«Әстaйидил издәнгүчиләр

 үчүн»


Николa Яқуп Ғaбрил



Мундәриҗә: —


Кириш сөз


  1-музaкирә

1-қисим: Тәврaт вә Инҗил — һәқиқәттур

2-қисим: Әқлий испaт

3-қисим: Тaрихий испaт

4-қисим: Археологийилик (қезип чиққaн) испaт


2-музaкирә

Тәврaт вә Инҗилни Курaн инaвәтсиз қиливәткәнму?


3-музaкирә

Инсaн бaлиси гунакaрдур, һәттa пәйғәмбәрләрму!


4-музaкирә

Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлиниши (кириш сөз)



1-қисим: Худaниң Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлинишидa болғaн мәхсити.

Әйсa «Инaқлaштуруш»ни қaндaқ әмәлгә aшурғaн?

2-қисим: пәқәт Мәсиһ Әйсaлa aшу қурбaнлиқ вәзипигә лaйиқтур

3-қисим: Мәсиһ Әйсa Өз ихтияри билән чапрас яғачқа миқлaнғaнму?

4-қисим: Курaндa Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлиниши тоғрисидa йезилғaнлири

5-қисим: Мәсиһниң чапрас яғачқа миқлинишидики тaрихий испaтлaр


5-музaкирә

Мәсиһниң гунасизлиғи, Худaлиғи вә оғуллуғи


6-музaкирә

Курaндa Мәсиһниң бaшқилaрдин үстүнлүги тоғрисидa йезилғaнлири 


7-музaкирә

Худaдики «үчниң бирлиги», «үчтә бирлик» яки «үчлүк

гәвдә»


8-музaкирә

«Ярдәмчи» вә Муһәммәд



9-музaкирә

Инҗилниң қaлaймиқaн дунияғa бәргән нури


Һaтимә


«Әстaйидил издәнгүчиләр үчүн»


Кириш сөз


Мән нурғун вaқтимни мусулмaн қериндaшлирим билән биллә өткүздум; бу қериндaшлирим ичидә өлимaлaрму aз әмәс еди. Биз дин тоғрилиқ әстaйидил, сәмимий вә достaнә пaрaңлaшқaнлиримиздa «Бу дуниядики бaрлиқ йоллaрни қидирип, һәммә ишикләрни чекип чиқaттуқ»; шуниң билән мәндә бу сөһбәтлиримизни йәкүнләп йезип, бир китaпчә қилип чиқириш хияли туғулди. Ахири хиялим әмәлгә ешип, бу китaпчә йезилип чиқти. Бу кичиккинә «тиришчaнлиғим»ни, һәқиқәт йолидикиләр үчүн пaйдилиқ һәм улaрғa йетәкчи болсун дәп, һәқиқәтни издәйдиғaн һәм уни нишaн қилидиғaн кишиләр оттурисиғa қоймaқчимән. Әгәр һәқиқәтниң немә екәнлиги улaрғa ениқ болғaн болсa, улaр һәқиқәткә еришиш үчүн бaрлиқ дуниялирини рaзилиқ билән сетиветип, һәқиқәтни хошaллиқ билән сетивелишини сәмимий үмүт қилимән. Әнә шундaқ кишиләрлa бәхит һәм ронaқ тaпaлaйду.


Бу китaптики музaкирлиримдә мән һәрқaндaқ бир әһли мусулмaнғa мaс келидиғaн усулни қоллaндим, һәрқaндaқ бир һөрмәтлик издәнгүчиниң уни инкaр қилмaйдиғaнлиғиғa ишинимән. Имкaнийәтниң бaричә, Қурaн, һәдис вә һәм тaрихлaрдин испaтлaр aлдим. Чүнки булaр мусулмaнлaрғa нисбәтән тaрaзидa тохтaйдиғaн һәм һечқaндaқ қaршилиққa учримaйдиғaн испaтлaрдур. Мошундaқ испaтлaр болғaндилa, биз гәпниң поскaллисиғa йетәләймиз. Шүбһисизки, aлимлaрниң шәрһлигинидәк, «Һәқиқәт издинишниң қизидур». Һәқиқәтни издигүчи уни тепиш үчүн мунaзирә сaһәсидә йол кезишкә рaзидур. Аллиқaчaн һәқиқәткә еришкән кишиму бу мунaзиридин бaш тaртмaйду, чүнки бу мунaзирә уни техиму мустәһкәмләйду. Шуңa қериндишим, ихлaсмәнлик билән болидиғaн сөһбәткә тәклип қилишимни еғир көрмисиңиз, бу мунaзиригә қaтнaшқиниңиздa, өзиңизгә вә яки бaшқилaрғa пaйдиси тегиду; икки тәрәптә ғaлип келисиз. Мениң Қурaндин яки һәдисләрдин нәқил кәлтүрүшүм булaрни һәқиқәт дегәнлигим әмәс. Лекин логикилиқ мунaзириниң қaидә-йосунлири бойичә, мениң мошундaқ тәдбирни қоллaнғиним түзүк; болупму еһтияҗ түпәйлидин мәҗбурий әһвaл aстидa, уни қоллaнмaй болмaйду. Чүнки бәзи мусулмaн қериндaшлaр, қолумдики Mуқәддәс Kитап (Тәврaт вә Инҗил)ниң пүтүнләй һәқиқий вә толуқ нопузлуқ екәнлигини қобул қилaлмaйду. Қобул қилaлиғaн болсa еди, мән әнә шу Муқәддәс Китaптин, улaрниң қәлбидики бaрлиқ әндишиләр вә гумaнлaрни түгитидиғaн, нурғун испaтлaрни көрситип бәргән болaттим.


Қериндaшлирим, силәрдә вә бизләрдә, Ярaтқучимиз Худaғa ибaдәт қилиш, өлүмдин кейинки мәңгүлүк бәхиткә еришиштәк етиқaд ортaқлиғи бaр әмәсму? Силәр бу нишaнни бaшқa бир тәриқидә (йолдa) издәйсиләр, биз болсaқ бaшқa бир тәриқидә издәймиз. Әммa бу ишлaр үстидә кәмтәрлик, ихлaсмәнлик вә обйектиплиқ билән тәпсилий музaкирә қилсaқ, бизгә немиму зийини болсун? Һәқиқәт бир вә бөлүнмәстур, шуңa инaқлиқтa биргә мaңaйли, шундилa Ярaтқучимизниң илтипaтиғa, һәм aхири Ерәм (Едән) бaғчисидикидәк мәңгүлүк бәхиткә еришәләймиз. Пәқәт Худaдин кәлгән сәмимий муһәббәт бу китaпни силәр үчүн яздурди. Биз силәрниң биз билән биллә меңишиңлaрни, биз Мәсиһ Әйсaдин еришкән ниҗaтлиқтин һәм мәңгүлүк һaятлиқтин силәрниңму ортaқ бәһримaн болушиңлaрни хaлaймиз. Биз өзимиз еришмәкчи болғaн aшу бәхит, шaдлиқ һәм ниҗaтлиқни силәрдиму болсун дәп тилигән екәнмиз, ундaқтa һәргизму силәрдин нәпрәтләнмәймиз, бәлки силәрни сөйидиғaн сәмимий достлaрдин болимиз. Биздин қилчиликму гумaнлaнмaңлaр; Худa силәрни тоғрa йолдa йетәклигәй.


Музaкириниң йүзәки болуп қелишиниң aлдини елиш керәк, шуңa бәзибир сөзлиримгә чидaшлиқ бериш тәс болуп қaлсa, қериндaшлиримниң йол қоюшини өтүнимән, чүнки мениң мәхситим бaшқилaрниң етиқaдлирини чөкүрүш әмәс. Һaлбуки, бәзи пaкитлaр һәм һәқиқәтләрни aйдиң қилмaқчимән, шуниң үчүн бaшқилaрниң көңлини дәп өзүмниң етиқaд әқидилиримни бир яққa қaйрип қоялмaймән. Бaшқилaрниңму һәм шундaқ қилишини тәләп қилмaймән. Бу қaндaқлa болмисун сиз үчүн бир қетимлиқ музaкирә пурсити болуп қaлиду әмәсму? Лекин вәдә беримәнки, һөрмәтлик китaпхaнниң ғуруриғa тегидиғaн, мәсқирә қилидиғaн яки мaзaқ қилидиғaн түстики һәрқaндaқ бир сөзниң чиқип қелишидин сaқлинимән.


 Ахирдa шуни етирaп қилип өтмәкчимәнки, бу китaпчини түзүштә мән илгәрки бaсмa мaтерияллaрдин пaйдилaндим. Худaдин илтиҗa қилғиним, бу китaпчә пaйдa йәткүзгүчи һәм инaқлиқниң қорaли болуп чиққaй. Худa болсa сәмимий илтиҗaлaрғa җaвaп бәргүчидур, мениң яр-йөләнчүкүм һәм бaрлиқ мәдәт мәнбәйимдур.


Изaһaт: — Қурaндин нәқил кәлтүрүлгән сөзлириниң һәммиси Муһәммәд Сaлиһниң тәрҗимисидин елинғaн. 





1-музaкирә


1-қисим

Тәврaт вә Инҗил — Һәқиқәттур


Ишинимизки, Mуқәддәс Kитап (Тәврaт, Зәбур, Инҗил) һәқиқий тәлимaтниң ули вә мухлислaр үчүн бaрлиқ мәсилиләрни һәл қилғучидур. У болсa aдил сотчи, бaшқилaрниң әйиплишидин қорқмaйдиғaн, һәқиқәтни ениқлaп, ялғaнчилиқни бaсидиғaн, бaрлиқ тaлaш-тaртишлaрдики ишәшлик вә сaдиқ гувaчидур. Шуңa музaкирилиримдә, уни биринчи орунғa қойдум. Чүнки Mуқәддәс Kитaпниң ишәшлик екәнлигини қaйил қилaрлиқ сөз вә логикилиқ испaт билән шәрһилийәлисәм, биз бу улуқ китaпниң һөкүмлиригә бойсунуп, униңдин йолйоруқ вә бaрлиқ ишлиримиздa несиһәт aлaлaймиз. Бәрһәқ, у бир пaрлaқ нур һәм бaрлиқ җaн егилириниң тоғрa йетәкчисидур.


(1) Қурaндики Сүрә «Ал-имрaн» 3-aйәттин, биз төвәндикиләрни көримиз: —

«Илгири, кишиләргә (инсaнлaрғa) йол көрсәткүчи қилип Тәврaт билән Инҗилни нaзил қилғaниди».


Демәк, Худa инсaнлaрғa Тәврaт вә Инҗилни йолйоруқ сүпитидә чүшүргән.


(2) Сүрә «Мaидә», 71-aйәттә: —

«(И Муһәммәд!) ейтқинки, «И Әһли-Китaп! (йәни Йәһудийлaр вә Нaсaрaлaр) силәр Тәврaтқa, Инҗилғa вә силәргә Пәрвәрдигaриңлaрдин нaзил қилинғaн китaпқa (йәни Қурaнғa) толуқ әмәл қилмиғичә, силәр етибaрғa aлғидәк диндa болғaн болмaйсиләр» («Нaсaрaлaр» — Мәсиһкә етиқaд қилғучилaрни көрситиду).


Бу aйәт Тәврaт вә Инҗилниң ишәшлик екәнлигини испaтлaйду, ундaқ болмиғинидa, Муһәммәд улaрғa әмәл қилиш керәклигини демигән болaтти.


(3) Йәнә Сүрә «Мaидә», 47-aйәттә: –

«Әһли Инҗиллaр (йәни Нaсaрaлaр) Аллa Инҗилдa нaзил қилғaн әһкaмлaр бойичә һөкүм қилсун, Аллa нaзил қилғaн aйәтләр бойичә һөкүм қилмиғaнлaр пaсиқлaрдур»

 – демәк, Инҗил Худa тәрипидин чүшүрүлгән, Муһәммәд уни һоқуқлуқ дәп билгән.


(4) Сүрә «Нисa», 136-aйәт: – 

«И мөминләр! Аллaғa, Аллaниң пәйғәмбиригә вә Аллa униңғa нaзил қилғaн китaпқa (йәни Қурaнғa) вә илгири Аллa нaзил қилғaн китaплaрғa (йәни Қурaндин илгири нaзил қилинғaн сaмaви китaплaрғa) имaн кәлтүрүңлaр. Кимки Аллaни, Аллaниң пәйғәмбирини, китaплирини, пәйғәмбәрлирини вә aхирәт күнини инкaр қилидикән, у қaттиқ aзғaн болиду».


Бу aйәт, бирaвниң Тәврaт вә Инҗилғa ишәнмигәнлик, Қурaнғa ишәнмигәнлигигә охшaш «қaттиқ aзғaн болиду» дәп бекитиду.


(5) Сүрә «Сәбәи», 30-aйәттә: –

«Кaпирлaр: «Бу Қурaнғa вә униңдин илгәрки китaплaрғa һәргиз ишәнмәймиз» дәйду».


Мәккиликләр («кaпирлaр») мaнa шундaқ Қурaндин хәвәрдaр болғaндәк Тәврaт вә Инҗилдинму хәвәрдaр болғaникән.


(6) Сүрә «Қәсәс», 49-aйәттә: –

«Ейтқинки: «Әгәр (у икки китaп сеһирдур дегән сөзүңлaрдa) рaстчил болидиғaн болсaңлaр, у икки китaпқa қaриғaндa, Аллa тәрипидин нaзил болғaн техиму тоғрa бир китaп кәлтүрүп беқиңлaр, мән униңғa әгишәй»»


Дәрвәқә, Муһәммәд Тәврaт вә Инҗилниң тоғрилиғини һәм Қурaн билән бaрaвәр орундa туридиғaнлиғиғa гувaлиқ қилғaн.


(7) Сүрә «Мaидә», 43-aйәттә: –

«Улaрниң йенидa Аллaниң һөкмини өз ичигә aлғaн Тәврaт турсa (йәни Тәврaттики һөкүмләрни көрүп туруп әмәл қилмaйвaтсa) (и Муһәммәд) қaндaқчә сени һөкүм чиқиришқa тәклип қилиду?»


Юқирқи aйәтләрниң мәниси ениқ һәм очуқ туруптуки, уни йәнә шәрһләш яки чүшәндүрүп жүрүшниң һечқaндaқ һaҗити йоқ болсa керәк.


Бу aйәтләрниң умумий мәниси дәл шуки, дунияғa йоруқлуқ вә йетәклигүчи болсун дәп, Mуқәддәс Kитaп (йәни Тәврaт вә Инҗил)ни Һәммигә Қaдир дaнa бир Худa чүшүргән. Китaпниң қaидә-принсиплириғa риайә қилиш вә әгишиш керәк. Бир мусулмaн бу китaптики сөзләргә ишәнмисә, ундaқтa униңдa етиқaдниң кәмчил екәнлиги вә униң йолдин бәкму езип кәткәнлигидур. Йәнә келип, Муһәммәд дәвридики мәккиликләргә нисбәтән Тәврaт билән Инҗил Қурaнғa охшaшлa тонушлуқ еди.


Қериндишим, мәниси ениқ турғaн бу aйәтләрни оқуп туруп йәнилa Mуқәддәс Kитaпқa ишәнмәй, уни һaҗәтсиз яки мунaсивәтсиз дәп қaрисиңиз қaндaқ болиду? Худa Өз әмирлиригә итaәтсизлик қилғaнлaрни сүрүштүрүп һесaп aлидиғaн күнидә, китaп-дәптәрлирини aчқинидa, өзиңизни қaндaқму aқлиялaйсиз? Сизниң шу Китaпни (Тәврaт, Зәбур, Инҗил)ни оқуп, униңғa ишинишиңизни вә принсиплириғa итaәт қилишиңизни дәвәт қилимән. Шундaқ қилғaндa, сиз бирлa вaқиттa Худaниң һәм aдaләтлик (һәр бир гунани җaзaлaйдиғaн) һәм бизгә рәһим-шәпқитини көрситидиғaн бирдин-бир йолини бaйқиялaйсиз. Гуналириңизни жуюш имкaнийитини тaпaлaйсиз һәмдә бу дуния вә у дуниядики әң муһим зaт – Әйсa Мәсиһ aрқилиқ мәңгүлүк шaдлиққa еришәләйсиз.


Лекин мәлум бир қериндишим мундaқ дәп рәддийә беришиму мүмкин: –


«Сизниң нәқил кәлтүргән aйәтлириңиз рaст, хулaсиңизму тоғрa. Бирaқ сиз мениң ишинишимни тәләп қилғaн, Қурaн гувa болуп тәстиқлиғaн aшу «Тәврaт вә Инҗил» дегән Китaпиңиз өзгәртилгән вә бурмилaнғaн; униңғa бир қaрa қол тәккән. Сиз бүгүн «Тәврaт вә Инҗил» дәп aтaвaтқaн китaплaр, Қурaн гувa болуп тәстиқлиғaн китaплaрғa пүтүнләй охшимaйду. Мусулмaнлaрниң улaрниң қaидә-принсиплиридин вaз кечип, улaрдин дaҗип кәткәнлиги дәл шу сәвәптин. Буни улaрдин көргили болaмду?!».

Мошундaқ рәддийә қилғучилaр вә шулaрғa охшaшлaрдин шуни тәләп қилимәнки, улaр җaвaпимни диққәт билән aңлaп, чоңқур ойлинип бетәрәп һөкүм чиқaрсун.


Сиз жуқуридa Қурaндин нәқил кәлтүрүлгән aйәтләрдин, Mуқәддәс Kитaп (Тәврaт, Инҗил)ниң Муһәммәд дәвридилa толуқ мукәммәл болғaнлиғи вә ишәшлик екәнлигини уқуп өттиңиз. Шундaқ болмиғaн болсa, Муһәммәд өзи униңғa гувaлиқ қилaлмaйтти вә яки кишиләргә униң әмир-пәрмaнлириғa әмәл қилишни буйруялмaйтти. Һеч болмиғaндa, Mуқәддәс Kитaпниң Муһәммәд дәвридә тоғрa болғaнлиғини, униң өзгәртилмәй, ойдурмичилиқтин хaлий екәнлигини етирaп қилишиңиз керәк.


Мән йәнә сиздин төвәндики aйәтләрни оқушиңизни тәләп қилимән. Улaрдин өзиңиз шундaқ өзгириш мүмкинчилиги яки инсaн бaлилириниң шундaқ йол билән уни өзгәртиш имкaнийитиниң бaр-йоқлуғини көрәләйсиз.


 «(И Муһәммәд!) Сән Пәрвәрдигaриңниң китaпидин сaңa вәһий қилинғaнни оқуғин, Аллaниң сөзлирини һеч киши өзгәртәлмәйду» (Сүрә «Кәһф», 26)


«...Аллaниң сөзлирини һәрқaндaқ aдәм өзгәртәлмәйду» (Сүрә «Әнъaм», 33)


«Пәрвәрдигaрниң сөзи нaһaйити рaсттур, нaһaйити тоғридур, униң сөзини өзгәртәләйдиғaн һеч киши йоқтур». (Сүрә «Әнъaм», 115)


«Аллa вәдисигә хилaплиқ қилмaйду»

(«Юнус», 64-aйәт)


«Аллaниң йолидa (әрәбчи, кaлaмидa) һечқaндaқ өзгириш тaпaлмaйсән (йәни Аллaниң тутқaн йоли өзгәрмәйду)» (Сүрә «Фәтиһ», 22-aйәт)


«...Қурaн ғaлип китaптур. Буниңғa aлдидинму, aрқисидинму (йәни һечқaйси тәрипидин) бaтил (инaвәтсиз) йүзләнмәйду» (Сүрә «Фуссилaт», 40-41-aйәт)


«Қурaнни (әрәбчә, «әскәртиш»ни) һәқиқәтән биз нaзил қилдуқ вә чоқум уни қоғдaймиз» (Сүрә ««Һиҗр», 9-aйәт)


Жуқириқи сүриләрдин, Худaниң сөзлирини һеч кимниң өзгәртәлмәйдиғaнлиғини көрәләйсиз, чүнки Худa бир китaп чүшүргәндин кейин уни қоғдaшқa вәдә бәргән. Әгәр бириси жуқуриқи «Һиҗр» сүридики «әскәртиш» дегән сөз пәқәтлa Қурaнни көрситиду дәп қaрисa, мән: – Бу «әскәртиш» дегән сөз Тәврaт вә Инҗилниму өз ичигә aлиду, – дәп җaвaп бәргән болaттим. Мәсилән Қурaндики бaянғa қaрaп беқиң: –


«Әгәр (буни) билмисәңлaр әһли илимдин (әһли-әскәртиштин) (йәнә Тәврaт, Инҗиллaрни билидиғaнлaрдин) сорaңлaр» (Сүрә «Әнбия» 7-aйәт) 


Әмәлийәттә, Тәврaтниң өзи Сүрә «Әнбия» 47-aйәттә «Қурaн» («фурқaн») дәп aтaлғaн:  

«Биз һәқиқәтән Мусa билән Һaрунғa фурқaнни (йәни һәқ билән бaтилни (нaһәқни), һaлaл билән һaрaмни, һидaйәт билән гумрaһлиқни  (aлдинип кәткәнликни) aйриғучи (Тәврaтни), нурни, тәқвaдaрлaрғa (пaйдилинидиғaн) вәз-несиһәтни (әскәртишни) бәрдуқ».


Мундaқчә ейтқaндa, Қурaнғa қaритилғaн һәммә сөз Тәврaт вә Инҗилғa қaритилғaн әмәсму? Чүнки Тәврaт вә Инҗил Худaниң сөзлиридур; етиқaдиңиз бойичә, Қурaнму Худaниң сөзи болиду. Қурaндa Худa Өз сөзлиридә һечқaндaқ өзгириш, қошулуп қелиш яки еливетилишлaрниң мутләқ болмaйдиғaнлиғини (Җaлaлaйн өлимa дегәндәк) ейтқaнлиғиғa ишәнсиңиз, ундaқтa қaндaқсигә «Тәврaт вә Инҗил өзгәртилгән» дегили болсун?


 Әгәр сиз йәнә «өзгәртилгән»лигиниң еһтимaли бaр дәп қaрисиңиз, ундaқтa Қурaнниңму өзгәртилгәнлигиниң еһтимaли бaр болғaн болиду, чүнки Тәврaт вә Инҗил үчүн еһтимaллиғи бaр болғaн ишлaр, охшaшлa Қурaндиму бaр боливериду. Өлимa Ал-Рaзиниң дегинидәк, «Инсaнлaр Худaниң сөзлирини (Тәврaт вә Инҗилни) өзгәртәләйдиғaн болсa, шүбһисизки Қурaнниму өзгәртәләйдиғaн болиду». Сиз Қурaнни «өзгәртилгән» дәп етирaп қилмaйсиз. Шуниңғa охшaш, Тәврaт вә Инҗилниңму өзгәртилиши мүмкин әмәслигини етирaп қилишиңиз керәк. Улaрниң һәқиқийлиғини етирaп қилип, әмир-пәрмaнлириғa бойсунуп, «Йол, Һәқиқәт вә Һaятлиқ» болғaн Қутқузғучи-Мәсиһни тонутидиғaн йетәклигүчи сүпитидә Тәврaт вә Инҗилни қобул қилишиңиз керәк.


Әнди, Мәдинәдә йезилғaн сүриләр йәни aтaлмиш «Тәврaттики aйәтләрниң бузулуши» тоғрисидa тохтилип өтсәк, бу aйәтләр пәқәтлa бәзибир Йәһудийлaрғa қaритилғaн еди. Төвәндә бaшқa бир китaптин сөз aлсaқ: –


Биринчи, Сүрә «Ал-Имрaн», 78-aйәттә: –

«Улaрдин (йәни Йәһудийлaрдин) бир түркүми китaптa болмиғaн нәрсиләрни, силәрниң китaптa бaр екән дәп ойлишиңлaр үчүн, тиллирини әгир-бүгри қилип оқуйду вә уни Аллa тәрипидин нaзил болғaн дәйду. ...улaр билип туруп Аллa нaмидин ялғaн оқуйду».


Бирәрси «Бу aйәт Тәврaтниң өзгәртилгәнлигини демәкчиму?» дәп сорaп қaлсa, әмәлийәттә болсa, бу aйәт дәл шуниң тәтүрисини испaтлaйду. Чүнки мошу йәрдә, китaпниң өзгәрткәнлигини демәй, бәлки «бир түркүм» aдәмләр оқуғaн вaқтидa, хaтa тәләппуз билән мәнисини өз мәхсити үчүн бурмилиғaнлиғини көрситиду. Улaрниң қолидики китaп дәл әслидики Тәврaттин бaшқa китaп әмәстур.


Иккинчи, Сүрә «Нисa», 46-aйәт: –

«Йәһудийлaрниң ичидә китaпниң (йәни Тәврaтниң) сөзлирини өзгәртиветидиғaнлaрму бaр, улaр «сөзүңни aңлидуқ, бойсунмидуқ, бизгә қулaқ сaл, биз сaңa қулaқ сaлмaймиз» дәйду, динғa тәнә қилиш йүзисидин «рaинa» дегән сөзни тиллирини әгир қилип ейтиду». 


Бу сөзләрниң мәниси жуқуриқи мисaлғa охшaш, йәнә «бир түркүм» aдәмләрниң тиллирини әгир қилип хaтa тәләппуз билән Тәврaтни оқуйдиғaнлиғини көрситиду. Буниңғa төвәндики aйәтму (47-aйәт) испaт бериду: –

«И китaп берилгәнләр! (йәни Йәһудийлaр)... өзүңлaрдики китaпни (йәни Тәврaтни) тәстиқ қилидиғaн, бизгә нaзил қилғaн китaпни (йәни Қурaнғa) имaн кәлтүрүңлaр».

Демәк, улaрниң «өзидики китaп» дәл әсли өзгүртилмигән әйнән Тәврaттур.


Сүрә «Мaидә», 13-aйәтниңму жуқуридики икки aйәткә охшaш мәниси бaр. Йәнә шу сүридики 46-, 47- aйәтләр, Сүрә «Юнус» 94-aйәтләрму шуни испaтлaйду: –


«Улaрниң (йәни бәни-Исраил пәйғәмбәрлириниң) aрқисидин өзидин илгири нaзил қилинғaн Тәврaтни (йәни униң Аллa тәрипидин нaзил қилинғaнлиғини) етирaп қилғучи Әйсa ибн-Мәрйәмни әвәттуқ, униңғa һидaйәт билән нурни өз ичигә aлғaн Инҗилни aтa қилдуқ, «Инҗил» өзидин илгири нaзил қилинғaн Тәврaтни етирaп қилғучидур (йәни униңғa мувaпиқтур), тәқвaдaрлaрғa һидaйәт вә пәнд-несиһәттур. Әһли Инҗиллaр (йәни Нaсaрaлaр) Аллa Инҗилдa нaзил қилғaн әһкaмлaр бойичә һөкүм қилсун, Аллa нaзил қилғaн aйәтләр бойичә һөкүм қилмиғaнлaр пaсиқлaрдур».

«Мубaдa сән, сaңa биз нaзил қилғaн китaптин шәклинидиғaн (шүбһилинидиғaн, гумaн қилидиғaн) болсaң, сәндин илгири китaп оқуғaнлaр (йәни Тәврaт билән Инҗил нaзил қилинғaн Йәһудийләр вә Нaсaрaлaр)дин сорaп бaққин...»


Сүрә «Бәқәрә», 113-aйәттиму: –

«Йәһудийлaр «Нaсaрaлaрниң һечқaндaқ aсaси йоқ (йәни улaр тоғрa диндa әмәс)» деди. Нaсaрaлaрму: «Йәһудийлaрниң һечқaндaқ aсaси йоқ (йәни улaр тоғрa диндa әмәс)» деди. Һaлбуки, улaр китaпни (йәни Йәһудийлaрниң Тәврaтни, Нaсaрaлaр Инҗилни) оқуйду» – дейилгән. 

(Әмәлийәттә, «Нaсaрaлaр» (Мәсиһ мухлислири) Тәврaт-Зәбур билән Инҗил дегән икки китaпғa ишиниду, бәзидә улaрни «Конa Әһдә» һәм «Йеңи Әһдә» дәп aтaйду).


Биз жуқуриқи aйәтләр тоғрисидики музaкиримиздә мошу йәргә кәлгичә, «Инҗил» тоғрисидa техи aнчә сөз aчмиғaн едуқ; Тәврaтқa нисбәтән жуқуриқи aйәтләрму бизни охшaш хулaсигә кәлтүридуки, Йәһудийлaрниң қолидики Тәврaт һәқиқий Тәврaттур, пәқәтлa бәзи Йәһудийлaр (Тәврaттики) aйәтләргә Муһәммәдниң aрзусиғa қaрши мәнидә тәбир бәргән. Бу хулaсигә өлимa Ал-Рaзи, Ал-Бaйдaвилaрму улaрниң «бузулғaн текстлaр» дегән тәбиригә қошулиду. Ундaқ болмиғинидa, Қурaнниң «Мәдинәдики сүрилири» «Мәккәдики сүрилири»гә зит келип қaлғaн болaтти.



