Инҗил 4-қисим
«Юһанна»
(«Юһанна баян қилған хуш хәвәр»)
Кириш сөз
Расул Юһаннаниң Әйсаниң тәрҗимиһалини тәсвирлигән мәзкур баяни тоғрилиқ Инҗилдики «төрт баян»ға болған кириш сөзимизни авал көрүң. Мошу йәрдә биз пәқәт оқурмәнләрниң есигә салимизки, Юһанна Рәббимизниң он икки расулидин бири еди. Һалбуки, униң бу язған баянида өзини исми билән көрсәтмәйду, пәқәт өзини «Әйса сөйгән мухлис» дәп чақириду. Буниңдин, бу униң Мәсиһниң униңға алаһидә амрақ екәнлигини, яки мәлум җәһәттин уни башқа мухлислардин әвзәл көридиғанлиғини көрситиду, дәп ойлап қалсақ болмайду (чүнки Худа һеч қандақ адәмгә ян басмайду). Бәлки униң Әйса тәрипидин сөйүлгәнлиги униңға шунчә мөҗизилик вә тилсимат болғанки, бу иш униң пүтүн вуҗудиға үзлүксиз толған еди. Һәтта атмиш жилдин кейин, бу «баян»ни язған вақтидиму, бу иш униңда йәнила чоңқур тәәҗҗүплинәрлик из қалдурулған еди.
Оқурмәнләр үчүн Инҗилдики «кириш сөз»имиздин мошу йәрдә йәнә сөз кәлтүримиз: —
«Юһаннаниң баянидики биринчи айәтни оқуғанда, униң йезиш нуқтиинәзириниң башқа баянчиларниңки билән пүтүнләй охшимайдиғанлиғини билип житимиз. Маркус баянини чүмүлдүргүчи Йәһияниң «Тарих сәһнисигә туюқсиз чиқиш»и билән башлайду («Мар.» 1:1-18). Матта баянини Ибраһимниң вә Давутниң Әйсаниң әҗдатлири екәнлиги билән башлайду («Мат.» 1:1-17). Луқа баянини Әйсаниң һәқиқий инсан екәнлигини тәкитләп, Әйсаниң нәсәпнамисини Адәм атимиз билән башлайду («Луқа» 3:23-38). Юһанна болса баянини булар билән әмәс, бәлки «дәслипидә» йәни «һәммидин бурун» болған ишлар билән башлайду: — «Һәммидин бурун «Калам» (сөз) мәвҗут еди. У Худа билән биллә еди һәм Өзи Худа еди» («Юһ.» 1:1). Рошәнки, у өз баянида китапханлирим аллиқачан Матта, Маркус яки луқаниң баянлирини һәтта башқиларниңкини оқуп өзләштүргәнлиги турған гәп дәп ойлайду. Ушбу баянда у Мәсиһниң толуқрақ бир тәрҗимиһалини йезишни мәхсәт қилған әмәс; бәлки у өзи бизгә уқтурғандәк, Мәсиһниң бир нәччә алаһидә сүпәтлирини аян қилидиған, өзи зор әһмийәткә егә дәп қариған мәлум вақиәләр («аламәт бәлгүләр», «мөҗизилик аламәтләр» яки «карамәт бәлгүләр»)ни вә вәз-тәлимләрни талливелип, уларни биз үчүн хатириләйду. Мана униң баянидики әң ахирдин елинған бир җүмлә: — «Әйса мухлислириниң алдида бу китапта хатириләнмигән башқа нурғун мөҗизилик аламәтләрниму көрсәтти. Лекин мошулар силәрни Әйсаниң Мәсиһ, шундақла Худаниң Оғли екәнлигигә ишәнсун һәм бу арқилиқ Униңға етиқат қилип, Униң нами арқилиқ һаятлиққа еришсун, дәп йезилди» (20:30-31). Шуниң билән униң баянини муқәддәс язмилар ичидә асасән техи етиқат қилмиғанлар үчүн йезилған бирдин-бир қисим, дегили болиду.
Шуңа бу баян униң Худа алдида узун истиқамәт қилип, толиму әстайидиллиқ вә еһтият билән (шундақла ишинимизки, Муқәддәс Роһниң көрсәтмиси биләнму) Мәсиһниң ички һаяти вә тәлиминиң җәвһирини аян қилидиған вақиәләр вә баянлар тоғрилиқ чоңқур ойлинип таллишиниң нәтиҗисидур.
2-бапта, Мәсиһ суни шарапқа айландурған мөҗизини яритиду. Алтә чоң идиш су билән толдурулған болуп, ичидики су усулуп меһманларға тошулғанда, шарапқа айланди. Шарап муқәддәс язмиларда мол, хошал һаятниң символидур («Зәб.» 104:15): —
«У (Худа) адәмниң көңлини хуш қилидиған шарапни,
Инсан йүзини пақиритидиған майни чиқириду;
Инсанниң жүригигә нан билән қувәт бериду».
Юһаннаниң баянида, Мәсиһ билән учрашқанлиғи арқилиқ һаяти пүтүнләй өзгәртилгән алтә шәхс алаһитән тәсвирлиниду. Көп Мәсиһий алимлар Юһаннани «су шарапқа айландурулған алтә идиш»ни шу алтә шәхскә охшитиду, дәп қарайду. Дәрвәқә шу алтә шәхсниң «су»дәк тәмсиз һаяти Әйса билән учришиш билән «шарап»дәк һаятқа айланған.
У алтә шәхс болса: —
(1) |
Пәрисий Никодемус (3:1-21) |
(2) |
Самарийәлик аял (4:4-42) |
(3) |
Бәйт-Әсдадики паләч адәм (5:1-16) |
(4) |
Зина үстидә тутулған аял (8:1-11) |
(5) |
Йерусалимдики кор адәм (9:1-41) |
(6) |
Лазарус (өлүмдин тирилгән) (11:1-57) |
Юһанна пәқәт Мәсиһниң улуқлуғи яки әмилиниң мәлум тәрипини алаһидә көрсәткән йәттә карамәтни («мөҗизилик аламәт»ни) таллап хатириләйду: —
(1) |
Той зияпитидә суни шарапқа айландуруш (2:1-11) (Мәсиһ хошаллиқ кәлтүргүчидур) |
(2) |
Һөкүмдарниң оғлини сақайтиш (4:46-54) (Мәсиһ жирақ йәрләрниңму егисидур) |
(3) |
Бәйт-Әсдадики паләчни сақайтиш (5:1-16) (Мәсиһ шипаниң егисидур — паләч 38 жил маңалмиған еди) |
(4) |
Бәш миң адәмни тойдуруш (6:1-14) (Мәсиһ Өзи биз үчүн «Һаятлиқ Нан»дур). |
(5) |
Мухлислар кемидә олтарғанда уларниң йениға су үстидә меңип бериш (6:15-21) (Мәсиһ аләмниң шәйилириниң егисидур) |
(6) |
Йерусалимдики кор адәмни сақайтиш (9:1-41) (Мәсиһ «Дунияниң Нури»дур) |
(7) |
Лазарни өлүмдин тирилдүрүш (11:1-57) (Мәсиһ «Тирилиш вә Һаят»тур) |
|
Бу мөҗизиләрниң һәммисиниң һаятимизға мәңгү роһий әһмийити бардур. Юһаннаниң мәхсити бизни бу ишлар тоғрилиқ ойландуруш, әлвәттә! |
(8) |
Мәсиһниң тирилиши! |
«Мис.» 3:15-16дә Пәрвәрдигарниң нами «Мән Өзәмдүрмән» дәп аян қилиниду. «Юһанна»да Мәсиһниң бу нам билән Өзини аян қилиштики йәттә муһим баяни хатириләнгән: —
(1) |
«Мән Һаятлиқ Нандурмән» (6:35) |
(2) |
«Мән Дунияниң Нуридурмән» (8:12, 9:5) |
(3) |
«Мән Ишикдурмән» (10:7, 9) |
(4) |
«Мән Яхши баққучидурмән» (10:11) |
(5) |
«Мән Тирилиш вә Һаяттурмән» (11:25) |
(6) |
«Мән Йол, Һәқиқәт вә Һаяттурмән» (14:6) |
(7) |
«Мән Һәқиқий Үзүм Телидурмән» (15:1) |
Бу қисқа тонуштуруш сөзи ичидә йәнә шуни көрситиш бәк муһимки, Юһанна бизниң Әйсаниң һәм йүз пирсәнт инсан һәм йүз пирсәнт Худаниң тәбиитидә болғанлиғини чүшинишимизни халайду. Бу, Әйсаниң инсан тәбиитидә болғанлиғини айдиң қилип көрсәткән айәтләрдин (мәсилән 1:14) һәмдә Униң чарчап кәткәнлигини, уссап кәткәнлигини көрсәткән айәтләрдинму көрүниду (4:6-7, 19:28).
Юһанна бу баянини қачан язған? Түрлүк тарихий испатлардин қариғанда, бу баянини биринчи әсирниң ахирида, бәлким миладийә 90-95-жиллар арилиғида язған. Демәк, у бу вақиәләрни йүз берип атмишчә жилдин кейин, қериған вақтида язған. Шуңа бәзи етиқатсиз адәмләр мәсқирә қилип: «Бу қери адәм бу вақиәләрниң һәммисини қандақ есигә кәлтүрәләйду» дәп гуманини билдүриду. Тәрҗиманлардин бири бир қетим сәксән яшқа киргән бир профессорниң «Юһанна» тоғрилиқ лексийә оқуғанлиғини, шундақла дәл шу мәсилини тилға алғанлиғини әсләйду. У профессор 80 яшқа киргән болуп, оттура мәктәпниң биринчи жиллиқтики савақдашлириниң исимлиғини йоқлимидики тәртип бойичә һәммисини ядлап бәргән андин: — «Мән 80 яшқа киргән болсамму, шундақ ушшақ-чүшшәк ишларни есимдин чиқармиған йәрдә, расул Юһаннаниң өз һаятини мутләқ өзгәрткән, өзини Худаниң падишалиғиға елип барған мошундақ күчлүк вақиәләрни есидә тутушини әҗәблинәрлик иш һесаплиғили боламду? Униң үстигә, Юһанна өзи биз үчүн Мәсиһниң «Ярдәмчи, йәни Муқәддәс Роһ силәргә һәммини үгитиду һәм Мениң ейтқан һәммә сөзлиримни есиңларға кәлтүриду» дегән вәдисини хатириләйду» — деди.
Мәзмун: —
1. |
Әйса Мәсиһ — Худаниң Каламидур (1:1-18) |
2. |
Йәһия пәйғәмбәрниң Әйсаға гувалиқ бериши (1:19-34) |
3. |
Әйсаниң дәсләпки мухлислири (1:35-51) |
4. |
Әйсаниң «йәттә мөҗизилик аламәт»и (2-11-баплар) |
5. |
Әйсаниң бу дуниядики һаятиниң ахирқи һәптиси. |
|
Ахирқи ахшамдики сөһбәт (12-17-баплар) |
6. |
Әйсаниң тутулуши, сораққа тартилиши, өлүши, дәпнә қилиниши (18-19-баплар) |
7. |
Әйсаниң тирилиши вә мухлислириға көрүнүши (20-21-баплар) |
••••••••
Қошумчә сөз
1:1 «Калам»
«Һәммидин бурун «Калам» бар еди; Калам Худа билән биллә еди һәм Калам Худа еди».
Рәббимиз немишкә «Калам» яки «Худаниң Калами» дәп атилиду?
