Тәврат 29-қисим

«Йоел»

(Йоел пәйғәмбәрниң китави)



Кириш сөз


Йезилған вақти

Йоел пәйғәмбәрниң яшиған вақти яки униң ким екәнлиги тоғрисида ениқ мәлумат йоқ. Бирақ униң қисқиғина китавидики бәзи жип учлири бизгә шуни көрситидуки, у бәлким Исраилниң «җәнубий падишалиғи»ниң падишаси Йоаш тәхткә олтарған жилларда (миладийәдин илгәрки 835-796 жиллар) бу китапни язған. Йоел өз китавида каһин-пәйғәмбәр Зәкәрияниң өлтүрүлүш вақиәси тоғрисида даритип тохтилиду. Йоаш падиша Зәкәрия пәйғәмбәрниң өзигә қилған тәнбиһигә чидимай уни ибадәтханидики «айван билән қурбангаһ оттурисида» өлтүргән («2Тар.» 24:21 һәм «Мат.» 23:35ни көрүң). Йоел пәйғәмбәр: Каһинлар дәл мошу йәрдә Худа алдида жиқилип, хәлиқ үчүн «жиға-зерә көтирип» рәһим тилиши керәк, дәйду. Мошундақ дуа-тилавәтни күчлүк тәкитлишигә қариғанда, Йоелниң өзи каһин (муқәддәс ибадәтханида ишләйдиған, мәхсус «қурбанлиқ қилғучи» хизмәткар) болуши мүмкин еди.


Арқа көрүнүши

Чекәткә апити Пәләстин зиминиға чүшти. Бундақ бир апәтни көрүп бақмиған кишиләр бу һашарәтләр чиқарған вәһимә һәм вәйранчилиқни тәсәввур қилалмайду. Бәзидә улар шунчә зор топ болуп учидуки, күндүздә қуяш нурини, кечидә ай-юлтузларни тосуп җаһанни қараңғулуқ қаплайду. Улар мәлум бир җайға чүшсә, бирәр минуттин кейин, япйешил, барақсан етиз-бағларни чөл-баяванға айландуриду; һәтта дәрәқләр қовзақлиридинму ялаңачлиниду, һәммә җай қақшал болиду. Демисиму бир дехан үчүн бу толиму зор балаю-апәт болиду.


Мошу апәтләр бир нәччә жил давамлашқан болуши мүмкин (2:25), нәтиҗидә хәлиқниң бир қисми җан беқиш үчүн өзлирини қуллуққа сатқан болушиму мүмкин (3:6). 1-бап, 4-айәттин көрәләймизки, апәт пәқәт чоңайған һашарәтләр биләнла тохтап қалмиған; бәлки чекәткиләр учуп барғанлиги җайларда тухумларни туғуп маңған еди. Личинкиләр тухумдин төрәлгәндә, һәр бир өсүш басқучида турған личинкиләр удул кәлгән гүл-гияларни вәйран қилатти. Бу апәт елип кәлгүчи «чишлигүчи қурут»лар, «чекәткә личинкиләр», «вәйранчи қурут»лар болса чекәткиләрниң бир қанчә хил нәсли болушиму яки һәммиси өз алдиға айрим-айрим нәсил болушиму мүмкин еди.


Йоел пәйғәмбәр ениқ көридуки, бу апәтләр «тәсадипийлиқтин болған» әмәс; Худа Муса пәйғәмбәр арқилиқ Исраил билән түзгән әһдә бойичә, Исраиллар Өзигә асийлиқ қилса, У уларниң үстигә һәр хил апәтләр вә аваричиликләрни әвәтиду. Йоел пәйғәмбәр өз хәлқини ачарчилиқтин дад-зар көтириватқан һайванлардин ибрәт елишқа үндәйду. Униң сөзидин: «Һеч болмиғанда һайванлар Худаға нида қилишни билидикән, силәрчу?» дегән һәҗвий, кинайилик мәна чиқиду.


