Инҗил 16-қисим
«Тимотийға «2»»
(Расул Павлусниң Тимотийға язған иккинчи мәктупи)
Кириш сөз
Павлусниң кейинки жиллиридики муһим ишлириниң тәртиви, шундақла қериндиши Тимотийға «оғлум» дәп язған икки хәтниң һәм Титусқа язған хәтниң йезилған вақти тоғрилиқ төвәндикидәк қиясимиз бәлким оқурмәнләргә қизиқ туюлар. Расулниң илгәрки «зиндандики хәтлири» (йәни «Әфәсус, Филиппи вә Колоссидики җамаәтләргә вә Филемонға язған төрт хети) миладийә 63-жиллирида йезилған, дәп қараймиз; бу хәтләрдә ипадилигән ишәштин қариғанда, у зиндандин қоюп берилгән, андин қайтидин тутулуп зинданға қамалғичә йәнә бир нәччә қетим узун сәпәргә чиққан.
Униң қоюп берилгәндин кейин қилған бәзи сәпәрлирини хәтлиридики бәзи сөзләрдин ениқлиғили болиду. Улар тоғрисидики қиясимиз төвәндикидәк. Оқурмәнләр өзи бәлким Павлусниң кейинки жиллиридики вақиәләр тоғрилиқ башқа мунасивәтлик мәлуматларни хәтлиридики тәпсилатлардин байқиши мүмкин.
(1) Зиндандин қоюп берилип мәлум мәзгилдин кейин Крет арилиға берип, қериндиши Титусни шу йәрдә қалдуриду («Тит.» 1:5)
(2) Андин Әфәсус шәһиригә берип бир мәзгил туруп андин Тимотийни шу йәрдә қалдуриду («1Тим.» 3:4)
(3) Шу йәрдин қериндиши Филемонни йоқлаш үчүн Колосси шәһиригә барған болуши мүмкин («Филе.» 1:22)
(4) У Македонийә өлкисигә бариду. Шу йәрдә у чоқум Филиппи шәһиридики җамаәтни йоқлиған болса керәк («Фил.» 2:24).
(5) Македонийә өлкисидә болған вақтида у Әфәсуста қалдурулған Тимотийға бир парчә хәт, Креттә қалдурулған Титусқа бир парчә хәт язиду. Титусқа язған хетидә у Никополис шәһиридә қишни өткүзмәкчи болғанлиғини ейтиду («Тит.» 3:12). Бу шәһәр Гретсийәниң ғәрбий тәрипидики Епирус өлкисидики деңиз бойиға җайлашқан еди. У шу йәрдә туруп Титустин йенимға кәл, дәп тәләп қилғанин кейин, Титус шундақ қилған болса керәк («Тит.» 3:12).
(6) Павлус илгири Римдики җамаәткә язған хетидә, Испанийәгә берип шу йәрдә хуш хәвәрни тарқитимән дегән күчлүк үмүтини билдүргән еди. Шу арзусини әмәлгә ашуруш үчүн шу қиштин кейинки әтиязда (қишта «Оттура Деңиз»да деңиз билән меңиш мүмкин әмәс еди) Испанийәгә узун сәпәр қилған болса керәк. Кейинки әсирдә Клемәнт исимлиқ бир тәлим бәргүчи Коринттики җамаәткә хәт йезип: «Қериндишимиз расул Павлус империйәниң ғәрбидики әң чәт районларда хуш хәвәр тарқатти» дәп гувалиқ бәрди. «Әң чәт районлар» бәлким пәқәт Испанийә әмәс, бәлки Гаул яки һәтта Британийә (Әнглийә)ниму көрситиши мүмкин.
(7) Испанийәдин қайтип кәлгәндин кейин у вәдә бәргинидәк Тимотийни йоқлаш үчүн чоқум Әфәсус шәһиригә сәпәр қилиду («1Тим.» 3:14, 15)
(8) У шу районда турған мәзгилдә йеқин әтраптики шәһәр Милетусқа барған болса керәк. Шу йәрдә қериндаш Трофимус кесәл болуп қалғачқа, Павлусниң уни шу йәрдә қалдуруштин башқа амали болмиғанду; шу чағда у Коринттики җамаәт биләнму алақилашқан («2Тим.» 4:20).
(9) Әфәсустин у Троас шәһиригә бариду. Бәлким у шәһәрниң әтирапида жүргинидә Рим һөкүмити тәрипидин қолға елинған болса керәк (бу иш бәлким бирисиниң қара чаплиши билән — Мискәр Искәндәр тәрипидин болуши мүмкин — «2Тим.» 4:14-15) . Шуниң билән униңға йепинча вә керәклик нәрсилирини өзи билән елип кетишкә пурсәт чиқмиған («2Тим.» 4:13).
(10) Шуниң билән Павлус кишәнләнгән мәһбус һалитидә Рим шәһиригә кәлди. Шу чағда сараң император Неро Мәсиһ етиқатчилириға қаттиқ зиянкәшлик қилмақта еди. Вақит миладийә 68-жили еди. У чағда Павлус зинданда Тимотийға ушбу хәтни язди.