Ялғуз мошу улуқ теминиң өзи үстидә һәтта миңлиған китап йезилған десәк, ашурувәткән болмаймиз. Муқәддәс китапниң биринчи җүмлисидин Худа барлиқ мәвҗудатларни сөз қилиши арқилиқ, қисқичә сөзи билән яритиду, дәп үгинимиз: —
«Худа: — «Нур болсун» деди. Вә нур болди».
Сулайман падиша «Худа барлиқ шәйийләрни өз даналиғи билән яратқан» дегән вәһийни бизгә йәткүзиду. «Пәнд-несиһәтләр»дики 8-9-бапларда бу «даналиқ»ниң әмәлийәттә бир зат екәнлиги бизгә аян қилиниду. Юһанна мошу йәрдә бу затниң йәнә «Калам» дәп атилидиғанлиғини уқтуриду.
«Юһанна»дики мошу 1-бапта «Худаниң калами»ниң худалиқ тәбиити аян қилиниду. У өзи һеч яритилған әмәс, бәлки Худа билән әзәлдин биллә болуп кәлгәндур. Бу иш болупму 3-айәттин көрүниду: — «У арқилиқ барлиқ мәвҗудатлар яритилди вә барлиқ яритилғанларниң һеч бири униңсиз яритилған әмәс». Бундақ дейишиниң мәхсити, «калам»ни һеч яритилған әмәс, дәп чүшинишимиз үчүн, шундақла 1-айәтни бизгә чүшәндүрүш үчүндур: —«Һәммидин бурун «калам» бар еди; калам Худа билән биллә еди һәм калам Худа еди».
Бу баян бизгә чүшиниш тәс яки чүшиниш мүмкин әмәс туюлғини билән, лекин униңға: — «Һәммигә Қадир қачан Өз Сөзисиз болған?» дегән бу соални қойсақ, бәлким чүшинишликрәк болиду. «Худа мәлум вақитларда һеч немә ойлимайду» дегили болмиғиниға охшаш «Худа Өз сөзисиз мәвҗут туриду» дейишкә болмайду.
Қандақла болмисун, чүшәнсәкму, чүшәнмисәкму, аддий инсан болған бизләр Худаниң Роһи билән толған расуллири арқилиқ ейтқан өзи тоғрисидики барлиқ баянлирини шәртсиз қобул қилишимиз һәм шу баянларға толуқ ишинишимиз лазимдур. Ишәнсәк, андин кейин чүшинимиз, дәп қараймиз.
«Ибранийларға»ниң муәллипи мошу ишларни мундақ ипадиләйду: — «Худа бурунқи заманларда ата-бовиларға пәйғәмбәрләр арқилиқ түркүм-түркүм бойичә вә нурғун йоллар билән сөз қилған болуп, мошу ахирқи күнләрдә болса бизгә Оғли арқилиқ сөзлиди. У Оғлини пүткүл мәвҗудатниң мирасхори қилип бекәткән, Униң арқилиқ каинатларни яратқан» («Ибр.» 1:1-2).
Бу ишлардин һәм сөзләрдин Худа биз билән шәхсән алақә қилишни халайдиғанлиғини көримиз. Өз пәйғәмбәрлириниң ағзи билән ейтқан сөзләр арқилиқ У «инсанлар Мениң билән толуқ алақидә болсун» дегән мәхситигә йетәлмигәнлиги үчүн, У һәтта Өзини бизгә «тирик калам» билән ипадилимәкчи болди. Бу тирик калам «инсан болди» (1:14) вә У: «Мени көргән киши атини көргән болиду» (14:9) дегән еди. Униң барлиқ сөзлири һәмдә барлиқ иш-һәрикәтлири, әмәллири Худаниң дәл қандақ бир Худа екәнлигини рошән көрситип бериду.
3-бап 3-8-айәтләр
«Жуқиридин туғулуш» яки «Қайтидин туғулуш» яки «Судин һәм Роһтин туғулуш»
Башқа йәрләрдә (мәсилән Әзакиял вә Йәрәмия пәйғәмбәрләрдики «қошумчә сөз»имиздә) биз Худаниң қедимки хәлқигә вәдә қилған, улар билән түзмәкчи болған «йеңи әһдә»си тоғрилиқ тәпсилий тохталдуқ. Шу «йеңи әһдә» бойичә адәмләр роһий һаятқа егә болуп, шу һаят арқилиқ Худаниң алақисидә яшалайтти. Ундақ йеңи һаятта Худани хурсән қилиш үчүн, инсанларниң тиришип-тирмишиши керәк әмәс болиду; Худа Өзи бизләрдә яшиши билән Өз-Өзини хурсән қилиду. Расул Павлус бу әһдиниң өзидә болған әмәлийитини көрситип: — «Мән Мәсиһ билән биллә чапрас яғачләнгәнмән, лекин мана, яшаватимән! Лекин яшаватқини мән әмәс, бәлки мәндә туруватқан Мәсиһдур. Вә мениң һазир әтлиримдә яшаватқан һаят болса, мени сөйгән вә мән үчүн Өзини пида қилған Худаниң Оғлиниң иман-етиқадидиндур» — дәйду («Гал.» 2:20).
Юһанна 3-бапта хатириләнгән, Рәббизмизниң Никодимға ейтқан сөзлири шу роһий һаятниң адәмдә башлинишини көрситиду; бундақ «туғулуш» җисманий туғулушқа охшаш әмәлий вә рошән болиду; пәқәт у адәмниң тенидә әмәс, бәлки униң роһида йүз бериду. Шу туғулуш болғандин кейин бир кишини «жуқуридин туғулған» яки «қайтидин туғулған» дегили болиду.
Рәббимиз «Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән саңа шуни ейтип қояйки, һәм судин, һәм Роһтин туғулмиғичә, һеч ким Худаниң падишалиғиға кирәлмәс!» дегән ибарә билән немини көрсәтти? Бу сөз қаритилған киши Никодим еди. У ким? У Пәрисий, йәни Йәһудий хәлқи ичидә муқәддәс қанунда әң қаттиқ туридиған мәзһәптин еди. Рәббимизниң уни «Сән Исраилниң өлимаси туруп ...сән?» дегини униң аз дегәндиму Йәһудий өлүмалири вә Тәврат устазлири ичидә әң билимлик адәмләрдин бири (һәтта әң билимлик адәмниң өзи) екәнлигини көрситиду. Әнди Әйсаниң униңға ейтқан сөзлиригә йәнә қарайли: —
«Сән Исраилниң өлимаси туруп, буниму билмәмсән? Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән саңа шуни ейтип қояйки, биз билгинимизни ейтимиз вә көргинимизгә гувалиқ беримиз, лекин силәр бизниң гувалиғимизни қобул қилмайсиләр. Силәргә зиминдики ишларни ейтсам ишәнмигән йәрдә, әрштики ишларни ейтсам қандақму ишинисиләр?».
Биринчи соал, 11-айәттики «биз» кимни көрситиду? Бизниңчә Рәббимиз мошу сөз билән Өзиниң алдида маңған улуқ «җар қилғучи» Йәһия пәйғәмбәр (вә шундақла бәлким башқа илгәрки пәйғәмбәрләр) билән бирлигини ипадиләватиду, дәп ойлаймиз.
Иккинчи соал, немишкә Рәббимиз даңқи чиққан бу өлима Никодимға шундақ қаттиқ тәнбиһ тәләппузи билән сөз қилиду? Биз Рәббимизниң Йәһудий ақсақаллар вә баш каһинлар билән болған сөзлишишлиридин («Мат.» 21:23-27) ениқ көримизки, бу адәмләр Йәһияниң «гуналарға кәчәрүм елип келидиған, товва қилишни билдүридиған суға «чөмүлдүрүш»» хәвирини («Луқа» 3:3) рәт қилип, униң «чөмүлдүрүш»ини қобул қилмиған еди. Улар биринчидин, өзлирини һәққаний адәмләр дәп қарап, «йәнә немә ишларға товва қилишимизниң һаҗити бар» дәп ойлайду. Иккинчидин, «Худа Муса пәйғәмбәр арқилиқ бекиткән, муқәддәс ибадәтханидики «қурбанлиқ түзүми»дин һалқип, суға чөмүлдүрүлүшниң немә һаҗити бар?», «Инсан гуна қилса, Худа әслидә бекиткән бу қурбанлиқлар арқилиқ кәчүрүмгә еришип, пак қилинидиғу?!», дәп ойлап, ибадәтханидин чиқип, Йерусалимни ташлап, чөл-баяванға узун сәпәр қилип төгә териси билән кийингән, чекәткә вә һәрә һәсили йәйдиған мошундақ явайи бир кишини издәп, униң алдида өзини төвән қилишниң немә һаҗити? — дегән еди.
Никодимни Йәһияниң гувалиғиға ишәнмигән бу түркүм адәмләрниң ичидә бар, дәп қараймиз; шуниң билән Рәббимиз бу әң асасий хәвәрни қобул қилмиғанлиғи үчүн униңға тәнбиһ бериду: —
«Силәргә зиминдики ишларни ейтсам ишәнмигән йәрдә, әрштики ишларни ейтсам қандақму ишинисиләр?»
Шу сәвәптин «судин вә Роһтин туғулуш»тики суни болса, мошу йәрдә Йәһия пәйғәмбәр елип кәлгән «чөмүлдүрүш» сүйи дәп қараймиз. Бу су товва қилишни вә Худаниң сөзигә итаәт қилишни билдүриду (Худаниң сөзи бәзи вақтида ««дасниң сүйи» болған сөз-калам» дәп атилиду «Әф.» 5:26). Никодим «Исраилниң өлимаси» болуп, Худаниң Йәрәмия вә Әзакиял пәйғәмбәрләр арқилиқ аян қилған «йеңи әһдә»сидики роһий һаят тоғрилиқ вәдилирини, шундақла шу роһий һаятниң мутләқ зөрүр екәнлигини чүшинәлиши керәк еди. Бириси бу һәқиқәтни интайин аддий сөзләр билән ипадилигән: —
«Әгәр шу дәсләпки әһдә (йәни Муса арқилиқ кәлгән муқәддәс қанун) кәм-күтисиз болса еди, кейинкиси (иккинчиси, йеңиси) үчүн орун издәшниң һеч қандақ һаҗити болмиған болатти» «Ибр.» 8:7.
Никодим йеңи әһдидики роһий һаятқа еришишкә «суда чөмүлдүрүш» дегән биринчи қәдәмни бесишқа рази болмиған йәрдә, қандақму униңда әһдиниң иккинчи қисми, йәни «Роһтин туғулуш» болсун?
Әмәлийәт бүгүнки күндиму шундақ. Роһта туғулуш, йәни роһий һаятқа еришиш товва қилмиған яки Худаниң сөз-каламиға кәмтәрлик билән бойсунмиған кишидә һәргиз болмайду. Худа «Роһумни суға чөмүлдүрүлмигән кишигә бәрмәймән» демигән; лекин Өзи әмир қилғандәк суға чөмүлдүрүшни қобул қилишқа, шундақла хәлиқ-аләм алдида Мәсиһкә болған етиқадини етирап қилишқа нарази болған кишигә болса У мәңгүлүк һаятни һәргиз ата қилмайду, дәп ишинимиз («Мар.» 16:16).
«Әфәсуслуқларға», «Колоссиликләргә» вә «Петрус (1)»дики «қошумчә сөз»имиздә «чөмүлдүрүш» тоғрисида қилған баянлиримизниму көрүң.
