Тәврат 28-қисим
«Һошия»
(Һошия пәйғәмбәрниң китави)
Кириш сөз
Пәйғәмбәр тоғрисида
Биз Һошия пәйғәмбәрниң атисиниң «Бәәри» екәнлигини билгинимиздин сирт, униң арқа көрүнүши тоғрилиқ һеч қандақ мәлуматқа егә әмәсмиз. У Исраилниң («шималий падишалиқ» яки «Әфраим» дәпму атилиду) шималий падишалиғида бешарәт бәргән. Униң бәргән бәзи бешарәтлири Йәһуда (җәнубий падишалиқ) тоғрилиқтур.
Йезилған вақит
Һошия Йәһуданиң төрт падишасини вә Исраилниң бир падишасини тилға алиду, у мошу падишаларниң дәвридә бешарәтләрни бәргән. Һошияниң биринчи оғли туғулғанда, у Исраилдики «Йәһу сулалиси»ниң ахирлишиши, йәни «Йәрәбоам (II)»ниң өлүми тоғрилиқ бешарәт бәргән. Шуңа билимизки, униң бешарәтлири шу падишаниң өлүмидин аз дегәндә бир жил илгири, йәни миладийәдин илгәрки 754-жили башланған. У аз дегәндиму йәнә 40 жилғичә, йәни миладийәдин илгәрки 715-жилиғичә давамлиқ бешарәт бәргән. Униң пәйғәмбәрлик хизмити Исраилниң шималий қәбилилириниң Асурийә империйәси тәрипидин сүргүн қилиниши, демәк Исраилниң әң ахирқи алтә падишалиғиниң қалаймиқан дәвригичә йәткән. Бирақ у падишалиқниң бу алтә падишасидин һеч қайсисиниң исмини тилға алғучилиғи йоқ дәп қариған болса керәк. У Амос, Микаһ һәм Йәшая пәйғәмбәр билән замандаш еди; Амосқа охшаш униң бешарәтлириму шималий падишалиққа қаритилған. Һошия пәйғәмбәр Амосниң бәзи сөзлирини нәқил кәлтүриду.
Тема
Бала вақтимизда чоңларниң дунияси бизгә бәк ғәлитә вә сирлиқ туюлатти. Һәммидә улар бәлгүлимиләрни бекитәтти — бу немидегән зор күч-һоқуқ-һә! Уларниң йәнә пул-дунияси бар (уларда чоқум пул бар дәп ойлайттуқ) — «Бу немидегән зор әркинлик-һә! Улар немишкә бу пулни ойнашқа хәҗлимәйдиғанду?!» дәп ойлаттуқ. Әгәр биздә шунчә күч-һоқуқ, шунчә кәң әркинлик болған болса, биз балилар немә ишларни қилаттуқкин таң!
Биз чоң болғандин кейин, ишларниң һазир өзимизниң балилиримизға көрүнгәндәк унчә аддий болмайдиғанлиғини билимиз. «Күч-һоқуқ» сеһирлик бир әңгүштәр әмәс. Бирақ бизниң Худа тоғрилиқ болған ой-пикримиз балиларчә аддий болуши мүмкин — «Худа шунчә зор күч-һоқуққа егә, униңда халиғанчә ишлитәләйдиған шунчә байлиқ-әркинлик барғу,... әгәр Худа дәрвәқә «Һәммигә Қадир», шуниңдәк «Һәммидин меһриван» болса, у немишкә рәзилликни дуниядин бирақла елип ташлимайду? Немишкә һәммә адәмни бирақла «дурус» қиливәтмәйду...?».
Һошия пәйғәмбәр бизгә бу мәсилиниң йәнә бир тәрипини — йәни, Худаниң тәрипини — бизгә ечип бериду. Худа Һошия арқилиқ бизгә бәхитсиз бир аилини тонуштуриду. Бу аилә пәқәт бәхитсиз болупла қалмай, бәлки еғир мәсилигә дуч кәлгән бир аилә — Худаниң Өз аилисидур. Худа Өзини мошу мәсилилик аилидики һеч ким сүрүштүрүшкә петиналмайдиған мустәбиткә, яки өзини интайин сөйидиған бала-җақилири бар бир атиға әмәс, бәлки аяли ташлап кәткән бир әргә, өз өйидә туруп яттәк болуп қалған, балилири тезла һалакәткә маңидиған бир атиға охшитиду.
