Инҗил 13-қисим
«Тесалоникалиқларға «1»»
(Расул Павлусниң Тесалоника шәһиридики җамаәткә
язған биринчи мәктупи)
Кириш сөз
Тесалоника шәһири (бүгүнки Гретсийәдики Салоника) әйни вақиттики Рим империйәсиниң Македонийә өлкисигә җайлашқан, жипәк содиси қилидиған чоң мәркәз еди. Расул Павлусниң у йәргә Мәсиһни җакалаш үчүн тунҗа бериши «Рос.» 17:1-10дә хатириләнгән. Бу вақиәләр миладийә 52- яки 53-жили йүз бәргән. Тесалоникадики җамаәтниң әһвалини, шундақла бу хәтни убдан чүшинип йетиш үчүн Инҗилдики бу қисимдин көп айәтләрни толуқ нәқил кәлтүримиз: —
«Улар сәпирини давам қилип Амфиполис вә Аполлония шәһәрлиридин өтүп, Тесалоника шәһиригә кәлди. У йәрдә Йәһудийларниң синагоги (ибадәтханиси) бар еди. Павлус адити бойичә уларниң арисиға кирип, уда үч шабат күни у йәрдә җәм болғанлар билән муқәддәс язмиларни шәрһләп муназирилишип, уларға Мәсиһниң азап-оқубәтләрни тартқандин кейин өлүмдин тирилиши муқәррәр дәп һәм чүшәндүрди һәм испатлиди вә: — Мән силәргә җакалиған мошу Әйса дәл Қутқазғучи-Мәсиһниң Өзи шу! — деди.
Йәһудийларниң ичидин бәзиләр қайил болуп ишинип, Павлус билән Силасқа қошулди; шундақла Худадин қорқидиған Грекләрдин зор бир топ адәмләр вә аз болмиған жуқури тәбиқидики грек аялларму шундақ ишәнди. Бирақ Йәһудийлар буниңға һәсәт қилип, бир нәччә қәбиһ адәмләрни жиғип, бир топ адәмләрни топлап, шәһәрни астин-үстүн қиливәтти. Йәһудийлар Павлус билән Силасни тутуп, шәһәр хәлиқ кеңәшмисигә тапшуруп бериш мәхситидә Ясун исимлиқ бирисиниң өйигә бастуруп барди. Лекин улар иккиләнни тапалмай улар Ясун вә башқа бир нәччә қеришдашни шәһәр әмәлдарлириниң алдиға тартип апирип:
— Һәммә җайларда аләмни астин-үстүн қиливәткән әшу адәмләр мошу йәргиму йетип кәлди; Ясун уларни өйидә қобул қилди. Улар Әйса исимлиқ башқа бир падиша бар дәп, Рим императори Қәйсәрниң пәрманлириға қарши чиқиватиду! — дәп чуқан селишти.
Улар бу сөзләр билән шәһәр әмәлдарлири билән халайиқни дәккә-дүккигә селип қойди. Шәһәр әмәлдарлири Ясун вә башқа тутуп келингәнләрдин капаләт пули алғандин кейин, уларни қоювәтти.
Қериндашлар кечикмәй Павлус билән Силасни шу күни кечидә Берия шәһиригә әвәтивәтти. Улар у йәргә йетип барғанда, Йәһудийларниң синагогиға кирди...
...Лекин Тесалоникадики Йәһудийлар Худаниң сөз-каламиниң Павлус арқилиқ Бериядиму җакалинидиғанлиғини аңлап, у йәргиму берип топилаң көтәрмәкчи болуп, аммини қутратти. Шуниң билән қериндашлар Павлусни дәрһал деңиз бойиға әвәтивәтти. Силас билән Тимотий болса Берияда қалди. Павлусни узитип маңғанлар уни Афина шәһиригичә елип барди. Андин улар Павлусниң: — «Силәр Силас билән Тимотийға мүмкинқәдәр мениң йенимға тезрақ кәлсун дәп йәткүзүп қоюңлар» дегән тапшуруғини елип, Берияға қайтип кәлди...».