(Изаһат: — 11-айәттики «биз» тоғрилиқ бәзи алимлар Әйсаниң бу сөзи Өзини һәм Атини көрситиду, дәп қарайду. Өзи һәм Худа тоғрилиқ сөзлигән киши «биз» дәп ейтса, ундақта У Өзини Худаға һәмраһ қилған болиду, әлвәттә. Һәтта Муса пәйғәмбәрму өзини Худа билән йеқин алақидә қоюп «биз» (йәни, «Худа вә мән», демәкчи) десә болмайтти («Чөл.» 20:10-12 вә «Қан.» 32:51). Һалбуки, Рәббимиз шундақ дейәләйтти, дәп қараймиз («Юһ.» 17:20-22). Шундақтиму, Рәббимиз хизмитиниң бу авалқи басқучлирида «биз» дегән сөз билән Өзи билән Худани көрсәткән болса, Никодимға чүшинишлик болаттиму? Биз униңға чүшинишлик болмайтти, дәп қараймиз).
Мол һосул үчүн ким «териғучи»? (4:35-38)
«Силәр: «Һосул йеғишқа йәнә төрт ай қалди» дәватмамсиләр? Мана, силәргә ейтайки, бешиңларни көтирип етизларға қараңлар, зираәтләр сарғийип орушқа тәйяр болди! Вә ормичи иш һәққини алиду вә мәңгүлүк һаятқа топланған һосулни жиғиду, шуниң билән териғучи билән ормичи тәң шатлиниду. Чүнки бу ишта «Бири терийду, йәнә бири жиғиду» дегән сөз әмәлгә ашурулиду. Мән силәрни өзәңлар әмгәк сиңдүрмигән һосулни жиғишқа әвәттим; башқилар әмгәк қилди вә силәр уларниң әмгигиниң мевисини елишқа несип болдуңлар».
Бу айәткә бәргән изаһатмизни қайтилаймиз: — Мәсиһниң бу сөзи бойичә, ким «териған»? Бизниңчә улар: (1) Тәврат дәвридики Худаниң муқәддәс бәндилири, болупму пәйғәмбәрләр; (2) пәйғәмбәрләрниң бешарәтлирини әтиварлап уларни көчүргән вә Исраилларға (шундақла Самарийәликләргиму) һәм үгәткән, Худаға садиқ болған Тәврат устазлири; (3) Йәһия пәйғәмбәр вә мухлислири болса керәк. Бу үч түркүм кишиләрниң һәммиси хәлиққә Худаниң сөз-каламини аманәт қилип қалдуруп, уларни Мәсиһниң келишигә, шундақла Униңға етиқат қилишқа тәйярлиған еди. (4) Булардин башқа йәнә Мәсиһниң Өзиму «териғучи» еди.
Мәсиһниң териғини (1) Исраилға Худаниң сөз-каламини териши; (2) Өзини «уруқ»тәк пида қилип, қурбанлиққа териши еди. Иккинчи «териш» әң чоң вә әң улуқ «териш» болуп, пүткүл дуния үчүн Худаға йеқин мунасивәттә болушқа йол ачқан еди. «Юһ.» 12:24дә көрситилгәнки — «Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән силәргә шуни ейтип қояйки, буғдай дени тупрақ ичигә чүшүп өлмигичә, у өзи йәнила ялғуз қалиду; лекин өлсә, мол һосул бериду».
Муқәддәс Роһ өзлиригә кәлгәндин кейин расуллар бу «териш» дегән сөзниң мәнасини техиму чоңқур чүшәнгән болса керәк. Чүнки улар хуш хәвәрни дәсләпки вақитларда җар қилишлири биләнла, зор «һосул»ни орған. Мәсилән, «Рос.» 2:41дә 3000 киши, 4:4дә 5000 әркәк киши етиқат қилғанлиғи баян қилинған. Рәббимизниң «териғучи»лар тоғрилиқ бу сөзлири «Юһанна» 4-бапта хатириләнгән вақиәләр биләнму зич мунасивәтлик болса керәк, әлвәттә. Кейин Самарийә шәһиридә вә әтрапида Филипниң хуш хәвәрни йәткүзүшиниң вастиси билән көп адәмләр Мәсиһкә етиқат қилиши билән шу йәрдиму «мол һосул» болған («Рос.» 8:1-25).
Самарийәдә болған бу «мол һосул»ниң териғучиси шүбһисизки, Рәббимиз Өзидур. «Юһанна» 4-бапта хатириләнгәндәк, һосулниң уруғи болса дәл Униң ялғуз бу һаҗәтмән Самарийәлик аял билән болған сөзлишишидин ибарәт, халас.
10:11, 14 «Яхши падичи Өзәмдурмән»
«Яхши падичи» вә башқа «қойчилар» тоғрилиқ
Грек тилини үгәнгәнләр билидуки, бу сөзләр Рәббимизниң «Мән бирдин-бир яхши қойчи» дегән мәнании рошән көрситиду. Униң бу сөзлири билән Өзиниң Тәвраттики «Йәр.» 23:1-8 вә «Әзакиял» 34-бапта ейтилған бешарәтләрдә дәл алдин-ала ейтилған падичи болғанлиғини көрсәткән, дәп ишинимиз. Тәвраттики бу икки қисимда Худа «Исраилни беқиш» вәзиписини Өз үстигә елиши керәк болған «қойчилар»ни, йәни уларниң падишалири, каһинлири вә пәйғәмбәрлирини әйипләйду. Улар беқишниң орнида һоқуқлирини өзиниң мәнпәәти үчүн ишләткән еди. Бу әһвалға асасән, Худа Йәрәмия пәйғәмбәр арқилиқ: (1) Өзиниң Исраилни беқиш үчүн Давутниң нәслидин болған «Һәққаний Шах» дәп атилидиған бирисини турғузидиғанлиғини; (2) шундақла, Исраилниң бу кишини «Пәрвәрдигар Һәққанийлиғимиз» дәп атайдиғанлиғини көрситиду. Әзакиял арқилиқ Пәрвәрдигар Өзиниң келип Исраилни бақидиған қойчи болидиғанлиғини көрситиду.
Шуңа, Рәббимизниң «Яхши қойчи Өзәмдурмән» дегән мошу баяни: —
(1) Исраилға қойчи болушқа тегишлик болғанларни (Исраилниң каһинлири вә устазлири, йәни Пәрисийләр һәм Садуқийларни) әйипләш;
(2) Шуниң билән бир вақитта Өзиниң Худалиқ тәбийитини көрситиши еди.
Мәсиһниң сөзлири йәнә «һәқиқий қойчи» вә униң әмәллири, шундақла униң бешиға чүшидиған паҗиәлик вақиәләрни көрсәткән Тәвраттики башқа бешарәтләр билән бағлиқтур — «Зәбур» 23-күй, 80:1, «Йәш.» 40:11, «Мик.» 5:1-4 вә «Зәк.» 13:7 вә башқилар. Оқурмәнләр өзи мошуларни көрүп йетәләйду.
(11:35) Немишкә Әйса Лазарусниң қәбир алдида көз йеши қилди?
Биз Рәббимизниң көз яшлириниң сәвәплирини чүшәнсәкму, чүшәнмисәкму, һәр бир һессият егиси Униң дости Лазарусниң қәбирниң алдиға кәлгинидә көз йеши қилғанлиғини оқуғинида тәсирләнмәй қалмайду. Бу ишта Рәббимизниң һәқиқий инсан екәнлигини сезимиз вә шундақла қәлбимиздә Худа бизниң дәрд-әләмлиримизни биз ойлимиған дәриҗидә чоңқур чүшиниду, дегән бир үмүт пәйда болиду.
Бундақ сезимгә келишимиз тоғридур. 11:33дә вә 38дә Рәббимизниң «роһида қаттиқ пиған чекип, көңли толиму беарам болғанлиғи» тоғрилиқ оқуймиз. Грек тилида «пиған чекиш» бәзидә «зор ғәзәплиниш» дегән мәнании билдүриду. Шуңа бәзи алимларниң: «Рәббимиз Лазарусниң өлүши вә дәпнә қилинишида пүткүл инсанийәтниң паҗиәлик әһвалини көргән — демәк, уларниң Шәйтанниң алдамчилиғи билән гунаға тейилип кетиши вә буниңдин чиққан барлиқ гуналири, азап-оқубәтлири вә өлүмини бир дәқиқила көрүп, бу паҗиәгә қаттиқ ғәзәпләнгән» дегини шүбһисизки, хата әмәс. Инсанларниң тейилип кетишини түгитиш, уларни қутқузуш Мәсиһниң пүткүл өмриниң түп түрткиси вә мәхсәт-муддиаси еди. Чапрас яғачтики өлүми болса буларниң улуқ әмәлгә ашурулуши вә ғәлибисидур.
Амма Униң көз яшлирида йәнә башқа амиллар бармиду?
Бәзиләр Әйсаниң көз йеши Марта, Мәрйәм вә матәм тутқан башқа Йәһудийларниң қәлбидики етиқатсизлиғидин болған азап-оқубити түпәйлидин еди, дәйду. Уларниң демәкчи болғини, Марта, Мәрйәм қатарлиқлар Худа кәлгүсидә өзигә садиқларни өлүмдин тирилдүридиғанлиғиға толуқ ишәнмиди. Амма бизниңчә, Мартаниң сөзлиригә қариғанда (24-айәт) у бу һәқиқәттин гуманланған әмәс.
Дәрвәқә, башқа бирисиниң өлүмигә йүзлигинидә, йәни Яирусниң кичик қизини өлүмдин тирилдүрүшкә маңғанда («Матта» 9-, «Маркус» 5-, «Луқа» 8-бап) Әйса һаза тутқучилардин «Немишкә жиғлайсиләр? У ухлаватидуғу» дәп әйип тәрзидә сориған вә шуниң билән улар уни мазақ қилған («Мар.» 5:39). Шу сорундикиләрдә, шүбһисизки, сәбий балилар өлгәндә, роһлири Худаниң дәргаһиға һаялсиз баридиғанлиғидин гуман қилидиған имансизлиқ мәвҗут еди.
Чүнки инсанларниң қәбирниң йенида икки хил жиғлаш бардур. Бәзилири үмүтсизликтин «өлгүчи зади қәйәргә баридиғанду?» дәп жиға-зар қилишиду. Йәнә бәзиләр «Сөйүмлүк адимимиз Мәсиһгә етиқадини бағлиған, шуниң үчүн униң роһи бу дуниядин кәткәндә Мәсиһ билән биллә арамда болиду» дәп билип, жиғлиши мүмкин. Бу һәр иккилисидә нормал җудалиқ әлими мәвҗуттур. Бундақ ишни расуллиримизда көрмәмдуқ? Павлус қәдирлик дости Епафродитниң сәкратқа чүшүп қалғанлиғи тоғрилиқ сөзләп: —
«У дәрвәқә кесәл болуп әҗәлгә йеқинлишип қалди; лекин Худа униңға рәһим қилди; һәм мениң дәрдимниң үстигә дәрд болмисун дәп ялғуз униңғила әмәс, бәлки маңиму рәһим қилди» — дәйду («Фил.» 2:27). Епафродит өлүп кәткән болса, Павлус униң кетишигә жиғлимасмиди? Өзигә йеқин болғанлардин, һәтта қисқа вақит айрилипму, у дәрд-әләмдә қалмиғанмиди? («1Тес.» 2:17) вә әгәрдә бундақ айрилиш қәбир билән болған болса қандақ болатти?
