Инҗил 19-қисим 

«Ибранийларға»



Кириш сөз


Өзиңизни миладийә 60-жили Пәләстиндә туруватқан, Мәсиһгә әгишиватқан бир Йәһудий етиқатчи дәп тәсәввур қилсиңиз. Шу вақитларда етиқатчи болуш дегәндәк алқишлинарлиқ иш әмәс еди дәйттиңиз, әлвәттә! Дәрвәқә, бир тәрәптин: «Қәйсәр император — Рәбдур» дейишниң орниға, «Әйса — Рәбдур» дәп етирап қилғучи яки җакалиғучи һәр қандақ киши Рим империйәсидики һөкүмранлар тәрипидин қаттиқ җазаға тартилиду, дәп елан қилинған. Бу җаза бәлким өз өйи вә тәәллуқатларниң һәммиси мусадирә қилинишни өз ичигә алған болуши мүмкин еди. Йәнә бир тәрәптин өз жутдашлириңиз Мәсиһгә бағлиған етиқадиңиз түпәйлидин сизни «капир» дәп чақиратти. Чүнки улар Мәсиһниң Өз Өзини «Худаниң Оғли» дәп етирап қилғанлиғи түпәйлидин Уни күпүрлүк қилғучи, әслидила чапрас яғачқа миқилиниш җазасиға лайиқ болғучи дәп һесаплайтти. Сиз кочиларда маңғанда улар сиз билән саламлашмай, сизгә йеқин кәлмәй сизни айлинип өтүп кетиду. Базарға чиққиниңизда улар сиз билән сода қилишни рәт қилиду яки сизгә нәрсә-керәкләрни сетип бәрмәйду. Бәлким һәтта бириси алдиңизға келип йүзиңизгә нәччини түкүриду. Улар мәркизий ибадәтханиға кирмигәнлигиңиз, шундақла шу йәрдә өз гунайиңизни тиләйдиған қурбанлиқларни сунмиғанлиғиңиз үчүн сизни йәнә «худасиз», «напак», «һарам» дәп чақириду, һәтта балириңизниң мәктәпкә киришиму мүмкин болмайду; сизниң аммивий ибадәт соруни, шундақла җәмийәтниң мәркизи болған, Тәврат тәлими берилидиған «синагог»қа киришиңизгә техиму болмайду. Гәрчә жутдашлириңиз һоқуқ тутқан Римлиқларға өч болсиму, сизни җазалансун дәп уларниң алдида «У Мәсиһий» дәп әрз қилип сатқунлуқ қилишқа тәйяр туруши мүмкин. Қисқиси, сиз «талада» қалисиз.


Ушбу мәктуп мошундақ қийинчилиқта турған етиқатчиларни риғбәтләндүрүш үчүн йезилған. Бундақ бесим астида етиқадини етирап қилишта тәврәнгәнләрму аз болмиған вә шуниң билән бир вақитта Әйса Мәсиһниң барлиқ гуналар үчүн толуқ вә пүтүнләй кәчүрүм тәминлигәнлигигә гуман қилишқа башлиғанларму хелә болған. Нәтиҗидә, бәзиләр қайтидин ибадәтханиға келип шу йәрдә Тәвратта тәләп қилинған кафарәт («гуналарни япидиған») қурбанлиқлирини сунушқа башлиған. Бәлким буларниң көпинчисиниң ундақ қилиши җәмийәттин қорқуп, җәмийәт тәрипидин аста-аста қайтидин қобул қилиниши үчүн еди. Ундақ «қайтқан» адәмләр бәлким «жумилақ тавуз» дәп мәсқирә қилинған болуши мүмкин; лекин һәрһалда уларниң зиянкәшликкә учриши, чәткә қеқилиши тохтиған болатти.


Әнди муәллип мошу тәвринип қалған ибраний кишиләргә қандақ гәп қилиду? Уларға қандақ мәдәт бериду? У асасән Мәсиһниң Муса пәйғәмбәргә чүширилгән әһдисидики барлиқ ишлардин, барлиқ пәриштиләрдин вә барлиқ пәйғәмбәрләрдин һәртәрәптә үстүн туридиғанлиғиға, у васитичи болған әһдиниң башқа һәммә әһдидин үстүн туридиғанлиғиға һәмдә каһинлиғиниң жүксәклигигә күчлүк испат бериду. Оқурмәнләр мәктупни оқуғанда буларни көрәләйду. Муәллипниң бу хетида Тәвраттин, болупму униңда хатириләнгән бешарәтләрдин көп сөз нәқил алғанлиғини һәмдә қериндашларниң гувалиқлирини көрсәткәнлиги рошән көрүниду.


Қизиқ иш шуки, муәллипниң салаһийити бизгә намәлум. Мәктупта у өзи тоғрилиқ сөзлимәйду. Әнди мәктуптин у тоғрилиқ мунуларни билимиз: — (а) хәтни оқуғучилар униң ким екәнлигини убдан биләтти; (ә) у хәтни язған вақтида түрмидә яки бирхил нәзәрбәнт астида туруватқан еди (13:19); (б) униң Павлусниң хизмәтдиши Тимотийға билән мунасивити бар еди (13:23); (в) у бәкму чирайлиқ грекчә (Юнанчә) услубта язиду; (г) униң Тәвратқа, җүмлидин униңда хатириләнгән барлиқ бешарәтләргә өткүр вә күчлүк чүшәнчиси бар еди.


Бу сәвәпләрдин биз бу муәллипни Аполлос екән, дәп пәрәз қилишқа майилмиз. Аполлос грек тилида тәрбийә көргән Йәһудий еди («Рос.» 18:24-28). Расул Павлус мәктуплирида, Аполлос мениң хизмитимни толуқлайду, дәйду («1Кор.» 3:5-6, 16:22, «Тит.» 3:13ни көрүң).


Ушбу хәтниң муәллипи гәрчә өзини расул дәп атимиған болсиму, хәтниң өзидә расуллуқ һоқуқ изналири очуқ көрүниду. Дәсләптики вақитлардин башлап Худаниң пүткүл җамаити бу хәтни Худаниң һоқуқи билән кәлгән, «Муқәддәс Роһниң илһам-көрсәтмиси билән йезилған», Инҗилниң айрилмас бир қисми дәп қобул қилип кәлгән. Ишәшимиз барки, оқурмәнләргә бу иш оқуғансери айдиңлишиду.


Мәзмун: —


1. 

Мәсиһ пәриштиләрдин үстүндур (1-, 2-баплар)

2. 

Мәсиһ Муса билән Йәшуа пәйғәмбәрләрдин үстүндур (3:1-4:13)

3. 

Мәсиһниң каһинлиғи Лавийларға тапшурулған каһинлиқтин үстүндур (4:14-7:28)

4. 

Мәсиһ васитичи болған «йеңи әһдә» Муса пәйғәмбәр арқилиқ түзүлгән әһдидин тәңдашсиз дәриҗидә үстүндур (8-, 9-баплар)

5. 

Мәсиһниң қурбанлиғи Тәврат дәвридики, «бешарәтлик көләңгә» болған барлиқ қурбанлиқларниң һәммисини бесип чүшүп адәмни гуналарниң толуқ кәчүрүмигә вә мәңгүлүк һаятқа ериштүриду (10-бап).

6.

Бизгә йол көрситидиған, етиқатта «йол башламчи» болғанлар (11-бап)

7. 

Худаниң тәрбийисини қобул қилип униң қорқунучида меңиш (12-бап)

8. 

Ахирқи несиһәт, җекиләшләр, тиләкләр вә саламлар (13-бап).


••••••••



Қошумчә сөз


Мәзмунни қайтидин йәкүнләш

Әнди муәллип мошу тәвринип қалған ибранийларға қандақ гәп қилиду? Уларға қандақ мәдәт бериду? Алди билән әң муһими болған Худаниң сөзи билән, болупму Тәвратта Мәсиһниң келиши вә қилған ишлири тоғрилиқ хатириләнгән бешарәтләр билән башлайду. Һәр бир Йәһудий пухра үчүн (шу дәвирдә) Тәврат, җүмлидин Зәбур толиму нопузлуқ еди; Худаниң бизгә тапшурған сөзи дәл мошу дәп қарилатти. Шуниң билән у: — (а) Тәвратта хатириләнгән бешарәтләрдин вә (ә) у Әйса Мәсиһниң яратқан мөҗизилири, тартқан азап-оқубәтлири вә өлүмдин тирилгәнлигини өз көзи билән көргән нурғун Йәһудий етиқатчиларниң гувалиғидин дәлил елип мошу ишларни испатлайду: —


(1) 

Мәсиһ пәришитиләрдин үстүн (1-2-бап)

(2) 

У Муса вә Йәшуа пәйғәмбәрләрдин үстүн (3-4:13)

(3) 

Униң каһинлиғи Лавийларға тапшурулған каһинлиқтин үстүн (4:14-7:28)

(4) 

У васитичи болған йеңи әһдә Муса пәйғәмбәр арқилиқ түзүлгән әһдидин чәксиз үстүн туриду (8-9-бап)

(5) 

Тәврат дәвридики барлиқ қурбанлиқлар Мәсиһниң ахирқи қурбанлиғини алдин-ала көрситидиған «бешарәтлик көләңгә» сүпитидә болған; Мәсиһниң қурбанлиғи уларниң һәммисиниң орнини бесип адәмләрни гуналарниң толуқ кәчүрүмигә вә мәңгүлүк һаятқа ериштүриду.

