «مەن دەرد-ئەلىمىمدىن پەرۋەردىگارغا پەرياد كۆتۈردۈم،
ئۇ ماڭا ئىجابەت قىلدى.
مەن تەھتىسارانىڭ تەكتىدىن پەرياد قىلدىم، سەن ئاۋازىمغا قۇلاق سالدىڭ».
ئەمەلىيەتتە يۇنۇس (ئۇ ھەقىقەتەن ئۆلۈپ كەتمىگەن بولسا) تەھتىسارادا بولمايتتى. بىراق ئىنجىلغا ئاساسەن مەسىھ ئەيسانىڭ روھى ئاشۇ يەرگە بېرىپ ئۆزى كرېستكە مىخلانغاندا گۇناھنىڭ ھەم ئۆلۈمنىڭ ئۈستىدىن ئالغان غەلىبىسىنى شۇ يەردە جاكارلىغانلىقىنى بىلىمىز («1پېت.» 18:3-19، 6:4). شۇ چاغدا تەھتىسارادا ياتقان ئېتىقادچىلارنىڭ روھلىرىنىڭ ھەممىسى ئۆزلىرىنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشىنىڭ ئاساسىنىڭ دەل مەسىھنىڭ ئۆلۈمىنىڭ ئۆزى ئىكەنلىكىنى تۇنجى قېتىم بىلىپ، مەسىھ بىلەن بىللە بولۇشقا ئۇنىڭغا باغلىنىدۇ.
(4-3:2) «چۈنكى سەن مېنى دېڭىز تەكتىگە، دېڭىز قارنىغا تاشلىۋەتتىڭ،
كەلكۈن ئېقىنلىرى مېنى ئارىسىغا ئېلىۋالدى،
سېنىڭ بارلىق دولقۇنلىرىڭ ھەم ئۆركەشلىرىڭ ئۈستۈمدىن ئۆتۈپ كەتتى؛
شۇڭا مەن: «مەن نەزىرىڭدىن تاشلىۋېتىلگەنمەن ــ دېدىم.
بىراق مەن يەنىلا مۇقەددەس ئىبادەتخاناڭغا قاراپ ئۈمىد بىلەن تەلمۈرىمەن».
شۈبھىسىزكى، گەرچە يۇنۇسقا شۇنداق (تاشلىۋېتىلگەندەك) تۇيۇلغىنى ھەم ئۇ شۇنداق دېگىنى بىلەن، ئۇ ئەمەلىيەتتە خۇدانىڭ نەزىرىدىن تاشلىۋېتىلگەن ئەمەس. بىراق بىز مەسىھ ئەيسانىڭ ھەربىر ئادەمنىڭ گۇناھلىرىنىڭ جازاسىنى ئۆز ئۈستىگە ئېلىش ئۈچۈن ھەقىقەتەن ئەرشتىكى ئاتىسىدىن ئايرىلىش ئازابىنى تولۇق تارتقانلىقىنى بىلىمىز. چەكلىك بولغان ۋاقىتلىق ئايرىلىش ئىچىدە ئۇ ھەربىر ئادەمنىڭ مەڭگۈلۈك دوزىخىنى ئۆز ئۈستىگە ئارتقان بولغاچقا، ئۇنىڭغا ئېتىقاد قىلغانلار خۇدانىڭ كەچۈرۈمىگە ئېرىشەلەيدۇ.
(6-5:2) «سۇلار مېنى يۇتۇپ كەتكۈدەك دەرىجىدە ئورىۋالدى،
دېڭىز تەكتى مېنى قاپسىۋالدى؛
دېڭىز چۆپلىرى بېشىمغا چىرمىشىۋالدى.
مەن تاغلارنىڭ تەگلىرىگىچە چۈشۈپ كەتتىم؛
يەر-زېمىن تېگىدىكى تاقاقلار مېنى ئەبەدىلئەبەدگىچە قاماپ قويدى؛
ھالبۇكى، سەن جېنىمنى ھاڭ ئىچىدىن چىقاردىڭ، ئى پەرۋەردىگار خۇدايىم».
يۇنۇس «تاغلارنىڭ تەگلىرىگىچە» چۈشۈپ كەتكەن ئەمەس. بىراق مەسىھ ئەيسانىڭ ئۆزى ئەرشتىكى ئاتىسىدىن ئايرىلغىنىدا، ئۇ بارلىق مەۋجۇداتنىڭ دەل تېگى-ئۇلىغىچە بېرىپ گۇناھنى بىر تەرەپ قىلىۋېتىپ، خۇدا ھەم ئۆزىنىڭ مۆمىن بەندىلىرى ئۈچۈن يېڭى يەر-زېمىننىڭ ئۇلىنى بەرپا قىلغان.
يۇنۇس بولسا ئۆزىنىڭ «جازاسى» (ئەمەلىيەتتە تەربىيىسى)نىڭ ئازابىنى «ئەبەدىلئەبەدگىچە» تارتمىغان. بىراق يۇقىرىدا دېگىنىمىزدەك، مەسىھ ئەيسانىڭ چەكلىك بىر ۋاقىت ئىچىدە (بەلكىم كرېستتە بولغان كېيىنكى ئۈچ سائەت ئىچىدە) ھەربىر ئادەمنىڭ دوزىخىنىڭ مەڭگۈ ئازابلىرىنى، (يەنى گۇناھنىڭ ھەقىقىي تېگىشلىك جازاسىنى) ئۆز ئۈستىگە ئالغان. شۇڭا ئۇ كرېستكە مىخلانغان ئاخىرقى ئۈچ سائەتتىن كېيىن: «خۇدايىم، خۇدايىم، نېمىشقا مەندىن ۋاز كەچتىڭ؟!» ــ دەپ توۋلىغان. چۈنكى ئۆزى گۇناھسىز بولۇپ بىزنىڭكى گۇناھىمىز ئۈچۈن، سىز بىلەن مەن كەچۈرۈم قىلىنىپ مەڭگۈ ھاياتقا ئېرىشىشىمىز ئۈچۈن، خۇدا ھەقىقەتەن ئۇنىڭدىن ۋاز كەچكەن؛ ئۇ «گۇناھلار ئۈچۈن قۇربانلىق» بولغان.
«ھالبۇكى سەن جېنىمنى ھاڭ ئىچىدىن چىقاردىڭ، ئى پەرۋەردىگار خۇدايىم».
خۇدانىڭ مەسىھ ئەيسانى ئۆلۈمدىن تىرىلدۈرۈشى ھەم شۇنىڭ بىلەن تەڭ يۇنۇسنىڭ بۇ بېشارەتلىك دۇئاسىنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرۇلغانلىقى ئۇنىڭ كرېستتىكى ئۆلۈمىنىڭ گۇناھقا، شۇنداقلا گۇناھقا چېتىشلىقى بار مەسىلىلەرگە ھەقىقەتەن بىردىنبىر تاقابىل تۇرغۇچى بولغانلىقىغا ئىسپاتتۇر. قەدىرلىك ئوقۇرمەن، مەسىھ ئەيسانىڭ خۇش خەۋىرىنى ئاڭلاپ «يۇنۇس پەيغەمبەرنىڭ مۆجىزىلىك ئالامىتى»نى، يەنى مەسىھنىڭ ئۆزىڭىز ئۈچۈن بولغان ئۆلۈمىنى ھەم تىرىلىشىنى قوبۇل قىلىپ، بۇ ئارقىلىق مەڭگۈلۈك ھاياتنى، خۇدانىڭ ھۇزۇرىدا تىنچ-خاتىرجەملىكنى تاپقايسىز!
ئامىن!