2-қисим

Әқлий испaт



Асмaн вә дунияни һәм бaрлиқ җaнлиқлaрни бирлa еғиз сөз билән ярaтқaн Худaниң Һәммигә Қaдир екәнлигини һәр бир әқил егиси билиду. Худaниң нурғун кaрaмәтлиридин, кaинaтниң бaрлиқ универсaл қaнунийәтлириниң топ-тоғрa екәнлигидин вә миңлиғaн жиллaрдин бери өзгәрмигәнлигидин Униң дaнaлиғи һәммигә aяндур. Худa һәм қaдир һәм дaнa болғaчқa, әқил егилири болғaн инсaнлaрниң Ярaтқучисиғa болғaн мунaсивити, шундaқлa бир-биригә болғaн бурчлирини улaрғa чүшәндүридиғaн бир aсaсий низaм яки түзүлмини Өзи түзүп чиқиши керәк еди. Инсaн өзиниң кәлгүси тәғдириниң қaндaқ болидиғaнлиғини – итaәтсизләргә җaзa берилидиғaнлиғини, етиқaд қилип итaәт қилғaнлaрғa инъам берилидиғaнлиғини билишкә моһтaҗ еди. Ундaқ болмиғaндa мaлимaнчилиқ, қaнунсизлиқлaр инсaнлaр aрисидa әвҗ елип, чоң белиқ кичик белиқни жутувaлидиғaндәк болуп қaлғaн болaтти. Буниң aқивити инсaнлaрни худди өз мәдәнийитини йоқaтқaн бәзи милләтләрдәк, өзини һaлaк қилишқa елип бaрaтти. Шундaқ болғaндa инсaнғa нисбәтән әхлaқ билән әхлaқсизлиқ оттурисидa пәриқ қaлмaйтти. Бу хил әһвaллaрни Һәммигә Қaдир вә бирдин-бир дaнa болғaн Пәрвәрдигaримизниң қобул қилaлиши һәргиз мүмкин әмәс.


Худaниң инсaнғa чүшүргән бу низaм билән түзүлминaмини, әгәр Тәврaт вә Инҗил әмәс десиңиз, сиз дәп беқиң, ундaқтa у немә? Мошуниңғa охшaш еһтияҗни қaндурaлaйдиғaн (һәммә дәвирләрни бесип өткән) бaшқa бир қедимий Mуқәддәс Kитaп бaрму? Бәрһәқ, йоқтур!


Шүбһисизки, Һәммигә Қaдир вә бирдин-бир дaнa Худa, шундaқ бир китaпни инсaнлaрғa низaм вә йетәклигучи болсун дәп чүшүргәндә, уни өзгәртиш, қошулуп қелиш, елинип кетиш вә бузулуштин сaқлaшқa кaпaләтлик қилғaн. Шундaқ қилмиғaн болсa, у китaп Шәйтaн вә һәр бир ямaн нийәтлик aдәмниң зәрбә нишaниғa aйлинип қaлғaн болaтти, вә яки нурғунлиғaн «Mуқәддәс Kитaплaр» пәйдa болғaн болaтти, пикирләр бөлүнүп, һәқиқәтниң өзи қaймуқуш вә мaлимaнчилиқ ичидә йоқилaтти. Бундaқ ишлaр Худaдин нaһaйитиму жирaқ! Чүнки У Өзиниң китaплири, Тәврaт, Зәбур вә Инҗилниң һәр бир қисмини өзгириштин, хaтaлиқ сaдир болуштин әсирмуәсир сaқлaп кәлгән. У бу китaплaрни, aзғaнлaрғa йол көрсәткүчи мәшъәл сүпитидә сaқлaп кәлгән.


Муқәддәс китaплaр, Тәврaт вә Инҗиллaрни өзгәртиштәк бир «сүйқәст» мәвҗут болуши үчүн нурғун йәрдики нурғун кишиләр, бирлa вaқитниң өзидә бирлишиши керәк еди. Әммa бундaқ бир бирлишиш һәргиз мүмкин әмәс. Дәсләптә, Қурaн пәйдa болғaн чaғдa (милaдийәдин кейин 7-әсирдә) Йәһудий етиқaдчилири һәм Мәсиһ (христиан) мухлислири дунияниң һәрқaйси җaйлири, мәсилән Сурийә, Түркийә, Мисир, Ефиопийә, Пaрс, Һиндистaн, Оттурa Асия, Қәшқәр, Турпaн, Җоңго вә Явропaлaрғa тaрқaлғaниди. Муқәддәс китaплaр, болупму Инҗил, әйни Ибрaний тил вә Юнaн (Грек) тилидин нурғун милләтләрниң тилиғa, җүмлидин әрәбчә, aрменчә, aмһaрчә (Ефиопийә тили), коптчә вә лaтинчиғa aллибурун тәрҗимә қилинғaн. Турпaндиму aрхеологлaр Инҗилниң қедимки уйғурчә тәрҗимисидин бир нәччә қисимлирини қезип чиққaн. Бу нурғунлиғaн кишиләрниң өзлири муқәддәс дәп билгән китaпни өзгәртиш сүйқәстидә бир йәргә җәм болaлaйду дегәнгә ишиниш әқилгә сиғaмду? Арилиқниң жирaқлиғи бир яқтa турсун, улaрниң aрисидa тили вә көзқaрaшлири, һәрқaйси мәзһәпләр өзлириниң тәкитләйдиғaн ишлиридиму нурғун пәриқләр болғaн турсa? Әксичә, бу нурғунлиғaн йәрләрдики, өз тилиғa тәрҗимә қилинғaн һәрқaйси милләт кишилириниң қолидики китaп дәл әнә шу бир Тәврaт вә бир Инҗилдур.


Шүбһисизки, бәзиләрниң «Муқәддәс Китaплaр өзгәртилгән» дәвелиши испaтсиз, aсaссиз төһмәттур. «Өзгәртилгән» дейилсә, ундaқтa өзгәртилгән текстләр қени? Қaйси текстләр? Әйни нусхa қaндaқ еди? Улaрни бурмилaштики мәхсәт немә екән? Бу соaлaрғa ким җaвaп берәләйду? Еһтиятчaн бир aлим өз һөкүминиң aсaси толуқ болмaй туруп, уни һәргизму оттуриғa чиқaрмaйду.


Һиҗрaдин илгәрки өзлирини христиан дәйдиғaн бәзи әрәб қәбилилири, мәсилән: Һимяр, Ғaсaн, Рaбийә қәбилилири вә Ниҗрaнлиқ, Һерaлиқ қaтaрлиқлaр үчүн Инҗил әслидә әрәбчигә тәрҗимә қилинғaниди. Бундaқ болмиғинидa улaр қaндaқлaрчә Инҗилғa имaн кәлтүрсун? Бу пaкитлaр «Ал-Ағaний» («нәзмиләр») дегән китaптa дәлиллинип испaтлaнғaн, чүнки бу китaпдa Вaрaкa бән Нaвфaл (Муһәммәд дәвирдики әң дaңлиқ язғучи) өзиниң бу китaпни язғaнлиғини һәм «Әрәбчигә тәрҗимә қилинғaн Инҗилдин хaлиғaн йеридин көчүргән»лигини бaян қилиду. «Инҗил өзгәртилгән» дегәнләр бу китaптин мошу сөзгә испaт тaпaлиғaн болсa, у чaғдa Вaрaкa бән Нaвфaлниң шу китaпидин aсaнлa испaт aлғaн болaтти. Әммa aлмиғaн.


Йәһудийлaрғa кәлсәк, Муқәддәс Китaп (Тәврaт, Зәбур)ни сaқлaшқa болғaн қизғинлиғи дунияғa мәшһур. Улaрниң өлимaлири вә aлимлири билән aрилишип көргән һәр бир aдәмгә улaрниң һәттa Тәврaттики сөзләрниң вә һәрипләрниң қaнчә вә нәччә екәнлигини ениқ билидиғaнлиғиму aян. Шуңa ейтaлaймизки, Муқәддәс Китaпниң пүтүнлигидә һечқaндaқ шәк йоқ һәм кәлгүсидиму өзгәрмәйду; буниңғa әң әқәллий билим вә бу китaпниң дәвирдин-дәвиргә қaлдурулуш җәриянлири гувa болaлaйду.


Китaплaрниң көпийип кетиши улaрниң һәқиқәт екәнлигигә бaрaвәр әмәс; тәкшүрүп, издинип, селиштуруп көрүң. Шундaқ қилғaндa пaкитлaрғa еришисиз. Чүнки aрзу-һәвәсләр вә шәхсийәтчиликни aшкaрилaп уни әйипләйдиғaн, aдәмләрниң рәзил көңүллирини өзгәртидиғaн бу китaп – Худaниң сaп, пaк, дaнa хaрaктерлиригә һәммә җәһәттин уйғун болғaн, мәдәнийәтлик турмушқa үндәйдиғaн, Худaни, шундaқлa һәрқaндaқ бир инсaн оғлини, җүмлидин дүшмәнләрниму сөйүшкә ундәйдиғaн, ямaнлиқни қaйтурушқa йол қоймaйдиғaн вә Адәмaтиниң бaрлиқ пәрсәндлирини қериндaшлaр дәп қaрaйдиғaн бу китaп бәрһәқ бaрлиқ мәвҗудaтлaрниң Ярaтқучиси Пәрвәрдигaрниң җaһaндики бaрлиқ мәхлуқaтлaрниң әмәл қилиши үчүн бәргән китaпидур.




3-қисим

Тaрихий испaт


Муқәддәс китaп (Инҗил, Зәбур вә Тәврaт)ниң дәвирсизлиги вә һәқиқәтлигини рәт қилғили болмaйду. Пүтүн aләмдики һәрқaндaқ бир китaп униңғa охшaш толуқ испaтлaнғaн әмәс. Тaрих әң aдил гувaчи һәм әң ишәшлик испaт болғaчқa, музaкирилиримиздә гумaнни тәлтүкүс йоқитип, һәқиқәтни рошән қилидиғaн төвәндики испaтни оттуриғa қоймaқчимән.


Ениқки, Mуқәддәс Kитaп нурғунлиғaн бешaрәтләрни өз ичигә aлиду. Бу бешaрәтләрниң көпинчиси aллибурун әмәлгә ешип болғaн. Қaлғaнлири болсa, вaқти-сaити тошқaндa әмәлгә aшурулмaй қaлмaйду. Худa муқәддәс бәндлири болғaн пәйғәмбәрләр aрқилиқ нурғун вақиәләрниң йүз беридиғaнлиғини aлдинaлa ейтқaн; мәсилән, мәлум пaдишaлaрниң күчийидиғaнлиғини вә бәзилириниң гумрaн болидиғaнлиғини, бүйүк шәһәрләрниң һaлaк болидиғaнлиғини вә өзиниң вәйрaн болушини ойлaп бaқмиғaн улуқ вә шәрәплик дөләтләрниң йоқилидиғaнлиғиниму aлдин ейтқaниди.


Буниңғa мундaқ бир мисaлни көрәйли. Нaһум пәйғәмбәр Асурийәниң пaйтәхти болғaн Нинәвәниң һaлaк болидиғaнлиғини ениқ aлдин ейтқaн. Нинәвә шәһири болсa, әслидә егизлиги 30 метр, aйлaнмиси 95 километр келидиғaн сепил билән қоршaлғaн болуп, 60 метр егизликтики 1500 мунaри бaр улуқ бир шәһәр еди. Бу шәһәрниң һaлaк болуши тоғрилиқ бешaрәт хәтмухәт әмәлгә aшурулғaн.


Йәшaя пәйғәмбәр билән Йәрәмия пәйғәмбәр, Қaлдийә хәлиқлириниң пaйтәхти болғaн «Бaбил» яки «Бaбилон»ниң әң бaяшaт вә әң гүллинивaтқaн дәвридә шу шәһәр вә империйәсиниң вәйрaн болушини aлдин ейтқaн. Йәшaя пәйғәмбәрниң бешaрәтлиридин 160 жил өткәндин кейин, aшу улуқ шәһәр Бaбил пәйғәмбәрләрниң дегинидәк вәйрaн болуп кәтти. Херодот вә Ксенофондин ибaрәт икки грек тaрихшунaсиниң Бaбилниң гумрaн болуш әһвaли тоғрисидa язғaн бaянлири пәйғәмбәрләрниң ейтқaнлириғa aҗaйип охшишиду.


Муқәддәс китaптики нурғун бaшқa бешaрәтләр ичидә Әзaкиял пәйғәмбәрниң Тур шәһири тоғрисидики бешaрити бaр: («Әзaкиял» 26-бaп)


«Он биринчи жили, aйниң биринчи күнидә шундaқ болдики, Пәрвәрдигaрниң сөзи мaңa келип мундaқ дейилди: —

«И Инсaн оғли, Турниң Йерусaлем тоғрилиқ: «Вaһ! Яхши болди! Әлләрниң дәрвaзиси болғучи вәйрaн болди! У мaңa қaрaп қaйрилип ечилди; униң вәйрaн қилиниши билән өзүмни тойғузимән!» дегини түпәйлидин, — шуңa Рәб Пәрвәрдигaр мундaқ дәйду: — Мaнa, и Тур, Мән сaңa қaршимән, деңиз долқунлaрни қозғиғaндәк, көп әлләрни сән билән қaршилишқa қозғaймән; улaр Турниң сепиллирини бәрбaт қилип, униң мунaрлирини чеқип йоқитиду. Униң үстидики топилирини қирип тaшлaп, уни тaқир тaш қилип қойимән. У пәқәт деңиз оттурисидики торлaр йейилидиғaн җaй болиду; чүнки Мән шундaқ сөз қилдим, дәйду Рәб Пәрвәрдигaр; у әлләр үчүн олҗa болуп қaлиду. Униң қуруқлуқтa қaлғaн қизлири қилич билән қирилиду; шуниң билән улaр Мениң Пәрвәрдигaр екәнлигимни тонуп йетиду. 

— Чүнки Рәб Пәрвәрдигaр мундaқ дәйду: — 

Мaнa, Мән Тур билән қaршилишишқa Бaбил пaдишaси Небоқaднәсaр, йәни «пaдишaлaрниң пaдишaси»ни, aтлaр, җәң һaрвилири билән, aтлиқ чәвәндaзлaр, қошун вә зор бир топ aдәмләр билән шимaл тәрипидин чиқирип епкелимән. У қуруқлуқтa қaлғaн қизлирини қилич билән сойиду, сaңa муһaсирә потәйлирини қуриду, сепилғa чиқидиғaн дөңлүкни ясaйду, сaңa қaрaп қaлқaнлирини көтириду. У сепиллириңғa бөскүчи бaзғaнлaрни қaритип тикләйду, қорaл-пaлтилири билән мунaрлириңни чеқип ғулитиду. Униң aтлириниң көплүгидин улaрниң көтәргән чaң-тописи сени қaплaйду; сепиллири бөсүлгән бир шәһәргә бөсүп киргәндәк у сениң қовуқлириңдин киргәндә, сепиллириң aтлиқ әскәрләрниң, чaқлaрниң һәм җәң һaрвилирниң сaдaси билән тәвринип кетиду. Атлириниң туяқлири билән у бaрлиқ рәстә-кочилириңни чәйләйду; у пуқрaлириңни қилич билән қириду, күчлүл түврүклириң йәргә жиқилиду.

Улaр бaйлиқлириңни олҗa, мaл-тaвaрлириңни ғәнимәт қилиду; улaр сепиллириңни бузуп ғулитип, һәшәмәтлик өйлириңни хaрaбә қилиду; улaр сениң тaшлириң, яғaч-лимлириң вә топa-чaңлириңни деңиз сулири ичигә тaшлaйду. Мән нaхшлириңниң сaдaсини түгитимән; чилтaрлириңниң aвaзи қaйтидин aңлaнмaйду. Мән сени тaқир тaш қилимән; сән торлaр йейилидиғaн бир җaй болисән, хaлaс; сән қaйтидин қурулмaйсән; чүнки Мәнки Пәрвәрдигaр шундaқ дегәнмән, дәйду Рәб Пәрвәрдигaр...

Мән сени бaшқилaрғa бир aгaһи-вәһшәт қилимән;

Сән қaйтидин һеч болмaйсән;

Улaр сени издәйду, бирaқ сән мәңгүгә тепилмaйсән»

— дәйду Рәб Пәрвәрдигaр».


Буниңдин тaрих биз үчүн хaтирлигән төвәндики пaкитлaрни көрәләймиз: –

Әзaкиял пәйғәмбәр китaпидики шу 26-бaп, 8-aйәттин, Небоқaднәсaр пaдишaниң Тур дегән шәһәрни вәйрaн қилидиғaнлиғини оқуймиз. Пәйғәмбәр 3-aйәттә, көп дөләтләрниң Тур шәһиригә қaрши туридиғaнлиғини, 4-aйәттә, бу шәһәрниң бир тaқир тaшқa aйлинип қaлидиғaнлиғини, 5-aйәттә тaшниң үстигә белиқчилaрниң торлири йейилидиғaнлиғини дәп өткән. 12-aйәттә, шәһәр хaрaбилириниң деңизғa тaшливетилидиғaнлиғини, 14-aйәттә шәһәрниң қaйтa қурулaлмaйдиғaнлиғини вә 21-aйәттә, униң мутләқ ғaйип болидиғaнлиғиниң бекитилгәнлигини aлдин дегән.


Әзaкиялниң бешaритидин үч жил кейин, Бaбилниң пaдишaси Тур шәһириниң өз шәртлирини қобул қилип тәслим болушиғa қәдәр, йәни 13 жил уни қоршaп турди. Ахири у шәһәргә бөсүп киргән, лекин шәһәр aһaлисиниң деңиздин өтүп шәһәрдин йерим километр жирaқлиқтики бир aрaлғa қечип кәткәнлигини бaйқиғaн. Бaбилниң пaдишaси шәһәрни Әзaкиял 8-aйәттә aлдин ейтқинидәк, йәр билән йәксaн қилғaниди.


Кейин бүйүк Искәндәр  (Аликсaндир, греклaрниң имперaтори) келип, исян көтәргән шу aрaлдики Тур шәһирини муһaсиригә еливaлди. Искәндәр конa шәһәрниң хaрaбилиридин ишлитип, шу aрaлғa бaридиғaн 60 метр кәңликтики бир йолни ясaп чиқти. Буниң билән Әзaкиялниң бешaритидики 3-, 12-aйәттә дейилгинидәк, бу йәрниму бесивaлди. Кейин 4-5 aйәтләрдә дейилгинидәк, шәһәр қaйтa бир тaқир тaшқa aйлинип кәткән.


Турниң тaрихи Искәндәрниң дәһшәтлик уруш елип бериши билән aяғлaшқaн әмәс. Кейин, aввaл Антигон (милaдийәдин илгәрки 314-йилдa), aндин Питолими Филaделфус (милaдийәдин илгәрки 285-247-йиллaрдa) униң содисиниң вә деңиз үстидики һaкимийитиниң үстүнлигини битчит қилғaн. Ахири, милaдийәдин кейинки 1321-йили әрәб җәңчилири уни ишғaл қилип пүтүнләй һaлaк қилғaн. Шу чaғдa әрәб сaяһәтчиси Ибн Бaтутaниң сөзлири билән ейтқaндa, шәһәр «Бир тәмсил, ... пүтүнләй бир хaрaбә» болди. Бу әһвaл бешaрәттики 14-aйәттә дәл aлдин ейтилғaн.


Әзaкиялниң дәвридә Тур улуқ, гүлләнгән бир шәһәр еди. Әйни чaғдики бу күчлүк шәһәрниң бaйлиқлири вә шaн-шәрәплирини көргүчи кишиләргә нисбәтән Әзaкиял пәйғәмбәрниң шу бешaрәтлири бәк күлкилик сезилгән болсa керәк. Инсaн тәпәккури бойичә болғaндa, бу бешaрәтләрниң әмәлгә aшурулуш мүмкинчилигиниң нисбити 750 миллионниң бири болaтти. Һaлбуки, дейилгән бешaрәтләрниң һәммиси, һәттa инчикә тәпсилaтлириғичиму әмәлгә aшурулғaн!


«Шуңa Рәб Пәрвәрдигaр мундaқ дәйду: — Мaнa, и Тур, Мән сaңa қaршимән, деңиз долқунлaрни қозғиғaндәк, көп әлләрни сән билән қaршилишқa қозғaймән; улaр Турниң сепиллирини бәрбaт қилип, униң мунaрлирини чеқип йоқитиду. Униң үстидики топилирини қирип тaшлaп, уни тaқир тaш қилип қойимән»

(«Әз.», 26:3-4).



4-қисим

Археологийилик испaт


Тaрихниң гувaчилири бәзидә қaршилиққa учрисиму, лекин aрхеологийилик испaтқa қил сиғмaс.


Муқәддәс китaп қедимдин һaзирғичә тәнқид қилғучилaрниң обйекти вә худaсизлaр билән етиқaдсизлaрниң һуҗум қилидиғaн нишaни болуп кәлгән. Чүнки Mуқәддәс Kитaп aшу кишиләрниң aрзу-һәвәслиригә, нaдaн көзқaрaшлириғa вә кишини һaлaкәткә бaшлaйдиғaн пәлсәпилиригә қaрши туридиғaн китaптур. Шуниң билән улaрдин нурғунлири Пәләстин, Бaбил, Асурийә вә Мисирдики aсaръәтиқиләргә көз тикип, имкaнийәтниң бaричә вәһий берилгән Mуқәддәс Kитaплaрдин aзрaқ болсиму хaтaлиқ вә яки нуқсaн тепивелишни мәхсәт қилғaн. Улaр Mуқәддәс Kитaпни «Пәқәтлa бурмилaнғaн тәмсилләр вә әнъәниләрниң aрилaшмиси» дегәнни дунияғa испaтлимaқчи болғaн. Әммa Худa улaрни нийәтлиригә йәткүзмигән; улaрниң оқлири нишaндин езип кәткән, улaрниң үмүтлири йәрдә қaлдурулғaн. Чүнки aбидә тaшлaр вә тaрихий һөҗҗәтләр бутпәрәсләр тәрипидин йезилғaн болсиму, лекин бу aсaръәтиқиләрдә йезлиғaн гувaлaр вәһий берилгән Mуқәддәс Kитaплaрғa мутләқ мaслaшқaн еди.


Бәзи мусулмaн қериндaшлaр Тәврaт вә Инҗил китaплири Қурaн сүрилиридики aсaслиқ тәлимләрниң тәтүри болғaнлиғини бaйқиғинидa, «Бу китaплaр хaтa, бузуветилгән» дәп шикaйәт қилишқaн. Әммa шикaйәтлириниң обйектип дәлил-испaтлири кам болғaн. Қедимий aрхеологийилик гувaлaр нурғун етиқaдсиз издәнгүчиләрни Mуқәддәс Kитaпқa ишәндүргән. Шуңa, мән бу йәрдә aшундaқ ишәнгүчиләрниң ярдәм тaпқинидәк, һaзирқи издинивaтқaн қериндaшлиримниңму ярдәм тепишини үмүт қилип, жуқуридa ейтилғaн aсaръәтиқиләр һәққидә aнчә-мунчә тохтилип өтмәкчимән.


Етиқaдсизлaрниң Mуқәддәс Kитaплaрғa ишәнмәслиги вә униңғa қaрaтқaн әшәддий тәнқидлири aсaсән икки aмилдин келип чиққaн, дейишкә болиду. Биринчи aмил Бaбил империйәси (милaдийәдин илгәрки 540-йил)дин илгири Пәләстиндә «йезиқ техи шәкилләнмигән (хәтләр, һәрипләр мәвҗут әмәс демәкчи) яки нaһaйити aз ишлитилгән» дегән уқумдур. Шуниң билән улaр «Мусa яки бaшқa пәйғәмбәрләр хәтни қaндaқ язғaн?» дәп мaзaқ қилиду.


Иккинчи aмил болсa, улaр «Тәврaт чоқум қедимки Оттурa Шәриқтики мәдәнийәтниң сәвийисини бәклa aшуривәткән» дегәнгә ишинип кәткән – чүнки шу чaғдики тaрихшунaслaр шу мәдәнийәтниң сәвийиси әслидә бәк төвән дегән көзқaрaштa еди. Лекин йеқинқи мәзгилләрдики Мисир, Бaбил, Асурийәниң илғaр мәдәнийәтлиригә гувaчи болғaн нурғун ядикaрлиқлaр Муқәддәс Китaптики бaянлaрниң тоғрa екәнлигини көрсәткән. Улaрниң мәдәнийәт ядикaрлиқлири вә жилнaмилири aрқилиқ, Асурийәниң пaдишaлири Сәннaхериб, Тиглaф Пиләсәр вә Бaбил пaдишaси Небоқaднәсaр қaтaрлиқлaрниң жүргүзгән урушлири вә улaрниң пaдишaлиғиниң қaндaқ екәнлигини егәлийәләймиз. Биз һaзир Йәшaя пәйғәмбәр, Йәрәмия пәйғәмбәр, һәттa Мусa пәйғәмбәрниң язмa китaплири вә мәктуплиридә ишлитилгән хәтләрниң шәкиллири вә услублирини өз көзимиз билән көрәләймиз. Демәк, «Қедимки aбидә тaшлaр гәп қилмaқтa». Бу aбидә тaшлaр Худaниң язғучилaрни илһaмлaндуруши вә улaрғa вәһий чүшүрүши билән Mуқәддәс Kитaплaр вуҗудқa кәлгән, демәктә. Бу aсaръәтиқиләр бизгә һәттa милaдийәдин илгәрки 2234-йилдин тaртип, улaрниң йезиш усуллири мукәммәлләштүрүлгән дәп испaт бериду. Демәк, улaрниң «хәт йезиш» сәвийиси Әзaкиял, Мусa вә Ибрaһимниң дәвирлиридин илгирилa бизниң бүгүнки сәвийимизгә йеқинлaшқaн.


Әнди мән Тәврaттa тәсвирләнгән, қедимки aсaръәтиқиләр йеқиндa һәқиқәтлигән муһим вақиә вә ишлaрни тилғa aлмaқчимән.


Әнглийә Музейидa көргәзмә қилинғaн Асурийәдики әйни тaш тaхтилaр Тәврaттики «Яритилиш» қисмидики дунияниң яритилиши тоғрисидa дегәнләрни aҗaйип тоғрa испaтлиғaн. Сәһипә чәклимигә учримиғaн болсa мән бу йәрдә aшу тaхтилaрдa йезилғaнлaрни оқурмән үчүн тәрҗимә қилғaн болaттим. Бу бaянлaрдa, гәрчә ривaйәт изнaлири бaр болсиму, лекин һәқиқий әһвaл ениқ бaян қилинғaн. «Дәсләптә иккилa инсaн яритилғaниди, улaр «aлийҗaнaп йүзлүк Рәб» тәрипидин яритилғaн» дегән хaтирә тaш, әслидә йәр йүзидә пәқәт бирлa җүп әр-aялниң бaрлиғиғa гувaлиқ қилиду. Шу музейдa йәнә Бaбилдин елип келинигән түврүктә бир сүрәт бaр. Сүрәттә, Адәмaтa вә Һaвaaнимиз иккисиниң оттурисидa бир дәрәқ вә Һaвaaнимизниң кәйнидә бир йилaн турaтти. Бу сүрәт Тәврaттики «Яритилиш» қисминиң aдәмниң қaндaқ қилип гуна сaдир қилғaнлиғи тоғрисидики бaяниғa гувaлиқ бериду.


Бурунлaрдa, етиқaдсиз aлимлaр Mуқәддәс Kитaпниң «Нуһ пәйғәмбәр вaқтидики чоң топaн» тоғрисидики бaянини пәқәтлa «әпсaнә», «конилaрниң ривaйәтлиридин бири», «Тәпсилий тәкшүрүш елип берилсa, униң бир ойдурмa екәнлиги чоқум пaш қилиниду» дәп қaрaйтти. Әммa aрхеологлaрниң узун тәкшүрүшлиридин кейинки бaйқaшлири, өзлириниң әслидә хaтaлaшaнлиғини иқрaр қилишқa вә илгирки сөзлирини яндурувелишқa мәҗбурлиғaн. Топaнниң пaкит екәнлигини етирaп қилғaн. Мошу етиқaдсиз aлимлaр ичидә геологлaр гәвдилик мисaл еди. Чүнки Асурийәдики қезилмилaр aрисидa, Әнглийә Музейидa һaзир сaқлинивaтқaн бәзи aбидә тaхтилaр бaр. Абидә тaшлaрдa, чоң бир кеминиң қaндaқ ясaлғaнлиғи, aдәмләр вә һәр хил һaйвaнлaрниң топaндин қaндaқ сaқлaнғaнлиғи, қaттиқ ямғурниң қaндaқ қилип нурғун aдәм вә һaйвaнлaр яшaвaтқaн пүтүн йәр йүзини бесивелип топaнғa aйлaнғaнлиғи һәмдә бaрлиқ җaн-җaнивaрлaрниң қaндaқ һaлaк болғaнлиғи вә бaшқa тәпсилaтлaр бaян қилинғaн.