(6) 

Булардин әң муһими, Мәсиһ Худаниң Оғли, шундақла худалиқ тәбиитидә болғанлиғи үчүн (Худа тәрипидин яритилған әмәс, бәлки әзәлдин Худа билән тәң мәвҗут еди), инсанлар Униңға худди Худаниң Өзигә сөз қилғандәк сөз қилиши вә уни һөрмәтлиши керәк (мәсилән, 1:1-14, 7:1-3, 13:8ни көрүң).


2:10  Қандақ йол билән бир ишни «Худаға лайиқ кәлди» дәп һесаплиғили болиду?

«Чүнки пүткүл мәвҗудатлар Өзи үчүнму һәм Өзи арқилиқму мәвҗут болуп туруватқан Худаға нисбәтән, нурғун оғулларни шан-шәрәпкә башлиғанда, уларниң ниҗатиниң йол башлиғучисини азап-оқубәтләр арқилиқ камаләткә йәткүзүшкә лайиқ кәлди»


Бу җүмлә пәқәт «Худа өзи «лайиқ көргәндәк» мәлум бир йол билән иш көргән» дегәнлик әмәс, бәлки Худаниң азап-оқубәтни тартишлири арқилиқ бизни қутқузуш үчүн Мәсиһни әвәткини «Униңға лайиқ еди» дегәнликтур. Бу айәттә йәнә бир чоң соал бар: — «Мәсиһ (мукәммәллик Униң әйни өзидур!) қандақ йол билән «камаләтгә йәткүзүлиду»?!


Биринчи нуқтида, буниң ичидики мәна, Худа Өзиниң бу азат қилиш әмәли арқилиқ аләм алдида әслидики әхлақий шәрәптин техиму улуқ шәрәпкә егә болди, дегәнлик. Биз Униң шәривини Мәсиһниң Өзидә, болупму һәммидин рошән болған Униң чапрас яғачтики өлүми арқилиқ аян қилинған муһәббитиниң намайәндиси билән көз алдимизда техиму гөзәлләштүрүлгән, десәк болмамду?

Иккинчи нуқтиға кәлсәк, Мәсиһ бовақ болуп туғулған күнидә әхлақ җәһәтидә мукәммәл вә пүтүнләй гунасиз болған еди, амма Униң тартқан барлиқ азап-оқубәтлири нуқтисидин мундақ десәк болиду: — 


(а) У пүтүн инсанийәткә каһин болушқа һәқиқий чүшәнчигә егә болған (5:7-9ни көрүң). Биз көп әһвалларда инсанлар учриған азап-оқубәтләр вә балаю-апәтләрни, шундақла немишкә Худаниң мәлум ишларниң бешимизға чүшүшигә йол қойғанлиғини чүшәндүрүшкә аҗизлиқ қилимиз. Лекин Мәсиһниң тартқан азап-оқубәтлиридин биз йәнә шуни ейталаймизки, бундақ ишларни Худаниң Оғли Өз бешидин өткүзгән болғачқа, худди Худа бу ишларни Өз бешидин өткүзгәндәк дәрд-әләмлиримизни пүтүнләй чүшиниду.


(ә) Мәсиһниң Голготада Худаатисиға қурбанлиқ сүпитидә сунған сап-ғубарсиз әхлақи болса пүтүнләй синақтин өткүзүлгән сап-ғубарсизлиғи еди. Ундақ болмиғанда биз (яки пәриштиләр, асмандики һоқуқ-күчләрму) униң толуқ гунасизлиғини қандақму биләттуқ?


(б) У тартқан азап-оқубәтләр арқилиқ җамаәт роһта «никаһланған қиз сүпитидә» өзигә бағланған еди. Бундақ «мукәммәллик» Адәм атимизниң «мукәммәлләштүрүлгәнлиги» яки «толуқланғанлиғи»дәк болған, дегили болиду. Чүнки Адәатимиз «кәм-кутисиз» яритилған болсиму, бирақ Худа у тоғрилиқ: «Адәмниң ялғуз туруши яхши әмәс, Мән униңға лайиқ бир һәмраһ-ярдәмчи яритимән» деди («Яр.» 2:18). Андин Һава анимиз униң беқинидин елинип униңға қошулған еди. Улар иккилиси шу чағда Худаниң «техиму мукәммәл» образ-сүрити болған еди. Мәсиһ мошуниңға охшаш йолда, Худа тәрипидин җамаәтниң Өзигә бағландурулуши билән «мукәммәләштүрүлгән» яки «толуқландурулған» (Әф.» 5:22-33ниму көрүң).


3:7-4:13 «Худаниң арамлиғи» вә «шабат күни»

Бәзи негизлик сөзләр

Худа Исраилни Мисирдики қуллуқтин қутқузуш билән биргә уларға һәммидин авал тапшурған бәлгүлимиләрниң бири «шабат күни» еди. Бу әмәлийәттә «шәнбә күни» болуп, һәптиниң йәттинчи күни еди (ибраний тилида «шабат»ниң биринчи мәнаси «тохташ» болуп, у йәнә «йәттә» дегән сөз билән мунасивәтлик). Бу күндә Исраилларниң дәм елиши уларға Худаниң уларни қуллуқтин азат қилғанлиғини әслитәтти. Адәттә қул үчүн һеч қандақ «дәм елиш күни» болмайду; қулниң һаяти һәр күнниң жигирмә төрт саитидә ғоҗайининиң илкидә болуп, егиси қачанла, немә буйруса, дәрһал әмәл қилиши керәк болиду. Әнди һазир Исраилларда чоң өзгириш болди: —


«Йәттинчи күни Пәрвәрдигар Худайиңға аталған шабат күнидур; сән шу күни һеч қандақ иш қилмайсән; мәйли сән яки оғлуң болсун, мәйли қизиң, мәйли қулуң, мәйли дедигиң, мәйли буқаң, мәйли ешигиң, мәйли һәр қандақ башқа улиғиң, яки сән билән бир йәрдә туруватқан мусапир болсун, һеч қандақ иш қилмисун; шуниң билән қулуң вә дедигиң сәндәк арам алалайду. Сән өзәңниң әслидә Мисир зиминида қул болғанлиғиңни, Пәрвәрдигар Худайиң күчлүк қоли вә узатқан билиги билән сени шу йәрдин чиқарғанлиғини есиңдә тут; шу сәвәптин Пәрвәрдигар Худайиң саңа шабат күнини тутушни әмир қилған» (Тәврат, «Қан.» 5:14-15).

Шабат күни уларниң һазир Худаниң қутқузуши билән қул әмәс, бәлки азат адәмләр екәнлигигә әсләтмә еди.


Худаниң шу қанунлири астида барлиқ адәмләр, җүмлидин қулларму дәм елиш күнидин бәһримән болғанлиғи қизиқ иш әмәсму? Бүгүнки күндә дуния бойичә «йәттә күнлүк һәптә» һәммә мәдинийәттин дегидәк орун алған, көпинчи адәмләр (қайси етиқаттин болушидин қәтъийнәзәр) һәр һәптә бир күнлүк дәм елиштин бәһримән болиду. Бу көп әлләрниң Тәврат-Инҗилни оқуп шулардин Худаниң инсанниң аман-есәнлиги вә саламәтлигини қоғдайдиған тапшуруқлирида болған даналиғини чүшинишидин кәлгән васитилик нәтиҗисидур.


Рәббимиз Әйса: «Инсан шабат күни үчүн әмәс, шабат күни инсан үчүн бекитилгән» — деди («Мар.» 2:27). Инсанларниң Худа тәрипидин арам елиши зөрүр қилип шәкилләндүрүлгән. Кишиләр қуллардәк һәптидә йәттә күн ишләвәрсә уларниң саламәтлиги шу дәриҗидә бузулидуки, давамлиқ ишлиши мүмкин болмай қалиду. Худаниң сөзидин шу хуласигә келимизки, Мәсиһкә бағлиған етиқатчиларниң һәр бири өз саламәтлигини көзләп қәрәллик дәм елиш адитини йетилдурушни нишан қилишиға тоғра келиду. Көпинчи адәмләрниң һәптидә бир күн иш-хизмитидин тохташ имканийити болуши мүмкин. Бирақ һәптиниң қайси күни болуши муһим әмәс.

Һәммимиз Йәһудий хәлқигә уларниң Худаниң бу даналиғини Тәвратта сақлап қалғанлиғи (бәзи вақитларда уларға бәкму қоллайсиз болсиму), шундақла пүткүл дунияға мәнпәәт йәткүзгәнлиги үчүн миннәтдар болушмиз лазим.

