Тәврат 35-қисим

«Һабаккук» 

(Һабаккук пәйғәмбәрниң китави)



Кириш сөз


Пәйғәмбәр өзи

Һабаккук пәйғәмбәрниң қайси җәмәттин болғанлиғи яки униң арқа көрүнүшидин хәвиримиз йоқ. У китавида өзини тонуштурушидин қариғанда, мәзкур бешарәтни қобул қилған вақитта, униң пәйғәмбәрлик салаһийити аллиқачан етирап қилинған. Униң исми «қучағлаш» дегән мәнада.


Китапниң йезилған вақти

Униң китави бойичә, «Бабил» кәлгүсидә мәйданға чиқип, бүйүк бир империйә болиду вә бу иш интайин һәйран қаларлиқ дәп қарилиду. Шуңа бу бешарәт шу вақиәдин илгири йезилған болуши керәк — болмиса ким уни «бешарәт» дәп қарайду?! Шуниң билән хуласигә келимизки, китап Бабилниң «чоң бөсүш»и, йәни уларниң Асурийә пайтәхти Нинәвәни миладийәдин илгәрки 612-жили вәйран қилиштин илгәрки мәлум бир вақитта йезилған. Униң оқурмәнләргә: «Бу иш силәрниң күнлириңларда болиду» дегинидин қариғанда, униң бешарити миладийәдин илгәрки 612-жилидин авалқи бир дәвир ичидә йезилған болуши керәк — демәк, миладийәдин илгәрки 640-612-жиллири арилиғида, Йосия падиша Йәһуданиң тәхтигә олтарған вақтида йезилған.


Китапниң тарихий арқа көрүнүши вә темиси

Һәр бир пәйғәмбәрниң китавиниң өз алаһидилиги бар, болупму Һабаккукниң шундақ — чүнки у әлгә яки пухраларға бешарәтләр бәрмәй, пәқәт ялғуз Худаға сөз қилиду, андин униңдин җавап алиду. Пүтүн китап пәқәт униң Худаниң Өзи билән болған сөһбәтлириниң хатириси, халас. Униң көңүл қойғини мәлум бир хәвәрни қандақ йәткүзүш үчүн әмәс, бәлки ич-бағрини азаплиған соалларни қандақ һәл қилиштин ибарәт болған. Худаниң көрсәтмиси билән у кейинки дәвирләрниң бәхити үчүн бу «сөһбәтләр»ни хатириләйду. 


Жуқириқи байқишимиз бойичә, Һабаккук Йосия падиша Йәһуданиң тәхтигә олтарған вақитта бешарәтләрни бәрди. Исраилниң пүтүн тарихи бойичә Йосия бәлким уларниң әң адил, лилла вә ихласмән падишалиридин бири болған. Тәхткә олтарғандин кейин у муқәддәс ибадәтханидин барлиқ бутпәрәсликкә аит нәрсиләрни чиқириветип, барлиқ бутханиларни вә тапқан бутларни бузған, барлиқ җадугәрләрни, палчилар вә шуниңдәк җин-шәйтанларни издигәнләрни зиминдин қоғливәткән вә шуниңдәк көп ислаһатларни йолға қойған еди. У адаләтни елип баридиған сиясәтләрни изчил һалда жүргүзгән еди. Бирақ Һабаккукниң дегәнлиридин көримизки, көп әмир-вәзирләрниң арзу-нийәтлири Йосия падишаниң адаләтни яқлаш тәшналиғи билән бирдәк әмәс еди. Һабаккукниң дейишичә, у мәйли қайси тәрәпкә қаримисун, у шу йәрдә зулум-зорлуқ, җазанихорлуқ, булаңчилиқ вә ачкөзлүкни көрди. Умумий җәһәттин ейтқанда, хәлиқ раһәт-парағәтлик турмушни өткүзгән, бирақ һәқиқий «ислаһат» болмиған, хәқләр һәр хил һарам йоллар билән бейивататти. Һабаккук адаләт вә һәққанийлиқни наһайити әтиварлайдиған киши болуп, Худаниң пак-муқәддәслиги вә һәққанийлиғи униң көңлидин чоңқур орун алған. Һәр тәрәптә болған рәзилликни көргинидә, униң «хәлқим гуналиридин ваз кәчсун, товва қилсун» дегәндәк дуалири Худаға аңланмиғандәк қилатти. Дәл буниң әксичә, дуа-нида қилғансери, ишлар техиму яманлишип кәткән еди. У: — 


«Сән немишкә маңа қәбиһликни көргүзисән,

Немишкә җапа-зулумға қарап турисән?