У хәлқиниң пәқәт икки хил гунайини алаһидә тилға алиду: —


(1) Мәслик (1:5) — у һарақкәшләрни жиға-зар қилишқа чақириду, чүнки уларға ичкидәк шарап йоқ еди.


(2) Бигуна қан төкүш (3:21).


Шуңа хәлиқ қайси гуналарға патқанлиғини өзлири ениқ билгән болса керәк. Йоел каһинлар арқилиқ пүтүн хәлиқни бир мәзгил роза тутушқа, дуа қилишға чақириду. Мошу роза-дуадин һеч ким сиртта қалмаслиғи керәк еди — һәтта емитилидиған бовақларниму өйдә қалдурмаслиқ, той қиливатқан қиз-жигитләр той тәбрикләшлирини ташлап қоюп ибадәтханиға келиши зөрүр еди.


Худаниң апәттин қутқузуши тоғрилиқ вәдиси 2-бап, 18-27-айәттә берилиду. Худа чекәткиләрдин тәркип тапқан Өзиниң мошу «қошуни»ниң йеримини Оттура Деңизға, йеримини шәриқтики «Өлүк Деңиз»ға пүвләйду, андин хәлиқниң зираәтлирини әслигә кәлтүриду, һәтта чекәткиләр йәвәткән «исрап болған» жилларни әслигә кәлтүриду. Хәлиқ пәйғәмбәрниң чақириқи бойичә Худаға нида қилип Униң йениға қайтти, андин Худа вәдиси бойичә чекәткиләрни йоқитип, хәлқини қутқузди. Әгәр хәлиқ шундақ товва қилмиған болса, Худа шундақ қилмиған болатти, әлвәттә; шундақла уларниң товва қилиши билән болған нәтиҗә Йоел ейтқинидәк шунчә бәрикәтлик болмиған болса, ундақта Йоел һәргиз «пәйғәмбәр» дәп етирап қилинмиған болатти. «Йоел пәйғәмбәр» дегән китапниң қолимизда һазирғичә болуши буниңға испат болиду.


Йоелниң сөзлириниң һәқиқәт болғанлиғини өз дәвридикиләргә тәстиқлитиш үчүн һәм «Пәрвәрдигарниң күни»дә болидиған җазаларға мисал болуш үчүн, Худа пәйғәмбиригә Тур шәһири, Зидон райони һәм Филистийләргә әйни вақитта беридиған җазалири тоғрилиқ бир бешарәт бериду. Улар (Тур, Зидон, Филистийләр) Худаниң хәлқини, ибадәтханисини булап, олҗини өз бутлириға беғишлиған һәм Исраилдин елип келингән қуллар билән сода қилған (3-бап, 4-8-айәт). Бу қуллар ачарчилиқтин өзлирини қуллуққа сетишқа мәҗбур болған адәмләр болуши мүмкин. Йоел шу йәрдики кишиләр тоғрилиқ: «Дәл шундақ бир иш, йәни өзлирини қуллуққа сетишқа мәҗбур болуши уларниң бешиға чүшиду» дегәндәк бешарәт бериду. Тарихта бу ишларниң қачан вә қандақ йүз бәргәнлигини билмәймиз. Бирақ ишларниң һәқиқәтән йүз бәргәнлигигә җәзм қилалаймиз. Чүнки әгәр бу ишлар йүз бәрмигән болса, Йоел һәргиз «пәйғәмбәр» дәп етирап қилинмиған болатти, униң ушбу язмисиму Тәврат язмилири қатариға һәргиз киргүзүлмигән болатти.