Бирақ «Худаниң арамлиғи» вә «шабат күни» дегән бу ишниң буниңдинму чоңқур әһмийити бар. 


Исраиллар Худа тәрипидин Мисирдики қуллуқтин қутқузулуп, чөл-баявандин сәргәрдан болуп кезип өтүвақтинида У Муса пәйғәмбәр арқилиқ уларға кәлгүсидики «арамлиқ» тоғрисида сөзлигән. Мәсилән, «Қан.» 12:9-10: —

«Пәрвәрдигар Худайиңлар силәргә беридиған арамлиқ һәм мирасқа техи йетип кәлмидиңлар. Бирақ силәр Иордан дәриясидин өтүп, Пәрвәрдигар Худайиңлар силәргә мирас қилип беридиған зиминға олтарақлашқандин кейин, шундақла У силәрни әтрапиңлардики барлиқ дүшмәнлириңлардин қутқузуп арам бәргәндин кейин, силәр аман-есән турғанда,...» дегәндәк.


Шүбһисизки, халайиқ мошу сөзни аңлапла «арамлиқ» бәлким «сәргәрдан болушимиз ахирлишидиғанлиғини көрситиду» дәп дәрһал ойлап қелиши мүмкин еди. Муса пәйғәмбәр өлгәндин кейин Йәшуа пәйғәмбәр уларға башламчи болуш ролини зиммисигә елип уларни Худа вәдә қилған «Қанаан» зиминиға йетәкләп берип, шу йәрдики бутпәрәс әл-жутларни һайдивәтти. Уму уларға Худа арамлиқ бәргәнлигини тилға алди. Мәсилән, Тәврат «Йәшуа» қисмида: «Пәрвәрдигар Исраилға әтраптики барлиқ дүшмәнлиридин арамлиқ берип узун вақиттин кейин...» — дәп хатириләнгән (23:1).

Бу сөз төрт йүз жилдин кейин Сулайман падиша муқәддәс ибадәтханини қурғандин кейин униң тәрипидин қайтиланған: —

«Вәдә қилғинидәк Исраилға арамлиқ ата қилған Пәрвәрдигар мубарәкләнсун; Өз қули Муса арқилиқ қилған гөзәл вәдилиридики бир сөзму әмәлгә ашурулмай қалмиди» («1Пад.» 8:56).

Әнди һазир мулаһизимизни давам қилайли: —


«Ибранийларға йезилған хәт»тики «шабат күни» вә «Худаниң арамлиғи» тоғрилиқ тәлим

Муәллип бир нәччә муһим нуқтини аян қилишқа тиришиду: —


(1) Худа Зәбурдики 95-күйдә Давут пәйғәмбәр арқилиқ Өз хәлқигә «Авазимни аңлиғайсиләр» вә шундақ қилип «Арамлиғимға кирсәңлар еди» дәп мураҗиәт қилған.


(2) Бу сөз Исраиллар чөл-баяванда сәргәрдан болуп жүргәндә көңлидә «арамлиқ»ни ойлиғинидин төрт йүз жил кейин уларға ейтилған. Шуниң үчүн ибраний етиқатчиларға бу хәтни язған муәллип рәддийә бәргүсиз мәнтиқ билән көрсәткәндәк: «Әгәр Йәшуа пәйғәмбәр Исраилларни арамлиққа киргүзгән болса еди, Худа кейин йәнә бир арамлиқ күни тоғрилиқ демигән болатти».

Әнди Исраиллар һәтта Давут пәйғәмбәрниң дәвридиму бу «арамлиқ»қа кирмигән болса, униң немә мәнаси бар болиду? У «дүшмәнлириңлардин арам елиш» дегәндин зиядә артуқ ишни көрсәткән вә көрситидиған болса керәк.


(3) «Ибранийларға»да муәллип диққитимизни Худаниң аләмни яритиш җәрияниға вә «йәттинчи (шабат) күни»гә қаритип «Худаниң арамлиқ» дегининиң чоңқур мәнасини ечип бериду (4:4). Худаниң аләмни яратқандин кейин «арам елиши» чарчап кәткәнлиги түпәйлидинму? Әнди «Худа арам алди» дегән зади қандақ иш? У Өзи һәммә нәрсини яратқандин кейин, Өзиниң иҗад қилғанлиридин «раһәтлинип» һозур елишини көрсәтмәмду? Тәврат «Яритилиш» дегән қисмини оқуғансери, мәсилән, 1:4, 10, 18, 21, 25 вә болупму 31дә дәл бундақ иш пуритилиду: — «Худа һәммә яратқиниға қарап турди, мана уларниң һәммиси интайин яхши еди». Инсан «Худаниң образи бойичә яритилған» болуп, бирәр иҗадийәтни барлиққа кәлтүргәндин кейин, униңдин һозур елип охшашла «арам алмамду»? Буниңға йәнә испат болуп «Мис.» 31:17ниму көрүң: «Чүнки Пәрвәрдигар алтә күн ичидә асман билән зиминни яритип, йәттинчи күнидә арам елип раһәт тапқан еди».

«Худаниң арамлиғи» униң җисманий җәһәттә «чарчиғини»дин әслигә келиши әмәс, бәлки ибраний тилидики «шабат» дегән сөзниң мәнасини өз ичигә алған һозурлинишни көрситиду. «Шабат»ниң биринчи мәнаси «тохташ», униң «арам» дегән мәнасиму бар (ибраний тилида «арам» дегән сөз «нухам» билән билдүрүлиду. Бу сөздин «Нуһ» дегән исим чиқиду («Яр.» 5:29ни көрүң).


(4) «Ибр.» 4:10дә Муқәддәс Роһ бизгә «Худаниң арамлиғи», шундақла һәқиқий арамлиқ тоғрисида тәбир берип мәнасини мундақ рошән қилиду: —«Худаниң арамлиғиға киргүчиләр худди Худа «Өз әмәл-ишлиридин арам алған»дәк, өзлириниң ишлиридин арам алиду».


Әнди «Худаниң арамлиғиға кириш» төвәндикидәк икки ишни өз ичигә алиду: —


(1) Өз әмәллиримиздин тохташ; 6:1дин биз униңсиз барлиқ әмәллиримизниң «өлүк әмәлләр» яки «өлүк ишлар» болидиғанлиғини үгинимиз.


(2) Барлиқ йоллиримиз, ойлиримиз, һаятимизни Худаниң қолиға тапшурушимиз лазим; у чағда У биздә ишләшкә башлайду. Биз болсақ бизниң өз әҗримиздин әмәс, бәлки (Адәм атимиз мәвҗут болған биринчи күнидә болғандәк) Худаниң әҗридин һозурлинишқа башлаймиз. Лекин биз һозурлинидиған «Худаниң әҗри» һазир Униң аләмни яритиш әҗридин көп ашқандур. Чүнки Худаниң пүткүл аләмни яритиши пәқәт сөзи билән елип берилди. Лекин һазир биз үчүн «йеңи яритилғучи» бардур. У болса Мәсиһниң чапрас яғачләнгәндә азап тартишидин болған шәрәплик нәтиҗә-әҗридур. Униң шу йәрдә товлап «Тамам болди!» дегән җакар сөзигә қараң («Юһ.» 19:30). Бәрһәқ, қәдирлик оқурмән, өзиңиз Мәсиһниң әҗир-ғәлибисидин һозурлиниш арамлиғиға кирәләйсиз; сизму расул Павлус билән: «Мән Мәсиһ билән биллә чапрас яғачләнгәнмән, лекин мана, яшаватимән! Лекин яшаватқини мән әмәс, бәлки мәндә туруватқан Мәсиһдур. Вә мениң һазир әтлиримдә яшаватқан һаят болса, мени сөйгән вә мән үчүн Өзини пида қилған Худаниң Оғлиниң иман-етиқадидиндур» — У Өзи һазир мәндә иш көриду» дегүчи болисиз («Гал.» 2:20). Шуниңға охшаш, муәллип мошу йәрдә «Шабат күнидики бир арамлиқ Худаниң хәлқини күтмәктә» дәп елан қилиду.


«Кол.» 2:17дә расул Павлус Тәвраттики барлиқ бәлгүлимиләрни, җүмлидин «шабат күни» тоғрисидики бәлгүлимини Мәсиһдә кәлгүсидә болидиған реаллиқниң «бешарәтлик көләңгә»си дәп елан қилиду. Бу сөз интайин һәйран қаларлиқ баян болсиму, униңға ишинишимиз керәк; чүнки бу Павлусниң өзиниң сөзи әмәс, бәлки Худаниң сөзидур. Демәк, Муса пәйғәмбәр арқилиқ «шабат күни» бекитилгәндин буян (буниңдин 3500 жиллар бурун) пүткүл Йәһудий хәлқи һазирқи замандики бизләрни дәп шу күндә (һәр шәнбә күндә) қолайлиқ болсун қолайсиз болсун арам елиш принсипида чиң туруп кәлгән еди; Худаниң уларниң арамиға болған мәхсити, «Мәсиһдә болған арамлиқ»ни көрситиштин ибарәт еди.


