Инҗил 17-қисим 

«Титус»

(Расул Павлусниң Титусқа язған мәктупи)



Кириш сөз


Расул Павлусниң кейинки жиллириниң тарихи, шундақла бу хәтниң азрақ арқа көрүнүшлири тоғрилиқ «Тимотийға (1)»дики «кириш сөз»имизни көрүң. Титус хуш хәвәрни Павлусниң өзидин аңлап Мәсиһгә ишәнгән еди (Павлус 1:4дә уни «ортақ етиқадимизда өз оғлум болған Титус» дәп атайду). У кейин Павлусниң «хуш хәвәрчи гуруппа»синиң бир әзаси болуп көп сәпәрләрдә униңға һәмраһ болди. Униң тоғрилиқ муһим бир пакит шуки, у Йәһудий әмәс, шундақла хәтнә қилинған әмәс еди (Гал.» 2:1, 2:3). Павлусниң Коринтлиқларға язған иккинчи мәктупидики көп йәрләрдин униң бу сөйүмлүк адәмгә шунчә ишәнгәнлигини вә уни шунчә әтиварлиғанлиғини көргили болиду. Шу хәттики 2:13, 7:6, 7:13-14, 8:6, 8:16, 8:23, 12:18ни көрүң. Бу айәтләрдә у Титусни «қериндишим», «һәмраһим», «хизмәтдишим» дәп атайду вә ахирқи айәттә униң тоғрилиқ: «Биз иккилән охшаш бир роһта жүриватмамдуқ? Бизниң басқан изимиз охшаш әмәсмикән?» дәйду.


Павлус ахирқи сәпиридә Крет арилидин өткән еди. Ушбу хәтниң мәзмуниға қарап нурғун адәмләр хуш хәвәрни қобул қилған, шундақла җамаәтләрдә жиғилған болса керәк. Павлусниң башқа йәрләрдә җиддий ишлири болғачқа Титусни шу йәрдә қалдурған еди. Сәвәви 1:5дә баян қилиниду: —«Сени Крет арилида қалдуруштики сәвәп, орундилип болмиған ишларни бир тәрәп қилишиң үчүн вә һәр шәһәрдә саңа тапилиғинимдәк җамаәткә ақсақалларни тиклишиң үчүн еди».


Шуниңдәк ақсақалларниң қандақ салаһийити болуши, уларниң таллиниш йоли бу мәктупниң муһим бир қисми болиду.


Крет Оттура Деңизға җайлашқан, узунлуғи тәхминән 450 километр, кәңлиги тәхминән 70 километр болған чоң арал. Павлус билән Титус у йәрдин өткән чағда пүтүн аһалиси бәлким 300 миң адәм еди. Улар арал әтрапидики 100 кичик «шәһәр»дә бөлүнүп туратти. Униң туприғи интайин мунбәт, һаваси мол һосул елишқа интайин бап келиду; шуңа көп әҗир сиңдүрмәй һәр хил зираәт вә мевиләрни өстүргили болиду. Аралда көп тағлиқ йәрләр болуп, қой вә өшкә падилирини баққили болиду. Павлус шу йәрдә болған вақтида у Рим империйәсиниң астидики бир өлкә еди.


Павлус билән Титус шу йәргә барғанда хәлиқләр ичидә аллиқачан етиқатчилар бар болуши мүмкин еди; чүнки Муқәддәс Роһ Йерусалимдики җамаәткә чүшкән күнидә расул Петрусниң Мәсиһни җакалиғинини аңлиғучилар арисида Кретлиқ бәзи Йәһудийлар бар еди («Рос.» 2:11).