Әнди мошундақ әһвалда Худаниң «Һәммигә қадир» болушиниң вә униң қалтис тәдбирлириниң немә роли болсун? Бундақ аилидики мәсилигә «пассип чидаш» тоғра амал әмәс, буниңдин һеч нәтиҗә чиқмайду, әлвәттә. Бирақ зор күч-һоқуқини көрситидиған «зорлуқ» тактикиларму тоғра амал әмәс. Мошундақ қорқутушниң нәтиҗиси аялниң «дедәктәк» титриши, балиларниң дәһшәт-қорқунучтин бешини ичигә тиқивелиши болиду, халас. Мундақ қорқунуч ичидә турған никаһ вә аилә толиму муһәббәтсиз вә әһмийәтсиздур. Әр-аяллиқ вә ата-балилиқ мунасивәтләр мошундақ бузулған болса уни тезла әслигә кәлтүрүшкә амал йоқтур — һәтта «Һәммигә қадир» үчүнму шундақтур. Ойлимиған йәрдин, Һошиядәк еғир-бесиқ бир пәйғәмбәргә Худа тосаттин мундақ дәйду: «Барғин, паһишә аялни өз әмриңгә алғин» — чүнки (қисқартип елинди) «Мән өзәм силәр Исраил билән вәдилишип әһдиләшкинимдә, Мәнму дәл шуниңға охшаш бир ишни қилған». Шуниң билән Худаниң бу дәрд-әләмлик ишлири Һошияда әйнән реаллиққа айландурулиду (1-бап, 2-айәт).
Биз ойлаймизки, Һошияниң көңлидә бу бечарә ала көңүл аял Гомәргә нисбәтән аллиқачан бирхил муһәббәт пәйда болған болса керәк (муһәббәт йоллири интайин сирлиқтур) бирақ Худа баштин башлап униңға Гомәрниң қандақ екәнлигини көрсәткән еди — шуңа Һошия чоқум дәсләптә бу никаһға нисбәтән: «Никаһимиз оңушлуқ болмайду» дәп ойлиған еди. Гомәр суюқ, алакөңүл бир аял, у һә дегәндила Һошияни ташлап кетиши мүмкин еди. Улар аилә қурушқа башлиди; у Һошиядин бир оғул туғди. Кейин йәнә икки бала туғулди — улар Һошияниң әмәс еди. Гомәр дәрвәқә уни ташлап кәтти, Һошияни рәсва қилди — бирақ узун өтмәй Гомәр өзиниму рәсва қилди; чүнки униң ашниси өзигә охшаш әрзимәс вә инсапсиз бир киши болуп чиқти. Узун өтмәй Гомәр униң бурнидин йетиләп маңидиған бир қули вә мәһбуси болуп қалди. Гомәр өйгә қайтишниму ойлимайтти; қайтиш имканийитиниму қәтъий йоқ, дәп ойлиған болуши мүмкин еди. Кейин уни издәп барғини йәнила униң ери Һошия болди; Һошия униң көңлини елип уни өйгә қайтишқа ишәндүрүши керәк болупла қалмай, у йәнә Гомәрни қуллуқтин сетивелиши керәк еди. Бу униң үчүн асан әмәс еди; у һәқниң бир қисмини пулда, бир қисмини таварда төлиди. Бу пәқәт бир «қайтурувелиш содиси» әмәс еди; чүнки Худа униңға: «Барғин, йәнә ашниси тәрипидин сөйүлгән вә зинахор бир аялни сөйгин; Мән Пәрвәрдигарниң Исраилға (гәрчә улар ят илаһлар тәрипигә өтүп кәткән болсиму) көрсәткән сөйгүсидәк уни сөйгин» (3:1)
Бундақ «үч булуңлуқ муһәббәт»ни һәл қилишта биз «күч-һоқуқ»ниң яки зорлуқниң аз ишлитилгәнлигини көримиз; чүнки «күч-һоқуқ»ниң өзи ялғуз һечнимини һәл қилалмайду. Буниң орнида азап-оқубәт, иза-аһанәт, сәвир-тақәтлик күтүш, йүз туранә сөзлишиш, йелинип-ялвурушла ахирида бир-биригә қайтидин бағлинишни елип келиду. Худа инсанға әркинлик вә таллаш йолини тәғдим қилғандин кейин У Өзиму мошу әркинликни һеч қачан дәпсәндә қилип баққан әмәс.
