Инҗил 7-қисим 

«Коринтлиқларға «1»»

(Расул Павлус Коринт шәһиридики җамаәткә 

язған биринчи мәктуп)



Кириш сөз


Коринт шәһиридики җамаәтниң тарихи

Расул Павлусниң Коринт шәһиригә тунҗа келиши тоғрисида Инҗил «Рос.» 18:1-18да хатириләнгән. Коринт болса Гретсийә (Юнан)дики әң чоң деңиз порти еди. Дуниядики барлиқ портлардәк у һәр қайси әлдин кәлгән һәр түрлүк адәмләр билән толған болуп, мошу яқа жуттикиләрниң һәммиси өзиниң етиқади, өзигә хас болған бутпәрәслигини вә өрп-адәтлирини өзи билән елип кәлгән еди. Шу чағда уларниң ичидә Мәсиһкә етиқат қилғучилар бар болуши мүмкин еди, бирақ көпинчиси бутпәрәс еди. Шу сәвәплик Коринтниң Рим империйәсидики «Бутпәрәслик пайтәхти» һәм «Паһишивазлиқ пайтәхти» дәп атиқи чиққан еди. Шәһәрдә өзигә хас болған «бутпәрәслик паһишивазлиғи» ипадилинидиған 1000дин артуқ бутхана бар еди.


Павлус Коринтқа йетип кәлгәндин кейин адәттикидәк «синагог» (Йәһудийларниң жиғинханиси)қа кирип хуш хәвәрни җакалашқа башлиди. Шу йәрдә көп адәмләр Худаниң сөзини қобул қилди. Лекин адәттикидәкла, Әйса Мәсиһниң хуш хәвирини рәт қилған бир қисим Йәһудийлар Әйса Мәсиһкә етиқат қилғанлар (Йәһудийлар вә ят әлләрдин болғалар)ни «синагогтики җамаәт»тин қоғлап чиқарди. Шуниң билән Коринт шәһиридә «Мәсиһий җамаәт» туғулди. Павлус Коринтта он сәккиз ай туруп хуш хәвәрни җакалаш, қатарлиқ ишлар билән шуғулланди. Расул Павлус ушбу хетидә ейтқинидәк, Павлусни җамаәтни «туғғучи», униңға «ата» болғучи дейишкә болиду. Амма мәлум сәвәпләрдин қандақтур у өз адитидикидәк җамаәттә ақсақалларни бекитәлмигән еди; бундақ болуши бәлким әйни чағда у улар арисида шунчә көп вақит турған болсиму җамаәттикиләр роһий җәһәттин камаләткә йәтмигәчкә, ақсақаллиқ мәсъулийитигә тәйяр болған һеч ким техи чиқмиған болса керәк яки (техиму еһтималға йеқин) җамаәтниң өзи ақсақалларниң йетәкчилигини қобул қилишқа тәйяр әмәс болған болуши мүмкин. 


Ушбу хәт Әфәсус шәһиридә йезилған (16:8). Павлус шу йәрдә турған вақтида үч қериндаш, йәни Истифанас, Фортунатус вә Ахайикус униң йениға йетип, Коринт җамаити язған бир хәтни көтирип кәлди (16:17). Уларниң хетидә етиқат һаяти тоғрилиқ қоюлған бир нәччә соал бар еди. Мошу соаллар товәндики ишларни өз ичигә алған еди: — 


(1) 

Әр-аяллиқ яки тәнһа һаят тоғрилиқ бәзи мәсилиләр (7-бап);

(2) 

Бутларға нәзир қилинған таамларни йегили боламду, болмамду? (8-бап, 10:15-33);

(3) 

Худаниң хизмитигә мәхсус айрилғанларниң әһвали; уларға қандақ иқтисадий ярдәм бериш вә униңға мунасивәтлик болған мәсилиләр (9-бап);

(4) 

Җамаәт сорунлирида әрләр вә қиз-аялларниң башлириға бир нәрсә артиши керәк яки керәк әмәслиги тоғрилиқ (11:17-33);

(5) 

«Рәбниң дәстихини» — җамаәт сорунида «нан уштуш» тоғрилиқ;

(6) 

«Роһий илтипатлар» (12-14-бап);

(7) 

Өлүмдин тирилиш (15-бап);

(8) 

Җамаәтниң йоқсул-һаҗәтмәнләргә ярдәмдә болуп сәдиқә қилиши (1:16-4);

(9) 

Аполлосниң җамаәтни күчәйтиш үчүн келиш имканийити (16:12)


Павлус Коринт шәһиригә кәлгинигә үч жилдин сәл ашқан еди. Әйни чағда җамаәттики етиқатчиларниң көпинчиси чоңқур бутпәрәслик турмушидин айрилған еди. Бирақ у уларниң шу үч жилчә вақит ичидә һәр қандақ һәсәтхорлуқ, тәкәббурлуқ қатарлиқлардин һәм «инсаний ой-пикирлири»дин халас болушини, қисқиси Мәсиһтә «роһий адәмләр»дин болушини нормал вә тегишлик иш дәп қарайтти. Бу бизләр үчүнму чоң савақ болуши керәктур. Сиз Мәсиһкә етиқат бағлиғили қанчә узун болди? Үч жилдин артуқму? Әнди Мәсиһтә болған мол ниҗаттин қанчилигини өзиңизгә сиңдүрүп қобул қилдиңиз? Һалбуки, бизниң расулниң шунчә көп мәсилилири болған бундақ бир җамаәткә хәт йезишиға мәҗбур болғанлиғидин Худаға миннәтдар болушимизға тоғра келиду. Чүнки униң бәргән җаваплири бизниң (мәйли өз шәхсийитимизниң болсун яки җаһанда болған җамаәтләрниң болсун) өзимизниң нурғун бүгүнки қийинчилиқлиримиз вә мәсилилиримиздин азат қилиниш йолини тепишимизға йетәклигүчи болиду. Меһир-муһәббәт тоғрилиқ әзәлдин буян йезилип кәлгән барлиқ язмилар ичидә әң гөзәл вә әң өткүр сөзләр мошу хәттин тепилиду (13-бап).


Әслидә Павлус оқурмәнләрни бу хәтни бирйолила оқуп чиқсун дәп язған еди.


«Қошумчә сөз»имиздә биз бәзи қийин айәтләр вә расул көз алдимизға кәлтүргән мәлум бир нәччә һәқиқәт үстидә, шундақла һазирқи заманимизда буларни қандақ тәтбиқлиғили болидиғанлиғи үстидә тохтилимиз.


Мәзмун: —


1:1-9  

Саламлишиш, тәшәккүр ейтиш

1:10-31  

Бөлүнүш; бирликниң бирдин-бир асаси

2-бап   

Роһқа тайиниш яки өз зеһнигә тайиниш?

3-бап 

«Әт»кә қул болуш, бөлүнүшләр; һәқиқий һул үстигә қурулуш

4-бап   

Худаниң хизмитидики «ғоҗидарлар»ниң мәсъулийәтлири

5-бап  

Рәзил адәмни җамаәттин чиқириш керәк

6:1-8  

Етиқатчиларниң бир-биригә қилидиған әрзлири

6:9-20  

Муқәддәслик тоғрилиқ

7-бап  

Әр-хотунлуқ, тәнһалақ

8-бап   

Бутларға нәзир қилинған таамлар

9-бап  

Расулларниң әркинлиги, шундақла уларниң җамаәттә болған қуллуғи

10-бап   

Исраилдин алған савақлар

11:1-16 

Башни йепиш-япмаслиқ тоғрилиқ

11:17-34 

«Рәбниң дәстихини»

12-бап  

Роһий илтипатлар

13-бап  

Меһир-муһәббәт

14-бап  

Роһий илтипатлар

15-бап  

Өлүмдин тирилиш

16-бап   

Сәдиқә қилиш, ахирқи сөзләр

••••••••



Қошумчә сөз


Бөлүнүшләр, «мәзһәпләр»

(1:10-17,  3:1-8, 18-23ни көрүң)

Коринттики җамаәтниң бәзилири бир-биридин бөлүнүп бир нәччә гуруһқа айрилған еди; һәр бир гуруһ, биз Мәсиһниң расуллири арисидин мәлум бирисиниң тәлимигә яки үлгисигә әгишимиз, дәйтти. «Мәсиһниң расуллириниң тәлимигә әгәшкәндин көрә, Мәсиһниң өз ағзидин чиққан тәлимигила әгишимиз» дегүчиләрму бар еди. Павлусниң буларниң һәммисигә, җүмлидин «мән Павлусниң тәрәпдаримән» дегәнләргиму бәргән тәнбиһи интайин күчлүктур. Униң: «Мәсиһ бөлүнгәнмикән?» дегән аддий бир соали бар еди (1:13). Бу соалға болған җавап әлвәттә «яқ» дейиштур.


Бу хәттә расулниң тәнбиһигә учриған биринчи иш дәл мошу гуруһларға бөлүнүшИши еди. Расулниң буни көрситип өткәнлигиниң әһмийити зордур. Бәзиләр униң хетини оқуп, униң: «Чүнки силәр техи әткә тәвә кишисиләр. Араңларда һәсәтхорлуқ вә талаш-тартишлар бар болғандин кейин, силәр әткә тәвә әмәсму, инсанларчә меңиватмамсиләр? Чүнки бириси «Мән Павлус тәрәпдари», вә башқа бириси «Мән Аполлос тәрәпдари» десә, силәр пәқәт инсанларға охшаш болуп қалмидиңларму?» (3:3-4) дегән тәнбиһиниму чүшәнмигән еди.


«Римлиқларға»дики «кириш сөз»дә биз «әт» яки «әтләр», «әткә тәвә», «әтлик кишиләр» дегән уқум тоғрилиқ музакирә қилған; мошу йәрдә буни қайтилимаймиз. Лекин бәзиләр: ««Инсанларға охшаш» болсақ немә бопту? Биз һәммимиз инсан әмәсму?» дейиши мүмкин. Бу сөзләрниң адәмни чөчитидиған түп мәнаси шуки, барлиқ инсанийәтниң һәммиси чекидин ашқан хата йолда қариғуларчә, тәлвиләрчә маңмақта. Һәр хил напаклиқ, ачкөзлүк, тәкәббурлуқ вә һәсәтхорлуқни ақлаш үчүн биз: «Биз пәқәт инсан, халас», яки «Биз пәқәт Худаниң аҗиз бәндилири, халас» вә «Инсан дегәнниң гуна қилмаслиққа амали йоқтур» дегән сөзләрни һемишә аңлап туримиз.


Қәдирлик оқурмән, шу күнидә Һәммигә Қадир алдида һесап тапшурушқа туруп униңға: «Мән пәқәт инсандин болған» «Һәммә адәм шундақ қилидиған турса?» дәп банә көрсәтсиңиз, сөзиңиз ақамду? Аҗайиб иш дәл шуки, Худа пәқәт гуналарниң җазасидинла әмәс, бәлки гуналарниң күч-тәсирлиридинму қутқузидиған бир ниҗатлиқни инсанға ата қилай дәп тутмақта. Буни Коринттики җамаәт убдан билгән болсиму, амма ниҗатлиқниң күч-қудритидә яшимайтти. Шуниң билән Павлус уларға қаттиқ тәнбиһ бериду. Дуниядики барлиқ башқа инсанларға охшимиған һалда башқичә яшаш мүмкинки — биз чоқум шундақ яшишимиз керәк — Худаға тәшәккүр, бизниң «инсанларға охшаш» әмәс, бәлки асмандики пухралар, Худаниң Роһидин күчләндүрүлгән пәрзәнтлири сүпитидә яшаш имканийитимиз бар.


Җоңгуда биз хәнзу етиқатчи қериндашлиримиздин, болупму тунҗа қетим учришип тонушқинимизда: сСиз қайси мәзһәп («пәй»)дин болусиз?» дегән соални пат-пат аңлаймиз. Бу мундақ соал сориғучиниң техи «әттә яшаватқанлиғи»ни, шундақла «инсанларчә көзқараш» билән дунияға қарайдиғанлиғини испатлайду, халас. Қәлбидә Худаниң Роһи маканлашқан, шундақла Роһ тәрипидин толдурулған кишиләр мошундақ соал соримайду, яки «Җамаәттики қайси тәлим бәргүчидин үгәндиңиз», яки «Җамаитиңизниң йетәкчиси ким?» дегәнгә қизиқмайду — роһий адәмләр болсақ, учриған башқа ишәнгүчиләрдин Мәсиһниң Өзи тоғрилиқ гувалиқ, түптин өзгәртилгән турмушниң гувалиғи, товва қилғанлиқтин Мәсиһдә болған йеңи һаяттин урғуп еқип туридиған муһәббәт, хошаллиқ, хатирҗәмлик вә һәққанийлиқни издәймиз. Мана мошу ишлар «етиқатчилар»да көрүлмисә, Инҗил тәлими бәргүчиләрдин һәтта бүгүнки әң мунәвәрлириниң биздә бар болғининиң немә пайдиси болатти? Тәлими топ-тоғра болған бир ячейкиға әза болушниң немә пайдиси? Лекин өзгәртилгән бир һаят мәвҗут болса, товва қилишниң мевиси көрүлгән болса (гәрчә иккиләмчи мәсилиләр тоғрилиқ көзқарашлар охшимисиму), андин Мәсиһ тоғрилиқ ортақ сөз билән сирдашқили болиду.


Мәсиһкә мәнсуп болған һәммә адәм униң җамаитидур — демәк, «Һәр йәрләрдә Рәб Әйса Мәсиһниң (у уларға вә бизгә мәнсуп!) намиға нида қилғучиларниң һәммиси» униң җамаитидур. (1:2). Гәрчә улар биздин айрим һалда җәм болсиму, өзимизни башқа һәқиқий ишәнгүчиләрдин башқичә чағлимаслиғимиз керәк. Бизниң һәр зимин-жутта туруватқан, барлиқ җамаәтләрдә җәм болуватқан барлиқ қериндишимиз үчүн (мәйли улар өзимизни «қериндаш» дәп етирап қилсун-қилмисун) дуа қилишимиз керәк.


4:6  «Пүтүлгәнниң даирисидин һалқип кәтмәңлар» 

«Пүтүлгәнниң даирисидин һалқип кәтмәңлар» дегән сөзләр Тәвратта әйни йезилмиған болсиму, у Тәврат-Инҗилдики интайин муһим бир принсиптур. Бу айәт, мәйли ниҗатлиқ болсун, әхлақ-принсиплар болсун, җамаәтни башқуруш ишлири тоғрилиқ мәсилиләр болсун, муқәддәс китапларда һәр әһвалда бизгә йетәрлик йол-йоруқ тапшурулғанлиғи көрситилиду. «Артуқ вәһий» бу ишларда бизгә керәк әмәс; әмәлийәттә, биз мошу һәқиқәтни мундақ бир баян билән ипадиләймизки, — Иман-етиқатқа бағлиқ һәр қандақ ишларда (мәсилән, әхлақ-принсип, ниҗатлиқ, җамаәт, яки мошу йәрдикидәк Павлус расулларниң рольлири вә мәсъулийәтлири тоғрилиқ музакирә қилғинидәк), муқәддәс китапларда аян қилинмиған болса яки муқәддәс китаплардин логикилик қияс қилиниш мүмкин болмиса, ундақ ишларни һәргиз «җәзмән шундақ» демәслигимиз керәк.