Чүнки булаңчилиқ һәм зулум-зораванлиқ йүз алдимдидур;

Җәңги-җедәлләр бар, дәвалар көпәймәктә» — дәп пәряд көтәрди (1:3).


У Худаниң меһриванлиғиға ишәнгән, виҗдани сәзгүр болған көп адәмләргә охшаш, Худаниң мошундақ рәзилликләргә йол қоюши униң каллисидин қәтъий өтмәйтти.


Униң Худаға болған нидаси бир җавапқа еришиду — бирақ бу у күткән яки үмүт бағлиған җавап әмәс еди. Чүнки Худа униңға Калдийләрниң нәзәрсиз бир хәлиқтин һәйвәтлик бир дөләт-империйә болушқа көтирилидиғанлиғини көрситиду. У өз вәтәндашлириниң рәзилликлири түпәйлидин, Калдийләрниң рәһимсизлик билән Исраилни булаң-талаң қилишқа, шундақла Худаниң җазалишини елип беришқа келидиғанлиғини көриду (Һабаккук: «Худаниң сөзини көрдүм» дәйду. Һәммиси бәлким униңға «ғайипанә аламәт» яки «аламәт көрүнүш» шәклидә көрүнгән).


Худаниң бу җавави униң көңлидики чигишләрни техиму еғир қиливәтти. Чүнки Калдийләр (аламәт көрүнүштә униңға көрситилгини бойичә) рәһимсиз, бутпәрәс, ейтқусиз дәриҗидә бағри таш вә адәмхор тоймас бир хәлиқ еди. Улар уруш қилиштин, башқа әлләрни бәрбат қилиштин, әсирлирини харлаштин һозур алидиған хәлиқтур. Һәммидин ямини шуки, улар бу ишларниң һәммисини бәлким өзлириниң күч-қудритидин кәлгән дәп, өз күч-қудритини бир «илаһ»қа айландуруши мүмкин еди. Уларниң өзлири ясиған бир «илаһ»и болғандин кейин, бу «илаһ» уларға чүшәргән әмирләр вә көрсәтмиләр дәрвәқә уларниң шәхсий арзу-һәвәслиригә интайин мас келәтти! Калдийләрниң рәзиллиги шу дәриҗигә йәткәнки, һәтта уларниң алдида Һабаккукниң рәзил хәлқиму «адил» көрүнгән әмәсмиди?


Һабаккук өз хәлқимдә адаләт йоқ, дәп дәрд ейтиду; бирақ Худа Өзи калдийләр тоғрилиқ: «Улар өзлириниң дегинини һесап қилиду» дәйду (1:7). Демәк, улар неминиң тоғра, неминиң яман екәнлигини өзлири бекитиду, улар Худадин һеч қорқмай, немә халисам шундақ қилимән дәйдиғанлар. Худа қандақму мошундақ бир ят әлни өз хәлқини җазалашқа ишләтисун? Калдийләр Исраилни парә-парә қиливәтсә, техиму тәкәббурлишип, «бизниң илаһимиз Пәрвәрдигардин күчлүк!» дәп, Исраилниң Худасиға техиму күпүрлүк қилидиған болмамду? Калдийләр «Худаниң хәлқини» битчит қилса, уларниң дәһшәтлик, тәкәббур көз-қаришини һәр қайси әл-милләтләр алдида техиму тәстиқлиған болмамду? 

«Сениң көзүң шунчә ғубарсиз едики, 

Рәзилликкә қарап турмайттиң;

Әнди немишкә сән мунапиқлиқ қилғанларға қарап турисән,

Рәзилләр өзидин адил болған кишини жутувалғинида, немишкә сүкүт қилисән?» (1:13).


Бу сөз китапниң бүйүк соалидур. Дад-пәряди бар көп кишиләр дадлирини төккәндин кейин, Худадин һеч қандақ җавап күтмәйду. Бирақ Һабаккук дәрдлирини төккәндин кейин Худаниң җававини сәвир-тақәт билән күтүшкә бәл бағлиди. У Худаға қарап күтивиди, униң соалиға җавап кәлди. җавап үч тәрәплик болуп, китапниң ахирқи қисмини егиләйду. җавап бизгә һаятимизда башни қатуридиған, һәтта һаятимизни паракәндә қилидиған мәсилиләргә йүзлинишимиз үчүн ярдәм беридиған, инсанни йорутидиған өлмәс һәқиқәтләрни тәминләйду. Һәммидин муһими: «Һәққаний адәм өз етиқат-садиқлиғи билән һаят яшайду».