Мунасивәтләрни әслигә кәлтүрүшкиму бәдәл төләш керәк; әң еғир бәдәл пул әмәс, бәлки рәт қилишқа яки «кона зиддийәткә тегиш»тин чиққан хапилиққа тәвәккул қилиш, уқушмаслиқларни аста-аста йоқитиш, мунасивәтниң давамлишишиға вә техиму гүллинишигә ахирғичә бәл бағлаштин ибарәттур. «Мән уни Өзәмгә бәнд қилимән ...Мән униң көңлигә сөзләймән...» — дәйду Худа, вә: «Мән сени әбәдил-әбәт Өзәмгә бағлаймән» (2:14, 19). Һошия аялиға өзиниң башқилар билән биллә болмайдиғанлиғини, Гомәрниңму башқилар билән болмаслиғини ейтиду: — «Мән униңға «Сән мән үчүн узун күнләр күтисән; сән паһишилик қилмайсән, сән башқа әрниңки болмайсән; мәнму сән үчүн охшашла күтимән» — дедим» (3:2-3).
Мана бу алдинқи үч бапниң һекайиси вә китапниң биринчи қисми. Иккинчи қисми Һошия пәйғәмбәрниң һәр қайси йәрдә вә сорунда йәткүзгән бир қатар айрим-айрим хәвәр-бешарәтлиридин тәркип тапқан болуши мүмкин (йәнә он бир бап). Мошу йәрдә дегүмиз келидуки, Һошияниң никаһидики чоңқур азап вә дәрд-әләмлири униң көңлини Худадин кәлгән хәвәрләрни қобул қилишқа тәйярлиған. Шуниң билән у шу хәвәрләрдики күчлүк қизғинлиқ, өтүнүш, агаһландуруш вә чоңқур дәрдләрни авал чүшинишкә, андин йәткүзүшкә лайиқ қурал болуп чиқти. Пәйғәмбәрләр һәргиз «кәчлик хәвәр диктор»и яки Худаниң «микрофон»и әмәс. Худа өз хәлқигә көйүнидиған адәмләрни ишлитиду; улар ейтқан улар өзлириниң иш-һәриқәтлири уларниң йәткүзидиған Худаниң сөз-каламиниң көп тәрәпләрдә җисманий бир ипадиси болиду; демәк, улар өзлири шу сөз-калам билән «бир болиду».
Бу җәһәттин вә башқа көп җәһәтләрдин ейтқанда, Худаниң Тәвраттики пәйғәмбәрләрниң хизмәтлири арқилиқ көрсәткән ахирқи, шундақла әң улуқ мәхсити болса Мәсиһ Әйсаниң дунияға келишигә тәйярлиқ көрүштин ибарәт еди. Мәсиһ Әйсаниң Өзи «Худаниң Сөзи» «Калам» дәп атилиду. Демәк, Униң Өзи Худаниң бизгә йәткүзмәкчи болған хуш хәвиридур. Инҗилда: «Калам инсан болди һәм аримизда маканлашти; вә биз Униң шан-шәривигә қаридуқ — у шан-шәрәп болса, Атиниң йенидин кәлгән, меһир-шәпқәт вә һәқиқәткә толған бирдин-бир йеганә Оғлиниңкидур» — дәп хатириләнгән.
«Һошия пәйғәмбәр» китавиға қайтип кәлсәк, биз униң бешарәтлиридин шуни чүшинип житимизки, Худа, Худаниң Өз хәлқи Исраил вә Исраилниң көңлини аздурмақчи болған «Худаниң рәқиплири» (йәни һәр хил бутлар) арисидики мунасивәт аддий бир «үч бүҗәклик» мунасивәт әмәс, бәлки «көп тәрәплик» мунасивәттур; Исраилниң көңли көп тәрәпкә тартиду: —
(1) |
Һәр хил бутларға, болупму «Баал»ларға чоқунуш; (бу чоқунуш Худаға вапасизлиқ болуп, роһий җәһәттә паһишилик һесаплиниду); |
(2) |
Чириклик; каһинларниң өз имтиязлирини өз мәнпәәтигә ишлитиши; |
(3) |
Худаға таянмай, башқа бутпәрәс әлләр билән иттипақлишиш; |
(4) |
Һәр хил зулум-зораванлиқ вә зинахорлуқ; |
Буниңға қарита Худаниң инкаси: «Мәйли, улар қуруп кәтсун» дегән болса адил болатти. Бирақ У Исраил билән Муса арқилиқ әһдә түзгән еди; әр өз аялиға әһдә түзгәндәк, У уларға нисбәтән һәрдайим әһдисидә турғучи Худадур. У өтүниду, өкүниду, агаһландуриду, уларниң ишлириға зор күчи билән қол салиду, Өз һөкүмлирини көрситиду; биз көп қетимлап җаза елип келидиған ахирқи сөз һазир ейтилип болди, дәп ойлаймиз, андин Худа йәнила уларға рәһим-шәпқәт, товва қилиш пурситини тутуп туриду.