4:8  

«Силәр аллиқачан тоюнуп кәттиңлар! Аллиқачан бейип кәттиңлар! Силәр бизсиз падишалар болуп һөкүм сүрдуңлар! Кашки силәр һәқиқәтән һөкүм сүргән болсаңлар еди — ундақта биз силәр билән биллә һөкүм сүргән болаттуқ!»


Бәзи вақитларда бүгүнки дәвирдики оқурмәнләр үчүн расулниң бәзи сөзлирини чүшиниш тәс. Шүбһисизки, буниң бир сәвәви, у ениқ көргән роһий һәқиқәтләрни биз ғува көришимиз мүмкин. Амма қайта-қайта оқуп сөзлири үстидә ойлансақ, Худаниң илтипати билән бизму униң бәһримән болған йоруқлуғиға муйәссәр болишимиз мүмкин; иман-ишәш билән шундақ давамлаштурсақ чоқум йоруқлуққа еришимиз.

Мошу сөзләрни чүшиниш үчүн авал расулниң Римдики җамаәткә ейтқан сөзлири үстидә азрақ тохтилайли: —



«Әнди бир адәмниң итаәтсизлиги түпәйлидин, әнә шу өлүм бир адәм арқилиқ һөкүмран болған йәрдә, Худаниң мол меһир-шәпқитини, шундақла һәққанийлиқ болған шапаәтлик соғитини қобул қилғанлар бир адәм, йәни шу Әйса Мәсиһ арқилиқ һаятта шунчә ғалипанә һөкүмранлиқ қилғучилар болмамду!» («Рим.» 5:17)


Мошу айәттә Худаниң Мәсиһниң қурбанлиқ өлүмидә болған бүйүк мәхсәт-муддиасини көримиз — йәни ишәнгүчиләрниң өмүр мусаписи һаятий күчкә толуп ташқан мол вә шәрәплик һаяттур. Өткән кона һаятни башқуридиған гуна вә Шәйтанниң зулум-асарәтлиридин чиқишта шунчә зор өзгириш вә азат болуш болидуки, Павлус бу йеңи һаятни гуна вә өлүм болған бурунқи мустәбитләр үстидин ғәлибә қилип падишадәк сүридиған һаят, дәп сүпәтләйду. Әң улуқ вә киммәтлик һөкүм сүрүш болса, етиқатчиниң өзи үстидин ғәлибә қилип, өзи үстидин һөкүм сүрүши, әлвәттә. Сулайман Пәнд-несиһәтлиридә ейтқандәк: «Асан аччиқлимайдиған киши палвандин әвзәл; өзини тутувалған киши шәһәр алғандинму үстүн» («Пәнд.» 16:32). Өзини һәқиқий тутувалған кишигә болса, Худа униңға техиму көп мәсъулийәтләрни аманәт қилалайду, һәтта у дуниядики ишларда тәсәввур қилғили болмайдиған зор мәсъулийәтләрни униңға тапшуриду.


Амма мошу йәрдә Павлус Коринтлиқларға кинайә билән сөзләватиду. Коринттики җамаәт болса: «Биз камаләткә йетип, мустәқил болдуқ; «һөкүмранлиқ қилиш»қа сән Павлусниң ярдимиң яки нәсиһитиң керәк әмәс, дәйду. Павлус болса: «Әлвәттә, силәр гунайиңлар, өз шәхсийитиңлар вә Шәйтанниң үстидин ғәлибә қилип падишадәк һөкүм сүргән болсаңлар едиңлар, шундақ болғиниңларда, биз силәр билән биллә униңдин бәһримән болаттуқ!» дәйду. Амма хәтниң қалған қисмида адәмни хиҗил қиларлиқ дәриҗидә аян қилинғинидәк, улар һеч қачан «һөкүм сүргән» әмәс еди, әксичә улар нурғун гуналарниң асарәт-илки тәрипидин һөкүмранлиқ қилинип келинивататти.


Павлусниң уларға сөзләш тәләппузидин ениқ туридуки, униң уларға болған мәхсити (бу үмүт-мәхсәт һәммә һәқиқий расулларда тепилиду) уларниң етиқади үстидин контрол қилиш әмәс, бәлки уларниң Худаниң беваситә һөкүмранлиғи астида болуп азат қилинип күчләндүрүлүш, йорутулуп дана болуш вә ниҗатлиқниң һәммә тәрәплиридин бәһримән болушидин ибарәт еди. У һәқиқәтән чин көңлидин уларниң өзиниң ярдимидин мустәқил болушини үмүт қилған еди.


«Шәйтанниң илкигә тапшурулуш»

5:3-5 

«Чүнки гәрчә тәндә силәр билән биллә болмисамму, амма роһта силәр билән биллә болуш сүпитидә аллиқачан шундақ мән шу һөкүмни чиқардимки, — (һәммиңлар Рәб Әйса Мәсиһниң намида җәм болғанда, өзәмниң роһум силәр билән болуп, Рәббимиз Әйса Мәсиһниң күч-қудритигә тайинип) — шундақ қилған кишиниң әтлири һалак қилинсун, шундақ қилип роһи Рәб Әйсаниң күнидә қутқузулуши үчүн Шәйтанниң илкигә тапшурулсун».


Коринттики җамаәтниң әзаси болған бу киши атисиниң аяли (униң өгәй аниси, яки атисиниң тоқили) билән биллә яшашқа башлиған болуши мүмкин. Бундақ киши биринчидин гунайи түпәйлидин җамаәтниң барди-кәлдисиниң сиртида қалдурулуши керәк; җамаәт униң билән адәттики алақидә болмаслиғи керәк. Иккинчидин, у «Шәйтанға тапшурулуши керәк» еди. Һәр қандақ җамаәт үчүн өз әзасиға нисбәтән мундақ тәдбирни қоллиниши интайин зор еғир иштур. Адәттә шундақ очуқ гуна мәвҗут болса, шундақла униңға мунасивәтлик икки әһвал бар болса, андин мошундақ тәдбирни қолланғили болиду: —


(1) гуна садир қилғучи киши гунаға шунчә петип кәткәнки, һәтта тәнбиһләр яки несиһәтләрни аңлимиған болса;


(2) бу гуналиқ қилмиш түпәйлидин Мәсиһ Әйсаниң намиға еғир дағ тәккүзүлиду вә җамаәтниң Мәсиһкә болған гувалиғини сеситқан болса. Оттура деңиздики «паһишивазлиқ пайтәхти» болған Коринт шәһиридиму амма-пухралар мошундақ қилмишни жиркиничлик дәп қарайтти — шундақ қилмиш җамаәтниң өзидә мәвҗут еди! Павлусниң бу тәдбирни қоллаш қарариға келиши әҗәблинәрлик иш әмәс еди.


Һазир биз «(бу) кишиниң әтлири һалак қилинсун» вә «роһи Рәб Әйсаниң күнидә қутқузулар» дегәнләрниң немини көрситидиғанлиғи тоғрисида тохтилайли.


Бу тоғрилиқ төрт хил пикир мәвҗут. Биз пәқәт өзимизниңкини ейтимиз. Инҗилда адәттә «әт» вә «әтләр» дегән сөзләр адәттә инсаний гуналиқ тәбиитини көрситиду; лекин пикримизчә мошу йәрдә «әт»ни асасән җисманий җәһәттин (бу адәмниң тенини көрситиду, демәкчи), андин адәмниң гуналиқ тәбиити җәһәтидин чүшинишигә тоғра келиду; шундақ қариғанда, Коринтлиқлар бу кишини Шәйтанға тапшурса, әнди униң әтлири Шәйтанниң һөкүмранлиғи астида болиду (демәк, Худаниң беваситә башпанаһлиғида болмайду, Худаниң шипасидин һеч қандақ бәһримән болмайду. Бу җәһәттин Аюп пәйғәмбәрниң тарихини селистуруң, «Аюп» 2:1-10). Шуңа шу йолда у бирәр кесәлгә гириптар болуп, бәлким һәтта бу кесәлдин өлүши мүмкин еди. Мошундақ болғанда төрт яхши нәтиҗиму болуши мүмкин: —


(1) Бу кишиниң өзи Худаниң «тәрбийә җаза»сини көрүши билән өз гуналиқ қилмишлириға нисбәтән ойғинип товва қилиш имканийити бар болиду

(2) Җамаәт өзи гунаниң еғир ақивәтлири тоғрилиқ ойғинишиму мүмкин (Худаниң Коринтта турған муқәддәс бәндилириниң бәзилири «Рәбниң зияпити»гә мунасивәтлик болған гуналар түпәйлидин ағриған, һәтта өлүп кәткән еди; 11:30ни көрүң).

(3) Коринттики «бу дунияға тәвә болған» кишиләр Худаниң җаза-тәрбийисини көриду вә Худадин қорқиду. Уларниң көз алдида хуш хәвәр тоғрилиқ гувалиқ әслигә кәлтүрүлиду;

(4) «Рәб Әйсаниң күнидә, бу кишиниң роһи қутқузулиду».


Ахирқи бу ибарә үстидә көп қияс қилмаймиз. Амма 3:11-17дә Павлус Муқәддәс Роһта «қуруш» вә кейинки инъамлар дегән муһим иш тоғрилиқ сөзләп бериду. Шу йәрдә у икки хил кишини тилға алиду; биринчи хили болса иман-етиқат билән Худаға итаәтмән болуп пәқәт өзигила әмәс, бәлки башқиларға пайда йәткүзүп «һул үстигә алтун, күмүч, яки қиммәтлик таш» салған киши; у Худаниң йоллирида изчил һалда тохтавсиз маңғачқа характерида нурғун әвзәл хисләт-пәзиләтләр қурулуп чиқилған; Худаға миң тәшәккүр, Өз меһир-шәпқити һәм Роһиниң алаһидә иш көрүши билән адәмниң ичигә жуғурулған бундақ пәзиләтләр һәргиз йоқап кәтмәйду.


Иккинчи хил киши өз һаятида һеч қандақ «пухта қурулуш»ни қурмиған кишидур. Мундақ кишиләрниң «қурулуш»и бар дейилгән тәғдирдиму, уларниң һәммиси көрүнүштикила ишлар болуп, исми бар җисми йоқ, оттин өтәлмәйдиған әрзимәс қурулуштур. Бундақ киши «өзи қутулиду, амма гоя оттин өтүп қутулған бирисигә охшап қалиду». Павлус тирилиштики ишлар тоғрилиқ пурутуп дегәндәк, юлтузлар бир-биригә охшимиғинидәк, тирилиштә кишиләрниң йеңи тәнлири бир-биридин пәриқлинишиму мүмкин (15:35-49). Лекин бундақ кишиләргә һәтта «тирилиш»тики тән беғишланмаслиғи мүмкин; улар ишәшисини Рәб Әйса Мәсиһкә бағлиғанлиқ сәвәвидин, улар «қутқузилиду»; амма бу қутқузулушни әң төвән дәриҗидә дегили болиду; демәк, улар гуналириниң дозақтики җазасини көрмәйду, пәқәт «қутқузулған тәнсиз роһлар» сүпитидә Худа алдида яшайду. Мана бу бизниң пәрзимиздур.


Бундақ ишлар тоғрилиқ башқа бәзи айәтләр: —«Рим.» 16:17-18; «2Кор.» 6:14-7:1; «Гал.» 6:1-2; «2Тес.» 3:6-15; «1Тим.» 1:20; «Тит.» 3:10-11; «2Юһ.» 9-11; «Вәһ.» 2:20ни көрүң.


5:7-8  

«Кона хемиртуручни чиқириветиңлар; шуниң билән силәр әсли хемиртуручсиз хемирдәк йеңи бир зугула болисиләр; чүнки «өтүп кетиш һейти»дики қозимиз болған Мәсиһ қурбанлиқ қилинди; шуңа һейтни яман нийәтлик вә рәзиллик болған хемиртуруч билән әмәс, бәлки сәмимийлик вә һәқиқәт болған петир нан билән тәнтәнә қилип өткүзәйли».


Худа Муса пәйғәмбәр арқилиқ Йәһудий хәлқигә тапшурған «өтүп кетиш һейти» уларниң Мисирдики қуллуқтин қутулдурулғанлиғини тәбрикләйдиған байрамдур. Тәврат календарида «өтүп кетиш һейти»гә йәттә күнлүк «петир нан һейти» улинипла келиду («Мис.» 12:1-20ни диққәт билән оқуң). Бу һейтларға зөрүр болған тәйярлиқларниң бири һәр өйдин барлиқ хемиртуручни әстайидиллиқ билән чөрүп ташлаштин ибарәттур. Йәһудий аяллар қолиға чирақ елип хемиртуручниң кичиккинә бир тал увиқиму қалдурулмисун дәп өз өйиниң һәммә булуң-пучқақлирини ахтуруп чиқиду; хемиртуручниң кичиккинә бир тал увиқи чиқип қалсиму, у сиртқа ташлинип удуллуқ көйдүрүлиду. Ибдадәтханидиму сунулған һәр қандақ қурбанлиқлар һеч қандақ хемиртуручни өз ичигә алмаслиғи керәк еди («Мис.» 12:1-20, «Лав.» 2:11). Ундақта, хемиртуручниң мәнаси зади немә?


Һәммимизгә аянки, хемиртуруч хемирни көптүрүп уни болдуриду. Шуңа у һәрдайим адәмни чоңчилиққа аздуридиған, адәмләрни йоғинитидиған, көрәңлитидиған һәр хил гуналарға интайин мувапиқ бир символ болиду. Гуна болса адәмләрни пәқәт «йоғинитиду» (5:2ни көрүң). Тәврат дәвридә Худаға аталған қурбанлиқларда һеч хемиртуруч болмаслиғи керәк еди вә Инҗил дәвридә җамаәтниң Худаға болған ибадәт-хизмәтлиридә һеч қандақ йоғанчилиқ-чоңчилиқ, көрәңлик болмаслиқ керәк. Җамаәтниң ули Мәсиһни етирап қилиш вә аян болған барлиқ гуналардин чиқип кетишидин ибарәт («2Тим.» 2:19). Мәсиһкә ишинимән дәп иман-ишәшини билдүрүп суға чөмүлдүрүлгән кишиләрдә Худадин кәлгән, гунаниң асаритидин чиққидәк күч-қудрәт болуши керәк. Шуңа җамаәт ичидә товва қилмай гунани очуқ садир қиливеридиған бәзиләр бар болса, бундақ қилмишқа йол қоймаслиқ керәк; бундақ кишиләрни җамаәт сорунлириға тәклип қилиш яки қобул қилишқа болмайду (мәсилән, «1Тес.» 3:6-12ниму көрүң).

Оқурмәнләр шуни чүшинидуки, бу дегинимиз кона йолларни өзгәртиштә қийинчилиққа учриғандиму гуна билән болған күрәшни тохтатмайдиған кишиләргә қаритилған әмәс; ундақ кишиләргә сәвир-тақәт вә кәң қосақлиқ қилип, риғбәтләндүрүп, һәрдайим Мәсиһниң муһәббитини көрситишимиз керәк. Көздә тутқинимиз гунадин азат болушқа күрәш қилидиған қериндашлар әмәс, бәлки Мәсиһниң хәвиригә етиқат бағлидим дәп туруп, очуқ-ашкарә вә номуссизлиқ билән гунани чиң тутувалған кишиләрдур. Йәнә келип бундақ дегинимиз, техи етиқат қилмиғанларни җамаәт сорунлириға тәклип қилип қарши елишимизға тоғра кәлмәйду, дегәнлик әмәс! Сорунларға қатнишип Мәсиһниң тәлимини аңлиғуси болған етиқатсизларни қизғин қарши елишимиз керәк.


