Инҗил 1-қисим
«Матта»
(«Матта баян қилған хуш хәвәр»)
Кириш сөз
Авал, пүткүл Инҗилға қошқан «кириш сөз»имиздики «Әйсаниң йәр йүзидики һаяти хатириләнгән «төрт баян»ға кириш сөз»имиздә шәрһилигән «Матта» тоғрилиқ мәзмунни көрүң.
Мәзмун: —
1. |
Әйсаниң нәсәпнамиси вә дунияға келиши (1-, 2-баплар) |
2. |
Әйсаниң хизмити башлиниш алдида (3-баптин 4-бап 11-айәткичә) |
3. |
Әйсаниң Галилийәдики хизмити (4-бап 12-айәттин 18-бапқичә) |
4. |
Әйсаниң Галилийәдин Йерусалимға сәпири (19-, 20-баплар) |
5. |
Әйсаниң йәр йүзидики хизмитиниң ахирқи һәптиси (21-27 баплар) |
6. |
Әйсаниң өлүмдин тирилиши (28-бап) |
••••••••
Қошумчә сөз
1:1 «Бу Ибраһимниң оғли вә Давутниң оғли болған Әйса Мәсиһниң нәсәпнамә китавидур»
Мошу айәттә грек тилидики «генесис» дегән сөз «нәсәпнамә» дәп тәрҗимә қилиниду. Шүбһисизки, бу сөз асасән 1-16-айәттики «нәсәпнамә»ни көрситиду. Лекин бу сөзниң биринчи мәнаси шу әмәс. Тәвратниң биринчи қисми («Яритилиш») грек тилида «Генесис» дәп атилиду, мәнаси «башлиниш» яки «туғулуш». Шу қисим он бөлүмгә бөлүниду, һәр бир бөлүмниң бешида «әнди булар болса паланчиниң (Адәм атиниң, Нуһниң, Шәмниң, Тәраһниң, Исмаилниң, Исһақниң,...) дәвирлири...» дәп йезилиду вә бу бөлүм бизгә шу аилиниң тарихини хатириләп бериду. Бизгә һеч гуман йоқки, Матта мошу ибарини охшаш мәнада ишлитиду. Лекин бу ибарә пәқәт өз китавиниң бешида әмәс, бәлки (Худаниң Өз плани бойичә) толуқ Инҗилниң бешида келиду. Шу чағда мәнаси «Бу китап Әйса Мәсиһ вә Униң дәври (униң җисманий тәрипидин әмәс, бәлки Униң Роһи тәрипидин туғулғанлар)ниң хатирисидур» болиду.
3:7 «Пәрийсиләр» вә «Садуқийлар» дегән диний мәзһәпләр
«Пәрийсиләр» болса, Муса пәйғәмбәргә чүширилгән Тәврат қануниниң барлиқ тәпсилатлириға қаттиқ вә толуқ риайә қилишни тәкитләйдиған бир еқим яки мәзһәп еди. Улар Исраил Тәврат қануниға толуқ бойсунмиғанлиғи үчүн Худа уларни сүргүн қилдурған, шундақла һазир уларни чәтъәл һакимийитиниң қаттиқ идариси астиға қойған, дәп қарайтти. Бу көзқараш тоғридәк көрүнгини билән, Исраилниң Бабилға сүргүн болғанлиғиниң асасий сәвәви қанун тәпсилатлириға бойсунмиғанлиғи үчүн әмәс, бәлки уларниң Тәврат қанунидики муһим роһий вә әхлақий җәһәттин (адәмниң ички дунияси җәһәттин) Худаниң ибадитидин жирақлишип кәткәнлигидин ибарәт еди. Һалбуки, Пәрисийләр Тәврат қануниға сиртқи җәһәттә риайә қилишни интайин тәкитләйтти. Башқичә қилип ейтқанда, улар қанундики мурасимлар, кийим-кечәк, йемәк-ичмәк тоғрисидики бәлгүлимиләрни тәкитләп, адәмниң ички дуниясини башқуридиған тәләплирини көзгә илмайтти. Улар һәтта өзлири «қанунни қоғдайдиған» йеңи бир түзүм бәлгүлимилири («тосма» — Ибраний тилида «гәзәрот»)ни иҗад қилип чиққан еди. Уларниң көзқаришида, «Адәм мошундақ «тосма бәлгүлимиләр»дин һалқип кәтмисила, җәзмән Тәврат қанунини бузушқа йеқин келәлмәйду, шуниң билән «тосма бәлгүлимилири» билән Тәврат қанунини бузуштин бехәтәр сақлидуқ» дәп ойлайтти.
Мәсилән, «шабат күни» (дәм елиш күни)дә «тәсадипийлиқтин ишләш»ниң алдини елиш үчүн «буғдайлиқтин өтмәслик керәк!» дегән бир бәлгүлимини чиқарған. Уларниң көзқаришичә буғдайлиқтин өткәндә:
(1) Йәргә чүшкән пишқан буғдайни тәсадипийлиқтин дәссәп селип, данни шакилидин айриветишиңиз мүмкин; бу «хаман тепиш» болуп қалиду;
(2) Тониңиз тәсадипийлиқтин пишқан буғдайға сүркилип кетип данлар кийим пәшлиригә илинип қелиши мүмкин, бу «һосул елиш» болуп қалиду;
(3) У данлар йәнә бәлким йәргә чүшүп кетиши мүмкин, бу иш «уруқ чечиш» болуп қалиду. Бундақ болуш гуна өткүзгән һесаплиниду.
Уларниң мошундақ түгимәс бәлгүлимилири бар еди. Униң үстигә улар Тәврат қанунида әслидә пәқәт Лавийларға вә каһинларғила алаһидә қаритилған «һеч бир өлүк нәрсиләргә тәгмәслик керәк» (улар үчүн һәтта өлгән нәрсиләр тәккән җайларму һарам болатти), дегәндәк һарам билән һалал бекитилгән бәлгүлимиләрни қәсәм ичип өзлиригә тәтбиқлиған еди.
Рәб Әйсаниң улар билән болған қаршилишиши үч җәһәттә еди: —
(1) Улар «сиртқи җәһәттики» риайә қилишни тәкитләп, Тәврат қануниниң ички мәнасини унутқан еди («Мат.» 23:23);
(2) Улар устазлириниң Тәврат қануни үстидики шәрһий сөзлирини Тәврат қанунидин үстүн қойған еди («Мат.» 15:1-9);
(3) Улар өзлириниң қаттиқ тәртип-тәрбийисидин интайин тәкәббурлишип, башқиларни кәмситкән еди («Луқа» 18:10-14).
«Садуқийлар» дегән диний еқим яки мәзһәпниң болса Тәврат қанунидин пәқәт аддий принсипларни издәп «пәзиләтлик әхлақта болсақла, Тәврат қануниниң тәливигә уйғун болиду» дегәндәк позитсийиси бар еди (әмәлийәттә уларниң бу тәлими расул Павлусниңкигә йеқин келәтти («Рим.» 13:8-10). Бирақ уларниң Тәврат қанунини аддийлаштуруши пәқәт Тәвратниң дәсләпки бәш қисми («Мусаға чүширилгән қанун»)ни қобул қилип Тәвраттики пәйғәмбәрләрниң язмилирини вә Зәбурни рәт қилатти. Униң үстигә, «Мусаға чүширилгән қанун»ни қобул қилимиз дегини билән, мошу қисимларда хатириләнгән барлиқ мөҗизиләрни («тәбиәттин ташқири һадисиләр»ни) пәқәт «көчмә мәнадики ривайәт» дәп уларға ишәнмәйтти. Шуниңдәк улар пәриштиләр, қиямәт күни, «өлүмдин тирилиш» қатарлиқ ишларни мәвҗут әмәс дәп қарайтти («Рос.» 22:8). Муқәддәс язмиларни билип чүшәнмигәнлиги вә етиқатсизлиғи үчүн Әйса уларға қаттиқ тәнбиһ бәрди: «Силәр нә муқәддәс язмиларни нә Худаниң қудритини билмигәнлигиңлар үчүн азғансиләр» («Мат.» 22:29, «Мар.» 12:27). «... Шуңа силәр қаттиқ адишип кәткәнсиләр».
Әйсаниң «Матта»да хатириләнгән нәсәпнамиси (1:16)
Биз 1:16дә: — «Яқуптин Мәрйәмниң ери болған Йүсүп төрәлди; Мәрйәм арқилиқ Мәсиһ аталған Әйса туғулди» дәп оқуймиз. Буни Әйсаниң «Луқа»да хатириләнгән нәсәпнамиси билән селиштурғанда, «Луқа»да мунасивәтлик йәрдә «Әйса Худа йолида хизмәт қилишқа киришкән вақитта, оттуз яшларда еди. Кишиләрниң нәзиридә у Йүсүпниң оғли еди. Йүсүп Елиниң оғли... (иди)» дегәнни байқаймиз («Луқа» 3:23).
«Матта» вә «Луқа» қисмидики бу баянлардин шу еһтималға йеқинки, Матта Әйсаниң «ата тәрәп» (Йүсүп тәрәптин болған) нәсәпнамисини көрситиду. Шуниң билән Матта Йүсүпниң Давутниң әвлади екәнлигини, шундақла қанун бойичә Худаниң Давутқа тапшурулған вәдилиригә варислиқ қилиш һоқуқи Әйсаға өткүзүлгәнлигини тәкитләйду. «Луқа»да болса Әйса «кишиләрниң нәзиридә Йүсүпниң оғли» дейилиду, Әйсаниң «Луқа»да хатириләнгән нәсәпнамиси әмәлийәттә униң «ана тәрәп» («Елиниң қизи Мәрйәм» тәрәтптин болған) нәсәпнамиси дейиш керәк. Йүсүпниң «Елиниң оғли» дәп атилишиниң сәвәви:
(1) Қиз-аяллар адәттә нәсәпнамиләрдә тилға елинмайду;
(2) Грек тилида «оғли» бәзи вақитларда «күйоғли»ни көрситиду;
(3) Мүмкинчилиги барки, Ели бизгә намәлум бир чағда Йүсүпни өз оғли сүпитидә беқивалған еди. Луқа Әйсаниң нәсәпнамисиниң қануний җәһәтлиригә әмәс, бәлки Униң һәқиқәтән кимниң әвлади екәнлигигә қизиқиду.