Бу ишлар вә бәзи айәтләр үстидә, җүмлидин Бабиллиқларниң вә башқиларниң тарихий тәпсилатлири үстидиму «қошумчә сөз»имиздә биз йәнә тохтилимиз.


Тәрҗимимиздә биз Тәвратшунасларниң тәтқиқлиридин, болупму Йәһуди алим Доктор Арнолд Фрухтенбаум, америкилиқ алим Профессор Давут Бәйкәр вә әнгилйилик алим «Давут Приор»ларниң әсәрлиридин пайдиландуқ.


Мәзмун: —


1-бап, 1-4 айәт: — Һабаккукниң дад-пәрядлири

1-бап, 5-11 айәт: Худаниң җавави — «Бабиллиқ таҗавузлуғи»

1-бап, 12-айәттин 2-бап 1-айәткичә — Һабаккукниң иккинчи дад-пәряди һәм қарари

2-бап, 2-20 айәт: — Худаниң иккинчи җавави — «Бабилниң набут болғанлиғи»

3-бап — (күй шәклидә) Һабаккукниң дуаси вә ахирқи заманлар тоғрилиқ бешарити.


••••••••



Қошумчә сөз


Муһим саватлар вә бәзи айәтләр тоғрилиқ шәрһләр

1-бап, 3-айәт үстидә 

«Сән немишкә маңа қәбиһликни көргүзисән,

Немишкә җапа-зулумға қарап турисән?

Чүнки булаңчилиқ, зулум-зораванлиқ көз алдимдидур;

Җәңги-җедәлләр бар,

Дәвалар көпәймәктә»


Худа Һабаккукқа «көргүзгән» азаплиқ ишлар кәмбәғәлликни өз ичигә алмайду. Йосияниң падишалиғи астида умумий иқтисадий әһвал яман әмәс болған, бирақ зулум-зорлуқлар түпәйлидин пухраларда һеч хатирҗәмлик болмиған. Һабаккук дегән «зулум-зораванлиқ», башқиларни бозәк қилишлар пәқәт байлардинла болмиған — у қайсила тәрәпкә қариса зораванлиқни көриду.


Көплигән адәмләрдә мундақ чоң бир хам хиял бар: «Пәқәтла көпрәк пулимиз бар болса,... », яки «Пәқәт өз ишлиримизни өзимиз башқурған болсақла...» яки «Пәқәт үстимиздә лилла инсанпәрвәр бир һаким болған болса, тоққузимиз тәл болатти,... » дегәндәк. Һабаккукниң дәвридикиләр толиму дурус падиша Йосияниң қол астида яшиған; бирақ һәтта Йосиядәк шундақ дурус бир падишаму бир нәччә әсирләрдин буян жүргүзүлүп кәлгән чирикликни өзгәртәлмәйтти. Әгәр Худа пүтүн хәлиқ арисида һөрмәтләнмигән яки тонулмиған болса, чириклишиш, бир-биригә болған һәсәтхорлуқ вә җедәл-маҗиралар әң яхши «сиясәтләр» яки «тәшкилләш планлири» арқилиқму һәргиз һәл болмайду. Ғәрбий дөләтләргиму ички җедәл-маҗиралар, бир-биригә әрз-шикайәт қилиш қатарлиқлар ләнәттәк чүшкән еди; улар байдәк көрүнсиму, хәлиқ Худани ташлиғанлиғи түпәйлидин һәр бири тәәллуқатлирида «өз хошниси билән бәслишиш»ниң тохтавсиз еғир бесими астида яшимақта.


Бабиллиқлар тоғрилиқ

Худаниң Бабиллиқлар тоғрилиқ сөзи (1-бап, 5-6-айәт): — 


«Әлләр арисида болидиған бир ишни көрүп беқиңлар, убдан қараңлар, һәйрануһәс қелиңлар!

Чүнки силәрниң дәвриңләрдә бир иш қилимәнки,

Бириси силәргә баян қилған тәғдирдиму силәр ишәнмәйттиңлар.

Чүнки мана, Мән һелиқи мүҗәзи осал һәм алдирақсан әл Калдийләрни орнидин турғузимән;

Әсли өзигә тәвә әмәс маканларни егиләш үчүн,

Улар йәр йүзиниң кәңри җайлирини бесип маңиду...»