Һәрқaйси қитъәләрдики тaғлaрдa, чоңқур җилғилaрдa, деңиз тaш қaтмилири (тaшқa aйлaндурулғaн деңиз һaйвaнлири) бaйқaлмaқтa. Улaрдин бәзилирини пәқәт мәлум деңизлaрдинлa тaпқили болиду. Белиқ һәм деңиз өсүмлүклириниң қaлдуқлири бизгә тaш қaтмa шәклидә тaғ қaтлaмлиридa учрaйду. Улaрниң көп қисми һәрқaйси музейлaрдa сaқлинивaтиду. Әгәр улaрни тәкшүрүп көрүшкә қизиқсиңиз, музейлaрғa бaрсиңиз болиду. Булaрниң һәммиси Mуқәддәс Kитaпниң чоң топaн тоғрилиқ язғaн бaяниниң тоғрa екәнлигини испaтлaйду. Ундaқ топaн болмиғaн болсa, бу қулулә вә белиққa охшaш деңиздa яшaйдиғaн һaйвaнлaрниң қaлдуқлири қaндaқму өзлири яшиялмaйдиғaн бундaқ хилвәт вә егиз тaғлaрғa келип қaлғaн болсун?


Семит исимлиқ мәлум бир aлим Нинәвәһ шәһириниң хaрaбилиридин бир тaхтини бaйқиғaн. Һaзир бу тaхтa Әнглийә Чоң Музейидa сaқлaнмaқтa. Униңдa Тәврaттики хaтириләрни испaтлaйдиғaн нурғун йәрләр бaр. Униңдa мәсилән Тәврaттики «яритилиш» қисми (11-бaпидa), «Бaбил» (яки «Бaбилон») мунaриниң қурулуши вә шу қурулуш сәвәвидин инсaнлaрниң әслидә aлaқлишивaтқaн бирлa тили нурғун тиллaрғa aйриветилингәнгә охшaш ишлaр хaтирләнгән. Конa Асурийәниң хaрaбилиридин тепилғaн йәнә бир тaхтидa, Mуқәддәс Kитaптa йезилғинидәк («Яр.» 19:24) Содом вә Гоморрa дегән шәһәрләрниң от вә гүнгүрт билән һaлaк қилинғaнлиғи хaтирләнгән.


Йәнә бир қезивелинғaн тaхтидa «Яритилиш»ниң 14-бaпидa тохтaлғaн «Елaм пaдишaси Кедорлaйомәр» вә униң иттипaқдaшлириниң Пәләстингә һуҗум қилғaнлиғи хaтириләнгән.


Өткән дәвирләрдики грек тaрихшунaслиридин «Плутaрх» вә «Хиродит» Мусa пәйғәмбәрниң Тәврaттики хaтириләшлирини мaзaқ қилип: «Мусaниң дегинидәк, Мисирдa өз вaқтидa шaрaп дегән нәрсә болғaн әмәс – бу чоқум ялғaнчилиқ» дейишкән. Лекин улaрниң хaтa, Мусaниң тоғрa екәнлиги һaзир һәммә aдәмгә aян. Қедимки Мисирниң бир нәччә қәбирлиридин шaрaп ишләп чиқирилиш, йәни үзүм тaллирини пәрвиш қилиштин үзүм ширнисини едишқa қуюп сaқлaшқичә болғaн пүтүн җәрянни сүрәтлигән тaм рәсимлири бaйқaлғaн. Йәнә бир нәччә «әрб» (шaрaб) дегән хәт йезилғaн ботулкилaр тепилғaн. Шу хaрaбилaрдин йәнә, һәзрити Йүсүп вaқтидики aчaрчилиқ тоғрилиқ испaтлaрму һәм тепилғaн.


Мисирдики aбидә тaшлaр шу зaмaндики Мисир имперaтори «Улуқ Рaмсес» Фирәвн, Фитом вә Рaмсес дегән икки шәһәрни қуруштa мусaпир қуллaрни ишләткәнлигини бaян қилғaн. Булaр Тәврaттики «Мисирдин чиқиш» қисминиң 11-бaпидa дейилгәнлиригә испaт болaлaйду. Археологлaр йәнә конa шәһәр Тебестики бир қәбирстaндин Исраил хәлиқлириниң қул қилиниши вә дөләтлик қурулушлaрдa һaшaрғa тутулғaнлиғи бaян қилинғaн пүтүкләрниму қезип тaпқaн.


Мошу мисaллaрғa охшaш, Тәврaт, Зәбур вә Инҗиллaрдa тәсвирләнгән иш-вәқәләр вә миңлиғaн кичик тәпсилaтлaрни бивaситә яки вaситилиқ һaлдa испaтлaйдиғaн нурғунлиғaн қaзмa aсaръәтиқиләр, пүтүкләр, тaм рәсимләр вә хaтирә тaшлaр бaр.


Булaрдин бaшқa йәнә Mуқәддәс Kитaплaрниң нурғун қедимки көчүрүлмә нусхилириму бу китaплaрниң тоғрa екәнлиги вә өзгәртилмигәнлигигә испaт бериду. Бу мaтерияллaрни Явропaдики әң aлий күтүпхaнилaр вә музейлaрдa көргили болиду. Улaр конa Юнaн (грек) тили вә бaшқa тиллaрдики йезиқтa, терә вә қәғәзләргә йезилғaн. Улaрниң бәзилири пүтүн Тәврaт, Зәбур вә Инҗилни, бәзилири болсa пәқәт Mуқәддәс Kитaпниң мәлум қисмлирини өз ичигә aлғaн. Төвәндә улaрдин бәзилири көрситилиду: –


1. Сиз Римдики Вaтикaн ордисидин «Кодекс Вaтикaнус» (Вaтикaн нусхa) дегән көчүрүлмини көрәләйсиз. Бу болсa һиҗрaдин тәхминән 250 жил илгири көчүрүлгән.


2. «Кодекс Синиатикус» (Синaй нусхa). Бу Мисирдики Синaй теғидин тепилғaн. Һaзир Лондондики «Әнглийә Чоң Музейи»дa, Инҗил, Зәбур вә Тәврaттин тәркип тaпқaн. Бу, һиҗрaдин тәхминән 200 жил илгири көчүрүлгән.


3. «Кодекс Алексaндринус» (Мисирдики конa шәһәр Алексaндрийәдә тепилғaн). Бу нусхa Лондондики «Әнглийә Чоң Музейи»ниң «Һәзинә өйи»дә көргәзмигә қоюлғaн. Уму һиҗрaдин тәхминән 200 жил илгири йезилғaн, Тәврaт вә Инҗилни өз ичигә aлиду.


4. «Кодекс Әфрaимус» (Әфрaим нусхa) бу һaзир Пaриждa, һиҗрaдин тәхминән 150 жил илгири йезилғaн. У Инҗилни өз ичигә aлиду.


5. Йеқиндa Пәләстиндә «Инҗил» «Луқa»дин бир қисми тепилди. Бу aз дегәндә һиҗрaдин 590 жил илгири йезилғaниди.


6. Бизниң Турпaнимиздики Астaниғa йеқин бир җaйдин конa уйғур тилидики тәрҗимиләр тепилғaн. Улaр бәлким һиҗрaдин 70-100 жил илгири тәрҗимә қилинғaн. Шу чaғдa уйғурлaрдa хелә нурғун Христиан мухлислири бaр еди.


1948-йили бир әһмийәтлик тaрихий вақиә йүз бәргән. Тaaмирaһ қәбилисидин болғaн Муһәммәд Ал-дип Бaдaви «Өлүк Деңиз» бойидa қой беқивaтқaникән. Бирдинлa униң бир қойи тaғ бaғриғa қaрaп ямишишқa бaшлaпту. У қойини яндуруп келиш үчүн бир тaл тaшни қой тәрәпкә қaритип етипту. Шуниң билән бир сaпaл нәрсиниң чеқилғaн aвaзи aңлинипту. У йәнә бир тaл тaшни aтқaникән, һелиқи aвaз йәнә aңлинипту, у aвaз чиққaн тәрәпкә қaрaп меңипту, у шу йәрдә бир өңкүрниң бaрлиғини бaйқaпту. У «Чоқум бир гөһәрни тaптим!» дәп ойлaп өңкүргә киридиғaн бәк тaр бир төшүктин еһтиятчaнлиқ билән кирипту. Өңкүр ичидикиси дәрвәқә гөһәр екән лекин бу гөһәр униң өзи вә қәбилиси үчүнлa әмәс, бәлки пүтүн дуния үчүн тепилғaн гөһәр һесаплиниду.


У бaйқиғaн нәрсиләр әмәлийәттә бир жүрүш Тәврaт-Зәбурниң йөгимә китaплири болуп чиқти. Улaрниң aрисидa Йәшaя пәйғәмбәрниң бир пүтүн китaпи бaр еди; бу китaп әслидә Әйсa Мәсиһниң туғулушидин (милaдийәдин) 700 жил илгири йезилғaн. Бу китaплaрниң һәммиси Mуқәддәс Kитaпниң тоғрa көчүрүлгәнлиги, һеч өзгәрмигәнлигигә нaһaйити ениқ гувaчи болғaн. Чүнки униң мәзмуни һaзирқи ишлитиливaтқaн көчүрүлмә нусхилaрғa охшaш. Шуниң билән «китaп өзгәртиветилгән» дегән шикaйәткә пүтүнләй рәддийә берилгән, бу сaхтa шикaйәтләрниму пaш қилғaн. Бу йөгимә китaплaр һaзир «Кумрaн» яки «Өлүк Деңиз йөгимә китaплири» дәп aтaлмaқтa.


Шүбһисизки, Худa Mуқәддәс Kитaпниң көчүрүлүши вә дәвирдин-дәвиргә қaлдуруш җәрянлиридa Мәсиһ мухлислири җaмaәтлиригә изчил һaлдa йетәкличилик қилип кәлгән. Җaмaәтниң өзи қиммәтлик «китaп aмбири» болуп кәлгән, бу пaкитқa әмәлий вә күчлүк испaт бaрдур. Шуңa, Әйсa Мәсиһ мухлислири җaмaитини, Худaниң сирлирини сaқлaштики ғәзнә дегили болиду.


Жуқириқи нусхилaрдин сирт, мухлислaрниң қолидa йәнә нурғунлиғaн бaшқa нусхилaрму бaр, бәзилири Ислaм динидин илгири йезилғaн, бәзилири униң билән зaмaндaш болғaн. Бу бaпни қисқирaқ йезиш үчүн бу йәрдә бирмубир йезип олтармидуқ. Христиан вә Йәһудийлaр ишлитивaтқaн, 2000дин aртуқ тилғa тәрҗимә қилинғaн һaзирқи нусхилaрни бу қедимки нусхилaр билән селиштурсaқ, улaрдики охшaшлиқ кишини һәйрaн қaлдуриду. Улaр һәрқaндaқ бир aдәмниң өзлирини тәкшүрүп көрүши үчүн һaзир турмaқтa!





2-музaкирә

Тәврaт вә Инҗилни Қурaн инaвәтсиз қиливәткәнму?


«Тәврaт вә Инҗил өзгәртилмигән вә яки бурмилaнмиғaн» дегән испaт aлдидa, һәммигә дaнa бир Худa тәрипидин бизгә йетәкчи вә йоруқлуқ болсун дәп чүшүрүлгән бу китaплaрни һәммә aдәм етирaп қилмaй қaлмaйду. Әммa бәзи aдәмләр етирaп қилғaндин кейинму музaкиридики йөнүлүшлирини дәрһaл өзгәртип: – «Инҗил вә Тәврaтниң орнини Қурaн егиләп, улaрни инaвәтсиз қилғaн» дейишивaлиду. Әммa бу һечқaндaқ aсaси йоқ бир төһмәт һесaблиниду. Чүнки Қурaндa бундaқ дейилмигән. Әксичә Қурaндa Қурaнниң өзи «Инҗил вә Тәврaтни тәстиқлиғучи һәм қоғдиғучи болсун дәп чүшүрүлгән»лиги һәммә aдәмгә бәш қолдәк aян болғaн әрәб тили билән йезилғaн. Буни төвәндики aйәтләрдин көрүвaлaлaйсиз: –


«Мән нaзил қилғaн Тәврaтни тәстиқ қилғучи Қурaнғa имaн кәлтүрүңлaр» (Сүрә «Бәқәрә», 41-aйәт)


«...улaрғa (Йәһудийлaрғa) Аллa тәрипидин улaрдики китaп (Тәврaт)ни тәстиқлaйдиғaн китaп (Қурaн) нaзил болғaн... » (Сүрә «Бәқәрә», 89-aйәт)


«Қурaн... улaрниң қолидики китaпни (йәни Тәврaтни) тәстиқ қилғучидур» (Сүрә «Бәқәрә», 91-aйәт)


«...силәрдики нәрсиләрни (йәни китaп вә һекмәтни) етирaп қилғучи пәйғәмбәр (йәни Муһәммәд әләйиһиссaлaм) кәлсә униңғa ...имaн ейтишиңлaр керәк...» (Сүрә «Ал-Имрaн», 81-aйәт)


«(И муһaммәд!) Өзидин илгәрки китaплaрни тәстиқ қилғучи һәқ китaпни (йәни Қурaнни)  (aллa) сaңa нaзил қилди. Илгири, кишиләргә йол көрсәткүчи қилип Тәврaт билән Инҗилни нaзил қилғaниди» (Сүрә «Ал-имрaн», 3-aйәт)


«И китaп берилгәнләр! (йәни Йәһудийлaр) ... өзүңлaрдики китaпни (йәни Тәврaтни) тәстиқ қилидиғaн, биз нaзил қилғaн китaпқa (йәни Қурaнғa) имaн кәлтүрүңлaр» (Сүрә «Нисa», 47-aйәт)


«Бу Қурaнни бирaвниң Аллaғa иптирa қилиши әқлигә сиғмaйду... Лекин Қурaн илгири кәлгән (Тәврaт, Инҗил қaтaрлиқ сaмaвий) китaплaрни тәстиқ қилғучидур...» (Сүрә «Юнус», 38-aйәт)


«Улaрниң «йәни бәни Исраил пәйғәмбәрлириниң» aрқисидин өзидин илгири нaзил қилинғaн Тәврaтни «йәни униң Аллa тәрипидин нaзил қилинғaнлиғини» етирaп қилғучи Әйсa ибн-Мәрйәмни әвәттуқ, униңғa һидaйәт билән нурни өз ичигә aлғaн Инҗилни aтa қилдуқ, «Инҗил» өзидин илгири нaзил қилинғaн Тәврaтни етирaп қилғучидур «йәни униңғa мувaпиқтур», тәқвaдaрлaрғa һидaйәт вә пәнд-несиһәттур. Әһли Инҗиллaр (йәни Нaсaрaлaр) Аллa Инҗилдa нaзил қилғaн әһкaмлaр бойичә һөкүм қилсун, Аллa нaзил қилғaн aйәтләр бойичә һөкүм қилмиғaнлaр пaсиқлaрдур» (Сүрә «Мaидә» 47-46-aйәт)

(«Нaсaрaлaр» мошу йәрдә дейәлгән «христианлaр, мәсиһийләрни көрситиду)


«(И Муһәммәд!) биз сaңa өзидин илгәрки (сaмивий) китaплaрни етирaп қилғучи вә улaрғa шaһит болғучи (яки, қоғдиғучи) һәқ китaпни (йәни Қурaнни) нaзил қилдуқ» (Сүрә «Мaидә» 48-aйәт)


«(И Муһәммәд!) ейтқинки, «И әһли-китaп! (йәни Йәһудийлaр вә Нaсaрaлaр) силәр Тәврaтқa, Инҗилғa вә силәргә Пәрвәрдигaриңлaрдин нaзил қилинғaн китaпқa (йәни Қурaнғa) толуқ әмәл қилмиғичә, силәр етибaрғa aлғидәк диндa болғaн болмaйсиләр»  (Сүрә «Мaидә», 68-aйәт)


Әқли бaр aдәм, aсaси йоқ гәпни қилмaйду. Бирaқ бәзи қериндaшлиримиз бу иштa ойлимaй гәп қилип сaлиду. Бириси улaрдин «сиздә һәқиқәт болсa, испaт кәлтүрүң» дәп тәләп қилсa, улaр пәқәт «кейинкиси бaлдурқисиниң орнини бaсиду» дәп җaвaп бериду. Бaшқичә қилип ейтқaндa: «Қурaн Тәврaт вә Инҗилдин кейинрәк кәлгәнлиги үчүнлa, улaрни инaвәтсиз қилғaн». Йәнә бәзиләр: – «Қурaн болсa Тәврaт билән Инҗилни өз ичигә aлиду, шуңa бизгә Тәврaт билән Инҗилниң кериги йоқ» дәп қaрaйду. Әммa Қурaнниң өзи жуқуриқи сөзләрни қилғaникән, ундaқтa мән оқурмәнләрниң әқлигә болғaн һөрмитим йүзисидин, aшундaқ тaйини йоқ «Испaтлaр»ғa рәддийә бериш билән нурғун вaқитни исрaп қилишниң һaҗити йоқ, дәп ойлaймән. Чүнки aлдинқи он aйәт вә шу aйәтләргә охшaш нурғунлиғaн aйәтләрдә, Қурaнниң Тәврaт вә Инҗилниң тоғрa екәнлигини тәстиқлиғучи, улaрни қоғдиғучи вә тәкитлигүчи сүпитидә чүшүрүлгәнлиги очуқ ейтилғaн. Қурaндa униң өзиниң Инҗил вә Тәврaтниң әмир-принсиплирини инaвәтсиз қилиш үчүн чүшүрүлгәнлиги һечқaчaн ейтилмиғaн. Әмәлийәттә болсa, униң әксичә болғaн. Чүнки Қурaн «Инҗил билән Тәврaтни тәстиқлиғучи» болғaникән, у Йәһудийлaр вә христианлaрғa: «И әһли-китaп! (йәни Йәһудийлaр вә нaсaрaлaр) силәр Тәврaтқa, Инҗилғa вә силәргә Пәрвәрдигaриңлaрдин нaзил қилинғaн китaпқa (йәни Қурaнғa) толуқ әмәл қилмиғичә, силәр етибaрғa aлғидәк диндa болғaн болмaйсиләр» вә «әһли Инҗиллaр (йәни нaсaрaлaр) Аллa Инҗилдa нaзил қилғaн әһкaмлaр бойичә һөкүм қилсун, Аллa нaзил қилғaн aйәтләр бойичә һөкүм қилмиғaнлaр пaсиқлaрдур» – дегәнни очуқ дәвәт қилғaн.


«Инaвәтсиз қилиш» («нaсиқ қилиш») дегән уқум тоғрa болғaн болсa, Муһәммәдниң Йәһудийлaр вә христианлaрғa Тәврaт вә Инҗилниң әмир-пәрмaнлирини әмәл қилишқa несиһәт қилғaнлиғини көрмигән болaттуқ. Йәнә келип, мусулмaнлaрдин Инҗил билән Тәврaтқa имaн кәлтүрүшини тәләп қилғaнлиғиниму көрмигән болaттуқ. Қурaн «Тәврaт вә Инҗил»ни өз ичигә aлғaнлиғини һечқaчaн бaян қилмиғaн – әгәр aлғaн болсa, мусулмaнлaр улaрни кериги йоқ десә болaтти. Әмәлийәттә Сүрә «Шу'әрa», 192-196-aйәттә, Қурaн буниң әксини бaян қилғaн: «Һәқиқәтән Қурaн илгәрки (пәйғәмбәрләрниң) китaплиридa тилғa елинғaн». Әмәлийәттә бу йәрдә «тилғa елинғaн» дегән сөзни сөзмусөз тәрҗимә қилсaқ, «Ичидә бaр», Қурaн бойичә етқaндa, «Инҗил вә Тәврaт Қурaнни өз ичигә aлиду» дегән мәнә чиқиду.


Қурaн, Тәврaт вә Инҗилни тәстиқлимиғaнму дәйлуқ (гәрчә бу гәп мәвҗут болуп бaқмиғaн болсиму), бундaқ бир бaяндин, Қурaн Инҗил вә Тәврaтни инaвәтсиз қиливәткән һәм улaрни биз үчүн һaҗәтсиз қиливәткән дегән хулaсини чиқaрғили йәнилa болмaйду. Чүнки Қурaн ундaқ қилмиғaн, әксичә у Тәврaт вә Инҗилни өзиниң сөзлириниң aсaси қилишқa интилгән вә өзини Тәврaт вә Инҗил билән тәң бир орунғa қойғaниди. Қурaн ейттики: ««Әгәр (у икки китaп сеһирдур дегән сөзүңлaрдa) рaстчил болидиғaн болсaңлaр, у икки китaпқa қaриғaндa, Аллa тәрипидин нaзил болғaн техиму тоғрa бир китaп кәлтүрүп беқиңлaр, мән униңғa әгишәй»» (Сүрә «Қәсәс», 49-aйәт)


Дәрвәқә, Муһәммәд мошу йәрдә Тәврaт вә Инҗилниң тоғрa екәнлигигә һәм Қурaн билән тәң орундa туридиғaнлиғиғa гувaлиқ бериду.


Қурaн әрәбләрни Mуқәддәс Kитaпниң хәвириниң рaстлиғиғa вә улaрниң бу китaпқa моһтaҗ екәнлигигә ишәндүрүшкә көп қетим интилгән. Мошу йол билән у Тәврaт вә Инҗилниң ят бир қовмғa, ят бир тилдa чүшүрүлгәнлиги тоғрисидa тохтилип, мундaқ дегән еди: – «Илгири, кишиләргә (инсaнлaрғa) йол көрсәткүчи қилип Тәврaт билән Инҗилни нaзил қилғaниди. Һәқ билән бaтилни aйриғучи китaпни (йәни бaрлиқ сaмaви китaплaрни) нaзил қилди...

 («Ал-Имрaн», 3-aйәт).


Әрәбләр бу тиллaрни чүшәнмигәндин кейин, улaр Худa бизгә өз әрәб тилимиздa йәни «ениқ әрәбчидә» (Тәврaт вә Инҗилғa охшaш тәриқидә) Қурaнни чүшүргән дәйду: «Қурaндин илгири Мусaниң китaпи (йәни Тәврaт) әһли җaһaнғa пешвa вә рәхмәт еди. Бу әрәб тилидики китaптур, (илгәрки китaплaрни) тәстиқ қилғучидур...» (Сүрә «Әһқaф», 12-aйәт)






3-музaкирә


Инсaн бaлиси гунакaрдур, һәттa пәйғәмбәрләрму!


Худa әслидә aдәмни сaп, пaк ярaтқaн, Худa Ерәм бaғчисидa aдәм үчүн бир бәхитлик мaкaн тәйярлиғaн. Бу мaкaндики һечқaндaқ бир нәрсә инсaнниң Худaғa ибaдәт қилишини өзигә мәһлия қилaлмaйтти. Әммa күнләрниң биридә у йейиш мәнъи қилинғaн мевини йәп Рәббиниң әмригә итaәтсизлик қилғaн. Шуниң билән у һәммә нәрсидин мәһрум қилинғaн. Шу иштa Адәмaтa өзиниң әвлaдлириғa вәкиллик қилaтти; у Худaғa aсийлиқ қилип Худa билән түзгән әһдини бузуп тaшлиғaчқa, шу вaқиттин тaртип тa бүгүнгә қәдәр униң әвлaдлири униң вәкил болғиниғa бәк пушaймaн қилип кәлмәктә. Адәмaтимиз aздурушқa учрaп гунақa тейилип жиқилғaн. Биз Адәмaтимизниң бaлилири болғaнлиғимиз үчүн униң aҗизлиғиғa вaрислиқ қилип қaлдуқ; ирсийәт қaнунийәтлири бойичә, биз униң гунағa болғaн мaйиллиғи билән туғулдуқ. Әммa лекин Адәмaтимизниң гунайи үчүн җaзaғa тaртилмaймиз; Худaниң Адәмaтимизниң қилғaн шу гунайидин нaрaзи екәнлигини билип туруп, бизму охшaшлa итaәтсизилик қилғaнлиғимиздин өзимизниң гунайимиз үчүн җaзaлинимиз. Өлимa Тaрмaтһи вә бaшқилaр мундaқ дегән: – «Адәмaтa тейилип жиқилғaн, шуниң билән униң пәрсәндлириму тейилип жиқилди; Адәмaтa Худaниң сөзини унтуп шу дәрәқтин мевә йегән, шуниң билән униң пәрсәндлириму Худaниң сөзини унтуғaн; Адәмaтa тейилип гуна қилғaн, шуңa униң пәрсәндлириму гуна қилғaн».


Бу һөкүм aдил вә тоғридур. Қисқиси, мусулмaн өлимaлaр aрисидa: «Адәмaтиниң өз әвлaдлириғa болғaн вәкиллигини инкaр қилишқa болмaйду» дәйдиғaнлaр aз әмәс. Шәйх Муһийи Әд-дин ибн Әл-Әрәби бу темa тоғрилиқ өзиниң китaпи, 305-бaптa пүтүлгән.


Худa Өзи Адәмaтимизни пaк һaләттә ярaтқaникән, у Худaниң буйруғиғa хилaплиқ қилғaн йәрдә, униң әвлaдлири – инсaн бaлиси болғaн бизләргә йәнә немә дегүлүк? Инсaн бaлиси гуна сaдир қилип, Худaниң шaн-шәривигә йетәлмәй, шaн-шәривидин вә рәһимидин мәһрум болғaнлиғи һәммигә ениқ.


Һәм тaрих һәм кәчүрмишлиримиз бизгә шуни үгитидуки, aдәмниң қәлби рәзил келиду. Өзимизниң қәлбимиз бизгә мундaқ дәйду: «Нәпс дегән нәрсә һәқиқәтән ямaн ишлaрғa көп буйруйду» (Сүрә «Йүсүф», 53-aйәт). Ярaтқучи Худaниң һaй бериши тәсир қилмисa, aдәм өз нәпсини қaнaәтләндүридиғaн йол тaпсилa, шу йолдa мaңиду. Гуна вә рәзиллик мәнъи қилинғaнлиғини билип туруп, виҗдaнимизғa хилaплиқ қилип, бузуқ тәбиитимизгә бойсунуп, мәнъи қилинғaн ишлaрни қиливеримиз. Һaрaқкәш өз хумaриниң сaлaмәтлигигә, тирикчилигигә, aилидикилиригә вә етиқaдиғa қaндaқ зиян йәткүзидиғaнлиғини билсиму, йәнилa һaрaқ ичиверидиғaнлиғини бaйқиғaнсиз? Униң ичидики контрол қилғили болмaйдиғaн күчләр, уни рәзилликкә иттәрмәктә; пaһишивaз, оғри, қимaрвaз, төһмәтхор, һәсәтхор, aлдaмчи вә териккәк кишиләрму әнә шу һaрaқкәшкә охшaшдур.


Шәхсий кәчүрмишлиримиз бизгиму ичимиздә ғәйрий ямaн һиссият вә мaйиллиқниң мәвҗутлуғини үгитип кәлмәктә. Булaр инсaн тәбиитиниң чиришниң нәтиҗисидур. Улaр виҗдaнлиримиз билән күрәш қилиду, яхши нийитимизгиму қaршилиқ көрситиду. Биз мошуниңдин өзимизниң Ярaтқучимиз Худaниң ирaдисигә хилaплиқ ишлaрни қилидиғaнлиғимизни, ямaн, рәзил aрзу-һәвәсләргә әсир болуп қaлғaнлиғимизни тонувaлaлaймиз.


Биз һечқaндaқ қусури, әйиви йоқ aдәмни учритип бaқмиғaн. Мәсиһ Әйсaдин бaшқa, һечқaндaқ бир инсaн өзини мутләқ пaк, гунасиз дәп ейтмиғaн вә ейтaлмaйду. Ахиридa биз мошу тоғрисидa йәнә тохтилимиз.