Луқа биз үчүн хатирилигән жуқуриқи баянларға асасән, Павлусниң ушбу хетиниң көп пакитлири вә тәпсилатлирини техиму яхширақ чүшинип йетәләймиз. Биринчидин, көрүнәрлик болғини шуки, Павлус вә һәмраһлири шу йәрдин зиянкәшлик билән һайдалғичә Тесалоника шәһиридә пәқәт үч һәптила турған («Рос.» 17:2). Павлус улар арисида шунчә қисқа мәзгил болғини билән, Тесалоникадики җамаәт шу вақит ичидә туғулған! Улар шүбһисизки, Рәб Әйсаниң «уруқ чачқучи» дегән тәмсилидә ейтилған, мол һосул беридиған «яхши тупрақ»тин еди! («Мат.» 13:3-23, «Мар.» 3:4-20, «Луқа» 4:8-15).
Жуқириқида «Расулларниң паалийәтлири»дин нәқил кәлтүрүлгән айәтләрдин қариғанда Тесалоникадики җамаәттә һәм Йәһудийлар һәм «Худадин қорққан» грекларниңму бар еди. Мошундақ греклар Тәвратниң хәвиригә қизиқип ишәнгән болуп, һәр һәптә «шабат күни»дә Йәһудийларниң «синагог» (ибадәтхана, дуахана)иға келип дуа қилиш вә Тәвратни оқушлирини аңлаш үчүн уларға қошулатти. «Галатиялиқларға»дики «кириш сөз»имизни көрүң. Җамаәттә йәнә, бутпәрәсликни ташлап беваситә Мәсиһниң йолиға киргән чоң бир топ адәмләр бар еди (1:9ни көрүң).
Башқа көп җайларда йүз бәргәндәк, хуш хәвәрни чәткә қеқип Әйсаниң өз Мәсиһи екәнлигини етирап қилишни рәт қилған «синагог»дики Йәһудийлар уни етирап қилғанларға зиянкәшлик қилишқа башлиди. Уларниң һәсәтхорлуғиниң пәвқулъаддә сәвәви, Худаниң ниҗати хуш хәвәр арқилиқ пәқәт өзлиригила әмәс, «ят әлликлләр»гиму җакаланғинидин ибарәт еди. Мана мошу әслий бутпәрәс болғанларғиму товва қилиш, йеңи һаятқа еришиш пурсити яритип берилмәктә!
Нәтиҗидә жуқуриқи «Расулларниң паалийәтлири»дики айәтләрдә хатириләнгәндәк, шуниңдәк ушбу хәттә тилға елинғандәк, ишәнмигән Йәһудийлар таипиләрни қутритип етиқатчиларға зиянкәшлик қилдурди (2:14-15). Улар бу зиянкәшликни башқа шәһәрләргичә жүргүзди («Рос.» 17:13).
Расул Павлус бу қисқа үч һәптә ичидә Худаниң сөзини шунчә зор қизғинлиқ билән қобул қилған бу қәдирлик кишиләргә җан-җенидин йеқин болди. Улардин айрилишқа мәҗбур болуп вә уларниң тохтавсиз қаттиқ зиянкәшликкә давамлиқ учриғанлиғидин хәвәрдар болуп, кейинки айларда у һәмкарлири билән улар үчүн үзлүксиз җиддий дуада болди. Көп вақитларда улардин һеч хәвәр йоқ еди. Ахирида, Павлус уларниң һалидин ундақ хәвәрсиз қелишқа қарап турулмай, уларни зиянкәшлик астида етиқаттин йенип чиқармекин дәп әнсирәп, әһвални билиш һәм уларни риғбәтләндүрүшкә Афина шәһиридин Тимотийни уларниң йениға әвәтти. Улар етиқатта кичик бовақлардәк болуп, улар шунчә еғир азап-оқубәтләргә учриған болғачқа, «етиқадимиз бәлким дурус әмәс» яки «биздә бирәр әйип болуши керәк, шуңа Худа бизни җазалаватамдикин?», дәп ойлап қелиши мүмкин болатти. Тимотий уларға: Шундақ беарам болмаңлар, зиянкәшлик вә азап-оқубәт биз Мәсиһ етиқат қилғучиларниң нур вә һәқиқәткә әгәшишидиған етиқатлиқ һаятимизниң нормал бир қисмидур» дегәндәк тәлим бәрди. Әмәлийәттә бундақ ишлар Худаниң планиниң бир бөлигидур (3:1-5). Биз Әйса Мәсиһкә мәнсүп болуп, Худаға ихласмәнлик билән яшаймән дәп ирадә бағлайдикәнмиз, һаятимизда бир йолда болмиса башқа бир йолда азап-оқубәт яки зиянкәшлик болмиса, ундақта етиқадимизниң бир йери дурус болмай қалиду! («2Тим.» 3:12).