Биз йәнә Йәшая пәйғәмбәрниң Исраилға шабат күни тоғрилиқ ейтқан муну сөзлирини оқусақ бәлким шабат күниниң Исраилға нисбәтән болған әһмийити тоғрисида техиму чоңқур уқумға еришәләймиз: — «Әгәр сән «шабат»  (арам елиш) күнидә қәдәмлириңни санап маңсаң,

Йәни Мениң муқәддәс күнүмдә өзәңниңки көңлүңдикиләрни қилмай,

Шабатни «хошаллиқ»,

Пәрвәрдигарниң муқәддәс күнини «һөрмәтлик» күн дәп билсәң,

Һәм уни һөрмәтләп,

Өз йоллириңда маңмай,

Өз билгиниңни издимәй,

Қуруқ параң салмисаң,

Ундақта сән Пәрвәрдигарни көңлүңниң хошаллиғи дәп билисән,

Һәм Мән сени зиминдики жуқури җайларға мингүзүп маңдуримән;

Атаң Яқупниң мираси билән сени озуқландуримән» 

— Чүнки Пәрвәрдигар Өз ағзи билән шундақ сөз қилди» («Йәш.» 58:13-14)


Мошу сөзни роһий җәһәттин Мәсиһдә болған ниҗатимизға тәтбиқлисақ шундақ дегили болидуки, Мәсиһ бизниң һаятимиз болсила, мәйли биз җисманий җәһәттә әмгәк қилайли, интайин алдираш болайли яки йеңилинайли етиқатчи киши үчүн «Һәр күни шабат күни болиду!». Демәк, сирттин қариғанда алдираш болсақму ички дунияйимизда биз Униң алақә-һәмраһлиғида болғач һәр күни арамлиқта турмақтимиз. Чүнки «Иш көргүчи вә яшиғучи Удур, Мән әмәс» («Гал.» 2:20). Маңа нисбәтән бүгүн «бир шабат күни» болса әнди Худа мениң тоғрамда Йәшая пәйғәмбәрниң сөзи билән: «Сән дәрвәқә өз йолуңда маңмайватисән, өзәңниң билгинини қилмайватисән, қуруқ параң салмайватисән (демәк, дәрвәқә Мениң йолумда меңиватисән)» — дегүчи болиду вә шуниң үчүн у мундақ вәдә қилиду: —


«Сән Пәрвәрдигарни көңлүңниң хошаллиғи дәп билисән,

Һәм Мән сени зиминдики жуқури җайларға мингүзүп маңдуримән;

Һәм атаң Яқупниң мираси билән сени озуқландуримән. 

...Пәрвәрдигар шундақ дегән!» (Йәш.» 58:14).


Бу немидегән улуқ мирас-һә!

Әнди етиқатчилар «шабат күни» (шәнбә күни» (яки униң орнини басқан болса йәкшәнбә күни)ни «дәм елиш» сүпитидә тутуши керәкму? Әгәр бу соални қойсақ, бизниң Мәсиһниң биз үчүн қилған улуқ ишини, шундақла «Ибранийларға»ниң муәллипиниң униң тоғрилиқ болған тәлимлирини техи чүшәнмигәнлигимизгә испат бериду. Расул Павлусниң бу темида ейтқан сөзлирини «Кол.» 2:16-17дин нәқил кәлтүрәйли: —


«Әнди һеч кимниң йемәк-ичим, һейт-байрамлар, «йеңи ай» яки шабат күнләр җәһәтлиридә силәрниң үстүңләрдин һөкүм чиқиришиға йол қоймаңлар; бу ишлар болса бир көләңгә, халас; униң җисми болса Мәсиһниңкидур!»


Шабат күни (шундақла Худа Исраилға бекиткән календардики башқа барлиқ алаһидә ибадәт һейтлириму) бизгә бир «көләңгә»дур; лекин мошу күнләрниң «җисми» болған Мәсиһ биздә болған екән, етиқатчиларниң шабат (шәнбә) күнинила әмәс, һәр қандақ бир күнни алаһидә тутуши керәк әмәс. Бу принсип йәкшәнбә күни (бәзи етиқатчилар «йәкшәнбә күни шабат күниниң орниға қоюлған» дәп тәлим бериду), «рождества» («милад һейти»), «пасха һейти» вә барлиқ «Мәсиһий һейтлар»ни өз ичигә алиду. Шуниң үчүн «һеч кимниң һейт-байрамлар, «йеңи ай» яки шабат күнләр җәһәтлиридә силәрниң үстүңләрдин һөкүм чиқиришиға йол қоймаңлар» — Демәк, һеч кимниң мәсилән, «Сән шәнбә күнини «дәм елиш күни» сүпитидә тутушуң керәк» яки «Сән биз билән биллә рождества байрими тәбриклимисәң болмайду» дегәндәк сөзлиригә йол қоймаслиғимиз лазим. Бундақ сөзни қилғанлиқ Мәсиһдә болған әркинлик инавәтсиз қилинғиниға баравәрдур («Колоссидикиләргә»дики «қозумчә сөз»имизни көрүң).


Тарихий испат барки, Рим империйәси дәвридә (болупму империйә һөкүмити етиқатчиларға зиянкәшлик қилған мәзгилләрдә) «Мәсиһгә бағланғанлар дайим дегидәк йәкшәнбә күни таң сәһәрдә жиғилип, шу күнидә Мәсиһниң өлүмдин тирилишини тәбрикләп ибадәт қилишатти» (Мәсиһ йәкшәнбә күнидә тирилгән). Бу күнләрдин кейин, «Қәйсәр» император «Мән христиан болай» дәп һәммә адәмни бутпәрәсликни ташлап «христиан болуш»қа мәҗбурлимақчи болуп пүткүл Рим империйәси «христианлашқан»иди. Буниң бир нәтиҗиси, йәкшәнбә күни империйә бойичә дәм елиш күни дәп бекитилгән. Кейин, дуния бойичә көп башқа әлләр уларни үлгә қилип охшаш шу күнни дәм елиш күни қилип бекиткән. Амма бу бир бекитилгән адәт, халас. Инҗилдики һеч қандақ йәрдә «йәкшәнбә күни «дәм елиш күни»дур» дегән көрсәтмә мәвҗут әмәс.

Әлвәттә, һәр қайсимиз халисақ һәр қандақ күнни өзимизгә алаһидә дуа қилиш, ибадәт қилиш, тәбрикләш күни яки шуниңдәк пәқәт дәм елиш күни қилип таллап бекитиш әркинлигимиз бар. Расул Павлусниң «Рим.» 14:1-17дә (хатириләнгән) бу ишлар тоғрисики рошән көрсәтмилирини көрүң. Әйса Мәсиһниң җамаитидә йемәк-ичмәк яки алаһидә бирәр күни үстидә һеч қандақ талаш-тартиш қәтъий болмисун; бундақ мәсилиләр һәр бир етиқатчи пүтүнләй өз виҗданида Худа алдида һәл қилиш керәк болған иш, халас. 


Ахирида жуқуриқи ейтқинимизни қайтилаймизки, «Инсанларниң Худа тәрипидин арам елиши зөрүр қилип шәкилләндүрүлгән». Худаниң сөзидин елинған умумий принсипларға асасән шундақ қараймизки, Мәсиһдә болған һәр ишәнгүчи өзиниң аман-есәнлиги вә саламәтлигини дәп өзигә қәрәлидә җисманий арам елиш адитини бекитишкә көңүл бөлүшигә тоғра келиду. Бирақ буниң қайси вақитларда яки қайси күнләрдә болуши муһим әмәс. Бу иш һәр биримизниң өз алаһидә әһвалимизға қарап Худадин даналиқ вә көрсәтмини издәш арқилиқ һәл қилидиған бир иштин ибарәттур.


6:1-2 

«Шуниң үчүн, Мәсиһ тоғрисидики дәсләпки асасий тәлимдә тохтап қалмай, — йәни қайтидин «өлүк ишлар»дин товва қилиш вә Худаға етиқат бағлаш, чөмүлдүрүлүшләр, «қол тәккүзүш», өлгәнләрниң тирилдүрүлүши вә мәңгүлүк һөкүм-сорақ тоғрисидики тәлимләрдин һул салайли дәп олтармай, мукәммәлликкә қарап маңайли».

Мошу йәрдә бу «асасий тәлимләр»дин иккиси үстидә азрақ тохтилимиз: —


(1) «Чөмүлдүрүлүшләр тоғрисидики тәлим»

Павлусниң «бирла чөмүлдүрүлүш бардур» дегини үстидә «Әфәсуслуқларға»дики «қошумчә сөз»имизни һәмдә «Сүннәт вә чөмүлдүрүлүш» үстидә «Колоссиликләргә»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң. Муқәддәс язмиларда тилға елинған «чөмүлдүрүлүшләр» төвәндикидәк: — 


(а) Йәһия пәйғәмбәр жүргүзгән товва қилиш һәмдә келидиған Қутқазғучиға болған етиқатни билдүрүш үчүн (суға) чөмүлдүрүш.