Бирақ пәқәт Исраилғила әмәс, бәлки һәр дәвирдики һәр бир әл үчүн «Йоел пәйғәмбәр» дегән китапта техиму улуқ, техиму вәзинлик бир сөз-агаһ бар. Һәзрити Йоел һәммини ялмайдиған, җаһанни қараңғулуққа салидиған, бу топ-топ дәһшәтлик һашарәтләргә қарап, бу ишниң өзи кәлгүсидә Худаниң улуқ һәм дәһшәтлик, һәммини сорайдиған қиямәт күни, йәни «Пәрвәрдигарниң күни»дин бешарәт беридиғанлиғини көрүп йәтти. Шу күнидә чекәткиләрдин техиму күчлүк, техиму вәһимилик болған, вәйран қилғучи бир қошун Өз хәлқиниң зиминиға йәнә таҗавуз қилиду. Бешарәт бойичә бу қошун җин-шәйтанлар тәрипидин күчләндүрүлиду. Башқа пәйғәмбәрләрниң китаплири бойичә, бу «дәҗҗал» (Шәйтанниң вәкили)ниң қошуни болиду. Аян болидуки, Йоелниң дәвридикиләрниң «Пәрвәрдигарниң күни» тоғрилиқ азрақ хәвири бар. Бирақ униң қериндашлириниң көпинчиси шу күн тоғрисида: «Худа һәммә бутпәрәс капир әҗнәбий әлләрни қаттиқ уриду, “Худаниң хәлқи болған бизләр” көтирилимиз» дегән ирқчи, бемәна милләтчи көз-қарашта болған еди. Улар: «Биз һәзрити Ибраһимниң (җисманий) нәсли болғандин кейин, Худа бизгә бәхит ата қилиши зөрүр» дәп ойлиши мүмкин. Бирақ Тәвраттин һәр бир оқурмәнгә аянки, һәзрити Ибраһимға вәдә қилинған бәрикәтләргә мирас болуш үчүн, униң әвлатлири һәзрити Ибраһимниң етиқатлиқ, һәққаний излирини басмиса, бу вәдиләр бекар болиду.


Шуңа Йоел уларға ейтиду — «бу вәйранчилиқ елип келидиған бир күн» — пәқәт бутпәрәс капирлар үстигила әмәс, бәлки Исраилниң Худадин жирақлашқинидин уларниң үстигиму чүшиду. Бирақ Өз күнидә Худа Йоелниң хәлқини чекәткиләрниң апитидин қутқузғандәк, шу күнидиму қутқузулуш мүмкинчилиги болиду. Гунадин йенип «Пәрвәрдигарниң намини чақирип нида қилғанларниң һәммиси қутқузулиду» — йәни таҗавузчи қошундин қутқузулиду. Ахирға берип, Худа билән қаршилишидиған бу қошун вәйран қилиниду. Һәм тинич-аманлиқ һәм аватлиқ авал «һәммә гуналиридин пакландурулған бир Исраил»ға ата қилиниду, андин улар арқилиқ пүтүн дунияға йәткүзүлиду — чүнки Худа «Өз Роһумни барлиқ әт егилири үстигә қуйимән» дегән мәхситини Йоел арқилиқ бизгә җакалиған (2:28).


Тәрҗимимиздә биз Тәвратшунсларниң тәтқиқлиридин, болупму Йәһудий алим «Доктор Арнолд Фрухтенбаум» һәм әнглийәлик алим Давут Прийорларниң әсәрлиридин пайдиландуқ.


Мәзмун: —


(1)  

1-бап — Чекәткә апити Пәрвәрдигарниң күнигә бешарәт бериду

(2)  

2-бап — Чекәткиләрниң вәйранчилиғи

(3)  

3-бап,  1-16 — Пәрвәрдигар әлләрниң үстигә һөкүм чиқириду

(4) 

3-бап, 17-21 — Пәрвәрдигар «Йәһошафат җилғиси»да барлиқ әлләрниң үстигә һөкүмини чиқириду


••••••••



Қошумчә сөз


Ахирқи замандики вақиәләрниң тәртиви

Пәйғәмбәр арқилиқ болған бешарәтләрниң баянлириға қариғанда, Йоел ейтқан «ахирқи заман»дики муһим вақиәләр төвәндики тәртип бойичә болуши мүмкин. Оқурмән китапни қетирқинип оқуп, өзи бир хуласигә кәлсун.