Павлус Римда алдинқи қетим мәһбус болған ахирқи икки жилда нәзәрбәнт астида болуп, өзи иҗаригә алған өйидә турған. Бирақ у һазир қорқунучлуқ зинданда ятиду. У зиндандики соғ камерға солақлиқ болуп Тимотийдин кәлгинидә йепинчисини алғач келишини тәләп қилиду (3:14). Униңға биринчи қетимлиқ сот қилинди. Иккинчи қетимлиқ сот қиш пәслидә яки униңдин сәл кейинла бекитилгән болса керәк (4:21). Бу ишларниң һәммиси униң күткинидәк болди; Рәббимиз Әйса хелә балдур униңға аян қилғинидәк, у Рим империйәси алий сотида гувалиқ бериши керәклигини («Рос.» 23:11) вә Рәбниң нами үчүн шунчә көп еғир ишларни баштин өткүзүши керәклигини билди («Рос.» 9:16). Шуниң билән у пат арида императорларниң ичидә әң рәһимсиз болған «Алвасти Неро» алдида өлүмгә мәһкүм қилинидиғанлиғини билди (4:6).
Әнди өлүмгә йүзләнгән бу адәм немә тоғрилиқ язиду? У өзиниң һаяти һәм роһиниң Рәб Әйсаниң қолида екәнлигигә һеч гумани йоқ еди. Бу хетидә ипадиләнгән чоң ғәмлирини үч дейишкә болиду: —
(1) Худа Өзигә тапшурған «аманәт» болған қиммәтлик улуқ һәқиқәтләрниң сақлиниши;
(2) Өз күнидики аләмшумул җамаәтниң сақ-саламәт болуши вә алға бесиши;
(3) Һалакәткә кетиватқан, хуш хәвәрни техи аңлимиғанларға вә шуниңдәкләргә уни җакалаш. Павлус өзи дуниядин кетиш алдида турғачқа, буларниң мәсъулийитидин чоңрақ бир қисми Тимотийниң үстигә чүшәтти.
(1) «Аманәт» болған һәқиқәтләрниң сақлиниши — демәк, униң җамаәтниң уларни қолдин бәрмәслигигә болған ғеми. Бу қиммәтлик һәқиқәтләр Павлусқа «ешип ташқан һалда» тапшурулған. Улар «хуш хәвәр»дә йәкүнләнгән Худаниң толуқ ниҗат плани, Мәсиһниң Өз салаһийити, Мәсиһ вә җамаити, Йәһудий хәлқи вә йеңи асман-зимин тоғрилиқ қиммәтлик вәһийләрдин ибарәт. Павлус уларниң сақлинишиға ишиниду (1:9) вә Тимотийға авал өзи бу «аманәт»ни чиң тутуп қолдин бәрмәсликни, андин бу аманәтни тапшурғидәк башқа «садиқ адәмләр»ни тепишни җекиләйду. Бундақ адәмләр өзлири аманәтни башқиларға тапшуралайду; шундақ қилип бүгүнгә қәдәр бу «аманәт» сақлинип кәлмәктә. Бу сақлиниш пәқәт аманәтниң «садиқ адәмләр»дин «садиқ адәмләр»гә тапшурулиши билән болиду; лекин һәтта «садиқ адәмләр» кам болсиму, һәр бир йеңи дәвирдики етиқатчилар Инҗилда сақлинип кәлгән, расулларниң язмилири арқилиқ йәткүзүлгән бу қиммәтлик һәқәқәтләрни байқап өзләштүрәләйду; пәқәт улар кәмтәрлик билән Муқәддәс Роһниң йорутушлирини издисә шундақ болиду. Чүнки Муқәддәс Роһниң Өзи расулларни шуларни йезишқа вәһий бәргүчи әмәсму?
