Инҗил 20-қисим

«Яқуп»

(Расул Яқуп язған мәктуп)



Кириш сөз


Ишинимизки, ушбу хәтниң муәллипи Рәббимиз Әйсаниң бир қосақ иниси Яқуп еди. Бу көзқаришимизға «қошумчә сөз»имиздә бир нәччә сәвәпләрни көрситимиз. 

Ушбу хәтниң йезилиш обикти ким? Расул хәтни «тарқақ муһаҗирлар»ға язиду. Ундақта улар кимләр?


«Тарқақ туруватқан муһаҗирлар»


Асурийәниң вә кейинки Бабил империйәсидин башлап, Исраилниң он икки қәбилиси дунияниң булуң-пучқақлириға тарқилип кәткән еди. Парс империйәси бу Йәһудий муһаҗирларниң өз жути Қанаан (Пәләстин)ға қайтишиға рухсәт қилған еди. Һалбуки, пәқәт аз бир қисмила вәтинигә қайтти — улар «хәлиқниң қалдиси» яки «Худаниң қалдиси», бәзидә пәқәт «қалди» дәп аталди («Йәш.» 10:20-22ни көрүң). Қайтмиған көп қисми «тарқақ муһаҗирлар» (грек тилида «диаспора») дәп атилатти. Демәк, Яқуп ушбу хәтни бу Йәһудий муһаҗирлар арисидики етиқатчиларға язған. Хәт Йәһудий ишәнгүчиләргә, шундақла Йәһудий җамаәтләргә йезилған болсиму, сөзлириниң һәммиси Йәһудий әмәс («ят әлликләр»дин яки «ят таипиләр»дин) башқа етиқатчиларғиму охшаш инавәтликтур. Чүнки Әйса Мәсиһниң җамаитидә түп җәһәттин «Йәһудий» яки «Йәһудий әмәс» дегән пәриқ зади мәвҗуд әмәс («Гал.» 3:28 — «Мәсиһдә нә Йәһудий болмайду нә Грекләр (Йәһудий әмәсләр, демәк) болмайду»). Амма биз бәлким Яқуп немишкә ушбу хәтни алаһитән Йәһудий етиқатчиларға язиду, дәп соришимиз мүмкин. Биз «қошумчә сөз»имиздә хәтниң бу алаһидилиги тоғрилиқ тохтилимиз. Бирақ, хәтниң муһим темиси болса етиқатта алдинип кәтмәсликкә қарита агаһландуруш һәмдә шундақла һәқиқий етиқатниң алаһидиликлирини баян қилиштин ибарәт. Дана бир алимниң ейтқинидәк: «Муқәддәс китап дәрслик китап әмәс, бәлки адәмләргә ақ-қарини пәриқләндүргүзидиған китаптур» — демәк, муқәддәс китап бизниң Мәсиһниң һәқиқий етиқадида болған-болмиғанлиғимизни көрситип бериду. Адәмдә һәқиқий етиқат болса, бундақ етиқат мәзкур адәмни пүтүн вуҗудини Худаға тапшурушқа, шундақла Униңдинла кәлгән даналиқ билән яшашқа елип бариду. Ундақ етиқат дайим мевилиридә көрүниду; мевисиз етиқат һәқиқий етиқат әмәстур. Немила болмисун ундақ мевисиз етиқат башқиларни алдаш болмиғандиму, өз-өзини алдаш болуп, дозаққа баридиған нурғун йоллардин биридур.


Ушбу мәктуп бәлким миладийә 63-жиллирида йезилған.


Мәзмун: —


1. 

Синилиш; даналиқ вә аздурулуш (1-бап, 1-18-айәтләр)

2. 

Аңлаш вә иҗра қилиш (1-бап, 19-27-айәтләр)

3.

Худа алдида инсанға йүз-хатирә қилмаслиқ (2-бап 1-13-айәтләр)

4. 

Етиқат вә әмәлийәт (2-бап 14-26-айәтләр) 

5. 

Тилни тизгинләш (3-бап)

6. 

Бу дуниядикиләрниң қилмишлириға әгәшмәңлар (4-баптин 5-бап 6-айәткичә)

7. 