Павлус Коринт шәһиридә турғинида Тимотий (бәлким Силас билән) Тесалоникадин униң йениға қайтип кәлди. Улар Павлусқа, Тесалоникадики қериндашлар пәқәт зиянкәшлик астида пәқәт чиң турупла қалмай, бәлки етиқат вә меһир-муһәббәтниң һәр қайси җәһәтлиридә өсүп йетилип, камаләткә қарап маңмақта; шундақла сени вә бизни интайин сеғинған дәп хәвәр йәткүзди (3:6-10). Шуниң билән биргә қериндашлар Худаниң сөзини әтрапидики барлиқ районларғиму йәктүзүпту, (1:8-10), дәп хәвәр йәткүзиду. Шуңа расул толуп ташқан шатлиқ вә муһәббәт ичидә уларға бу хәтни язиду. Мәзкур хәт пәқәт риғбәт-тәсәлли йәткүзидиған мәктуп, халас. Униң һечйеридә тәнбиһ яки бирәр илләтләрни түзитиш сөзлиридин қилчә пурақ йоқтур. Һалбуки, хәттә қиммәтлик болған тәлим түсини алған сөзләр, шундақла расулниң барлиқ хәтлиридә дайим дегидәк: «техиму көп», «техиму ешип ташқан» дегән сөзләр тепилиду — демәк, етиқаттин чиққан техиму көп әҗир, муһәббәтниң техиму көп ипадилири болсун, дегән үндәшлири бар.
Җамаәттики бир нәччә қериндашлар аләмдин өткән еди-дә, расул уларни «өлүм ичидә ухлиған» дәйду. (4:13). Нәччиси зиянкәшликтә өлтүрүлгән болуши мүмкин еди. Лекин Павлус җамаәттикиләргә Рәб Әйса қайтип кәлгәндә етиқатчиларниң һалитиниң өзгиришлири тоғрисидики тәлимләр билән тәсәлли бериду (4:13-5:11). Рәб Әйса бу дунияға қайтип кәлгинидә биз бу дунияда техи һаят яшаватқан болсақ, Мәсиһ Әйсаниң асмандики булутлар билән чүшкинидә, биз сөйгән, «өлүм ичидә ухлиған» қериндашларниң униң билән биллә кәлгәнлигиниму көримиз. У чағда биз Рәб билән көрүшүшкә һаваға көтирилимиз! — дәйду. Һәммимиз учушни үгинимиз!
Хәт шундақ аддий вә очуқ көңүллүк билән йезилғачқа, изаһатлар адәттикидәк көп болмайду вә «қошумчә сөз» қошмаймиз.
Павлусниң ушбу хәтни йезип қисқа мәзгилдин кейин уларға алаһидә нәччә мәсилә тоғрилиқ язған иккинчи хетигә болса «қошумчә сөз»имиз бар болиду. Биз йәнә бурунқи адәттикидәк хәтниң мәзмунини нәччә бөләккә бөлмәймиз. Оқурмәнләр мәзкур хәтни оқуш җәриянида шуни байқайдуки, хәтниң һәммиси бир-биридин айрилмас бир гәвдидур. Йәнә тәкитләймизки, хәттики баплар вә айәтләрниң «тәртип рәқәмлири» оқурмән ишәнгүчиләргә қолайлиқ болсун үчүн көчүргүчиләр тәрипидин қошулған болуп, улар әсли хәтниң бир қисми әмәс еди.
••••••••