(2) Аләмшүмүл җамаәтниң сақ-саламәт болуши. Павлус бәш жил илгири Тимотийға бешарәт бәргән ишлар — («етиқаттин йениш», йәни «чоң йениш», «1Тим.» 4:1-5) аллиқачан йүз беришкә башлиған еди. Оқурмәнләрниң есидә барки, биринчи хетини язған вақитта (миладийә 63-жили) Павлус Тимотийни Әфәсус шәһиридики чоң җамаәткә қарашқа қалдурған еди. Шу чағда җамаәттә нәччә миң адәм болса керәк; Тимотийниң вәзиписи, улар арисида пәйда болған зиянлиқ тәлимләргә рәддийә бериш вә җамаәт алдида үлгә болуш, болупму «ақсақал»ниң қандақ жүрүш-туруши керәклигини көрситиштин ибарәт еди. Шу хәттә Тимотийниң Әфәсус җамаитигә ақсақал дәп бекитилгәнлиги ейтилмайду; униң мәсъулийити мүмкин болса шу йәрдә бир мәзгил туруп, мувапиқ адәмләрни тепип ақсақаллиққа бекитиш еди. Мундақ көйүмчан пәрвишләр болған болсиму, «Кичик Асия» (һазирқи Түркийә)дики җамаәтләр қалаймиқанчилиққа чөмүп кәткән болса керәк. Көпинчиси Павлустин ваз кәчкән (1:15); амма Павлус өзи уларни чәткә қеқип ташлиғини йоқ; у улар мени чәткә қақти дегини билән, уларға кәң қосақлиқ қилип, Мәсиһни чәткә қақти, демәйду. Шүбһисизки «Кичик Асия»дикиләр арисида Павлусни сөйидиғанлар йәнә бар еди; (1:16-айәттә тилған елинған) Онесифор шуларниң ичидики бири еди. Павлус бәрибир жуқуриқи кәңчилик билән Асиядики көп җамаәтләрниң мошундақ әһвалиға қаримай Тимотийни җамаәткә қариғучи вә тәлим бәргүчи болуш сүпитидә җапа тартип, Худаниң хәлқиниң малиманчилиқтин халий болуши үчүн ярдәмдә болуп муһәббәт ичидә уларға һәқиқәтни мурәссәсиз һалда җакалашқа риғбәтләндүриду (2:24).
(3) Хуш хәвәрни һалакәткә кетиватқанларға җакалаш. Җамаәт малиманчилиқта, җиддий ярдәмгә муһтаҗ болған чағларда хуш хәвәрни техи аңлимиған, җамаәтниң сиртида турғанларни унтушниң хәвпи бар, әлвәттә. Павлус Тимотийға Мәсиһни җакалаштики һәр қандақ пурсәтни қолдин бәрмәсликкә риғбәтләндүриду; Худа униңға шундақ қилишқа алаһидә бир роһий илтипат бәргәндин кейин техиму шундақ қилиши керәк (1:6-8).
Бу ишлар вә һазирқи заманимиздики қийинчилиқларда илһам-күч беридиған бәзи һәқиқәтләр үстидә «қошумчә сөз»имиздә йәнә тохтилимиз.
Мәзмун: —
1-бап: |
«Хуш хәвәр»ниң аманитини қолдин бәрмәсликни тапилаш; (1:14ни көрүң) |
2-бап: |
«Хуш хәвәр» үчүн азап-оқубәткә чидашни тапилаш; (2:3, 8-9ни көрүң) |
3-бап: |
«Хуш хәвәр»дә давамлиқ турушни тапилаш; (3:13-14ни көрүң) |
4-бап: |
«Хуш хәвәр»ни җакалашни тапилаш; (4:1-2ни көрүң) |
••••••••
Қошумчә сөз
(1:6)
«Шуниң үчүн мән шуни қайтидин саңа әслитимәнки, қоллиримни учаңға қоюшум билән сәндә болған, Худа саңа тәғдим қилған илтипатни қайтидин ялқунлитип җари қилғин».
Бу айәт билән «1Тим.» 4:14ни селишитуруң: —
«Сәндә болған, җамаитиңниң ақсақаллири қоллирини учаңға қойғанда, Худаниң вәһийиси арқилиқ саңа ата қилинған илтипатқа бепәрвалиқ қилма».
Бу алаһидә роһий илтипатниң маһийити тоғрилиқ (Павлус беваситә бизгә ейтмиғачқа) тәпсилий мәлуматимиз йоқ; лекин Павлус алди-кәйни айәтләрдә Мәсиһни жүрәклик җакалаш керәклигини тилға алғачқа, биз бу илтипатни хуш хәвәрниң һәқиқәтлигини тәстиқлайдиған күчлүк илтипат еди, дәп қараймиз. У аңлиғучиларға Мәсиһниң шапаитини испатлаш, кесәлләрни сақайтиш, мөҗизә яритиш яки алаһидә вәһий-бешарәтләрни йәткүзүш илтипати болса керәк еди. Павлусниң өзидә ундақ илтипатлар дайим пәйда болди (мәсилән, «Рос.» 13:8-12, 14:8-10, 19:11-12, 28:7-10ни көрүң).
Әнди Тимотий бу илтипатни «ялқунлитип җари қилиш» үчүн немә қилиш керәк? Илтипат Мәсиһниң күч-қудритини ишәнмигәнләргә намайән қилиду, дегән қиясимиз тоғра болса, ундақта мошундақ илтипатни ялқунлитип қозғаш, шундақла давамлиқ лавулдитиштики әң ишәшлик йол болса әтирапимизда яшаватқан, Худаниң ниҗатиға ят болғанлар үчүн дуаларда болуштин ибарәт. Униң үстидә биз Худаниң инсанийәткә ағритқан ич-бағрилирини, шундақла барлиқ инсан балилирини қутқузушқа интизарлирини аян қилған муқәддәс язмилар үстидә пат-пат ойлинип әсләш адитимиз болса йәнә биздә болған илтипатларни «ялқунлитип җари қилиш»қа зор түрткә болиду.