«Өтүп кетиш һейти» болса Мәсиһдә болған ниҗатимизни алдин-ала көрсәткән бир «бешарәтлик сүрәт»тур. Униңға улинипла кәлгән (йәттә күн давам қилидиған) «петир нан һейти» болса шүбһисизки, бизниң бирликтә товва қилған һалда «сәмимийлик вә һәқиқәт болған (демәк, буларға символ болған) петир нан билән» давамлишидиған Худаға бағланған турмушимизни алдин-ала көрсәткән йәнә бир «бешарәтлик сүрәт»тур.

Расулниң аддий бирла җүмлисигә қулақ салсақ, мошундақ турмуш җәрияниниң қандақ болуватқанлиғини байқиғили болиду: —


«Чүнки ким сени башқа бирисидин үстүн қилиду? Саңа ата қилинған нәрсидин башқа сәндә йәнә немә бар? Һәммә саңа берилгән турса, немишкә «Мәндә әсли бар еди» дәп пәхирлинип көрәңләп кетисән?» (4:7).


Барлиқ һәқиқәтләр ичидә бу әң аддилириниң бири әмәсму? Лекин мана бу һәқиқәтниң инсаний тәкәббурлуғиниң жилтизини қанчилик чоңқур кесип үзидиғанлиғиға қараң! Бу һәқиқәткә қулақ салсақла биздә шөһрәтпәрәслик, бирму беһудә хам хиял қалдурулмайду; чүнки һәммә нәрсимиз, мәйли «тәбиий талант» яки «роһий илтипат» болсун, һәммиси Худаниң Өзидин келиду, шуңа биз униңғила барлиқ шан-шәрәпни кәлтүримиз. Кичик пеиллиқ болса «Биздә һеч талант-илтипат йоқ» дегәнлик әмәс, бәлки бу ишларниң барлиғи түпәйлидин талант-илтипат Бәргүчигә шан-шәрәп қайтуруштин ибарәттур.


6:2-3 

«Муқәддәс бәндиләрниң дунияни сорақ қилидиғанлиғини билмәмсиләр? Әгәр дуния силәр тәрипиңлардин сораққа тартилидиған болса, әнди зиғирчилик ишларни һәл қилишқа яримамсиләр? Пәриштиләр үстидинму һөкүм чиқиридиғанлиғимизни билмәмсиләр? Әнди бу һаяттики ишларни һәл қилиш қанчилик иш еди?»


Бу баянға оқурмәнләр бәлким хелә һәйран қалиду; униңға қариғанда, ишәнгүчиләрниң Мәсиһниң дуния вә пәриштиләр үстидин һөкүм чиқиришлириға мәлум дәриҗидә һәмраһлиғи яки һәмкарлиғи болиду («Зәб.» 149-күйниму көрүң).


«2Кор.» 5:20дә Павлус «Мәсиһниң сорақ тәхти»ни тилға алиду; ишәнгүчиләрниң һәммиси бу тәхт алдида һесап тапшуруп тенидә қилған яхшилиғи яки яманлиғи бойичә инъам қобул қилиду. Мәнтиқә бойичә бу сорақ барлиқ башқа сорақлардин авал йүз бериши керәк. Башқа расуллар вә пәйғәмбәрләрниң гувалиқлири буниңға қошулиду — «Сорақ болса Худаниң өз өйдикилиридин башлиниду» («1Пет.» 4:17). Худаниң мутләқ пак-муқәддәслигидики от алдида турғанлар вә шуниңдәк униңдин өтүши билән өз барлиқ гуналиридин пүтүнләй пакландурулғанларла мошундақ дәһшәтлик ишлар (дунияни сораққа тартиш)ға һәмраһ болушқа лайиқ болалайдиған болиду. Һалбуки, бу ишларниң болидиғанлиғиға қарап, Павлус зор улуқ бир принсипни көрситиду — бизләр бу дуниядин кәтмәйла җамаәттә, һәтта җамаәттики әң аддий әзаларда Худаниң һәқиқий даналиғи аллиқачан аян болуши керәктур. У: «Араңларда җедәлләр пәйда болса, у немә үчүн?» дәп сорайду — «Җамаәттики әң аддий кишиләрни бу ишларни һәл қилишқа бекитмәмсиләр?» (6:4)

Адәмләр Мәсиһни һәқиқәтән издәп товва қилған болса уларда қанчә чоң өзгиришләр һасил болидиғанлиғи мошу йәрдә көрүнүп туриду; әхмиқанилик даналиққа айландурулиду; һәр бир җамаәт зор пайдилиқ тәрбийә вә парасәтниң булиқи болушқа өсүп чиқиду.


6:13  

««Йемәкликләр аш қазан үчүн, аш қазан болса йемәкликләр үчүндур»; амма Худа у вә бу һәр иккисини йоққа чиқириду; тән болса бузуқлуқ үчүн әмәс, бәлки Рәб үчүндур; Рәб тән үчүндур».


Оқурмәнләрниң диққитини бу баянға тартмақчимиз, чүнки биз яки башқилар ағрип қалидиған болсақ, у бизгә қандақ тоғра дуа қилишимизға йоруқлуқ бериду. Умумий җәһәттин шундақ дейәләймизки, Худаниң ишәнгүчи үчүн болған ирадиси расул Юһаннаниң 3-мәктупида ипадилиниду: «Қәдирлик достум, роһ-қәлбиң сағлам болғандәк, һәммә ишлириңниң оңушлуқ вә тениңниң саламәт болушиға тиләкдашмән» (2-айәт).


Һалбуки, шундақ әһваллар болидуки, ишәнгүчиләр кесәл болуп қелиши мүмкин. Ундақ болғанда биз һеч ойланмайла «Мени сақайтқайсән» дәп тиләвәрмәслигимиз керәк, бәлки авал Рәбдин, мәндә сән билән болған алақәмгә тосалға болған, сәл қариған гунайим барму дәп соришимиз, андин бар болса қолимиздин кәлгиничә уни түзитишкә интилишимиз лазим. Мошундақ қилғандин кейин Худадин шипа-саламәтликни тиләшкә болиду. Шуниң билән бир вақитта тонуп йетишимиз керәкки, Рәб биз чүшинәлмәйдиған жүксәк сәвәпләр билән бизниң кесәл болуп қелишимизға бәзидә йол қойиду («Аюп» 2-бап, «2Кор.» 12:7-10). Амма биз һазир қараватқан айәт бизгә шипа-саламәтликни тиләшкә риғбәт бериши керәк; бизниң тән саламәтлигимизни тилишимиздики мәхсәт өз шәхсий арзу-һәвәслиримизни қандуруш үчүн әмәс, бәлки тенимиз Рәбниң шан-шәривини кәлтүридиған үнүмлүк қурали болсун үчүн болса, әнди «Тән болса..... Рәб үчүн» болғандәк, охшашла қадир Рәббимиз «тән үчүндур» — Униң зор күчи бизләрниң бу аҗиз, зәиплишиватқан өлидиған тән әзалиримизда Роһ арқилиқ ишлимәктә  («Рим.» 8:11).


7-бап: Никаһ, әр-аяллиқ, тәнһалиқ мәсилилири үстидә

Бу қисимда Павлус йәнә Коринттики җамаәтниң бәзи соаллириға, йәни әр-аяллиқ, тәнһалиқ мәсилилири үстидики соаллириға җавап бериду. Биз буниңда өз ичигә алған қиммәтлик һәм толиму әмәлий тәлим-тәрбийә үчүн чоңқур миннәтдар болушимизға тоғра келиду. Амма бәзи қериндашлар Павлусниң 10- вә 12-айәттики: «Мән ейтимән.. Амма мән әмәс... Рәб (буни) ейтиду...», «Мән ейтимән, Рәб буни ейтқан әмәс...» дегән сөзлириниң әһмийитини чүшинип йәтмәйду. Шуларни йәнә көрәйли: —


(10) «Амма никаһланғанларға кәлсәк, уларға мән шуни тапилаймәнки, — (бу әмәлийәттә мениң тапилиғиним әмәс, йәнила Рәбниңки), аял еридин аҗрашмисун...»


(12) «Қалғанлириңларға кәлсәк, мән шуни ейтимәнки (бу Рәбниң ейтқини әмәс), қериндашниң етиқатсиз аяли болса вә аяли униң билән туруверишкә рази болса, у уни қоюп бәрмисун...»


Бәзиләр бу ахирқи сөзләрни шәрһиләп, Павлус пәқәт өз һоқуқи биләнла бу ишларни ейтиватиду, дәйду. Бу көзқараш һәқиқәттин толиму жирақ. У әмәлийәттә Худаниң толуқ һоқуқи билән сөзләватиду. Шундақтиму биз униң дегәнлириниң мәнасини чүшинишимиз керәктур.

Рәб Әйса Мәсиһ йәр йүзидә тәндә болған вақтида никаһлиқ һәм әр-аяллиқ тоғрилиқ, Муса пәйғәмбәргә чүширилгән Тәврат-қануни тәләплиридин һалқиған көп тәлимләрни бәрди. Бу тәлимләрни мундақ йәкүнләшкә болиду: —


(1) Худа талақ қилишқа өчтур. Муса пәйғәмбәр Худаниң йолйоруғи билән Исраилларниң талақ беришигә йол қойғини билән, бу рухсәт уларниң таш жүрәклиги түпәйлидин оттурға чиққан. Буларниң таш жүрәклигини Худа убдан биләтти. Худаниң характерини вә һәртәрәплик пәзиләтлирини ипадиләйдиған бирәр толуқ тәләпни улар пәқәт аңлалмайтти һәм көтирәлмәйтти. Амма Мәсиһ йетип кәлгәндә Худаниң барлиқ әмир-тәләплирини қобул қилалайдиған йеңи қәлб вә һаятни елип келидиған йеңи әһдә вуҗудқа келиду; шуниң билән кона таш жүрәк мәңгү йоқиған болиду. Шуңа Мәсиһгә етиқат қилғучилар бир-биридин һәргиз аҗрашмаслиғи керәк («Мат.» 5:31, 19:1-12, «Мар.» 10:1-12).


(2) Бу әмридин бирдин-бир мустәсна болғини: — Әгәр етиқатчи әр яки аял той қилғандин кейин ашнидарчилиқ яки шуниңға охшаш садақәтсизлик гуналирини садир қилған болса, бундақ әһвал астида аҗришиш (андин увал қилинған җориниң башқа бир етиқатчи билән той қилиши) бу әмирниң сиртида болиду. Амма Рәб шундақ қилиш зөрүр демигән. («Мат.» 19:9)


«Коринтлиқларға» дегән қисимда расул Павлус Рәб Әйса Өз тәлимидә ейтмиған бирдин-бир әһвални бир тәрәп қилиду — демәк, әслидә етиқатсиз болған әр-аялниң бир җориси етиқат қилғандин кейинки әһваллар тоғрилиқ сөзләйду. Иккиси етиқадисиз һалда той қилған, амма һазир бир җориси етиқат қилған (шуңа йеңи, меһир-шәпқәтлик қәлблик болған) вә бир җориси техи етиқатсиз (шуңлашқа бәлким қаттиқ көңүллүк — «Мат.» 19:8ни йәнә көрүң) қалған болса (12-17), ишәнгән җориси ишәнмигән җорисидин айрилиши керәкму? Җавап — Яқ. Ишәнмигән җора әр-аяллиқ мунасивитидин рази болса ишәнгүчи униң билән биллә туруши керәк. Амма ишәнмигән җориси ишәнгән җорисниң етиқадидин нарази болуп, аваричилик чиқирип әр-аяллиқни сақлашқа етиқатни ташлашни шәрт қилса, ундақта ишәнгүчиниң җедәлсиз аҗришишқа қошулушиға тоғра келиду; бу аҗришиш өзи чиқип кетиши яки җорисиниң чиқип кетиши билән болиду. Ундақ әһвал астида «(етиқатчи) қериндаш ака-укилар, һәдә-сиңиллар никаһ мәҗбурийитигә бағлинип қалған болмайду» (15). Бәзиләр бу сөзни, уларниң бу никаһни давамлаштуруш мәҗбурийити йоқ, униңдин аман-течлиқ билән айрилса болиду; амма илгәрки җориси аләмдин өтмигичә қайтидин той қилиш әркинлиги болмайду, дәп чүшиниду. Амма «бағлинип қалған» дегән сөз 39-40-айәттә ишлитилгән йәрдә охшаш мәнада болуши керәк; әшу йәрдә «Ери һаят чағда аяли униңға бағланғандур» дегәнликтур («бағланған» грек тилида башқа сөз болсиму охшаш уқумни билдүриду). 39-40дә ери өлсә, аяли халиса «Рәбдә» башқиға тегишкә «әркин» болиду — демәк, У Рәбниң йолйоруғи вә даналиғи билән, етиқатчи қериндашқа тегишкә әркиндур. Биз охшашла 15-айәттики «бағлинип қалған әмәс» дегәнниму, башқа бирисигә (етиқатчи болса) тегишкә әркин болиду, дегән мәнании көрситиду, дәп қараймиз.

 (Бу тәлимниң башқа тәрипи болса, ишәнгүчиләр (башқа бирисигә тегәй десә) қандақла болмисун башқа ишәнгүчигә тегиши зөрүр («2Кор.» 6:4ниму көрүң). Әгәр никаһқа мәҗбурланған болса ишәнгүчиниң әһвали бәлким 12-17-айәттә көрсәтилгән ишәнмигән җориси бар болған әр яки аялниңкигә охшаш дәп қарашқа болиду).


36-38-айәтниму көрәйли: —

«Амма әгәр бириси нийәт қилған қизға нисбәтән муамиләмниң дурус болмиған йери бар дәп қариса, у қиз яшлиқ баһаридин өтүп кәткән болса, иккиси өзини тутувалалмиса, у халиғинини қилсун, у гуна қилған болмайду; улар никаһ қилсун. Бирақ, бириси өз көңлидә муқим туруп, һеч қандақ ишқ бесими астида болмай, бәлки өз ирадисини башқуруп, көңлидә нийәт қилған қизини әмригә алмаслиқни қарар қилған болса, яхши қилған болиду. Қисқиси, өйләнгәнниң өйләнгиниму яхши иш, өйләнмигәнниң өйләнмигиниму техиму яхши иш».


Бу айәтләр үстидә сәл тохтилишимизға тоғра келиду. Чүнки бәзиләр 36-38-айәтләрдә көздә тутулғини пак қизниң дадиси уни «Худаниң йолида көпрәк хизмәт қилсун» дәп ятлиқ болушқа йол қоймайду, дәйду. Амма мундақ чүшәнчини мүмкин әмәс дәп қараймиз. Чүнки Худаниң йолида той қилиш пурситидин ваз кәчкән, өзини қурбанлиқ қилғучи, «өзини тутувалғучи» киши бәрибир ата әмәс, бәлки қиз вә униңға өйләнмәкчи болған жигит болиду! Ата бу ишни қарар қилғандин кейин Рәбниң хизмитидә техиму «көңли бөлүнмигән һалда» болуши натайин. Шуңа биз жуқуриқидәк тәрҗимә қилдуқ. Бәзи алимлар йәнә «(пак) қиз» дегәнни «тәнһалиқ» дәп тәрҗимә қилиду. Бу тәрҗиминиң мүмкинчилиги бар. Бирақ асасий мәнаси өзгәрмәйдуки, әр киши яки қиз Рәбниң хизмитидә көпрәк болай дәп той қилмаслиққа нийәт қилиштин ибарәт.