Тесалоникалиқларниң җамаитигә өзлириниң бу дуниядин кәткән сөйүмлүк қериндашлири тоғрилиқ расул Павлус мундақ язиду: —
«Әй қериндашлар, үмүтсизлик ичидә яшаватқан башқа һәммисидәк, араңлардики өлүмдә ухлап қалғанларға қайғуруп һәсрәт чәкмәслигиңлар үчүн уларниң һали тоғрилиқ хәвәрсиз қелишиңларни халимаймиз» (4:13). Шуниң билән бу сөзләрдин униң «һеч матәм қилип жиғлимаңлар» дәп әмәс, бәлки «етиқатсизлардәк матәм қилип жиғлимаңлар» дегәнлигини чүшинимиз. Чүнки уларниң роһи Мәсиһниң һозурида мәңгүлүк шатлиқ вә арамлиққа өтти, дәп билип етиқатта өлгәнләр үчүн хошал болушимизға тоғра келиду; лекин өзимиз улардин вақитлиқ җуда болғачқа әлвәттә қайғуримиз. Биз көп башқа әһвалларда охшашла көз йеши қилған һалда хошал болушимиз мүмкин; худди расул Павлусниң бир қетим ейтқинидәк: «Дәрд-әләм тартқинимиз билән, амма дайим шат-хорамда туримиз» («2Кор.» 6:10).
Әнди Рәббимизниң көз яшлири немә сәвәптин чиққан? Жуқирида ейтқинимиздәк, Униң бу көз яшлири Униң Марта, Мәрйәм қатарлиқларниң Худаниң муқәддәс бәндилирини қайтидин тирилдүримән дегән вәдисигә болған қандақтур бирхил ишәнмәслигидин әмәс еди. Биз Әйса «Сән сөйгән достуң кесәл болуп қалди» дегән хәвәрни аңлиғандин кейин, Лазарусниң әһвали, шундақла Униң икки сөйүмлүк һәдисиниң һали Әйсаниң көңлидин бир дәқиқә чиқип кәткән, дәп хиял қилип қаламдуқ? Һалбуки, биз бизгә ғәлитә туюлидиған мундақ сөзләрни оқуймиз: — «Әйса Марта, сиңлиси вә Лазарусни толиму сөйәтти. Шуңа У Лазарусниң кесәл екәнлигини аңлиған болсиму, Өзи туруватқан җайда йәнә икки күн турди» (5-6-айәт).
У мухлислириға чүшәндүрүп: —
«Бу кесәлдин өлүп кәтмәйду, бәлки бу арқилиқ Худаниң оғли улуқлинип, Худаниң шан-шәриви аян қилиниду», дәйду (4-айәт). У Өзи немә қилидиғанлиғини биләтти. Шуниң үчүн 6-айәттә: «Шуңа у Лазарусниң кесәл екәнлигини аңлиған болсиму, Өзи туруватқан җайда йәнә икки күн турди» дегәнләрни оқуймиз. У: «Марта вә Мәрйәмниң инисини өлүмдин тирилдүрүшүмдин болидиған хошаллиғи Мән һазир берип, инисини кесәлдин сақайтишимдин болидиған хошаллиғидин көптин көп зиядә болиду» дәп биләтти. Һалбуки, У достиниң кесәл азаплири, Униңға қарап туруватқан икки һәдисиниң дәрд-әләмлири, достиниң сәкратта болған азаплири вә ахирда һәдә-сиңилниң уни йәрликкә қойғанда болған қайғусини ойлиса, Униңға еғир кәлмәмти? Әнди һазир сөйүмлүк Марта вә Мәрйәмниң йениға кәлгәндә, уларниң бешидин өткүзгән ғәм-қайғу вә инисидин җуда болғинидин һазир болған қайғусини сәзгәндә у тәсирләнмәй қаламти? Әйсаниң жиғлиши Униң уларниң қайғуси билән толуқ бир екәнлигини бизгә көрсәтмәмду? Гәрчә улар һазирла зор хошаллиққа чөмүп кетидиған болсиму, шу хошаллиқ йеригә йетиш үчүн улар «жиғлаш җилғиси»дин өткән әмәмсу?
Ундақта, Худа гәрчә Өзиниң намәлум, һәтта чүшәндүргүсиз сәвәплири билән Өз муқәддәс бәндилирини һәр хил азап-оқубәтләр вә синақлардин өткүзидиған болсиму, У бизниң тартқан барлиқ оқубәтлиримиздә биз билән биллә болуп, биз билән тәң азаплиниду (һәтта биз азапланған дәриҗидин артуқ азаплиниду) дәп ишәнмәмдуқ? («Йәш.» 63:5). Чүнки Мәсиһни көргән адәм Атини көргәнму болиду. Вә бундақ етиқатта бебаһа тәсәлли болмамду? Бундақ етиқатта Лазарус, Марта вә Мәрйәм көргәндәк, Худаниң йолида «бизниң бир дәқиқилик вә йеник җапа-мушәққәтлиримиз»ниңму улуқ, шан-шәрәплик нәтиҗиси болиду, дегән үмүтүмиз бар болмамду? («2Кор.» 4:17).
12:20-21 Немишкә Әйса Өзини издәп кәлгән Грекләр билән көрүшүшни лайиқ көрмәй, шу вақитта мундақ сирлиқ сөзләрни ейтти: —
«Инсаноғлиниң шан-шәрәптә улуқлинидиған вақит-саити йетип кәлди. Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән силәргә шуни ейтип қояйки, буғдай дени тупрақ ичигә чүшүп өлмигичә, у өзи йәнила ялғуз қалиду; лекин өлсә, мол һосул бериду» (23-24)?
Рәббимизниң өтүп кетиш һейтиға кәлгән бу Грекләр (шүбһизиски, Тәврат етиқадини қобул қилған Грекләр)ниң Өзини издигинини аңлап көңлидә хошал болғанлиғиға гуман қилмаймиз. Лекин Униңға нисбәтән бу иш Униң вақти-саити кәлгәнлигигә йәнә бир ишарәт еди. Чүнки У илгири: «Мән пәқәт йолдин тенигән қой падилири болған Исраил җәмәтидикиләргә әвәтилгәнмән» дегән еди («Мат.» 15:24). Шуңа бу иш Униң вәзиписиниң һазир тамамлинишқа аз қалғанлиғини билдүриду. Пәйғәмбәрләрниң бешарәтлиридин ениқки, Мәсиһниң вәзиписиниң «ят әлләр» (Йәһудий әмәсләр)гә болған иккинчи қисми Униң өлүмдин тирилиши билән башлиниду; демәк, Мәсиһ Роһи билән хизмәткарлири арқилиқ ниҗатни ят әлликләргә җакалайду. «Әф.» 2:17, «Зәб.» 22:21-31, 96-, 98-, 100-күй, «Йәш.» 42:6-12, 49:1-5 вә башқиларни көрүң.
Шуниң билән Әйса Худаниң шу ниҗат планиниң иккинчи қисминиң әмәлгә ашурулуши үчүн Өзиниң өлүш вақтини йетип кәлди, дәп билгәчкә, «Буғдай дени тупрақ ичигә чүшүп... өлүши керәк...» дегән сөзләрни ейтти. У өлсә, Роһ келиду; Роһ кәлсә расуллири вә мухлислири ниҗатни барлиқ әлләргә (җүмлидин һазир «биз Әйса билән көрүшсәк...» дегән мошу Грекләргә) җакалаштин ибарәт улуқ вәзипини башлайду. Мошу Грекләр дәрвәқә «Әйса билән көрүшиду» — бирақ роһий җәһәттин ейтқанда, пәқәт Мәсиһ Худа Өзигә тапилиғиниға өлүм арқилиқ толуқ итаәт қилса, андин бу имканийәт болатти.
Мошу йәрдә йәнә ейтмақчимизки, Рәббимиз мошу йәрдә башқиларни Шәйтанниң падишалиғидин қутқузуш вә уларни Худаниң падишалиғида роһий һаятта мустәһкәм қилишқа бирдин-бир йолни бизгә ашкарә қилиду. Биз башқиларниң ниҗат тепиши үчүн Мәсиһ Өзи қилғандәк, өзимизни пида қилип «буғдай дени йәргә чүшүш»кә рази болушимиз лазимдур.
12:31 «Әнди дунияниң үстигә һөкүм чиқирилиш вақти кәлди»
Қайси тәрәптә «Дунияниң үстигә һөкүм чиқирилиш вақти кәлди» вә шундақла «Һазир бу дунияниң һөкүмдариниң ташқириға қоғлиниш вақти кәлди»? Шәйтан һазирму дунияда көп һәрикәтләрни қилиду әмәсму? У техичә өзиниң «әлләрни аздуруш»тин ибарәт рәзиллигини давам қилмамду? Униң ахирқи сораққа тартилиши муқәддәс язмиларда, болупму Инҗилниң «Вәһий» қисмида аян қилинди, әлвәттә; бирақ рошәнки, униң Мәсиһниң миң жиллиқ сәлтәнити үчүн «бағлиниш»и вә ахир берип «от көли»гә ташлиниши пәқәт Мәсиһниң дунияға қайта келишидин кейинла болиду.
Шүбһисизки, Рәббимиз жуқуриқи бу баяни билән чапрас яғачтики азави вә өлүминиң нәтиҗисини көздә тутиду. Мәсиһниң бу баянини чүшинишимиз үчүн бизму Униң өлүмини вә нәтиҗисини көздә тутушимиз лазим.
Биринчидин, Униң өлүми билән «дунияниң үстигә һөкүм чиқирилиш» йүз бериду. Бундақ «һөкүм чиқирилиш»ни Мәсиһниң дунияға қайтип кәлгәндин кейинки «сорақ тәхти» алдида инсанларниң әмәллириниң үстигә чиқиридиған һөкүм вә җаза чүшириши («Матта» 25-бап, «Вәһий» 19-бап) әмәс дәп қараймиз. Бәлки Мәсиһниң өлүми арқилиқ бу дунияниң Худаға вә Униң шапаити билән қаршилашқанлиғи вә һәқиқий тәбиити паш қилинип, Худаниң дунияниң үстидики һөкүминиң тегишлик екәнлиги ашкарилиниду. Мәсиһдә Худаниң түп меһриванлиғи муҗәссәмләштүрүлүп инсанийәткә йеқин кәлди — «қол тәккидәк йиқин» дегили болиду — инсан болған Мәсиһ Әйсадин Өзигә йолуққанларға пәқәт илтипат, рәһим-шәпқәт вә меһриванлиқ келәтти. У қәйәргә бармисун улар шипа, тәсәлли тапатти, түрлүк җин-шәйтанлардин қутулуп чиқатти. У Өзи Худаниң инсанийәткә бағлиқан меһир-муһәббитиниң рәддийисиз испатидур. Бирақ умумән ейтқанда, инсанийәт («дуния») униңға қандақ инкас билдүрди? — Рәт қилип өлтүрүш, халас.
Уни очуқ-ашкарә рәт қилған Йәһудий хәлқини һәммидин рәзил бир түркүми дәп қаримаслиғимиз керәк — Муқәддәс китап бойичә улар мошу җәһәттә пәқәт пүткүл инсанийәтниң вәкили болған, халас. Һәр қандақ башқа милләтму шундақ қилмай қалмайтти. Пүткүл дунияниң вәкили болған Йәһудий хәлқи барлиқ бешарәтләр, Чөмүлдүргүчи Йәһияниң гувалиғи вә Мәсиһниң Өзиниң мөҗизилирини көрүп туруп, Униңда Худаниң меһриванлиғиниң муҗәссәмләшкинини билип туруп, Уни чәткә қаққан. Шуниңдәк, инсанийәт өз вәкили арқилиқ Худани, йәни Худаниң вәкили Мәсиһни рәт қилипла қалмай, бәлки Уни әң рәһимсиз, әң адаләтсиз, әң жиркиничлик йол билән рәт қилған. Йәһудийларниң қануни бойичә Мәсиһниң сораққа тартилишини оттуз тәрәптә қанунсиз һесаплаш керәк еди; һәтта Рим қануни бойичә Мәсиһниң сораққа тартилиши мутләқ қанунсиз еди.