Һалакәткә кетиватқанлар үчүн дуа қилиш өзимизниң барлиқ уруқ-туққан, дост-ағинилиримиз билән башлиниду, әлвәттә, андин әтирапимизда яшаватқанлар үчүн болиду. Һәқиқий дуа-тилавәт адәмләрниң ички һаҗәтлири вә үмүтсизликлирини вә Худани тонумайдиғанлар йүзлиниватқан һалакәтниң қорқунучлуғини бизгә йеңидин ечип бериду; Худаниң муһәббитидики от қәлбимиздә бар болса биз иман-ишәш билән уларға ярдәм қилишқа қозғилимиз, шундақла биздә қайсибир илтипатлар бар болса уларға ярдәм йәткүзүшкә бу илтипатларниң қозғилишиму әҗәблинәрлик әмәс.
(1:12)
«Мән шу сәвәптин һазирқи бу харлиқ-мушәққәтләрни тартмақтимән. Лекин буниңдин номус қилмаймән; чүнки мән Кимгә етиқат қилғанлиғимни билимән һәмдә Униң маңа тапшурған аманитини шу күнгичә сақлалайдиғанлиғиға қадир екәнлигигә ишәндүрүлдум».
Адәм әҗәлгә киргинидә өзиниң һеч қандақ ишлирини әмәс, бәлки Худаниң җамаитиниң келәчики тоғрилиқ ғәм йегән болса униңда Худаниң һаятиниң һәқиқий екәнлигигә ениқ испат болмай немә болиду? Жуқирида ейтқинимиздәк, униң «аманәт»и тапшурувалған қиммәтлик вәһийләрни көрситиду. Шу вәһийләрниң һәммисини җамаәткә толуқ өзләштүргүзүш униң чоң нишани вә жүки болуп кәлгән еди («Әф.» 3:2-13). Лекин җамаәт сәпсәтәләрни издәп езип кәткән, яки һәтта Мәсиһниң расулидин йүз өригән болса, бу һәқиқәтләргә немә болиду? Қериндишимиз Павлус өзиниң әтрапида пәйда болуватқан вапасизлиқларға қаримай, бу аманәтниң җамаәттин кәтмәслигигә бағлиған ишәшини бизгә билдүриду (1:12) вә биз буниңға миннәтдармиз. Шуниңдәк биздиму шу ишәш барки, бүгүнки күндә Инҗилни оқуғинимизда кәмтәрлик билән Муқәддәс Роһниң вәһийлирини издисәк, аманәттики һәқиқәтләр бизгиму ечилиду. Униңда үгәнгән һәқиқәтләрни әмәлий ишләткинимиздә әтираплиқ тәтбиқлашқа тәйяр болушимиз шәрт, әлвәттә.
(1:15)
«Сән билгиниңдәк, Асия өлкисидики етиқатчиларниң һәммиси дегидәк мәндин йүз өриди. Уларниң арисида Фигелус вә Хермогенесму бар».
Павлусниң шундақ еғир көңүлсизликни һеч дад-давраң салмай аддий баян қилғанлиғиға бәлким һәйран қалимиз. Павлусқа өзлириниң роһий һаятида қәриз болған җамаәтләр қандақму униңдин «йүз өрисун»? Униң мошу «йүз өрүш» дегини немини көрситиду?
Шу чағдики император Неро империйәсидики пухралардин өзигә «Худа сүпитидә» сәҗдә қилишини тәләп қилатти; уларниң һәммисини: «Неро Рәбдур» дегүзмәкчи еди. Амма Павлус болса һәммә йәрдә «Әйса Мәсиһ Рәбдур» дәп җакалашта мәшһор болди. Шу сәвәптин у җинайәтчи дейилип қолға елинип, бәлким «Дөләткә хаинлиқ қилғучи» дәп әрз қилинған болуши мүмкин. Униң қолға елиниши униңға мунасивәтлик барлиқ кишиләрни еғир тәңликкә, «икки парчә от оттуриси»ға чүшәргән болса керәк. Бәлким униңға йеқин болғанларға униңдин мунасивәтни үзүш тәләп қилинатти яки улар пәқәт мәшһор «сесиқ хаин» дәп һесапланған бир адәмдин номус қилатти. Шуниң билән «Асия өлкисидики етиқатчиларниң һәммиси дегидәк мәндин йүз өриди». Бу ишниң нәтиҗиси бәлким йәнә, униңға чапланған «Римға қарши турған хаин» дегән әрзгә рәддийә берип гувалиқ берәләйдиған нурғун кишиләр һазир қорқунучтин сүкүт қилмақта еди.