(1)  Худаниң Роһи барлиқ әт егилиригә (демәк, һәр қайси милләт-хәлиқлиригә, һәр қандақ инсанларға) қуюлиду. Шуниң билән Худаниң сөзлири пәқәт бир пәйғәмбәр арқилиқла әмәс, бәлки көп «жигит-қизлар, қерилар, қул-дедәкләр» арқилиқ, һәр хил ғайипанә аламәт, чүш, бешарәтлик сөз қатарлиқлар билән аян қилиниду. Шүбһисизки, шундақ болғанда, барлиқ инсан Худаниң хәвирини аңлаш пурситигә егә болиду (2:28-29).


(2)  Исраил, йәни Йәһудийлар пүткүл дунияға тарқитилиду (3:1-2). Йоел бу ишниң қандақ, немишкә яки қачан йүз беридиғанлиғини демәйду. Бирақ Исраил өзлириниң «барлиқ әлләр арисиға тарқитилиш»идин ибарәт болған күлпәтни, Муса пәйғәмбәр арқилиқ болған әһдиниң әң ахирқи «тәрбийилик җаза»си дәп билди.


(3)  Исраил йәнә өз зиминиға, йәни Қанаан (Пәләстин)ға қайтип җәм болиду. Йоел йәнә буниң қандақ, немишкә яки қачан йүз беридиғанлиғини демәйду.

 Худаниң Роһиниң қуюлуши (1-вақиә) дәл қайси пәйттә, 2-вақиәдин авал яки 2-вақиәдин кейин, яки 3-вақиәдин авал яки 3-вақиәдин кейин йүз беридиғанлиғини «Йоел пәйғәмбәр» китавиниң өзидин ениқлиғили болмайду (башқа пәйғәмбәрниң китаплирида бу тоғрилиқ сөз бар).


(4)  Асманда һәр хил карамәт-бешарәтләр пәйда болиду (2:30).


(5)  Исраилға қарши һәм Худа билән қаршилишидиған, һәммә әлдин тәркип тапқан бир қошун җәң қилишқа жиғилиду. Уларниң барлиқ бисат-тәәллуқатлири җәңгә селиниду. Улар «сапан чишлирини қилич қилип, оғақлирини нәйзә қилип соқушиду»; һәтта «аҗиз адәмләр»му өзини «күчлүк» дәп елан қилип қатнишиши зөрүр болиду (3:10).

Қошун тәбиәттин ташқири күч-қудрәт билән қураллиниду — бирақ бу күч Худадин әмәс, бәлки җин-шәйтанлардин келиду. Улар зор вәйранчилиқ қилиду. Худа «чекәткә қошуни»ни «Мениң қошунум» дегинидәк, бу қошунниму «Мениң қошунум» дәйду. Буниң мәнаси, Худа «чекәткә қошуни»ни ишләткәнгә охшаш, У бу (рәзил) қошунниму ишлитип Өз хәлқини товиға кәлтүриду (2:1-11).


(6)  Дүшмән қошуни Йерусалимға йеқин болған җилғиға («Йәһошафат» дәп аталған, йәни «Пәрвәрдигар сорақ қилиду» дегән мәнада) жиғилғандин кейин, Худаниң хәлқи өзлирини қутқузуш үчүн Униңға нида көтириду (2-бап, 20-айәттә ейтилғандәк) һәм Худа Өзиниң пәриштиләрдин тәркип тапқан зор күчлүк «самавий қошуни»ни дүшмән билән җәң қилишқа әвәтиду.


(7)  Қуяш, ай һәм юлтузлар қараңғулишиду (2:10, 31, 3:15)


(8)  Көп адәмләргә нисбәтән бу пәйт бәлким товва қилип Худаниң йениға қайтишқа әң ахирқи пурсәт болиду. Шуңа бу җилға «қарар җилғиси» дәпму атилиду (3:14). Худа вәдә беридуки, «Пәрвәрдигарниң намини чақирип нида қилғанларниң һәммиси қутқузулиду» (2:32)!


(9) Җин-шәйтанлар қувәтлигән дүшмән қошуни битчит қилиниду (2:10, 3:15).