Адәмни һәйран қиларлиғи шуки, Әйса җисманий вә қануний җәһәттин, аниси Мәрйәм тәрәптиму, «беқивалғучи ата»си болған Йүсүп тәрәптинму «Давутниң оғли», шундақла Униң тәхтигә варислиқ қилғучи еди.
2:23 «У... (Әйса) Насарәт дегән бир йезиға орунлашти. Шуниң билән Худаниң пәйғәмбәрләр арқилиқ: «У Насарәтлик дәп атилиду» дегини әмәлгә ашурулди»
Бу баян дәсләптә бәлким адәмни сәл қаймақтуруп, бизгә «Матта Тәвраттики пәйғәмбәрләрниң язмлирини шундақ яхши биләмдиғанду?» дегән ойға кәлтүрүп қоюши мүмкин; чүнки Тәвраттики һеч қайси йәрдин «У Насарәтлик дәп атилиду» дегән җүмлини тапалмаймиз. Әмәлийәттә ибраний тилидики «Насарәтлик» дегән сөзниң йилтизини тәһлил қилсақ, икки имканийәт пәйда болиду. Биринчиси, у ибраний тилида «нотсри» (яки «нәтзәр» — «Шах» дегән сөз билән мунасивәтлик) дегән сөзниң грек тилидики «Насарәтлик» дегән ипадисидур. Тәвратта, Мәсиһни «Шах» дәп атиған төрт бешарәт бар («Йәш.» 11:1дики «нәтзәр», «Йәр.» 23:5 вә 33:15 вә «Зәк.» 3:18). Бу көзқараш тоғра болса Худаниң орунлаштуруши билән Әйса олтарақлашқан җайниң исми Өзиниң бешарәтлик исимлириниң биригә мунасивәтлик болған болиду.
Иккинчи көзқараш болса «Насарәтлик» дегән сөз ибраний тилидики «наатз» (кәмситиш») билән мунасивәтликтур (Фрухтәнбаум профессорниң ««Матта» тоғрилиқ лексийилири»). Ундақта «Насарәтлик» бәлким «кәмситилгән», «көзгә илинмиған» дегән мәнада болиду.
Биз биринчи көзқарашниң орунлуқ йәрлири бар десәкму, иккинчи көзқарашни тоғра дәп қараймиз.
Тәвраттики көп бешарәтләрдә, Худаниң Мәсиһи өсүп чоңийиватқинида кәмситилиду, Униң қияпити кәмситилиду, У елип кәлкән ниҗатму кәмситилиду, У өлүмидә қаттиқ һақарәтлинип кәмситилиду, дегән тилсимат һәқиқәт аян қилиниду (мәсилән, «Йәш.» 53:1-5). Демәк, Әйсаниң Насарәттә чоң болуши Униң кәмситилгәнлиги вә һақарәтләнгәнлиги билән мунасивәтликтур.
Мәсиһ «тәсадипийлиқтин» Насарәт дегән җайда олтарақлашқачқа, Униң салаһийити техиму тәкитлиниду. Җамаәт кейин Униң «Насарәтлик Әйса» (кәмситилгән, амма Худа тәрипидин әң жуқури җайға көтирилгән!) дегән исмидин пәхирлинип Мәсиһни җар қилғинида «Насарәтлик Әйса» дегәнни көп ишлитәтти.
Мәсиһниң кәмситилгәнлиги Насарәт дегән җайда туруватқанлиғидин тәкитләнгән. У интайин көзгә елинмайдиған җай еди («Юһ.» 1:46дә Натаниәлниң «Насарәттин яхши нәрсә чиқамдиғанду?!» дегән сөзигә қараң). Шу чағдики Йәһудийлар арисида Галилийә өлкисидин чиққанлар «мәдинийәтсиз», «Худаниң Тәврат қанунидин хәвәрсизләр», «ят әлләр билән арилишип кәткәнләр» дәп көзгә илинмайтти. Қизиқ йери шуки, Худа Өз Оғлиниң шундақ бир салаһийәттә өсүшини халайтти. Бу иш бизгә чоң агаһ болуши керәкки, биз һәммила адәмгә «Худаниң образида яритилған», охшашла чоң қиммәткә егә дәп муамилидә болишимизға тоғра келиду.
Биз буларға шуни қошуп ейталаймизки, йолуққан кишиләрниң көпинчиси уни «Насарәтлик Әйса» «Насарәтлик пәйғәмбәр», «Насарәттә туғулған» дәп биләтти. Пәйғәмбәрләрниң бешарәтлири бойичә, Мәсиһ Бәйт-Ләһәмдә туғулуши керәк еди, вә у дәрвәқә шу йәрдә туғулған. Лекин қизиқки, бу Худа тәрипидин кәлгән «уқушмаслиқ» Униң туғулған йери тоғрисидики бешарәтләрни убдан билгәнләргә нисбәтән униң Мәсиһниң Өзи екәнлигигә ишинишигә тосалғу болсиму, Мәсиһ Өзи бу пакитларни чүшәндүрүп бақмиған!
3:7-8 «Лекин Пәрисий вә Садуқий мәзһипидикиләрдин көплириниң униң чөмүлдүрүшини қобул қилғили кәлгәнлигини көргинидә у (Йәһия) уларға: — Әй иланларниң балилири! Ким силәрни Худаниң чүшүш алдида турған ғәзивидин қечиңлар дәп агаһландурди?! Әнди товиға лайиқ мевини кәлтүрүңлар!».
Әнди «товиға лайиқ мевә» немини көрситиду? Бу муһим соал җамаәтниң чүмүлдүрүлүшни тәләп қилған мәлум бирисини қобул қилимизму-йоқ дәп бир қарарға келишигә көп ярдәм бериду.
Чүмүлдүрүшни җиддий тәләп қилғанларни узун сақлитиш тоғра әмәс дәп қараймиз. Башқа йәрләрдә көрсәткинимиздәк, чүмүлдүрүш болса инсанларға етиқатни етирап қилиш, шундақла Муқәддәс Роһни илтимас қилиш үчүн Худаниң бекиткән йолидур («1Пет.» 3:20, 21 вә «Колоссиликләргә»дики «қошумчә сөз»имиздә «сүннәт вә чүмүлдүрүш» тоғрилиқ изаһатлиримизни көрүң).
«Рос.» 8:26-40дә Филипниң Ефиопийәлик ағватни һеч һаялсиз чөмүлдүргәнлиги, 9:1-18дә Ананиасниң Павлусни чөмүлдүргәнлигини көрүң. Униң үстигә, яки Филип (гәрчә Йерусалимда җамаәттә «хизмәткар» дәп бекитилгән болсиму) яки Ананиясниң җамаәттә чөмүлдүрүшкә һеч қандақ «рәсмий салаһийәт»и йоқ еди. Бирақ бәзиләр «чүмүлдүрүш үчүн «Инҗил Мәктәп»ни пүттүргәнлик гуванамиси болуши керәк» дәп турувалиду! Ундақ билимсиз кишиләр Инҗилни һәқиқий оқуп баққанму, яки пәқәт өз «йетәкчиләр»иниң сөзлирини оқуп баққанму?
Шундақтиму, бирисини чүмүлдүрүш интайин еғир мәсъулийәт, әлвәттә. Бирисиниң қәлбидә тәйяр екәнлигини испатлайдиған қайси «мевиләр»ни издәш керәк? Ундақ мевә Павлус «Гал.» 5:22дә ейтқан («муһәббәт, шат-хорамлиқ, хатирҗәмлик, сәвир-тақәт, меһриванлиқ, яхшилиқ, ишәш-садиқлиқ, мөмин-мулайимлиқ вә өзини тутувелиш» болған) «Муқәддәс Роһниң мевиси»ни көздә тутқан әмәс, дәп қараймиз. Чүнки ундақ мевә пәқәт вақитниң өтүши билән синиғили болиду. Бирақ Әйсаниң «Мат.» 5:1-12дә, Худаниң падишалиғиға киришкә муйәссәр болғанлар үстидики сөзлиридә, көрсәткән «товваға лайиқ мевә» төвәндикиләрни өз ичигә елиши керәк: —
«Роһта намрат болған» — гәрчә һәр хил байлиғи болған, яхши тәрбийә көргән яки жуқури мәнсәптә болған болсақму, Худа алдида роһий кәмбәғәллигимизни, Униң меһри-шәпқити, кәчүрүми вә Инҗилда вәдә қилған йеңи һаятқа җиддий муһтаҗлиғини тонуп йәткәнләр;
«Пиған чәккән» — өз гуналиқ қилмишиға қаттиқ пушайман қилғанлар;
«Югаш-мөминләр» — биләрмәнлик қилмай, башқилардин тәлим қобул қилишқа тәйяр турған, «өз қудритим билән Худа үчүн бирәр иш қилип беримән» демигәнләр.
«Һәққанийлиққа ач вә тәшна болғанлар»,
«Башқиларға рәһимдил болғанлар»,
«Қәлби пак болған» — қәлбидә, башқилар мени немә дәп ойлиса ойлавәрсун, мән Худани рази қилишим керәк дәп ирадә қилғанлар.
«Течлиқ тәрәпдарлири» — башқилар оттурисида җедәл-маҗира болса имкан қәдәр уни һәл қилишқа тәйяр турғанлар.
Мошундақ кичик пеил позитсийә көрүнгән болса, бәлким чөмүлдүрүшни тәләп қилған киши униңға тәйяр туриду. Бирақ мәлум нуқтида кәмлик болса тәләп қилған кишидә кәмтәррәк позитсийиниң болушини күтүшкә тоғра келиши мүмкин. Болупму башқиларға адавәт яки һәр қандақ өчмәнлик сақлап кәлгән вә мәлум бирисини кәчүрүм қилмиған һәр қандақ адәмни чөмүлдүргили болмайду.