Биз шуниңға диққәт қилишимиз керәкки, Павлус уларни Рәбниң Өзидин йүз өригән, демәйду; лекин Худаниң хизмәткарлириға җиддий муһтаҗ болған пәйттә улардин айрилсақ биз әшу дәһшәтлик имканийәтниң хәтиридә болимиз («Мат.» 25:31-44). Әлвәттә мошу ваз кәчкәнләрниң сиртида турған бәзиләр бар еди; 16-айәттә көрситилгән Онесифор улар арисида еди; Павлус униң муһәббити вә көйүмчанлиғини чоңқур миннәтдарлиқ билән тилға алиду.
(2:8)
«Сән Давутниң нәсли болған, өлүмдин тирилгән Әйса Мәсиһни мән йәткүзүватқан хуш хәвәр бойичә есиңдә чиң тут».
Әйса Мәсиһни ким унтуялисун? Лекин биз йәнә Худаниң қедимий хәлқи Исраил тоғрилиқ «улар Худани унтуди» дәп дайим хатириләнгәнлигини есимиздә тутушимизға тоғра келиду. Әпсус, күндилик турмушимизни җиддий орунлаштурушимизда, планлиримизда, һәтта һәқиқәт үстидә болған зиялийларчә музакирилиримиздә Мәсиһниң Өзини унтушниң һәқиқий хәвпи бар. Амма биз Павлусниң пәқәт «Әйса Мәсиһни есиңдә чиң тут» әмәс, бәлки «Әйса Мәсиһни мән йәткүзүватқан хуш хәвәр бойичә есиңдә чиң тут» дегинигә көңүл бөлүшимиз керәк. Демәк, Худаниң хизмитидә үнүмлүк болуш үчүн (Павлус Тимотийни риғбәтләндүриватқандәк) биз Мәсиһниң шәхсиниң өзи үстидә чоңқур ойлинишимизға вақит вә әҗир сиңдуришимиз керәк; йәни, Униң Худа тәйярлиған хәлқи арқилиқ туғулуши, Униң һәқиқий инсанниң һәм Худаниң оғлилиқ салаһийити, униң өлүми вә тирилиши, шуниңдәк асман-зиминдики тәхткә болған һоқуқи үстидә (асманға көтирилгинидин кейин расуллириға мәлум қилинғандәк), ойлинишимиз керәк. Мундақ ойлиниш болса биз ушшақ-чүшшәк ишларға есиливелиштин, шундақла тоғра йөнүлүштин езиштин сақлинип қалимиз.
(2:13)
«Биз униңға садақәтсизлик қилсақму, у йәнила садақәтликтур;
Чүнки У Өзидин һеч таналмайду»
Бәлким оқурмәнләрниң мошу йәрдә мундақ бир соални қойғуси келидуки: Павлус ейтқан бу гепи Худаниң бир вәдисиму яки агаһму?
Әгәр Павлусниң жуқуриқи баяни биз үчүн агаһ болса, униң демәкчи болғини: «Рәб Өзиниң пак-муқәддәслигидин таналмайду, садақәтсизлигимизгә җаза қилмай қалмайду» дегәндәк болиду. Әгәр «аҗиз бәндиләр»гә үмүт беридиған бир баян болса, мәнаси: «Униң Өз муһәббәтлик маһийити түпәйлидин, өзгәрмәс шапаити түпәйлидин У бизгә садақәтмән болушидин һеч чиқмайду; садақәтсизлигимизгә қаримай бизни үзлүксиз сөйүп, Роһи арқилиқ Өз йениға қайтишқа җәлип қилип тартиду» дегәндәк болиду.
Ишинимизки, кейинки көзқараш тоғридур; чүнки «йеңи әһдә»дә Худа Өзини бизгә қайта тартивалғусиз беғишлиғандур. Бу һәқиқәт «Рәбниң зияпити»дә көрүниду. Бу зияпәт йеңи әһдигә ишарәт болуп, униңда биз «Рәбниң тени вә қени»ни билдүридиған нан вә шараптин бәһримән болимиз. Биз шу нан (Униң тени)ни йегән вә шарап (Униң қени)ни ичкәндин кейин бирәрси биздин булардин айриветиши мүмкинму? Әмәлийәттә у қәтъий мүмкин әмәс, чүнки йегән вә ичкән минутлардила улар һәзим қилиниш билән өз тенимизниң җисманий тенидин толуқ бир қисми болған болиду. Җисманий ишарәт көрсәткәндәк, роһ җәһәттә Мәсиһ билән бир қилинғанлар һәргиз Униңдин айрилиши мүмкин әмәс. Шуңа У һәргиз бизни ташливәтмәйду, чүнки «У Өзидин һеч таналмайду».
Биз шуни байқаймизки, Павлус Худаниң садақәт-ишәшлиги тоғрисида алаһидә сөзлигинидә, агаһлар билән әмәс, дайим риғбәт-тәсәлли бериш билән болиду (болупму «Рим.» 3:3, 9:6, вә «1Кор.» 1:9, 10:13, «2Кор.» 1:18, «1Тес.» 5:24, «2Тес.» 3:3ни көрүң).