Сәвирчан болуш вә дуа қилиш (5-бап 7-20-айәтләр)


••••••••



Қошумчә сөз


Хәтниң муәллипи қайси Яқуп?

Бу хәтни язған расул «Яқуп» дегән ким? Инҗилда бир нәччә «Яқуп» тилға елинған. Әнди улардин қайсисиниң ушбу хәтниң муәллипи екәнлиги тоғрилиқ һәр қайси дәвирләрдә өткән алимлар үч хил пикирдә болған. Булар: —


(1) Яқупни Юһаннаниң акиси, Мәсиһниң алаһидә чақирған он икки расулиниң бири, шундақла Өзигә әң йеқин үч расули (Петрус, Юһанна, Яқуп) ичидики Яқуп, дегән қараш («Мат.» 4:21, 10:2, 17:1, «Мар.» 5:37). Бу көзқарашниң мүмкинчилиги йоқ дәп қараймиз; чүнки бу Яқуп Мәсиһниң асманға көтирилишидин анчә узун өтмәйла өлтүрүлгән еди («Рос.» 12:2). Бу вақиә миладийә 44-жили йүз бәргән болуши мүмкин.


(2) Уни Мәсиһниң чақирған он икки расули ичидики иккинчи Яқуп дегән қараш («Мат.» 10:2, «Мар.» 3:18, «Луқа» 6:15, «Рос.» 1:13). Амма бу айәтләрдә Яқуп «Алфеусниң оғли» дәп тилға елиниду. Наһайити рошәнки, ушбу хәтниң муәллипи Йерусалимдики җамаәт ичидә йетәкчи болған, «Рос.» 12:17 вә 15:13дә тилға елинған Яқуп еди; бу кишини расул Павлусму «Гал.» 1:19, 2:9, 2:12дә тилға алиду; у «Рәбниң укиси» дәп атилиду. Бу киши қандақму бирла вақитта һәм «Алфеусниң оғли» һәм «Рәбниң укиси» болалайду? Әшу вақитларда «ука» (грек тилида «қериндаш») бәзидә иккинчи яки үчинчи туққан дегәнни билдүрәтти. Бирақ Инҗилда буниңдин мисал тапалмидуқ. Алайлуқ, гәрчә Йәһия пәйғәмбәр Мәсиһниң иккинчи туққини яки нәврә акиси болсиму, һәргиз «Мәсиһниң акиси» дейилмәйду.


(3) Бу хәт Йәһудий етиқатчиларға болған алаһидә ғәмхорлуқ билән йезилғанлиғи үчүн, хәтниң муәллипи «Рос.» 12:17 вә 15:13 вә «Гал.» 1:19, 2:9, 2:12дә тилға елинған, Йерусалимдики җамаәттә йетәкчи болған Яқуп дегән қараш. Бу пикиргә қошулимиз. Җисманий җәһәттә униң Мәсиһ Әйсаниң укиси екәнлигигә ишинимиз (грек тилида «ака» вә «ука» бирла сөз билән ипадилиниду). Бу үчинчи көзқарашни қобул қилмиғанлар төвәндики икки қарши испатни көрситиду: — 


(1) (биринчи қарши испат яки көзқараш) — ««Юһ.» 7:1-13тә Рәбниң укилири дәсләптә униң Мәсиһ-Қутқазғучи екәнлигигә ишәнмигән, дәп баян қилинған». 

Һалбуки, «Юһанна» 7-бапта көрситилгән ишларниң вә Мәсиһниң өлүмдин тирилишиниң арилиғида Яқупта (вә бәлким укиси Йәһудадиму) чоқум чоң бир өзгириш йүз бәрди; чүнки Рәб тирилгәндин кейин Яқупқа көрүнди «1Кор.» 15:7). Шу чағда у етиқатчи болмиған болса ундақ вақиә йүз бәрмигән болатти, дәп қараймиз («Юһ.» 14:18-24). Демәк, шу чағда Яқуп етиқатчи еди.


(2) (иккинчи қарши испат яки көзқараш) — «У чағда у етиқатчи болсиму, Мәсиһниң әслидә талливалған он икки расулидин болмиғачқа, Инҗилдики бу хәтниң муәллипи болалмайтти; чүнки у расул әмәс еди (пәқәт расулларниң хәтлирила нопузлуқтур)». 