3:10-12 «Палта»
«Палта аллиқачан дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлди; яхши мевә бәрмәйдиған һәр қайси дәрәқләр кесилип отқа ташлиниду. Мән дәрвәқә силәрни товва қилишиңлар үчүн суға чөмүлдүримән. Лекин мәндин кейин кәлгүчи Зат мәндин қудрәтликтур. Мән һәтта Униң кәшини көтиришкиму лайиқ әмәсмән. У силәрни Муқәддәс Роһқа һәм отқа чөмүлдүриду. Униң соруғучи күрики қолида туриду; У Өз хаминини топа-самандин тәлтөкүс тазилайду, сап буғдайни амбарға жиғиду, амма топа-саманни өчмәс отта көйдүрүветиду»
Биз башқа йәрләрдә, инсанниң Худаниң алақисигә вә һаятиға киргүзүлүши үчүн Муқәддәс Роһта болған улуқ чөмүлдүрүлүшниң мутләқ зөрүрийити үстидә тохталдуқ. Мәсиһ болса бирдин-бир «Муқәддәс Роһ»қа чөмүлдүргүчи, шундақла инсанларға бирдин-бир Қутқазғучидур. Инсан болса сақайтқили болмиған дәриҗидә өзини мәркәз қилған болуп, шәхсийәтчиликкә чөмүп кәткән, һәтта униң «яхши» мәхсәт-муддиалири һәртүрлүк йошурун вә өз-өзини алдайдиған тәкәббурлуқ, шәхсий арзу-һәвәслик нийәтләр, узундин болған өчмәнлик, өз тәәллуқатлирини яки һәтта өз аилидикилирини Худадин үстүн қойидиған бутпәрәслик позитсийиләр билән булғанғандур. Буларниң һәммиси ашкарилинип, Худаниң Роһиниң бизни «оператсийә қилип» өзгиртишигә очуқ турушимиз керәк. Худаға тәшәккүр, Әйса Мәсиһниң күнлиридә хәлиқ арисида «дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлған палта» болған бир пәйғәмбәр, йәни Йәһия бар еди; чүнки бундақ ишларниң һәммисини «йилтизидин» кесиветиш керәк, болмиса булардин һәқиқий товва вә ваз кечиш болмайду. Йилтизи қалдурулса һәммиси җәзмән қайтидин өсиду!
Йәһия пәйғәмбәр аләмдин кәтти; амма Худаниң сөзини очуқ қәлб билән оқуғинимизда, Худаниң Роһи биз билән биллә болиду, У Йәһия қилғандәк қәтъий товва қилип, Худаниң йеңи һаятини қобул қилишимиз үчүн қәлбимиздики мәхсәт-муддиалиримизниң йилтизлирини вә натоғра позитсийилиримизни паш қилиду.
«Палта аллиқачан дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлди» дегәнниң Исраилниң үстигә чүшидиған җаза-һөкүмләрни көрситидиған йәнә бир көчмә мәнасиниң барлиғидин гуманланмаймиз, бирақ бу йәрдә сәһипә чәклимиси түпәйлидин бу тема үстидә тохталмаймиз.
3:13-15
«Шу вақитта, Әйса Йәһиядин чөмүлдүрүлүшни қобул қилиш үчүн Галилийә өлкисидин иордан дәрияси бойиға, униң йениға кәлди. Бирақ Йәһия җиддийлишип чөмүлдүрүшкә унимай уни тосуп:
— Әсли чөмүлдүрүлүшни мән Сәндин қобул қилишим керәк еди, бирақ Сән мениң алдимға кәпсәнғу? — деди.
Лекин Әйса униңға җававән: — Һазирчә шуниңға йол қойғин; чүнки һәққанийлиқниң барлиқ тәләплирини әмәлгә ашуруш үчүн, шундақ қилишимизға тоғра келиду, — деди.
Шуниң билән, Йәһия Униңға йол қойди».
Әйса Мәсиһ немишкә Йәһия пәйғәмбәр тәрипидин чөмүлдүрүлгән? Әйсаниң Өзи орунлайдиған Муқәддәс Роһта чөмүлдүрүлүшкә Йәһия тәшна болуп, Әйсаниң мени чөмүлдүргин дегән тәливини һеч чүшәнмәйтти. Әйса униңға чүшәндүрмигән, пәқәт бу ишниң һәққанийәтниң тәливи екәнлигинила ейтқан. Амма «иштин кейин әқлимизни тапқан» төвәндики ишларни ейтишқа болиду: —
(1) Исраилниң тарихида иордан дәрияси өлүмниң, шундақла йеңидин башлинишниң символи.
(2) Йәһияниң чөмүлдүрүши гунакарларниң өз гуналирини иқрар қилиши вә гунадин товва қилишини билдүрүши үчүн еди. Униң чөмүлдүрүши Мәсиһни «кәлгүси Қутқазғучи» дәп көрситиш арқилиқ, товва қилип ишәнгәнләргә кәчүрүм елип келиш еди.
(3) Мәсиһниң һеч қандақ товва қилиши яки иқрар қилиши керәк болған гуналири йоқ еди.
(4) Мәсиһниң чөмүлүши — Худаниң сөзигә ишинип товва қилған «қалдиси»ниң гунайи вә һаҗитиниң һәммисини өз үстүмгә алимән, «қалди билән мутләқ бир болимән» дегинини билдүргән әмәли еди. Униң чөмүлдүрүлүши кәлгүсидики өлүминиң мәнасини әмәлий ишта ипадилигән бир бешарәт еди.
(5) Йәнә шуниңға ишәшимиз барки, Йәһия каһин болғачқа (атиси вә аниси иккилиси Һарунниң әвлади еди) Әйсани Мәлкизәдәк билән бир қатарда баш каһинлиққа киргүзүш үчүн чөмүлдүрди.
«Лавийлар» 8-бапни көрүң — Һарун баш каһинлиққа кириш үчүн авал жуюндурулған, андин муқәддәс май билән «мәсиһ қилинған» вә ахирида үстигә қурбанлиқ қан чечилған еди. Әйсаниң «мәсиһ қилиниш»и май билән әмәс, бәлки чөмүлдүрүлүштин чиқипла Муқәддәс Роһ билән «Мәсиһ қилинди» (ахирида У чапрас яғачқа миқлинип Униңға һайванларниң қанлири әмәс, бәлки Өзиниң қиммәтлик қени чечилип, «баш каһинлиқ»қа кирип каһинлиқ хизмитини башлиған).
4:1-11 Мәсиһниң синилип аздурушларға учриши
Бу тема наһайити чоң болуп, мошу йәрдә биз Әйса учриған аздурушларниң маһийити үстидә болған бәзи йүзәки байқиғинимизни оттуриға қойимиз.
(1) Әйса гунасиз еди. Лекин У «синилип аздурушларға учриди». Синилип аздурушқа учрашниң өзи гуна әмәс; биз аздурушқа учриғинимизда (вә һәммимиз уларға учраймиз), «мана мән аллиқачан гунаға тейилип кәткәнмән» дәп һесаплимаслиғимиз керәк.
(2) Әйса учриған Шәйтанниң дәсләпки аздуруши Әйсаниң Худалиқ қудрити билән «ташларни нанға айландуруш»и еди. Чүнки Униң қосиғи бәк ачқан еди. Лекин У ундақ қилмай, йәр йүзидә толуқ инсан сүпитидә, Атисиға таянған һалда яшашни әтәй таллиғанлиғини көрсәтти.
Униң таллиғини ««Инсан пәқәт нан биләнла әмәс, бәлки Худаниң ағзидин чиққан һәр бир сөз биләнму яшайду» дәп пүтүлгән» дегән сөзләр билән ипадиләнди («Қан.» 8:3ни нәқил кәлтүрүп). Әйсаниң җававидин қариғанда, Худаниң нәзиридә һәқиқий, мол һаятни өткүзүш («инсанниң яшиши») үчүн униң «һәр бир сөзи»игә муһтаҗмиз. Шуңа биз Худаниң сөзини өзимизгә толуқ сиңдүрәйли; шундақ қилсақ Әйсаниң мошу йәрдә изчил һалда Шәйтанға Худаниң сөзи билән җавап бәргинидәк, бизму дүшмәнниң һәр бир алдамчи сөзигиму шундақ җавап беришкә қуралландурулған болимиз.
(3) Иккинчи «аздуруш»та дүшмән Өзи Худаниң сөзини авал нәқил кәлтүриду! Лекин униң нәқиллиридә дайим дегидәк муһим бир тәрәп чүшүп қалиду. Әмәлийәттә Зәбурда әслидә: «У Өз пәриштилиригә сениң һәққиңдә әмир қилиду, шуңа улар пүткүл йоллириңда сени сақлайду. Айиғиң ташқа урулуп кәтмәслиги үчүн, улар сени қоллирида көтирип жүриду» дейилгән («Зәб.» 91:11, 12)
Шәйтан Зәбурдин нәқил кәлтүргән бу сөзләрдә «пүткүл йоллириңда сени сақлайду» дегән қисми ейтилмиған. Бу сөзләр Худаға таянған, Худани өз башпанаһи қилған, өзлүгидин өз йолини таллимайдиған ихласмән кишиниң йоллирини көрситиду. Мошу йәрдә Әйса аздурушқа қарита: «Тәвратта йәнә, «Пәрвәрдигар Худайиңни синиғучи болма!» дәп пүтүлгән, дәп җавап бәрди. Толуқ һәқиқәт пәқәт муқәддәс язмилардики «мундақ йезилғанки...» дегәндила әмәс, бәлки «йәнә шундақ йезилғанки...» дегәнләрниму бирләштүргәндә тепилиду.
Иккинчи аздуруш Өзиниң чоң, қудрәтликлигини көрситип, бирақла һәммәйләнгә Өзиниң Мәсиһ екәнлигини етирап қилдуруш еди. Йәни шуни байқидуқки, Шәйтанда мәлум чәктә «Әйсани ибадәтханиниң әң егиз җайиға» турғузғидәк қабилийәт бар. Әтрапимизда мөҗизилик вақиәләр йүз бериватқан болсиму, биз һәргиз улардин көрсәтмә алмаймиз. Худаниң пәрзәнтлирини Униң сөзи арқилиқ йетәклигүчи Муқәддәс Роһтин башқа һеч қандақ шәхс йоқ.
(4) Ахирда, әң ахирқи аздурушта Иблисниң түп мәхситини көрүп йетәләймиз — барлиқ ибадәтни Худаға әмәс (һәтта бутларғиму әмәс), бәлки өзигила қаритиштин ибарәттур.
«Дуниядики барлиқ падишалиқларниң шәрәплири» дегән сөз уларниң маддий байлиқлирини әмәс (булар Мәсиһгә һәмдә Худани сөйгәнләр үчүн кари чағлиқ бир иш), бәлки Худа һәр милләткә несип қилған «алаһидилик»ини көрситиду; Худа мошуларда, йәни музика, уссулларда вә һәртүрлүк сәнъәттә улуқлиниду. Әлвәттә, көп вақитларда бу талантлар вә қабилийәтләрдин шәрәп алидиғини Худа әмәс, бәлки «биз өзимиз қилған» дәп махтанған бизләр болимиз!