(2:19)
«Һалбуки, Худаниң мәзмут ули чиң турмақта. Һулниң үстигә мөһүр билән: «Рәб Өзигә тәвә болғанларни тонуйду» вә «Рәбниң мубарәк намини ләвзигә алидиғанларниң һәммиси рәзилликтин қол үзсун» дәп мөһүрләнгәндур».
Худаниң җамаитидә малиманчилиқ пәйда болған вақитларда бу вә кейинки үч айәттә Худаниң хәлқи үчүн интайин әмәлий несиһәтни көримиз. Павлус Тимотийға биринчи хәтни язған вақиттики әһвал билән ушбу хәтни язған вақиттики әһвал пүтүнләй башқичә. Биринчи хәтни язғинида җамаәт хелә тәртиплик болуп көп әмәлий ишларни, мәсилән тул хотунларға, житим-йесирләргә рәсмий ярдәм беришни орунлаштурғили болатти. Лекин әслидә көрүнүштә Рәбгә тәвә болғанлардин бәзилириниң жүрүш-түрүшлири һазир пүтүнләй Униңға тәвә әмәс болғанларниңкигә охшаш болуп қалди. Әнди ундақ әһвалда Худаниң хәлқи немә қилиши керәк? Павлусниң җавави интайин әмәлийдур. Худа җамаәттики әмәлий һаятниң даналиқ билән давамлишиши йолини аян қилип, «мөһүрләнгән икки үзүндә» Өз улиниң үстигә бесилған. Мөһүрләнгән икки үзүндә мундақ:
(1) «Рәб Өзигә тәвә болғанларни тонуйду».
Демәк, Худаға тәвә болғанларниң ким екәнлигини вә ким әмәслигини тәкшүрүш-сүрүштүрүшкә һеч қандақ вақит сәрп қилмаслиғимиз керәк. Бу Рәбниң Өзиниң иши.
(2) «Рәбниң мубарәк намини ләвзигә алидиғанларниң һәммиси рәзилликтин қол үзсун»
Биз Худаға ким һәқиқәтән тәвә болғанлиғини вә ким тәвә болмиғанлиғини билмисәкму, Худаниң җамаити сүпитидә жиғилған болсақ, бу аддий һәқиқәтни чиң тутушимиз зөрүр. Аримизда өзини Мәсиһгә тәвәмән дегини билән гуна ичидә очуқ вә давамлиқ туриверидиғанлар (демәк, товва қилишқа һеч тиришмай) бар болса, улардин айрилишимиз керәк. Шундақ болғанда, қандақла болмисун етиқатсиз адәмләр алдида Мәсиһ тоғрилиқ ениқ гувалиқ бериш имканийити қалиду. Ундақ әһвал астида Худаниң хизмәткарлири үчүн төвәндики айәттики тәмсил несиһәтму берилиду: —
(2:20-21)
«Бай-баяшат адәмниң өйидә пәқәт алтун вә күмүч қача-қучиларла әмәс, яғач, сапал қачиларму болиду. Қача-қучиларниң бәзилири әтиварлиниду, бәзилири пәс көрүлиду. Әгәр бир киши өзини ундақларниң киридин тазилап халий қилса, у муқәддәс қилинған, ғоҗайинимизға ярайдиған қачидәк, һәр қандақ гөзәл ишларға тәйяр болиду».
Худаниң һәммә ишларни башқуруши һәқиқәтән улуқ, шундақла инсанларниң чүшинишлиридин зиядә артуқ. Җамаәтниң ичидә қалаймиқанчилиқ пәйда болушқа йол қойған болса, шу қалаймиқанчилиқ йәнила Өз мәхсәтлири үчүн болиду; Униң һәтта Павлустин йүз өригән «Фигелус вә Хермогенес» дегән кишиләрдә, яки 19-айәттә тилға елинған «рәзилликтин қол өзмигән»ләрдиму өз мәхсәтлири бар. Һалбуки, Павлус дегинидәк «Бай-баяшат адәмниң бир өйи»дә һәр хил мәхсәттә ишлитилидиған қача-қучилар болиду, «бәзилири әтиварлиниду, бәзилири пәс көрүлиду. Әгәр бир киши өзини ундақларниң киридин тазилап халий қилса, у муқәддәс қилинған, ғоҗайинимизға ярайдиған қачидәк, һәр қандақ гөзәл ишларға тәйяр болиду». Өй ғоҗайининиң һәр биридә өзиниң мәхсити бар; амма һеч ким өзиниң алтун җамини тәрәт қачиси яки әхләт сандуғи билән йеқин қоймайду. Ғоҗайинға яқидиған, өз йенида ишлитидиған қача болуши үчүн бу башқа хил қачиларниң түрлүк булғашлиридин өзини сақлиши керәк. Өзлирини «тәлим бәргүчи»ләр дәп атиғанлар көптур. Әнди улар Мәсиһниң сағлам тәлимидин башқа тәлимләрни бәрсә, ундақта Худаниң адими ундақларниң тәлиминиң булғушидин өзини сақлиши лазим. Худани хурсән қилмақчи болған хизмәткар бундақ сахта тәлим бәргүчиләргә дост-ағинә қатарида яки «хизмәтдаш»лар қатарида қариса болмайду, шундақла уларни өзиниң шәхсий дүшмини дәп қарисиму болмайду, әлвәттә; шараит яр бәрсә у уларға хата йолдин чиқишқа несиһәт қилиши керәк (2:24-26).