Бу ишларға қарап муқәддәс язмиларда дайим учрайдиған «дуния» яки «бу дуния» дегән аталғуниң немә екәнлигини чүшинип житимиз. «Дуния» Худаға вә хәлқигә, шундақла Униң ниҗат нишанлириға дайим қарши туридиған түзүмдур. Униңға ислаһат елип бериш яки уни өзгәртишниң мүмкинчилиги йоқ; вәһаләнки, Худаниң хәлқиниң садиқлиғи вә гувалиғи билән униңда болған рәзилликни тизгинләш яки бәзидә вақитлиқ чекиндүрүш мүмкин болиду. Мәсилән, 18- вә 19-әсирдә Яврупа вә Америкидики җамаәтләрниң өтүнүшлири вә һәрикәтлири билән дуниядики қуллуқ түзүм көп йәрләрдә йоқ қиливетилгән. Һазир болса қуллуқ түзүм исламийәт дуниясидики бәзи йәрләрдила йәнила тепилиду; бирақ ғәрбий дөләтләрниң аһалилири Худаниң сөз-каламини давамлиқ рәт қилса (һазир қиливатқинидәк) у йәрләрдиму бу түзүм тез арида қайтидин пәйда болиду.
Әнди «Һазир бу дунияниң һөкүмдариниң ташқириға қоғлиниш вақти кәлди» дегәнни қандақ чүшинишимиз керәк?
Биз бу баянниң мәнасини: — (1) Шәйтанниң шикайәт вә төһмәт қилғили Худаниң дәргаһиға кириш пурсәтлири чәкләнди; (2) униң инсанларниң һәқиқәтни билип йетишигә тосқунлуқ қилиш үчүн ой-пикирлирини контрол қилип бағливелиши чәкләнди, дәп қараймиз.
Биринчи җәһәттин Аюпниң дәвридә Шәйтанниң Худаниң алдиға әркин һалда кирип, муқәддәс бәндилири (болупму Аюп)ниң үстидин шикайәт қилиш һоқуқи болған болуши мүмкин, дәп әсләймиз. Әмәлийәттә Шәйтанниң шикайәтлири Худаниң дәсләптә уни әрштин һайдивәткәнлигиниң үстидә қилинған еди: «Қара, сән Аюпқа башпанаһ болисән, уни қоғдайсән. Лекин у сени һәқиқий сөймәйду. У башқа инсанларға охшаш бир гунакар, халас. Уни кәчүрүм қилған вә башқа инсанларни кәчүрүм қилған йәрдә, мени әрштин қоғливетишкә немә һәддиң бар? Униңда немә һәққанийлиқ бар?» — дегәндәк.
Мәсиһниң чапрас яғачта болған өлүми әлвәттә бу шикайәткә толуқ рәддийидур. Худа инсанларни кәчүрүм қилалайду, чүнки У һәққанийлиқ билән уларниң тегишлик җазасини Мәсиһ арқилиқ Өз үстигә елип бәдәл төлигән. Чапрас яғачтин кейин Иблис Худаниң кәчүрүми тоғрисида шикайәт қилғидәк һеч қандақ банә-сәвәп тапалмай қалди. Һәтта әршләрниң өзиму униң төһмәт-шикайәтлиридин пакланди («Ибр.» 9:23).
Иккинчи җәһәттә, Мәсиһниң чапрас яғачтики өлүми Шәйтанниң қандақтур «Адәм ата вә Һава ана гуна садир қилип маңа бойсунған болғачқа, пүткүл инсанийәт мениңкидур» дегән ағзини тувақлап, униң олҗиси болған инсанийәтни униңдин тартивалған, дәп ишинимиз («Кол.» 2:15). Шуңа җамаәт хуш хәвәр җакалиғанда аңлиғучилар һәқиқий чүшәнсун, Шәйтанниң олҗиси Худаға қайтурулсун, дәп дуа қилишиниң асаси бардур. Бу иш 16:9-11дә тилға елинған Муқәддәс Роһниң хизмитигиму бағлиқ, төвәндә у тоғрилиқ тохтилимиз.
13-бап: Рәббимизниң мухлислириниң путлирини жуюши — униң әһмийити немә?
8-айәттә Петрус Рәббимизниң униң путлирини жуюшини рәт қилиду. Рәбниң униңға болған җавави мутләқ қәтъий еди: —
«Петрус: — Сән мениң путумни жуйсаң һәргин болмайду! — деди.
Әйса униңға җававән: — Сени жуймисам, Мениң билән тәң несивәң болмайду, — деди».
Бу җавап бизгә Рәббимизниң бу қилғини пәқәт кичик пеиллиқ бирхил хизмәтла әмәслигини көрситиду. Пәқәт кичик пеиллиққа үлгә болған болсиму, бу иш барлиқ мөмин бәндилиригә кичик пеиллиқ билән бир-биримизниң хизмитидә болушқа мәңгүлүк қиммәтлик үлгә болатти. «Араңларда ким улуқ болай десә, һәммиңларға қул болсун» Дегүчи болса Өзи бу сөзиниң һәммидин үстүн туридиған үлгисидур. Лекин Рәббимизниң Петрусқа: «Сени жуймисам, Мениң билән тәң несивәң болмайду» дегән мутләқ җавави бизгә бу ишта техиму чоңқур бир гәп бар, дегәнни көрситиду. «Юһанна»ниң баянидики бу қисим «Бу дуниядики Өз адәмлиригә көрситип кәлгән меһир-муһәббитини ахирғичә толуқ көрситип турди» дегән тонуштуруш сөзи билән башланғачқа, Униң бу җавави вә уларниң путлирини жуюшини Униң өлүми билән бағлиқ дәп ойлимай қалмаймиз. 12-айәттә: «— Силәргә немә қилғинимни уқтуңларму?» дегән соали бу чоңқур мәнании көрситиду. Шуңа, Униң Петрусқа: «Бәдини жуюлуп, тамамән пакиз болған адәм пәқәт путлирини юсила қайта жуюнушиниң һаҗити болмайду» (13:10) дегән сирлиқ гепини униң өлүми билән бағлап чүшиниш керәк.
У 15:3дә уларға: «Силәр мән силәргә йәткүзгән сөзүм арқилиқ аллибурун пак болдуңлар» дәйду. Демәк, улар Мәсиһниң сөзигә ишинип қобул қилғанлиғи түпәйлидин Худаниң алдида пак вә һәққаний дәп һесаплинатти. Лекин камил болуш үчүн йәнә бир қәдәм меңиши керәк еди — улар Униң өзлири үчүн хар қилинған өлүмини қобул қилиши керәк болиду. Буни қобул қилмиса Әйса дегәндәк уларниң «Мениң билән тәң несивиси болмайду».
Вә һәр бир инсан охшашла кишиниң ишәнгүси кәлмәйдиған әшу ишқа ишәшини бағлиши керәкки, Худаниң Оғли бизни һәммә дағ-нуқсандин пакландуруш үчүн Өзини төвән қилип чапрас яғачтики өлүмидә бизниң хизмитимиздә болған. Чапрас яғачләп өлтүрүш җазаси инсанлар иҗад қилған барлиқ өлүм җазалири ичидә адәмни әң хар қилғучи җазадур. Расул Павлусниң дегинидәк, һәммимиз «чапрас яғач бизарлиғи»ни рәт қилмай, Худаниң шу йолда бизни сөйгәнлигини қобул қилишимиз керәк; болмиса, бизниң «униң билән тәң несивимиз болмайду».
Рәббимиз ахирда, һәммимиз охшаш йолда бир-биримизгә хизмәт қилишимиз керәк, дәйду. Бу сөзи бизни пәқәт кичик пеиллиқ хизмәт көрситипла қалмай, бәлки Өзиниң биз үчүн қилғинидәк, бир-биримиз үчүн пида болуп, һәтта харлинип өлүшкә тәйяр болушимизни чақириду.
13:31-32
«Йәһуда ташқириға чиқип кәткәндин кейин, Әйса мундақ деди:— Әнди Инсаноғли улуқлинидиған вақит-саат йетип кәлди вә Худа У арқилиқ улуқлиниду. Вә әгәр Худа Униңда улуқланса, Худаму Өзидә Уни улуқлайду, шундақла дәрһал Уни улуқлайду».
Әйса қандақ йолда «улуқлиниду» вә Худа қандақ тәрәптә «Униңда улуқлиниду»?
Бу сөзләрни оқуғинимизда хияллиримиз бәлким Мәсиһниң өлүмдин тирилиши вә асманға көтирилишигә атлап өтүп, бу ишлар Униң улуқлиниши болса керәк дейишимиз мүмкин. Лекин Униң чапрас яғачтики өлүмидиму бирхил шан-шәрәп йоқму? Худа әзәлдин Униң бу өлүм йолидикидәк улуқлинип бақмиған вә кейин йәнә шу йолда улуқлинамду?
Мәсиһниң бешиға тақиған тикәнлик таҗ вә Униң үстигә бекиткән тахтай, шүбһисизки, Униңға рәһимсиз аһанәт кәлтүрүш үчүн қилинған; лекин Һәммигә Қадир бу ишларни пүтүнләй башқа мәнада аллиқачан бекиткән еди. Инсанлар кейгән таҗлар ичидә Әйса кейгән тикәнлик таҗдин шәрәплик таҗ болуп баққанму? Тикәнләр болса инсанниң гунайиниң нәтиҗиси болған ләнәтни көрситиду («Яр.» 3:18). У бизни дәп шу ләнәтни көтириду — лекин падиша сүпитидә көтириду. Һәр қандақ җәң мәйданида Әйсаниң чапрас яғачта гуна, Иблис вә өлүмниң үстидин қазанған ғәлибисидин улуқ бир ғәлибә болуп баққанму? Шуниңдәк Мәсиһниң чапрас яғачидин һәр қандақ падашаһниң тәхти шәрәплик болуп баққанму? Мутләқ хар қилинишқа йүзләнгәндә шундақ салапәт вә шаһанилик билән Өзини тутувалған Әйсаға тәңдаш киши болуп баққанму?
Худаниң чапрас яғачта улуқлинишиға кәлсәк, Униң меһир-муһәббитиниң узунлуғи, кәңлиги, чоңқурлуғи вә егизлиги һеч қандақ башқа йәрдә ундақ рошән намайән қилинип баққан әмәс. Униң гунаға қаратқан нәприти, Униң мукәммәл пак-муқәддәслиги вә һәққанийлиғи бизниң гуналиримизни Өз үстигә алған Оғлиға қаратқан җазасидәк шундақ рошән намайән қилинип баққан әмәс. Униң һәқиқәтән Һәммигә Қадир екәнлиги Оғлиниң өлүмидә нәччә йүзлигән бешарәтләр вә муқәәддәс қанунидики бешарәтлик бәлгүлимиләрниң әмәлгә ашурулғанлиғи билән шундақ мукәммәл вә әҗайип һалда көрүнүп баққан әмәс. Униң чапрас яғачта көрсәткән сәвир-тақити башқа йәрдә һеч қачан шундақ аян қилинип баққан әмәс.