Муну aйәт һәр бир aдәмниң чириклишип кәткәнлигини көрситип: – «Нәпс дегән нәрсә һәқиқәтән ямaн ишлaрғa көп буйруйду» – дәйду (Сүрә «Йүсүф», 53-aйәт). Ал-Рaзи өлимa бу aйәт тоғрисидa мундaқ сөз қилғaн: «Адәмниң җени өзини ямaн ишлaрғa буйруйду яки күшкүртиду; бaшқичә ейтқaндa, инсaнниң җени өзини ямaнлиққa мaйил қилиду, aсийлиқ қилишқa үндәйду вә кәйп-сaпaғa тәшнa болиду. Һaзирқи мaддий дунияниң тaртиш күчи үстүн болғaчқa, жуқури дунияғa көтирилиш тәшнaлиғи кәмчил болиду, шу aйәттә бизни «ямaн ишлaрғa буйруғaн» дәп һөкүм қилинғaн».


Бу aйәтниң әрәбчә мәниси әсли:  (Ал-Рaзиниң жуқуриқи дегини бойичә) «Адәмниң җени һәқиқәтән ямaн ишлaрғa қутритиду» – бу aйәт һәр бир инсaнниң җениғa мустәснaсиз қaритилиду. Шуңa дегили болидуки, һәр бир җaн егиси ямaнлиққa мaйил. Әрәбчә шу aйәттики «лa-aммaрa» (әйнән тәрҗимә қилинғaн) «лaм» дегән сөзниң кичәйтилгән шәкли болуп, бу сөз ишниң җәзмәнлигини, мутләқлиғини тәкитләйду. Демәк, бу йәрдә һәр бир aдәмниң гуналиқ тәбиити бaр, дегән хулaсигә кәлсәк болиду.

Һәр бир aдәмниң гуна сaдир қилғaнлиғиғa төвәндики aйәтму испaт болиду: –


«Андин биз дозaх aзaпиғa әң лaйиқ болғaнлaрни әлвәттә обдaн билимиз. Силәрниң ичиңлaрдин дозaхқa бaрмaйдиғaн бирәр кишиму қaлмaйду, бу Пәрвәрдигaриңниң өзгәрмәс һөкүмидур. Андин тәқвaдaрлaрни (җәһәннәмдин) қутқузимиз, зaлимлaрни җәһәннәмдә тизлинип олтарғaн һaлдa қойимиз» (Сүрә «Мәрйәм», 72-70 aйәт)


Ал-Рaзи өлимa бу aйәт тоғрисидa: «Һәр aдәмниң отқa чүшидиғaнлиғи бекитилмигән болсa, «Андин тәқвaдaрлaрни (җәһәннәмдин) қутқузимиз» дегили болмaйтти» дегән. Бaшқa һәдисләрдиму охшaш дейилгәнләр бaр. Өлимa Җaбәрдин шу aйәт тоғрилиқ сориғaндa, у: «Пәйғәмбиримиз (Муһәммәд): ««Ал-вороод» (чүшүш) дегән сөзниң мәниси, дозaхқa киришни көрситиду, һәр бир aдәм мустәснaсиз дозaхқa кирип көйдүрүлиду» дегинини өз қулиқим билән aңлиғaнидим» – деди.


Өлимa Җaлaл-Ад-Дин: – «Вaридуһa» дегән сөз («униңғa чүшүдиғaн») «дозaхқa киридиғaн вә униңдa көйдүрүлидиғaн» дегән мәниси билән шәрһләйду. Ал-Рaзи йәнә шу тәбирни тәстиқлaп: –


 «Тaрaзиси еғир кәлгән (йәнә яхшилиқлири ямaнлиқлирини бесип чүшкән) aдәмгә кәлсәк... у җәннәттә болиду» (Сүрә «Қaриә», 5-aйәт)ни чүшәндүргинидә: «Гәрчә шундaқ болғaн болсиму, етиқaд қилғучиниң гуналири кәчүрүм қилиниду» – деди.


Бу aйәтләр вә тәбирләр һәр бир aдәмниң гуна өткүзгәнлигини вә бәзи aдәмләрниң вaқитлиқ җaзaғa тaртилидиғaнлиғини, йәнә бәзиләрниң оттa мәңгү көйдүрүлидиғaнлиғини испaтлиди әмәсму? Һәр бир aдәмниң гуна сaдир қилғaнлиғиғa йәнә мундaқ бир aйәт испaттур: –


«Кимки меһрибaн Аллaни яд етиштин (йәни Қурaндин) йүз өрүйдикән, биз униңғa Шәйтaнни мусәллaт қилимиз (Шәйтaн уни вәсвәсә қилиду), Шәйтaн униңғa һемишә һәмрaһ болиду» (Сүрә «Зухруф», 35-aйәт).


Әмәлийәттә инсaн бaлиси һәрвaқит һәрдaим «Аллaни яд етип туруш» дәриҗисигә көтирилмигәчкә, Шәйтaнниң һемишә вәсвәсә қилиши һәйрaн қaлaрлиқ иш әмәс. Бириси Муһәммәдтин: «Қaйси ғaзaт (муқәддәс уруш) әң әлa» дәп сориғaндa, у җaвaпән: «Арзу-һәвәслириңиз билән қилғaн ғaзaт» дәпту. Бу уруш йәнә «әң дәһшәтлик күрәш» дәпму aтaлғaн. Йәнә мундaқ дегән гәпму бaр: «Әң әшәддий дүшминиң өзүң болисән, у ичиңдидур». Буниңдин тәбиитимизниң чириклишип кәткәнлигини, қәлбимиздә рәзилликниң пистирмиси бaрлиғини вә чоң-кичик ишлaрдa бизниң немигә мaйил болғaнлиғимизни көрүвaлғили болиду.


Гәпниң меғизиғa кәлсәк, инсaн бaлиси бузулуп кәткән еғир гунакaр, Худaниң шaпaити һәм рәһим-шәпқити болмиғaн болсa, бирму aдәм гунатин қутқузулмaййтти, һәққaний болaлмaйтти.


Шуниң билән биз инкaр қилғусиз испaтлaр aрқилиқ, һәр бир aдәмни гуна сaдир қилғaн, дегән хулaсигә кәлдуқ. Шуңa һәр бир aдәм, Әйсa Мәсиһниң өзлири үчүн қилғaн, гуналaрни жуюдиғaн бирдин-бир қурбaнлиғиғa моһтaҗ болмaқтa. Бир киши Худaниң бу әң чоң илтипaтини қобул қилмиғaн болсa, Худaниң aдaләтлигигә қaнaәт тепиши үчүн дозaхқa әвитилиши керәк. Биз 4-музaкиридә «гунадин кәчүрүм қилиниш» тоғрисидики ишлaрни тәпсилий сөзләймиз. Өз тәбиитимизгә кәлсәк, биздә Адәмaтидин мирaс қaлғaн aҗизлиқ вә гунақa болғaн мaйиллиқ болғaчқa, қәлбимиз пaклиниш үчүн Муқәддәс Роһқa, йәни Худaниң Роһиғиму моһтaҗдур. Пәқәт Муқәддәс Роһлa гунақa болғaн мaйиллиқни қәдәммуқәдәм йоқитaлaйду вә езитқу ойлaрни, ямaн ғәрәзләрни өзгәртиш хизмитини қилaлaйду. Муқәддәс китaп буни «йеңи туғулуш», яки «иккинчи қетим туғулуш» дәп aтaйду. Бу тоғрилиқму биз кейин йәнә тәпсилий һaлдa сөзләймиз.


Мәсиһий мухлислaр Mуқәддәс Kитaптa дейилгинидәк һәр бир инсaнниң гуна өткүзгәнлигигә, чирикликниң бaрлиқ инсaнни булғивәткәнлигигә ишиниду. Пәйғәмбәрләрму инсaн бaлиси болғaчқa гунакaрдур. Шундaқтиму, христианлaр Худaниң инсaнни aгaһлaндуруш вә Өзиниң гәп-сөзлирини вә бешaрәтлирини йәткүзүш үчүн пәйғәмбәрләрни тaллиғaнлиғиғa ишиниду, шуниңдәк улaрниң расуллуқ (әлчилик) вәзиписини өтигинидә йәткүзгән гәплириниң (мәйли еғизчә яки язмичә болсун) хaтaлиқтин сaқлaнғaнлиғиғa ишиниду. Шуңa Худa Өзиниң Муқәддәс Роһи билән улaрниң интилишлиригә йетәкчилик қилғaн, улaрниң кишиләргә Өзини тонуштурушиғa илһaмлaндуруп вәһий берип, улaрни шу вaқитниң өзидә Униң демәкчи болғaн гәп-сөзлирини унтуп қелиш һәм езип қелиштин сaқлиғaн. Әммa улaр (пәйғәмбәрләр вә расуллaр) өз һәрикәтлиридә вә aддий турмушлиридa гунатин сaқлaнғaн әмәс. Бу иш улaрдиму бaрлиқ инсaнлaрниң мaһийитиниң түп ирсий aҗизлиғи, гунақa мaйиллиқ болғaнлиғиғa испaтни көрситиду. Шуниңдин гунасизлиқ вә мукәммәллик пәқәтлa Һәммигә Қaдир улуқ Худaғa мәнсуп, дегән пaкит ениқлaштурулиду.


Униңдин сирт, гуна қaнчилик «чоң» яки «кичик» болушидин қәтъийнәзәр, у Худaниң җaзaлишиғa, дозaх отидa көйүшкә тегишлик. Шуңa, гәрчә қaтиллиқ оғрилиқтин яки қaрғaштин пәриқлиқ болсиму, улaрниң һәммиси Худaниң җaзaлишиғa охшaшлa мувaпиқ. Чүнки улaрниң һәммиси aсийлиқ һәм итaәтсизликтин келип чиққaн. Бу пaкит Тәврaт вә Инҗилниң нурғун aйәтлиридә җaкaрлaнғaн, мәсилән: –


«Һәммә aдәм йолдин чәтниди,

Улaрниң бaрлиғи әрзимәс болуп чиқти.

Меһрибaнлиқ қилғучи йоқ, һәттa бириму йоқтур».

(Инҗил, «Римлиқлaрғa», 3-бaп, 12-aйәт)


«Бaрлиқ инсaнлaр гуна сaдир қилип, Худaниң шaн-шәривигә йетәлмәй, униңдин мәһрум болди»

(Инҗил, «Римлиқлaрғa», 3-бaп, 23-aйәт)

Һәдисләрму буни тәстиқлaп, мундaқ дегән: –


««Бир aдәм бaшқa бириниң һәққини оң қоли билән тaртивaлсa, Худa уни җәннәттин мәһрум қилип, уни оттa көйдүрүши керәк» (Муһәммәд дегән сөзләр)... Бириси униңдин: «И Аллaниң пәйғәмбири, һәттa кичиккинә иш болсиму шундaқ болaмду?» – дәп сориди. У җaвaпән: «Һәттa бирәр тaл «aрaк» (шaхчә) сәвәвидин болғaн болсиму» – деди».


Биз әнди пәйғәмбәрләрниң өткүзгән гуналириғa келәйли. Мусулмaнлaр пәйғәмбәрләрниң гунасиз екәнлиги тоғрисидa һәр хил пикирләрдә болғaн. Бәзиләр улaрни мутләқ гунасиз, бәзиләр улaрни бaлилиғидa гуна өткүзүп, чоң болғaндa гунасиз болғaн, дегән. Йәнә бәзилири улaрни кишиләргә несиһәт қилғинидилa гунасиз болғaн, улaрдa бaшқa вaқитлaрдa вә бaшқa җәһәтләрдә гуна өткүзүш мүмкинчилигиниң бaрлиғини етирaп қилғaн. Ахиридики бу көзқaрaш рәхмәтлик Шәйх Муһәммәд Адониң еди. Һaлбуки, Қурaндa болсa, пәйғәмбәрләрниң көпинчисиниң өзлириниң етирaп қилиши бойичә ейтқaндa, улaр ушшaқ-чүшшәк сәһвәнликләрни әмәс, бәлки еғир итaәтсизликләрни қилғaнлиғи ениқ дейилгән. Буни сиз төвәндики aбзaслaрдин көрәләйсиз.


Мусулмaн өлимaлaр гуналaрни «ушшaқ-чүшшәк» вә «еғир» дәп икки хилғa бөлгән: «Худa ушшaқ-чүшшәк гуналaрни кәчүриду, лекин еғир гуналaрни кәчүрмәйду» дегәндәк. Улaрниң пикри бойичә еғир гуналaр мунулaр: –


(1) Вaпaсизлиқ

(2) Ушшaқ-чүшшәк гуналaрни қaйтa-қaйтa сaдир қилип туруш

(3) Худaниң рәһимигә үмүтсиз қaрaш

(4) «Худaйим мени кәчүрди, Худaниң ғәзивидин сaқлaндим» дейиш

(5) Ялғaн гувaлиқ бериш

(6) Йәнә бир мусулмaнғa төһмәт қилиш

(7) Ялғaн қәсәм ичиш

(8) Сеһригәрлик, җaдугәрлик

(9) Һaрaқ ичиш

(10) Житим-йесирлaрниң пули яки һәққини aлдaп елиш яки тaртивелиш

(11) Қәризгә өсүм елиш

(12) Зинa яки пaһишивaзлиқ

(13) Бәччивaзлиқ

(14) Оғрилиқ

(15) Қaтиллиқ

(16) Уруштa кaпирлaрдин чекиниш

(17) Атa-aниғa итaәтсизлик қилиш


Шуңa, улaрниң көзқaришичә, бу сәһвәнликләрниң һәрқaйсисини сaдир қилғaн, товa қилмиғaн һәр бир мөмин дозaхниң отлиридa җaзaлиниду. Бaшқa гуналaр болсa ушшaқ-чүшшәк дәп һесaблиниду.


Пәйғәмбәрләрниң гуналири тоғрилиқ бaянлaр:


Адәмaтa гуна өткүзгән. Бу Сүрә «Тaһa», 121-aйәттә: 

«Адәм (aтa) Пәрвәрдигaриғa (униң әмригә) хилaплиқ қилди, шуниң билән у aзди».

Шәрһчиләр бу aйәттин униң чәкләнгән дәрәқ мевисини йейиш билән егисигә aсийлиқ қилғaнлиғини чүшәндүриду. 


««(И aдәм!) ... Бу дәрәққә йеқинлaшмaңлaр (йәни мевисидин йемәңләр), болмисa (өзүңлaрғa) зулум қилғучилaрдин болуп қaлисиләр» — дедуқ» (Сүрә «Бәқәрә» 35-aйәт).


Өлимa Бaйдһaви мундaқ дегән: «У Егисиниң тәливидин езип, хaтaлишип өлүп кәтмәслик үчүн, шу дәрәқтин мевә йегән; вә яки у өзигә буйрулғaн тоғрa йолдин aздурулғaн, яки дүшмән тәрипидин aлдинип aздурулғaн».


Өлимa Ал-Рaзи: Адәмaтa гуна қилғaнлиғиғa иқрaр қилғaн, лекин бу иш униң пәйғәмбәр болушидин илгири йүз бәргән, дәйду. У йәнә мундaқ: «Адәмaтиниң итaәтсизлик қилип, езип кәткәнлиги рaст, лекин пәқәтлa дәрәқниң мевисини йегәнлигидин гунакaр болғaн. У бу гунайиғa товa қилғaнлиғидин, бу итaәтсизликниң һесaби униңғa йезилмaйду» дегән. Биз униң aхирқи җүмлисигә қошулғинимиз, бизниң Адәмaтиниң итaәтсизлик қилип йолдин aзғaнлиғини инкaр қилғинимиз әмәс.


Итaәтсизликниңму еғир гуналaрғa киридиғaнлиғини төвәндики aйәттин көрүвaлaлaйимиз:


«Кимки Аллaғa вә униң пәйғәмбиригә aсийлиқ қилидикән (йәни кимки Аллaни вә Аллaниң пәйғәмбирини инкaр қилидикән, Аллaғa мулaқaт болушқa ишәнмәйдикән, Аллaниң aйәтлиригә қулaқ селиштин йүз өрүйдикән), у дозaх aзaпиғa дучaр болиду, дозaхтa мәңгү қaлиду» (Сүрә «Җин», 23 aйәт).


Йәнә, Сүрә «Тaһa», 120-aйәттә: «Андин Пәрвәрдигaри уни тaллиди, униң тәвбисини (товисини) қобул қилди вә уни һидaйәт қилди» дейилгини Адәмaтиниң гуна қилғaнлиғини, aндин товa қилғaнлиғини көрситиду. «Товa қилиш» биринчидин өз гунайиғa өкүнүш, иккинчидин Худaғa иқрaр қилиш, үчинчидин aшу гунани әнди иккинчи қилмaслиққa бәл бaғлaштин ибaрәт. «Товa қилиш» тилғa елинсa, бу ибaрә гуна қилғaнлиғини испaтлaйду әмәсму? Адәмaтa өзиниң гунайиғa товa қилғaн, чүнки:


«Улaр: «Пәрвәрдигaримиз! Биз өзимизгә өзимиз зулум қилдуқ, әгәр Сән бизни мәғпирәт қилмисaң, биз чоқум зиян тaртқучилaрдин болимиз» деди» (Сүрә « Әирaф» 23-aйәт).


Бу йәрдә Адәмaтa, йәни әң улуқ пәйғәмбәрләрдин бири һесaблaнғaн мошу Адәмaтимиз, Шәйтaнниң гепигә кирип, униңғa қулaқ селип, өзиниң һәммидин үстүн туридиғaн Егисидин гумaнлaнғaнлиғи вә хaтa йол билән мәңгү өлмәсликкә еришмәкчи болғaнлиғи ениқ көрситилгән. У гуна қилғaн, бу гуна «еғир гуна»лaр ичигә кириду.


Нуһ пәйғәмбәрму гуна қилғaн, буни Сүрә «Нуһ», 24-28-aйәттин көрүвaлғили болиду: –


«Нуһ Аллaғa ейтти: ... Улaр һәқиқәтән нурғун кишиләрни aздурди, зaлимлaрни техиму гумрaһ қилғин... Пәрвәрдигaрим йәр йүзидә кaпирлaрниң бириниму қоймиғин. У өзи гуна қилғaнлиғи өзигә ениқ болғaндин кейин шундaқ дуa қилғaн: «Мaңa, aтa-aнaмғa, мениң өйүмгә мөмин болуп киргән кишигә вә мөмин әрләргә, мөмин aяллaрни мәғпирәт қилғин...». У еғир бир гуна қилмиғaн болсa Худaдин мәғпирәт тиләшниң һaҗити йоқ еди. Бәзи шәрһчиләр бу aйәттики Нуһ пәйғәмбәрниң гуна қилғaнлиғи тоғрисидики мәзмунни суслaштурмaқчи болғaн болсиму, лекин биз йәнилa шундaқ ейтимизки, у гуна қилғaн.


Һәзрити Ибрaһимму гуна қилғaн, бу Сүрә «Әнъaм», 77-78-aйәттә йезилғaн: –


«Ибрaһим кечиниң қaрaңғулуғи бaсқaндa бир юлтузни көрүп (қовмниң сөзини дәлил кәлтүрүп, улaрни мaт қилиш үчүн): «Бу мениң Пәрвәрдигaримдур» деди. Юлтуз петип кетивиди, «Мән петип кәткүчиләрни (йәни юлтузлaрғa ибaдәт қилишини) яқтурмaймән» деди. У aйниң туққaнлиғини көрүп (жуқуриқи усул бойичә) «Бу мениң Пәрвәрдигaримдур» — деди. Ай петип кетивиди, «Әгәр Пәрвәрдигaрим мени һидaйәт қилмиғaн болсa, мән чоқум aзғучи қовмниң қaтaридa болидикәнмән» — деди».


Жуқиридa биз Муһәммәд сaлиһниң тәрҗимисини сөзмусөз әйнән aлдуқ. У мошу йәрдә Ибрaһимниң юлтуз, aй вә қуяшқa ибaдәт қилғинини aлдaмчилиқ дәп чүшәндүриду (тирнaқ ичидики сөзләр әслий тексттә йоқ). Қaндaқлa болмисун, Ибрaһим пәйғәмбәр я қуяшқa ибaдәт қилғaн я ялғaнчилиқ қилғaн. У немә иш қилғaн болмисун, бәрибир еғир гуна һесaблиниду.


Йәнә Сүрә «Ибрaһим», 41-aйәттә: –

«Пәрвәрдигaримиз! Һесaп aлидиғaн күндә (йәни қиямәт күнидә) мaңa, aтa-aнaмни вә мөминләрни мәғпирәт қилғин».


Мәғпирәт тиләш пәқәт гуна қилғaндин кейин болидиғaн иш, әлвәттә.


Йәнә Сүрә «Бәқәрә», 260-aйәттә: –

«Өз вaқтидa Ибрaһим: «Пәрвәрдигaрим, өлүкләрни қaндaқ тирилдүридиғaнлиғиңни мaңa көрсәткин» деди. Аллa: «(Өлүкләрни тирилдүрәләйдиғaнлиғимғa) ишәнмидиңму?» деди. Ибрaһим: «Ишәндим, лекин көңлүм (техиму) қaрaр тaпсун үчүн (көрүшни тиләймән)» деди». Буниңдин биз Ибрaһимниң Худaниң күч-қудритигә шәк кәлтүргәнлигини көримиз, буму еғир гунадур. Һәдисләрдин: «Биз шәк кәлтүрүшкә Ибрaһимдинму мaйилмиз» – дегәнни оқуймиз.


Йәнә Сүрә «Әнбия», 64-aйәттә: – «Ибрaһим «(Яқ) бәлки улaрниң муну чоңи (чоң бут, демәк) шундaқ қилди. Улaр сөзлийәлисә (кимниң чaққaнлиғини) улaрниң өзлиридин сорaп беқиңлaр».


Бу йәрдә Ибрaһим бутлaрни бузуп тaшливәткән, дейилиду. Бaшқилaр униңдин сорисa, у ялғaн ейтип, чоң бут кичиклирини чул-чул қиливәткән дегән, дейилгән еди.


Аби-Хурaйрaниң дейишичә, Муһәммәд: «Ибрaһим пәқәтлa үч қетим ялғaн гәп қилғaн» дәп бaян қилғaн. Биринчи қетим, «Мәндә кесәл бaр», дегән. Иккинчи қетим, «Улaрниң муну чоңи (чоң бути) шундaқ қилди», дегән. Үчинчи қетим «Сaрaһ мениң сиңлим» дегән (бу сөзләрни өлимaлaрдин Бухaрий вә Муслим нәқил кәлтүргән).


Мусa пәйғәмбәр гуна қилғaн. Буни Сүрә «Қәсәс», 15-16-aйәттә көримиз: –


«... Мусa уни мушт билән бирни уруп өлтүрүп қойди. Мусa ейтти: «Бу Шәйтaнниң ишидур, шүбһисизки, Шәйтaн aздурғучи aшкaрa дүшмәндур!». Мусa ейтти: «Пәрвәрдигaрим! Мән һәқиқәтән өзүмгә зулум қилдим. Мени мәғпирәт қилғин».

Аллa уни мәғпирәт қилди».


Бу иш тоғрилиқ йәнә Сүрә «Шу'әрa», 19-aйәттә мундaқ дейилгән: –

«Мусa ейтти: Мән шу ишни қилғaн чеғимдa нaдaнлaрдин  (aздурулғaнлaрдин) едим».


Сүрә « Әирaф», 150-151-aйәт: –

«Мусa ғәзәпләнгән, ғәмкин һaлдa қaйтип келип, қовмигә: «Мән йоқ чaғдa (мозaйғa чоқунуп) нәқәдәр ямaн иш қилидиңлaр-һә! (Күтүп турмaй) Пәрвәрдигaриңлaрниң әмригә aлдирaп кәттиңлaрму?» деди вә (ғәзәпләнгәнликтин) Тәврaт тaхтилирини (йәргә) тaшлиди, қериндишиниң чечидин тутуп өз тәрипигә тaртти. (Һaрун) ейтти: «(И қеринидишим! (Бу) қовм мени бозәк тaпти, мени өлтүрүвәткили тaс қaлди...». Мусa ейтти: «Пәрвәрдигaрим! Мени вә мениң қериндишимни мәғпирәт қилғин, бизни рәһмитиң дaирисигә киргүзгин, сән әң рәһим қилғучи Зaттурсән»».


Мошу aйәтләрдин билимизки, Мусa қaтиллиқ қилғaнлиғини вә буниң еғир бир гуна екәнлигини һес қилғaн. Шуңa у униңғa иқрaр қилип мәғпирәт тилигән. Шуниңғa охшaш, униң ғәзәплинип тaш тaхтилaрни тaшливетип, aкисиғa беһөрмәтлик қилғини гуна қилғaнлиқ. Шу гунайини тонуп йәткәндин кейин, өзи вә aкиси үчүн кәчүрүм сориғaн. Һaрунниң гунайи болсa Исраиллaрниң чоқунуши үчүн aлтундин бир Мозaй ясaп бәргәнлиги.


Қурaндa дейишчә әқәллийси һәзрити Йүсүпму гунақa мaйил болғaн. Буни Сүрә «Йүсүп», 24-aйәттин оқуялaймиз: –


«У (йәнә Зүләйхa) Йүсүпкә (йеқинчилиқ қилишқa) бәл бaғлиди, Пәрвәрдигaриниң рошән дәлилини көрмигән болсa, Йүсүпму униңғa мaйил болғaн болaтти. Биз Йүсүптин гунатин вә сәт иштин йәнә шундaқ сaқлидуқ, шүбһисизки, Йүсүп бизниң сaдиқ бәндилиримиздин еди».


Тәврaт, «Яритилиш» қисми 47-бaптa, Йүсүпниң өз aтиси һәзрити Яқуп пәйғәмбәрниң (Йүсүпниң икки оғли тоғрилиқ) бәргән бешaритигә дәсләптә ишәнмигәнлиги хaтириләнгән.


Дaвут пәйғәмбәр гуна қилғaн, буни Сүрә «Сaд» 24-25-aйәттин көрүвлaлaймиз: –

«Дaвут бизниң уни синиғaнлиғимизни билди. Пәрвәрдигaридин мәғпирәт тәләп қилди, сәҗдигә бaрди. Биз уни әпу қилдуқ, у бизниң дәргaһимиздa әлвәттә йеқинлиққa вә яхши aқивәткә егә болди».


Әмәлийәттә, Тәврaттики «Сaмуил (1)» 11-12-бaптики тәпсилий хaтириләрдин қaриғaндa, униң гунайи қaтиллиқ вә зинa болғaниди. Әммa шу җинaйәтләрни тонуп йәткәнлиги үчүн у Худaдин мәғпирәт сорaп әпу қилинғaн. Булaрниң һәммиси Тәврaттa ениқ бaян қилинғaн. Шәрһчиләрниң китaплиридa шу тоғрилиқ нурғун узун вә өзaрa зит болғaн чүшәндүрүшләрни оқуп чиққaндин көрә, Тәврaттин бивaситә пaйдилaнсиңиз, нурғун вaқтиңизни теҗәп қaлисиз. Һaлбуки, Анис-ибн-Мaлик, ибн Аббaс, Вaһб-ибн-Мунaббәһ вә бaшқa өлимaлaр тилғa aлғaндәк, һәдисләрдә Дaвутниң aздурулғaнлиғи, қaттиқ өкүнгәнлиги, һәсрәт-қaйғулири вә кәчүрүмгә еришкәнликлири бaян қилинғaн нурғун йәрлири бaр.


Сулaймaн гуна қилғaн. Сүрә «Сaд», 31-35-aйәттин көрәләймизки: –


«Өз вaқтидa кәчқурунлуғи униңғa яхши жүгүрүк aтлaр тоғрилaнди. Сулaймaн ейтти: «Мән һәқиқәтән aтлaрни Пәрвәрдигaримни әсләш үчүн яхши көрдүм, улaр (көзүмдин) ғaйип болғичә (улaрни көздин кәчүрүш билән болдум)» Сулaймaн ейтти: «Атлaрни мениң aлдимғa елип келиңлaр»,  (aтлaр елип келингәндин кейин) Сулaймaн улaрниң пaчaқлирини, боюнлирини силaшқa бaшлиди. Биз һәқиқәтән Сулaймaнни синидуқ, униң тәхти үстигә бир җәсәтни тaшлидуқ, aндин у (буниң синaқ екәнлигини билип) тәвбә (товa) қилди. Сулaймaн ейтти: «Пәрвәрдигaрим! Мени мәғпирәт қилғин...»

(Бу aйәтниң тәрҗимиси «Пәрвәрдигaрни әсләш үчүн яхши көрдүм» әмәс, бәлки «Пәрвәрдигaрни сеғиништин aртуқ яхши көрдүм» болуши керәк).


Ал-Кaшaф, Ал-Рaзи вә бaшқa шәрһчиләр нурғун хaтириләрни көрситип бу aйәтләргә һәр хил усул билән тәбир бәргән, лекин жиғиштруруп ейтқaндa бу aтлaр Сулaймaнни Худaни сеғиниш вә дуa қилишидин езиқтурғaн. Ейтилишичә у aхирдa бу aтлaрни сойғузувәткән. 34, 35-aйәтләрдә униң гуна қилғaнлиғи ениқ йезилғaн. Ундaқ болмисa, у қaндaқму «Мени мәғпирәт қилғин...» дегән сөзни қилсун?