8:2 

««Мениң билимим бар» дәп һесаплиған киши, әмәлийәттә һеч немини техи билишкә тегишлик дәриҗидә билмигән болиду».


Бу кичик айәт үстидә тохтилиш пайдилиқтур; чүнки бу айәт мәктуптики башқа көп айәтләрдәк, көзимиз техи йәтмигән башқа дунияларни көридиған бир деризини ачиду. Павлус Рәб Әйсадин қалсила, Худаниң калам-вәһийлири әң көп тапшурулған инсан еди. Лекин униң бу баянини, пәқәт башқиларғила әмәс, бәлки өзигиму қаритип ейтқан. Өзидә шунчә көп вәһий вә илим-билим болғини билән, у буларниң һәммисини деңизниң бир тамчиси, халас, дәйду.


Худа бизгә шунчә мол билим вә вәһийләрни көрсәткәнлиги үчүн биз униңға миң тәшәккүр ейтимиз; амма биз буниңдин шуни чүшинимизки, биз һәқиқәттә пәқәт улуқ океанниң қирғиқида туруватимиз, униң чоңқур тәглиригә чөмүшни техи һеч башлимидуқ. Биз һәргиз ахмақларчә көрәңләп кәтмәслигимиз үчүн, Худа бизгә шундақ бир аңни бәргәй!


10:1-12 «Бешарәтлик вақиәләр» — Исраилларниң Мисирдин чиқип, чөл-баявандин өткәндики вақиәләрдин савақ елиши

Бу савақлар вә «бешарәтлик сүрәтләр»ни убданрақ чүшиниш үчүн оқурмән Тәврат «Мис.» 12-17-бап, 32-33-бап, «Чөл.» 11-, 20-, 21-бапларни авал оқуса көп ярдими болиду.


Пәйғәмбәрләрниң кәлгүсидики муһим ишларни бизгә сөз билән алдин-ала көрситидиғанлиғи турған гәп. Амма мошу йәрдә Павлус бизгә, Худа Өзи бәзи вақиәләрниң йүз беришини шундақ орунлаштуруп бекиткәнки, бу вақиәләр кәлгүси заманларда техиму улуқ иш-вақиәләрни алдин-ала көрситидиған бирхил «бешарәтлик сүрәт» болиду, дәйду. «Әнди бу вақиәләрниң һәммиси уларниң (Исраилларниң) бешиға бешарәтлик мисаллар сүпитидә чүшкән вә ахирқи заманлар бешимизға келиватқан бизләрниң улардин савақ-ибрәт елишимиз үчүн хатириләнгән еди».


Павлус Исраилниң бешиға нурғун ишларниң келишиниң түп сәвәви, кәлгүсидики җамаәтниң шулардин савақ-ибрәт елиши үчүндур, дәйду! «бешарәтлик сөзләр»ни берәләйдиған пәқәт Худа, әлвәттә; амма «бешарәтлик вақиә»ләрни йүз бәргүзүшидә Униң улуқлуғи техиму рошән көрүнгән әмәсму!


Муса вә Иляс пәйғәмбәрләр Рәб Әйсаниң өлүмигә йеқин Униң билән көрүшкән («Мат.» 17-бап, «Маркус» 9-бап, «Луқа» 9-бап); уларниң музакирә қилған муһим темиси Униң өлүми болған. Шу йәрдә Униң өлүмини тәсвирлигән сөз болса «чиқиш» еди («Луқа» 9:31). Грек тилда «әксодус» дейилиду. Бу алаһидә сөз Тәвраттики «Мисирдин чиқиш»ни көрситиду. Мана у Исраилниң Мисирдики қуллуқтин қутулуп, Худа бекиткән йеңи йетәкчи (Муса) арқилиқ азатлиққа чиқишидики вақиәләрниң мәнасини чүшинишкә бир ачқучтур. Мана буларниң һәммиси Мәсиһдә болған техиму улуқ қутқузулушни көрсәткән «бешарәтлик вақиә» болиду; бу иккинчи «чиқиш» Худаниң хәлқиниң Мәсиһниң йетәкчилигидә Мисирдин әмәс, бәлки гуна вә Шәйтанниң қуллуғидин қутулуп Худаниң падишалиғидики әркин-азатлиққа чиқиштин ибарәт.


Худаниң «Мисирдин чиқиш»та юргүзгән үч қутқазғучи вастиси мундақ: — 


(а) Қозиниң қени (Павлус мошу йәрдә бу тоғрилиқ тохталмайду, амма «1Пет.» 1:19ни көрүң). («Мис.»12:7, 13)

(ә) Күндүздә булут, кечидә от түврүги («Мис.» 13:21-22).

(б) Қизил Деңиз; Исраил униңдин өтүп қутқузулған, Мисирлиқлар униңда ғәриқ болған («Мис.» 14-бап).


Бу үч васитә, шүбһисизки, төвәндикиләрни ипадиләйду: — 

(а) Мәсиһниң қени; (ә) Муқәддәс Роһ; (б) Мәсиһниң өлүми. Бизниң гуналиримиз «Худаниң қурбанлиқ қозиси» болған Мәсиһниң қени билән кәчүрүм қилиниду, Мәсиһниң өлүми вә Муқәддәс Роһниң күч-қудрити билән биз қайтидин йеңи һаятқа туғулимиз; бу йеңи һаятта инсанниң җениға болған дүшмәнлири, йәни гуна, Иблис, җинлар күчсиз қалдурулиду. Пирәвн Қизил Деңиз арқилиқ күч-қошунсиз қалдурулған; Мәсиһниң өлүми арқилиқ Шәйтанму етиқатчини башқурғидәк күчидин қалдурулиду. 


(10:1-2) 

«Чүнки, и қериндашлар, мән силәрниң ата-бовилиримизниң һәммисиниң булут астида жүргәнлигидин вә һәммисиниң деңиздин өтүп маңғанлиғидин хәвәрсиз жүрүшүңларни халимаймән; уларниң һәммиси булутта һәм деңизда Мусаниң йетәкчилигигә чөмүлдүрүлгән...»


Мана бу «қайтидин туғулуш»ни көрситидиған вә шуниңдәк «суға чөмүлдүрүлүш» һәм «роһқа чөмүлдүрүлүш»ниң мәнасини билдүридиған бүйүк «бешарәтлик сүрәт»тур. «Чөмүлдүрүш» болса һәрдайим зор күчлүк бир өзгиришни көрситиду. Исраилниң пүткүл әһвали өзгәртилди; улар кона қулдар зомигәрниң илкидин чиқип, Худаниң әһдисидә бекитилгән, Муса пәйғәмбәрниң йетәкчилиги астида йеңи һаятқа чиқти. Исраилниң «деңизға чөмүлдүрүлүш»и бизниң Мәсиһниң өлүмигә чөмүлдүрүлүшимизни билдүриду. Шуңа биз суға чөмүлдүрүлүш арқилиқ вә Худаниң Роһи (булут вә от)ниң вастиси вә чөмүлдүрүлүши билән биз Шәйтанниң илик-асарәтлиридин қутқузулуп Худаниң йеңи әһдисидә бекитилгән Мәсиһниң йетәкчилиги астида йеңи һаятқа, шундақла Униң меһир-муһәббитидин бәһримән болушқа чиқимиз.

«Силәр билмәмсиләр? Һәр қайсимиз Мәсиһ Әйсаға киришкә чөмүлдүрүлгән болсақ, Униң өлүми ичигә чөмүлдүрүлдуқ» («Рим.» 6:2).


(10:3-4) 

«Уларниң һәммиси охшаш роһий таамни йегән («манна» — («Мис.» 16-бап), һәммиси охшаш роһий ичимликни ичкән; чүнки улар өзлиригә һәмраһ болуп әгишип жүргән роһий уюлташтин ичәтти (әмәлийәттә, мошу уюлташ Мәсиһниң Өзи еди)».


(«Мис.» 17:1-7ни көрүң). Исраил чөл-баяванда болған сәпәрлиридиму җамаәтни көрситидиған бир сүрәт еди. Бу сүрәт болса җамаәтниң Худа тәрипидин Өз калам-сөзлири вә үзүлмәс алақиси билән озуқлинидиғанлиғиға, Мәсиһниң Өзидин Муқәддәс Роһ арқилиқ ичидиғанлиғиға күчлүк ипадә болиду («Юһ.» 4:14, 6:35, 7:37-38, «1Кор.» 12:13).

Адәмни һәйран қалдуридуки, Исраилларда пәқәт уларни йетәкләйдиған «булутлуқ, отлуқ түврүк»ла болуп қалмай, йәнә уларниң уссузлуғини қандуридиған, уларға әгишип маңидиған «роһий уюлташ»му бар еди!


 (10:5) 

«Шундақтиму, Худа уларниң көпинчисидин рази болмиған еди; чүнки «уларниң җәсәтлири чөл-баяванда чечилип қалған»».

Гәрчә бундақ улуқ қутқузулушлар вә чәксиз тәминләшләр болған болсиму, шундақ хәтәрләр йәнила мәвҗут болидуки, инсанлар мәнбәләрниң Мәнбәси Болғучидин тенип кетишиму мүмкин! Төвәндики мисалларда бу тәрәпләр тәкитлиниду: —

(10:6) 

«Амма бу ишлар уларниң бешиға бизләргә мисал-бешарәт болсун үчүн чүшкән еди; буниңдин мәхсәт бизниң уларниң яман ишларға һәвәс қилғинидәк һәвәс қилмаслиғимиз үчүндур».


(10:7)

 «Силәр йәнә уларниң бәзилиригә охшаш бутқа чоқунидиғанлардин болмаңлар; булар тоғрилиқ: «Хәлиқ йәп-ичишкә олтарди, андин кәйп-сапаға турди» дәп пүтүлгән». («Мис.» 32:6)


(10:8) 

«Биз йәнә уларниң бәзилириниң бузуқчилиқ қилғинидәк бузуқчилиқ қилмайли; шу вәҗидин улардин жигирмә үч миң киши бир күндила өлди» (бу вақиә «Чөл.» 21:5-9дә хатирилиниду).


(10:9) 

«Йәнә уларниң бәзилириниң Мәсиһни синиғинидәк Уни синимайли; шу сәвәптин улар жиланларниң чеқиши билән һалак болди».(«Чөл.» 5:21-9)


(10:10) 

«Йәнә уларниң бәзилири ағринғандәк ағринип қақшимаңлар — нәтиҗидә, улар җан алғучи пәриштә тәрипидин өлтүрүлди».

(«Чөл.» 16:41-50)


(10:11-12) 

«Әнди бу вақиәләрниң һәммиси уларниң бешиға бешарәтлик мисаллар сүпитидә чүшкән вә ахирқи заманлар бешимизға келиватқан бизләрниң улардин савақ-ибрәт елишимиз үчүн хатириләнгән еди. Шуниң билән «Мән етиқатта чиң тирәп турмақтимән» дегән киши өзиниң жиқилип кетишидин һези болсун!».


Йәп-ичишгә бағлиқ принсплар (10:25-11:1)

Инҗилда йәп-ичишимиздә Худаға шан-шәрәп кәлтүрүлсун дәп бир нәччә принсиплар бизгә тапшурулған. Улардин үчини төвәндикидәк йәкүнлисәк пайдиси болуп қалар. 


Принсип: (1) — Етиқат вә әркинлик

Әгәр иман-ишәш билән Худаға тәшәккүр ейтсақ, һәр қандақ таамларни йегили болиду.


(10:25-26) «Гөш базирида сетилған һәр бир нәрсини виҗданиңларни дәп олтармай, һеч немини сүрүштә қилмай йәвериңлар. Чүнки «җаһан вә униңға толған һәммә мәвҗудатлар Пәрвәрдигарға мәнсүптур» дәп пүтүлгән».

«Мар.» 7:14-23дә Рәб Әйса инсанни немә ишларниң булғайдиғанлиғини вә немә ишларниң булғимайдиғанлиғини кесип баян қилди: —


«Андин Әйса халайиқни йәнә йениға чақирип, уларға:

— Һәммиңлар Маңа қулақ селиңлар вә шуни чүшиниңларки, инсанниң сиртидин ичигә киридиған нәрсиләрниң һечқандиқи уни напак қилмайду, бәлки өз ичидин чиқидиған нәрсиләр болса, улар инсанни напак қилиду. Аңлиғидәк қулиқи барлар буни аңлисун! — деди.

У халайиқтин айрилип өйгә киргәндә, мухлислири Униңдин бу тәмсил һәққидә сориди. У уларға:— Силәрму техичә чүшәнмәй жүрүватамсиләр?! Сирттин инсанниң ичигә киридиған һәр қандақ нәрсиниң уни напак қилалмайдиғанлиғини тонуп йәтмәйватмамсиләр? Сирттин киргән нәрсә инсанниң қәлбигә әмәс, ашқазиниға кириду, андин у йәрдин тәрәт болуп ташлиниду, — деди (У бу гәпни дейиш билән, һәммә йемәкликләрни һалал қиливәтти).

У йәнә сөз қилип мундақ деди:— 

Инсанниң ичидин чиқидиғинила, инсанни напак қилиду. Чүнки шулар — яман нийәтләр, җинсий бузуқчилиқлар, зинахорлуқ, қатиллиқ, оғрилиқ, ачкөзлүк, рәзилликләр, алдамчилиқ, шәһванийлиқ, һәсәтхорлуқ, тил-аһанәт, тәкәббурлуқ вә һамақәтликләр инсанниң ичидин, йәни униң қәлбидин чиқиду — бу рәзил ишларниң һәммиси инсанниң ичидин чиқип, өзини напак қилиду»


Мәсиһ Әйса мошу сөзни қилғандин башлап, һәр қандақ ишәнгүчи, Йәһудий болсун, «ят әлләр»дин болсун, улардин Муса пәйғәмбәргә чүширилгән қанунниң таам пәрһизлири (мәсилән ат, чошқа, төгә қатарлиқларниң гөшини һарам һесаплаш)гә бойсунуш тәләп қилинған әмәс. Бу принсип расул Павлус тәрипидин қайтилиниду, мәсилән «Рим.» 14:14дә: «Рәббимиз Әйсада болғанлиғимдин шуниңға қәтъий ишәндүрүлүп билимәнки, һәр қандақ нәрсә өзлигидин һарам әмәстур; лекин бир нәрсини һарам дәп қариған киши үчүн, у униңға һарамдур...».


Йәнә «Рим.» 14:2-23дә: «Сениң мәлум бир ишни қилишқа ишәшиң барму? Әнди бу ишәш Худа билән сениң араңдики иштур. Өзи қиливатқан ишни тоғра дәп қариған, шуниңдин виҗданиму әйипкә буйрулмиған киши немидегән бәхитлик-һә! Лекин йемәкликтин гуманлинип туруп йәнә шуни йегән киши әйипкә буйрулиду, чүнки буни ишәш билән йемигән. Ишәштин болмиған һәр қандақ иш гунадур»


«1Тим.» 4-баптин: «Чүнки Худа яратқан һәммә нәрсә яхшидур, улар тәшәккүр билән қобул қилинса, уларниң һеч қайсисини чәкләп рәт қилишқа болмайду. Чүнки улар Худаниң сөзи вә инсанларниң дуаси билән һалал қилиниду. Бу несиһәтләрни қериндашларниң сәмигә салсаң, Мәсиһ Әйсаниң яхши хизмәткари болған болисән. Шундақла, өзәңниң әстайидил әгәшкән етиқаттики вә сағлам тәлимләрдики сөзләр билән қувәтләндүрүлгәнлигиң аян болиду... Бу ишларни җамаәткә тапилиғин вә үгәткин» (4-6, 11).