(2:22)
«Шуңлашқа, яшлиқниң арзу-һәвәслиридин өзәңни қачурғин, пак қәлб билән Рәбгә нида қилғучи билән биллә һәққанийлиқ, ишәш-етиқат, меһир-муһәббәт вә тинич-хатирҗәмликни қоғлишип издә».
Хата йолда меңиватқанлардин айрилиш тоғрилиқ сөзлигәндин кейин расул қайтидин Тимотийға өзимизниң тоғра мәхсити өзимизни пак-муқәддәс тутуш болуши керәк, дәп әскәртиду; шуниңдәк охшаш мәхсәт-нишанда болғанларни издәп тепип, мүмкин болса өз ара риғбәтләндүрүшкә вә дуа қилишқа улар билән биллә жиғилишқа тоғра келиду. Мана бу малиманчилиқ вақитлиридики муқәддәс бәндиләрниң йолидур.
(3:1-5)
«... сиртқи қияпәттә ихласмән болувелип, әмәлийәттә ихласмәнликниң қудритини инкар қилидиған болиду. Бундақлардин жирақ тур».
«Ихласмәнликниң қудрити» дегән немә?
Бу бәш айәттә расул ахирқи заманлардики кишиләрниң қандақ болидиғанлиғини тәсвирләйду. Уларниң бу 1-5-айәттә көрситилгән шәхсийәтчи қилмишлирини «Рим.» 1:18-32да көрситилгәнлири билән селиштурсақ уларниң анчә чоң пәрқи йоқтәк көрүниду, «Немишкә Павлус бу ишлар пәқәт ахирқи заманларда пәйда болиду, дәйду?», дәп ойлишимиз мүмкин. Чоң пәрқи шубһисизки, мошу жуқуриқи 5-айәттә көрүниду: «сиртқи қияпәттә ихласмән болувелип, әмәлийәттә ихласмәнликниң қудритини инкар қилидиған болиду».
«Рим.» 1:18-32да Адәм атимиз гунаға петип кәткәндин кейин, ниҗатниң хуш хәвири кәлгичә болған арилиқтики инсанларниң қилмишлири тәсвирлиниду. Амма жуқуриқи 1-5-айәтләрдә тәсвирләнгән қараңғулуқ болса инсанлар Инҗил нуридин бәһримән болуп, ниҗат соғитини аңлиған болсиму, уни рәт қилғандин кейинки һаләт тәсвирлиниду. У ахирқи сораққа тартилиш алдида «нурни рәт қилған қараңғулуқ» болиду. Инсанлар «Рим.» 18:1-32дә тилға елинған барлиқ ишларни қиливатиду, амма уларниң бу рәзилликлириниң һәммиси «ихласмәнликниң қияпити»ниң ниқави астида болиду.
(4:5-6)
«Лекин сән һәр қандақ әһвалда ойғақ тур, харлиқ-мушәққәтләргә бәрдашлиқ бәр, хуш хәвәрчиниң вәзиписини орунда, тапшурулған хизмитиңни һәр тәрәптин толуқ ада қилғин».
Жуқирида ейтқинимиздәк, Тимотий (башқа хизмәтлиригә қошуп) «хуш хәвәрчи» болушқа алаһидә роһий илтипатлар билән алаһидә қуралланған еди. Тимотийниң мүҗәзи юваш, җимиғур болғачқа, мошу иш диққитимизни тартиду. Шуни байқаймизки, Худаниң адәмни мәлум вәзипигә чақириши көп вақитларда инсанларниң ойлиғинидәк болмайду, униң қуралландурушлири инсанларниң тәбиий талантлиридин көп ашиду.
(4:14)
«Келишиңдә Троас шәһиридә Карпусниң йениға қалдуруп қойған йепинчам билән китапларни, болупму орам терә язмиларни биллә алғач кәлгин».
Жуқирида биз Павлусниң зиндандики соғта йетип йепинчиға муһтаҗ болғанлиғи үситдә тохталдуқ. Лекин униң бу муһтаҗлиғи униң бу һалини чоқум убдан билгән Рим шәһиридики қериндашларниң көйүм-ярдиминиң интайин аз екәнлигини әкс әттүрүп адәмни қайғуртиду.
Биз бу айәттин йәнә көримизки, Павлус гәрчә өлүминиң йеқинлишип қалғанлиғини билгини билән уни бекар күтүшкә тән бәрмәйду. Күчиниң баричә у қалған барлиқ вақтини пайдилиқ ишларға салмақчи еди.