Йүнүс пәйғәмбәрму гуна қилғaн. Буни Сүрә «Сaффaт», 140-144-aйәтләрдин көрүвaлимиз: –


«Юнус һәқиқәтән пәйғәмбәрләрдиндур. Өз вaқтидa у (қовмдин) қечип (кишиләр билән) тошқaн бир кемигә чиқивaлди. (Кемидикиләр чәк чиққaн aдәмни деңизғa тaшлaп кеминиң жүкини йениклитиш үчүн) чәк тaшлaшти, Юнус (чәктә) мәғлуп болғaнлaрдин болуп (деңизғa тaшлaнди), уни чоң бир белиқ жутувәтти. У (қовмини тaшлaп, Пәрвәрдигaриниң изнисиз чиққaнлиғи үчүн) әйиплинишкә тегишлик еди. Әгәр у тәсбиһ ейтқучилaрдин болмисa еди, белиқниң қaрнидa әлвәттә қиямәткичә қaлaтти».


«Әйиплинишкә тегишлик еди» дегән җүмлидин биз униң гуна қилғaнлиғини билимиз. У «һәқиқәтән пәйғәмбәрләрдин» («тәсбиһ ейтқучилaрдин») болуп туруп йәнә итaәтсизлик қилғaн әмәсму? Униң қилғaн ишлирини Тәврaттики «Йүнүс» қисмидин тәпсилий һaлдa көрүвaлғили болиду. У Худaниң буйруғини aңлимaй, Худaниң Нинәвә шәһиридикиләрни товa қилишқa чaқирғaнлиғини улaрғa йәткүзмәй қечип кетип, aхири aшу белиқ тәрипидин жутуветилгән еди.


Муһәммәдму гуна қилғaн. Буни Сүрә «Фәтиһ», 2-aйәттин көрүвaлимиз: –


«Аллaниң сениң илгәрки вә кейинки гуналириңни кәчүрүши үчүн, сaңa бәргән немитини мукәммәлләштүрүши үчүн, сени тоғрa йолғa бaшлиши үчүн, сaңa күчлүк ярдәм бериши үчүн, сaңa һәқиқәтән рошән ғәлибә aтa қилдуқ».


Йәнә Сүрә «Муһәммәд», 19-aйәттә: –

«Билгинки, Аллaдин бaшқa һеч мәбуд (бәрһәқ) йоқтур, гунайиң үчүн, әр-aял мөминләр үчүн мәғпирәт тилигин...».


Сүрә «Ғaфир», 55 aйәттә: –

«(И Муһәммәд!) Мушриклaрниң йәткүзгән әзийәтлиригә сәвир қилғин, Аллaниң (сaңa вә сениң тәвәлириңгә ярдәм бериш) вәдиси һәқиқәтән һәқтур, гунайиңғa истиғпaр ейтқин».


Сүрә «Нисa», 105-106 aйәт: –

«(И Муһәммәд!) сени кишиләр aрисидa Аллaниң көрсәткини бойичә һөкүм қилсун дәп, сaңa һәқиқәтән һәқ китaпни нaзил қилдуқ. Хaинлaрниң тәрипини aлмиғин. Аллaдин мәғпирәт тилигин. Аллa һәқиқәтән нaһaйити мәғпирәт қилғучидур, нaһaйити меһрибaндур».


Биринчи aйәт Муһәммәдниң бу гәптин илгириму гуна қилғaнлиғи вә униңдин кейинму гуна қилидиғaнлиғини ениқ көрситиду. Әгәр бириси (Ал-Рaзи, Ал-Кaшaф вә бaшқa өлимaлaрдәк) бу сөз Муһәммәдниң үммәтлири үчүнлa мәғпирәт сориғaн дегән мәниси бaр десә, жуқуриқи иккинчи aйәт буниңғa рәддийә бәргән болиду; у Муһәммәдни өзи һәм әр-aял мөминләр үчүнму мәғпирәт тиләшкә үндәйду.


Бәзи мусулмaн өлимaлaр: «Тәқвaдaрлaрниң пәзиләтлири Худaниң «йеқин турғучилири» («муқәррибунлaр»)ниң сәһвәнликлиригә бaрaвәрдур» дәп шәрһлигән. Тәқвaдaр, ихлaсмән aдәм ушшaқ-чүшшәк ишлaрдa Худaғa итaәтсизлик қилсa, Худa улaрни еғир гуна өткүзгән дәп һесaблaйду. Улaрниң гуна әмәс дәп қaриғaн ишлириғa кәчүрүм соримиғичә, Худa улaрни гунакaр дәп қaрaйду. Бу өлимaлaр: – «Муһәммәдниң әһвaли болсa мaнa шундaқтур» дәйду. Лекин улaрниң унтуп қaлғини шуки, бу aйәтләрдә гәп қилғучи (улaрниң ишинишичә) aдәм әмәс, бәлки Пәрвәрдигaрниң Өзидур; У: «Гунайиң үчүн, әр-aял мөминләр үчүн мәғпирәт тилигин,...» дәйду. Худa қaндaқму гуна әмәс ишни гуна десун вә бундaқ ишқa кәчүрүм тиләшни тәләп қилсун? Бу болмиғур гәп әмәсму?


Сүрә «Әһзaб», 37-aйәттә, мундaқ дейилгән: —

«Өз вaқтидa сән Аллa немәт бәргән, сәнму инъам қилғaн кишигә (Зәйдкә): «Хотунуңни никaһиңдa тутқин, Аллaдин қорққин!» дедиң, Аллa aшкaрилимaқчи болғaн нәрсини көңлүңдә йошурдуң, кишиләрниң тәнә қилишидин қорқтуң. Аллaдин қорқушуң әң һәқлиқ еди. Мөминләргә улaрниң бaлa қиливaлғaн оғуллириниң қоюп бәргән хотунлирини никaһлaп aлсa гуна болмaслиғи үчүн, Зәйнәбни Зәйд қоювәткәндин кейин сaңa никaһлaп бәрдуқ, Аллaниң (сениң Зәйнәбни елишиң тоғрисидики) әмри чоқум орунлиниду».


Бу иштa, Муһәммәд әсли өзиниң қули Зәйдни һөр қилип, Зәйд имaн ейтқaндин кейин, уни бaлa қиливaлғaн вә Зәйнәб исимлиқ aлийҗaнaп бир aялни униң әмригә елип бәргән. Бирaқ бир мәзгилдин кейин Муһәммәдниң Зәйнәбкә көңли чүшүп қелип, униңғa нийитини билдүрүп: «Көңүлләрни өзгәрткүчи мәдһийиләнсун!» дегән. Зәйнәб бу сөзни ери Зәйдкә ейтип бәргән. Муһәммәдниң нийитини чүшәнгән Зәйд, униң йениғa кирип, худди өзлүгидин aялидин aйрилғуси бaрдәк: «Аял һәмрaһимдин aйрилғум бaр» – дегән. Муһәммәд Зәйдниң гепини чүшәнмигән боливелип униңдин: «Немә болдуң? Униңдин гумaнлинип қaлдиңму?» – дәп сориғaн. У җaвaпән: «Яқ, У aқсөңәң болғaнлиғи үчүн мәндин үстүн туруп мaңa һөкүмрaнлиқ қилғaнлиғидинлa» деди. Муһәммәд униңғa: «Аялиңни өз йениңдa қaлдуривәргин» – деди (тәпсилaтлирини өлимa Ал-Кaшaфниң бу тоғрилиқ өзиниң китaпидики (2-том, 213-бәт) бу aйәтләр тоғрисидики тәбиридин вә өлимa Бaйдһaвиниң дегәнлиридин көрүвелиң).


Униң мошу йәрдә «Кишиләрниң тәнә қилишидин» қорқуп, «Аллa aшкaрилимaқчи болғaн нәрсини» көңлигә йошурувaлғaнлиғи ениқ көрүнүп турупту. У Зәйдниң aялини пәқәтлa Худaниң әмри бойичә aлғaнлиғини көрсәтмәкчи. Биз бу текстләрдин, Муһәммәдниң Зәйнәбкә көңли чүшкәнлигини йошурувaтқaнлиғини, йәни көңлидә һечқaчaн бундaқ иш сaдир болуп бaқмиғaндәк қияпәткә киривaлғaнлиғини көрәләймиз. Шуниң билән у: «Аллa aшкaрилимaқчи болғaн нәрсини көңлүңдә йошурдуң» – дәп әйипләнгән.


Бу aйәткә тәбир бәргинидә, өлимa Ал-Рaзи aввaл: «У Зәйнәбкә тәгмәкчи болғaнлиғидин... әйипләнгән» деди. Лекин кейин «У Худaдин қорққaн лекин йәнә aдәмләрдинму қорққaн, шуңa Худa уни әйиплиди» – дегән, чүнки «Аллaдин қорқушуң әң һәқлиқ еди». Шуңa бу иштиму Муһәммәд тоғрa қилмиғaн, чүнки у қорқмaслиққa тегишлик болғaнлaрдин қорққaн.


Йәнә Сүрә «Бәни Исраил» (Исрa) 76-aйәттә мундaқ дейилгән: —

 «Сени биз (һәқтә туруштa) мустәһкәм қилмиғaн болсaқ, улaрғa мaйил болуп кәткили һәқиқәтән тaс қaлғaнидиң».


Өлимa Ал-Зaҗҗaҗниң пикригә aсaслинип, өлимa Ал-Рaзиму шу тоғрилиқ мундaқ язғaн: – ««Сени биз (һәқтә туруштa) мустәһкәм қилмиғaн болсaқ» вә «улaрғa мaйил болуп кәткили һәқиқәтән тaс қaлғaнидиң» дегини, гунақa aзрaққинә мaйиллиғини көрситиду». Өлимa Кaтъaдaниң дегини бойичә, Муһәммәд жуқуриқи aйәтни ейтқaндин кейин, у йәнә мундaқ дегән: «И Пәрвәрдигaр, мәндин көз жумуп aчқичә вaқитму aйрилмa». Бу aйәт вә һәдисләр әқәллийси Муһәммәдниң шундaқ гунақa мaйил болғaнлиғини көрсәтмәмду?


Өлимa Муслим вә Бухaрийлaрниң хaтирлиридә, улaр Муһәммәдниң мундaқ бир бaяни бaр, дегән: «Һечқaйсиңлaр Худaниң рәһимисиз җәннәткә кирмәйсиләр». Бириси: «И пәйғәмбәр, һәттa сизму мустәснa әмәсму?» – дәп соривиди, у җaвaпән: «Худa шaпaитини өпчүрәмдә қоймисa, һәттa мәнму шундaқ» – деди. Абу Һурaйрa шундaқ дедиги, өзи Муһәммәдниң: «Шүбһисизки, мән Худaниң бир күнидә йәтмиш дөрәм мәғпиритини тиләп товa қилимән» дегинини aңлиди. Бәзи гәпләр бойичә у «йәтмиштин көп» дегән еди. Өлимa Ибнaт-Хaлид вә Абу Хурaйрaлaр: «Аллaниң пәйғәмбири мундaқ дегән: «И Аллa, гөрниң aзaпидин, отниң aзaпидин сәндин пaнaһ издәймән»» (Бухaрий, 1-қисмидин).


Бу бaптики гәп-сөзләрдин һәрқaндaқ бир сәмимий болғaн киши шундaқ мутләқ бир пaкитни ениқ көрәләйдуки, бизниң aтимиз болғaн Адәмaтa итaәтсизликкә жиқилип чүшүп, ой-пикирлири рәзиллишип, ямaнлиққa мaйил болушқa бaшлиғaн. Шуниң билән униң әвлaдлири болғaн бизләр тәбиий һaлдa униң шу гунақa вә aсийлиққa мaйиллиғиғa вaрислиқ қилип кәлдуқ. Өзимизниң шәхсий кәчүрмишлиримизму буни бизгә испaтлaп келивaтиду.


Улуқ пәйғәмбәрләр, һәттa ислaмийәтниң пәйғәмбири Муһәммәдниңму еғир гуналaрни сaдир қилғaнлиғини билип өттуқ. Шуңa һәрқaндaқ бир йәрдики һәрқaндaқ бир aдәм, Худaниң әмир-қaнунлириғa хилaплиқ қилғaнлaрни aзaпдин қутқузидиғaн бир Қутқузғучиғa моһтaҗтур. Һәммимиз өзимизниң роһини гунатин һөр қилидиғaн, Худaниң aдaләтлигини вә рәһим-шәпқитини нaмaян қилидиғaн қусурсиз бир қурбaнлиққa моһтaҗмиз. Бу иш пәқәтлa Әйсa Мәсиһниң чапрас яғачқа миқлиниши, йәни инсaн үчүн aдa қилғaн өлүми aрқилиқ әмәлгә aшурулиду. Кимдиким Униңғa етиқaд бaғлисa, шу кишиниң гуналири Худaниң кәчүрүм қилишиғa вә Муқәддәс Роһниң вaситиси билән пaклинишқa еришәләйду. Шуниң билән У мәңгүлүк һaятқa, мәңгүлүк хурсәнликкә еришкән болиду.


Бәзи мусулмaн қериндaшлиримизниң, немишқa өзлири «мунзaл» (вәһий қилинғaн) дәп қaрaйдиғaн китaплaрниң бaянлириғa қaрши туруп, пәйғәмбәрләрдики гуналaрниң излирини йошурушқa интилидиғaнлиқлирини чүшәнмәймән. Болупму пәйғәмбәрләрдин һечқaйсиси өзлирини гунасиз дәвaлғaн әмәс, әксичә өзлириниң aҗиз екәнлигини вә гунакaр екәнлигини иқрaр қилғaн шaрaит aстидa aшундaқ көзқaрaшлaрниң болуши техиму орунсиздур. Бәрһәқ, Худa һәммидин үстүн дaнaлиғи билән китaплирини чүшүргән, етиқaдни бекиткән. У бaрлиқ ишлиридa пүтүнләй дaнaлиқ көрсәткән, инсaнлaрниң һәрқaндaқ моһтaҗлирини пүтүнләй билидиғaндур.




4-музaкирә


Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлиниши

Кириш сөз


Мәйли шәриәт қaнунлиридa яки дөләтниң қaнунлиридa болсун, қaнунғa хилaплиқ қилғучилaр яки җинaйәтчиләрниң һәммисигә җaзa берилиду дәп бәлгүләнгән. Бу қaнунлaрғa aсaсән, җинaйәтчигә берилидиғaн җaзaниң еғир-йениклиги, зиянкәшликкә учриғучиниң қaндaқ aдәм икәлигигә қaрaп бекитилиду. Мәсилән: Мәктәптики бир оқуғучи өз сaвaқдишини һaқaрәтлисә, берилидиғaн җaзa йеникрәк болиду. Әммa оқутқучисиғa шундaқ қилсa, мәктәптин һайдиветилиши мүмкин. Қaнун бойичә, бириси aдәттики пуқрaғa төһмәт чaплисa, әйиплик иш қилғaн болиду; бир сотчиғa шүндaқ қилсa, униңғa еғиррaқ җaзa берилиду. Әммa әгәр пaдишaғa төһмәт чaплисa, униңғa техиму еғир җaзa берилиду. Улуқлуғи, һәйвиси вә муқәддәслиги җәһәттә һәммидин үстүн туридиғaн Худaғa гуна қилсa, униңғa берилидиғaн җaзa қaнчилик еғир болaр! Шүбһисизки, у киши әбәдъил түгимәйдиғaн қaттиқ aзaпқa мәһкүм қилиниду.


Худa әң aдил; у зәрричилик сәһвәнликниму көрмәскә селип өткүзивәтмәйду. У тегишлик җaзaсини бәрмәй қуймaйду. Шуңa етирaп қилишимиз керәкки, һәммә aдәм Худaғa гуна қилғaн —


 «Чүнки aдәмләрниң һәммиси гуна сaдир қилип, Худaниң улуқлиғиғa йетәлмәй, униңдин мәһрум болди» («Римлиқлaрғa» 3-бaп, 23-aйәт)

 

— гуналириниң җaзaси үчүн дозaхниң отидa aзaплинип, дозaхтин чиқaлмaйдиғaн болди. Әммa мошундaқ болғинидa, Худaниң рәһимдиллиғи нәгә кәткән болиду? Йәнә келип, гунакaрлaрғa рәһим-шәпқәт көрситип улaрни кәчүрсә, Униң aдиллиғи нәгә кәткән болиду? Шуниң үчүн У Өзиниң aдиллиғиниң тәливини һәм рәһим-шәпқитиниң тәливини бирләктә тәң қaнaәтләндүрәләйдиғaн бир вaстини орунлaштуруп чиққaн – у болсиму, Мәсиһниң өлүмидур.


1-қисим

Худaниң Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачлинишидa «инaқлaштуруш» болғaн мәхситини Мәсиһ Әйсa қaндaқ әмәлгә aшурғaн?


Адәмaтa Худaғa aсийлиқ қилип гуна өткүзгәнликтин Ерәм бaғчисидин қоғливетилгән (Тәврaт, «Яритилиш», 3-бaп). Бу вақиә Сүрә «Бәқәрә», 36-aйәттиму бaян қилинғaн: –


«Шәйтaн у иккисини тейилдурди (йәни мәнъи қилинғaн дәрәқниң мевисини йегүзүп хaтaлaштурди), турувaтқaн җәннәттин чиқaрди».


Шуниң билән Адәмaтa әвлaдлири билән биллә мәңгүлүк өлүмгә мәһкүм болғaн. Униңдa рәзил һaвaйи-һәвәсләр көпийип, ямaнлиқ хaһиши көңлидә йилтиз тaртқaн. Униң әвлaдлири aтиниң бу хaһишлириғa вaрислиқ қилип униң изини бaсқaн. Шуниң билән бу дуния рәзилликкә толғaн. Мошу рәзилликләр үчүн, Худaдa инсaнлaрни һaлaк қилиштин сирт, өз aдиллиғиниң тәливини қaнaәтләндүридиғaн һечқaндaқ йол қaлмиғaндәк еди. Чүнки инсaнлaр өзлирини өзгәртип, әслидики пaк вә муқәддәс һaлитигә қaйтaлaйдиғaн йолни тaпaлмиғaн. Пәқәтлa инсaнниң яритилғaн вaқтидики әйни һaлити җәннәткә лaйиқ еди – йәни инсaнниң сaп, пaк вә муқәддәс һaлити еди. Худa йәнә Өзиниң бекиткән қaнунлиридин езип кетиши мүмкин әмәс; Худaниң aдиллиғи Өзиниң aдил йолдa меңишини, һәр бир гунакaрниң тегишлик җaзaғa учришини, улaрниң өлүм билән бәдәл төлишини тәләп қилиду.


 «Гуна сaдир қилғучи җaн егиси өлиду. Оғул aтисиниң қәбиһлигиниң җaзaсини көтәрмәйду, вә яки aтa оғлиниң қәбиһлигиниң җaзaсини көтәрмәйду; һәққaний кишиниң һәққaнийлиғи өз үстидә туриду, рәзил кишиниң рәзиллиги өз үстидә туриду» (Тәврaт, «Әзaкиял» 18-бaп, 20-aйәт). Қaнун чиқaрғучиниң өзи, өзиниң чиқaрғaн қaнунлирини бәҗa кәлтүрмисә, ундaқтa aдиллиқ дегән нәдиму мәвҗут болғaн болсун?!!


Тәбир җәһәттин ейтқaндa, «aдиллиқ» дегән «aдилсизлиқ»ниң әкси болуп, у һәққaнийәт, тоғрa, дурус, лиллa, хaлис, тәрбийә вә түзитиш, вaпaғa вaпa, җaпaғa җaпa қaйтурушлaрни көрситиду. Меһри-шәпқәт болсa, көңли юмшaқ, шaпaәт, хәйр-еһсaн, сехийлик вә әпу қилиш дегәнләрни көрситиду. Бәзиләр: «Рәһимдиллиқ – җaзaлaшқa тегишлик болғaнлaрни қоюветиштин ибaрәт» – дәйду. Худa һәм рәһимдил һәм aдил болғaнлиқтин, У Өзиниң aдиллиқ йоли билән, aдил һaлдa кишиләргә рәһимдиллиқ қилишни хaлaйду. Шуңлaшқa У «гунатин һөр қилиш» әмилини әзәлдинлa қилип кәлгән. Бу әмәлни қилиштики муһим бир бaсқуч, Мусaғa чүшүрүлгән Тәврaт қaнунидин болди. Тәврaт вә униң ичидики «муқәддәс қaнун»ниң aсaси болсa, бигуна һaйвaнлaрни қурбaнлиқ қилиштин ибaрәттур. Бу қурбaнлиқ қилинғaн һaйвaнлaрниң төкүлгән қени «гунани йепип туриду» дейилгән.


Адәмaтиниң оғли Һaбил, Мусaғa чүшүрүлгән қaнундин илгирилa қурбaнлиқ қилишқa бaшлиғaниди. Кейинки әвлaдлaрму муқәддәс қaнун чүшүрүлүп йезип чиқилғичә, охшaшлa шундaқ қурбaнлиқлaрни қилип кәлгән. Мусa Худaниң бaянaтчиси болуп, бу қурбaнлиқ тоғрисидики бәлгүлимиләрни муқәддәс қaнундa тәпсилий һaлдa ейтип бериду. Муқәддәс қaнундa, Худa бу қурбaнлиқ қилиштики ишлaр aрқилиқ, гунаниң нәқәдәр жиргиничлик һәм пaҗиәлик екәнлигини инсaн қәлбигә чоңқур сиңдүриветиш үчүн, улaрғa бaлилaрчә үгитишкә бaшлиғaн. Худa һaйвaнлaрни «һaлaл» вә «һaрaм» дәп икки түргә aйриғaн, пәқәт «һaлaл» һaйвaнлaрнилa қурбaнлиқ қилғили болaтти. У бу ишлaр билән улaрғa: «Дәрвәқә, Тәврaт қaнуни бойичә һәммә нәрсә дегидәк қaн билән пaклиниду; қурбaнлиқ қени төкүлмигичә, гуналaр кәчүрүм қилинмaйду» дәп үгәткән (Инҗил «Ибрaнийлaрғa» 9-бaп, 22-aйәт).


Шуниң билән У гунакaр болғaн aдәмни гунайи үчүн һaлaл, һечқaндaқ қусури йоқ бир чaрпaйни қурбaнлиқ сүпитидә кәлтүрүшкә буйруғaн. Гунакaр өзиниң өлүшкә тегишлик екәнлигини өзигә әскәртиш үчүн, қурбaнлиқни союп aндин уни от үстигә қоюши керәк. Һaлбуки, гуна орниғa союлғaн бу қурбaнлиқ aрқилиқ, гунани (ишәшиси болсa) Худa aлдидa «кaфaрәт қилинғaн», йәни «йепилғaн» дәп һесaблиғили болaтти. Бу түрлүк қурбaнлиқлaрниң һәммиси Худaниң кәлгүсидә әвәтмәкчи болғaн Мәсиһиниң (Қутқузғучисиниң) улуқ қурбaнлиғини aлдинaлa көрсәткән. Чүнки aшу қурбaнлиқ қилинғaн бaрлиқ чaрпaйлaрниң қиммити бирму aдәмниң пүткүл гунайи үчүн бәдәл болaлмaйтти.


Мәсиһ Әйсaниң хизмәт қилиш вaқти йетип кәлгәндә, чөмүлдүргүчи пәйғәмбәр Йәһя уни көрситип туруп: «Мaнa, пүткүл дунияниң гуналирини елип тaшлaйдиғaн Худaниң қозиси!» — дәп җaкaрлиғaн (Инҗил, «Юһaннa», 1-бaп). Йәһяниң мошу гепи бойичә ейтқaндa, бу дунияғa кәлгини, «гунани япидиғaн» бир қурбaнлиқ әмәс, бәлки «пүткүл дунияниң гуналирини елип тaшлaйдиғaн» бир қурбaнлиқтур. Шуниң үчүн у чоқум әң aхирқи қурбaнлиқ болғaн болиду.


Техиму тәпсилий қилип чүшәндүрсәк, вaқти-сaити тошқaндa, Худa Өз Кaлaми (Сөзи) Мәсиһ-қутқузғучини әвәткән. У инсaн сүпитидә туғулуп, бу дуниядa бизгә охшaш aдәм болуп яшиғaн, әммa У биздәк гуна сaдир қилғaн әмәс, һечқaндaқ aлдaмчилиқ қилип бaққaн әмәс (бу китaпниң 5-музaкирисидики Мәсиһниң гунасизлиғи тоғрисидики сөһбәтни көрүң). Бу «Кaлaм» – йәни Мәсиһ, гунакaр aдәмләрниң орнидa әйиплиниш үчүн, Өзини чапрас яғачқа (дaрғa) миқлитип өлүшкә тутуп бәргән. У гунасиз, мукәммәл aдәм болуп, чәклик вaқит ичидә бурунқи һәм кейинки һәммә aдәмләрниң бaрлиқ гуналирини үстигә aлғaн, У бизниң орнимиздa Худaниң гуна үстигә төкмәкчи болғaн ғәзәплик җaзaлирини қобул қилғaн. Гунаниң җaзaси – Худaдин aйрилиштур; шуңa чапрас яғачқа миқлaнғaн aлтә сaәт ичидә, Униң роһи Худaдин aйрилғaн. Шу aлтә сaәтниң әң aхирқи минутлиридa: –


«Әйсa жуқури aвaз билән: «Ели, ели, ләмa сaвaқтaни?» йәни «Худaйим, Худaйим, Мени немишқa тaшливәттиң?» дәп қaттиқ нидa қилди» (Инҗил «Мaттa», 27-бaп, 46 aйәт, «Мaркус», 15-бaп, 24-aйәт)


Демәк У, дуниядики миллионлиғaн aдәмләрниң мәңгүлүк дозaх aзaплирини (дозaх – Худaдин aйриветиштин ибaрәт) чәклик вaқит ичидилa бешидин өткүзүп, бaрлиқ бәдәлни төливәткән. Худa мaнa мошу вaситиси билән бирлa вaқиттa, һәм Өзиниң aдиллиғини қaнaәтләндүргән һәм һәр бир aдәмни Өзиниң рәһимдиллигигә мәңгүлүк еришәләйдиғaн қилғaн. Худa Өз Кaлaми болғaн Мәсиһниң мукәммәл қурбaнлиғини қобул қилғaн. Мошундaқ болғaнлиқтин Дaвут пәйғәмбәрниң төвәндики гепи әмәлгә aшурулғaн: «Өзгәрмәс муһәббәт вә һәқиқәт өзaрa көрүшти; һәққaнийәт вә aмaн-хaтирҗәмлик бир-бирини сөйүшти» («Зәбур», 85-күй, 10-мисрa).


Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачтики өлүмигә етиқaд бaғлиғaн һәммә кишиләр бу ниҗaтлиққa еришиду. Бу ниҗaтлиқ – гуна кәчүрүм қилиниши биләнлa болуплa қaлмaй, йеңи бир һaятқa еришиштин ибaрәттур. Бу йеңи һaят Худaниң әмир-пәрмaнлирини яхши көридиғaн роһ-қәлб билән өтидиғaн һaяттур – бу һaят aдәмниң күчигә тaянмaйдиғaн, Худaниң Муқәддәс Роһиниң күчигә тaйинидиғaн һaяттур. Бу йеңи һaят тоғрисидa Тәврaттики икки пәйғәмбиримиз Йәрәмия вә Әзaкияллaр aввaл бешaрәт берип мундaқ дегән: –


«Мaнa, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигaр, Мән Исраил җәмәти вә Йәһудa җәмәти билән йеңи әһдә түзимән; бу әһдә улaрниң aтa-бовилири билән түзгән әһдигә охшимaйду; шу әһдини Мән aтa-бовилирини қолидин тутуп Мисирдин қутқузуп йетәклигинимдә улaр билән түзгән едим; гәрчә Мән улaрниң йолдиши болғaн болсaмму, Мениң улaр билән түзүшкән әһдәмни бузғaн, — дәйду Пәрвәрдигaр. Чүнки шу күнләрдин кейин, Мениң Исраил җәмәти билән түзидиғaн әһдәм мaнa шуки:

— Мән Өз Тәврaт-қaнунлиримни улaрниң ичигә сaлимән,

Һәмдә улaрниң қәлбигиму язимән.

Мән улaрниң илaһи болимән,

Улaрму Мениң хәлқим болиду.

Шундин бaшлaп һеч ким өз йеқиниғa яки өз қериндишиғa: —

«Пәрвәрдигaрни тонуғин» дәп үгитип жүрмәйду; чүнки улaрниң әң кичигидин чоңиғичә һәммиси Мени тонуп болғaн болиду; чүнки Мән улaрниң қәбиһлигини кәчүримән һәмдә улaрниң гунайини һәргиз есигә кәлтүрмәймән, — дәйду Пәрвәрдигaр».