Принсип (2): — Етиқатта аҗиз болғанларға көйүнүш

 Ишәнгүчиләрниң һәр қандақ таамларни йейишигә әркинлиги болғини билән, башқа ишларғиму көңүл бөлүшимизгә тоғра келиду. Бу ишларни расул Павлус «Римлиқларға» 14-бапта вә бу хәттики 8-бапта көрситиду. Буларни йәкүнлисәк, халиған таамларни йейишкә әркин болдуқ дәп ишәнсәкму, башқа ишәнгүчиләргә һәрикәтлиримиз түпәйлидин азар берип қойғидәк яки уларниң иманини аҗиз қилип қойғидәк болсақ, биз шу қериндишимизға азғинә меһир-муһәббитимиз болсила у тамақни йемәслигимиз керәк.

 

Чүшинишимиз керәкки, «етиқатта аҗиз болғанлар» болса бәзидә интайин күчлүк пикирдә, мәсилән, немә нәрсиләрни ичкили яки йегили болиду дегән күчлүк пикирдә болушиму мүмкин! «Чошқа гөшини йегили болмайду» дегән бириси бизниң җамаитимизгә қатнашқан болса, уларниң алдида чошқа гөшини йесәк, уларниң көңлигә соғ су сәпкән болимиз, ундақта биздә қандақму муһәббәт бар дегили болсун? Һәр қандақ меһманлар дәстихинимизда хатирҗәм олтарсун дәп өйимиздә мусулманчә таамлар тоғрилиқ болған пәрһизләрни тутсақ бизгә немә зиян келиду? Бирисиниң (ишәнгүчи болсун, болмисун) шарап ичишкә хумари болған, шуниңдәк мәс болушқа асанла аздурулидиған болса, ундақ кишиниң алдида шарап ичиш пүтүнләй әқилсизлик һәм униңға қилинған дүшмәнликтур; чүнки ундақ киши ишәнгүчиниң шарап ичкәнлигини көрсә бу иш уни һарақ ичишкә адаштуруши мүмкин.


Принсип (3): — Ишәнмигәнләргә, шуниңдәк җамаәтниң гувалиғиға көңүл бөлүш

«Амма етиқат қилмиғанларниң бирәрси сени зияпәткә тәклип қилса вә көңлүң тартса, алдиңға қоюлған һәммини виҗданиңни дәп олтармай йәвәр; амма бириси саңа: «Бу бутларға аталған қурбанлиқ таами» десә, ундақта уни йемә; немишкә десәң, бу ишни саңа ейтқан адәмниң сәвәви үчүн, шундақла виҗданниң сәвәви үчүндур; мән дегән виҗдан сениңки әмәс, бәлки һелиқи кишиниң виҗдани; мениң әркинлигимгә башқиларниң виҗдани тәрипидин яман дәп баһа берилишиниң немә һаҗити? Мән тәшәккүр ейтип йесәм, тәшәккүр ейтқан нәрсини дурус йегиним түпәйлидин яман дәп қарилишимниң немә һаҗити?» (10:27-30).


28-айәттә соал сориған киши, әгәр етиқатчи достиниң «бутларға аталған қурбанлиқ таами»ни йәвәргинини көрсә, һәр хил хиялда болуши мүмкин, мәсилән: —


(1) бу адәм өз етиқадиға нисбәтән сәмимий әмәс;

(2) бу адәм етиқат қилған Мәсиһ мениң җапа тартишимға әрзимәйду;

(3) бу адәм етиқат қилған Мәсиһ һәр хил бутларға чоқунушқиму йол қойидикән.


Меһир-муһәббәтниң түрткисидин (башқилардин қорқуш сәвәвидин әмәс) биз пәқәт өзимизниң немини халайдиғанлиғимизғила әмәс, бәлки башқиларниң һәрикәтлиримизгә қандақ қарайдиғанлиғи, һәрикәтлиримизниң нәтиҗисидә уларниң Мәсиһ тоғрилиқ немә ойлайдиғанлиғиға көңүл қоюшимизға тоғра келиду. Бириси: «Мәсиһгә ишәнгән кишиләр молла дуа қилған тамақни йемәслиги керәк» дәп ойлиған болса Мәсиһгә ишәнгән киши әң яхшиси униңдин йемәслиги керәк; таки биринчи киши моллиниң дуасиниң гөшкә һеч қандақ тәсир көрситәлмәйдиғанлиғини чүшәнгичә, йәвермәслигимизға тоғра келиду. Җәнубий шинҗаңда суфилар арисида «мәңгүлүк һаят ата қилғучи таам» дәйдиған бирхил алаһидә таамға хурапийларчә ишәнгәнләр бар; бизгә несбәтән у пәқәт тамақ халас, бирақ шундақ кишиләр алдида шу тамақни йесәк, улар «Мана, Мәсиһгә ишәнгән кишиләрму бу тамаққа ишинидикән» дәп ойлап қалиду.


Барлиқ ишларда бизниң түрткимиз башқиларға «Мәлум таамни йейиш яки йемәслигиниң инсан қәлбидики һеч нәрсини өзгәртәлмәйдиған»лиғини ениқ чүшәндүрүш үчүн болуши керәк, улар әксичә барлиқ һәрикәтлиримиз арқилиқ шуни чүшәнсунки, инсанларниң қәлбини бирдин-бир өзгәрткүчи Мәсиһ Әйсадур!


11:1-16 «Башни йепиш» вә «башлиқ» тоғрилиқ

Мошу йәрдә бу баптики пәқәт бир нәччә айәт үстидә тохтилимиз. Мошу қисимни оқуған бәзиләр бәлким пүтүнләй хаталишип: «Павлус әр киши аялдин әвзәл дәп тәлим бериду» дегән хуласигә келиду. Ундақ ой-хияллар бизниң Худаниң ой-нийәтлиригә шунчә аз чөмгәнлигимизни испатлайду. Мәсиһниң расуллири бир қетим өз ара аримизда қайси әң улуқ дәп талаш-тартиш қилишқинида, Әйса улардин: «Ким мәртивилик? Дәстиханда олтарғиниму яки уни күткиниму?» — дәп сорайду, андин Өзиниң уларниң арисидики хизмәткарға охшаш екәнлигини көрситиду (Луқа 22:24-27): —  «Әлләрдики падишалар қол астидики хәлиқ үстидин буйруқвазлиқ қилип идарә қилиду, уларниң үстидики һоқуқдарлири «хәлиқпәрвәр» дәп атилиду. Бирақ силәр шундақ болмаңлар; бәлки араңлардики әң мәртивилиги өзини әң кичигидәк һесаплисун вә йетәкчи болғанлар һәммәйләнгә хизмәткардәк болсун. Зади ким мәртивилик? Дәстиханда олтарғанму яки дәстихандики күткүчиму? Дәстиханда олтарғини әмәсму? Бирақ Мән болсам араңларда хизмитиңларда болғучи күткүчидәктурмән».


Гәп шуки, Худаниң падишалиғида «үстүнлүк»ни яки «улуқлуқ»ни өлчигили болса (вә ундақ «өлчәш»ниң қандақтур бир мәнаси бар болса) ундақта адәмниң улуқлуғи башқиларниң хизмитидә болуштики иқтидари билән өлчиниду; дәрвәқә, бизниң «үстүнлүк» яки «улуқлуқ» дегән ишлар билән каримиз болмаслиғи керәк («Мат.» 18:1-6ниму көрүң). Шуниңдәк әр кишиниң өз аялиға яки җамаәттә әркәк қериндашларниң қиз-аял қериндашларға «баш» болуши, уларға зулмәт-мустәбитлик қилиш үчүн әмәс; бәлки Мәсиһ Өзи җамаәткә қандақ «баш» болған болса (йәни, униңға көйүнүп, сөйүп униңдин дайим хәвәр алидиған), әр кишиләрму өзигә тайинидиған (җамаәттә болсун, аилидә болсун) қиз-аялларға, болупму әр киши өз аялиға шундақ муамилидә болуши керәк («Әф.» 5:28-29). Петрусниң биринчи мәктупида җамаәттики һәммәйләнни «Һәммиңлар бир-бириңларға нисбәтән кичик пеиллиқни кийимдәк кийгүзүңлар» дәп дәвәт қилиду («1Пет.» 5:5).


Мошу йәрдә һеч қандақ «үстүнлүк-төвәнлик» йоқ. Дәрһәқиқәт, Павлус бу йәрдә мошундақ «үстүнлүк-төвәнлик» хияллирини йоқатмақчи болуп: «Һалбуки, Рәбдә аял әрсиз болмас, әр аялсиз болмас», дәйду (11) — Худаниң бекиткини бойичә әрләр вә қиз-аяллар бир-биригә тайиниши керәк. Дәрһәқиқәт, «Гал.» 3:28дә мундақ дейилиду: —


«Мәсиһдә нә Йәһудий болмайду нә Йәһудий әмәсләр дәп айрилиш болмайду, нә қул болмайду нә һөр дәп айрилишму болмайду, нә әр болмайду нә аял болмайду, һәммиңлар Мәсиһ Әйсада бир болисиләр» —бу муһим һәқиқәткә қариғанда Худа алдида роһ тәрипидә әр-аял арисида һеч мәңгүлүк пәриқ йоқ (демәк, әрниң яки аялниң роһи дәп пәриқләнмәйду). Амма җан вә тән тәрәпләрдә пәриқ мәвҗут болиду. Мана шундақ болғачқа, әр кишиләр һәм аял кишиләрниң һәр қайсиси Худа тапшурған орун вә ролни чин қәлбидин рази болуп, тәшәккүр қилип қобул қилишиға тоғра келиду.


Шуниң үчүн әр вә аял оттурсидики әмәлий пәриқ җамаәттә ибадәт яки дуа қилғанда, баш йепиши яки япмаслиғи билән көрситилиду: — 

«Әр киши болса бешини япмаслиғи керәк; чүнки у Худаниң сүрәт-образи вә шан-шәривидур; амма аял киши болса әрниң шан-шәривидур».


Йәһудий әрләр адәттә синагогларда вә мусулман әрләр мәсчитләрдә дуа қиливатқанда бешини япиду; буниң сәвәвини сориғинимизда уларниң адәттә көрситидиған сәвәви, инсан гунакар болуп, башниң япқучи (мәйли қандақла шәкилдә болсун) Худа вә инсан арисида гунаниң тосалғуси бар екәнлигини тонуп йетишкә бир символ болиду, дәйду. Амма Мәсиһдә болса, мошу «гунаниң тосалғуси»ни елип ташлашқа, Худа билән очуқ алақидә болушқа шәрәплик имканийәт бардур. Мошундақ алақә орнитилғанда инсанниң (әр яки аял кишиниң болсун) йүзи Худаниң шан-шәрпини барғансери әкс әттүриду. Шуңа инсанниң йүзини задила япмаслиқ керәк («2Кор.» 4:4-18). Лекин аял кишиләр «әрниң шан-шәриви» болушқа яритилған (7); уларниң бу шан-шәриви аялниң чачлирида алаһидә көрүлиду (15). Шуңа җамаәттә болса инсанниң (аялниң чачлирида ипадиләнгән) шан-шәривини йепип, Худаниң Өзиниң шан-шәривила рошән көрүлсун үчүн интилишиға тоғра келиду. Шуңа әр киши бешини япмаслиғи керәк, амма қиз-аяллар (җамаәттә) бешини, йәни чачлириниң җамал-шәривини йепиш үчүн башқа яғлиқ қатарлиқларни артишиға тоғра келиду.


10-айәт сәл сирлиқтур: —  «пәриштиләрниң сәвәвидин»

«Бу сәвәптин, һәм пәриштиләрниң сәвәвидин, аял киши бешида һоқуқниң бәлгүсигә егә болуши керәк».

Биз бу айәтниң шәрһини аддий дәп қараймиз. Пәриштиләр җамаәттә Худаниң қилидиған ишлирини билишкә алаһидә қизиқип қариғачқа, җамаәт уларниң (пәриштиләрниң) Худаниң бекиткән тәртивини хошаллиқта қобул қилишиға биринчи болуп убдан нәмүнә болуши керәк. Чүнки чүшинишимизчә Шәйтан вә униң җинлири әслидә пәриштиләр болуп, дәслипидә Худаниң тәртивигә һакавурлуқ вә имансизлиқ билән қарши чиққан еди («Йәш.» 14:12-15, «Әз.» 28:11-19, «Вәһ.» 12:3). Гәрчә пәриштиләр инсанларниң иш-һәрикәтлирини көрәләйдиған болсиму, уларниң ой-хияллирини көрәләйду дәп ойлашқа һеч испат-дәлилимиз йоқ. Шуңа җамаәттики аял қериндашлар әр қериндашларға қәлбидә бойсунған болсиму (вә қәлбдә бойсунуш бәрибир бойсунушниң бәлгүсини артиштин муһим, әлвәттә), бәрибир пәриштиләр бу бойсунушниң бәлгүсини («һоқуқи»)ни көрүшни халайду (10).


Шәйтан исиян көтәргәндин кейин, йәнә бир түркүм пәриштиләр аял кишиләрниң саһибҗамаллиғини көрүп адишип кәтти, дәп ишинимиз («Яр.» 6:2-4). Шуниң билән улар пәриштилик мәртивисини ташлап аялларға йеқинлишип уларға чеқилиш үчүн намәлум йолда җисим шәклигә кирди. Инҗилдики вәһий бойичә, мошу пәриштиләр сорақ қилинғичә қамап қоюлиду («2Пет.» 2:4, «Йәһ.» 6-7ниму көрүң). Уларға берилгән җаза исиян көтәргән җинларниңкидин еғир болди, чүнки улар өзлиридин бурун итаәтсизлик гунайи билән Худаниң җазасиға (биринчи, Шәйтан асийлиқ қилғанда униң бешиға чүширилгән җаза, иккинчи, Адәм ата вә Һава ананиң бешиға чүширилгән җаза, үчинчи, Қабилниң бешиға чүширилгән җаза) учриғанларни өз күзи билән көргән. Амма ким билсун, башқа пәриштиләрниңму мошундақ ишларни садир қилиш мүмкинчилиги техи мәвҗутмекин, шуңа расул җамаәткә, ибадәт сорунлирида қиз-аял қериндашларниң саһибҗамаллиғидики гөһәр болған чачлири йепилсун, дәп тапилайду.


Мошу йәрдә шуниму көрситип өтәйлиги, чачлири йепилған болса қиз-аял қериндашларниң җамаәттики ибадәт сорунларда дуа қилиш вә бешарәт бериштики несивиси бардур (5-айәт).