Мошу аздурушқа тақабил туруш үчүн Мәсиһ йәнә бир қетим Өзини йүз пирсәнт инсанниң сүпитидә қойиду: «Пәрвәрдигар Худайиңғила ибадәт қил, пәқәт униңла ибадәт-хизмитидә бол!» дәп пүтүлгән» («Қан.» 6:13).
7:1-2
«Башқиларниң үстидин һөкүм қилип жүрмәңлар. Шундақта Худаниң һөкүмигә учримайсиләр. Чүнки силәр башқилар үстидин қандақ баһа билән һөкүм қилсаңлар, Худаму силәрниң үстүңлардин шундақ баһа билән һөкүм чиқириду. Силәр башқиларни қандақ өлчәм билән өлчисәңлар, Худаму силәрни шундақ өлчәм билән өлчәйду».
Мәсиһниң мошу йәрдә «һөкүм чиқарма» дегини адәмләрниң әмәл-һәрикәтлирини көрсәткини әмәс, әлвәттә, бәлки шәхсләр үстигә һөкүм чиқарма, дегәнлик. Яман ишларға қатнашмаслиғимиз үчүн («Пәнд.» 1:10-19ни көрүң) адәмләрниң әмәл-һәрикәтлирини тоғра яки тоғра әмәс, дәп пәриқ етишимиз керәк. Лекин һәргиз шәхсләр үстигә (яман, рәзил, ләнити дәп уларни қарғаш қатарлиқ) һөкүм чиқармаслиғимиз керәк. Ички мәхсәт-муддиалиримизни бирдин-бир көргүчи вә үзимизгә һөкүм чиқарғучи Худа Өзидур. Бизниң көңүл бөлидиғинимиз Худа билән болған өз алақимиздур, биз Униң билән йеқин мунасивәттә болушимиз керәк. Башқиларниң Униң билән болған алақиси болса уларниң өз иши.
11:2-6
«Зинданға соланған Йәһия пәйғәмбәр Мәсиһниң қилған әмәллирини аңлап, мухлислирини әвәтип, улар арқилиқ Әйсадин: «Келиши муқәррәр зат өзәңму, яки башқа бирисини күтүшимиз керәкму?» — дәп сориди.
Әйса уларға җавап берип мундақ деди:— Йәһияниң йениға қайтип берип, өз аңлаватқанлириңларни вә көрүватқанлириңларни баян қилип: — корлар көрәләйдиған вә токурлар маңалайдиған болди, мохо кесили болғанлар сақайтилди, гаслар аңлалайдиған болди, өлгәнләрму тирилдүрүлди вә кәмбәғәлләргә хуш хәвәр җакаланди» — дәп ейтиңлар. Вә униңға йәнә: «Мәндин гуманланмай путлишип кәтмигән киши болса бәхитликтур!» дәп қоюңлар, — деди»
Йәһия немишкә Әйсадин гуманлиниду? Йәһйтаниң соали: «Сән раст Қутқазғучи-Мәсиһмусән?» еди. Униң гумани дәл униң пәйғәмбәрләрниң Мәсиһ тоғрилиқ болған бешарәтлирини убдан билгәнлигидин чиққан еди. У бешарәтләрдин: Мәсиһ болса «Муқәддәс Роһта вә отта чөмүлдүрүш»ни, җүмлидин Худаниң дүшмәнлириниң бешиға чүширилидиған җазаларни күчлүк елип Барғучи болуши керәк, дәп чүшәнди. У Әйса Насарәт синагогида Өзини аян қилиши үчүн нәқил кәлтүргән, Йәшая пәйғәмбәрниң Мәсиһ тоғрилиқ алдин-ала ейтқан муну бешарәтлириниму убдан биләтти:— («Луқа» 4:18-22 вә «Йәш.» 61:1-2 вә 42:6-7)
«Рәб Пәрвәрдигарниң Роһи Мениң вуҗудумда,
Чүнки У Мени езилгәнләргә хуш хәвәрләр йәткүзүшкә мәсиһ қилған;
У Мени сунуқ көңүлләрни ясап сақайтишқа,
Тутқунларға азатлиқни,
Чүшәп қоюлғанларға зинданниң ечиветилидиғанлиғини җакалашқа әвәтти;
Азат қилиш вақтиниң йетип кәлгәнлигини уқтурушқа әвәтти;
Пәрвәрдигарниң шапаәт көрситидиған жилини ... җакалашқа... Мени әвәтти»
вә: —
«Андин қариғуниң көзи ечилиду,
Гасниң қулақлири очуқ қилиниду,
Ақсақ-токурлар кейиктәк ойнақлап сәкрәйду;
Гачиниң тили нахша ейтиду;
Чүнки далада сулар,
Чөл-баяванларда дәрия-еқинлар урғуп ташиду» («Йәш.» 35:5-6).
Йәһия: «Қутқазғучи-Мәсиһ» бешарәтләр бойичә «чүшәп қоюлғанларға» зинданни «ечивәтсә» вә Әйса һәқиқәтән Мәсиһ болса, У немишкә Худаниң дүшмәнлирини җазалимайду, шундақла Мән Униң қули Йәһияни «җинайәтчи» салаһийитидә зинданда қалдурди? — дегәндәк гуманларда болиду.
Оқурмәнләр байқалайдуки, Әйсаниң Йәһияға болған җававида «зинданниң ечиветилидиғанлиғи»дин башқа, Йәшаяниң бешаритидә алдин-ала ейтқан барлиқ мөҗизиләр тилға елиниду. Әйсаниң әмәллиридиму йәнә бирхил мөҗизә, йәни «өлгәнләрниң тирилдүрүлүши» бар (Йәһияниң мухлислири буларниң һәммисини өз көзи билән көргән).
Мәсиһниң мөҗизилик әмәллири шу вақитқичә пәқәт хәйр-сахавәтлик ишлар билән чәкләнгән еди; һөкүм-җаза ишлири техи көрситилмигән. Бу ишлар Мәсиһ азап-оқубәтләр тартқандин кейин йүз бериду, әлвәттә (йәни, Мәсиһниң иккинчи қетим келиши билән); лекин Мәсиһ бу ишниму униңға чүшәндүрмәйду.
11:19
«...Инсаноғли болса келип һәм йәйду һәм ичиду вә мана, улар: «Таза бир тоймас вә бир мәйхор екән. У баҗгирлар вә гунакарларниң дости» дейишиду. Лекин даналиқ болса өз пәрзәнтлири арқилиқ дурус дәп тонулиду»
Ахирқи сөз шунчә көп мәнаға толғанки, у тоғрилиқ тохталмисақ болмайду. Әйни сорунда Пәрисийләр Әйсани «баҗгир вә гунакарлар» билән арилашқини үчүн тәнқит қилиду. Бу иш Пәрийсийләр үчүн ахмақлик һесаплинатти. Сулайман падиша: «Яманларға рәшк қилма, улар билән барди-кәлди қилишни арзу қилма» дәп агаһландурған әмәсму («Пәнд.» 24:1)? Һалбуки, Әйса Өзидә Худаниң кәчүрүмидин чиққан чәксиз имканийәтлирини сәзгән нурғун хәлиқни Өзигә магнеттәк тартип кәлгән. Улар Униңда Пәрисийләрниң хурсәнлиги болған қуруқ диний мурасимларни әмәс, бәлки Худаниң тәбиитиниң улуқлуғини һәм гөзәллигини көрүп йәткән. Әнди мошу кишиләр пүткүл өмрини «гуна»да (демәк «очуқ-ашкарә» гунада) өткүзгән болсиму, у Мәсиһниң улар билән «дост болуш»иға тосалғу болмайтти. Улар өмридә биринчи қетим өзлирини әтиварланған дәп һес қилған еди; улар Худаниң муһәббитидин көпрәк хәвәрдар болайли дәп Әйсани өзлиригә һәмраһ болушқа зорлайтти. Шуңа улардин шунчә көп адәмләрдә (Матта өзи уларниң ичидә) мутләқ өзгириш пәйда болғанлиғи әҗәп әмәс. Әнди Закайдәк мәшһур алдамчи вә чирик бир әмәлдар Әйсани өйигә тәклип қилип қарши елип андин: «Йә Рәббим, мән мал-мүлкүмниң йеримини кәмбәғәлләргә үләштүрүп беримән. Әгәр мән бирәр кишини алдап һәққини йәвалған болсам, униңға төрт һәссә қатлап қайтуримән» дәп елан қилғандин кейин кимниң: «Немишкә Әйса бу напак адәм билән һәмдәстихан олтарғанду?» дегәндәк тәнқит авазини көтирәлисун? («Луқа» 19:1-8). Шу әһвалда рошәнки: —
«Даналиқ болса өз пәрзәнтлири арқилиқ дурус дәп тонулиду».
Демәк: —
(1) Һәқиқий даналиқ (Худа үчүн, роһий һаятқа егә болған) пәрзәнтләрни дунияға кәлтүриду.
(2) Худаниң даналиғини қобул қилғанлар (мошу йәрдә Әйса билән һәмдәстихан болуши билән, Худаниң меһир-шәпқитини чүшинидиғанлар) бу даналиқниң һәқиқий дуруслуғи вә яхшилиғини сезип йетиду.
(3) Әйсаниң мошундақ «әрзимәс» кишиләр билән олтирип вақитни «исрап қилған» даналиғи уларниң товва қилиштин чиққан мевисидә, башқиларға болған қәризләрни қайтурғинида, йеңи һаятни башлиғинида «дурус дәп тонулиду».
Бу принсип көп тәрәплимилик, әлвәттә. Худа бизни йетәклигән иш бәзидә дәсләптә башқиларға «вақит исрапчилиғи»дәк көрүнгән болсиму, лекин ахир берип Худадин чиққан һәр бир иш инсанниң қолидин һәргиз кәлмәйдиған әҗайип мевә чиқириду.
12:31-32
«Шуниң үчүн Мән силәргә шуни ейтип қояйки, инсанларниң өткүзгән һәртүрлүк гуналири вә қилған күпүрлүклириниң һәммисини кәчүрүшкә болиду. Бирақ инсанларниң Муқәддәс Роһқа қилған күпүрлүги һеч кәчүрүлмәйду. Инсаноғлиға қарши сөз қилған кимдәким болса кәчүрүмгә еришәләйду; лекин Муқәддәс Роһқа қарши гәп қилғанлар болса бу дуниядиму, у дуниядиму кәчүрүмгә еришәлмәйду».