Өз җәмийитимиздә көрүлгән қалаймиқанчилиққа қарита тәдбир қоллиништа мундақ үч хил пикир еқими бар: Бири: — «Тәмкин болайли» «Биз арилашмисақчу, бу унсурлар өз бешини йәйду, өз палтиси билән өз путини чапиду». Йәнә бири: «Қаттиқ қоллуқ болмисақ болмайду — техиму чиң түзүм, техиму күчлүк тәрбийә, техиму қаттиқ җазалар керәк» — дәйду. Үчинчи бир еқим: «Рәһимдил болайли — биз йолдин чиққанларға мулайимлиқ, рәһимдиллиқ көрситишимиз керәк. Хәқләрниң виҗданиға сөз қилишимиз керәк» — дәйду. Бу тәдбирләрдин бири йәккә-йеганә ишлитилсә, һәргизму купайә қилмайду, шуниңдәк анархизм-һөкүмәтсизликкә, ички урушқа яки муштумзорлуққа чоң бир йочуқни қалдуриду. Қариғанда бу үч яки униңдинму көп тәдбирдин болған бир жуғурулмини ишқа селиш керәк; бу мурәккәп бир мәсилә үчүн мурәккәп бир хил амал һесаплиниду.
Худа Һошия арқилиқ Өзини «тәмкин» көрситиду: «У Өзини тартип улардин жирақлашти» (5:6), «Әфраим бутларға чаплашти; униң билән һеч кимниң кари болмисун!» (4:17), «Улар шамал териған, әнди қара қуюнни ориду» (8:7); У йәнә Өзини «қаттиқ қоллуқ» көрситиду: «Мән Әфраимға ширдәк болимән», «У улар (Исраил)ниң қәбиһликлирини есигә кәлтүриду, уларниң гуналирини җазалайду» (5:14, 9:9); шуниңдәк болупму Өзиниң «мулайим, рәһимдил»лиғини ипадиләйду: — «Мән қандақму сени ташлап қойимән, и Әфраим?», «Мән уларни «арқиға чекинишлиридин» сақайтимән» (8:11, 14:4). Демәк, Худаниң рәһимдил меһри-шәпқәтлирини көрситиш җәһәттә пәйғәмбәрләр арисидин Һошияниң алдида туридиғини йоқ. Һошия вә Гомәрниң ахирқи әһвали қандақ болди? У бу һекайиниң айиғини ейтмайду; Һошияниң көңүл бөлидиғини өзи тоғрилиқ әмәс, бәлки Худа тоғрилиқ хәвәрни бизгә йәткүзүштин ибарәт. Бирақ Худаниң Исраил билән болған мунасивити ахир берип (ахирқи бапта) Исраилниң чин дилидин товва қилип Өз йениға қайтиши билән ахирлашқандәк, Һошияниң Гомәр билән болған мунасивити охшашла бәхитлик ахирлашқан дәп үмүт қилишқа петиналаймиз. Биз «қошумчә сөз»имиздә йәнә Исраилниң келәчики үстидә азрақ тохтилимиз.
Исраиллар Худани вә Униң өтүнүшлирини өзидин нери қилиш үчүн техиму көп «диний» паалийәтлирини авутқан. У дайим: «Биз техиму көп қурбанлиқларни елип келимиз» дәп ойлайду. Худа улар тоғрисида: «Улар қурбанлиқларға амрақ» — дәйду. «Улар қой падилири вә кала падилирини елип Пәрвәрдигарни издәшкә бариду» — бирақ Уни издәп тепиш йоли у әмәс. Булар пәқәт нәрсиләрла, халас — Худа адәмләрни халайду — йәни чин көңлидин товва қилған, өзлирини Худаға беғишлиған, пүтүнләй вә мәңгү Өзиниңки болған адәмләрни халайду. Китапдики барлиқ қаттиқ тәнқитләр, кинайилик тәсвирләшләр, қорқунучлуқ бешарәтләр вә җиддий өтүнүшләр дәл мошу мәхсәтни көздә тутиду. Китап бу дәрд-әләмләрниң әң ахирқи мевиси билән ахирлишиду; Худаниң Исраил билән болған бу бәхитсиз никаһи, Һошияниңкидәк җиддийчилик вә асийлиқ билән әмәс, бәлки арамхудалиқ, хатирҗәмлик, хошаллиқ билән толған бир никаһ болиду. Худаниң Исраил билән никаһ мунасивәтидики «зимистан қиш» өтүп, гүлләр бәрқ уруп чечәклигән баһар пәсли һаман йетип келиду. Худаниң Өзигә садиқ болған аяли Исраил ахирда Өз йенида туриду!