(10) Исраил зимини интайин мол аватлиққа қайтурулиду. Мисир һәм Едомларниң икки зимини әксичә вәйран қилиниду (Тәвраттики «Әзакиял пәйғәмбәр» 29-бап, 12-айәттә Мисирни басқан вәйранчилиқ қириқ жиллиқ болиду, дәп ейтилиду). Едомда болған вәйранлиқ дайим болиду. Йерусалимдин шәриққә һәм ғәрипкә ақидиған йеңи бир дәрия пәйда болиду (Тәвраттики «Зәкәрия пәйғәмбәр» 14-бап, 8-айәт, «Әзакиял пәйғәмбәр» 47-бап, 1-12-айәтниму көрүң).


(11)  Худа Йерусалим һәм Зион теғини алаһидә макан тутиду (3:21).


Йоел пәйғәмбәр өз хәлқигә: «Пәрвәрдигарниң күни йеқин» дәп ейтқан. китап йезилған вақитта, йәни буниңдин 2700 жил илгири «Пәрвәрдигарниң күни» «йеқин» болған болса, бүгүнки күндә техиму йеқин болмамду? Рәб Мәсиһ Әйса миладийә 33-жилида өлди. Римлиқлар, Йәһудийлар һәм Шәйтанниң өзи бу ишни Униң түгәшкәнлиги, бәрбат болғанлиғи дәп ойлиди. Бирақ Худа Әйсани дәрвәқә Өзи әвәткән «Қутқазғучи-Мәсиһ»и һәм Оғли екәнлиги, Униң өлүми гуналарни жуйидиған бирдин-бир қурбанлиқ екәнлигини дунияға испатлаш үчүн, Уни өлүмдин тирилдуруп, әршкә көтирип Өзиниң оң йениға олтарғузди. Мәсиһ Әйса қайта тирилип 50 күн кейин әшу йәрдин (асмандин) Худаниң Муқәддәс Роһини Өзигә етиқат қилғанларниң һәммиси үстигә қуюп бәрди һәм улар арқилиқ көп мөҗизиләрни көрсәтти. Оқурмән бу ишларни өзи Инҗил, «Расулларниң паалийәтлири» дегән қисимдин оқуялайду. Шу қисимдин (2-баптин) йәнә байқалаймизки, Муқәддәс Роһ қуюлуп, бир йүз жигирмә етиқатчи бешарәтлик сөз қилғинида, расул Петрус орнидин туруп, хәлиққә: Бу ишлар Йоел пәйғәмбәр бешарәт бәргән ишларниң башлиниши, дәп җакалиди. Шуңа бу мөҗизиләр дәрвәқә Худаниң Мәсиһ Әйсани «Рәб һәм Қутқазғучи-Мәсиһ» қилип тиклигәнлигини испатлайду, дәйду.

Әнди «Пәрвәрдигарниң күни»гә йетип баридиған «ахирқи күнләр» шундақ башланған болди. Қәдирлик оқурмән, сиз Худа һәм муқәддәс пәриштилири алдида туруп өзиңизниң һесавини беришкә тәйярмусиз? Муқәддәс китапта адәмләрни қутқузидиған алаһидә бир нам бизгә берилиду. Қутқузулуш үчүн биз бу намни чақиришимиз керәк. Бу нам Әйса Мәсиһниң намидин ибарәттур. Инҗил «Рос.» 2:17-21, 36-айәтни көрүң. Оқурмәнләр Инҗилдики «Әйса» («Йәшуа») дегән исимниң «Пәрвәрдигар Қутқазғучи» дегән мәнада екәнлигини билиду («Мат.» 1:21). У һазир Худаниң оң йенида сизниң ниҗат-қутқузушқа болған дуа-тилавитиңизни аңлашни күтиду. «Пәрвәрдигарни Өзини тапқузмақчи болған пәйттә издәңлар; У йеқин турған вақтида Униңға нида қилиңлар!» («Йәш.» 55:6)

«Пәрвәрдигарниң намини чақирип нида қилғанларниң һәммиси қутқузулиду» («Йоел» 2:32).