Бундақ көзқараш бойичә, расул болуштики шәрт Мәсиһ Йәһия пәйғәмбәр тәрипидин суға чүмүлдүрүлгәндин башлап, Униң хәлиқ алдидики хизмәтлиридә Униңға үзлүксиз һәмраһ болуши керәк еди. Бу пикир расул Петрусниң «Расулларниң паалийәтлити» 1:22-23дә хатириләнгән сөзлиригә асаслинип оттуриға қоюлған.

Һалбуки, «Коринтлиқларға (2)»дики «қошумчә сөз»имиздә көрсәткинимиздәк, Петрусниң бу сөзлирини (Муқәддәс Роһсиз ейтилғачқа) мутләқ тоғра дәп ейтип кәткили болмайду. Чүнки кейин башқа адәмләр Рәб тәрипидин расуллуққа талланған вә Рәб Әйса тирилгән яки асманға көтирилгәндин кейин, мошу адәмләргә Өзи көрүнгән вә уларни чақирған, дәп ишинимиз («1Кор.» 15:7-8ни көрүң). Булар ичидә Павлус, Барнабас, Андронкус вә Юниялар бар еди («Рим.» 16:7).


Шуниңға охшаш, гәрчә «Йәһуда» өз хетидә өзини «расул» дәп атимиған болсиму, Мәсиһ тәрипидин расуллуққа чақирилған еди. Йәһуда өз хетидә кәмтәрлик билән өзини «расул» яки «Рәбниң иниси» әмәс, бәлки пәқәт «Яқупниң иниси» дәп атиған.


Бәзи ишәшлик кона тарихлар бойичә, Яқуп Йерусалимдикиләр арисида «һәққаний Яқуп» дегән нам билән тонулған, ушбу хәтниң муәллипи Йерусалимдики Йәһудий һөкүмдарлар тәрипидин миладийә 68-жиллирида чалма-кесәк қилип өлтүрүлгән. 


Хәтниң мәхсити үстидә йәнә бир нәччә кәлимә сөз

Әнди немишкә Яқуп бу мәктупни алаһитән Йәһудий етиқатчиларға язиду? Немишкә хәт Йәһудий әмәсләргә яки Йәһудий әмәс җамаәтләргә қаритилмиған? Әмәлийәттә бу мәсилә үстидә мошу йәрдә толуқ тохталсақ, көп сәһипә аҗритишқа тоғра келиду, лекин биз пәқәт төвәндики мунасивәтлик икки ишнила көрситимиз: —


(1) Худа бәзидә хизмәткарлирини алаһитән мәлум бир гуруппа яки мәлум топтики кишиләргә (һәтта өз җамаити ичидә) өз хәвирини йәткүзүшкә чақириду (мәсилән, «Гал.» 2:7-8ни көрүң). Рошәнки, Яқуп хуш хәвәрни алаһитән Йәһудий хәлқигә йәткүзүшкә чақирилған еди.


(2) «Расулларниң паалийәтлири»дә хатириләнгән дәсләпки җамаәтниң тарихидин шуни ениқ билимизки, Йәһудий етиқатчилар үчүн Худаниң Мәсиһдә болған «йеңи әһдә»дики улуқ вәдилириниң өзлиригә сунулғандин башқа, йәнә Йәһудий әмәсләргиму сунғанлиғини қобул қилиши яки етирап қилиши интайин тәс еди (Худаниң падишалиғиға өзимиз билән тәң муйәссәр болған, лекин бизгә нисбәтән қобул қилиш тәс болған мәлум милләтләрдин болған етиқатчилар барму?). Бу Йәһудий ишәнгүчиләр Йәһудий болмиған ишәнгүчиләр билән анчә арилашмай, өзлириниң «синагог»лиридила (2:2) жиғилатти («синагог» болса әслидә Йәһудийларниң өзлиригә хас болған «жиғилиш» тәшкили шәкли еди).