Әнди «Муқәддәс Роһқа қилинған күпүрлүк» дегән немә ишни көрситиду? Өзиниң гунайиниң еғирлиғини вә азаплиғини сезишкә башлиған бәзи сәзгүр достлар: «Мән бу «кәчүрүмгә еришәлмәйдиған» еғир гуна садир қилғанмән?» дәп ойлайду. Әмәлийәттә уларниң мошу мәсилигә көңүл бөлгәнлигиниң өзила, бу гунани садир қилмиғанлиғиға испаттур. Чүнки бу гунаниң қандақ екәнлиги алди-кәйнидә кәлгән ишлар билән сүпәтлиниду. Әйса бу сөзни қилиштин бурун Худаниң қудритини әҗайип көрсәткән бир мөҗизини яратқан еди. Қариғу вә гас, җин чаплашқан бир адәм азат қилинип көрәйләйдиған вә аңлалайдиған болди. Ундақ қудрәт пәқәт икки мәнбәниң биридин кәлгән; Пәрисийләр әрштин кәлгән дәп етирап қилмаслиқ үчүн әксичә «Шәйтандин кәлгән» дәвалиду. Бундақ дейиш Муқәддәс Роһниң кесәлни сақайтиш хизмитигә күпүрлүк кәлтүрүп, «Шәйтанниң иши» дәп униңға қарши сөзлигәнликтур. Әйса җававән: «Шәйтан Шәйтанни һайдивәтмәйду» дәп көрситиду. Әгәр шундақ болса күлкүлүк иш болатти. Бирақ Пәрисийләр болса «җинларни һайдалаймиз» дәп турувалатти. Амма Әйсаниң җинни һайдивәткән хизмитини көргән халайиқ һәммиси: —
«Буниңдин интайин һәйран болуп, өз ара ғул-ғула қилишип:—
Бу қандақ иш? Йеңи бир тәлимғу! У һоқуқ билән һәтта напак роһларғиму буйруқ қилалайдикән, уларму Униң сөзигә бойсунидикән — дейишти» («Мар.» 1:27)
Биз уларниң бу инкасидин, улар бундақ ишни көрүп бақмиған, шуңа Пәрисийләрниң «җинни һайдиветиш»и әмәлийәттә уятлиқ толиму үнүмсиз бир иштин ибарәт, халас, дәп хуласигә келимиз (биз «Мар.» 1:27ни шу мәнада чүшинимиз). Әнди Шәйтан тәрәптә турған зади ким?
Худа һәр бир адәмни Өз ниҗатиға вә шәпқитигә елип бармақчи, дәп ишинимиз. Лекин Худа мәлум бирисигә шәпқитини көрситкинидә, бу адәм Муқәддәс Роһниң өз виҗданида сөз қиливатқинини рәт қиливәрсә, бир күни болмиса бир күни болидуки, у өзи әң ениқ билгәнни инкар қилип, Муқәддәс Роһниң авазини қәтъий чәткә қеқидиған қорқунучлуқ вақит-саат келиду. У һәтта: «У Шәйтан!» дәйдиған болуши мүмкин. Ундақ бир киши барса-кәлмәс, қутқузувалғили болмайдиған дәриҗигә берип йәткән болиду. У аләмдики әң мулайим авазни рәт қилди, шуңа униңға бу дуниядиму, у дуниядиму, кәчүрүмгә еришиш пурсити йәнә болмайду. Тәврат дәвридә өткән Мисир падишаси Пирәвн бу ишқа мисал болиду. Биз авал: «Пирәвн көңлини қаттиқ қилди..», «Пирәвн көңлини қаттиқ қилди..», «Пирәвн көңлини қаттиқ қилди..» («Мис.» 8:19, 32, 9:7) дәп оқуймиз, андин «Пәрвәрдигар Пирәвнниң көңлини қаттиқ қилди» дәп оқуймиз (10:1, 14:8). Шу чағда Пирәвн барса-кәлмәс дәриҗигә берип йәткән еди.
12:39-40
«Рәзил һәм зинахор бу дәвир бир «аламәт»ниң көристилишини истәп жүриду. Бирақ бу дәвирдикиләргә «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»тин башқа һеч қандақ мөҗирилик аламәт көрситилмәйду. Чүнки Юнус пәйғәмбәр йоған белиқниң қосиғида үч кечә-күндүз ятқандәк, Инсаноғлиму охшашла үч кечә-күндүз йәрниң бағрида ятиду»
«Юнус пәйғәмбәр»дики «қошумчә сөз»имиздә биз «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән аламәт-мөҗизә» яки «Юнус пәйғәмбәрниң карамити» тоғрилиқ хелә тәпсилий тохталған едуқ. Бу йәрдә шуниңдин сөз алимиз: —
«Юнусниң белиқ тәрипидин жутувелинип андин қусуп яндурулушини униң бирхил «өлүми һәм тирилиши» дегили болиду. Мәсиһ Әйсаниң «Юнус пәйғәмбәрни тәстиқлиған «мөҗизилик аламәт»ни қандақ әмәлгә ашурғанлиғини төвәндики пакитлардин ойлап беқиң.
(1) Юнус адәмләрниң арисидин (өзиниң гунайи түпәйлидин) өлүшкә ташливетилгән; униң боран һәм белиқ тәрәплиридин болған «өлүми» әшу боранни тиничландуруп, башқиларни қутқузуп һаятлиққа ериштүргән.
Мәсиһ Әйсаму адәмләрниң арисидин чәткә қеқилип, яғачқа миқлинип өлүшкә ташливетилгән; бирақ Униң өлүми Худаниң бизгә қаритилған ғәзивини тиничландуруп, башқиларни қутқузуп мәңгү һаятлиққа ериштүриду. Әнди Униң өлүми «Өзиниң гунайи түпәйлидин» әмәс, бәлки У башқиларниң гуналирини Өз үстигә алған.
(2) Юнус белиқниң қарнида үч кечә-күндүз ятқан.
Мәсиһ Әйса гөрдә үч кечә-күндүз ятқан. (Йәһудийларниң «күн»ни һесаплиши бойичә, бир қанчә саатму толуқ бир күн һесаплиниду. Шуңа Әйсаниң тени йәрликтә җүмә күни чүштин кейин бир-икки саат, шәнбә толуқ бир күн, йәкшәнбә таң атқичә ятқини «үч кечә-күндүз» дәп һесаплиниду).
(3) Юнус белиқтин «тирилгән»дин кейин, өз қовми болған Йәһудийларға әмәс, бәлки Йәһудий болмиған Нинәвәликләргә тәлим беришкә барған.
Мәсиһ Әйса тирилгәндин тартип бүгүнгә қәдәр Өз расуллири һәм мухлислири арқилиқ Йәһудий әмәсләргә, җүмлидин бизләргә һәқиқәтән Өзи Инҗилдики хуш хәвәрни тарқитип кәлмәктә. Униң «Өз қовми» болған Йәһудийлар хуш хәвәрни (бүгүнгә қәдәр) асасән техи қобул қилмиған» («Әф.» 2:17).
12:43-45
«Напак роһ бирәвниң тенидин чиқириветилгәндин кейин, у қурғақ далаларни чөргиләп жүрүп, бирәр арамгаһни издәйду, бирақ тапалмайду вә: «Мән чиққан маканимға қайтай» дәйду. Шуниң билән қайтип келип, шу маканиниң йәнила бош турғанлиғини, шундақла пакиз тазиланғанлиғини вә рәтләнгәнлигини байқайду-дә, берип өзидинму бәттәр йәттә җинни башлап келиду; улар кирип биллә туриду. Буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду. Бу рәзил дәвирдикиләрниң һалиму мана шундақ болиду».
Әйсаниң бу қаттиқ агаһи биринчидин биз учришимиз мүмкин болған интайин хәтәрлик бир әмәлий әһвални көрситиду, иккинчидин бир тәмсил сүпитидә ейтилиду.
Җин чаплишивалған көп кишиләр бәлким авал көп пул хәҗләп дәм оқуйдиған моллилар, бахши яки җадугәр қатарлиқладин ярдәм сорап, болмиғанда етиқатчиларниң ярдимини издәшкә башлайду. Биз авал шуни ейтишимиз керәкки, ундақ мәсилидә ярдими үчүн пул сорайдиған һәр қандақ аталмиш «Мәсиһий етиқатчи» әмәлийәттә һеч ярдәм берәлмәйду. Униң пул сориғининиң өзила униң Худаниң әмәс, бәлки Шәйтанниң хизмитидә болғанлиғиға испат болиду.
Мәсиһгә бағланған кишиниң дуасидин кейин җинлардин азат болғанлиғи көрүлүши мүмкин. Бирақ кишиләр бу арамлиқ вақиттин пайдилинип товва қилип Худаниң толуқ ниҗатини издимисә әслидики әһвал қайта тәкрарлиниши мүмкин. Мәлум бирисиниң өйидә дайим кечидә көп нәрсиләр уян-буян учуп тамларға соқулуп кукум-талқан болуп кетәтти, балилар дайим ухлалмай «қара бесип» көп яман қабаһәтләрни көрәтти. Кейин, икки дост шу өй вә өйдикиләр үчүн дуа қилишқа тәклип қилинған. Дуа қилғандин кейин нәччә күнләр тинич-аман болған. Бирақ нәччә күндин кейин йәнә башланған! Икки дост үч-төрт қетим берип дуа қилған, нәтиҗидә һәрқетим нәччә күнләр арам болған, андин кейин мәсилә йәнә пәйда болған. Кейинчә, бу икки дост бу өйдикиләрниң техичә җинлар вә «әрваһ»ларға чоқунуп, улардин мол һосул болсун дәп ярдәм сорашни ташлимиғанлиғидин хәвәр тапқан. Иблисни «кәт» дәп қоғлап, андин йәнә уни қайтип келишкә тәклип қилсақ пайдисиз иш болиду, әлвәттә!
Җин чаплашқан бир киши улардин азат қилинған болса униң Әйса Мәсиһдә болған толуқ ниҗатни, һәқиқий һаятни издишигә дәвәт қилимиз. «Сирттики пакизлиқ» яки мәлум бир нәччә «диний мурасим»лар җин-шәйтанларға тосалғу болиду дегәнлик толиму әхмиқанә хиялдур. Қәлбимиз Худаниң Роһиниң макани болушқа яритилған болуп, Худаниң Роһи бизни толдурмиса һәрдайим ички дунияйимизда бирхил қуруқлуқни вә толуқсизлиқни һес қилип жүримиз. Қәлбимиз «қуруқ» турса, бу иш яман роһларға маканлишиш үчүн очуқ болған бир тәклипкә баравәр болиду. Җин-шәйтанлардин арам алғандин кейин товва қилип етиқат қилиш үчүн бу вақиттин пайдиланмиғанларниң «ахирқи һали» бәлким бурунқидинму бәттәр болидиғанлиғини байқиши мүмкин.