Калдийләрниң туюқсиз мәйданға чиқип үстүнлүккә еришиши дәрвәқә җаһанни зил-зилигә салидиған бир иш болди. Әнглийилик тарихшунас Робәртсон мундақ сөзләр билән буни тәсвирләйду: —

««Калдийә» Тигрис һәм Әфрат дәриялириниң бойлириға, Парс қолтуғи вә Бабилниң әң җәнубий шәһәрлири оттурисиға җайлашқан бир кичик дөләт еди... Зәйлик, сазлиқ вә көллүклири көп, йеза-базарлири аз бир район еди. Униң аһалиси белиқчилиқ, овчилиқ, кичик көләмлик деханчилиқ һәм чарвичилиққа тайинип җан бақидиған бир хәлиқ еди. Район бир нәччә «қәбилилик» даириләргә бөлүнгән еди. Хәлиқләр тәшкилчанлиғи наһайити аҗиз болған, шундақтиму бир-биридин қаттиқ мустәқил туридиған қәбилә топлири болуп яшиған. Улар «шәһәрдикиләр»гә өч болуп, шималдики Бабилға яки Нинәвәдәк күчлүк шәһәрләргә һеч беқинип бақмиған...


«Тәшкиллиги наһайити аҗиз қәбилә топлири» болған бу хәлиқниң жигирмә жил ичидә дуниядики әң күчлүк империйә болуши тарихтики әң чоң сирларниң биридур... миладийәдин илгәрки 614-жилидин башлап... Калдийләр адәмни һәйран қалдурарлиқ сүръәт билән маңди; улар Бабилийәгә һөкүмран болуп, андин Асурийә, Сурийә, Пәләстин вә Мисирни егиливалған (Калдийләр Бабилни егиливалғандин кейин өзлирини «Бабил» дәп атиған). Бу ишлардин илгири һәтта уларниң мәвҗутлуғиму намәлум дегидәк еди».


Калдийләр (йәни «Бабиллиқлар»)ниң «вәйранчилиқ сиясити» бар еди — улар дүшмәнлириниңкидин булап кетәлмәйдиған яки нәқ мәйданда ишлитәлмәйдиған нәрсиләр болсила уларни көйдүрүветәтти яки вәйран қилатти. Өзлиридин илгири күчлүк болған Асурийәликләргә охшаш, улар зулум-зораванлиқни бир илаһқа айландурған.


1-бап, 12-айәт үстидә

«Сән Әзәлдин Бар Болғучи әмәсму, и Пәрвәрдигар Худайим, мениң Муқәддәс болғучим? — 

Биз өлмәймиз, и Пәрвәрдигар; сән уни җазайиңни беҗа кәлтүрүш үчүн бекиткәнсән;

Сән, и Қорам Таш Болғучи, уни бизгә тәрбийә берип түзитишкә бәлгүлигәнсән».


Һабаккук Калдийләр тоғрисидики вәһийни қобул қилғанда қаттиқ чөчүп, зор вәһимә басқан. Бирақ Инҗилда ейтилғандәк: «Тәврәткили болидиған нәрсиләр йәни яритилған нәрсиләр тәвритилип йоқалғанда, тәврәткили болмайдиған нәрсиләр қалиду». Һабаккук дәрвәқә тәвритилди, бирақ униң өлмәс иман-етиқади тәврәнмиди. Вәһий-бешарәт униң җениға қаттиқ тәккән болсиму, у көңлидә «Қорам Таш» болғучи Худани чиң сеғинип, өзи билип йәткән, һеч ким рәддийә қайтуралмайдиған һәқиқәтни җакалайду (12-айәт). Дәрвәқә Бабиллиқлар азғина бир вақит ичидә зор бир күч болуп дунияни зил-зилгә кәлтүргини билән, Худа бәрибир әзәлдин һәмминиң  Егиси болуп кәлгән. Униң Өзи пак-муқәддәсликтур вә У өзгәрмәстур. Дәрвәқә у бир тәрәптин Худаниң «уни (Бабиллиқларни) җазайиңни беҗа кәлтүрүш үчүн бекиткән» дегинини қобул қилиду. Бирақ у йәнила: «Худа пак-муқәддәс туруп, Бабиллиқларниң күчийип оп-очуқ қилған рәзилликлиригә қарап туриватиду» дегәнни ойлап чидалмайду, шуңа у 13-айәттики сөзни қилиду: —


 13-айәт үстидә

«Сениң көзүң шунчә ғубарсиз едики,

Рәзилликкә қарап турмайттиң;

Әнди немишкә сән мунапиқлиқ қилғанларға қарап турисән,

Рәзилләр өзидин адил болған кишини жутувалғинида, немишкә сүкүт қилисән?».