Улар Худаниң сехий кәңчилигини қобул қилмиғини билән, Худа уларни ташливәткән әмәс, бәлки уларни мәғрурлуқ-нәпсанийәтчилик, ачкөзлүк, милләтпәрәслик, каҗ җаһиллиғидин, бир-бири үстидин һөкүм чиқиришқа амрақлиғидин, төһмәтхорлуқ вә сахтипәзлигидин қутқузуш үчүн уларниң арисиға Яқупдәк бир нәччә адәмләрни турғузған. Яқуп бәзидә уларға етиқатсизларға сөз қилғандәк сөз қилиду (мәсилән, 2-бап, 3-бап, 4:4, 4:8, 5:1-6ни көрүң). Әгәр улар у ейтқандәк техичә бу дуниядики байлиқларға вә байларға қизиқидиған, йәнила бир-бирини сөкүп төһмәтхорлуқ қилидиған, бу дуниядикиләрниң тәстиқиға муһтаҗ болуп жүридиған болса, (4:4-10) «шаһанә қанун», йәни Худаниң көңлини ипадилигән «Өзәңни сөйгәндәк хошнаңни сөйгин» дегән әмирни техи чүшәнмигән болса, ундақта Яқупниң уларға Йәһудий болмиған қериндашларға муһәббәт көрситишини дәвәт қилиши бәрибир беһудилик болатти.


2:8 

«Муқәддәс язмилардики «Хошнаңни өзәңни сөйгәндәк сөй» дегән шаһанә қанунға һәқиқий әмәл қилсаңлар, яхши қилған болисиләр»

«Шаһанә қанун» дегән бу интайин қизиқ ибарини төвәндикидәк бәш җәһәттин чүшиниш мүмкин: —


(1) Бу әмирни бизниң падишаһимиз Рәб Әйса Мәсиһ шәхсән (Муса пәйғәмбәргә чүширилгән қанунни нәқил қилип) бизгә тапшурған; шуниң үчүн «шаһанә қанун» дәп ейтилиду (мәсилән, «Мат.» 19:19, 22:39);


(2) Бизниң падишаһимиз Рәб Әйса Мәсиһ Өзи мошу әмиргә әмәл қилиши билән бизгә шаһанә үлгә қалдурди;


(3) Пәқәт Худаниң алдида шаһанә орунға көтирилгән, (1:9-10), «падиша қилинған» («1Кор.» 4:8), Муқәддәс Роһта маңидиған кишиләрла шу «Хошнаңни өзәңни сөйгәндәк сөй» дегән улуқ «шаһанә әмир»гә әмәл қилалайду;


(4) Худаниң мөмин бәндилири Униң һәқиқий алийҗанаб вә шаһанә көзқаришида болуп, башқиларға қилған муамилисидә, мошу дуниядики байлиқ-кәмбәғәллик пәриқлирини нәзиригә алмайду;


(5) Бу әмирни («Пәрвәрдигар Худайиңни пүткүл қәлбиң билән сөйгин» дегән әмир билән тәң) Муса пәйғәмбәргә чүширилгән қанундики барлиқ әмирләр ичидә «әң улуқ», шундақла «шаһанә қанун» дәп һесаплаш керәк («Мат.» 22:38-39).


Бу чүшәнчиләрниң һәммисини тоғра, дәп қараймиз.


3:1 

«Қериндашлирим, араңлардин көп киши тәлим бәргүчи болувалмаңлар! Чүнки силәргә мәлумки, биз тәлим бәргүчиләр башқилардин техиму қаттиқ сораққа тартилимиз»