«Баал»лар тоғрилиқ
«Баал» тоғрилиқ азрақ чүшәндүрүп өтәйли. «Баал», «әр» (ерим) вә «ғоҗайин» дегән мәнада болуп, әслидә Худани тәсвирләшкә ишлитилидиған сөз еди. Қедимки вақитларда Исраиллардин исимлири «Баал» дегән сөзни өз ичигә елип қоюлған исимлар бар еди. Шу чағда бу сөз тоғра мәнада ишлитилгән еди. Бирақ Исраилниң әтрапидики әлләрниң көпинчиси бу сөзни өз бутлирини тәсвирләш үчүн ишләткән. Шуңа Исраил бутпәрәсликкә алдинип кәткәндә: «Мана, «Баал», йәни Худайимиз» дегән. Ят әлләр үчүн «Баал» мол һосулға вә маллириниң яхши нәсилләндүрүлүшигә капаләтчи болған. Уни бу ишларға убдан селиш үчүн улар униң қурбангаһиниң йенида мәхсус «Баал»ға атиған паһишә аяллар билән ятатти; «Баал» бу ишларни көргәндә «өз вәзиписини есигә елиш керәк еди». Униң үстигә «Баал» «тәләп қилған қурбанлиқлар» пәқәт қой-калила әмәс, йәнә инсанлар болатти. «Баал» адәттә мозай яки буқа шәклидә ясилатти.
Тәрҗимимиздә биз Тәвратшунасларниң тәтқиқатлиридин, болупму Йәһуди алим «Доктор Арнолд Фрухтенбаум», америкилик алим «Профессор Давут Хуббард» вә әнгилйәлиқ алим «Дерик Киднер»ларниң әсәрлиридин пайдиландуқ. Мәзкур «кириш сөз»дә биз Киднер әпәндимниң «кириш сөз»идин көп сөзләрни нәқил кәлтүрдуқ.
Мәзмун: —
1-3-баплар: Мәсилиләргә толған бир аилә
4-14-баплар: Һошия пәйғәмбәр Исраилға йәткүзгән бир нәччә хәвәр-бешарәтләр.
••••••••
Қошумчә сөз
Әнди Һошия пәйғәмбәр бүгүн бизгә немиләрни дәйду? У һеч болмиғанда бизгә төвәндикиләрни уқтуриду: —
(1) Худа бәзиләр тәсәввур қилғандәк биздин толиму жирақ болған бир сеһиргәр әмәс. Шундақла У Өзи бизгә бекиткән әркинликкә яки таллаш имканийәтлиримизгә дәхли қилип бизни «машина адәмләр» қатарида контрол қилидиған Худа әмәстур. Әгәр биз әркинликлиримизни хата яки қалаймиқан ишләтсәк, ундақ ихлассизлиқ бир адәмни, никаһни, аилини яки әлни һалакәткә елип бариду.
(2) Худа меһир-муһәббәтни көрситиштә У һеч билгүчиләрни, һеч сөйүлмигәнләрни, сөйүмлүк болмиғанларни, әрзимәсләрни сөйиду; қисқиси, пүткүл дуниядикиләрни сөйиду; уларни қутқузуш үчүн һәр қандақ бәдәл төләшкә тәйяр туриду.
(3) У һәргизму «үч бүҗәклик муһәббәт»ниң бир бүҗиги болушқа яки «төрт күнлүк никаһ»қа рази болмайду. Униң үчүн никаһ яки башқа мунасивәт болсун, толуқ, садиқ, мәңгүлүк муһәббәттин болуши керәкки, униңдин азрақму кам болса һәргиз рази болмайду.
Һошияниң бешарәтлири, Исраилниң келәчики
(1:11) «Исраил балилири вә Йәһуда балилири биргә жиғилиду, өзлиригә бирла башни тикләйду вә турған зиминдин чиқиду; чүнки «Йизрәәлниң күни» улуқдур!»