Әйса Мәсиһниң өлүмдин тирилишидә Худа дәрвәқә уни улуқлайду — мухлислири, пәриштиләр вә барлиқ әрш-асманларниң күч-һоқуқ егилириниң көз алдида Уни улуқлайду. Андин Уни әршкә көтириши билән бу улуқлаш җәрияни йәнә бир басқуч алға бесилиду («Фил.» 2:1-11). Рәббимизниң улуқлиниши Униң инсан сүпитидә Атиға болған мукәммәл итаәтмәнлиги түпәйлидин болғанлиғини һәргиз унтумайли — Рәббимиз вә Акимиз Әйса Мәсиһ Худаниң оң йенида олтарғузулғандур («Ибр.» 2:11). Униң үстигә Муқәддәс Роһ җамаәткә кәлгәндә Униң шан-шәрәплири вә пәзиләтлирини авал бизгә аян қилип, андин биз арқилиқ дунияға көрсәткинидә, у дуния алдида йәнә бир йолда улуқлиниду.
Алдимизда Мәсиһниң техи аян қилинмиған көп шан-шәрәплири — миң жиллиқ сәлтәнити вә униңдин жирақ өтүп, «йеңи асман, йеңи зимин»да болидиған, һазир инсаний көзләр йетәлмәйдиған шәрәплири бизни күтиду. Амин!
14:2-4
«Атамниң өйидә нурғун маканлар бар. Болмиған болса, буни силәргә ейтқан болаттим; чүнки Мән һәр бириңларға орун тәйярлаш үчүн шу йәргә кетип баримән. Мән силәргә орун тәйярлиғили баридиған екәнмән, чоқум қайтип келип, силәрни өзәмгә алимән; шуниң билән, Мән қәйәрдә болсам, силәрму шу йәрдә болисиләр. Силәр Мениң қәйәргә кетидиғанлиғимни вә у йәргә баридиған йолни билисиләр».
Изаһатимизда көрсәткинимиздәк, Рәббимизниң бу сөзлири етиқат қилғучилар үчүн Өзиниң чапрас яғачтики өлүмидин кейин вуҗудқа кәлгән йеңи әһвалға бағлиқ, дәп қараймиз. Һәр бир етиқат қилғучи үчүн һазир бир «роһий туралғу» бар — Худа билән йеңи алақидә болуш. Бу алақә һәр бир етиқат қилғучи үчүн башқа-башқа болуп, Худа өйидә турғандәк биздә туридиған вә биз Униңда туридиған һаләттин ибарәт. Бу сөзләрдә көздә тутулғини җәннәттә болған мәлум бир җисманий өй-орда әмәс, бәлки йеңи һаят, йеңи бирхил һаятни өткүзүштин ибарәт. Дәрвәқә, Худаниң таллиғанлири үчүн җәннәттә мошундақ җисманий ордилар бар болуши мүмкин; лекин мошундақ «ордилар» Әйса өлүп, Муқәддәс Роһ кәлгәндин кейинки, Худа билән болидиған йеңи мунасивәтниң чоңқурлуғи һәм қиммәтлиги билән селиштурғанда, һаман иккинчи орунда туриду. Шундақ болупла қалмай, бу көп «роһий туралғу»лар җипсалаштурулғанда Худаниң өйи (җамаәт) болиду; бизниң Худа билән йеңи мунасивәтимиз бардур, бир-биримиз билән йеңи мунасивәтимиз бардур.
14:12
«Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән силәргә шуни ейтип қояйки, Маңа ишәнгән киши Мениң қиливатқан әмәллиримни қилалайду; вә булардинму техиму улуқ әмәлләрни қилиду, чүнки Мән Атиниң йениға қайтип кетимән».
Рәббимизниң «техиму улуқ әмәлләр» дегинидә қандақ әмәлләрни көздә тутиду? Биз Униң яратқан мөҗизиләрдин техиму улуқ мөҗизиләрни көрситимизму? Униң сөзлиригә қариғанда җававимиз «шундақ» болуши керәктур. Инҗилдики «Расулларниң паалийәтлири»гә қариғанда, расуллар дәрвәқә шу чағларда Худаниң күч-қудритини аян қилған көп карамәт мөҗизиләрни көрсәткән еди вә бу мөҗизиләрниң Рәббимиз йәр йүзидә жүргүзгән мөҗизиләргә охшап кетидиғанлиғи бизгә аян болиду. Мәсилән, уларниң арисида кесәлләрни сақайтиш, җинларни һайдиветиш вә һәтта адмәмләрни өлүмдин тирилдүрүш бар еди. Бу аламәт-карамәтләр расулларниң йәткүзгән Әйса тоғрилиқ хуш хәвирини тәстиқлиған әҗайип испат болуп, һәммимиз уларни миннәтдарлиқ билән қобул қилимиз, әлвәттә. Һалбуки, бу мөҗизиләрни Рәббимизниң әмәллиригә «охшап кетидиған» дегинимиз билән растин ейтсақ «техиму улуқ» дегили боламду? Шундақ бир хуласигә келишимиз керәкки, Рәббимизниң бу сөзлири пүтүнләй башқичә бир ишни — йәни Муқәддәс Роһниң күч-қудрити билән хуш хәвәрни йәткүзүп, кишиләрни йеңи һаятқа ериштүрүш вастиси болушимизни көрситиду.
Рәббимизниң дәрвәқә тәлим берип сөз қилиши, шүбһисизки, аңлиғучилар үчүн өмүрвайәт әң әҗайип иш болған болсиму, чапрас яғачтики өлүмидин илгири У һеч кимни Өзиниң Ата билән болған мунасивити ичигә киргөзәлмәйтти. Лекин Муқәддәс Роһ төкүлгәндин кейин һәр бир хуш хәвәрчи вә тәлим бәргүчиниң адәмләрни Худа билән биллә болуш үчүн мәңгүлүк һаятқа киргүзүш вастиси болуштәк бебаһа шәриви бардур. Буниң сәвәви «чүнки Мән Атиниң йениға қайтип кетимән» — вә У Атиниң йениға барғанлиғи түпәйлидин, Муқәддәс Роһ келиду.
15:1 Рәббимиз «Һәқиқий үзүм тели» болғандин кейин, «сахта» яки пор-пүчәк үзүм тели боламду?
Рәббимизниң «Һәқиқий үзүм тели өзәмдурмән» дәп елан қилғини бизгә Тәврат дәвридә Худа әслидә көп қетим Исраилға «Сән Мениң үзүм телимсән» дегәнлигини әслитиду. Худаниң Исраилға болған муһим бир мәхсити шүбһисизки, уларниң башқичә иш-һәрикәтлири арқилиқ дуниядики барлиқ әлләргә Өз гувачилири вә вәкиллири болушидин ибарәт еди. У Ибраһимға «Сән арқилиқ йәр йүзидики барлиқ әл-җәмәтләр бәхит-бәрикәт тапиду» («Яр.» 12:2) дегән әмәсму? Бу вәдигә Ибраһимниң әвлатлири болған Исраил варислиқ қилған әмәсму? У әслидә Исраилға «Сән Мениң қулум Исраил, сәндә улуқлинимән» демәкчи болған әмәсму? («Йәш.» 49:3). Бу темида йәнә «2Тар.» 6:32-33, «Мик.» 4:1-5, «Йәш.» 2:2-5, «Зәк.» 8:23ни көрүң.
Һалбуки, Исраил көп вақитларда Худаға ибадәт қилип Униң үчүн ят әлләрдә гувачи вә үлгә болушниң орниға, әксичә бутларға чоқунуп, иш-һәрикәтлири әтраптики бутпәрәс әлләрниңкидин техиму булғинип кәткән еди. Шуниң үчүн Худа уларға Әзакиял пәйғәмбәр арқилиқ мундақ сөзләрни қилишқа мәҗбур болиду: — «Мән бу ишни силәрни дәп әмәс, и Исраил җәмәти, бәлки силәр барған әлләр арисида булғиған Өз пак-муқәддәс намим үчүн қилимән» («Әз.» 8:23).
Демәк, Исраил Худаниң хурсәнлиги үчүн мевә беридиған үзүм тели болмиди («Йәш.» 5-бап, «Йәр.» 2:21-22, «Әз.» 15-бап, «Һош.» 10:1, «Зәб.» 80:8-18ни көрүң). Һалбуки, Исраил гунаға петип Худаниң мәхситини орунлимиғачқа, Мәсиһ Өзи Худаниң барлиқ арзу-истәклирини әмәлгә ашуриду, Униңда турғанлар «көп мевә бәргүчиләр» болиду («Юһ.» 15:5, 8). У «һәқиқий үзүм тели» болиду.
Муқәддәс Роһниң хизмити (16:7-11)
«Амма Мән силәргә һәқиқәтни ейтип қояйки, Мениң кетишим силәргә пайдилиқтур. Чүнки әгәр кәтмисәм, Ярдәмчи силәргә кәлмәйду. Амма кәтсәм, Уни силәргә әвәтимән. У кәлгәндә, бу дуниядикиләргә гуна тоғрисида, һәққанийлиқ тоғрисида вә ахирәт сориғи тоғрисида һәқиқәтни билгүзиду. У уларни гуна тоғрисида билгүзиду, чүнки улар Маңа етиқат қилмиди. Уларни һәққанийлиқ тоғрисида билгүзиду, чүнки Атамниң йениға қайтип баримән вә силәр Мени йәнә көрәлмәйсиләр. Уларни ахирәт сориғи тоғрисида билгүзиду, чүнки бу дунияниң һөкүмдари үстигә һөкүм чиқирилди».
Әйсаниң: «Мениң кетишим силәргә пайдилиқ» дегини шүбисизки, расулларға (һәм бизгиму) бәк һәйран қаларлиқ иш болди. Чүнки У уларға һәмраһ болғинида һәммә иш оңушлуқ еди; «устазимиз һәр қандақ қийин әһвалға тақабил туралайду» дегәндәк уларда Униң арқилиқ бирхил ишәш-хатирҗәмлик бар еди. Һалбуки, У улардин һәтта қисқа бир вақит айрилса, улар күчсиз қалғандәк болатти. Мәсилән, У улардин айрилип таққа чиқип қайтип кәлгәндә, уларниң җин чаплашқан бир балиға мәдәт йәткүзәлмигәнлиги көрүниду («Мат.» 17:1-22). Униң һазирлиғи уларниң барлиғи еди — У уларниң Устази, Йолбашчиси, Башпанаһи, Риғбәтләндүргүчиси, Қутқазғучиси вә һәммидин бәк уларниң Тәсәлли Бәргүчиси, Күчәйткүчиси вә Дости еди. У қандақсигә «Мениң кетишим силәргә пайдилиқ» десун?
Әлвәттә, У Өзи бу ишни чүшәндүриду. У «кетиши» керәк — авал бир йолила инсанларниң гунайиниң мәсилисини бир тәрәп қилғили чапрас яғачқа кетиши керәк, андин Өзигә етиқат қилғучиларға Муқәддәс Роһни әвәткили чапрас яғачтин қәбр арқилиқ әршкә, Атисиниң йениға кетиши керәк еди. Чүнки Униң чапрас яғачтики өлүми адәмләрниң Муқәддәс Роһни қобул қилишиға имканийәт яритип бериду. Бу шуниңға бәдәл төлигини еди. Биз мундақ бир хуласигә кәлмәй қалмаймиз: —
(1) Худа Мәсиһни Өз вәкили болушқа әвәтти; У болса «Сөз-Калам»дур.