Бу «китаплар, болупму орам терә язмилар» дегини немә? Буниң тоғрилиқ бәзи орунлуқ қиясларни аңлидуқ. «орам терә язмилар» болса өз шәхсий доклатлирини, җүмлидин униң «Рим гражданлиқ кинишкиси»ни өз ичигә алған болуши мүмкин. Уларниң ичидиму өзиниң хатирилири болған болушиму мүмкин. Павлус өзи әсли «пәрисий мәзһәп»тики бир «рабби» (тәлим бәргүчи) болғачқа, чоқум 18 яшқа кириштин бурун пүтүн Тәврат-Зәбурни ядлап болуши керәк еди, шуңа бу «язмилар» Тәврат-Зәбурни өз ичигә алмиған, чүнки униңға керәк әмәс, дәп қараймиз. Йәнә икки орунлуқ қияс бар: —
(1) Мүмкинчилиги барки, у Тәврат-Зәбурниң грек тилидики тәрҗимисини ишлимәктә еди.
(2) Шу чағда бир нәччә гувачилар көргәнлири бойичә Рәб Әйсаниң тәрҗимиһалини тәйярлавататти, өз һәмраһи Луқа улар арисида еди. Павлус бу тәрҗимиһални көрди вә уларни көчүрүвалди.
Биз шуни йәнә көрситимизки, гәрчә расул Павлус Худадин кәлгән шунчә көп вәһийләрни көргән болсиму, у техи үгинивататти. Шуңа униң мошу йәрдики сөзлири «Китаплар бизгә керәк әмәс, һеч язмиларни оқумай, пәқәт дуа қилип Муқәддәс Роһниң вәһийлирини күтимиз» дәп хам хиял қилған бәзиләргә күчлүк тәнбиһ бериду.
(4:16)
«Тунҗи қетимлиқ сорақта мениң ақлинишимға ярдәм қилидиған һеч ким чиқмиди, һәммиси мени ташлап кәтти. Бу иш уларға һесапланмиғай!»
Павлусниң Рәббимиз Әйсаниң излирини шунчә йеқин басқанлиғи әҗәблинәрлик иштур. Рәббимиз Әйса еғир синақ вә сораққа тартилиш вақти-саити кәлгәндә униң барлиқ достлири вә мухлислири өзидин тенип кәткән еди; Павлусниң көп достлири вә қериндашлириму охшаш иш қилған еди; Павлус Рәбгә охшаш: «Бу иш уларға һесапланмиғай!» дәп дуа қилиду. Пүтүн Рим шәһиридә һеч қандақ қериндаш, ака-ука, ача-сиңилниң Павлусни қоллиғидәк бир еғиз сөз ейтишқа оттуриға чиқмаслиғи адәмни сәгитидиған иштур; чүнки пүтүн империйәдики гражданлар үчүн Павлустин артуқ яхшилиқ қилған киши болмиса керәк. Рим империйәсиниң шундақ есил граждан үстидин өлүм җазаси чиқарғанлиғи өзиниң заваллиққа йүз тутуватқанлиғини испатлиди.
(4:17)
«Лекин Рәб мениң билән биллә туруп, мән арқилиқ Инҗил җакари толуқ қилинип, бу йәрдики барлиқ ят әлликләрдин болғанларниң аңлиши үчүн мени күчләндүрди; шуниң билән мән ширниң ағзидин қутқузивелиндим».
Павлусниң Қәйсәр Неро (у әдәплик билән шу дивини пәқәт «шир» дәп атиди) алдида һазир болуп гувалиқ бериши Рәб Әйса әслидә оттуз жил илгири Ананиясқа униң тоғрилиқ ейтқан сөзидә дәл бешарәт қилинған еди: «У намимни әлләрниң вә уларниң падишалириниң һәм Исраилларниң алдида аян қилиш үчүн Өзәмгә алаһидә таллиған бир әсваптур» («Рос.» 9:15) вә кейин Рәб Әйса Павлусқа аламәт көрүнүштә: «Сән мән үчүн Римдиму чоқум гувалиқ берисән» дәп ейтқан («Рос.» 23:11). Биз ишәшлик дәп қариған, көп җамаәтләр арисида сақлинип кәлгән бир тарих бойичә миладийә 68-жили расул Павлус Рим шәһири сиртидики «Остий Йол» бойида беши чепилип өлтүрүлгән (расул Петрус униң билән бирла вақитта чапрас яғачлиниш билән өлтүрүлгән). Шу чағда император Неро барлиқ Мәсиһий етиқатчиларға зор қаттиқ зиянкәшлик жүргүзмәктә еди. Амма Рәб Әйсаниң ундақ мустәбитләргә: «Қилич көтәргәнләр қилич астида һалак болиду» дәп агаһландурғинидәк, пәқәт бир жилдин кейинла у қәстлинип өлтүрүлди.