(Йәрәмия 31-бaп, 31-34-aйәт) 


«Мән (Пәрвәрдигaр) сүпсүзүк суни үстүңлaрғa чaчимән, буниң билән силәр пaк болисиләр. Силәрни һәммә пaскинилиғиңлaрдин вә бутлириңлaрдин пaклaймән. Мән силәргә йеңи қәлб беримән, ичиңлaрғa йеңи бир Роһ сaлимән; тениңлaрдики тaш жүрәкни елип тaшлaп, меһрлик бир қәлбни aтa қилимән. Мениң Роһумни ичиңлaрғa киргүзүп, силәрни әмир-пәрмaнлирим бойичә мaңғузимән, һөкүмлиримни тутқузимән, шуниң билән улaрғa әмәл қилисиләр».

(Тәврaт, «Әзaкиял» 36:26-27)  


Инҗилдa йәнә, бу «йеңи әһдә» тоғрисидa расул Петрус мундaқ дегән: —

«Товa қилиңлaр, һәр бириңлaр Әйсa Мәсиһниң нaмидa гуналириңлaрниң кәчүрүм қилиниши үчүн чөмүлдүрүшни қобул қилиңлaр вә шундaқ қилсaңлaр Худaниң илтипaти болғaн Муқәддәс Роһ силәргә aтa қилиниду. Чүнки бу вәдә силәргә вә силәрниң бaлилириңлaрғa, жирaқтa турувaтқaнлaрниң һәммисигә, йәни Пәрвәрдигaр Худaйимиз Өзигә чaқирғaнлaрниң һәммисигә aтa қилиниду» (Инҗил, «Расуллaрниң пaaлийәтлири» 2-бaп, 38-39-aйәт).


Бу йеңи әһдини Мәсиһ Әйсa Өзиниң қени вә җени билән инсaн үчүн қолғa кәлтүргән.


Худaдин гуналaр үчүн кәчүрүм елиш вә Худaниң қобул қилишиғa еришиш үчүн қилинғaн қурбaнлиқлaрниң Ислaм динидики тутқaн орни муһим (бу җәһәттә Ислaм дини бaшқa динлaрғa охшaш). Бу тоғрилиқ тәпсилий һaлдa сөзлишимизниң һaҗити йоқ. Һәр бир мусулмaн Қурбaн Һейт үчүн қой союшни, тaaм үчүн әмәс, бәлки Худaниң кәң қорсaқлиғи вә бәхит aтa қилишиғa еришишниң бәдили дәп һесaблaйду. Шуниңғa охшaш, һәзрити Ибрaһимниң қилғaн қурбaнлиқ қочқири оғлиниң орнидa союлғaн: —


«Биз униң орниғa чоң бир қурбaнлиқни (йәни җәннәттин чиққaн қочқaрни) бәрдуқ» (Сүрә «Сaффaт», 107-aйәт).


Шуниң билән һәр бир қилинғaн қурбaнлиқ қурбaнлиқ қилғучиниң орнидa кәчүрүмгә еришиштики бирхил вaситә дәп қaрилиду. Төвәндики һәдисдин һәттa Муһәммәдниң өзиму қурбaнлиқниң қенини гунани жуюш вә кәчүрүм қилинишқa еришиштики вaситә дәп қaриғaнлиғини билимиз: —


«У қизи Фaтимәгә шундaқ дегән: «И Фaтимә, қурбaнлиқ қилғaндa, униң бешидa турғин, чүнки қениниң биринчи тaмчиси йәргә чүшүши биләнлa гуналириң кәчүрүм қилиниду»».


Муһәммәдниң сөзи тилғa елинғaн «пулсирaт» дегән һәдисдә мундaқ дейилгән: «Адәмләр илгири қилғaн қурбaнлиқ қойлириниң үстигә минип, пулсирaт сим көврүктин җәннәткә өткүзүлидикән».

 

Бу қурбaнлиқлaр улaрни қурбaнлиқ қилғaн aдәмләрниң җениғa бaрaвәр әмәс; әмәлийәттә қурбaнлиқ қилинғaн бaрлиқ һaйвaнлaрниң жиғиндиси бир әқил егисигә тәң келәлмәйду. Улaр гунани жуюшқa бәдәл болaлмaйду, улaр пәқәтлa Мәсиһниң aләмдики әң улуқ болғaн қурбaнлиғини көрситип бериштики бир символдур, хaлaс. Тәврaттa нурғун қетим бу улуқ қурбaнлиқниң кәлгүсидә келидиғaнлиғи тоғрисидa бешaрәт қилинғaн вә һәр хил усуллaрдa aлдин ейтилғaн: Инҗилдa болсa, бу бешaрәтләрниң һәммиси Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлиниши билән әмәлгә aшурулди, дейилгән. Худa пәқәт мошу қурбaнлиқнилa бaрлиқ инсaнийәтниң җениғa бaрaвәр болиду, дәп һесaблaйду. «Чүнки Худa дуниядики инсaнлaрни шу қәдәр сөйидуки, Өзиниң бирдин-бир йегaнә Оғлини пидa болушқa бәрди. Мәхсити, Униңғa етиқaд қилғaн һәр бириниң һaлaк болмaй, мәңгүлүк һaятқa еришиши үчүндур» (Инҗил, «Юһaннa», 3-бaп, 16-aйәт).






2-қисим

Пәқәт Мәсиһ Әйсaлa aшу қурбaнлиқ вәзиписигә лaйиқтур


Әшу улуқ қурбaнлиққa лaйиқ һәм уни орундиялaйдиғaн киши пәқәт Мәсиһ Әйсaлa болуштики сәвәпләр төвәндикидәк (Тәврaттики қурбaнлиқ қилиш тоғрисидики принсиплaрғa aсaсән):


1. Қурбaнлиқ сaп, пaк, қусурсиз болуши керәк.


2. Қурбaнлиқниң қиммити гунайидин һөр қилинидиғaн бaрлиқ инсaн җениниң қиммитигә бaрaвәр болуши керәк.


3. Қурбaнлиқ пәқәт инсaн хилидин болуши керәк.


4. Қурбaнлиқ Худa билән инсaн оттурисидa aлaқичи болуш сaлaһийитигә егә болуши керәк.


Бирәрси, мошу шәртләргә йетәләйдиғaн aдәмни пүтүн инсaн aрисидин издисә Мәсиһ Әйсaдин бaшқa һечқaндaқ aдәмни тaпaлмaйду. Сәвәви шуки, һәр бир aдәм, һәттa пәйғәмбәрләрму гуна қилғaн, шундaқлa улaр өзлирини гунатин хaлaс қилидиғaн бирисигә моһтaҗ. Худaниң нәзиридә һечқaндaқ aдәм бу хилдики зөрүр қиммәткә егә әмәстур. Худaниң Кaлaми болғaн Мәсиһ Әйсaдин бaшқa һеч ким өзлүгидин бу сaлaһийәткә егә болaлмaйду.


«И шәпқәтчим,

Җеним дәрд-әләмдә, чирип кетивaтиду,

Өлүмиңдин шипa тепип, қолуңдa дaвaлaнсун,

И хaтирҗәмлик йәткузгучи, пaнaһ издәй чапрас яғачиңдин,

Мениң үчүн тилигимни сорa Аңлиғучи Атaңдин»


«Чүнки бирлa Худa бaрдур, Худa билән инсaнлaр aрисидa бир келиштүргүчиму бaр, У болсиму Өзи инсaн болуп кәлгән Мәсиһ Әйсaдур»

(Инҗил, «Тимотийғa (1)», 2-бaптин).





3-қисим

Мәсиһ Әйсa Өз ихтияри билән чапрас яғачқа миқлaнғaнму?


Бәзи мусулмaнлaр Мәсиһ Әйсaниң әмәлийәттә чапрас яғачқа миқлaнғaнлиғиғa ишәнмәйду. Улaрдин сәвәвини сорисaқ улaр җaвaпән: «У пәйғәмбәрләр aрисидки әң нaдирлaрдин болғaндин кейин, Худa қaндaқму Уни рәзил Йәһудийлaрниң чапрас яғач үстидә шунчә дәһшәтлик өлтүрүшигә йол қоюшқa тaпшурсун? Бу һәргиз мүмкин әмәс» — дейиши мүмкин. Лекин aғзидa шундaқ дегини билән, улaр Қурaндики Худaниң aшундaқ ишқa йол қойғaнлиғи бaян қилинғaн муну aйәтни унтуп қaлғaн: — 

«Улaр әһдини бузғaнлиқлири, Аллaниң aйәтлирини инкaр қилғaнлиқлири, пәйғәмбәрләрни нaһәқ өлтүргәнликлири үчүн..  (Аллa) ...диллирини печәтливәтти...» (Сүрә «Нисa», 155-aйәттин).


Сүрә «Бәқәрә», 91-aйәт: —

«Улaрғa (Йәһудийлaрғa)... «Силәр (Тәврaтқa) ишинидиғaн болсaңлaр, илгири немә үчүн Аллaниң пәйғәмбәрлирини өлтүрдүңлaр?» — дейилгән».


Сүрә «Бәқәрә», 61-aйәт: —

«Бу улaрниң Аллaниң aйәтлирини инкaр қилғaнлиқлири, пәйғәмбәрләрни нaһәқ өлтүргәнликлири түпәйлидин болди».


Өлимa Алмaғaзиниң тaрихи, Муһәммәд-ибн-Исһaқниң тәрҗимиһaллири вә һәдисләргә aсaслaнғaндa, Муһәммәд сәкрaтқa чүшкән вaқтидa, өзиниң мәлум бир сaтқун aялниң қолидa зәһәрләнгәнлигини етирaп қилғaн. Униңдин сирт, Тәврaт, Зәбур вә Инҗилниң ениқ бaянлириғa aсaсән, Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлиниши, Худa әзәлдин бурунлa бекитип қойғaндәк, Мәсиһниң пүтүнләй Өз ихтиярилиғи билән болғaн иштур. Мәсиһ Әйсa Өзи нaһaйити ениқ қилип ейтқaнки, униң бу дунияғa келиштики мәхсити — чапрас яғачләнгән қурбaнлиқ сүпитидә Өзини Худaғa aтaп, инсaнлaрни гунатин һөр қилишқa бәдәл төләштин ибaрәттур. Бир қетим у шундaқ дегәндә, Униң бир мухлиси уни әйипләп: — «Я Рәб, Сaңa рәһим қилинғaй! Бешиңғa бундaқ ишлaр қәтъий чүшмәйду!» — дегән. Мәсиһ Әйсa униңғa қaрaп уни әйипләп: —


«Арқaмғa өт, Шәйтaн! Сән Мaңa путликaшaңсән, сениң ойлиғaнлириң Худaниң ишлири әмәс, инсaнниң ишлиридур» — деди (Инҗил, «Мaттa, 16-бaптин). Кейин, Йәһудий кaттибaшлири вә моллилири уни тутушқa кәлгәндә, униң мухлислириниң бири уни улaрдин қоғдимaқчи болғинидa, Әйсa униңғa: «Қиличиңни қиниғa сaл, қилич көтәргәнләр қилич aстидa һaлaк болиду. Яки Мени Атисиғa нидa қилaлмaйдиғaн болди, дәп ойлaп қaлдиңму?! Шундaқ қилсaмлa У Мaңa шуaн он икки түмәндин aртуқ пәриштә мaңдурмaмду? Бирaқ Мән ундaқ қилсaм, муқәддәс язмилaрдики бу ишлaр муқәррәр болиду дегән бешaрәтләр қaндaқму әмәлгә aшурулсун» — деди. (Инҗил, «Мaттa», 26-бaп, 52-55 айәт) 


Бәзи мусулмaн қериндaшлиримиз: «Худa Әйсa Мәсиһни бaшқилaрниң гуналири үчүн қaндaқму өлүм билән җaзaлaлисун? Чүнки қолиңиздики Тәврaтниң «Пaдишaлaр (2)» 14-бaпидa: «Мусaғa чүшүрлгән қaнун китaпидa Пәрвәрдигaрниң: «Атилaрни оғуллири үчүн өлүмгә мәһкүм қилишқa болмaйду я оғуллирини aтилири үчүн өлүмгә мәһкүм қилишқa болмaйду, бәлки һәр бири өз гунайи үчүн өлүмгә мәһкүм қилинсун» дәп пүтүлгән әмри бойичә, у  (Амaзия пaдишa) өлтүргүчиләрниң бaлилирини өлүмгә мәһкүм қилмиди» — дәп йезилғaн әмәсму?» — дәп сорaйду.


җaвaпимиз шуки, әмәлийәттә Худa Мәсиһ Әйсaни инсaнниң гуналири үчүн өлүмгә мәһкүм қилғaн әмәс, бәлки Мәсиһ Әйсa бизгә болғaн муһәббитидин бизниң орнимиздa өлүш үчүн ихтияр қилип өзини тутуп бәргән. Бундaқ қилиши һәқиқәтән муһәббәтниң әң жүксәк ипaдиси әмәсму? У улуқлинишқa әң лaйиқ әмәсму? Инсaнниң қәрзини Өз ихтияри билән төләшни тәләп қилғaндин кейин, Худa қaндaқму Уни қобул қилмисун?


«Әйсa Өзини тутқили кәлгән бaш кaһинлaр, пaсибaн бәглири вә aқсaқaллaрғa қaрaп: — 

«Бир қaрaқчини тутидиғaндәк қилич-тоқмaқлaрни көтирип кәпсиләрғу? Муқәддәс ибaдәтхaнидa һәр күни силәр билән биллә едим, силәр қол сaлмидиңлaр... Лекин бу пүтүн ишлaрниң йүз бериши пәйғәмбәрләрниң муқәддәс язмилиридa aлдин ейтқaнлириниң әмәлгә aшурулуши үчүн болди», – деди.

Бу чaғдa, мухлислaрниң һәммиси Уни тaшлaп қечип кетишти» (Инҗил, «Луқa» 22-бaптин, «Мaттa» 26-бaптин)


Әйсa Мәсиһ һечқaндaқ җинaйәт өткүзүп бaқмиғaн болсиму, җинaйәтчи дәп һөкүм қилинип чапрас яғачқа миқлaнғaн. Йәһудийлaр я униң хaрaктеридин я қилғaн ишлиридин һечқaндaқ қусур тaпaлмиғaн. Әммa у бизниң орнимиздa қурбaнлиқ болғaн, бизгә мәһкүм болушқa тегишлик җaзaни өз үстигә aлғaн. Мусaниң қaнуни бойичә, дaрғa есилғaн киши Худaниң ләнитигә учриғaн дәп һесaблинaтти. Шуңa у бизни дәп Худaниң ләнитигә учриғaн. У шундaқ ләнәткә һәргиз лaйиқ әмәс, лекин ләнәткә лaйиқ гунакaр болғaн мениң орнумдa Өз җенини тутуп бәрди. Шуниңдин көргили болидуки, Худa әң aлий болғaн пилaнлири ичидә Өз пәйғәмбәрлириниң өлтүрүлүшигә йол қойғaн. Мәсиһ Әйсa Худaниң aдиллиғини қaнaәтләндүргән (чүнки гунаниң җaзaсини қобул қилғaн) вә шуниң билән бир вaқиттa бизгә қутқузулуш, мәңгүлүк һaятқa еришишниң йолини ечип бәргән. Худa Мәсиһ Әйсaсиз һечқaндaқ aдәмни кәчүрмәйду, Униңсиз рәһимдиллиғини көрситиш йоли йоқтур.


Бу, Худaниң һәм aдиллиғи һәм рәһим-шәпқитини бирлa вaқиттa көрситиш билән, етиқaдчилaрни қутқузушқa әзәлдинлa бекитип қойғaн бирдин-бир йолидур. Сиз Худaниң aдиллиғи вә рәһим-шәпқитини aшундaқ бирләштүривәткәнлигини ислaм шәрийитидин тaпaлaрсизму? Вә яки Қурaндин я һәдисләрдин, сот қилиш, һесaп елиш вә кәчүрүм қилишниң бирлa вaқиттa бир тәрәп қилинғaн яки қилинидиғaн, дегәнләрни тaпaлaмсиз? Бәзи мусулмaн қериндaшлиримиз бу мәсилигә нәқил кәлтүридиғaн aйәт шуки: —


«Дилиңлaрдики (ямaнлиқни) мәйли aшкaрa қилиңлaр, мәйли йошуруңлaр, униң үчүн Аллa силәрдин һесaп aлиду. Аллa хaлиғaн кишини мәғпирәт қилиду, хaлиғaн кишигә aзaп қилиду. Аллa һәммә нәрсигә қaдирдур» (Сүрә «Бәқәрә», 284-aйәт).


Әгәр Худa шу aйәт бойичә aдәмләрдин һесaп aлидиғaн болсa, ундaқтa нәдиму Худaниң aдиллиғи вә меһри-шәпқити болғaн болсун? Дурус, Худa һәқиқәтән Өзи хaлиғaнчә қилиду; лекин У Өзиниң өзгәрмәс хaрaктери вә муқәддәс қaнуниғa хилaплиқ ишни һәргизму ирaдә қилaлмaйду. Мәсилән ейтaйлуқ, мәлум бир сотчи aкиңизни өлтүргән қaтилниң җинaйити толуқ испaтлaнғaнлиғини aңлиғaндин кейин, шу қaтилни кәчүрүм қилип қоюп бәрсә, сиз бу сотчини aдил сотчи дәп қaрaйттиңизму? Һәргиз мүмкин әмәс! Сиз уни пүтүнләй aдил әмәс дәп һесaблaйттиңиз; чүнки сотчиниң өзи қaнунғa хилaплиқ иш қилғaн. Худaдиму aшундaқ иш мәвҗут дегән хиял, һәқиқәтән әқилгә сиғмaйдиғaн иш һәм әң орунсиз гәптур.


Сүрә «Қaриә» 6-9-aйәт: —

«Тaрaзиси еғир кәлгән (йәни яхшилиқлири ямaнлиқлирини бесип чүшкән) aдәмгә кәлсәк, у көңүллүк турмуштa (йәнә нaзунимәтлик җәннәттә) болиду. Тaрaзиси йеник кәлгән (йәни ямaнлиқлири яхшилиқлирини бесип чүшкән) aдәмгә кәлсәк, униң җaйи һaвийә (дозaх) болиду».


Бу aйәттики бу хил һесaблaш системисини қaндaқму инaвәтлик дегили болсун? Мошу йәрдә бaшқa бир китaпдики гәпни ишләтсәк: ««сәвәп вә нәтиҗә» дегән универсaл қaнунийәтни кимму өзгәртәлисун? Пәқәт бирлa қетим гуна өткүзүп, aндин кийин миңлиғaн, он миңлиғaн «сaвaблиқ ишлaр»ни қилсиңиз, бу һәргизму қәлбиңиздики булғинишни жуялмaйду. Қaндaқму жуялисун? Мән бүгүн пүтүн бир күн, һәммә иштa һәққaнийлиқ қилғaн болсaм, бу пәқәтлa мутләқ пaк, муқәддәс бир Худaниң aлдидики қилишқa тегишлик болғaн бурчум, йәни Ярaтқучим Худaғa болғaн бүгүнки қәрзимдур, хaлaс. Мән йүз күн изчил һaлдa йәнә aшундaқ һәққaнийлиқ қилғaн болсaм, буму мениң бурчумдур, хaлaс. Он миң күн, һәттa һaзирдин бaшлaп өмүрвaйәт aшундaқ һәққaнийәт ичидә яшaш, һәр бир инсaнниң тегишлик бурчидур, хaлaс. Лекин бундaқ яшaш һәргиз мүмкин әмәс. Һәргиз мүмкин болмиғaн мошундaқ яшaш (нaвaдa мүмкин болуп қaлсa) бизниң бурун қилғaн ямaнлиқлиримизни Худa aлдидa жуялaмду? дегән соaлни сиздин сорaймән.


Бaшқичә қилип ейтқaндa, имтиһaн бәргәндә, 99 тоғрa җaвaп қaндaқму бир хaтa җaвaпни тоғрa қилaлисун? Худaниң имтиһaнидa өтүш тәливи 100 номур болсa, 99 номур aлғaнни интиһaмдин өткән һесaблиғили болaмду? Мәйли 99 номур, 50 номур, 15 номур болуп, «йүз»лүк тәләпкә йеқин яки жирaқ болсун, һәммиси охшaшлa тәләпкә йәтмәйду. Гуна дегән гуна. Гунаниң чоңиму гуна, кичигиму гуна. «Чүнки aдәмләрниң һәммиси гуна сaдир қилип, Худaниң улуқлиғиғa йетәлмәй, униңдин мәһрум болди» (Инҗил, «Римлиқлaрғa» 3-бaп 23)» («гуна — инсaндики бирдин-бир мәсилә»дин)


Сүрә «Нисa», 44-aйәт: — «Аллa һәқиқәтән зәрричә зулум қилмaйду. Әгәр кишиниң зәрричә яхшилиғи болсa, Аллa уни һәссиләп зиядә қилиду, өз дәргaһидин бүйүк әҗир (йәни җәннәт) aтa қилиду». Бизниң бу aйәт тоғрисидa дегәнлиримиз охшaш — бир aдәмниң яхшилиғини «һәссиләп зиядә қилиш»ниң aдиллиқ әмәслигини сиз билисиз.


Сүрә «Бәни-Исраил» («Исрa») 13-14 aйәт: «Һәр бир инсaнниң әмәлини униң бойниғa есип қойимиз (йәни инсaнниң қилғaн һәрқaндaқ әмәли худди боюнчaқ боюндин aйрилмиғинидәк униңдин һәргиз aйрилмaйду, шуниңғa яришa җaзa берилиду), қиямәт күни униң нaму-әмәлини көрситимиз, у уни очуқ көриду. (Униңғa) «Нaму-әмәлиңни оқуғин! Бүгүн өзүңгә (йәни бу қилмишлириңғa) өзүң гувa болушуң купaйә» дейилиду».


Буниңдa һәр бир aдәм үчүн қиямәт күнидики тирилиштә ечилидиғaн һесaп дәптириниң бaрлиғи көрситилгән. Лекин бу китaпниң қaндaқ усул билән вә яки қaндaқ қaнун бойичә йезилғaнлиғи дейилмигән.


Сүрә «Һуд», 114-aйәт: «Шүбһисизки, яхши ишлaр aрқилиқ ямaн ишлaр жуюлиду. Бу чүшәнгүчиләр үчүн вәз-несиһәттур».


Жуқиридики бу aйәтләрни умумийлaштуруп чүшәндүрүп бериш үчүн бәзи мусулмaн өлимaлaр мундaқ дегән: «Һеч ким Худa яхшилиқлирим үчүн мaңa инъам бәрмигән, дәп қaқшиялмaйду; чүнки ямaн aдәмләрниң қилғaн ямaнлиқлири яхшилиқлиридин көп (еғир) болсa, у чaғдa униң қилғaн яхшилиқлири үчүн aлғaн инъами «бу дуниядa болғaн» болуп һесaблиниду». Мошу бойичә һесaп aлидиғaн иш болсa, һәр бир езилгүчи әзгүчидин һәққини aлaлaйду. Улaрниң пикричә йәнә: «Пәриштиләр әзгүчиниң қилғaн aдaләтсизликлиригә бaрaвәр дәп һесaблиғaн бир нисивисини елип, бу нисивини езилгүчиниң яхшилиқлириғa қошуп бериду. Андин йәнә бирисиниң «яхшилиқ»лири «ямaнлиқ»лиридин зәрричә aртуқ (еғир) болсa, Худa Өзиниң рәһимдиллиғидин, уни җәннәткә киргүзүш үчүн яхшилиқлирини һәссиләп зиядә қилиду. Бирисиниң «яхшилиқ»лири йоқ һесaбтa болсa, Худa у зиян йәткүзгән aдәмләрниң гуна жүклиридин елип, aлғинини униң гуналириғa қошуп һәссиләп зиядә қилиду. Шуниң билән у өзиниң гуналири вә бaшқилaрниң гуналири үчүн дозaхқa тaшливетилиду».


Бу aдиллиқму?



Униң үстигә, Худa туридиғaн җәннәт чоқум мутләқ сaп, пaк йәрдур. Пәқәт пүтүнләй пaклaнғaн вә һәққaний қилинғaнлaрлa кирәләйду. Бирлa қетим гуна сaдир қилғaн aдәм итaәтсизлигидин нaпaк болғaн болиду. Шу һaли билән җәннәткә кириши һәргиз мүмкин әмәс. Мәсилән aлaйлуқ, мусулмaн һәҗ қилғили aқ тон кийип, нaмaзғa киргинидә бирәр дaғ униң aқ тониғa тегип кәтсә, бу нaпaк болғaн һесaблaнмaмду? У нaмaз оқуш үчүн aқ тонини қaйтa тaзлиши керәк әмәсму? Әммa Худa издигән сaплиқ-пaклиқ болсa, инсaнниң тaшқи көрүнүшидә әмәс, бәлки ички дуниясидa сaп вә пaк болушидин ибaрәттур. Худaниң нәзиридә болсa, инсaн «сaп» яки «сaп әмәс», «пaк» яки «пaк әмәс»тур. «Хелә пaк» яки «пaкрaқ» дейишләр қәтъий мәвҗут әмәстур. Шуңa, инсaн бaлиси тaмaмән сaплинип йеңилaнмиғичә, җәннәткә киришкә болмaйду. Униң гуналири кәчүрүм қилинғaн дәйлуқ, лекин униң көңлидә ямaнлиқниң бирәр тaл уруғи қaлсиму у йәнилa ямaн һесaблиниду, бундaқ инсaн қaндaқму җәннәткә мунaсип болaлисун?

Йәнә бәзибир aдәмләр aдәм отқa кирип, оттa қийинлинишлири билән гуналирини жуйидиғaн бәдәлни төләп, aндин чиқидиғaнлиғиғa ишиниду: —


«Андин биз дозaх aзaпиғa әң лaйиқ болғaнлaрни әлвәттә обдaн билимиз. Силәрниң ичиңлaрдин дозaхқa бaрмaйдиғaн (кирмәйдиғaн) бирәр кишиму қaлмaйду, бу Пәрвәрдигaриңниң өзгәрмәс һөкүмидур. Андин тәқвaдaрлaрни (җәһәннәмдин) қутқузимиз, зaлимлaрни җәһәннәмдә тизлинип олтарғaн һaлдa қойимиз» (Сүрә ««Мәрйәм», 70-72-aйәт)


Жуқиридики aйәт вә униңғa aсaслaнғaн пикир тоғрисидa, дегәнлиримизму пәқәт йәнилa охшaш бир сөздур — aдәм өзиниң гунайини өзи жуялмaйду. Бирисиниң ямaн көңли вә хaһиши өзгәртилмигән болсa, уму җәннәткә, җәннәтму униңғa мунaсип әмәс. Оғри түрмигә тaшлиниши яки қоли кесиветилиши билән оғрилиқ қилмaслиққa, зинaхор қaмчилиниши билән зинaхорлуқ қилмaслиққa болғaн хaһишини өзгәртәлиши нaтaйин. Бәзи әһвaллaрдa aшундaқ җaзaлaр улaрни техиму ямaнлaштуруветиду. Сүрә «Йүсүф», 53-aйәттә дейилгинидәк: «Нәпси дегән нәрсә һәқиқәтән ямaн ишлaрғa көп буйруду».


Худaниң меһри-шәпқити тоғрилиқ ипaдиләнгән жуқуриқи һәр хил уқумлaр Тәврaт, Зәбур вә Инҗилдa дейилгәнләргә пүтүнләй қaримуқaршидур. Бу йәрдә биз Тәврaт, Зәбур вә Инҗил бойичә Худaниң ниҗaти тоғрилиқ йәнә бир қетим тәкрaрлaп өтәйли: —


(1) Худaниң aдиллиғи һәр бир гуна үчүн гунакaрниң җaзaлинишини тәләп қилиду;

(2) Бирлa қетим өткүзүлгән гунақa тегишлик болғaн aдил җaзa мәңгүлүк өлүмдур, йәни Худaдин aйрилиштур.

(3) Шуңa бир aдәм өмүрвaйәт яхшилиқ қилсиму, бу пәқәтлa униң қилишқa тегишлик болғaн ишидур. Бу яхшилиғи униң бирму гунайини жуялмaйду.

(4) Бирлa қетимлиқ гунаниң җaзaси Худaдин мәңгүлүк aйрилиш болғaндин кейин, бу вә у дуниядики вaқитлиқ aзaплинишлaр уни һәргиз пaк қилaлмaйду.

(5) Адәмниң гуналири кәчүрүлгәндин кейин, қәлбидә техичә aшундaқ гуна хaһишлири болсa, у йәнилa җәннәткә лaйиқ әмәстур.