Бу сөз вә башқа бешарәтләргә қариғанда, «Исраил» вә «Йәһуда» ахирқи заманда йәнә бирләшкән бирла хәлиқ — «бир башлиқ» хәлиқ, «Қутқазғучи-Мәсиһ»ниң йетәкчилигидә болған бир хәлиқ болиду. Әмәлийәттә «Исраил» яки «Әфраим»ниң Йәһуда билән бирләштүрүлүши аллиқачан башланған. Бизниңчә буниңда аз дегәндиму төрт басқуч бар: —
(1) Асурийә империйәси таҗавуз қилғинида бәзи Исраиллар Йәһудадин панаһ издиши мүмкин еди («2Тар.» 15:8-15, 30-31 бап, 33:1-9)
(2) Йәһуда Бабил империйәсигә тарқитилип сүргүн қилинғинида, шүбһисизки, (70 жил илгири Асурийәгә сүргүн қилинған) Исраил қәбилилиридикиләр билән учрашқан вә бирләштүрүлгән. Буниңға испат, Йәһудийлар сүргүнлүктин Пәләстингә қайтип кәлгәндин кейин, өзлирини көп қетим «Исраил» вә «он икки қәбилә» дәп атиған (мәсилән, Тәврат «1Тар.» 9:1-3, «Әзра» 1-2-бап, 8:35, «Нәһ.» 1:6, 7:7, 11:3 қатарлиқлар).
(3) Бизниңчә 1-бап, 10-айәттики бешарәт (төвәндики айәтләрни көрүң) кәлгүсидики «җисмамий Исраил»ниң әмәлгә ашурулуши болиду. «Җисманий Исраил» дегинимиз, Худа уларға мирас қилған Қанаан зиминида кәлгүсидә туридиған Исраил хәлқини көрситиду. Исраилниң қәбилилиридин йоқап кәткән көп кишиләрниң зади ким вә қәйәрдә екәнлигини һеч ким билмигини билән бир Худа убдан билиду.
(1:10) «Бирақ Исраилниң балилириниң сани деңиздики өлчигили яки саниғили болмайдиған қумдәк көп болиду; «Силәр Мениң хәлқим әмәссиләр» дейилгән җайда шу әмәлгә ашурулидуки, уларға: «Силәр тирик Тәңриниң оғуллири!» — дейилиду».
Расул Павлус бу сөзниң Мәсиһкә ишәнгән «ят әлләр (Йәһудий әмәсләр) болған бизләр»ни көрситидиғанлиғиниму Инҗилда ейтиду: —
«Шуниң билән Өзиниң рәһим-шәпқитиниң нишани қилған, Өзи шан-шәривигә муйәссәр болушқа алдин-ала тәйярлиған «қачилар»да, йәни Өзи Йәһудийлар арисидинла әмәс, бәлки әлләр арисидинму чақирған бизләрдә шан-шәривиниң чәксизлигини намайән қилиш үчүн шундақ қилишни халиған болса, буниңға немә болатти?
Бу худди Худаниң Һошия пәйғәмбәр арқилиқ ейтқинидәк: —
«Әсли хәлқим һесапланмиған хәлиқни хәлқим,
Әсли сөймигәнләрни сөйгәнлирим дәймән»;
Вә йәнә: — «бурун уларға: «Силәр Мениң хәлқим әмәссиләр» дейилгән җайда,
Кәлгүсидә дәл шу җайда уларға «Тирик Худаниң оғуллири!» дегән нам берилиду».
(Инҗил, «Римлиқларға, 9-бап, 23-26 айәт)
Шуңа «Ким дана болуп, бу ишларни чүшинәр? Чечән болуп, буларни биләр»...
«Өзәңлар билән биллә сөзләрни епкелиңлар, Пәрвәрдигарниң йениға қайтиңлар;
Униңға: «Барлиқ қәбиһликни кәчүргәйсән,
Шапаәт билән бизни қобул қилғайсән,...
Чүнки Сәндинла житим-йесирләр рәһим-шәпқәт тапиду» — десун!
Шуниңдәк Худа бизгә: —
«Мән уларни «арқиға чекинишлири»дин сақайтимән, Мән уларни чин көңлүмдин халап сөйимән; чүнки Мениң ғәзивим униңдин янди. Мән Исраилға шәбнәмдәк болимән;
У нилупәрдәк бәрқ уриду, йилтизлири Ливан кедир дәриғидәк йилтиз тартиду; униң бихлири шахлап йейилиду, униң гөзәллиги зәйтун дәриғидәк, пуриғи Ливан кедириниңкидәк болиду» — дәйду! (14:9, 2-6).