(2) Рәббимиз Муқәддәс Роһни җамаитигә Өз вәкили болушқа әвәтиду. Әйса расуллириға һәмраһ болғанда уларға немә болған болса Муқәддәс Роһ җамаәткиму шу болиду. Униң дегинидәк: «Мән силәргә башқа бир Ярдәмчи әвәтимән» (14:16). Грек тилида «башқа бир...» болса «Маңа оп-охшаш башқа бир» дегән уқумни көрситиду. Демәк, Муқәддәс Роһ уларғиму «Устаз, Йолбашчи, Башпанаһ, Риғбәтләндүргүчи, Сақайтқучи, Тәсәлли Бәргүчи, Күчәйткүчи вә Дости болиду. Чоң пәрқи шу болидуки, Әйса улар «билән биллә» еди, лекин Муқәддәс Роһ «уларда» йәни «уларниң ичидә» яшайтти. Бу униңдин техиму чәксиз әвзәл болмамду?
(3) Мәсиһ җамаитини Өзигә вәкил болушқа вә шундақла Атиға вәкил болушқа «пүткүл дуния»ға әвитиду.
Җамаәт Мәсиһни дунияға җакалиғанда Муқәддәс Роһ Рәббимиз 8-11дә ейтқан хизмәтләрни қилип, адәмләргә бу хәвәрниң раст екәнлигигә гувалиқ вә җәзмлик йәткүзиду: —
(1) У бу дуниядики кишиләрни гуна тоғрисида билгүзиду, «чүнки улар Маңа етиқат қилмиди». Адәмләрни дозаққа әвәтидиған гуна дәл мошудур. Адәмләрниң дозаққа чүшүшиниң биринчи сәвәви гунакар екәнлиги әмәс, бәлки Әйсаға етиқат қилишни рәт қилғанлиғи, йәни Худаниң ниҗатини рәт қилғанлиғи үчүндур.
(2) У һәққанийлиқ тоғрисида билгүзиду, «чүнки Атамниң йениға қайтип баримән вә силәр Мени йәнә көрәлмәйсиләр».
Рәббимиз бу дунияда болғанда һәққанийлиғиниң мукәммәл вәкили еди. Лекин У бу дунияда болмиса, адәмләр Худаниң һәққанийлиғини қандақ чүшиниду? Худаниң бу мәсилигә болған җавави биринчидин җамаәт арқилиқ Мәсиһниң һәққанийлиғини аян қилиштин ибарәт болиду. Әйса авал «Мән дунияниң нуримән» дәйду («Юһ.» 8:12) бирақ андин «Силәр дунияниң нурисиләр» дәйду («Мат.» 5:14). Җамаәт Муқәддәс Роһқа толған болса Мәсиһниң һәққанийлиғини аян қилиду; униң үстигә җамаәт садиқлиқ билән Худаниң сөз-каламини җакалиғанда Муқәддәс Роһ Өзи адәмләрниң виҗданлирида ишләп, уларни қайил қилип, «Худаниң һәққанийлиғи» болған Мәсиһ тоғрилиқ беваситә гувалиқ бериду («1Кор.» 1:30).
(3) У дуниядики кишиләрни ахирәт сориғи тоғрисида билгүзиду, «чүнки бу дунияниң һөкүмдари үстигә һөкүм чиқирилди».
Жуқирида ейтқинимиздәк, «бу дунияниң һөкүмдари» (Шәйтан) Мәсиһниң чапрас яғачтики өлүми арқилиқ паш қилинди вә шуниңдәк униң Худаға вә инсанларға қара чаплимақчи болған барлиқ шикайәтлири вә банилири елип ташланди. Рәббимизниң азап тартиши билән Шәйтан сораққа тартилип үстигә чиқирилидиған һөкүм-җаза һәммигә ениқ елан қилинғандур. Вә шундақ болғанда, Шәйтанниң падишалиғи астида яшиғанлар (йәни, Мәсиһниң етиқади арқилиқ Худаниң падишалиғиға кирмигәнләр)ниң һәммиси охшаш сорақ һөкүми астида турмақта. Худаниң сөз-калами җакаланғада, Муқәддәс Роһ аңлиғучиларға бу келидиған һөкүм-җаза тоғрилиқ виҗданлирида гувалиқ бериду.
16:12-13
«Силәргә ейтидиған йәнә көп сөзлирим бар еди; лекин силәр уларни һазирчә көтирәлмәйсиләр. Лекин У, йәни Һәқиқәтниң Роһи кәлгәндә, У силәрни барлиқ һәқиқәткә башлап бариду. Чүнки У өзлүгидин сөзлимәйду, бәлки немини аңлиған болса, шуни сөзләйду вә кәлгүсидә болидиған ишлардин силәргә хәвәр бериду».
Төвәндикидәк икки соал мошу сөзләрдин чиқиду: —
(1-соал) Улар аңлап көтирәлмәйдиған ишлар немә? Биз буларни һазир билимизму?
Буниңға Инҗилниң кейинки қисимлиридин җавап чиқиду. Расулларға нисбәтән бу ишлар болупму: — (1) Мәсиһниң Өз шәхсийити тоғрилиқ толуқ вәһий-һәқиқәтләр; (2) Униң чапрас яғачтики қурбанлиқ хизмити тоғрилиқ вәһий-һәқиқәтләр; (3) «ят әлликләр» (Йәһудий әмәсләр)ниң җамаәттә Йәһудий қериндашлири билән тәң Мәсиһдә болған байлиқ вә мирасқа ортақ мирасхорлар екәнлиги тоғрилиқ вәһий-һәқиқәтләрдин ибарәт, дәп қараймиз. Бу ишлар тоғрилиқ «Расулларниң паалийәтлири»дики «кириш сөз»имиздә болған баянлиримизниму көрүң.
Бу ишларниң һәммисини расулларниң өзлири салам хәтлиридә бизгә шәрһ қилип бериду; чүнки Рәббимиз уларға буларни җамаәткә үгитиш вәзиписини қалдурған (мәсилән, «Әф.» 3:5ни көрүң).
Униң үстигә һәммимиз үчүн Худаға итаәт қилғансери вә Униң билән маңғансери Униңдин кәлгән чүшәнчиләр вә билимләр чоңқурлишиду; шуниң билән һәр биримиз үчүнму «Силәргә ейтидиған йәнә көп сөзлирим бар еди; лекин силәр уларни һазирчә көтирәлмәйсиләр» дегән сөзләр бәлким тоғридур... Лекин көңлимиз тәйяр болғанда «Муқәддәс Роһ уларни саңа көрситиду».
(2-соал) Рәббимизниң бу айәтләрдә: «Лекин У, йәни Һәқиқәтниң Роһи кәлгәндә, У силәрни барлиқ һәқиқәткә башлап бариду. Чүнки У өзлүгидин сөзлимәйду, бәлки немини аңлиған болса, шуни сөзләйду вә кәлгүсидә болидиған ишлардин силәргә хәвәр бериду» дәп бәргән вәдиси пәқәт биринчи әсирдики шу он бир расуллар үчүнла (вә бәлким башқа расуллар үчүн) яки барлиқ дәвирдики ишәнгүчиләр үчүн инавәтлик боламду?
Бу ахирқи соалға Юһаннаниң биринчи салам хетидин сөз алсақ толуқ җавап болиду: —
«Вә силәр болсаңлар, силәр Униңдин қобул қилған Мәсиһлигүчи Роһ силәрдә туривериду, силәр һеч кимниң үгитишигә муһтаҗ әмәссиләр; бәлки әнә шу Мәсиһлигүчи Роһ силәргә барлиқ ишлар тоғрилиқ үгитиватқандәк (У һәқтур, һеч ялған әмәстур!) — һәм үгәткәндәк, силәр давамлиқ Униңда яшайдиған болисиләр» («1Юһ.» 2:27 — сәл аддийлаштурулған).
Бу сөзләр биринчи әсирдики «аддий» ишәнгүчиләргә вә улардин кейинки һәр бир дәвирдики ишәнгүчиләргә ейтилған (дегүмиз келидуки, Худа алдида һеч ким «аддий» әмәстур). Шүбһисизки, Муқәддәс Роһниң биринчи расулларға болған йетәкчилиги вә тәлими интайин алаһидә; биз уларниң салам хәтлиридин улар қобул қилған шу вәһий вә тәлимләрдин бәһримән болимиз. Лекин расул Павлус бизгә ейтқандәк: — «Амма «җанға тәвә» киши Худаниң Роһиниң ишлирини қобул қилмайду, чүнки бу ишлар униңға нисбәтән әхмиқаниликтур; у уларни һеч чүшинип йетәлмәйду, чүнки улар роһ билән пәриқ етилип баһалиниши керәктур. Роһқа тәвә киши һәммә ишларға баһа берәләйду...» («1Кор.» 2:14, 15).
Худаниң сөз-каламини һәқиқәт билән чүшинишимиз үчүн, әслидә шу һәқиқәтләрни қобул қилған расулларға шуларни үгәткән Муқәддәс Роһқа таянғандәк, бизниңму Униңға тайинишимиз лазим.
Униң үстигә Рәббимизниң: «У, йәни Һәқиқәтниң Роһи кәлгәндә, У силәрни барлиқ һәқиқәткә башлап бариду» дегән вәдисигә қайтидин қаришимизға тоғра келиду. Демәк, һәммимиз өзимизниң үгәнгүчиләрниң орнида болғанлиғимизни билип йетишимиз керәк («мухлис» дегән сөз «үгәнгүчи»дур). Мәсиһдә болуп биз «аллиқачан үгәнгәнмән» дегән барлиқ ишларни сәбий балидәк болуп қайтидин үгинишимиз лазим. Худа Өз Роһи билән пәқәт Униң сөз-каламини чүшинишкила әмәс, бәлки әмәлийәттә қандақ қилип Униңға әмәл қилишқа үгәтмисә болмайду. Рази болсақ У бизгә иш-хизмитимизни қандақ қилип Өзиниң шан-шәривигә кәлтүрүш, аилидикилиримизни қандақ сөйүш, башқиларға қандақ сөз қилиш, балилиримиздин қандақ хәвәр елиш, вақитлиримизни қандақ ишлитиш, вәдилиримиздә қандақ туруш вә У бизгә йолуқтурғанларниң һәммисигә қандақ муһәббәт көрситишни үгитиду.
«У... кәлгүсидә болидиған ишлардин силәргә хәвәр бериду».
Биз бу вәдини биринчидин, Роһниң расулларға кәлгүсидә болидиған ишларни — болупму җамаәткә мунасивәтлик ишларни ашкарә қилишини көрситиду, дәп қараймиз. Бу ишлар бәлким җамаәтниң өсүп кеңийиши, җамаәт ичидә «чоң йениш (чекиниш)»ниң пәйда болуши вә Мәсиһниң тез арида дунияға қайтип келиш вақтиға агаһ болушни көрситидиған аламәтләрниң көрүнүшини өз ичигә елиши мүмкин. Иккинчидин, бу вәдини Худаниң һәқиқәткә тәшна болғанларға болған чақириқиға, шундақла уларниң Униң хизмитидә қандақ рольда болидиғанлиғиға қарита бирхил чүшәнчини өз ичигә алиду, дәп ойлаймиз. Бу иш Худа биздә келәчәк тоғрилиқ болған қандақтур бир қизиққақлиғимизни қанаәтләндүрүш үчүн әмәс (гәрчә У бәзидә хизмәткарлириға кәлгүсидә йүз беридиған бәзи ишларни көрсәтсиму), бәлки алдимизда таллайдиған йолларға әң яхши қарар чиқиришимиз үчүндур.