(ә) Йәһия пәйғәмбәрниң Әйса Мәсиһни чөмүлдүрүши («Матта»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң).

(б) Әйса Мәсиһниң мухлислири Өз намида жүргүзгән етиқатчиларни (йәнә товва қилиш һәмдә келидиған Қутқазғучиға етиқадини ипадиләш үчүн) суға чөмүлдүрүш («Юһ.» 3:22, 4:1-2).

(в) «Расулларниң паалийәтлири»дә хатириләнгән, етиқатчиларниң Рәб Әйса Мәсиһгә етиқадини билдүрүш үчүн Униң намида болған чөмүлдүрүш (йәни «Ата, Оғул вә Муқәддәс Роһниң нами билән суға чөмүлдүрүш («Мат.» 28:19 вә изаһатни көрүң). Бу суға чөмүлдүрүлүш арқилиқ инсанлар Худадин Өзиниң улуқ «Муқәддәс Роһқа чөмүлдүрүлүши»ни өтүниду. 

(г) «Муқәддәс Роһқа вә отқа чөмүлдүрүлүш» («Мат.» 3:11, «Мар.» 1:8,  «Луқа» 3:16, «Рос.» 8:5-8, 2:38)

(ғ) Мәсиһниң азап-оқубәт, өлүм вә гуна ичидә чөмүлдүрүлүши («Мар.» 10:38-39, «Луқа» 12:49-50). Башқа чөмүлдүрүлүшләрниң һәммиси буни асас қилған («Әф.» 4:5).


(2)  «Қол тәккүзүш»

Оқурмәнләр Тәвраттин тепилидиған «қол тәккүзүш»кә даир мисаллардин шу йәрдики муһим чүшәнчиниң «бир болуш» яки «бир салаһийитидә болуш» дегән мәнада екәнлигини көрәләйду. Көпинчә вақитларда қурбанлиқ қилғучи (мәйли аддий пухра болсун яки каһин болсун) қурбанлиқ болған һайванниң бешиға қолини тәккүзүп («Лав.» 1:4, 3:2, 4:4, 4:15, 4:24, 8:14, 16:21, «Чөл.» 8:12, «2Тар.» 23:29) Худаға: «Бу һайван мениң орнумда (саңа ибадәт қилиш, рәхмәт ейтиш, гуналиримни тиләш үчүн) көйдүрүлсун» дәйду. Гуналирини тиләш үчүн болған қурбанлиқларни сунғанда қурбанлиқ қилғучи униңға қол тәккүзгәндә бәзидә йәнә «Мениң гуналирим бу һайванниң үстигә қоюлған» дәп гуналирини Худа алдида иқрар қилатти.

Инҗил дәвридә болса «қол тәккүзүш»ниң муһим чүшәнчиси «бир болуш» мәнасидиму болиду. Бирақ Инҗилда қол тәккүзгүчи қол тәккүзүлгән кишигә «Бу адәмниң һаҗәтлири мениңки болғандәк болсун» дәп униң орнида дуа қилишни билдүрүш үчүн шундақ қилиду. Рәб Әйса дайим дегидәк кесәл адәмләр үчүн дуа қилғинида («Мат.» 8:3, 20:34, «Мар.» 5:23, 6:5, 8:23-25) вә балиларға бәхит тилигинидә үстигә қол тәккүзгәнлигини көримиз. Униң мухлислириму охшаш ишни қилатти («Мар.» 6:13, 16:18). Җамаәт ичидә кесәл болғанлар үчүн дуа қилинғанда, май сүрүп мәсиһләш билән («Яқ.» 5:14) қол тәккүзүшкә тоғра келиду. Җамаәтниң суға чөмүлдүрүлгән кишиләргә Муқәддәс Роһниң чөмүлдүрүшини тилигинидә, уларға «қол тәккүзүш» «Силәрниң орнуңларда болуп силәргә Муқәддәс Роһни тиләймиз» дегәнни билдүриду («Рос.» 8:15-17, 9:17, 19:6). Алаһидә хизмәткә айрилғанлар үчүн үстигә «қол тәккүзүш» «И Рәб, булар бизниң орнимизда хизмәт қилмақчи, биз Сениң алдиңда уларниң хизмәттики барлиқ һаҗитидин чиққайсән дәп дуа қилимиз» дегәнни билдүриду («Рос.» 6:6, 13:3, 14:23, «1Тим.» 4:14, 5:22, «2Тим.» 1:6).


6:6  Етиқаттин чекинип кәткәнләр қайтидин товва қилаламду?

«Чүнки әслидә йорутулуп, әрштики илтипаттин тетиған, Муқәддәс Роһтин несип болған, Худаниң сөз-каламиниң яхшилиғини һәм кәлгүси заманда аян қилинидиған қудрәтләрни һес қилип баққанлар әгәр йолдин чәтнигән болса, уларни қайтидин товва қилдуруш һәргиз мүмкин әмәс. Чүнки улар өз-өзигә қилип Худаниң Оғлини қайтидин чапрас яғачләп рәсва қилмақта».


Мәсиһгә етиқат бағлиған андин етиқадидин тенип кәткән яки еғир әхлақсизлиққа тийилип чүшкәнләрдин бу сөзләрни оқуп маңа зади Худаниң йениға қайтидиған йол бармиду дәп қорқидиған көп адәмләр болған вә болмақта. Бундақ әһвалда адәм қаттиқ қорқмиса, у учиға чиққан ахмақ, әлвәттә. Бирақ бу сөзләрни хәттики алди-кәйни мәзмумлар билән тәң оқуп чүшинишимизгә тоғра келиду. Есимиздә барки, ушбу мәктуп «өз жутиниң қелипиға қайтидин чүшүп, «кона әһдә» бойичә ибадәтханиға қайтип шу йәрдә Тәвратта тәләп қилинған қурбанлиқларни сунушқа мәҗбурлинип түрлүк бесимға учрап кәлгән ибраний етиқатчиларға йезилған. Улар шу бесим астида тәвринип қалғанлиғи төвәндикидәк икки сәвәпниң биридин яки иккисидин болған: —


(1) Худаниң һәқиқәтән Лавийларға тапшурған қурбанлиқ түзүмини әмәлдин қалдурғанлиғиға, шундақла Мәсиһниң тартқан азап-оқубәтлири һәқиқәтән «ахирқи бирдин-бир қурбанлиқ» екәнлигигә болған гуман;


(2) Етиқат түпәйлидин өз жутдашлиридин болған зиянкәшликкә яки чәткә қеқилишқа бәрдашлиқ беришни халимаслиғи. Шүбһисизки, бәзилири: «Ибадәтханиға берип, қурбанлиқларни сунуштин тохтимисам, лекин көңлүмдә Мәсиһгә йошурун ишәнсәм, һеч ким етиқадимни билмисә боливериду; һәммәйлән мени өзидәк «ихласмән Йәһудий» дәп қарайду» дегәндәк ойда болатти.

Биринчи мәсилә үстидә муәллип гуманларни йоқитип, кам дегәндиму алтә тәрәптә Мәсиһ Худаниң бурун кәлгән барлиқ хизмәткарлиридин чәксиз үстүнлүктә турғанлиғини, униң қурбанлиғи дәрһәқиқәт «ахирқи қурбанлиқ» екәнлигини көрситиду.

Иккинчи нуқтида (юрттикиләрдин қорқуш) болса, уларға инсанларға несип қилинип чүширилгән әң жүксәк чақириқтин чекингәнләр йеңи әһдидә йәткүзүлгән меһир-шәпқәткә лайиқ әмәс дәп көрситип ениқ агаһландуриду. 11-бапта у пәйғәмбәрләрниң һәммиси дегидәк вә етиқат йолида «йол башламчи» болған Худа әһли һәтта өз жутдашлири тәрипидинму чәткә қеқилип зиянкәшликкә учрап кәлгәнлигини көрситиду. У интайин очуқ-йоруқ сөзләр билән әнә шундақ «жуттикиләрдин қорқуш»та болуп, уларниң һөрмитигә еришәй дәп конилиқ бойичә қелиплишишни пәқәт «гуналар ичидики ләззәтләрдин вақитлиқ бәһримән болуш» дәп әйипләйду (11:25). Өзиниң гуналирини тиләш үчүн Мусаға чүширилгән қанун бойичә бекитилгән қурбанлиқларни сунувәргәнләр хаталишипла қалмай, бәлки Мәсиһниң қурбанлиқ әмәлигә дағ кәлтүрүп уни һақарәтлигәнгә баравәр иш қилған болиду; чүнки уларниң сунған қурбанлиқлири (қой-кала қатарлиқлар) дәл шу ишниң өзи болиду. Бу: —


(1) Мәсиһниң гунакарларни қутқузуш әмәл-хизмити техи түгмиди дейиш;


(2) Худаниң әмәлдин қалдурғинини йәнила чиң тутуп, Мәсиһниң қурбанлиғила купайә болмайду дәп Униңдин тениш. Муәллипниң сөзи бойичә болғанда: «Улар Худаниң оғлини қайтидин чапрас яғачләп рәсва қилмақта».