Йәл гумписи («чигоң») билән шуғуллиниватқан бир аял дуайимизни сориди. «Чигоң»дин кәлгән бәзи роһлар дайим дегидәк «мидирлап жүрүп» униңға арам бәрмәйтти. Дуадин кейин һали бирдәм яхши болди; лекин у йәл гумписи һәрикитидин ваз кечип Мәсиһни толуқ қобул қилишқа рази болмиди. Ахир берип җисманий һали әслидикидин техиму бәттәр болди.
Әйса Мәсиһ ейтқан бу ишлар йәнә тәмсил сүпитидә пүткүл Исраил хәлқиниң һалини көрситиду. Улар Бабилда сүргүн болғанда тартқан қийинчилиқлар уларға агаһ болуп, уларни бутпәрәсликтин халас қилған еди. Лекин улар Мәсиһни қобул қилмиса, гәрчә уларниң өйи һазир «пакиз» болсиму, у бәрибир қуруқ. Шуңа «Исраилниң өйи» бәлким «бутпәрәслик»тин техиму бәттәр йәттә «яман роһ»қа, техиму әҗәллик гуналарға очуқ турған болуши мүмкин. Әйсани рәт қилғандин кейин, өзлиригә вә пүткүл дунияға зиян йәткүзидиған қанчилиған яман ишларниң Йәһудий хәлқи арқилиқ дунияға кәлгәнлигини пәқәт уларниң паҗиәлик тарихини билгәнләрла билиду. Улардин бир нәччә ишларни тилға алайли — «Раббийлар» чиқарған, Муса пәйғәмбәргә чүширилгән Тәврат аддий қанунини булғиған вә қаттиқ мурәккәпләштүргән, қаидә-йосунлуқ «Йәһудий дини», Йәһудий пәйласоплар чиқарған санақсиз нурғун худасиз «атеизмлиқ» (худасизлиқ) пәлсәпәләр, Марксизм (Маркс Йәһудий еди), «Фреуд психологийәси» (Фреудму Йәһудий еди), мәғриптики дөләтләрниң иқтисади вә содисидин көп мәнпәәт шорайдиған «Әркин Ташчилар» дегән мәхпий җамаәт қатарлиқларниң һәммиси Йәһудий хәлқидин чиққан еди; чүнки уларниң өйи әсли «пакиз тазиланған вә рәтләнгән» болсиму, Мәсиһниң макани болмиди.
2:2, 14:1, 22:16 Муқәддәс язмиларда көрситилгән «Һерод»лар, шундақла «Һерод тәрәпдарлири» тоғрисида
Инҗилда тилға елинған, «Һерод» фамилилик, шаһанә мәнсәп тутқан йәттә шәхс бар: —
(1) «Һерод падиша», «бүйүк Һерод» дәпму атилиду; у Һерод суласиниң әҗдади, «Һерод биринчи» болған. («Мат.» 2:1). У өзи талантлиқ амма интайин әшәддий бир залим еди; у көп пул хәҗләп Рим империйәсидин «Йәһудийә падишалиғи»ни сетивалған (миладийәдин илгәрки 37-жили). У вә униң барлиқ әвлатлири Йәһудий әмәс вә Йәһудийлар өч көридиған Едомлуқ еди; шуңа Йәһудийлар уларниң һәммисидин нәпрәтлинәтти.
«Бүйүк Һерод» болса «сүргүнлүктин кейин қурулған» ибадәтханини пүтүнләй қайтидин қуруп чиқиш билән Йәһудий хәлқиниң көңлини елишқа тиришқан еди. Гәрчә бу йеңи ибадәтхана шу дәвирдики әң һәйвәтлик имарәт болсиму, бу қурулуш униң нам-абройиға һеч қандақ иҗабий тәсир йәткүзмигән.
Миладийәдин илгәрки 1-жили өлгән болуши мүмкин.
(2) «Һерод Архелаус» «бүйүк Һерод»ниң оғли («Мат.» 2:22). У Йәһудийә өлкисигә һөкүмранлиқ қилатти (миладийә 1-23-жили). Римлиқлар уни әмилидин қалдуруп орниға римлиқ бир валийни қойған. У атисиниң ибадәтханисини йеңидин қурушини давамлаштурған.
(3) «Биринчи Һерод»ниң йәнә бир оғли, «Һерод Антипас», Галилийәгә һөкүмдар болған еди (миладийә 1-23-жили тәхттә олтарған). У Чөмүлдүргүчи Йәһияни өлтүрди («Мат.» 14:1), андин Әйсани сораққа тартқучи болди (миладийә 20-40-жили тәхттә олтарған).
(4) «Биринчи Һерод»ниң үчинчи оғли, «Һерод Филип», Абилениға һөкүмдар еди. У «Һеродиас»ниң қанунлуқ ери еди («Мат.» 14:3) (миладийәдин илгәрки 4-жилидин миладийә 34-жилғичә).
(5) «Биринчи Һерод»ниң йәнә бир «Һерод Филип» исимлиқ оғли (пәқәт «Луқа» 3:1дә тилға елинған) (вақитлири намәлум).
(6) «Биринчи Һерод»ниң нәвриси «Һерод Агриппа» («Рос.» 12:1-3, 23дә тилға елинған) (миладийә 10-34-жили).
(7) Жуқириқи «Һерод Агриппа»ниң оғли, йәнә «Һерод Агриппа» дәпму аталған. Расул Павлус униң алдида өзини ақлиған («Рос.» 25:13, 23, 26:27дә) (миладийә 72-100-жили).
«Һеродлар»ниң бир-бири билән болған мунасивити «тәбирләр»дә «Һеродларниң нәсәпнамиси» җәдвилидә көрситилди. Хәритә-схемиларниму көрүң.
«Һерод тәрәпдарлири» тоғрилиқ
Һеродлар Йәһудий хәлқигә шунчилик нәпрәтлик болсиму, уларниң тәрәпдари болған бир Йәһудий гуруһиниң болғанлиғи бәлким бизни сәл һәйран қалдуриду. Амма йәнә сәл ойлинип бақсақ, һәр дәвирдә адәмни сетивалғидәк пули болсила, уларға өзлирини сетип ялақчи, пайлақчи болидиған адәмләр бәрибир чиқиду.
Лекин бизгә әң һәйран қаларлиғи бәлким шуки, Рәббимиз тәлим беришкә башлиғанда, бир-биригә күшәндә болған «Һерод тәрәпдарлири» вә Пәрисийләр һәмкарлишип, Әйсани йоқитишқа мәслиһәтлишиду (мәсилән, «Мар.» 3:6ни көрүң). Мана қараңғулуққа тәвә болған кишиләр һаман биринчи болуп нур билән дүшмәнлишиду («Юһ.» 1:5, 3:19).
15:21-28 Әйсаниң Қанаанлиқ аялға болған муамилиси
Әйса Мәсиһниң Қанаанлиқ бу аялға болған муамилиси оқурмәнләргә сәл қаттиқ қоллуқрақ яки қопалрақ көрүнүши мүмкин. Амма тәпсилий һалда сүрүштүрсәк әһвалниң ундақ әмәслигини көримиз. Лекин Әйса униңға бир нәччә муһим савақларни үгәтмәкчи еди.
Әнди немишкә Әйса «И Рәб! Давутниң оғли, һалимға йәткәйсиз!» дегән ялвурушларға писәнт қилмиғандәк қилиду? Әмәлийәттә бу аял Йәһудий әмәс, бәлки бутқа чоқунидиған бир Қанаанлиқ еди. У «Давутниң оғли» дәп вақирғинида өзиниң немә дәватқинидин қилчә хәвири йоқ еди. Шүбһисизки, у пәқәт башқилар (Йәһудийлар)ниң тәләплирини дорап шундақ қилған, халас. Мана биринчи интайин муһим савақ — Худа бизниң чирайлиқ диний сөзлиримизгә, дуалиримизда дәбдәбилик амма өзимиз чүшәнмәйдиған мәлум бир нәччә сөзни (өзимиз чүшәнмәйдиған чәтъәл тили уяқта турсун) ишлитишимизгә һеч қизиқмайду. Биз мошу сөзләрни башқилардин үгинип дориған болсақ техиму шундақ. Мошу аялниң дуаси «Рәб, маңа ярдәм қилғайсән!» дегән аддий сөзләр билән ейтилғандин кейин Әйсаниң униңға рәхмәт қилғанлиғини байқаймиз.
Мухлислар уни йолға салғайсән дәп тәләп қилғинида, аял Әйсаниң сөзидин ғил-пал үмүтни көргән охшайду. Чүнки гәрчә у униң тәливигә җавап бәрмигини билән у мухлисларниң «Уни йолға салғайсән» дегинигиму писәнт қилмиғининиму байқиған. Шуниң билән тәң У әрштики Атисиниң Униң әһвали вә хизмитини чәклигәнлигигә «Мән пәқәт йолдин тенигән қой падилири болған Исраил җәмәтидикиләргә әвәтилгәнмән» дәп азрақ чүшәндүрүш бәргән (мошу йәрдә шуни ейтип өткимиз барки, Худаниң Оғли чәк қоюлған хизмәтни қобул қилған йәрдә, бизму Худа өзимизгә қойған чәкләргә рази болушимиз керәк).
Бу қәдирлик аял гәрчә Әйсаниң: «Тиләңлар, силәргә ата қилиниду. Издәңлар, таписиләр. Ишикни чекиңлар, ечилиду» дегән тәлимини аңлап бақмиған болсиму, у бизгә бу тәлимни гәвдиләндүридиған әң яхши үлгә болалайду. Чүнки у тиләшни қәтъий тохтатмиди. Әйсаниң униңға «кичик иштлар» тоғрилиқ бәргән җавави бәлким қопал аңлиниду, лекин бу сөз аялниң бутқа чоқунидиғанлиғиға мулайим бир тәнбиһ еди. Таш-яғач нәрсиләргә тазим қилип чоқунидиған адәмләр өзлирини тирик Худаниң еңи болмиған һайванларниң арисиға қойған болиду. Аял тәнбиһни ағринмай қобул қилипла қалмай, бәлки Әйсаниң шу тәмсиллик җававидин йәнә бир тиләш пурситини тапиду. Униңда болған күчлүк иман-етиқатқа қараңлар — «Рәб, саңа нисбәтән қизимни бу әшәддий җиндин азат қилиш пәқәт нан увиқидәкла кичиккинә иш, халас — Сән асанла қилип берәләйсән!» дегәндәк. Әйсаниң униңға дәрһал җавап берип, униң етиқадини тәриплигини әҗәблинәрлик иш әмәс. Аял өйигә қайтқанда, дуа-тилавитим иҗабәт болди дәп билип, көңли шунчә шатлиққа чөмгән еди!