Әмәлийәттә болса Худа һеч ким билип йетәлмәйдиған дәриҗидә рәзиллик үстигә сәпселип қаралайду һәм униңға қарайду. У униң дәһшәт тәглиригә қаралайду вә һәтта униңда һәргиз ечилмайдиған нәрсиләрниму көрәләйду. Униң шундақ қилалайдиғанлиғини, шуниңдәк шу рәзил болғучини немишкә дәрһал йоқатмайдиғанлиғини биз пәқәт Инҗил сәһипилирини оқуғандила чүшинәләйдиған болдуқ. Әмәлийәттә болса һәр қайсимизда рәзиллик тепилмасму? Мәсиһ Әйса бир чағда өз муритлириға мундақ сөз қилди: — «Силәр рәзил нийәтлик болған тәғдирдиму, пәрзәнтлириңларға яхши нәрсиләрни беришни билгән йәрдә, әрштики Атаңлар тилигәнләргә Муқәддәс Роһини илтипат қилмасму?». Мәсиһниң мошу мухлислири товва қилған, Әйсаға ишинишкә башлиған болсиму, уларда йәнила рәзиллик қалди. Худаға шукри, Мәсиһниң ниҗатидин ата қилинған Муқәддәс Роһниң қудрити билән адәм өз рәзиллигидин қутулидиған болиду. Бирақ һәммимиз әйни әһвалимизда расул Павлус дегәндәк болимиз: «Адәмләрниң һәммиси гуна садир қилип, Худаниң улуқлуғиға йетәлмәй, униңдин мәһрум болди» («Рим.» 3:23). Өзидә гуна болған һәр қандақ адәмниң йәр йүзидә тирик турғанлиғиниң өзи Худаниң меһри-шәпқитиниң күндилик бир мөҗизисидур. Бу мөҗизини пәқәт униң «һеч кимниң һалак болушини халимай, бәлки ... барлиқ инсанниң товва қилишиға киришини халайдиған» ғайәт зор муһәббити билән чүшәндүргили болиду («2Пет.» 3:9). У бу муһәббити билән «асман-зиминдики барлиқ мәвҗудатни  Өзи билән яраштуруш үчүн» («Кол.» 1:18), дәл Өзиниң «Калам»и болған Әйса Мәсиһни гуналар үчүн қурбанлиқ сүпитидә бәрди. Бу қурбанлиқниң нәтиҗиси болса һәр қайси товва қилған ишәнгүчини өзини вәйран қиливатқан гунадин айриштин ибарәттур.


Һабаккук җавапни күтүшкә бәл бағлайду. У һәтта өзини дад-пәрядим түпәйлидин Худаниң әйиплишигә яки җазалишиға учришим мүмкин дәп билсиму, йәнила соал қоюшқа җүръәт қилиду. У дәрвәқә «Худа үчүн өзидин кәчкән» адәм — мәңгүлүк һәқиқәтни қоғлашниң улуқ йолида өз ниҗатиға яки бехәтәрлигигә пәрва қилмиған адәм. Худа бизгә һәр бир дәвирдә шундақ адәмләрни бәрсун!


2:1 қатарлиқлар үстидә

У мундақ баян қилиду (2:1): —

«Әнди мән өз күзитимдә туриверимән, өзәмни мунар үстидә дәс тикләймән,

Униң маңа немә дәйдиғанлиғини,

Шуниңдәк өзәм бу дад-пәрядим тоғрилиқ қандақ тегишлик җавап тепишим керәклигини билишни күтүп туримән».


Күзәтчиниң турмуши ялғузлуқ турмушидур. У турмуштики адәттики ишлардин айрилип, «мунар үстидики» ғерибанә вәзипигә чиқиши керәк. Бу вәзипә инсандин сәвир-тақәт, ихлас, әстайидиллиқ вә пидакарлиқ тәләп қилиду. Җаһандики вәзийәтни, хәлқиниң әһвалини чүшиниши үчүн у өз турмушиға аит ишлар вә мәсилиләрниң даирисидин жирақни көрүши керәк. Шуниң үчүн у һәқиқәтниң өз вуҗудиға соқидиған һәр қандақ тәсиригә, шундақла униң өзини нәгә апирип қоюшидин қәтъийнәзәр өзигә болған нәтиҗигә тәйяр туридиған адәм болуши керәк. Мошундақ бир адәм балисиға Худа җавап бериду. Һабаккук қобул қилған җавап пәқәт өзи үчүнла кәлгән әмәс. Уни бу хәвәрни башқиларға йәткүзидиғанлар үчүнму аян қилип йезиши керәк. Хәвәрни қобул қилған кишиләр бир әгир-тоқай дунияда Худаға итаәт қилидиған йолда чидамлиқ билән жүгүрәләйдиған болиду: —