Мошу йәрдиму көрситип өтимизки, һазирқи замандики көп җамаәтләр Рәбниң бу тапшуруғиға сәл қарап әмәл қилмайду, шуниң билән қиз-аял қериндашлар җамаәттә чачлирини япмайду; амма бундақ қилиш Худаниң сөзигә әмәс, бәлки пәқәт йәрлик яки «заманивий» өрп-адәтләрниң қелипиға кириш, халас. Һалбуки, расулниң бу қисимниң ахирида дегинидәк, бу ишни җәңги-җедәлгә айландурушқа һәргиз болмайду; пәқәт кимдиким униңға сәл қариса, Худа бу ишни сорайду дәймиз: —


«Бирисиниң бу ишлар тоғрилиқ талаш-тартиш қилғуси болса, шуни билсунки, бизләрдә һәм Худаниң җамаәтлиридиму шулардин башқа һеч қаидиләр йоқтур» (16).


12:10-12  «Роһий илтипат» тоғрилиқ

Бу қисим шүбһисизки, муқәддәс китапниң интайин қизиқ нуқтилиридин биридур. Бу йәрдә тоққуз хил илтипат тилға елиниду; амма буниңдин башқа һәр хил илтипатларни йоқ дегили болмайду; бу тоққуз хил илтипат һәммә роһий илтипатни өз ичигә алиду, дәп қаримаймиз.


Биринчидин, бу тоққуз хил илтипатни маһийәт вә функсийә җәһәтлиридин бир-бирләп көрәйли: —


«Чүнки Роһ арқилиқ бирисигә даналиқ йәткүзидиған сөз, башқа бирисигә охшаш бир Роһ билән хәвәр йәткүзидиған сөз тәқсим қилиниду; охшаш Роһ арқилиқ башқа бирисигә алаһидә ишәш, йәнә биригә охшаш Роһ арқилиқ кесәлләрни сақайтиш илтипатлири, бирәвға мөҗизиләрни яритиш тәқсим қилиниду; бирәвға вәһий-бешарәт бериш; бирәвға һәр хил роһларни пәриқ етиш, бирәвға намәлум тилларда сөзләш, йәнә бирәвға намәлум тилларни тәрҗимә қилиш илтипати тәқсим қилиниду» (12:8-10).


«Даналиқ йәткүзидиған сөз»

Даналиқ һәрдайим немә қилиш керәк, дегән мәсилигә бағлиқтур; шуңа бу илтипат алаһидә муһтаҗлиқта алаһидә әқил тәминләйду. Буниңға мисалларни Тәврат «2Сам.» 5:17-25, Инҗил «Рос.» 6:24дин көрүң.


«Хәвәр йәткүзидиған сөз»

Худадин беваситә кәлгән алаһидә хәвәр яки мәлумат йәткүзидиған илтипат. Буниңға мисалларни Тәврат «2Пад.» 6:8-12, Инҗил «Юһ.» 4:14-19, «Рос.» 5:1-5, 21:11дин көрүң. 


«(Алаһидә) ишәш»

Һәммимиздә һәрвақитта ишәш-иман болуши керәк, әлвәттә. Амма «ишәш» илтипати болса алаһидә муһтаҗлиқта яки алаһидә әһвалда «партлаш характерлик» һалда Худадин келидиған алаһидә «бир үлүш» ишәштур; шуниң билән Худадин тилигән ишқа бу илтипат түпәйлидин адәмниң ишәши камил болиду.

Буниңға мисалларни Тәврат «1Пад.» 20:12-13, «2Пад.» 17:6-16, Инҗил «Рос.» 3:1-16 (болупму 16-айәт); вә Рәб Әйсаниң хизмитидики нурғунлиқан вақиәләрдә, мәсилән «Луқа» 7:11-17дин көрүң.


«(Кесәлләрни) сақайтиш илтипатлири»

Рәб Әйсаниң хизмитидин вә «Расулларниң паалийәтлири»дин нурғун мисаллар тепилиду, әлвәттә. Диққәт қилишимиз керәкки, мошу йәрдә «илтипат» көплүк шәклидә, йәни «илтипатлар» дегән шәкилдә вә шуниңдәк «сақайтиш» дегән сөзму көплүк шәклидә, йәни «сақайтишлар» дейилиду. Демәк, Худаниң адәмни сақайтишида нурғун йол-тәриқилири бар; бәзи вақитларда бир дәқиқидила шипалиқ бериду («Мар.» 10:46-52), гаһи вақитларда тәдриҗий («Мар.» 8:22-26), бәзи чағларда васитиләр арқилиқ («Рос.» 19:11-12), бәзидә вастисиз; бәзи вақитлада сақайтилғучидин ишәш тәләп қилидиған («Мат.» 9:27-30), бәзидә сақайтилғучидин ишәш тәләп қилмайдиған («Юһ.» 5:1-9), бәзидә һәтта Худаниң сақайтқучисида аңлиқ ишәш болмиған һалда сақайтилғанларму бар («Мат.» 9:19-22).


«Мөҗизиләрни яритиш (илтипати)»

Буниңға мисалларни Тәврат «1Пад.» 18:17-29, «1Пад.» 1:8, 2:19-22, 5:4-6, Инҗил «Мат.» 21:19-22, «Рос.» 13:5-12дин көрүң.


«Вәһий-бешарәт бериш (пәйғәмбәрлик сөз илтипати)»

 Мошу илтипат тоғрилиқ көпрәк тохтилишимизға тоғра келиду. Инҗил, йәни йеңи әһдидики дәвирниң йетип кәлгәнлигини Йәһудий хәлқигә, шундақла бизләргә көрситидиған карамәт-аламәтләрниң бири төвәндикичә: — 

«Һәм кейин, Мән Өз Роһумни барлиқ әт егилири үстигә қуйимән;

Силәрниң оғул-қизлириңлар бешарәт бериду,

Қерилириңлар аламәт чүшләрни көриду,

Жигитлириңлар ғайипанә аламәт көрүнүшләрни көриду» (Тәврат, «Йоел» 2:28, 29).

Расул Петрус «Инҗил дәври йетип кәлди» дәп җакалиғинида бу сөзләрни нәқил кәлтүриду («Рос.» 2:17-18). Бу сөзләрниң әмәлгә ашурулғанлиғини биз «Рос.» 19:1-6, 21:8-9дә, һәм расул Павлусниң мошу йәрдики сөзлиридә көримиз. Униң у айәтләрдә дегәнлиригә қариғанда, бу илтипатлар Асиядики барлиқ җамаәтләрдә аян қилинмақта еди.

14-бапқа қариғанда җамаәт сорунлирида «вәһий-бешарәт йәткүзүш» («пәйғәмбәрлик сөз қилиш») дегән илтипатниң муһим нуқтиси кәлгүсидә йүз беридиған ишлар әмәс, бәлки «Бешарәт беридиған киши болса адәмләрниң етиқадини қурушқа, уларни риғбәтләндүрүшкә вә тәсәлли беришкә сөзләйду» (14:3).


Ибраний тилида «бешарәт бериш» «наба» дегән сөз билән ипадилиниду. «Наба»ниң әслидики мәнаси «урғуп чиқиш», «қайнап чиқиш» еди. Дәвир-дәвирләрдики җамаәтләр: «Худа аримизда истихийилик һалда «урғуп чиққан» сөзлири билән бизгә дайим риғбәт берип кәлгән» дәп гувалиқ берип кәлмәктә. Умумий җәһәттин ейтқанда «вәһий-бешарәт бериш» илтипати, Худаниң һәқиқәтлирини «һазирниң муһтаҗлиғи яки әһвали»ға алаһидә тәтбиқлаштин ибарәт, дегили болиду. Павлусниң 14:25-26дики сөзлиридин көргили болидуки, бу илтипатниң һалқилиқ нуқтиси (Тәврат дәвридики «бешарәт бериш»гә охшимайдиған һалда) мәлум бир шәхсниң муһтаҗлири, болупму униң қәлбидики түгүч-чигишлири яки гуна мәсилилири; бәзидә бәлким мәлум бир җамаәтниң муһтаҗлиқлири болиду. Шуңа бу илтипатни «тар даиридики бешарәт бериш» дегили болиду. Тәвраттики бешарәтләрниң көлими болса адәттә интайин кәң болуп, көпинчә пүткүл әлләрниң яки дөләтләрниң тәғдирлирини нуқта қилиду. Тәврат бешарәтлириниң әң улуқ темиси Қутқазғучи-Мәсиһниң дунияға келишидур. Бундақ бешарәтләрниң һәммиси «кәң көләмлик» бешарәтләр һесаплиниду. Шуңа Тәвратта алдин-ала бешарәт берилгән көп вақиәләр аллиқачан йүз бәргән; Мәсиһ Өзи ахирқи заманлар тоғрилиқ көп бешарәт бәрди. Мошу бешарәтләр бир қетимла ейтилған, шундақла Тәврат-Инҗилда хатириләнгән болуп, уларни қайтилашниң һаҗити йоқ.


Йәнә тәкитлишимизгә тоғра келидуки, Инҗил дәвридики «бешарәт бериш» билән «тәлим бериш» хизмити бир-биригә охшимайду; «тәлим бериш»ниң нишани болса Тәврат-Инҗилни қетирқинип тәтқиқ қилип Худаниң пүткүл план-муддиалирини, шундақла Униң әмир-несиһәтлирини өз нөвитидә йәткүзүп җамаәтни зерәкләштүрүш вә қуралландуруштин ибарәт. Тәвраттики бешарәтләр бир қетимла берилиш билән «Һәқиқәтән Худадин кәлгән қусурсиз сөзләр» дәп тонулуп, кейинки дәвирләрму улардин пайдилансун дәп Тәвраттики китапларда бир-бирләп хатириләнгән. Җамаәтләрдә роһий илтипат арқилиқ берилгән бешарәтләр әнди буларға охшимайду. Павлус уларни хатириләш, «муқәддәс китаптики бешарәтләрниң қатариға киргүзүш» тоғрилиқ һеч тапшуруқ бәрмәйду; сәвәви, җамаәттә берилгән бешарәтләр адәттә айрим җамаәтләр вә һәм улардики шәхсләр тоғрилиқтур. Бәлки җамаәттә берилгән бешарәтләрни муқәддәс китапларда аллиқачан хатириләнгән һәммә бешарәтләр билән өлчәп тәкшүрүш керәк болар. «Бешарәт бериш» илтипати пат-пат өзлиридә көрүнгән қериндашлар һәр бир бешарәтни «вәзнини дитлап» өлчиши керәк (29), амма җамаәттикиләрниң һәммисидиму бешарәтләрни «вәзнини дитлап» өлчәш мәҗбурийити бар. Инҗил, «1Тес.» 5:19-21ни көрүң. Бешарәтләрни өлчәштә һәммидин үстүн туридиған өлчәм муқәддәс китаплардур; җамаәттә болған бешарәтләрни муқәддәс китаплар билән тәң қилишқа һәргиз болмайду.


Җамаәттә бириси бешарәтләрни, җүмлидин «даналиқ йәткүзидиған сөз» вә «хәвәр йәткүзидиған сөз»ләрни изчил һалда вә тоғрилиқ билән берип кәлгән болса, ундақта уни (Инҗил дәвридики) «бешарәт бәргүчи», «пәйғәмбәр» дегили болиду (14:29; йәнә «Рос.» 11:27, 13:1, 21:10, «Әф.» 4:11ниму көрүң). Бундақ чүшәндүрүшимиз уларниң ейтқанлирини Тәврат пәйғәмбәрлириниңкигә вә яки Рәб Әйсаниң алаһидә расуллириниңкигә тәң-баравәр қилиш әмәс.


Бешарәтләрни үч өлчәм билән өлчәш керәк: —


(1) Тәврат, Зәбур вә Инҗилда хатириләнгән Худаниң барлиқ сөзлиригә мувапиқ болуши керәк;


(2) Бешарәттә мәлум бир әһвал яки кәлгүси ишлар тоғрилиқ алаһидә мәлумат бар болса, бу мәлумат топ-тоғра болуши керәк. Худаниң шан-шәривини көрситиш үчүн бешарәтләр йүз пирсәнт тоғра болуши керәк. «70 тоғра» болған бешарәтни «аз-паз пайдилиқ» дегилиму болмайду — әксичә, у интайин хәтәрлик бир нәрсә — чүнки униң қайси йәрлирини қобул қилиш керәк, қайси йәрлирини рәт қилиш керәклигини қандақму биләләймиз?!

«Қан.» 18:22ни көрүң: —

«Бир пәйғәмбәр Пәрвәрдигарниң намида сөз қилған болса вә у бешарәт қилған иш тоғра чиқмиса яки әмәлгә ашурулмиса, ундақта бу сөзни Пәрвәрдигардин чиқмиған; шу пәйғәмбәр башбаштақлиқ билән сөзлигән дәп, униңдин қорқма». Тәврат дәвирлиридә ундақ кишиләрни өлүм җазасиға мәһкүм қилиш әмир қилинған. Җамаәттә ундақ қилинмайду, әлвәттә, амма бу әмирниң асасий принсипи бизләрдә қалиду. Сахта бир бешарәт берилгән болса, әнди уни ейтип бәргүчиниң вуҗудидики нәпсанийәтчилиги, шөһрәтпәрәслиги, һарам нийәтлири, мәнмәнчилиги, тәкәббурлуғи, өз бешимичилиғи қатарлиқлар «өлүмгә мәһкүм» қилиниш керәк. У издәнсә Муқәддәс Роһ тезла униңға мунасвәтлик кәмчилигини аян қилиду. Бундақ «бешарәт бәргүчи»ниң мәсъулийити болса сәвәпни издәп тепип улардин сәллимаза товва қилиштур.


(3) «Бешарәт бәргүчи»ниң турмуш-һаятида Муқәддәс Роһтин кәлгән мевә болуши керәк.

«Қан.» 13:1-3ниму көрүң: —

«Әгәр араңлардин пәйғәмбәр яки чүш көргүчи чиқип, силәргә мәлум бир мөҗизилик аламәт яки карамәтни көрситип берәй десә вә у силәргә алдин-ала дегән мөҗизилик аламәт яки карамәт әмәлгә ашурулса, амма шуниң билән мунасивәтлик «Башқа илаһларға (йәни силәр тонумиған илаһларға) әгишәйли» вә «Уларниң қуллуғида болайли» десә, сән шу пәйғәмбәр яки чүш көргүчиниң сөзлиригә қулақ салма; чүнки шу тапта Пәрвәрдигар Худайиңлар силәрниң Уни, Пәрвәрдигар Худайиңларни пүтүн қәлбиңлар вә пүтүн җениңлар билән сөйидиған-сөймәйдиғиниңларни билиш үчүн синаватқан болиду».

Шәйтан Худаниң хәлқини адаштуруш үчүн Униң роһий илтипатлирини дорап, «сахта илтипатлар»ни, җүмлидин әмәлгә ашурулидиған бешарәтләрни чиқириши мүмкин. Шуңа бешарәт бәргүчиләргә керәк болған үчинчи өлчәм болса: — 

(а) муһәббәт, һәққанийлиқ, хошаллиқ, хатирҗәмлик, сәвир-тақәтлик вә пак-муқәддәслик аян болған ихласмән турмуш;

(ә) башқиларға йәткүзгән тәлим-тәрбийиси муқәддәс китапларға мувапиқ келиши керәк.

Бу аламәтләр болмиса униң «бешарәт»лирини (мәйли улар қанчилик топтоғра көрүнсун) нәзәргә алмаслиқ, адәмниң ой-хияллиридин чиқирип ташлаш керәк.