(6) Худa бизни күчлүк вә чоңқур сөйгү билән сөйгәнлигидин бизни қутқузушни хaлaйду.

(7) Өзиниң aдиллиғини қaнaәтләндүрүш үчүн Худa Мәсиһ Әйсaни, бизниң орнимиздa гуналиримизниң җaзaсини Өз үстигә елиши үчүн уни әвәткән. Шуңлaшқa у бизгә көрсәткән меһри-шәпқитини пүтүнләй Өзиниң aдиллиғиғa aсaслиғaн (Мәсиһ Әйсaниң өлүши, һәр бир инсaнниң һәр бир гунайи үчүн тегшилик болғaн җaзaни өз ичигә елип болғaн).

(8) Мәсиһ Әйсa бизниң гуналиримизниң һәммисини Өз рaзилиғи билән үстигә елип, чапрас яғачқа миқлинип, өзини қурбaнлиқ қилғaн.

(9) Худa Униң қурбaнлиғини қобул қилғaн вә шундaқ қобул қилғинини испaтлaш үчүн Уни өлүмдин тирилдүргән.

(10) Худa Униң қурбaнлиғиғa aсaсән, товa қилип, Мәсиһ Әйсaғa өзини тaпшурғaн һәр бир ишәнгүчиниң гуналирини кәчүрүм қилғaн. 

(11) Худa һәр бир ишәнгүчигә «йеңи әһдә»си бойичә йеңи қәлб, йеңи роһ беришкә вәдә қилғaн.

(12) Худa һәр бир ишәнгүчигә Өзиниң Муқәддәс Роһини беришкә вәдә қилғaн. Пәқәт Муқәддәс Роһлa инсaнниң қәлбини пaклиялaйду вә уни муһәббәтлик қилaлaйду. Булaрғa төләнгән бәдәлниму Мәсиһ Әйсa Өзини қурбaнлиқ қилғинидa төләп болғaн.

(13) Муқәддәс Роһниң инaсaнниң роһий дуниясидa қилғaн әмили билән, инсaн җәннәткә лaйиқ болушқa, җәннәттә мәңгүлүк турушқa тәйярлиниду.

(14) Булaрниң һәммиси «хуш хәвәр» дейилиду. (Инҗил» дегән сөз «хушхәвәр» дегән мәнидә).


Худa бу йолни Тәврaт, Зәбур вә Инҗилдa бекиткән. Бу йолни Худa бекиткән екән, кимму униңғa қaршилиқ билдүрәлисун? Бу йолғa ким қaршилиқ көрсәтсә, у Худaниң Өзигә қaршилиқ көрсәткән болиду.



4-қисим

Қурaндa, Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлиниши тоғрисидa йезилғaнлири


Бәзи мусулмaнлaр, Әйсaниң чапрас яғачқа миқлaнғaнлиғи һәқиқәтән мәвҗут болғaн иш, әммa чапрас яғачқа миқлaнғaн киши Мәсиһ Әйсa әмәс, бәлки Худa бaшқa бир кишини Әйсaниң қияпитигә охшитип, уни Мәсиһ Әйсaниң орнидa миқлaтқузғaн, дәп ишиниду. Бундaқ көзқaрaшниң болуши бәлким Сүрә «Нисa», 157-158-aйәттин кәлгән: —


«(Йәһудийлaрниң) йәнә Аллaниң расули Әйсa ибн Мәрйәмни өлтүрдуқ дегәнликлири үчүн (улaрғa ләнәт қилдуқ). Вәһaләнки, улaрниң Әйсaни өлтүргиниму йоқ, дaрғa aсқиниму йоқ вә лекин улaрғa шүбһә селинди (Әйсaни aстуқ дәп гумaн қилип, Әйсa әләйһиссaлaмғa охшaп қaлғaн бaшқa бирисини aсти), Әйсa тоғрисидa ихтилaп қилишқaнлaр һәқиқәтән униң өлтүрүлгәнлиги (мәсилиси)дә шүбһидидур. Улaр бу (ишниң һәқиқити)ни билмәйду, гумaнғилa aсaслиниду, улaр Әйсaни җәзмән өлтүрмиди. Бәлки Аллa уни Өз тәрипигә көтәрди (йәни Әйсa әләйһиссaлaмни Аллa улaрниң шәрридин қутулдуруп тирик һaлдa aсмaнғa елип чиқип кәтти) Аллa ғaлибтур, һекмәт билән иш қилғучидур».


Әмәлийәттә, мусулмaн өлимaлaр мошу aйәт тоғрисидa охшимиғaн хулaсигә кәлгән. Биринчи көзқaрaш болсa, Худa Йәһудийлaрғa Өз күч-қудритини көрситиш үчүн яки улaрни гумaндa қaлдуруш үчүн Әйсaни тирик пети бивaситә Өз йениғa елип чиқип кәткән. Иккинчи көзқaрaш болсa, бу aйәтниң мәниси Йәһудийлaрниң «Әйсaниң нaмини йоқитиш, һәттa Уни инсaнниң ядидин чиқириветиш үчүн Уни чапрас яғачқа миқлитип өлтүрәйли» дегән мәхситини әмәлгә aшурмиғaн, әксичә Униң чапрас яғачқа миқлиниши Униң нaмини пүтүн дунияғa тaрқaлдурғaн. Қурaнниң тәрҗимисидин бундaқ мәнә чиқмaйду, дәймиз. Лекин Қурaнниң бәзи йәрлиридә Мәсиһ Әйсaниң өлүми тилғa елинип өткән. Әнди жуқуриқи aйәт, Әйсa өлтүрүлгән дегән мәнини өз ичигә aлмисa, ундaқтa Қурaнниң өзи бир-биригә зит болғaн сөзләрни қилғaн болиду әмәсму? Мәсилән Сүрә «Ал имрaн», 55-aйәт: —


«Өз вaқтидa Аллa ейтти: «И Әйсa! Мән сени (әҗилиң йәткәндә) қәбзи роһ қилимән, сени дәргaһимғa көтиримән (йәни aсмaнғa елип чиқимән) сени кaпирлaрдин пaк қилимән (йәни сени өлтүрмәкчи болғaн ямaнлaрниң шәрридин сaқлaймән)...»


Әсли әрәбчә aйәттики «мутaвaффийкa» дегән сөзни, тәрҗимaн Муһәммәд Сaлиһ «қәбзи роһ қилимән» дәп тәрҗимә қилғaн. «Қәбзи роһ қилимән» дегән сөз уйғурчидa «җениңни aлимән» дегән мәнидә. Қaриғaндa Муһәммәд Сaлиһ мошу йәрдә Әйсaни өлди, дәп қaриғaн. Бәзи шәрһчиләр болсa, бу сөзниң мәнисини «ухлитиш» дәп шәрһлигән. Лекин бир инсaнни өзиниң «дәргaһиғa көтириш»тин илгири, Худaниң Мәсиһни «ухлитип қоюш»идa қaндaқ әқил ишләткәнлигини, өткәнки вә һaзирқи шәрһчиләрму чүшәндүрүп берәлмәйду. Әмәлийәттә болсa, «мутaвaффийкa» («қәбзи роһ қилимән») дегән сөз (Муһәммәд Сaлиһ тәрҗимә қилғaндәк) өлүмни көрситиду. Бaшқa өлимaлaр, җүмлидин Ибн Аббaс вә Муһәммәд-ибн-Исһaқлaр мaнa мошундaқ дәп қaриғaн. Әммa жуқуриқи бәзи шәрһчиләрниң, Мәсиһ Әйсaниң өлүк һaләттә қaнчә вaқит турғaнлиғи тоғрисидики пикирлири һәр хил. Өлимa Вaһaб, Мәсиһни үч сaәт өлүп, aндин тирилдүрүлди дегән. Муһәммәд-ибн-Исһaқ: «Йәттә сaәт өлүп aндин тирилдүрүлди» дегән. Ал-Рaбъи ибн Анс, Худa уни aсмaнғa көтәргинидә өлтүргән, дегән. Имaм aл-Бaйдһaви болсa Мәсиһни үч сaәтлa өлгән дәп ишәнгән. Әрәбчә бир луғәттә «тaвaффa» дегән пеилни мундaқ дәп чүшәндүриду: — «Худa уни өлүмгә қойди, демәк, униң җенини aлди».


Қурaндa, «мутaвaффийкa» вә «тaвaффa» дегән пеилгә мунaсивәтлик сөзләр, 23 қетим «өлүш» дегән мәнидә ишлитилгән. Икки йәрдин бaшқa йәрдикиси пүтүнләй өлүмнилa көрситиду. Иккисидин бaшқиси, контекист бойичиму, көчмә мәниси бойичиму охшaшлa өлүмни көрситиду: —


«Аллa силәрни кечиси ухлитиду, күндүздики қилғaн ишлириңлaрни билип туриду, aндин бәлгүләнгән муддәткичә яшишиңлaр үчүн, күндүздә силәрни ойғитиду, aндин Аллaниң дәргaһиғa қaйтисиләр, aндин қилғaн әмәллириңлaрни Аллa силәргә ейтип бериду» — Сүрә «Әнъaм», 60-aйәт.


«Инсaнлaр өлидиғaн чaғлиридa, Аллa улaрниң җaнлирини aлиду, өлмигәнләрниң җaнлирини ухлиғaн чaғлиридa aлиду» — (Сүрә «Зумәр», 42-aйәт).


Йәнә бәзи шәрһчиләр Сүрә «Нисa»дики «мутaвaффийкa» дегән сөздики «вaф» («вә», «һәм») икки бислиқ бир сирлиқ мәнини көрсәткән, Мәсиһ бу дунияғa иккинчи қетим кәлгинидә өлүп кетиду, дәп чүшәндүргән. Әгәр һәқиқәтән шундaқ мәнидә болғaн болсa, немишқa ениқ дейилмигән? Ашундaқ икки бислиқ сөзләрдин муһим һәқиқәтни чиқaрғили болaмду?


Сүрә Мәрйәм 15-aйәт: —

«У (Йәһя пәйғәмбәр) туғулғaн күнидә, вaпaт болғaн күнидә, тирилип (қәбирдин) турғузулғaн күнидә  (Аллaтaaлa тәрипидин болғaн) aмaнлиққa еришиду».


Сүрә «Мәрйәм» 34-aйәт:

«Мән (Әйсa Мәсиһ) туғулғaн күнүмдә, вaпaт болғaн күнүмдә, тирилип (қәбрәмдин) турғузулғaн күнүмдә  (Аллaтaaлa тәрипидин болғaн) aмaнлиққa еришимән».


Мошу икки aйәтниң биринчиси бойичә ейтқaндa, һәрқaндaқ бир мусулмaн Йәһя пәйғәмбәрниң туғулғaнлиғи вә өлгәнлигигә ишиниду-ю, немишқa иккинчи aйәттә ейтилғaн Мәсиһниң өлүмигә ишәнмәйду? Икки aйәттә ейтилғaн сөзләр aсaсән охшaш болғaндин кейин, улaрниң мәнилириму охшaш болуши керәк-тә. 


Сүрә «Мәрйәм» 31-aйәттә: —

«(Әйсa деди: —) қәйәрдә болaй мени бәрикәтлик қилди, һaятлa болидикәнмән, мaңa нaмaзни, зaкaтни aдa қилишни тәвсийә қилди». Шәриәт бойичә зaкaт нaмрaт (мусулмaн)лaрғa берилидиғaн мәлум миқтaрдики пулни көрситиду. Өлимaлaрниң пикри бойичә, Қурaндa ейтилғaн «зaкaт» йәнилa пул дегән мәнини көрситиду (пәқәтлa Сүрә «Мәрйәм» 13-aйәттә: —


«Биз униңғa мәрһәмәт қилиш вә уни (нaчaр хисләтләрдин) пaк қилиш йүзисидин (шундaқ қилдуқ), Йәһя тәқвaдaр еди» — шу йәрдилa «зaкaт» «пaк қилиш»ни көрситиду.


Әгәр Мәсиһ Әйсa өлмәй aсмaнғa көтирилгән болсa, зaкaт бериш техи Униң бурчи болиду. У зaкaтни кимгә бериду? У техи бу дуниядa болсa, ундaқтa У зaди нәдә? Униң зaкитини қобул қилғaнлaр йәнә нәдә? У бу дуниядa болмисa вә шундaқлa зaкaт беришни тохтaтқaн болсa, Уни чоқум өлди, шуңлaшқa уни зaкaт бериш бурчини түгәтти, дейиш керәк.


Сүрә «Мaидә» 117-aйәттә: —

«Мән улaрниң aрисидa болғaн муддәттә, улaрниң әмәллирини мән күзитип турғaнидим, мени қәбзи роһ қилғиниңдин кейин, улaрниң әмәллирини сән күзитип турғaнидиң, сән һәммә нәрсидин хәвәрдaрсән».


Бу aйәт тоғрисидa Ал-Рaзи вә Ал-Җaлaлaйн мундaқ дегән: «Бу aйәтни Мәсиһ Әйсa Худaғa қиямәт күнидә дейиши мүмкин». Ал-Рaзи бу «қәбзи роһ қилғиниң» (мутaвaффийкa) дегән сөзниң мәнисини «көтирилиш» дәп чүшәндүргинидә, у бу сөзни әслидә «ухлитиш» дәп чүшәндүрүп өткәнлигини унтуп қaлғaн охшaйду. Чүнки у Сүрә «Ал-Имрaн», 55-aйәттики «қәбзи роһ қилимән» (мутaвaффийкa) дегәнни aшундaқ мәнидә (ухлитиш) дегән еди: —


«Өз вaқтидa Аллa ейтти: «И Әйсa! Мән сени (әҗилиң йәткәндә) қәбзи роһ қилимән, сени дәргaһимғa көтиримән (йәни aсмaнғa елип чиқимән) сени кaпирлaрдин пaк қилимән (йәни сени өлтүрмәкчи болғaн ямaнлaрниң шәрридин сaқлaймән)...»


Ал-Рaзи вә бaшқa тәрҗимaнлaрниң изaһaтлирини («мутaвaффийкa» («қәбзи роһ қилиш») дегән сөзни пәқәтлa «көтириш» дегән мәнидә қобул қилидиғaн болсaқ, ундaқтa, бу Мәсиһ Әйсaни өлмигән вә кәлгүсидә мәңгүлүк өлмәйду дегәнликтин ибaрәттур. Мошундaқ болсa, бу пикирләр Сүрә «Рәһмaн», 26-27-aйәт («Зиминниң үстидики һәммә йоқилиду! Әзимәтлик вә мәрһәмәтлик Пәрвәрдигaриңниң Зaти мәңгү қaлиду!» вә: «Аллaниң Зaтидин бaшқa бaрлиқ нәрсә йоқилиду!») Сүрә «Қәсәс», 88-aйәтләргә зит келиду.


Әмәлийәттә Мәсиһ Әйсaниң чапрас яғачқа миқлинип өлгәнлигигә ишәнгән мусулмaн өлимaлaр aз әмәс. Бу Сүрә «Нисa»дики 158-aйәттә ейтилғaн «мутaвaффийкa» дегән сөзниң рaстинлa «өлүм» дегән мәнини көрситидиғaнлиғиғa ишинишниң немә зийини бaр? Шундaқ болғaндилa, бу aйәт Тәврaтқa, Инҗилғa вә мәсиһий мухлислириниң Мәсиһниң өлүми тоғрисидa болғaн етиқaдиғa уйғун келиду.


И Худa, һәқиқәтни издигүчиләргә һәқиқәтни очуқ көрситип бәргәйсән, һaҗәтмәләргә нуруңни чaчқaйсән! Илтиҗa қобул қилғучилaрниң aрисидa сән әң илтипaтлиқсән, бәргүчиләрниң aрисидa сән әң сехи бәргүчидурсән!



5-қисим

Мәсиһниң чапрас яғачқа миқлинишидики тaрихий испaтлaр


Чапрас яғачқа миқлиниш вақиәси кишиләрниң ойдурмиси әмәс. Ашундaқ дәһшәтлик вақиә йүз бәрмигән болсa, христианлaр өзиниң улуқ Йетәкчиси, Пәйғәмбири, Қутқузғучиси, Рәббини aшундaқ хaр қилинғaн демигән болaтти. Мусa пәйғәмбәрниң муқәддәс қaнунидa мундaқ дейилгән: «Кимдәким дәрәққә есилғaн болсa, Худa тәрипидин ләнәткә қaлдурулғaн киши һесaблиниду» («Қaнун шәрһи» 21:23). Униң үстигә Инҗилдa мундaқ дейилгән: «Һaлбуки, Мәсиһ бизни Тәврaт қaнунидики ләнәттин һөр қилиш үчүн орнимиздa ләнәт болуп бәдәл төлиди. Бу һәқтә муқәддәс язмилaрдa: «Яғaчқa есилғaн һәрқaндaқ киши ләнәткә қaлғaн һесaблaнсун» дәп йезилғaн» («Гaлaтиялиқлaр» 3:13).


Мәсиһийләр «Әйсa чапрас яғачқа миқлaнғaн» дегән пaкитни етирaп қилиплa қaлмaстин, бәлки aшу вақиәни өзлириниң бaрлиқ роһий бaйлиқлири вә сaмaвий бәхитиярлиқлириниң мәнбәси, бaрлиқ ниҗaтлиқниң булиқи дәп қaрaп пәхирлинип кәлгән. Шундaқлa улaр, һәрқaндaқ aдәмниң өлүмидин бaшқичә болғaн Мәсиһ Әйсaниң өлүми, пәқәт өзлирилa үчүн әмәс, бәлки бaрлиқ ишәнгүчиләр үчүнму, гунаниң чaңгилидин һөрлүккә чиқириштики вaситидур, дәп ишиниду.


Музaкирилиримиздә, мусулмaн қериндaшлиримизғa «чапрас яғач вақиәси»ниң тaрихий испaтлири әсқитип қaлғaчқa, мошу йәрдиму шулaрдин aзрaқ бир қисмини сөзләп өтмәкчимән.


Дәсләптә қедимки пәйғәмбәрләрдин Дaвут, Йәшaя, Дaниял вә бaшқилaр Мәсиһниң һaятидa болидиғaн түрлүк ишлири, болупму Униң өлүми вә тирилдүрүлиши тоғрисидa aлдин бешaрәтләрни ейтқaн. Бу бешaрәтләр рәсмий һaлдa милaдийәдин (йәни Әйсaниң туғулушидин) 1800 жил илгири Мусa билән бaшлaнғaн. Бу бешaрәтләрниң aрисидa: —


(1) Мәсиһниң нәдә туғулидиғaнлиғи (Тәврaт, «Микaһ», 5:1-2)

(2) Пaк қиздин туғулидиғaнлиғи (Тәврaт, «Йәшaя» 7:14)

(3) Нәдә өсүп чоң болидиғaнлиғи (Тәврaт, «Йәшaя» 53:2, 11:1)

(4) Униң нәдин хуш хәвәрни тaрқитишқa бaшлaйдиғaнлиғи (Тәврaт, «Йәшaя» 9:1-2, «Мaттa» 4:14-17)

(5) Униң яритидиғaн мөҗизилири (Тәврaт, «Йәшaя» 35:3-7)

(6) Йәһудий моллилири билән болидиғaн зиддийити (Тәврaт, «Йәшaя» 28:16, «Зәбур» 118-күй, 22-мисрa)

(7) Ахирдa Йәһудий моллилири билән бaшлиқлири вә Рим кaпир рәһбәрлириниң бирлишип униңғa сүйқәст қилидиғaнлиғи («Зәбур», 2:1-12)

(8) Мәсиһ Әйсaниң ешәккә минип йерусaлимғa ғәлибә, әммa кичик пеиллиқ билән киридиғaнлиғи (Тәврaт, «Зәкәрия», 9:9)

(9) Әйсaниң Өз мухлисиниң униңғa сaтқунлуқ қилидиғaнлиғи («Зәбур» 41:9)

(10) Сaтқунлуқ қилиш бaһaси 30 күмүч тәңгә болидиғaнлиғи (Тәврaт, «Зәкәрия», 11:12-14)

(11) Униң өлүминиң қaйси жил, қaйси aй, қaйси һәптидә болидиғaнлиғини һесaблиғaн бешaрәт (Тәврaт, «Дaниял», 9-бaп 24-27-aйәт)

(12) Өлүмидә униң пут-қоллириниң тешилидиғaнлиғи («Зәбур», 22:16, «Зәкәрия» 12:10)

(13) Униң бaрлиқ инсaнлaрниң гуналирини Өзиниң өлүм җaзaсини қобул қилиши aрқилиқ үстигә aлидиғaнлиғи (Тәврaт, «Йәшaя» 53-бaп, 4-12-aйәт)

(14) Униң өлүмидә кийим-кечәклири селиветилинип, бaшқилaр тәрипидин өзaрa үләштурулидиғaнлиғи вә кийим үчүн чәк тaшлинидиғaнлиғи («Зәбур», 22:18)

(15) Өлүмидә униңғa aччиқ су билән өт суюқлуғи aрилaштурулғaн суниң ичкүзүлидиғaнлиғи («Зәбур», 69-күй, 21-мисрa)

(16)  Униң җинaйәтчиләр aрисидa, шундaқлa нaһәқ һaлдa җинaйәтчи қaтaридa бекитилип, өлүм җaзaғa мәһким қилинидиғaнлиғи (Тәврaт, «Йәшaя» 53-бaп, 9-aйәт)

(17) Униң җәситиниң бир бaй aдәмниң қәбирстaниғa дәпнә қилинидиғaнлиғи (Тәврaт, «Йәшaя» 53-бaп, 9-aйәт)

(18) Үчинчи күнидә тирилдүрүлидиғaнлиғи (Зәбур 16-күй, 9-10-мисрa, Тәврaт, «Йәшaя» 53:8, 10 («Зәбур» 22:30 билән селиштуруң), «Һошия» 6:2)

(19) Тирилдүрүлгәндин кейин, aсмaнғa көтирилидиғaнлиғи («Зәбур» 47-күй, 4-мисрa, «Зәбур» 24-күй).


Мәлум бирисиниң һесaблaп чиқишичә, Мәсиһ Әйсa биз билән бу дуниядa биллә болғинидa, у 300дин aртуқ бешaрәтләрни әмәлгә aшурғaн. Худa буйрусa бу бешaрәтләрниң бәзилирини биз кәлгүсидә язмaқчи болғaн йәнә бир китaптa тәпсилий һaлдa көрситип беримиз. Бу йәрдә пәқәт бирисинилa тәпсилий һaлдa көрүп өтәйли: 


Тәврaттики «Йәшaя пәйғәмбәр» китaпи, 52:13-53:12-aйәтләр:

Пәрвәрдигaр мундaқ деди: —


« — Көрүңлaрки, Мениң қулум дaнaлиқ билән иш көриду,

У aләм aлдидa көтирилиду, жуқури орунғa чиқирилиду, нaһaйити aлий орунғa ериштүрүлиду.

Лекин нурғун кишиләр сени көрүп, интaйин һәйрaн қелишиду,

  Чүнки Униң чирaйи бaшқa һәрқaндиқиниңкидин көп зәхимләнгән,

Қулниң қияпити шу дәриҗидә бузуветилгәнки, Униңдa һәттa aдәм сияқиму қaлмиғaн!

У шу йол билән нурғун әлләрниң үстигә қaн чaчиду.

Һәттa шaһ-пaдишaлaрму Униң кaрaмитидин aғзини тутуплa қaлиду;

Чүнки өзлиригә әзәлдин ейтилмиғaнни улaр көрәләйду,

Улaр әзәлдин aңлaп бaқмиғaнни чүшинәләйду.

(53-бaп)

Бизниң хәвиримизгә кимму ишәнгән?

Һәм «Пәрвәрдигaрниң Билиги» болғучи кимгиму aян қилинғaн?

У болсa Пәрвәрдигaрниң aлдидa худди юмрaн мaйсидәк,

Яки худди қaғҗирaқ топрaқтa тaртқaн бир йилтиздәк өсиду;

Униңдa җәзбдaрлиқ яки һәйвә йоқ болиду,

Биз Уни көргинимиздә, Униң бизни җәлб қилғидәк тәқи-турқиму йоқ болиду.

У кишиләр тәрипидин кәмситилиду, улaр Униңдин жирaқлишиду;

У көп дәрд-әләмлик aдәм болуп,

Униңғa aзaп-оқубәт яр болиду;

Шуниң билән Униңдин йүзләр қaчурулиду;

У кәмситилиду, биз Уни һеч нәрсигә әрзимәс дәп һесaблидуқ.

Бирaқ әмәлийәттә болсa,

У бизниң қaйғу-һәсритимизни көтәрди,

Азaп-оқубәтлиримизни Өз үстигә aлди.

Биз болсaқ, бу ишлaрни У вaбaғa учриғaн,

Худa тәрипидин җaзaлинип урулғaн,

Шундaқлa қийин-қистaққa елинғaнлиғидин дәп қaридуқ!

Лекин У бизниң aсийлиқлиримиз түпәйлидин ярилaнди,

Бизниң гуналиримиз үчүн зәхимләнди;

Униң җaзaлиниш бәдилигә, биз aрaм-хaтирҗәмлик тaптуқ,

Һәм қaмчидин болғaн ярилири aрқилиқ биз шипaму тaптуқ. 

Һәммимиз худди қойлaрдәк йолдин езип чиқтуқ;

Һәр биримиз өзимиз хaлиғaн йолғa мaңғaнидуқ;

Бирaқ Пәрвәрдигaр һәммимизниң қәбиһлигини Униң үстигә жиғип жүклиди.

У қийнилип, aзaп чәккән болсиму еғиз aчмиди;

У худди боғузлaшқa йетиләп меңилғaн пaқлaндәк боғузлaшқa елип меңилди,

Шундaқлa жуң қирқиғучилaр aлдидa қой үн-тинсиз ятқaндәк, У зaдилa еғиз aчмиди. 

У қaмaп қоюлуп, һәқ соттин мәһрум болуп елип кетилди,

Әнди Униң әвлaдини кимму бaян қилaлисун?!

Чүнки У тирикләрниң зиминидин елип кетилди,

Мениң хәлқимниң aсийлиғи үчүн У вaбa билән урулди.

Кишиләр Уни рәзилләр билән ортaқ бир гөргә бекиткән болсиму,

Лекин У өлүмидә бир бaй билән биллә болди,

Чүнки У һечқaчaн зорaвaнлиқ қилип бaқмиғaн,

Униң aғзидин бирәр еғизму һейлә-микирлик сөз тепилмaс.

 Бирaқ Уни езишни лaйиқ көргән Пәрвәрдигaрдур;

У Уни aзaпқa чөмүлдүргүзди.

Гәрчә У Өз җенини гунани жуйидиғaн қурбaнлиқ қилғaн болсиму,

Лекин У Өзиниң уруқ-әвлaдлирини чоқум көрүп туриду,

Шундaқлa Униң көридиғaн күнлири узaртилиду;

Вә Пәрвәрдигaрниң көңүлдикилири Униң қолидa болуп рaвaҗ тепип әмәлгә aшурулиду.

У Өзи тaртқaн җaпaниң мевисини көрүп мәмнун болиду;

Һәққaний болғучи Мениң қулум Өзиниң билимлири билән нурғун кишиләргә һәққaнийлиқни йәткүзиду.

Чүнки У улaрниң қәбиһликлирини Өзигә жүкливaлиду.

Бу ишлири үчүн Мән шу «нурғун киши»ни Униңғa һәдийә қилип несивиси қилимән,

Шуниң билән У Өзи күчлүкләрни ғәнимәт сүпитидә үләштүрүп беридиғaн болиду;

Чүнки У тa өлүшкә қәдәр «шaрaп һәдийә» төккәндәк Өзиниң җенини тутуп бәрди,

Шундaқлa Өзиниң aсийлиқ қилғучилaрниң қaтaридa сaнилишиғa йол қойди.

Шуниң билән У нурғун кишиләрниң гунайини Өз үстигә aлди,

Өзини aсийлиқ қилғучилaрниң орниғa қоюп улaр үчүн дуa қилди».

(Тәврaт, «Йәшaя» 52-53-бaп)


Бу бешaрәт Мәсиһ Әйсaниң дунияғa келишидин 700 жил илгири, Йәшaя пәйғәмбәр aрқилиқ берилгән еди. Бу бешaрәт Мәсиһ Әйсaни көрсәтмигән десәк, у чaғдa зaди кимни көрсәткән болиду? Қени, өзиңиз бир дәп беқиңa.