(2:2-3)  «Хәм Пәрвәрдигар җававән мундақ деди: —

«Оқуғанлар жүгүрүш үчүн,

Бу көрүнгән аламәтни йезичал:

Уни тахтилар үстигә ениқ оюп чиқ:

Чүнки бу көрүнгән аламәт

Кәлгүсидики бекитилгән бир вақит үчүн,

У адәмләргә ахирәтни тәлпүндүриду,

У ялған гәп қилмайду;

Узунғичә кәлмәй қалсиму, уни күткин;

Чүнки у җәзмән йетип келиду, һеч кечикмәйду»».


Тәрҗимигә изаһатлиғинимиздәк, сөзмусөз ейтқанда: «У адәмләргә ахирәтни тәлпүндүриду» дегән ибарә: «У ахирәткә қарап һасирап нәпәс алиду» дәп ипадилиниду.


«Көрүнгән аламәт кәлгүсидики бекитилгән бир вақит үчүн» — Амос пәйғәмбәр Худаниң ғәзивиниң Исраилға чүширидиған апәтлири тоғрилиқ икки «аламәт көрүнүш»ни көргән вә бу көрүнүштики апәтләр әмәлгә ашурулмисун дәп дуа қилғандин кейин Худа униңға «бу апәтләр чүшмәйду» дәп вәдә бәргән еди. Бирақ Һабаккук көргән бу аламәт көрүнүш «кәлгүсидики бекитилгән бир вақит үчүн» болған — инсан балисиниң һеч қандақ дуаси уни өзгәртәлмәйду.


Һазир Худаниң җававиниң биринчи қисми, төвәндики бүйүк һәқиқәт берилиду: —


(2:4) «Қара, тәкәббурлишип кәткүчини!

Униң қәлби өз ичидә түз әмәс;

Бирақ һәққаний адәм өз етиқат-садиқлиғи билән һаят яшайду».


Бу баянниң биринчи қисми бизгә уқтуридуки, һәр қандақ адәм тәкәббур болса, дәл шу сәвәптин дурус, түз яшалмайду. Униң тәкәббурлуғи һәммигә болған көзқаришини бурмилайду. Униң үстигә у роһий җәһәттә өлүк адәм, чүнки пәқәт «етиқат-садақәтлиги» бар адәм һаяттур. Бундақ етиқат Худани тохтавсиз чиң тутидиған актип етиқаттур. Бундақ етиқат болмиса «һаят яшаш» дәрвәқә мүмкин әмәс. Худаға ишәнгүчи һәр бир адәм шүбһисики, қайсибир синақларға, чүшәндүрүшкә күчи йәтмәйдиған ишларға, һәр қандақ мәнтиқиғә ятмайдиған ишларға, узаққа һәл болмиған мәсилиләргә учримай қалмайду. Шундақ дейишкә болидуки, вақит өткәнсери һәқиқий етиқатлиқ адәм үчүн җавап тепилмайдиған соаллар азаймастин, бәлки көпийип кетиду; бирақ шуниң билән тәң иман-ишәшимизгә қариғанда, Худаниң әмәллиридин вә бизгә йеқин турғинидин бешимиздин өтидиғиниму көпийиду. Расул Павлусниң: «Биз иман-ишәш билән маңимиз, көрүш сезимимиз билән әмәс» дегинидәк («2Кор.» 5:7), Худа: — «Мән Сениң немә қиливатқанлиғиңни, уни қандақ қиливатқанлиғиңни һәм Сениң мәхсәтлириң немә екәнлигини һеч чүшәнмәймән; бирақ барлиқ соаллиримни «тәкчә үстигә» қоюп қойимән, Сениң йоллириң әң әла, Сән әң меһриван дәп ишинимән» дегәндәк бир җавапни Һабаккуктин күткән (Һабаккук дәрвәқә 3-бапта мошундақ бир җавап бериду).