«(Һәр хил) роһларни пәриқ етиш (илтипати)»

Бу илтипат бәлким пәқәт җин чаплашқанларниң әһвалини яки җинларниң җамаәт ибадәт сорунлириға киривелип мөмин бәндиләргә алдамчилиқ қилидиған һейлә-микирлирини пәриқ етиши үчүнла болған илтипат болмастин («Рос.» 16:16-18, «Мат.» 9:4), бәлки йәнә Муқәддәс Роһниң адәмләрниң роһлирида қиливатқан ишлирини, җүмлидин роһий илтипатларни бериватқанлиғини көрүп йетишниму өз ичигә алиду (мәсилән, «Рос.» 14:7-10дә хатириләнгәндәк Павлусниң кишиниң ишәшини көрүп йетиши). 


«Намәлум тиллар»

«Намәлум тиллар» йәнә «карамәт тиллар, роһий тиллар, ят тиллар»му дейилиду.

Расул Павлусниң 14:14-19, 21-23, 27-28дә «намәлум тиллар» тоғрилиқ сөзлири бизгә көп йоруқлуқ йәткүзиду. Көрүнүп туруптуки, «намәлум тиллар» илтипати кишиләргә үч тәрәптин роһий бәһир елип келиду. 

(а) «Намәлум тиллар» «аламәт бәлгү» сүпитидә беғишланғанда, нәқ сорунда болған кишиләрдин бир қисми бу тилни чүшиниду, лекин сөзлигүчи өзи чүшәнмәйду («Рос.» 2:1-13). Бундақ ишлар аз көрүлиду.

(ә) Айрим дуаларда («өз-өзигә вә Худаға ейтсун», 14:28) шу тилни өз алдиға ишлитидиған, шәхсий «намәлум тил» илтипати; Павлусниң өзидә бундақ илтипат бар еди вә у уни көп ишләткән (14:18). Бу илтипатта адәмниң роһи дуа қилиду, амма униң әқил-зеһни өзи ейтиватқанлирини чүшәнмәйду (14:14). Бу йолда истихийилик һалда мәдһийә нахшилири ейтилиду, амма ейтқучи өзи ейтиватқан нахшисини чүшәнмәйду (14:15). Бу ахирқи айәт бойичә Павлус «намәлум тиллар»да көп дуа қилатти вә йәнә өз тилида дуа қилатти («Мән бәзидә роһум билән дуа қилимән, һәм бәзидә әқил-идраким биләнму дуа қилимән»). У намәлум тиллардиму мәдһийә нахшилири ейтатти вә өз тилида мәдһийә нахшилири ейтатти («Мән бәзидә роһум билән мәдһийә нахшилирини ейтимән, һәм бәзидә әқил-идраким биләнму мәдһийә нахшилирини ейтимән»).

(б) Җамаәттә чиққан намәлум тиллар. Җамаәт ибадәт сорунида бириси намәлум тилда үнлүк дуа қилишқа яки мәлум ишни җакалашқа Муқәддәс Роһтин илһамландурулиду. Павлусниң 14:13, 27-28дә тәлим бәргинидәк, бундақ илтипатни пәқәт сөзлигүси болған кишидә сөзләрни мәлум болған тилға өрүшкә бирәвда илтипат бар болиду дегән ишәш болғандила андин ишләткили болиду. Өругүчи киши өзи яки башқа қериндаш болиду. Ундақ өрүгүчи болмиса, у сүкүттә қелиши керәк («өз-өзигә вә Худаға ейтсун» 14:28).


«Намәлум тилларни тәрҗимә қилиш (өрүш, чүшәндүрүш) (илтипати)»

Бу, җамаәттә мәлум «намәлум тил»да бир сөз ейтилғанда, бу илтипат сөзниң умумий мәнасини ипадиләштики илтипат болиду. Бу бәлким дәл сөзмусөз «тәрҗимә қилиш» әмәстур, лекин ундақ ишларниң йүз бәргәнлигиниң бир нәччә җамаәтләрдә испати бар.


14:21-23: Йәнә «намәлум тиллар» тоғрилиқ

«Тәвратта: «Чәт тиллиқларниң сөзи вә ят адәмләрниң ләвлири арқилиқ Мән мошу хәлиққә гәп қилимән; лекин бундақ болғини билән улар йәнила Маңа қулақ салмайду — дәйду Пәрвәрдигар» дәп пүтүлгәндур. Шуңа «намәлум тиллар» болса бир аламәт бәлгү болиду; етиқатчиларға әмәс, бәлки етиқатсизларға аламәт бәлгүдур; вәһий-бешарәтләр болса, етиқатсизлар үчүн әмәс, бәлки етиқатчилар үчүн болиду»


Павлусниң бу йәрдә «Йәш.» 28:11-12дин нәқил кәлтүргинини азрақ чүшәндүрүшкә тоғра келиду. Йәшая әслидә (жуқурида Павлус нәқил кәлтүргән) бу сөзләр билән өз дәвридики Йәһудий хәлқигә: «Силәр Мениң хәвиримгә силәргә тонуш тилда ейтилғанда қулақ салмисаңлар, силәр уларниң тилини билмәйдиған ят бир әл билән орулисиләр. Шу чағда (сүргүн болғиниңларда) Мениң бу сөзүм шу күлпәтлик әһвал билән испатлиниду» — демәкчи болиду, йәнә — «Амма һәтта шу қийин күнләргә киргәндиму силәр (Пәрвәрдигар Йәшая арқилиқ дәйду) Маңа қулақ салмайсиләр, дәп билимән», дәйду. Йәшаяниң дәвридин 100 жил кейин, Йәһудий хәлқи Бабилға сүргүн қилинғанда, әтрапидики Бабил тили («намәлум тиллар») Йәһудий хәлқигә бир «карамәт» болди. Демәк, уларниң әтирапида болған шу тил уларға өзлириниң товва қилмиған хәлиқ екәнлигини, Худаниң җазалириниң бешиға чүшкәнлигини көрсәткүчи «аламәт бәлгү» болди. Шуңа ««намәлум тиллар» болса бир аламәт бәлгү болиду; етиқатчиларға әмәс, бәлки етиқатсизларға аламәт бәлгүдур». Шуниң билән Павлус мундақ дәйду: —

«Шуниң үчүн пүткүл җамаәт бир йәрдә җәм болғанда, һәммиси өз алдиға бундақ намәлум тилларда сөзләвәрсә вә садда яки етиқатсиз кишиләр кирип қалса, улар һәммиңларни сараң болуп қапсиләр дейишмәмду?» (23).


Амма, Павлус дәйду, — биз җамаәткә меһман болуп киргән адәмләргә Худаниң сөзигә ишәнмәйдиғанларниң қатарида муамилә қилишни халимаймиз; уларниң бешиға Худаниң җазалирини чүширишни халимаймиз; биз уларни «техи ишәнмигән, лекин ишиниши мүмкин болған» дәп қарап, уларни иманға кәлтүрүшни халаймиз. Шуңа у мундақ дәйду: — «Амма һәммиңлар Вәһий-бешарәт йәткүзсәңлар, етиқатсиз яки садда киши араңларға кирип қалса, һәммиңлар тәрипидин уларниң гуналириға тәнбиһ берилиду, һәммиңлар тәрипидин гунакар болғанлиғини көриду; қәлбидики сирлар ашкарә қилинғанда, у йәргә жиқилип: — «Худа һәқиқәтән араңлардидур» дәп Худаға сәҗдә қилиду» (24-25). Бу униң 22-айәттики сөзлирини чүшәндүриду «Вәһий-бешарәтләр болса, етиқатсизлар үчүн әмәс, бәлки етиқатчилар үчүн болиду». «Намәлум тиллар»да дуа қилишниң һеч хатаси йоқ, амма ишәнмигән кишиләр алдида чоқум мәнаси өрүлүши керәк.


Йәнә бешарәтләр тоғрилиқ: 

«Пәйғәмбәрләрниң роһлири пәйғәмбәрләрниң өзлиригә итаәт қилиду» (14:32) 


Бу муһим баян үстидә тохталғумиз бар; чүнки нурғун ишәнгүчиләрниң Худаниң Роһиниң қандақ ишләйдиғанлиғи тоғрисида чүшәнчиси интайин кәм. Мошу айәттә Муқәддәс Роһниң хизмити «бешарәт бериш»тур, амма шуни чүшинимиз керәкки, Униң башқа хизмәтлиридиму охшаш муһим принсип бар болиду.


Айәттики «пәйғәмбәрләрниң (яки «вәһий йәткүзкүчи» яки «бешарәтчиләрниң») роһлири» дегән ибарә бешарәтчиләрниң өз инсаний роһлирини көрситиду. Шуниң билән хуласигә келимизки, Муқәддәс Роһ илтипатлирини (пәқәт «бешарәт бериш»ла әмәс) мәлум бир адәмниң роһини васитә қилип ипадиләйду. Рәб Әйсаниң хизмитидә бу принсип көрүнүп туриду (мәсилән, «Мар.» 2:8). Роһий илтипатлар (вә башқа вәһийләр) авал инсанниң җенидин әмәс (инсанниң каллиси, әқил-идраки яки һессиятлиридин әмәс), бәлки роһидин, йәни униң маһийәт-вуҗудиниң әң чоңқур йеридин чиқиду. Роһий илтипатлар адәмниң һессиятлири тәрипидин әмәс, роһ тәрипидин сезилиду, улар адәмниң каллисиға киргән «яхши әқил»му әмәс. Инҗил, «Луқа» 1-бапта, Мәсиһниң аниси Мәрйәм өз нәврә һәдиси Елизабитниң бешарәтлик салимиға җававән йәнә бешарәт бәргинидә бу принсип көрүниду: «Җеним Рәбни улуқлайду, роһум Қутқазғучим Худадин шатланди». Бу йәрдә ейтиливатқан пеил заманлириға диққәт қилиң. Бу бешарәт Мәрйәмниң җенида әмәс, бәлки униң роһида башланған «Мениң роһум улуқлайду... мениң җеним шатланди».


Павлусниң баянида йәнә муһим бир сават бар. Жуқириқи айәтләрдә расул Павлус пәйғәмбәрләр (вәһий-бешарәтчиләр)ниң «нөвәт бойичә» сөзләйдиғанлиғи, шундақла бешарәтчиниң өзигә тапшурулған вәһийни сөзләп беришкә пурсәт кәлмигичә көңлигә пүкүп туридиғанлиғи тоғрилиқ баян қилған. Шуңа интайин рошәнки, Муқәддәс Роһ мәҗбурән ишлимәйду. Бириси өзиниң җамаәттә қалаймиқанчилиқ пәйда қилған бәзибир сөзи яки һәрикити тоғрилиқ: «Мән бу ишта Роһ тәрипидин мәҗбурландим, маңа амал болмиди» десә, бу гәп билән у өзиниң Муқәддәс Роһниң йетәкчилигидә әмәс, яман роһларниң асаритидә екәнлигини ашкарилайду. Яман роһлар (җинлар) дайим кишиләргә өзлири халимиған ишларни, һәтта улар адәттә өч көридиған ишларни қилдурғинида өзлири ашкарилиниду. Рәб Әйсаниң йәр йүзидики хизмәтлиридә, яман роһларни һайдивәткинидә бу принсип (йәни, яман роһлар кишиләргә өзлири халимайдиған ишларни қилдуриду) рошән қилиниду; һәтта бутпәрәсләрму көп әһвалда бу принсипни тоғра чүшинип йетиду. Худаниң Роһи болса мәҗбурлиғучи роһ әмәс; әксичә, У пәқәт тәсирләнгән яки сөз йәткүзүлгән кишиниң әркин қошулуши болғинида андин ишләйду. Бундақ хисләт Худаниң түп маһийити вә характери, әлвәттә; У инсанларниң Өзи билән һәмкарлишишини, әркинликтә ихтияри билән өзигә бойсунушини халайду; чүнки Худани сөйүш дегәнлик Униң ирадисини һәр ишта әркинлик, хошаллиқ вә қәтъийлик билән талливелиштин ибарәттур. Шуңа: «пәйғәмбәрләрниң роһлири пәйғәмбәрләрниң өзлиригә итаәт қилиду» — демәк, уларниң сөз қилиши мәҗбурийәт астида әмәс, бәлки сөзләш нөвити кәлгичә бир-бирини күтәләйду.


 (14:34) 

«Араңлардики аяллар җамаәтләрдә сүкүттә олтарсун; уларниң сөзлишигә рухсәт қилинмиған; Тәврат қанунида бәлгүләнгәндәк, улар тәртипкә бойсунсун».


Изаһатларда көрсәткинимиздәк, бу әмир қиз-аял қериндашларға ибадәт сорунлирида сөзләшни мәнъий қилидиған әмир әмәс. Чүнки 11:5дә у қиз-аял қериндашларниң җамаәтләрдә дуа қилишлири вә бешарәт беришлири тоғрилиқ сөзләйду — шуңа қиз-аялларниң җамаәттики сөз-калам хизмәтлиридә муһим роли бардур. Амма бу айәтниң иккинчи йерими вә 35-айәттә көрситилгәндәк, у қиз-аял қериндашларниң җамаәттә чулдурлишип сөзлиши яки қалаймиқан сөзлишини тохтатмақчи. Грек җәмийитидә аялларниң аммивий сорунларда гәпни бөлүветиштә даңқи чиққан. 


Кейинки бир мәктупида (1Тим.» 2:12) Павлус қиз-аял қериндашларниң җамаәттә тәлим бериш хизмитини зиммисигә елишиға йол қоймаймән, дәйду. Бу тапшуруқниң биринчи сәвәви, җамаәттики әрләр тәлим бериштә мәсъулийәтни үстигә елиши керәк. Әгәр улар һорунлуғи яки мәсъулийәтсизлиги түпәйлидин бу муқәддәс вәзипини қобул қилмиса, қиз-аяллар бу вәзипини үстигә алса әйип болмайду; гунайи әр қериндашларға болиду вә улар шундақ әһвалға йол қойғанлиғи үчүн Рәб алдида җавап бериши керәк болиду.


(35) «Амма улар мәлум ишни билмәкчи болса, өйидә өз әрлиридин сорисун; аялниң җамаәттә сөзлиши уятлиқ иштур». Әлвәттә уларниң ери ишәнгүчи болмиса, улар ишәнгән атисидин яки йеқин турған мәсъул ака қериндишидин яки җамаәттики ақсақалларниң биридин сориса болиду.

15:8 Павлусниң «худди вақитсиз туғулған бовақтәк» болғанлиғи

Мәсиһниң тирилдүрүлүшини көргән гувачилар тоғрилиқ сөзлигинидә, Павлус өзиниң гувачи екәнлиги тоғрилиқ «Һәммисидин кейин у худди вақитсиз туғулған бовақтәк болған маңиму көрүнди» — дәйду.