Шуңа муәллипниң дегини «Худаниң йениға қайтиш йоли мәвҗут әмәс», дегәнлик әмәс, бәлки улар Мәсиһниң қешиға қайтай десә кона түзүмдин һәм униңдики қурбанлиқтин қәтъийлик билән қол үзүши, шундақла жуттин кәлгән харлиқ вә зиянкәшликкә қарита Мәсиһниң буларни көзгә илғичилиги йоқ дегинидәк бәрдашлиқ бериши керәк еди (12:1-2).


7:3 

«Униң атиси йоқ, аниси йоқ, нәсәпнамиси йоқ, күнлириниң башлиниши вә һаятиниң ахирлишиши йоқтур, бәлки у Худаниң Оғлиға охшаш қилинип, мәңгүлүк каһин болуп туриду»


Мәлкизәдәк дегән киши тоғрилиқ һәйран қаларлиқ бу баянға қарап уни зади кимду, дәп қелишимиз мүмкин. Диққәт қилимизки, муәллип «униң ата-анисини көрситидиған нәсәпнамиси яки туғулуш хатириси йоқ» дегән әмәс, бәлки униң һеч қандақ ата-аниси яки туғулуш иши йоқлуғини очуқ дәйду! Униң Ибраһим билән көрүшүшкә чиққан чағдики вақиәниң хатирисини қайтидин оқуң. У һеч қандақ тонуштурулуш яки чүшәндүрүлүш болмиған һалда тарих сәһипилиригә кирип келиду. Бирақ Ибраһим иккиләнмәй униң каһинлиғини тонуп йетиду вә униң өзи үчүн бәхит тилигинини қобул қилиду. «Шүбһисизки, бәхит тилигүчи бәхиткә еришкүчидин үстүндур» (7:7).

Униң һәқиқәтән «күнлириниң башлиниши вә һаятиниң ахирлишиши йоқ» дегәнликниң мәнаси шүбһисизки, Худа Өзи мәңгүлүк болғандәк уму мәңгүлүктур. Шуңа биз шу бирла хуласигә келишимиз тоғридурки, Мәлкизәдәк Рәб Әйсаниң туғулушидин илгәрки Униң бир көрүнүши еди. Тәвратта Униң мошундақ аян болушлири баян қилинған хатириләрдин бир нәччә мисал бар. Мәсилән, У «Пәрвәрдигарниң Пәриштиси» яки «Пәрвәрдигарниң қошуниниң Сәрдари» сүпитидә көрүнгәндә — «Пәрвәрдигарниң Пәриштиси» худди Худа Өзи сөзлигәндәк сөзләйду һәмдә Униңға Худа дәп ибадәт қилиниду вә У шундақ ибадәтни қобул қилиду. Мәсилән, «Яр.» 16:6-13, 18:1-33, 22:11-19, «Йәшуа» 5:13-6:5, «Һак.» 2:1-4, 6:11-24, 13:1-23, «Мик.» 5:1-2. «Зәк.» 12:8ни көрүң. Мәлкизәдәк дегән исимниң мәнаси: — «..биринчидин «Һәққанийәт Падишаси»... вә у «Салемниң падишаси»му болуп, мәнаси «Аманлиқ падишаси» дегәнлик». Бу баян тоғрилиқ ойлисақ, бундақ атақлар билән атилидиған пәқәт бирдин-бир зат бар — У Рәб Әйса Өзидур. Шуңа биз «Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми бойичә» яки «типи бойичә» пәқәт икки каһин бар, улар иккисини әмәлийәттә бир зат дәп ишинимиз. Бу зат болса Мәлкизәдәкниң салаһийитидә көрүнүп, Өзиниң «каһинлиқ түзүм»ини бекиткәндин кейин, Өзи келип мошу түзүмдики иккинчи, шундақла ахирқи «мәңгүгә каһин болған» Рәб Әйса Өзидур.


10:19-20 

«Шуниң үчүн, әй қериндашлар, Әйсаниң қени арқилиқ әң муқәддәс җайға киришкә җүръәтлик болуп, (У бизгә ечип бәргән, ибадәтханиниң пәрдисидин (йәни, Униң әт-тенидин) өтидиған шу жипйеңи, һаятлиқ йоли билән)...»


Бу айәттики «пәрдиси (йәни, униң әт-тени)» дегән баян бизгә Әйсаниң өзи тоғрилиқ чоңқур бир чүшәнчини ечип бериду. Униң өлидиған дәқиқидә ибадәтханидики «муқәддәс җай» вә «әң муқәддәс җай» оттурисидики (10 сантиметр қелинлиқта) пәрдиниң үстидин тегигичә житилип кәткәнлигини әсләймиз («Мат.» 27:51). Бу иш арқилиқ һеч қандақ шүбһә қалмайдуки, Худа Мәсиһниң өлүми арқилиқ Өзиниң беваситә һозурини бирақла ечивәткәнлигини көрсәткән. Буниңдин илгири пәқәт баш каһин жилда пәқәт мәлум бир күнила «пәрдә арқилиқ» әң муқәддәс җайға кирәләйдиған бирдин-бир адәм еди. «Бирақ, «әң муқәддәс җай» дәп аталған иккинчи бөлүмгә пәқәт баш каһин жилда бир қетимла кириду. Каһин у йәргә өз гуналири вә хәлиқниң наданлиқтин өткүзгән гуналири үчүн аталған қурбанлиқ қенини алмай кирмәйду» (9:7).


Йәр йүзидики ибадәтханиниң пәрдиси Мәсиһниң тени биз үчүн житилғандәк житилған. Муқәддәс «ибадәт чедири» болған дәвирдә вә кейин Сулайман падишаниң дәвридики ибадәтханидиму пәрдә кәйнидә Худаниң әйни шан-шәриви (ибраний тилида «шекәйнаһ») җулалинип парлап туратти («Мис.» 40:34-38, «2Сам.» 6:2, «1Пад.» 8:1-12, «2Пад.» 19:15, «1Тар.» 13:6, «2Тар.» 5:5-14, «Зәб.» 80:1, 99:1, «Йәш.» 37:16ни көрүң). Муса пәйғәмбәр Худаниң һозурида туруп чиққандин кейин («Мис.» 34:29-30) хәлиқ униң Худаниң әкс етилидиған шәриви билән парлайдиған чирайиға қарашқа бәрдашлиқ берәлмәйдиғанлиғи үчүн, уларниң туруп Худаниң сөзини аңлишиға имканийәт яритиш үчүн чирайиниң үстигә пәрдә тартиши керәк еди (33-35).



Муқәддәс ибадәт чедириниң пәрдиси вә һәтта чедирниң өзиму шу ролни ойнайтти. Әгәр Худа толуқ шан-шәриви ичидә аримизда аян болған болса, гунасиз бир инсан Униңға қаралмайтти, лекин һәммимиз гунакар болғандин кейин бу көрүнүшкә қандақму қаралаймиз? Инсан қуяшқа қарап тураламду? Шуниңға охшаш, ибадәт чедири Худаға нисбәтән (1) Өз хәлқи Исраилниң оттурисида (шан-шәривини пәрдилигән һалда) турушиға яр бәргән; (2) Исраил хәлқиниң каһинлиқ түзүм, шундақла қурбанлиқлар арқилиқ Өзигә йеқинлишишиға имканийәт бәргән. Әйса туғулғданда расул Юһанна мундақ баян қилиду: ««Калам» инсан болди һәм аримизда макан қилип (грек тилида «чедир тикип) яшиди. У меһир-шәпқәт вә һәқиқәткә толған болуп, биз Униң шан-шәривини, йәни Атимиз Худаниң бирдин-бир йеганә Оғлиниң шан-шәривини көрдуқ» («Юһ.» 1:14). Худаниң шан-шәриви бир инсанда муҗәссәмләшти; Юһанна вә униңдәк Мәсиһгә әгәшкәнләрму Худаниң шан-шәривини «көтирәлигидәк дәриҗидә» көрүшкә несип еди. Демисәкму, улар көргән шан-шәрәп пәқәт иман-етиқат бағлиғанларға ечилди. Худа Әйсани мухлислири алдида шан-шәрәп билән улуқлиған вақти буниңға бир мисал болиду («Мат.» 17:1-13) лекин йәнә башқа вақитларда Әйса «сиртқи парлақлиқ»и билән көрүнмигини билән, мухлислири Униң ичидики бүйүк шан-шәривини роһ-қәлбидә көрүп йәткән (мәсилән, «Юһ.» 2:1-11, болупму 11-айәтни көрүң).