Павлус Кретлиқларниң мүҗәз-хулқи тоғрилиқ уларниң Епименидис исимлиқ бир шаириниң сөзлирини нәқил кәлтүриду. У өз жутдашлири тоғрилиқ мундақ язған: — «Кретлар һемишә ялған сөзләйдиғанлар, вәһший һайванлар вә һорун тоймаслардур». Павлус униң бу сөзини тәстиқлайду. Буниң үстидә ойлап бақсақ, мошундақ яман илләтләр бир адәмдә муҗәссәмләшкән болса, бу интайин алаһидә әһвал һесаплиниду. Адәттә һорунлуқ билән зораванлиқ әйни бир адәмдә көрүлмәйду. Мошундақ бир хәлиқ билән барди-кәлди қилиш толиму тәс иш! Мошу сөздин йәнә шуни билимизки, һәр бир хәлиқ яки милләтниң «пәвқулъаддә гуналири» болиду. Һалбуки, Худа алдида мәлум бир әлниң бу «пәвқулъаддә гуналири» уларни башқа әлләрдин әла яки бәттәр қилмайду — һәр бир әлниң пәвқуладдә гуналири бар, шундақла һәр бир инсан бәрибир гунакардур. Лекин Худаниң җарчиси өзи барған йәрдики хәлиқниң мошундақ «пәвқулъаддә гуналири»дин хәвәрдар болуши керәк; шуниң билән у мәлум әлниң хизмитидә болғанда, уларға қайси гуналардин алаһидә һези болуш керәклиги тоғрисида тоғра агаһландурушқа қуралланған болиду (1:13-16ни көрүң). Бәзиләр бәлким: «Кишиләр Мәсиһгә ишәнгәндин кейинла, уларниң кона гуналириму йоқап кәткән» дейиши мүмкин. Лекин бу иш көп қетимларда хуш хәвәрни йәткүзүшниң ениқ яки ениқ әмәслиги билән бағлиқтур. Муқәддәс Роһниң күчлүк вәһийиси болмиса кона илләтләр җамаәттә асанла қайта пәйда болиду вә мана шу сәвәптин Павлус Крет хәлқиниң «алаһидә гуналири» тоғрилиқ сөзләйду. 


Йәнә демисәк болмайдуки, хәтниң көп йәрлири («Тимотийға (1)»ниң йезилиш услубиға охшаш) пәқәт Титусқила әмәс, бәлки «қизим саңа ейтай, келиним сән аңла!» дегәндәк, униң кәйнидә турған җамаәткиму қаритилған. Павлусниң хәттә болған мәхсәтлири җамаәтниң бу хәтни оқуши вә җамаәтниң униң Титусқа җекилигәнлирини биливелишини өз ичигә алған еди. Хәттин шуни көрүвелиш мүмкинки, гәрчә Павлус Титусни ақсақалларни таллап бекитишкә қалдурған болсиму, у бу вәзипини орунлаш җәриянида бәзиләрниң кәмситишлиригә дуч кәлгән еди. Кәмситишниң сәвәви униң яш болғанлиғидин әмәс (Тимотий шу сәвәптинму бәзиләрниң кәмситишигә учриған), бәлки униң Йәһудий болмиғанлиғидин болса керәк; бәзи Йәһудий етиқатчилар бәлким «биз Худа таллиған хәлиқтин болған әмәсмубиз?» дәп өзлирини башқа әлдин болған етиқатчилардин әвзәл чағлиған еди (2:15ни көрүң, «1Тим.» 4:12 билән селиштуруң). Бәзиләр униңдин: «Униң ақсақалларни таллиғидәк немиси бар?» дәп гуманланған. Мошундақ гуманларни йоқитиш үчүн Титусқа нисбәтән аллиқачан ениқ болған вәзипини Павлус хетидә қайта тапилайду — демәк, униң расулниң беваситә йолйоруғи вә толуқ һоқуқи билән ақсақалларни таллап бекитиш вәзиписи бар дәп испатлиниду.


Креттики җамаәтләрниң һәммиси Мәсиһни қутқузғучум дәп етирап қилған, әлвәттә. Лекин уларниң арисида йәнә Муса пәйғәмбәргә чүширилгән Тәврат қанунидики «рәсим-йосун»ларни җамаәткә жүклимәкчи болған бәзи Йәһудий қериндашлар бар еди. Униң үстигә улар өзлириниң «нәсәпнамә»лири билән бәнд болуп булар арқилиқ өзлириниң башқилардин үстүнлүгини испатлимақчи болушқан еди, шуниңдәк тайини йоқ Йәһудий әпсанилиригә көп көңүл бөләтти (бу тоғрилиқ «Тимотийға (1)»дики «қошумчә сөз»ни көрүң).