Һазир Худа җававиниң иккинчи қисмиға өтиду; әмәлийәттә у Бабилни җазалимақчи; қиямәт күнидила әмәс, бәлки шу замандиму уни дәл униң өз җаһангирлиги түпәйлидин болған дүшмәнлири арқилиқ җазалайду.


5-айәт бизгә хәвәрләндүридуки, «Шарап униңға (Бабил падишасиға) сатқунлуқ қилиду»; вә шундақла униң тәкәббурлуғи өзидә «һәммидин улуқ екәнлигимни испатлишим керәк» дегәндәк нишанни һасил қилип, өзини җим турғузмай интайин урушпәрәс қилиду. Бу ишниң өзи бир ләнәтликтур. Өзиниң өз аилисидикилиридин, савақдашлиридин яки хизмәтдашлиридин мунәввәр екәнлигини испатлаш үчүн тинимсиз интилишләр қанчилиған кишиләрниң қанчилиған жиллирини исрап қилиду? Худаниң мошундақ ахмақлиққа қилчә кари йоқ. Инсанниң иқтидарлири әсли Худадин кәлгән болуп, Униң бекитишлири бойичә, һәр биримизгә қанчилик талант берилсун дейилгән болса шунчилик берилиду. Шундақ болғанда, бир талантни башқа бир талант билән селиштурушниң немә пайдиси? — дәл шундақ қилишниң өзи Худаниң шәпқити һәм меһриванлиғиға ишәнмәсликкә баравәр.

«Шарап ... сатқунлуқ қилиду». Кона грек тарихшунаслири Ксенофон вә Һеродитусниң бизгә хәвәрләндурушичә, Бабиллиқлар учиға чиққан һарақкәшләр еди. Бу ишниң өзи миладийәдин илгәрки 539-жили уларни набутлуққа елип барған. Тәвраттики «Даниял»ниң 5-бапида хатириләнгәндәк, Бабил падишаси Бәлшазар вә әмирлири ордисида мәс болуп олтарғанда, Бабилниң сепилини қоршивалған Парс империйәсиниң қошуни қуруп кәткән дәрия сайлиридин шәһәр ичигә астирттин киривалған. Бабиллиқларниң мәслиги өз көзини бу ишни көрмәйдиған қилған еди. Шу күни вә кейинки жилларда 6-12-айәтләрдә бешарәт берилгәндәк, улар әсли хорлиған әлләрниң әнди уларни мазақ қилидиған, өчини алидиған пурсити чиққан еди. Бирақ пәйғәмбәрләрниң китаплирида көп учриғандәк, бешарәт тунҗа әмәлгә ашурулуштин ахирқи заманға атлап өтиду. Тәвраттики «Йәшая» (13-14-бап) вә «Йәрәмия» (49-50-бап) вә Инҗилдики «Вәһий» (17-18-бап) дегән қисимлар Бабил шәһири ахирқи заманларда қайтидин қурулиду, дәп көрсәткән охшайду. Садам Һусәйн аллиқачан бу ишни башлиди, бирақ һазирчә у (йеңи Бабил) пәқәт бир саяһәт орни, халас. Бу ахирқи заманда қурулған улуқ Бабил шәһири биринчи Бабил шәһиригә охшаш вәйран болиду, чүнки: —


«Худди сулар деңизни қаплиғандәк,

Пүтүн йәр йүзи Пәрвәрдигарни билип-тонуш билән қаплиниду» (14-айәт).


Ахир берип инсанийәтниң һәр бир махтинип кәткәнлири Һәммигә Қадирниң ялқунлиған шан-шәриви алдида түгишиду. Һабаккук пәйғәмбәрниң 20-айәттә мундақ җакалиғанлиғи әҗәп әмәс: —


(20-айәт) «Бирақ Пәрвәрдигар Өз муқәддәс ибадәтханисидидур!

Пүткүл йәр йүзи униң алдида сүкүт қилсун!»


Ишәнгүчиниң номус қилмайдиған ночи, худасиз адәмләрниң күчлүк болуп тәхтләргә чиқишидин әнсиришиниң һаҗити йоқ. Худа әрштин мошу ишларға хатирҗәмлик билән қараватиду вә һәр бир ишта әң ахирқи сөз Униңки болиду.