Бу айәткә қариғанда, йәни «(кәлгүсидә) башқилардин техиму қаттиқ сораққа тартилимиз» дегәнгә қариғанда, «Мәлум қериндашниң җамаәт ичидә тәлим бәргүчи ролини өз үстигә елишиға зади немә түрткә болалайду?» дәп соришимиз мүмкин. Расул Павлус бизгә: «Билим болса адәмни көрәңлитиду» дәп әслитиду («1Кор.» 8:1). Әгәр Худа бизгә билим тапшурған болса, У бизгә ишинип мошу билимни бизгә аманәт қилған, шундақла бәлким У бизниң уни хата йолда ишлитишимизгә тәвәккул қилған. Мәсилән, Униң сөзидин пайдилинип башқилар алдида йоғанчилиқ қилип, өзлиримизни «үстүн қойғанлиғимиз»ни («мән сәндин көп билимән» дәп) испатлаш қатарлиқлар. Билимниң йәнә бир хәтири барки, биз бу билимниң өзини Худаниң орниға қоюп, Худадин үстүн қоюшимиздин ибарәт болиду (әмәлийәттә, Худа бизгә ата қилған һәр бир бәхит-бәрикәттә шундақ хәтәр бар). Әпсуслинарлиғи шуки, тарихта вә бәлким һазирму хелә көп адәмләрниң җамаәт ичидә напак яки натоғра позитсийиләр билән «тәлим бәргүчи болувалған»лиғи пакиттур. Бундақ кишиләрниң напак нийәтлири уларниң қилмишлирида рошән болиду.


Натоғра нишанлардин яки позитсийәрләрдин төвәндикиләрни байқидуқ: 


(1) Худаниң сөз-каламини өз мәнпәитигә буриғанлиғи. Мәсилән: «Мана мән Худаниң хизмәткаримән. Маңа «сәдиқә» бәрсиңиз, Худа чоқум сизни һәссиләп бәрикәтләйду» дәйдиғанлар.


(2) Бәзиләр Худаниң сөз-каламиға мувапиқ тәлим бәргән болсиму, түп нийити башқиларниң иззәт-һөрмитигә яки меһир-муһәббитигә еришиштин ибарәт болиду. Бәзидә ундақ қериндашлар илгири һеч ким маңа һөрмәт яки муһәббәт билдүрмигән дәп һес қилип кәлгән. Шуңа улар дайим башқилар  (ата-аниси, уруқ-туққанлири, дост-ағинилири, җамаәттикиләр)ниң нәзиридә «Мана мән инавәтлик кишимән, чүнки мәндә билим бар» дәп көрүнүшкә тиришип-тирмишиватиду. Әмәлийәттә ундақ қериндашлар муқәддәс китапниң биринчи дәрсини, йәни «Һәр биримиз Худа алдида аллиқачан «алаһидә бир шәхс»» дегәнни техи өзләштүрмигән. Чүнки һәр биримиз Һәммигә Қадир Худа тәрипидин яритилған, Униң тәрипидин сөйүлгән болуп, Униң алдида бебаһа қиммәтликтурмиз. «Мәсиһ Әйса мән үчүн пида болди» («Гал.» 2:20)! Мошундақ «өзини көрситиш»тики түрткә болса өзимизниң Худа тәрипидин һәқиқәтән сөйүлгәнлигимизни билмәслигимиздин чиқиду.


(3) Башқилардин һөрмәт издәп, һоқуқвазлиқ қилиш вә башқилардин үстүнлүк талишип, башқиларға баш болуш.


(4) Бәзиләрниң гәрчә муқәддәс язмилардин бәргән тәлими яхши болсиму, жүрүш-турушлири бәргән тәлимигә уйғун кәлмәйду. Ундақ кишиләр һеч үн чиқармиса яхши болатти; чүнки улардин тәлим алғанлар: «Бу тәлим дәрвәқә қайил қиларлиқ болсиму, тәлим бәргәнләрниң өзи униңға анчә итаәт қилмайдикән, әһмийитсиз тәлим екән» дәп, шу тәлим бәргүчиләрниң сәвәвидин езип, гунаға патиду. Етиқатсизлар бу ишларни аңлап Рәбниң тәлимини мазақ қилиду.

Яқупниң агаһландурушлири мошундақ сәвәпләрдин «тәлим бәргүчи болсам» дегүчиләрни сәгәкләштүрсә керәк. Әнди зади қандақ нийәт Худаниң җамаитигә «тәлим бәргүчи» болушқа мунасип келиду?