16:3
«(Силәр) әтигәндә: «Бүгүн боран чиқиду, чүнки асманниң рәңги қизил һәм тутуқ», дәйсиләр. Асман рәңги-ройини пәриқ етәләйсиләр-ю, лекин бу заманда йүз бериватқан аламәтләрни пәриқ етәлмәйсиләр!»
Мәсиһниң «Бу заманда йүз бериватқан аламәтләрни»ни («замандики аламәтләрни») көрсәткини тоғрилиқ тохталсақ пайдиси болуп қалар. Пикримизчә Униң «замандики аламәтләр» дегини, Өзиниң хизмитидә болған көп мөҗизилик аламәтләр вә карамәтләр, яки Йәһия пәйғәмбәрниң хизмәтлири (гәрчә бу ишлар һәммәйләнгә муһим мәлумат йәткүзгән болсиму) әмәс еди.
Тәвратта Худа Исраилға, Өзәмгә итаәтмән болсаңлар, силәргә меһир-шәпқәт көрсәткүчи вә қоғдиғучи болимән, дәп көп йәрләрдә ениқ вәдә қилған. Бирақ улар әксичә итаәт қилмиған болса Униң җаза-тәрбийиси тәдриҗий бешиға чүшиду. Бу җаза-тәрбийиниң бәш басқучини төвәндикидәк жиғинчақлисақ болиду. Итаәтсизлиги еғирлашқансери җаза-тәрбийиму еғирлишип бариду: —
(1) Ваба-қизитминиң чүшүши, дүшмәнләрниң «ишик алдида» туруши, дүшмәнләр алдида асанла мәғлуп болуши («Лав.» 26:14-17).
(2) Ямғур аз, һосулниң начар болуши («Лав.» 26:18-20).
(3) Явайи житқуч һайванларниң көпийиши, уларниң инсанларға вә малларға һуҗум қилиши (буниң көчмә мәнаси бәлким дөләт ичидики муқимсизлиқ, тәртипсизлик вә қанунсизлиқниму көрситиду) («Лав.» 26:21-24).
(4) Шәһәрләрниң муһасиригә елиниши, қәһәтчилик, дүшмәнләр вә яқа жутлуқларниң алдида бойсундурулуши вә уларниң қаттиқ башқуруш түзүми астида яшиши («Лав.» 26:25-27).
(5) Дүшмәнләрниң өч елиши, қайтидин шәһәрләрни қоршивелиши, шәһәрләр вә йәр-зиминниң вәйран болуши, сүргүн болуши, сүргүн болғинида вәһимә астида яшиши («Лав.» 26:27-39, «Қан.» 28:63-68).
Миладийәдин илгири 539-жили Исраилниң Парс империйәсигә сүргүн болуп қайтип келишкә башлиған вақти еди. Гәрчә уларниң қисқа мәзгиллик мустәқил вақитлири болған болсиму, уларниң умумий әһвали қийинчилиқта еди; Әйса Мәсиһ уларға сөз қилған вақтида улар Рим империйәсидә қаттиқ реҗим астида турмақта еди. Гәрчә улар өзлириниң ихласмәнлиги, көп диний һейт-байрамлири вә мурасимлири тоғрилиқ махтансиму, бу әһваллар Худаниң улардин техи рази әмәслигигә испат әмәсму? Буларниң һәммиси уларниң техичә товва қилмай, Худаниң җаза-тәрбийисиниң «бәшинчи басқуч»идин, йәни дүшмәнләр тәрипидин қоршивелинип вәйран болуш, шундақла сүргүн болуш хәтиридә турғанлиғиға «аламәтләр» («замандики аламәтләр») әмәсму? Вә шундақ ишлар дәрвәқә миладийә 70-жилида йүз бәргән. Йерусалим шәһири вәйран болуп көп Йәһудийлар сүргүн болди; кейин, миладийә 135-жили Пәләстиндә туруп қалған Йәһудийларниң һәммиси дегидәк зиминдин қайтидин сүргүн болуп, жирақт-жирақларға тарқалған.
Җамаәтниң ули немә?
16:16-18:
«Симон Петрус:— Сән Мәсиһ, мәңгүлүк һаят Худаниң Оғли екәнсән, — дәп җавап бәрди.
Әйса униңға:—
Бәхитликсән, и Юнус оғли Симон! Буни саңа ашкарилиғучи һеч әт-қан егиси әмәс, бәлки әрштики Атамдур. Мән саңа шуни ейтайки, сән болсаң Петрусдурсән. Мән җамаитимни бу уюлташ үстигә қуримән. Униң үстидин тәһтисараниң дәрвазилириму ғалип келәлмәйду».
Бу соал интайин муһим. Католиклар мошу айәтләргә асасән, расул Петрус «җамаәтниң һул теши», Әйса шуңа уни җамаәтниң биринчи «Рим папаси» дәп бекиткән, дәп тәлим бериду. Лекин айәтләр (вә Петрусниң кейинки тәлими) дәл буниң әксини көрситиду.
«Сән болсаң Петрусдурсән («Петрус» дегәнлик «кичик бир таш»); җамаитимни бу қорам таш (грек тилида «петра», йоған бир таш) үстигә қуримән». Һалқилиқ мәсилә, Мәсиһ «петра» билән немини көрситиду? Алимлар бу тоғрилиқ икки көзқарашта болуп кәлди.
Биринчи көзқараш, Мәсиһ бу сөз билән Өзини көрсәтти; иккинчи көзқараш, бу сөз Петрусниң етиқади, шундақла Әйсаниң Мәсиһ екәнлигини етирап қилишини көрситиду (грек тилида «етирап» һәм «петра» аялчә родтики сөз). Бу бизниң көзқаришимиздур; Әйсаниң «Буни саңа ашкарилиғучи һеч әт-қан егиси әмәс, бәлки әрштики Атамдур» дегән алдинқи сөзлиригә қариғанда, җамаәт Мәсиһ Худаниң Оғли, дегән етиқатқа һул селинған; лекин бу етиқат инсандин әмәс, бәлки Худа Өзидин кәлгән етиқаттур. Инсанларниң нәзиридә һәммиси аҗиз вә назук көрүнгән болсиму, амма Мәсиһ бу етиқат үстигә Өз җамаитини қурмақта вә «униң үстидин тәһтисараниң дәрвазилириму ғалип келәлмәйду!».
«1Пет.» 4:2-10дә, Петрусниң җамаәтниң маһийити тоғрилиқ сөзлирини көрүң. У йәрдә у өзини «һул теши» дәп көрситәмду яки өзиниң пәқәт Худаниң өйидики «тирик ташлар»дин бири екәнлигини көрситәмду? Оқурмәнләр өзлири бир немә десун!
Бу айәтләрдин йәнә бир мәсилә чиқиду; Әйса Петрусқа дәрвәқә чоң бир һоқуқни тапшуриду. Бу униң «папа» екәнлиги түпәйлидинму?!: —
«Әрш падишалиғиниң ачқучлирини саңа тапшуримән; сән йәр йүзидә немини бағлисаң әрштиму бағланған болиду, сән йәр йүзидә немини қоюп бәрсәң, әрштиму қоюп берилгән болиду».
Бу ачқучлар немә? Җававимиз бәк аддий; Петрус дәрвәқә Худаниң «ачқучлуқ адәм»и болуп чиқти. Үч бәк муһим пәйттә у пәйғәмбәрчилиқ қилип Худаниң ағзидәк болуп, адәмләрниң етиқади арқилиқ Худаниң падишалиғиға кириши үчүн «ишик ачти» —
(1) У «орма һейти» күнидә Йерусалимда туруватқан Йәһудийларниң етиқат қилиши үчүн «ишик ачти» («Рос.» 2:14-42). (У шу күнидә сөз қилғанда «йеңи әһдә»ниң даирисиниму зор кеңәйтип ечип бәрди (2:39), бирақ өзиниң дәватқан гепини авал толуқ чүшәнмиди, дәп қараймиз).
(2) У Самарийәдә туруватқанларниң Муқәддәс Роһни Худаниң илтипати сүпитидә қобул қилиши үчүн «ишик ачти» («Рос.» 8:14-17).
(3) («Рос.» 10-бап) У «ят әлликләр» үчүн «етиқатниң ишигини ачти» (йәнә 15:7ниму көрүң). Шуниң билән у «Расулларниң паалийәтлири»ниң бешида хатириләнгән сөзләрни («Силәр Муқәддәс Роһ үстүңларға чүшкәндә силәр күч-қудрәткә егә болисиләр, Йерусалим, пүтүн Йәһудийә вә Самарийә өлкилири, җаһанниң чәтлиригичә Маңа гувачи болисиләр») әмәлгә ашуруш үчүн «ачқучлуқ адәм» еди.-
17-баптики «Мәсиһниң өзгирип җулалиқта көрүнүши»
Мошу йәрдә Мәсиһниң «өзгирип җулалиқта көрүнүши»ниң ички шәривиниң толуқ мәнасини — интайин чоң бир тема үстидә қетирқинип издинишкә сәһипимиз чәклик болғачқа, биз пәқәт мошу йәрдә Петрусниң: «И Рәб, бу йәрдә болғинимиз немидегән яхши! Халисаң, бирини Саңа, бирини Мусаға, йәнә бирини Илясқа дәп, бу йәргә үч кәпә ясайли» дегининиң сәвәви үстидә азрақ тохтилайли.
Биринчидин шу вақитлар бәлким «кәпә һейти» мәзгили болуши мүмкин еди. Шу чағда Исраиллар өз өйилирини бир һәптә ташлап өзлири үчүн кәпиләрни қуруши керәк еди. Буниң мәхсити: —
(1) Исраил Мисирдин чиқип Пәләстингә сәпәр қилғинида турған маканлири кәпә-чедирлар екәнлигини әсләш, вә: —
(2) Кәлгүси заманда, Мәсиһ кәлгәндә, «Худа инсанлар билән маканлишиду» дәп әсләш (мәсилән, «Йәш.» 4:2-6, 33:20, «Зәф.» 3:15). Шуңа Петрус мошундақ кәпиләрни ясишимиз керәк, дәп ойлиған болуши мүмкин. Лекин шүбһисизки, униң асасий мәхсити, шу әҗайип минутларни узартиштин ибарәт еди. Ким Мәсиһ вә пәйғәмбәрләрниң һәмраһлиғида болса шундақ болушни халимайду? Кәпиләрни ясаш уларни узақрақ турушқа қайил қилмамду?!