Һәр бир хетидикидәк Павлус Худаниң бу адиминиң җамаәткә нәмунә көрситишини җекиләйду, шундақла униң җамаәтни һалакәткә йүзлиниватқан дуния алдида Худаниң муһәббити, сәвир-тақәтлиги, һәққанийлиғи, муқәддәслиги вә һәқиқәтлигини көрситидиған нәмунә болушқа җекилишини тапилайду (2:1-3:9).


Мәзмун: —


1. 

Салам (1-бап 1-4-айәтләр)

2. 

Җамаәт ақсақаллириниң салаһийити (1-бап 5-16)

3. 

Җамаәт әзалириниң мәсъулийити (2-бап)

4. 

Йол-йоруқ вә агаһландуруш (3-бап 1-11)

5. 

Ахирқи сөз (3-бап 12-15-айәтләр)


••••••••



Қошумчә сөз


1:2 

«Бу етиқат вә һәқиқәт мәңгүлүк һаятқа бағланған үмүтни елип келиду; бу мәңгүлүк һаятни мутләқ ялған ейтмайдиған Худа һәммә дәвир-заманлардин илгирила вәдә қилған еди».


Павлус мошу йәрдә Худа «мәңгү һаят» «һәммә дәвир-заманлардин илгирила» вәдә қилған, дәйду. Тәбиий һалда бир соал туғулидуки, Худаниң бу вәдиси кимгә қилинған? Әгәр У «һәммә дәвир-заманлардин илгирила» вәдә қилған болса, шу чағда йә пәриштиләр йә адәмләр техи мәвҗут әмәс еди. Шуңа бирдин-бир хуласә шу болуш керәкки, бу вәдә Худаата тәрипидин Оғлиға ейтилған. Оғли тоғрилиқ Инҗилда «Униңда (әсли) һаят еди» дәп оқуймиз («Юһ.» 1:3-4). Шуниң билән вәдә Униң Өзи үчүн беваситә әмәс, бәлки кәлгүси заманларда, мәңгүлүк һаят билән яшаватқан бир хәлиқ (йәни, җамаәт)ниң Оғлиға беғишлинидиғанлиғини көрсәткән, дәп қараймиз. Бу вәдә йәнә, «Ибр.» 13:20дә көрситилгән «мәңгүлүк әһдә» билән бир гәп дәп ишинимиз. Һазирқи Инҗил дәвридә инсан тәрипидин бу әһдә «йеңи әһдә» дәп атилиду; лекин Худаниң нәзиридә у «мәңгүлүк әһдә»дур. Чүнки «йеңи әһдә» әмәлийәттә һәммә дәвир-заманлардин илгирила Худаниң көңлигә пүкүлгән, йәни Ата вә Оғул оттурисида түзүлгән еди («Рим.» 8:29-30; «Әф.» 1:4-5, 1:9-12, 3:8-11ни көрүң).


Титусниң кейинки күнлири

«Чүнки Демас бу һазирқи дунияни тама қилғанлиғи үчүн мени ташлап Тесалоника шәһиригә кәтти. Крискис Галатия өлкисигә, Титус Далматия өлкисигә кәтти» («2Тим.» 4:10).


Бу айәттин билимизки, Павлусниң қолға елинип, Рим шәһиригә апирилиш сәпиридә Титус униңға һәмраһ еди вә бәлким Павлус зинданда ятқанда униңға ярдәмдә болған. Айәттин йәнә уқимизки, у кейин Павлустин айрилип Далматия (һазирқи Югославийә, Босния вә Кродийә) өлкисигә барди. Бүгүнгә қәдәр шу районлардики хәлиқләрниң «еғиз әдәбияти»да Титус шу йәрдә зор меһир-муһәббити вә садиқ хизмити арқилиқ көп адәмләрни етиқатқа кәлтүргән, дейилиду.