Әйсаниң тирилгәндә Магдаллиқ Мәрйәмгә көрүнүши вә униңға дегәнлири тоғрилиқ
«Әйса униңға : — Маңа есилмиғин! Чүнки Мән техи Атамниң йениға чиқмидим. Берип қериндашлиримға: Мени «Силәрниңму Атаңларниң, йәни Мениң Атамниң, силәрниң Худайиңларниң, йәни Мениң Худайимниң йениға чиқимән!» дәйду, — дәп йәткүзгин» — деди» (20:17).
Немишкә Рәббимиз Мәрйәмгә: «Маңа есилмиғин!» (грек тилида «маңа тәгивәрмә») деди? Биз буни «мени кечиктүрмигин» дәп тәрҗимә қилсақму болатти. Рәббимизниң бу гепини сөзмусөз чүшиниш керәк, дәп қараймиз — демәк, У қәбирдин чиқип дәл әрш-асманларни Шәйтанниң әлмисақтин буянқи асийлиғидин болған булғашлиридин вә төһмәт-шикайәтләрдин пакизлаш үчүн атисиға қайтиватқан еди («Ибр.» 10:23).
Бу пикир шу ахшамдики ишлар билән тәстиқлиниду; чүнки У мухлислириниң йениға кәлгәндә уларға «есилма» (яки «тәгивәрмә») дегәндәк сөзни қилмай, бәлки Өз қоллириға вә биқиниға қарашқа вә тегишкә тәклип қилиду («Луқа» 24:33-49, «Юһ.» 20:19-29). Буниң үстигә У шу кәчтә уларниң үстигә пүвләп: «Муқәддәс Роһни қобул қилиңлар» деди. У әслидә уларға чүшәндүрүп, Атамниң йениға қайтмисам Муқәддәс Роһ силәргә кәлмәйду, дегән еди; вә Униң Мәрйәмгә болған сөзлири бойичә У дәл Атиниң йениға қайтиватқан еди. Бу «роһни пүвләп бәргини»дин кейин у уларға Муқәддәс Роһниң үстигә толуқ чүшүшини Йерусалимда күтүшни буйруди («Луқа» 24:49, «Рос.» 1:4-8, 2:4). Шуңа Униң уларға бу «Муқәддәс Роһни пүвләп бериши» (грек тилида вә ибраний тилида «роһ» вә «нәпәс» дегәнләр бир сөз биләнла ипадилиниду) болса, бәлким уларға келидиған Роһтин тетитип қоюш вә уларға Роһниң «толуқ келиши» үчүн уларни тәйярлиғини болса керәк еди.
Шуңа биз етиқатчилар адәттә ейтидиған «Рәббимизниң асманға көтирилиши» дегән иш («Луқа» 24:51, «Рос.» 1:9) әмәлийәттә Тәвраттики пәйғәмбәрләр бешарәт қилған Мәсиһниң «асманға көтирилиши» әмәс еди, дәп қараймиз. Рәббимиз аллиқачан Мәрйәмгә ейтқинидәк асманға чиққан вә «Худаниң оң йениға олтарғузулған» еди. Луқа биз үчүн хатирилигән униң «асманға көтирилиши» («Луқа» 24:51), расулларға вә мухлислириға Униң дәрһәқиқәт «Худаниң оң йениға олтарғузулған»лиғини испатлаш үчүн болди, дәп қараймиз.
Буниң билән интайин һәйран қаларлиқ шу хуласигә кәлмәй қалмаймизки, Рәббимиз Атиға қайтип көтирилишини Өзи үчүн қайғуға чөмгән «әрзимәс» һесаплинидиған бир хотунға, йәни «униңдин йәттә җинни һайдивәткән Магдаллиқ Мәрйәм»гә («Луқа» 8:2) гәп қилиш үчүн тохтитип қойған. Бу муқәддәс тема үстидә көп сөзләрни қилалайдиған болсақму, мошу йәрдә пәқәт шуни байқаймизки, Униң өлүмдин тирилишигә биринчи гувачи болуш имтиязи Униң улуқ расуллириниң һеч қайсисиға әмәс, бәлки Униң муһәббитидә көйүп пишқан бечарә бир аялға тәғдим қилинған. Униң Мәсиһгә болған муһәббити шунчә күчлүкки, Униңсиз у өзини йоқитип, барғидәк һечйери йоқ болуп қалған еди.
21:11
«Симон Петрус кемигә чиқип, торни қирғаққа тартип чиқарди. Тор чоң белиқлар билән толған болуп, җәмий бир йүз әллик үч белиқ бар еди. Белиқ шунчә көп болғини билән, тор житилмиған еди».
Немишкә Юһанна мошу йәрдә диққитимизни «Белиқ шунчә көп болсиму, тор житилмиған еди» дегән пакитқа тартмақчи болиду? Җәзмләштүримизки, у бу иш билән илгәрки бир ишни униң есигә ениқ кәлтүрди. Шу чағда өзи, иниси Яқуп, Симон вә Андрияс Әйсаниң сөзи биләнму нурғун белиқларни тутқан: —
«У кемиләрдин биригә, йәни Симонниңкигә чиқип, униңдин кемини қирғақтин сәл жирақлитишни илтимас қилди. Андин У кемидә олтирип топ-топ халайиққа тәлим бәрди. Сөзи түгигәндин кейин, у Симонға:
— Кемини чоңқуррақ йәргә һайдап берип, белиқларни тутушқа торлириңларни селиңлар, — деди.
Симон Униңға җававән: — Устаз, биз пүтүн кечичә җапа тартип һеч нәрсә туталмидуқ. Бирақ сениң сөзүң билән торни салсам салай, деди.
Улар шундақ қиливиди, нурғун белиқлар торға чүшти; тор сөкүлүшкә башлиди» («Луқа» 5:3-6).
Шу чағда «тор житилишқа башлиди». Немишкә? Шу чағда Мәсиһ Петрусқа «торлириңларни («торуңларни» әмәс) селип, белиғиңларни тутуңлар» дегән еди. Петрус болса: «Устаз, биз пүтүн кечичә җапа тартип, һеч нәрсә туталмидуқ. Бирақ сән дегән екәнсән, торни (бир торни, демәк) салсам салай» дегән җавави билән өз ишәшимни көрсәттим, дәп ойлиған болуши мүмкин еди. Бирақ әмәлийәттә униң ишәши толуқ әмәс еди; у еһтимал Мәсиһниң сөзигә анчә диққәт қилмай «торларни» дегәнни «тор» дәп аңлиған яки еһтималға техиму йеқин болғини: «Бу кишиниң белиқчилиқ тоғрилиқ анчә хәвири болмиғачқа, бир торнила ташлисам андин уни испатлалаймән» дегән ойда болған болуши мүмкин. Чүнки Галилийә көлидики белиқлар адәттә күндүздә чоңқурлуққа шуңғуп кетиду, шуңа күндүздә уларни тутуш мүмкин әмәс; кечә болса белиқчилиқ вақтидур.(Изаһат: — әң мукәммәл вә ишәшлик кона көчүрмиләрдә «Луқа» 5:5-айәттә «торни салсам салай» дәп пүтүлгән. Башқа аз бир қисим текстләрдә «торларни салсам салай» дәп пүтүлгән).
Алдинқи қетим, у вә һәмраһлири Мәсиһниң гепигә толуқ кирмәй, белиқларниң көп болуши түпәйлидин тори житилип кетип, пәқәт азрақла белиқ туталиған еди. У чоқум бу иштин «Устазимизниң гепини толуқ аңлишимиз керәк» дәп чоң бир савақ алған еди.
Иккинчи қетим торға чүшкән белиқлар охшаш көп болсиму, лекин уларниң тори житилмиған еди. Торниң житилмаслиғи қериндишимиз Юһаннаға өзлириниң белиқни тутқиниға охшаш мөҗизилик бир иш көрүнәтти вә у буни биз үчүн хатириләйду. Лекин Рәббимиз бу қетимда пәқәт «Торуңларни (бир тор) селиңлар» дегән еди. Һалқилиқ иш Униң сөзидур.
Худа бизгә дегинини толуқ, тоғра аңлиғидәк қулақларни, шундақла униң сөз-каламиға болған толуқ иман-ишәшни бәргәй!
21:15
«Улар нашта қилғандин кейин, Әйса Симон Петрустин:— Юнусниң оғли Симон, сән Мени булардинму чоңқур сөйәмсән? — дәп сориди».
Бу соалда «булар» кимләрни яки немиләрни билдүриду? Бу улар тутқан белиқларни, яки болмиса Петрусниң әслий кәспи болған белиқчилиқниң өзини көрситәмду? Биз ундақ ойлимаймиз. Әнди Рәббимизниң мәнаси: «Сениң Мени сөйгиниң сениң бу мухлисларни сөйгиниңдин артуқму?» дегәндәк болуши керәкму? Биз йәнә ундақ ойлимаймиз. Чүнки Петруста Рәбниң биринчи орунда туридиғанлиғи үстидә һеч қандақ мүҗмәллик йоқ еди. Лекин есимиздә барки, Рәббимиз Өзиниң тутуп берилиши тоғрилиқ сөзлигәндә уларға: «Һәммиңлар бүгүн кечә мени ташлап қечип кетисиләр» дәп агаһландурғандин кейин, Петрус биринчи болуп рәддийә бәргән: -
«Лекин Петрус униңға:
— Һәммәйлән тандурулуп путлашсиму, мән һәргиз путлашмаймән, деди.
Әйса униңға: — Мән саңа бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бүгүн, йәни бүгүн кечә ғораз икки қетим чиллиғичә, сән Мәндин үч қетим танисән, — деди.
Лекин Петрус техиму қәтъийлик билән униңға:
— Сән билән биллә өлидиған иш керәк болсиму, Сәндин һәргиз танмаймән, — деди.
Қалған һәммә мухлисларму шундақ дейишти» («Мар.» 14:29-31).
Шуниң билән Петрусниң: «Һәммәйлән тейилип путлашсиму, мән һәргиз путлашмаймән» дәп туруп, өзидин үч қетим танғинидин кейин Рәббимиз униңға бу аддий соални қойиду: — «Сән мени булардинму чоңқур сөйәмсән?» — йәни, «Юнусниң оғли Симон, сениң Мени сөйүшуң (чоң гәп қилғиниң билән) буларниң Мени сөйүшидин чоңқурму?».
Петрус Униңдин үч қетим танғандин кейин Рәббимиз бу соални униңға үч қетим қойиду.
Худа Өз йоллирида бизниң өз аҗиз тәбиийитимиз тоғрилиқ өз-өзимизни алдишимизға яки «ихласмәнлигимиз» яки «садиқлиғимиз» тоғрилиқ почилиқ қилишни давамлаштурушимизға йол қоймайду. Буниңға биз интайин миннәтдармиз. У һәтта биз Петрустәк Униңдин тенип кәтксәкму, бизни әслигә кәлтүрәләйду. Пәқәт Униң биздин сориған соаллириға сәмимийлик билән җавап берип, гуна-сәһвәнлигимизни очуқ иқрар қилсақла, У бизни өзгәртәләйду. Инҗилдики «баянлар»да учриған иккилинип, тәмтирәп кәткән Петрусни «Расулларниң паалийәтлири»дә учриған җасарәтлик дадил Петрусқа Айландурғучи Худа биз үчүн охшаш ишни қилишқа Қадирдур.