Муәллипниң көз алдимиздики мошу айәттә «пәрдиси (йәни, униң әт-тени)» дегинидин биз Мәсиһниң шан-шәриви (шуниңдәк Худаниң шан-шәриви)ниң инсанға аян қилинған әң улуқ намайәндиси болса, дәл У тартқан азап-оқубәтләр вә өлүмидә Униң тени, йәни «пәрдә»ниң житилғинида болған, дәп қараймиз. Мошу йол билән Худаниң һозуриға киридиған йол бизгә ечилған, шундақла мошу йол билән Худаниң тәңдашсиз, һәммидин үстүн туридиған муһәббитиниң чәксиз шан-шәривиниң чоңқур тегилирини көрәләйдиған болдуқ! Униң «адәмниң билип йетишидин һәссиләп ешип чүшидиған» бу муһәббити билән У «һеч гуна өткүзмигән» Өз йеганә Оғлини «бизни дәп гунаниң өзи қилди; мәхсити шуки, бизниң Униңда Худаниң һәққанийлиғи болушимиз үчүндур». Һәмдусана! 


10:22 

«Диллиримиз виҗдандики булғунушлардин сепилиш билән пакланған вә бәдинимиз сап су билән жуюлғандәк тазиланған һалда етиқатниң толуқ җәзм-хатирҗәмлиги вә сәмимий қәлб билән Худаға йеқинлишайли!»


Бу айәт үстидә қисқичә тохталғумиз бар. «Бәдинимиз сап су билән жуюлғандәк тазиланған һалда» дегән ибарә немә ишни көрситиду? У ибадәт алдида тенимизни жуюш яки ғусул қилиш керәк дегәнликму? Рәббимиз Әйса Мәсиһниң бундақ ишлар тоғрилиқ болған тәлими толиму рошәндур. Худа инсанниң сирттики пакизлиғиға анчә көңүл бөлмәйду («Мар.» 7:1-23ни көрүң), бәлки инсанниң ички дуниясиға дайим қарайду. Дуадин бурун қолини жуйған, амма көңли напак кишиниң дуаси Худа алдида қәтъий қобул қилинмайду. Шуңа мошу йәрдә муәллип һеч қандақ җисманий жуюш яки җисманий «сап су»ни көрсәткини йоқ. Айәттә у йәнә «диллиримиз ... сепилиш билән пакланған»ни тилға алиду; лекин бу сепилиш сирттики иш әмәс, бәлки инсан қәлбидә (Муқәддәс Роһниң Мәсиһниң қенини қәлбимизгә тәтбиқлиши арқилиқ) йүз беридиған иш. Шуниңға охшаш «тенимиз жуюлған һалда» «сап су» дегән ибариләр көчмә мәнада болиду. Шүбһисизки, униң көздә тутқини әслидики Лавийлиқ каһинларниң Худаға йеқинлишиш йоли еди. Уларниң «пакизлиниши үчүн» тәнлири үстигә қурбанлиқларниң қени яки «кафарәт сүйи» сепилиши керәк еди. Худаға йеқинлишиш үчүн улар (1) чоң дас («деңиз») ичидә пүткүл тәнлири жуюлуши; (2) қурбанлиқ қанлири үстигә сепилиши; (3) муқәддәс май билән «мәсиһлиниш»и керәк еди («Лав.» 8:6, 23-24, 30). Муәллип бу ишларни көчмә мәнада бизгә тәтбиқлайду. Расул Павлус бизгә, Мәсиһ Өз җамаитини ««чоң дас», йәни Худаниң сөзи»дә жуюп пак қилиду, дәп уқтуриду («Әф.» 5:25-27). Шуңа муәллип мошу йәрдә көчмә мәнада сөз қилиду, «сап су» — бизниң гуналиримизни паш қилидиған һәмдә ички дунияйимизниму, сирттики иш-һәрикәтлиримизниму тоғрилайдиған товва қилиштики әмәлий басқучларға көрсәтмә болидиған Худаниң сөзини көрсәткән болса керәк. Шуниң билән Худаниң сөзи бизни Худаниң Муқәддәс Роһи арқилиқ Мәсиһниң қенини виҗданимизға сепип қәлбимизни пакландурушқа тәйярлайду.


Шуңа етиқатчи үчүн дуа алдида яки Худаниң сөзини оқуш алдида қол жуюш шәрт әмәс; бирақ Худаниң шапаитини қобул қилишқа кириш үчүн у чоқум сирттики вә ичидики гуналиридин товва қилиши керәк.


10:26-27 

«Һәқиқәтни тонушқа несип болғандин кейин, йәнила қәстән гуна өткүзүвәрсәк, у чағда гуналар үчүн сунулидиған башқа бир қурбанлиқ болмас, бәлки бизгә қалидиғини пәқәт сорақ, шундақла Худа билән қаршилишидиғанларни йәп түгитишкә тәйяр туридиған ялқунлуқ отни қорқунуч ичидә күтүшла, халас»


Бу айәт 6:6гә охшаш, етиқат бағлиған лекин кейин еғир гуналарға тейилип чүшкән көп кишиләрни «Худаниң йениға қайтиш йоли бармекин» дегүзүп интайин қорқитиду. Йәнә бир қетим дәймизки, әмәлийәттә мундақ әһвалларда болғанлар қорқмиса, өтүп кәткән ахмақлиқ болиду. Бирақ 26-айәттә баян қилинған қорқунучлуқ әһвалға чүшкәнләр үчүн 27-айәт бир «үмүт учқуни»ни тәминләп бериду. 27-айәттә у Худаниң Өзи билән «қаршилишидиғанларни йәп түгитишкә» аллиқачан тәйярлиған отини баян қилиду. Әгәр қәлбимниң тәглиридә өзәмниң яман қилмишлиримға техи жиркиничим бар болса, Худа билән дүшмән болмаслиққа тәшнайим бар болса, Мәсиһгә қарайдиған иман-етиқадим йәнила бар болса, муәллип тилға алған от вә сорақ ахир берип мени пүтүнләй йәп түгәтмәйду, дегән үмүт болиду. От буниң орнида мәндә болған Худа халимайдиған һәр бир ишни көйдүридиған амма өзәмни тавлайдиған болиду («1Кор.» 3:11-15, «Ибр.» 12:29, «Йәш.» 33:10-24ни көрүң). Һәтта чин көңлидин қорқуп товва қилғанлар худди Худаниң отиға йүзләнгәндәк Униң тәрбийиси (мәйли интайин қаттиқ болсиму)ни қобул қилип, шундақла Худаға йәнә бу дунияда мевилик болушниң имканийитигә егә болуши мүмкин («1Кор.» 11:30-32ни көрүң).


10:34 

«Чүнки силәр һәм мәһбусларниң дәрдигә ортақ болдуңлар һәм мал-мүлкүңлар буланғандиму, кәлгүсидә техиму есил һәм йоқап кәтмәйдиған бақий тәәллуқатқа егә болидиғанлиғиңларни билгәчкә, хошаллиқ билән бу ишни қобул қилдиңлар».


Пәләстин вә әтрапида тепилған, мошу мәзгилни баян қилған тарихий хатириләргә асасланғанда, Рим империйәси һөкүмити Мәсиһ тоғрисидики гувалиққа алаһидә қарши чиққан вақитларда улар қаттиқ ярлиқларни чиқарған. Ярлиқлар бойичә Мәсиһгә етиқат қилған, шундақла етиқадини җар қилғучи һәр қандақ кишиниң барлиқ тәәллуқатлири дөләт тәрипидин мусадирә қилинатти; мусадирә қилинғанниң йерими болса «паланчи-пустанчи киши Мәсиһни җар қилиду» дәп сатқунлуқ қилған кишигә тәқсимләп бериләтти. Шуниң билән ушбу хәтни тапшурувалған етиқатчиларниң бәзилири мошундақ җапани бешидин өткүзгән еди. Улар әйни чағда буни Әйса тапилиғинидәк хошаллиқ билән қобул қилған: —


«Мубарәк, Мән үчүн башқиларниң һақарәт, зиянкәшлик вә һәртүрлүк төһмитигә учрисаңлар; шат-хорам болуп яйраңлар! Чүнки әршләрдә катта инъам силәр үчүн сақланмақта; чүнки силәрдин илгәрки пәйғәмбәрләргиму улар мошундақ зиянкәшликләрни қилған» («Мат.» 5:11-12).


Амма жут тәрипидин шундақ тохтавсиз харлиқ вә чәткә қеқилишлар мошу қәдирлик етиқатчиларни упратмақта, улар һазир аллиқачан еришкән роһий байлиқлар вә мирастин мәһрум болуш хәвп-хәтиридә туратти. «Чүнки Худаниң ирадисигә әмәл қилип, униң вәдә қилғиниға муйәссәр болуш үчүн, сәвир-чидам қилишиңларға тоғра келиду» (10:36).


Биз мошу йәрдә пәқәт шуни қошуп ейтимизки, хәт ибадәтхана һәм шуниңға аит болған қурбанлиқларни ташлашқа рошән хитап қилған болғачқа, ибадәтханиниң миладийә 70-жилида вәйран қилинишидин илгири (бәлким миладийә 60-жили әтрапида) йезилған болса керәк. Кейин, Йәһудийлар римға қарши исиян көтирип, Рим ләшкәрлири Йерусалимни үч йерим жиллиқ муһасиригә алған. Улар шәһәргә бөсүп киргәндә шунчә әсәбийләшкәнки, шәһәрни, ибадәтханини вә әтрапидики жутларни вәйран қилип, булаң-талаң қиливәткән. Шу чағда әслидә етиқат җәһәттә «мурәссә қилған», жутдашлири билән инақ өтүш үчүн етиқадидин тенип кәткән, шундақла зиянкәшликтин қечип өз тәәллуқатлирни қолидин кәткүзмигәнләр бәрибир униңдин пүтүнләй мәһрум болатти; бирақ бурунқи вақитларда зиянкәшлик астида мал-мүлкидин мәһрум болғанлар Худа дәрвәқә отлуқ синақта етиқат вә муһәббитимизни синап көрди дәп билип хошаллиқта болатти.