Қайтуридиған җававимиз интайин аддий — тәлим бәргүчи болай дегән нийәт һәр қандақ ишимизда тегишлик болған нийәткә охшаш болуши керәк — йәни, меһир-муһәббәтниң түрткисидин болған болуши керәк. Униң ичидә, «Худаға Өз намиға лайиқ болған шан-шәрәп кәлтүрүш» түрткиси болиду. Худаниң җамаитидә «тәлим бәргүчи болай» дегән киши Худаға: «Билимәнки, җамаәттә тәлим беришим билән Сән мени қаттиқрақ бирхил сораққа тартисән. Лекин қериндашлар Худаниң толуқ вәһийидин, Мәсиһ бизгә ата қилишқа кәлгән йеңи һаяттин бәһримән болуши үчүн, бу қаттиқрақ сорақниң бешимға чүшүшигә разимән» дегән киши болиду. Әслидә дейишниң һаҗити болмаслиғи керәк еди, лекин әскәртип өтүшимизгә тоғра келидуки, биз башқиларға үгәткән һәммә һалқилиқ нәрсиниң авал өз һаятлиримизда һәқиқәт екәнлигини испатлиған болушимиз лазимдур. Биз йәнә Худа сөз-калами арқилиқ өзимизгә аян қилғанлиридин һалқип кәтмәслигимиз керәк. Мәлум бир иштин хәвәримиз болмиса, башқиларниң алдида «билмәймән» дейиштин қорқмаслиқ керәк. Яқуп дәл мошу хәттә бизни әсләткинидәк (1:5-8, 3:13-18, 4:10), биз кичик пеил болсақ Худа Өзи бизгә үгитиду.


Йәнә қошуп ейтишимизға тоғра келидуки, җамаәттә тәлим бәргүчиниң мәсъулийитини зиммисигә алғанлар (Худа җамаитигә шундақ тәлим бәргүчиләрни ата қилғай!) һәтта дәслипидә натоғра түрткиләр болмисиму, қәлбини егәливалған, Шәйтанниң шу түрткилири билән аздурушлириға учриши мүмкин. ««Мән чиң тирәп турмақтимән» дегән киши өзиниң жиқилип кетишидин һези болсун!» («1Кор.» 10:12).


 5:7-8  

«Шуңа, қериндашлар, Рәбниң қайта келидиған күнигичә сәвир-тақәт қилип туруңлар. Мана, дехан киши йәрниң есил мевисини күтиду, йәр дәсләпки вә кейинки ямғурларға муйәссәр болғичә сәвир-тақәт билән интизар болиду. Силәрму сәвир-тақәт қилип қәлбиңларни мустәһкәм қилиңлар. Чүнки Рәбниң қайта келиши йеқинлап қалди»


Пәләстиндә «дәсләпки ямғурлар» күздә, онинчи айда яғиду. Бу ямғурлар йәрни һайдашқа тупрақни юмшитип тәйярлайду вә йеңи чечилған уруқларға қувәт бериду. Барлиқ дехан достларға мәлум болғинидәк, йәр һайдаш еғир иш, болупму ямғур яққан вақтида шундақ: «Һорун дехан қишта йәр һайдимәс; жиғим вақтида у йоқлуқта қелип ашлиқ тиләр» («Пәнд.» 20:4).

Үчинчи, төртинчи ай йеқинлап кәлгинидә дехан киши «кейинки ямғурлар»ға тәшна болуп дуа қилиду. Бу кейинки ямғурлар һосулни толуқ пишириду. Мол яққан «кейинки ямғурлар» болсила, мол һосулға капаләтлик қилиду.


Рәббимиз Әйса мошу «Инҗил дәври»ниң бешида Муқәддәс Роһини мол төкүши билән нурғун кишиләр Худаниң падишалиғиға кирди. Жуқириқи айәтни оқуғинимизда биздә мундақ бир үмүт пәйда болиду: — Әгәр Инҗил дәвриниң бешида «дәсләпки ямғурлар»дәк Муқәддәс Роһ шунчә мол төкүлгән болса, «Инҗил дәври» ахирлашқанда «кейинки ямғурлар» боламду? — демәк, Рәбниң келиши йеқин кәлгәндә у қайтидин моллуқ билән Муқәддәс Роһини төкүп, нурғунлиған хәлиқ падишалиғиға һосулдәк киргүзүләмду? «Вәһий»гә қошулған «қошумчә сөз»имиздики «7-бап — кәйнигә қараш — «дәһшәтлик азап-оқубәт»тин чиққан мевә (һосул)» дегән изаһатларни көрүң.