«Худди вақитсиз туғулған бовақтәк» дегән ибарә, шубһисизки, униң расуллуғиниң салаһийитини тәстиқлаш үчүн ишлитилиду; чүнки расулларниң салаһийитиниң муһим бир тәрипи Мәсиһниң тирилдүрүлүшигә гувачи болуштин ибарәт; «Рос.» 1:15-26ни көрүң. Амма билишимизчә Павлус һәтта Әйса Мәсиһни йәр йүзидә турған вақтидиму көрүп баққан әмәс; у Униң тоғрисида расулларниң, болупму Истипанниң Әйса Мәсиһниң Рәб екәнлигини җакалашлири арқилиқ аңлиған болуши мүмкин; у Йәһудийлардики «Пәрисий» дегән қаттиқ тәләплик диний мәзһәпниң әзаси болғачқа униң Мәсиһ тәлимигә болған инкаси дәрһал қарши чиқип җамаәткә қаттиқ зиянкәшлик қилиш еди; «Рос.» 7-бапни көрүң. Мошу ишларға қариғанда униң салаһийити расул болуш салаһийитидин интайин жирақ еди; инсанниң көзқарашлири бойичә у һәргиз расул болалмайтти. Амма «расулларниң паалийәтлири» 9-бапда оқуймизки, Рәб Әйса асманға көтирилип узун вақиттин кейин униңға көрүнди вә буниң билән у қаттиқ, тәлтөкүс товва қилди. Кейин, Рәб әсли Өзиниң «он икки расули»ға тапшурған барлиқ тәлимни вә вәһийләрни, шундақла шулардин йәнә зиядә көп вәһийләрни униңға шәхсән вә беваситә аян қилди (мәсилән, 11:23-26ни, «Гал.» 1:10-18ни көрүң). «Он икки расул» Рәб Әйсаға үч йерим жил һәмраһ болғандин кейин «орма һейти» күнидә Худаниң Роһи тәрипидин «қайта туғулди»; бу болса уларға расуллуқниң бүйүк хизмитигә ахирқи «мөһүр бесилиши» еди; лекин Павлусниң «роһий туғулуш»и болса (Рәб Әйса униңға көрүнгинидә) толиму туюқсиз, «худди вақитсиз туғулған бовақтәк» болуп, уни үч күн ичидә һаятлиққа вә расуллуққа мөһүрлиди.


15:24 

«Андин ахирәт болиду; шу чағда У һәммә һөкүмранлиқ, барлиқ һоқуқ вә күчлүклүкни әмәлдин қалдуруп, падишалиқни Худа-Атиға қайтуруп тапшуриду...»...

(28) «Амма һәммә Униңға бойсундурулғандин кейин, Оғул һәммини Өзигә бойсундурғучиға бойсуниду; шуниң билән Худа һәмминиң һәммиси болиду».


Бу 24-айәттә биринчи соал шуки, бу «падишалиқ» немини көрситиду? Җававимиз башқа йәрдә ейтқинимиздәк шуки, «Вәһ.» 20:1-6дә көрситилгәндәк, Мәсиһниң муқәддәс бәндилирини Өзигә һәмкари қилип бу йәр-зимин үстигә сүргән миң жиллиқ падишалиғи болиду. Бу миң жиллиқ падишалиқ әбәдил-әбәт билән селиштурғанда көз жумуп ачқичә вақит, халас, әлвәттә. Амма бу падишалиқниң мәхсити Худаниң Мәсиһниң вастиси билән, Тәвратта хатириләнгән, Исраилға бәргән барлиқ вәдилирини әмәлгә ашуралайдиғанлиғи — бу бузулған, булғанған кона йәр-зимин үчүн қандақ әҗайип ишларни қилалайдиғанлиғини көрситиш үчүндур. Бу миң жиллиқ вақит тошқанда, Шәйтан йәр йүзидикиләрни синаш үчүн қайтидин қамақтин қоюлиду. Шәйтанниң қутритишлири билән Худа Өзигә қарши исиян көтәргүчиләргә от җазасини асмандин яғдуруши билән бу вақитниң ахирқи нуқтисини бекитиду; кона зимин вә кона асман йоқилиду, Шәйтан «от көли»гә ташлиниду. Мошу чағда Мәсиһ Атисиға болған мәңгүлүк сүйгүсиниң бир ипадиси сүпитидә «падишалиқни Худа-атиға қайтуруп тапшуриду...».

Павлус «Андин ахирәт болиду; шу чағда У һәммә һөкүмранлиқ, барлиқ һоқуқ вә күчлүклүкни әмәлдин қалдуриду,...» дәйду. Ишинимизки, бу сөз пәқәт Шәйтан үстигә чиқирилған ахирқи җазанила әмәс, бәлки һәр қандақ «һөкүмранлиқ», «һоқуқ» дәп һесапланғанларниң барлиғиниң әмәлдин қалдурулушиниму көрситиду. Сәвәви интайин аддий — Худаниң түпки муддиа-мәхсәтлири нишанға йәткән болиду; инсанлар, пәриштиләрму гунаниң илик-даирисидин пүтүнләй өтүп, меһир-муһәббәт һәммәйләнни қаплиған болиду. Һәр қәлбдә меһир-муһәббәттин башқа һеч нийәт болмайду. Муһәббәттә «һоқуқ» яки «һөкүмранлиқ», буйруқниң һеч һаҗити йоқ болиду; һәммәйлән немә тәләпләрниң барлиғини көрүпла шуни қилидиған болиду.

Бу кәлгүси әһвал икки айәттә гәвдиләндүрүлиду: —


(1) «...Оғулға У (Худа) шундақ дәйду: «Сениң тәхтиң, и Худа, әбәдил-әбәтликтур;

Сениң шаһанә һасаң болса һәққанийлиқниң һасисидур» (Инҗил, «Ибр.» 1:8, бу мәктупниң муәллипи «Зәб.» 45:8ни нәқил кәлтүриду).


(2) «Худаниң күнини тәлмүрүп күтүп, у күнниң тезрәк келиши үчүн интилишиңлар керәк әмәсму? У күнниң келиши билән пүтүн асманлар отта йоқап түгәйду вә каинатниң барлиқ қурулмилири шиддәтлик отта ерип түгәйду. Лекин биз болсақ Униң вәдиси бойичә, йеңи асман-зиминни интизарлиқ билән күтмәктимиз. У йәр һәққанийлиқниң маканидур» («2Пет.» 3:12-13).

Биринчи айәт Оғулниң падишалиқта һөкүм сүрүши тоғрилиқ сөзләйду; У қолида «һәққанийлиқниң һасиси»ни тутиду — демәк, һөкүм сүрүш керәк болиду. Иккинчи айәттә, кона асман-зиминниң йоқап түгиши тәсвирләнгәндин кейин, «һәққанийлиқниң макани» болған йеңи асман-зимин тилға елиниду. «Һәққанийлиқниң һасиси» һазир керәк әмәс, чүнки йеңи зимин өзи «һәққанийлиқниң макани» болиду. Ундақ ишлар каллимизниң қабилийитини чәккә йәткичә ишлитишни тәләп қилиду, амма биз кәлгүсидә Худаниң меһир-шәпқитиниң ахир берип қандақ әҗайип карамәт ишларни ада қилидиғанлиғидин, Рәбниң һәммимизниң тәпәккур қилғинимиздин зиядә ашидиған, шу чағда аян қилидиған шан-шәривидин һазирму шатлиналайдиған болдуқ. 


15:29  «Өлгәнләр үчүн чөмүлдүрүш»

«Өлүмдин тирилиш болмиса, бәзиләрниң өлгәнләр үчүн чөмүлдүрүлүшини қандақ чүшиниш керәк? Өлгәнләр зади тирилмисә, кишиләр улар үчүн немә дәп чөмүлдүрүлиду?».


Павлус бу җүмлини язғандин тартип у дәвир-дәвирләрдә көп шәрһчиләрниң башлирини қатуруп кәлгән; бу айәт тоғрилиқ икки йүздин артуқ чүшәндүрүш берилгән. Биз пәқәт төвәндикидәк аддий ойлашлиримизни оттуриға қойимиз: — 


(а) Худаниң сөз-каламиниң һеч қандақ йеридә, тирикләр өлгәнләрниң ниҗати, ярдими яки мәнпәәти үчүн бирәр иш қилалайду, дәп ейтилмайду. Өлгәнләр тирикләр үчүнму һеч иш қилалмайду (мәсилән, «2Сам.» 12:15-23, «Луқа» 16:19-31ни көрүң). Муқәддәс сөз-каламниң умумий тәлими дәл буниң әксидур. Гәрчә көп әл-милләтләрниң әҗдатлири үчүн дуа қилишниң нурғун өрп-адәтлири болғини билән, дуа-тилавәтләр өлгәнләргә һеч қандақ тәсир елип келәлмәйду.

(ә) Павлус бәзи кишиләр өзлири үчүн әмәс, бәлки өлгән башқа бәзиләр үчүн һәқиқәтән «чөмүлдүрүлди», дегәнгә охшайду. Бу иш улар арисида етиқат қилип амма мәлум сәвәптин өлгичә суға чөмүлдүрүлмигәнләр үчүн қилиниш мүмкинчилиги бар. Мәсилән, Рәб Әйсаниң чапрас яғачқа миқланғинида йенида миқланған оғри товва қилип Униңға ишәнгән болғачқа, Әйса униңға мәңгүлүк һаят вәдә қилди, бирақ у һеч суға чөмүлдүрүлгән әмәс еди — буниңға пурсәт болмиған, әлвәттә. «Луқа» 23:29-43ни көрүң.


(б) Павлус бу ишни тилға алғанда униң тоғрилиқ Коринтлиқларға яки мошу «өлгәнләр үчүн чөмүлдүргүчиләр»гә һеч қандақ тәнбиһ бәрмигән болсиму униң бу ишни тоғра дәп тәстиқлайдиғанлиғиниму испатлимайду. У бу иш тоғрисида Коринтлиқларға түзитидиған ениқ тәлимни бәргән болуши мүмкин вә шундақла униң тоғрилиқ сөзлирини қайтилашниң һаҗити йоқ. У пәқәт бәлким, Коринтлиқларниң бәзилириниң ундақ қилишини, шуниңдәк уларниң өлүмдин тирилиш дегән ишни һәқиқәт дәп етирап қилишини көрсәтмәкчи, халас.


15:45-47 

 «Шуңа Тәвратта мундақ пүтүлгәнки: «тунҗа инсан Адәм атимиз тирик бир җан қилип яритилди»; амма «ахирқи Адәм ата» болса һаятлиқ бәргүчи Роһ болди. Амма авал кәлгини роһий адәм әмәс, бәлки «тәбиәткә тәвә болғучи» адәм еди, кейин «роһий адәм» кәлди. Дәсләпки инсан болса йәрдин, тупрақтин апиридә қилинған; иккинчи инсан болса асмандин кәлгәндур»


Биз мошу йәрдә «Римлиқларға»дики «кириш сөз»имиздә ейтқинимизни азрақ қайтилаймиз: —

«Худаниң инсанға болған мәхсити инсанни «роһий» яки «роһаний» адәм қилиштин ибарәт еди. «Роһий» дегинимиз инсанниң барлиқ ишлири «роһ»тин кәлсун дегәнликтур; демәк, инсанниң роһи Худаниң Роһи билән алақидә болғанда, Худаниң ирадисини чүшинип билип, униң җени арқилиқ тенини башқурған һалда ирадисини әмәлгә ашуруш дегәнликтур».

Бу айәтләргә, болупму 47-айәткә қариғанда, Худаниң нәзиридә йәр йүзидә пәқәт икки «һәқиқий адәм» болуп баққан, дәп байқаймиз. Бу икки адәм болса Адәм атимиз вә Әйса Мәсиһдур. «Һәқиқий адәм» дегән Худаниң толуқ сүрити (образи, ипадиси)дә болған, дегәнликтур. Адәатимиз гуна садир қилғинида «Худаниң сүрәт-образида болуш»тин мәһрум болди — һеч болмиғанда, униңда вә охшашла барлиқ әвлатлиридиму «Худаниң сүрәт-образи» интайин көрүмсиз болуп кәткән еди.


Худаниң «инсан Мениң сүрәт-образимда болсун» дегән мәңгүлүк мәхсәт-муддиаси Мәсиһдә, шундақла Униңда «қайта туғулған»лардиму әслигә кәлтүрүлүп әмәлгә ашурулиду. Шуңа Адәатимиз пәқәт өзи үчүн өзидә «роһий һаят»қа егә болған болсиму, Мәсиһ башқилар үчүнму униңға егидур; Униң өлүши, көмүлүши вә өлүмдин тирилишидин кейин У «һаятлиқ бәргүчи Роһ болди». Сиз униңдин һаятқа ериштиңизму?


16:3-4 

«Мән кәлгинимдә, силәр қайси адәмләрни лайиқ көрүп таллисаңлар, мән шуларға тонуштуруш хәтлирини йезип берип мошу сәдиқә-шәпқитиңларни Йерусалимға апирип беришкә әвәтимән. Мениңму беришим мувапиқ көрүлсә, улар маңа һәмраһ болуп бариду».


Биз башқа йәрләрдә ейтқинимиздәк, расул Павлус һәргиз өзи үчүн пул сорап бақмиған. Амма у һаҗәткә чүшкән башқилар үчүн пул сориған вә сәдиқә топлиған. У мошу йәрдә «Йерусалимдики кәмбәғәл муқәддәс бәндиләр» үчүн сәдиқә қилайли дәватиду. Йерусалим әсли ронақ тапқан шәһәр, униңда туруватқанларниң адәттә «илкидә бар» еди, шу йәрдики «муқәддәс бәндиләр» қандақму «кәмбәғәл» болуп қалған?


Оқурмәнләр бәлким Рәб Әйса Өз Муқәддәс Роһини Йерусалимда дәл мошу ишқа ишәш билән күтүватқанларниң вуҗудиға чүшәргәнлиги билән Униң җамаити вуҗудқа кәлгән, дәп әслиши мүмкин («Рос.» 1-2-бап). Буниңдин кейин мал-мүлүклүк яки зиминдар болған көп қериндашларниң егиликлирини сетиветип пулларни кәмбәғәлләрни беқиш үчүн ишлитип, Худаниң мөмин бәндилири билән һәммә нәрсилири ортақ болған һалда яшиди; «Улар мал-мүлүклирини сетип, пулини һәммисигә, һәр кимниң еһтияҗиға қарап тәқсим қилишатти» («Рос.» 2:44-45). Шүбһисизки, кейинрәк бу пулларниң көп қисми хуш хәвәрни тарқитишқа Йерусалимдин жираққа чиқмақчи болған қериндашларни қоллап-қувәтләш үчүн ишлитилгән еди. Амма бу зор сәдиқә беришләр көп қериндашларниң өзлирини тиҗарәтлиридин яки етизлиридин айрилип һаҗәтмән қилип қойған еди. Шуниң билән бу зор сехийлиқтин қувәтләнгән «хуш хәвәр җакалаш һәрикити»дин бәхит-бәрикәт көргәнләр (йәни әлләр арисида болған етиқатчилар, җүмлидин Коринттики җамаәт) Йерусалимда қалған ака-ука, ача-сиңиллириға җисманий тәрәптә болған қәрзини тонуп йетиши қилишқа лайиқ вә тегишлик иш еди.


Кейин, Рим императори Пәләстингә қаратқан мундақ бир ярлиқни чүшәргәнки, Мәсиһниң намида Худаға ибадәткә жиғилишни (ундақ қилиш императорға чоқунмаслиқ билән баравәр дәп қарилип) «қанунсиз» дәп бекитип, һәр қандақ адәм шундақ сорунда тутулуп қалса мал-бисатлири мусадирә қилинсун, дәп буйрулған. Бундақ иш Йәһудий етиқатчиларниң бешиға көп қетимлап кәлгән («Ибр.» 10:32-34). Шундақ болғанда көп җамаәтләрдин әвәтилгән бу соғат шу күнләрдә техиму муһим болатти. Лекин Павлус вә униң башқа шундақ сәдиқә топлиғучи һәмкарлири ундақ әһвалниң кәлгүсидә чиқидиғанлиғи тоғрилиқ хәвәрсиз болған, әлвәттә. Билгүчи болса һәммә иш үстидин башқурғучи Худадур.