11:26 

«У (Муса) Мәсиһкә қаритилған һақарәтгә учрашни Мисирниң ғәзнисидики байлиқларға егә болуштинму әвзәл билди. Чүнки көзлирини әрштики инъамға тикивататти».


Бу айәт бәк қизиқ, чүнки Мәсиһ йәр йүзигә техи кәлмигән турса, Муса униң кәлгүсидә дуч келидиған харлиқ вә тартидиған азап-оқубәтлиридин хәвәрдар болғандәк вә улардин ортақ тартсам маңа шөһрәт болиду, дәп билгәндәк туриду. Мәсиһ туғулмай туруп Муса қандақму «Униңға қаритилған һақарәт»ни көрәлигән?

«Йәш.» 63:9дә биз Йәшая пәйғәмбәргә Исраилниң Мисирда турған вақиттики һали вә Худаниң уларға ичини ағритқанлиғи тоғрилиқ кәлгән вәһийни оқуймиз: — «Уларниң барлиқ дәрдлиригә уму дәрддаш еди;

«Униң йүзидики Пәриштиси» болса уларни қутқузған,

У Өз муһәббити һәм рәһимдиллиғи билән уларни һәмҗәмәтлик қилип қутқузған;

Әшу қедимки барлиқ күнләрдә уларни Өзигә артип көтәргән» («Йәш.» 63:9).

Буниңдин көримизки, Худа уларға ичини ағритқан болупла қалмай, бәлки униң «йүзидики Пәриштиси» уларниң арисида болғач, «уларниң дәрд-әләмлиригә дәрддаш» еди. Уларниң арисида бәлким ғайип һалда турған бу «йүзидики Пәриштиси»ни Рәббимиз Әйсаниң Өзидин башқа бири әмәс дәп ишинимиз. Жуқиридики 10:19-20ни, болупму «Пәрвәрдигарниң Пәриштиси» тоғрилиқ изаһатимизни көрүң. «Мис.» 33:12-17диму Муса пәйғәмбәр Худадин, Исраилниң чөл-баявандин өтидиған сәпиридә Худаниң шәхсән уларға һәмраһ болушини илтиҗа қилғанлиғини көримиз. Андин биз «уларға һәмраһ болуп әгишип жүргән роһий уюлташ» тоғрилиқ оқуймиз («1Кор.» 10:4). Павлус бизгә йәнә «Әмәлийәттә, мошу уюлташ Мәсиһниң өзи еди» дәйду.

Демәк, Мәсиһ улар билән биллә еди. Амма муәллипниң «Мәсиһкә қаритилған һақарәт» дегини немини көрситиду?

Худаниң хәлқи қайси йәрдә кәмситилгән болса, улар билән биллә болуш (Исраил Мисирда җапа тартқан вақтида Муса улар билән болғандәк) әмәлийәттә Мәсиһ билән биллә болуштин ибарәт болиду. Чүнки У «Пәрвәрдигарниң Пәриштиси» сүпитидиму чоқум улар билән биллидур. Бу тәрәптин Муса «Мәсиһкә қаритилған һақарәт»ни өз-өзигә қобул қилди. Униң үстигә, Худаниң муддиа-мәхсәтлири көзгә илинмиған, Униң нами һақарәтләнгән, яки һәқиқәт, нур вә меһриванлиқ аяқ астида дәссәлгән әһвалдиму һәқиқәт тәрипидә туруп қарши чиққанлиғини көрситишниң өзи Мәсиһ билән биллә болушқа вә «Униңға қаритилған һақарәткә учраш»қа баравәр. Чүнки Худаға һақарәт қилинса, Мәсиһ Униң сиртида қарап турмайду, шу һақарәтни Өзигә қаритиду («Зәб.» 69:9, «Рим.» 15:3).


Муса пәйғәмбәр чәккән азап-оқубәтләр Мәсиһ кәлгүсидә чекидиған азап-оқубәтләргә «бешарәт көләңгә» еди. Униң өмри бәлким Мәсиһниң өмригә «бешарәтлик рәсим»му дегили болиду. Мусаниң өмридики төвәндики иш-вақиәләр тоғрилиқ ойлап беқиң: —


(1) 

У туғулғинида Шәйтан (Пирәвн арқилиқ) уни өлтүрүвәтмәкчи еди;

(2) 

У Худаниң хәлқи билән бир болуп уларни қутқузуш үчүн шаһанә, зор баяшат турмушни ташлиди;

(3) 

У шундақ қилғини билән, униң қериндашлири, йәни Йәһудий хәлқи униң ярдимини рәт қилди, уни чәткә қақти («Мис.» 2:11-14, «Рос.» 7:19-29);

(4) 

Уларниң чәткә қеқишлири билән у ят әлләрниң қолида техиму җапа тартти («Мис.» 2:15);

(5) 

У чәткә қеқилған вақитта Худа униңға ят әллик бир аялни бәрди (Мәсиһ Йәһудий хәлиқ тәрипидин чәткә қеқилған вақитта Худа Униңға җамаәтни қошуп бәрди — җамаәтниң әзалириниң көпинчиси «ят әлләр»дин еди) («Рим.» 9:25-33)

(6) 

Ахир берип Худа Исраилни зор зулумдин көп карамәт мөҗизиләр арқилиқ қутқузуш үчүн уни уларниң йениға қайтидин әвәтти. Охшаш йол билән Мәсиһ кәлгүсидә «Яқупниң азап-оқубәт күни»дә («Йәр.» 30:5-9) уларни көп карамәт мөҗизиләр арқилиқ қутқузуш һәм уларға падиша болуш үчүн бу дунияға қайтип келиду.


13:20 

«Әнди мәңгүлүк әһдиниң қени билән қой падисиниң Катта Падичиси болған Рәббимиз Әйсани өлүмдин тирилдүргүчи, хатирҗәмликниң Егиси болған Худа...»


Хәтниң авалқи қисмида муәллип «йеңи әһдә»ниң барлиқ башқа әһдиләрдин селиштурғусиз үстүнлүгини тилға алди. Демәк, биз мошу йәрдә тилға алған «мәңгүлүк әһдә» дәл «йеңи әһдә»ниң өзидур, дәп қараймиз; лекин бу ибаридин, йәр йүзидә биз «йеңи әһдә» дәп атиған әһдә әмәлийәттә әрштә аллиқачан узундин мәвҗут болуп кәлгән, шуниң билән шу йәрдә «мәңгүлүк әһдә» дәп аталған, дәп қараймиз. Әнди бу «мәңгүлүк әһдә» кимләр арисида болған? «Әф.» 1:11-12, «2Тес.» 2:13-14 вә «Пәнд-несиһәтләр»дики сирлиқ 8-баплардики чоңқур мәналардин шуни биләләймизки, әслидә: — 


(1)

Худаата Өз Оғли билән: — Саңа бир җамаәт, йәни Саңа һәмраһ болидиған, Сени интайин сөйидиған аялдәк, Өз муһәббитиңни ипадиләйдиған, бир тән болидиған җамаәтни Саңа қошуп беримән, дәп әһдә түзүшкән еди.



(2) 

Шуниңдәк Оғул бу ишниң әмәлгә ашурулуши үчүн, шундақла Ата үчүнму «тирик бир ибадәтхана», Униңға толуқ ибадәт беридиған һәмдә Униңдин толуқ һозур алидиған, Униң мәңгүлүк сирлиридин несипдаш болидиған бир уюшма хәлиқ болсун дәп Өз җенини қан төкүп пида қилишқа бағлиған, дәп ишинимиз.



(3) 

Жуқириқи ишларда дайим Өзини көрсәтмәйдиған Муқәддәс Роһ, йәни Худаниң мубарәк Роһуму сирлиқ, халис һалда Өзини шу «мәңгүлүк әһдә»гә бағлиған вә әһдиләшкән, дәпму ишинимиз.

Шуниң билән Ата, Оғул, Роһ шу «мәңгүлүк әһдә»гә әзәлдин әһдидаш болуп кәлмәктә.


Бу йәрдә сәһипиләр пәқәт ишәнгинимизни баян қилишқила йетиду. Тәпсилий испатлар бәргинимиз йоқ. Амма оқурмән муқәддәс язмиларни қетирқинип оқуғинида бу иш, йәни Мәсиһниң йәр йүзидә биз үчүн төккән қенида пүтүлгән бу «мәңгүлүк әһдә»дә бизгә муйәссәр қилған чәксиз шапаәтниң көп из-дәлиллирини тапқучи болиду.