Һалбуки, Худа униң тәшәббусиға қәтъий наразилиғини билдүрди. Немишкә десәк, сәвәви Муса вә Илияс пәйғәмбәрләрниң көзлиридин ғайип болғанлиғидин көрүниду. Петрусниң еғир хаталиғи, мошу һөрмәтлик әрбабларни (вә уларни һөрмәтлишимиз керәк, әлвәттә) Мәсиһ билән тәң орунға қойғанлиғидин ибарәт. Ундақ ишқа Худа қәтъий йол қоймайду.
«Бу Мениң сөйүмлүк Оғлумдур, Мән униңдин хурсәнмән. Униңға қулақ селиңлар!»
Башқа һеч ким Мәсиһ билән селиштурғучилиғи йоқтур; У Оғул, тәңдаш Қутқазғучи, У Худаниң оң қолида олтарған, аләмниң Егисидур.
18:7
«Инсанни гунаға путлаштуридиған ишлар түпәйлидин бу дуниядикиләрниң һалиға вай! Путлаштуридиған ишлар муқәррәр болиду; лекин шу путлаштурғучи адәмниң һалиға вай!».
Әйсаниң бу сөзи бәлким Йәһудани көздә тутиду, әлвәттә. Бирақ бу сөзниң кәң даирлик принсиплири бар. Төвәндики һәқиқәтләрни қайтилисақ зийини болмас: —
(1) Худа һеч кимни гуна қилишқа бекитмәйду, яки һеч кимни гунаға аздурмайду («Яқ.» 1:13);
(2) Худа адәмләрниң гуналиқ қилмишлирини алдин-ала билгәчкә, уларни Өзиниң һәммидин үстүн туридиған планлириниң ичигә алиду. Һалбуки, гәрчә Униң шан-шәриви уларниң гуналиқ қилмишлири түпәйлидин техиму улуқ көрүнгән болсиму, мошундақ ишлар Униң беваситә ирадиси әмәс вә Униңға қәтъий яқмайду.
(3) Мошундақ ишларни садир қилған кишиләр өз қилмишлириға мәсъулдур. Мәсилән, биз Худа Адәм атимизниң Ерәм бағчисида гуна садир қилидиғанлиғини авал биләтти, вә кейин Адәм атимизниң гунайи Униң улуқ меһир-шәпқитини техиму рошән қилиду, дәп ишинимиз. Лекин Адәм атимиз бәрибир өз гунайиға мәсъул еди вә униң үчүн һеч болмиғанда йәр йүзидә җаза тартти. Йәһуданиң Мәсиһгә сатқунлуқ қилидиғанлиғи Тәвратта алдин-ала ейтилған еди, лекин Йәһуда бу иш өзлүгидин, мошу йолни өзиниң әркинлиги билән талливалди («Рим.» 3:1-10, 9:14-24).
21:44
«Бу «таш»қа жиқилған киши парә-парә болуп кетиду; лекин бу таш һәр кимниң үстигә чүшсә, уни кукум-талқан қиливетиду».
Мәсиһниң бу сөзидин қариғанда, Мәсиһ болған таштин «пачақлиниш»тин башқа йол йоқ охшайду! Әмәлийәттә ишлиримиз дәрвәқә шундақ болуши керәк. Мәсиһниң йениға қачқанлар, Уни башпанаһ қилип үстигә жиқилғанлар һаман бир күни Муқәддәс Роһниң йетәкчилигидә өз гунайи вә шәхсийәтчилиги түпәйлидин товва қилиш җәриянида өзидә әслидә болған өзигә ишиниш, тәкәббурлуқ вә шәхсийәтчиликниң парә-парә қилинғанлиғини байқайду. Худаниң ниҗатиға шу йолда бойсунмиғанлар һаман бир күни өзлирини Худаниң җазаси астида байқайду. Худаниң җазасини елип Барғучи Мәсиһниң Өзидур, У Худаниң падишалиғиға рәқип болғанларниң һәммисини өз астида кукум-талқан қиливәткән бүйүк «таш»дур («Дан.» 2:34, 35, 44).
22:33
««Мән Ибраһим, Исһақ вә Яқупларниң Худасидурмән!» дегән шу сөзини оқумидиңларму? Худа өлүкләрниң әмәс, бәлки тирикләрниң Худасидур!».
Худаниң Муса пәйғәмбәргә ейтқан бу сөзлири (Ибраһим, Исһақ вә Яқуплар дуниядин өтүп 350 жил кейин) немишкә өлүмдин тирилиш дегән ишни испатлайду? Әйса көрсәткинидәк «Худа өлүкләрниң әмәс, бәлки тирикләрниң Худасидур!» — шуңа Худа бу сөзләрни ейтқан вақтида У мошу үч шәхсниң роһиниң ибадитини қобул қилмақта еди. Улар Униң алдида тирик болмай қандақ болиду? Бу ишниң өзи «өлүмдин тирилиш» («йеңи тәндә болуш»)ни толуқ исатлимайду. Һалбуки, бу сөзләр бизгә Худаниң әслидә бу үч шәхскә тапшурған көп вәдәлирини әслитиду. Болупму: «Сән көрүватқан бу зиминларни саңа вә сениң әвлатлириңға тәғдим қилимән. Бу зимин мәңгү силәргә мәнсуп» («Яр.» 13:15, Ибраһимға ейтилған); «Мән сән вә сәндин кейинки нәслиңгә сән һазир мусапир болуп турған бу зиминни, йәни пүткүл Қанаан зиминини әбәдий бир мүлүк сүпитидә ата қилимән; вә мән уларниң Худаси болимән» («Яр.» 17:8, Ибраһим вә Исһаққа ейтилған), (андин охшаш вәдә Яқупқа ейтилған 28:4). Худа уларниң һәр биригә мошу зиминни вәдә қилғандин кейин чоқум әмәлгә ашуриду. Гәрчә Ибраһим, Исһақ вә Яқупларниң әвлатлири Исраиллар Қанаан зиминини егиливалған болсиму, улар өз өмридә уруқ-туққанлирини дәпнә қилиш үчүн бир парчә йәрни сетивалғандин башқа һечйәргә егә болмиди! Әнди Худа сөзини уларға әмәлдә көрситиш үчүн уларниң һәр бирини өлүмдин тирилдүрүп Қанаан зиминидики өз мирасида турғузидиған бир күни болуши керәк, шундақ әмәсму?
27:6-10
«Баш каһинлар көмүш тәңгиләрни жиғивелип: —
Бу хун төлүми болған тәңгиләрдур, уларни ибадәтханиниң ғәзнисигә қоюш һарам, — дейишти. Улар өз ара мәслиһәтлишип, бу пуллар билән яқа жутлуқларға мазарлиқ болсун дәп, сапалчиниң бир парчә етизлиғини сетивалди. Шуңа бу йәр һазирғичә «қанлиқ етиз» дәп атилип кәлмәктә.бу вақиә арқилиқ Йәрәмия пәйғәмбәр тәрипидин бурун ейтилған муну бешарәт әмәлгә ашурулди:
«Исраил хәлқи Униң үчүн баһалап бекиткән баһасини,
Йәни оттуз күмүч тәңгини улар елишти,
Вә Пәрвәрдигар Маңа әмир қилғандәк,
Сапалчиниң етизини сетивелишқа хәҗләшти».
Мошу йәрдики мәсилә, Матта мошу бешарәтни нәқил кәлтүрүп, униң «Йәрәмия пәйғәмбәр тәрипидин» болғанлиғини ейтиду, лекин бу бешарәт Тәвратта, «Зәкәрия пәйғәмбәр»дә тепилиду: —
«Вә Пәрвәрдигар маңа: «Мана бу улар Маңа бекиткән қалтис баһа! Уни сапалчиниң алдиға ташлап бәр!» деди. Шуниң билән мән оттуз күмүч тәңгини елип буларни Пәрвәрдигарниң өйидә, сапалчиниң алдиға чөривәттим» («Зәк.» 11:13)
Бәш имканийәт бар: —
(1) Матта әслидә «Зрию» (яки «Зәриу» — «Зәкәрия»ниң қисқартилма шәкли) дәп язған. Бирақ кейинки көчүрмичиләр уни «Җръию» («Йәрәмия»ниң қисқартилма шәкли) дәп оқуп хата көчүргән.
(2) Әслидә Матта һеч пәйғәмбәрниң исмини қоймиған, пәқәт «пәйғәмбәр тәрипидин» дәп язған. Кейинки көчүрмичиләр Йәрәмияниң исмини хата киргүзгән. Бәзи кона көчүрмиләрдә һеч исим көрүнмәйду; аз бир қисим көчүрмиләрдиму «Зәкәрия»ниң исми көрүлиду.
(3) Тәвратта Зәкәрия пәйғәмбәр тәрипидин хатириләнгән бу бешарәт әмәлийәттә Йәрәмияниң бир бешарити еди; бирақ буниң хатириси йоқап кәткән.
(4) Матта икки бешарәтни жиғинчақлиди; биринчиси Зәкәрияниңки, иккинчиси Йәрәмияниңки (19:1-13дә хатириләнгән — Йәрәмияниң шу бешаритидә «сапалчиниң дәрвазиси»ниң сиртидики, әхләт көйдүрүлгән җай, шундақла Худаниң җазасиға мунасивәтлик җай («Тофәт») көрситилиду).
(5) Тәвраттики бәзи кона көчүрмиләр «орам язма» шәклидә йезилған болуп, «пәйғәмбәрләрниң «орам язма»сида болса «Йәрәмия» китапниң биринчи қисми еди. Шуңа мүмкинчилиги барки, Маттаниң «Йәрәмия»ниң исмини ишләткини пәқәт «Йәрәмия» дегән қисимни әмәс, бәлки («Зәкәрия»ни өз ичигә алған) «Йәрәмия пәйғәмбәр» дегән исим дәп аталған пүткүл язмини көрсәткән еди.
Биз 1- яки 2-көзқарашқа қайилмиз.