Китап Һабаккукниң дуаси вә мәдһйиси билән ахирлишиду (3-бап). Бирақ бу дуаси «Пәрвәрдигарниң күни» көрсәткән бир аламәт көрүнүш билән арилашқан. Көрүнүштә Худаниң бекиткән Вәкилиниң инсан шәклидә йәр йүзигә Худаниң ғәзәплик җазасини елип берип, барлиқ әлләрни сораққа тартишқа чүшидиғанлиғи көрүниду. Инҗилдин билимизки, Худаниң бу Вәкили Рәб Әйса Мәсиһтин башқа бири әмәс. Тәвраттики «Йәшая» 63-бапта көрситилгәндәк дунияға қайтип кәлгинидә У авал дәҗҗалниң Исраилни йоқитишқа жиққан қошунлири билән җәң қилишқа Едом (һазирқи иорданийә)дики Бозраһ шәһири үстигә чүшиду. Йәшая пәйғәмбәрниң көргини Һабаккук көргән аламәт билән бир болиду: «Тәңри Темандин, Пак-Муқәддәс Болғучи Паран теғидин кәлди» (3:3). Теман вә Паран теғи дәл Едом тәвәсидики җайлар. У Едомдин өтүп Йерусалимдикиләрни Йерусалимни қоршувалған дүшмәнлиридин қутқузуш үчүн «Зәйтун теғи»ға чүшиду («Зәк.» 14-бап). Бу вақиәләрни қисмән тәсвирләйдиған бешарәтләр Һабаккукниң дуа-мәдһийә сөзлири оттурисида (3-15-айәтләрдә) көрүниду. Бу айәтләр Худаниң җававиниң үчинчи қисми болди; пүтүн җаһанни сораққа тартқучи, йәни Рәб Әйса Мәсиһниң қайта пәйда болуши билән һәр бир увал вә адаләтсиз ишлар түзүтүлиду вә тинич-инақлиқ йәр йүзидә тиклиниду.


Бу һәм дәһшәтлик һәм шәрәплик аламәт көрүнүш Һабаккукни дәрмансиз қалдуриду. Бирхил кесәллик униң устиханлири ичигә киргәндәк (16) қилиду. Бирақ нәтиҗидә Һабаккук бешарәтниң хәвирини қобул қилған барлиқ ишәнгүчиләр билән биллә, өзини Худаниң көйүмчанлиғиға сәвир-тақәт билән тапшуралайдиған болди. Һәтта Бабиллиқлар таҗавуз қилған күнидәк вақитлардиму бешарәтни қобул қилғучилар техиму хатирҗәмликкә егә болуп өз Худасидин шатлиниду: —


«Чүнки әнҗир дәриғи чечәклимисиму,

Үзүм таллирида мевә болмисиму,

Зәйтун дәриғигә қилған әҗир йоққа чиққан болсиму,

Етизлар һеч аш бәрмигән болсиму,

Қотандин қой падиси үзүлгән болсиму,

Еғилда кала падиси йоқ болсиму,

Мән һаман Пәрвәрдигардин шатлинимән,

Маңа ниҗатимни бәргүчи Худайимдин шатлиққа чөмүлимән;

Пәрвәрдигар, Рәб, мениң күч-қудритимдур;

У мениң путлиримни кейикниңкидәк қилиду;

У мени жуқури җайлиримға маңғузиду!»  (3:17-19)


Тәңри Теғи үстидин жүгүрүп өтүватқан явайи қойларни көргән һәр қайси киши бу мәнзирини чүшиниду. Қойлар худди бемалал һалда бир хәтәрлик чоққидин башқа бир хәтәрлик чоққиға сәкрәп аққан судәк өтиду. Уларниң бундақ қилчә иккиләнмәй, қилчә арисалди болмай, әплик, яришимлиқ меңишлириниң қапийиси дәл җайиға чүшкән, ритими йеқимлиқ бир шеир дегили болиду. Дәл шуниңдәк Худа шу тәриқидә иман-ишәши бар адәмниң һаятида улуқлиниду.


Шуңа биз Һабаккукниң дәрдлик дад-пәрядидин үгинимизки: —


(1) Иман-ишәш билән һаят яшайдиған һәққаний адәм Худаниң ишини қилидиған йолни қобул қилиду.


(2) Худа пат-пат бәзи әлләрни яки шәхсләрни уларниң ахмақлиғи билән җазалайду. Барлиқ гуна ахир берип өз-өзини йоқитидиған бир нәрсидин ибарәттур.


(3) Ахирида бу аләмдики барлиқ адаләтсизликләр, увал ишлар Мәсиһ-Қутқазғучи бу дунияға қайтип кәлгәндә оңшилиду.


Һәмдусана!


Амин!