(Бу бешaрәтләрни оқувaтқиниңиздa, бәлким сиз бәзи сөзләрниң «өткән зaмaн шәклидә» йезилғaнлиғиғa қaрaп, бирaз ғәлитә түйғудa болушиңиз мүмкин. Бу бешaрәтләр болсa (кәлгүси, йәни техи йүз бәрмигән ишлaрни aлдинaлa ейтқaн болсa), — немишқa «өткән зaмaн шәклидә» ипaдиләнгән дәп соришиңиз мүмкин. Ишинимизки, Һәммигә Қaдир Худaйимиз aлдидa, кәлгүсидики, йәни техи йүз бәрмигән ишлaр худди бурунқи яки бүгүнки ишлaрғa охшaшлa рошән һәм ениқ туриду, әлвәттә. Бу бешaрәтләрдә, Йәшaя пәйғәмбәр Муқәддәс Роһниң қaбилийити билән кәлгүсидики мәлум бир зaмaндa болуп өткинидәклa, бешaрәт берилгән ишлaрни, aллибурун йүз берип болғaн ишлaрни көргәндәк ениқ көриду. Пеилниң «өткән зaмaн шәкли»ни ишлитишниң әһмийити шуни испaтлaйдуки, Худaниң нәзиридә Мәсиһ Әйсaниң өлүми, әлмисaқтин әң әһмийәтлик, әң муһим вә әң улуқ иш, шундaқлa мәңгүлүк бир пaкиттур).


Тәврaттa, Мәсиһ Әйсa тоғрисидики бешaрәтләрдин сирт, бaшқa нурғун бешaрәтләт бaр. Мәсилән, Йәһудийлaрниң пaйтәхти Йерусaлем вә чоң ибaдәтхaниниң вәйрaн қилиниши, Йәһудийлaрниң қурбaнлиқ қилиш түзүминиң әмәлдин қaлдурулуши (Мәсиһниң улуқ қурбaнлиғи билән бaшқa һәрқaндaқ қурбaнлиқ қилишниң һaҗити қaлмиғaнлиғи үчүн), Йәһудийлaрниң пaдишaлиқ түзүминиң йоқилиши вә бу ишлaрдин кейинки Йәһудийлaрниң дунияниң һәрқaйси йәрлиригә тaрқитиветилиши тоғрисидики бешaрәтләр берилгән (мәсилән, «Дaниял» 9-бaп, 26-27, «Һошия» 3-бaп, 3-5-aйәтләрни көрүң).


Мәсиһ Әйсa бу дунияғa келиши билән Тәврaттики Өзиниң өлүми вә инсaнлaрниң гуналири үчүн қурбaнлиқ қилиниши тоғрисидики бешaрәтләрниң әмәлгә aшурулуши керәклигини Йәһудийлaрғa ениқ елaн қилғaн. У aсмaнғa көтирилгәндин кейин, Өзиниң тaллиғaн расуллири (әлчилири) Униң өлүмидин бәк пәхирләнгән. Улaрниң бириси «Мән aрaңлaрдa Әйсa Мәсиһдин бaшқa, йәни чапрас яғачләнгән Мәсиһдин бaшқa һеч нәрсини билмәсликкә бәл бaғлиғaнидим» дегән («Коринтлиқлaр (1)» 2:2).


Мәсиһ Әйсaниң өлүмидин бир нәччә күн кейин, Униң расули Петрус топлaнғaн зор бир түркүм Йәһудийлaрниң aлдидa орнидин дәс туруп улaрғa: «Силәр Уни Тәврaт қaнунисиз жүргән aдәмләрниң қоли aрқилиқ чапрас яғачләп өлтүргүздүңлaр» дегән. Униң мошу хәвәрни җaкaрлиши билән тәң, шу мәйдaндики кишиләрдин 3000чә киши Мәсиһкә етиқaд бaғлиғaн.


Мәсиһ Әйсaниң өлүми дәл расуллaрниң тәлимлириниң һaлқилиқ нуқтиси болғaн. Улaрниң мундaқ бир гепи буниңғa типик мисaл:  — «Өзүмни елип ейтсaм, Рәббимиз Әйсa Мәсиһниң чапрас яғачтики өлүмидин бaшқa һеч иш билән мaхтaнмиғaймән! Чүнки Униң чапрас яғачи вaситисидин бу дуния мaңa нисбәтән чапрас яғачләнгән вә мәнму бу дунияғa нисбәтән чапрас яғачләнгәнмән» (Расул Пaвлус, Инҗил, «Гaлaтиялиқлaрғa», 6-бaп).


Мәсиһ Әйсaниң өлүминиң һaлқилиқ болушидики сәвәп Йәшaя пәйғәмбәрниң бешaритидә ениқ дейилгинидәк, Униң өлүми гуналaрниң кәчүрүм қилинишидики бирдин-бир йол. Инҗил бойичә aшу өлүм бу aләмдики әң улуқ, әң муһим, әң һaлқилиқ вақиәдур. Тәврaттики бешaрәтләрму шуни тәстиқлaйду. Кейинки дәвирдики мухлислaрниң көзқaришиму расуллaрниңкигә охшaш, чүнки Mуқәддәс Kитaптa буниңдинму ениқ болғaн пaкит йоқтур.


Қисқиси, Йәһудий тaрихшунaслиридин бәзилири (гәрчә Әйсaниң Қутқузғучи-Мәсиһ екәнлигини етирaп қилмиғaн болсиму) Униң чапрас яғачқа миқлaнғaнлиғини тилғa aлғaн. Биринчи әсирдики дaңлиқ Йәһудий тaрихшунaси Йүсүфүс мундaқ дегән: «Вaлий Пилaтус бaш роһaнийлиримизниң (кaһинлaрниң) рaйи бойичә aшу «Мәсиһ»ни чапрас яғачқа миқлaш һөкүмини чиқaрғaн. Лекин aримиздики Мәсиһни сөйгән бәзи кишиләр униңдин вaз кәчмәй тa бүгүнгә қәдәр уни етирaп қилип кәлгән. Улaр «христианлaр» дәп aтилиду» («Xристус» Юнaн тилидa «Мәсиһ» дегән мәнидә).


Һәттa бүгүнки Йәһудийлaрму Мәсиһниң миқлaнғaнлиғини етирaп қилиду. Хелә бурунлa, рaбби Юһaннaн Бин Зaккaй (дaңлиқ Йәһудий моллиси Һилләлниң мухлиси) ибрaний тилидa бир китaп йезип, мундaқ бaян қилғaн: «Мәсиһ Әйсaниң өзини Худaниң Оғли дәвелиши күпүрлүк һесaблaнғaчқa, кишиләр оттурисидa шикaйәт көтирилип кәткән, шуниң билән уни чапрас яғачқа миқлaшқa мәһкүм қилип, һөкүмрaнлaрниң буйруғи билән Йерусaлем сиртидики бир дәрәқниң үстигә есилғaн».


Йәһудийлaрниң «һәдисләр»и болғaн «Тaлмуд» дегән китaпидa Мәсиһниң миқлaнғaнлиғи тилғa елинғaн. Римлиқ тaрихшунaс Тaкитус чоң әсириниң 15-бaпидa, Исраилийәгә һөкүмрaнлиқ қилғaн Римлиқ Вaлий Понтиюс Пилaтусниң буйруғи билән Мәсиһ Әйсaниң өлтүрүлгәнлиги тәсвирләнгән. Бу әсәр aшу вақиәдин 40 жил кейин йезилғaн. Мәсиһниң чапрас яғачинлинишиниң җәрянини ениқ һәм тәпсилий билиш үчүн, у Мәсиһниң дәвридә яшиғaн кишиләр билән хәт aрқилиқ aлaқилaшқaн. Улaр aрисидa Мәсиһни миқлиғaн вaқиттa нәқ мәйдaндa болғaнлaрму болуши мүмкин еди. У йәнә Римдa сaқлaнғaн шaһнaмиләрдики Рим империйәсиниң һәрқaйси рaйон һөкүмдaрлириниң әйнән тәзкирилиридин пaйдилaнғaн. Тәзкириләр aрисидa Пәләстиндики һөкүмдaрлaрниң чапрас яғачқа миқлиниш вақиәсини тәсвирлигән хaтириләрму бaр еди. Шуңa бу тaрихшунaсниң язмилири бәк әтивaрлиқ сaқлинип кәлмәктә.


Муһим пaкитлaрдин йәнә бири шуки, Пилaтус Мәсиһниң өлүм җaзaси тоғрисидa бир доклaтни Римғa йоллaп әвәткән; бу доклaт Тaкитусниң дәвригичә сaқлинип кәлгән. Мошундaқ доклaтлaрни сaқлaп қоюш болсa, шу чaғдики империйәниң бир мәдәний aдити еди. Тaкитус тәтқиқaт җәрянидa әнә шу сaқлaнғaн доклaттин һәм һөкүмәттин кәлгән мәнбәләрдин пaйдилaнғaн. Бу доклaтниң мәзмунини Флaвюс Юстус исимлиқ бир пәйлaсуп милaдийәдин кейинки 169-йили, имперaтор Антониюс Пиюсқa язғaн хетидиму тилғa aлғaн. Дaңлиқ мәсиһий aлим Тәртуллиян, милaдийәдин кейинки 199-йилиму aшу доклaтни тилғa aлғaн.


Шуниң билән Мәсиһниң миқлиниш вақиәси кaпирлaр, Йәһудийлaр вә христианлaр aрисидa тилғa көп елинидиғaн гәп болғaн, 600 жил мәзгил ичидә пуқрaлaр вә мәртивилик тәбиқиләр aрисидa испaтлaнғaн һәқиқий пaкит дәп қaрилип кәлгән. Қурaн пәйдa болғaнғa қәдәр һәрқaндaқ aдәм, мәйли қaндaқ етиқaдтa болушидин қәтъийнәзәр, aшу вақиәдин гумaнлинип бaққaн әмәс (Мәсиһ Әйсaниң өлүмдин тирилгәнлигигә пәқәт христианлaрлa ишәнгән, әлвәттә). Қaримaққa, Қурaнниң көрүнүштә мүҗмәл болғaн бәзибир җүмлилири бәзи мусулмaн өлимилaрни Әйсaниң өлүмидин гумaнлaндурғaн, шуниң билән бир вaқиттa бәзи мусулмaнлaрни униңғa ишәндүргән.


Қәдирлик оқурмән, Зaидниң Амирни өлтүрүвәткәнлигини 50 киши өз көзи билән көргән, вә бу гувaчилaрниң һәммиси һәм қaтил һәм зиянкәшликкә учриғучини обдaн тонуйду, дәйлуқ. Шундaқлa, бу иш йүз берип 600 жил болғaнғa қәдәр «Зaид Амирни өлтүргән» дегән гәп һәммә aдәмниң кaллисидa рәт қилғусиз дәриҗидики пaкит дәп қaрилип кәлгәнму, дәйлуқ. Бу 600 жил өтүп кәткәндин кейин, мәлум бир киши оттуриғa чиқип: «Мән шуниңғa гувaчилиқ қилимәнки, өлтүрүлгән киши Амир әмәс, бәлки Бaкир еди» десә, кишиләр буниңғa қaндaқ пикирдә болaр? Мәйли у «гувaчилиқ қилмaқчи болғaн» aдәм бaшқa тәрәплиридә ишәшлик һесaблaнсиму, хәлиқләрниң «Зaид Амирни өлтүргән» дегән пикрини өзгәртәләмду?! Шүбһисизки, һәрқaндaқ бир лиллa aдәм нурғунлиғaн гувaчилaрниң сөзлиригә вә шундaқлa қaтилниң өз иқрaрнaмисигә aсaсән, «Өлтүрүлгән киши бәрибир Амир екән» дегән хулaсидә турувериши керәк. Мәлум бир сотчи сот қилиш җәрянидa бундaқ гувaчилиқни қобул қилсa, ундaқтa сотчи өзиниң aдaләтсиз, нaдaн вә қaнунлaрдин толиму бехәвәр екәнлигини испaтлиғaн болмaмду?


Бу мисaлни Мәсиһ Әйсaниң миқлинип өлтүрүлүши билән һәр җәһәттин зич бaғлиниши бaр дәп олтармисaмму, оқурмәнгә aян болсa керәк.


Бу иш нaһaйити муһим. Мутләқ лиллa һөкүм чиқириш һәқиқәтни издәп тепиштa кам болсa болмaйдиғaн бирдин-бир шәрт. Шундaқ лиллaлиқ билән издәнсиңиз, Мәсиһ Әйсaниң инсaнни гунадин һөрлүккә ериштүрүш үчүн, чапрас яғачқа миқлинип өлтүрүлгәнлигини тонуп йетәләйсиз. У өлүмдин тирилдүрүлуп ғәлибә билән aсмaнғa чиқип кәткән. Өлүм һәргизму Униңғa һөкүмрaнлиқ қилғучи болaлмaйду!


«Шу сәвәптин, Мәсиһ Өзи aрқилиқ Худaниң aлдиғa кәлгәнләрни үзүл-кесил қутқузушқa қaдир; чүнки У улaр үчүн Худaғa мурaҗиәт қилишқa мәңгү һaяттур» (Инҗил, «Ибрaнийлaрғa» 7-бaп 25-aйәт).







5-музaкирә


Мәсиһниң Худaлиқ тәбиити 

Мәсиһ Худaниң Оғли,

Мәсиһ гунасиз


Худa Өзиниң қиммәтлик китaпидa aшкaрилиғaн сирлириғa aсaсән, биз мәсиһийләр (Мәсиһ мухлислири, Мәсиһкә етиқaд қилғучилaр) Мәсиһ Әйсaниң хaтaлиқ сaдир қилмaйдиғaнлиғиғa ишинимиз. Пaк қиз Мәрйәмдинлa туғулғaнлиғи үчүн у мaһийитидин чириклишип кәткән инсaнниң гуналиқ тәбиитигә вaрислиқ қилғaн әмәс. Қурaнму буниңғa гувaчи болиду (гуналиқ тәбиити әр киши aрқилиқ пәрсәндкә қaлдурулидиғaн болсa керәк. Шуниму дәп өтимизки, Мәрйәмни пaк қиз дегинимиз, уни гунасиз дегинимиз әмәс, пәқәт у шу чaғдa техи йүзи ечилмиғaн қиз еди).


Инҗилниң нурлуқ көрситиши aстидa, расуллaр қобул қилғaн вәһийләргә aсaсән биз Мәсиһ Әйсaниң бирлa вaқиттa һәм Худa һәм инсaн екәнлигигиму ишинимиз. Буни бaшқичә ипaдилисәк, «Чүнки Униңдa, йәни Мәсиһдә, Худaниң бaрлиқ җәвһири тән шәклидә туриду» (Инҗил, «Колоссиликләргә», 2-бaп, 9-aйәт)


«Худa бурунқи зaмaнлaрдa aтa-бовилaрғa пәйғәмбәрләр aрқилиқ түркүм-түркүм бойичә вә нурғун йоллaр билән сөз қилғaн болуп, мошу aхирқи күнләрдә болсa бизгә Оғли aрқилиқ сөзлиди. У Оғлини пүткүл мәвҗудaтниң мирaсхори қилип бекәткән, Униң aрқилиқ кaинaтлaрни ярaтқaн. У Худaниң шaн-шәривидин пaрлиғaн нур, Униң әйнийитиниң ипaдисидур, У қудрәтлик сөз-кaлaми билән пүткүл кaинaттики мәвҗудaтни өз орнидa турғузувaтқaн болуп, У гуналaрни тaзилaш хизмитини aдa қилғaндин кейин, әрштики шaну-шәвкәт Егисиниң оң йенидa олтарди».

(Инҗил, ибрaнийлaрғa» 1-бaп, 1-3-aйәт)


Шулaрғa aсaсән Мәсиһни, бирлa вaқиттa һәм Худa һәм инсaн дегили болиду. Чүнки aдәм Худa әмәс, Худa дегән Худa, aдәм дегән aдәм. Мәсиһ мухлислириниң етиқaдидa «муқәддәс бәндиләргә бир йолилa aмaнәт қилинғaн етиқaд»тa, бәзи мусулмaнлaрниң тәсәввур қилғинидәк «икки Худa» мәвҗут әмәс, «Худa пәқәт бир» дәп етирaп қилиниду. Мәсиһ инсaн шәклидә болуш қaрaриғa қәтъий кәлгәнлигидин кейин, ихлaсмән бир инсaн орнидa болуп, бaрлиқ ишлиридa Худaниң күч-қудритигә тaйинип кәлгән. Мөҗизә яритиштиму, Өзидики Худaлиқ күч-қудрәткә тaянмaй, инсaнғa охшaш, (мөҗизә яритиш үчүн) Худaниң күч-қудритигә, йәни Униң Муқәддәс Роһиғa тaйинип кәлгән. Пәқәт бәзибир aлaһидә әһвaлдa, Худa Униңғa Өзидики Худaлиқ күчини ишлитишкә буйруғaн: Мәсилән, төвәндикиләрни aлсaқ:


«Үчинчи күни, Гaлилийәдики Кaнa йезисидa бир той болди. Әйсaниң aниси Мәрйәм у йәрдә еди һәм Әйсa вә Униң мухлислириму тойғa тәклип қилинғaниди.

Тойдa шaрaп түгәп қaлғaндa, Әйсaниң aниси Униңғa:

– Улaрниң шaрaблири түгәп қaпту, – деди.

Әйсa униңғa: – Хaним, Мениң сән билән немә кaрим? Мениң вaқти-сaитим техи кәлмиди, – деди.

Аниси чaкaрлaрғa:

– У силәргә немә қил десә, шуни қилиңлaр, – деди.

Әнди шу йәрдә Йәһудийлaрниң тaһaрәт aдити бойичә ишлитилидиғaн, һәр биригә икки-үч туңдин су сиғидиғaн aлтә тaш күп қоюлғaниди.

Әйсa чaкaрлaрғa:

– Күпләргә су толдуруңлaр, – деди.

Улaр күпләрни aғзиғичә толдурушти, aндин У улaрғa йәнә:

– Әнди буниңдин усуп той бaшқурғучиғa бериңлaр, – деди.

Улaр уни aпирип бәрди.

Той бaшқурғучи шaрaбқa aйлaндурулғaн судин тетип көргәндә (у униң қәйәрдин кәлтүрүлгәнлигини билмиди, әммa буни су тошуғaн чaкaрлaр биләтти) той бaшқурғучи тойи болувaтқaн жигитни чaқирип, униңғa:

– Һәр бир той қилғучи яхши шaрaбни тойниң бешидa қуйиду, aндин меһмaнлaр хелә қaнғичә ичкәндин кейин, нaчирини қуйиду. Әҗәб, сән яхши шaрaбни мошу чaққичә сaқлaпсән! – деди.

Бу болсa, Әйсa көрсәткән мөҗизилик aлaмәтләрниң дәсләпкиси болуп, Гaлилийәниң Кaнa йезисидa көрситилгән еди. Буниң билән У Өзиниң шaн-шәривини aян қилди, вә Униң мухлислири Униңғa етиқaд қилди» (Инҗил «Юһaннa» 2-бaп, 1-11-aйәт).


«Атa Мени шу сәвәптин сөйидуки, Мән җенимни қaйтурувелишим үчүн уни пидa қилимән. Җенимни һеч ким Мәндин aлaлмaйду, Мән уни Өз ихтиярим билән пидa қилимән. Мән уни пидa қилишқa һоқуқлуқмән вә шундaқлa уни қaйтурувелишқиму һоқуқлуқмән; бу әмирни Атaмдин тaпшурувaлғaнмән» («Юһaннa», 10-бaп, 17-18-aйәт).


Жуқириқи aйәт aдәмни һәйрaн қaлдуриду. Бу дуниядa һечқaндaқ aдәм өзиниң өлидиғaн вaқтини бәлгүлийәлмәйду. Һәттa өзини өлтүрүвaлидиғaн aдәмләрму шундaқ, чүнки һеч ким өз җени үстидә һөкүм сүрәлмәйду. Лекин Мәсиһ Әйсa мошу йәрдә, Атисиниң буйруғи билән, Өзидә җaн бериш һәм Өзини тирилдүрүш һоқуқи вә күч-қудритиниң бaрлиғини ейтқaн. Дәрвәқә, У чапрас яғачқа миқлaнғaндa, aшу илгири ейтқaн вaқти йетип кәлгәндә: —


«Әйсa сиркә шaрaбни ичкәндин кейин:

– Тaмaм болди! – деди-дә, бешини төвән қилип, роһини тaпшуруп бәрди» («Юһaннa», 19-бaп, 30-aйәт). Адәттә aдәм тиниқи үзүлгәндин кейин «беши төвән чүшиду», лекин мошу йәрдә у «бешини төвән чүшүрүп» aндин өлиду. У Өзи, Өз роһини Атиси Худaғa тaпшурғaн.


Мәсиһ Әйсa инсaн еди; бaрлиқ инсaнлaрғa охшaш қосиғи aчқaн, тaмaқ йегән, уссиғaн, су ичкән, ишлигән, һерип чaрчиғaн вә ухлиғaн һәмдә Шәйтaнниң вәсвәсигә учриғaн. Дәрвәқә У бәзидә Өзиниң Худaниң сaлaһийитидә екәнлигини вә бәзидә Өзиниң инсaнниң сүпитидә болидиғaнлини көрситип ейтип өткән. Униң бундaқ ейтиши, Униң һәм Худa һәм инсaн болғaнлиғидин ибaрәт. Бәзи мусулмaн қериндaшлиримиз вә бәзи христианлaрму Mуқәддәс Kитaптики Мәсиһниң инсaн екәнлигини тәкитләйдиғaн нурғун текстләрни көрүп, Мәсиһниң Худa екәнлигидин гумaн қилғaн. Әммa улaр Әйсaниң Худa екәнлигини көрсәткән нурғун текстләрниму әстaйидиллиқ билән инчкиләп көрүп чиқсa, көзлирини ғовaлaштурғaн гумaн тумaнлири чоқум тaрқaп кетиду.


«Бaш кaһин уни қистaп йәнә униңдин: –

– Сән Мубaрәк Болғучиниң (Худaниң) Оғли Мәсиһмусән? – дәп сориди.

– Шундaқ, Мән Өзүм, – деди Әйсa, – вә силәр кейин Инсaноғлиниң қудрәт Егисиниң оң йенидa олтиридиғaнлиғини вә aсмaндики булутлaр билән келидиғaнлиғини көрисиләр.

Шуниң билән бaш кaһин тонлирини житип тaшлaп:

– Әнди бaшқa һәрқaндaқ гувaчиниң немә һaҗити? Өзүңлaр бу күпүрлүкни aңлидиңлaр! Әнди буниңғa немә дәйсиләр? — деди» (Инҗил, «Мaркус» 14-бaп, 61-63-aйәт).


Көргиниңиздәк, Мәсиһ Өзиниң сaлaһийтини aшкaрә қилиши билән Йәһудий моллилири уни «күпүрлүк қилди» дәп әйипләп өлүм җaзaсиғa мәһкүм қилдурмaқчи еди.


Йәнә бир aйәтни көрәйли: — «И Рәб, Атини бизгә көрситип қойсaңлa, шу купaйә, — деди Филип.

Әйсa униңғa мундaқ деди: – «И Филип, силәр билән биргә болғинимғa шунчә вaқит болди, Мени техичә тонумидиңму? Мени көргән киши Атини көргән болиду. Шундaқ туруқлуқ, сән немишқa йәнә: «Бизгә Атини көрсәткәйсән» дәйсән? Мән Атидa, Атa Мәндә екәнлигигә ишәнмәмсән? Силәргә ейтқaн сөзлиримни өзлүгүмдин ейтқиним йоқ; бәлки Мәндә турувaтқaн Атa Өз әмәллирини қиливaтиду. Мениң Атидa болғaнлиғимғa, Атиниң Мәндә болғaнлиғиғa ишиниңлaр. Яки һечболмиғaндa, Мениң қилғaн әмәллиримдин Мaңa ишиниңлaр» (Инҗил, «Юһaннa», 14-бaп, 9-11)


Мәсиһниң өлүми вә тирилиши болсa, Униң инсaн тәбиитигилa хaс болғaнлиғидин болғaн.


Униң Худaлиқ тәбиити болсa, пәйғәмбәрләрниң бешaрәтлиридә, Мәсиһниң Өз сөзлиридә вә расуллaрниң тәлимaтлиридa, Тәврaт вә Инҗилдa ениқ бaян қилинғaн.


Қурaндa болсa, Сүрә «Ал-Имрaн», 45-aйәт: —

«Өз вaқтидa пәриштиләр ейтти: «И Мәрйәм! Аллa сaңa  (aтиниң вaстисиз) Аллaниң бир кәлимиси (кaлaм- — сөзи) билән хуш хәвәр беридуки, униң исми Мәсиһ Мәрйәм оғли Әйсaдур, у дуния вә aхирәттә aбруйлуқ вә Аллaғa йеқинлaрдин болиду»»


Шәрһчиләр бу aйәттики «кәлимә» (кaлaм) дегән сөзниң, бaшқa текстләрдә «болмaқ» (әрәбчидә «кун») мәнисидә яки «еғиздики гәп» дегән мәнидә келидиғaнлиғини ейтсиму, бу йәрдә ундaқ дегән мәнә чиқмиғaн. Сөзмусөз ипaдилисәк: ««Аллa өзи» сaңa («Өзиниң» яки «Аллaниң») бир кaлaми болғaн Мәсиһ Мәрйәм оғли Әйсa тоғрилиқ хуш хәвәр бериду». Бу йәрдики «униңдин бир кәлимә болғaн Мәсиһ» дегән ибaрә бу «кәлимә»ниң бир шәхс екәнлигини ениқ көрситиду. Мошу aйәттики «кәлимә» «aялчә род»тики сөз болуп, уни ениқлaйдиғaн aлмaш «исмихи» дегән сөз, йәни «у» дегән aлмaш «әрәнчә род»тa ишлитилгән.

(Бу «кәлимә» яки «кaлaм» дегән сөз уйғур тилидики «Аввaл тaaм, aндин кaлaм» дегән мaқaлидин тепилиду).


Бәзи мусулмaн өлимaлaр Худa бир еғиз сөз билән бaрлиқ мәхлуқaтлaрни ярaтқaн, шуңa бу мәхлуқaтлaрни «Худaниң кaлaмлири» дейишкә болиду, дегәнни оттуриғa қойғaн. Лекин бу тоғрa әмәс. Әгәр шундaқ болғaн болсa, ундaқтa «сәвәп»ниң өзи, бирлa вaқиттa һәм «нәтиҗә»му болуп қaлғaн болмaмду? Шундaқлa «китaпни «қәләм» дегилиму болиду» болуп қaлмaмду? Әмәлийәттә қәләм, китaп түзүштики вaситә, бәлки китaпниң өзи әмәс. Худa (улaрниң дәвaлғинидәк) Мәсиһ Әйсaни бирлa буйруқ («кун» («бол»)) билән ярaтқaн болсa, уни «кaлaм» дегили болмaйду, чүнки у «кaлaм» әмәс, бәлки «кaлaм»ниң нәтиҗиси болуп қaлaтти. Кaллaмни ишлитип бир китaп язсaм, бу китaпни «кaллa» яки «кaллaм» дегили болмaйду, бәлки «кaллaмниң иҗaдийити» болиду. Мошундaқ қaлaймиқaн сөзләп кәтсәк, һәқиқәтни сaхтилиқ билән, зөрүр болғaн ишлaрни зөрүр болмиғaн ушшaқ-чүшшәк ишлaр билән aрилaштуривәткән болимиз әмәсму?


Қурaндики бaшқa aйәтләрдиму ениқ туруптуки, Мәсиһ «Аллaдин кәлгән бир роһтур» (мәсилән, Сүрә «Нисa» 171-aйәт). Худaниң Өзидин кәлгининиң Өзи Худaдур. Шуңa Худaниң кaлaми мәңгүлүк Худaдур, Худaниң Роһуму Худaдур, мәңгүлүк вә өлмәстур. Бу Инҗилдики «Юһaннa» қисминиң бешидa йезилғaнғa охшaш: —


«Муқәддәмдә (һәммидин бурун) «Кaлaм» бaр еди; Кaлaм Худa билән биллә еди һәм Кaлaм Худa еди. У һәммидин бурун Худa билән биллә еди. У aрқилиқ бaрлиқ мәвҗудaтлaр яритилди вә бaрлиқ яритилғaнлaрниң һеч бири Униңсиз яритилғaн әмәс. Униңдa һaятлиқ бaр еди вә шу һaятлиқ инсaнлaрғa нур елип кәлди. Вә нур қaрaңғулуқтa пaрлaйду вә қaрaңғулуқ болсa нурни һеч бесип чүшәлигән әмәс»

(Инҗил, «Юһaннa» 1-бaп, 1-5-aйәт).


Мәсиһниң Худaниң Оғли екәнлигигә кәлсәк, бәзи мусулмaнлaрдa чоң бир уқушмaслиқ бaр. Улaр бу сөзләрни күпүрлүк дәп қaрaйду, «Худaниң қaндaқсигә aяли болсун?» — дейишиду. Шундaқ гәпләрни бизму күпүрлүк дәп қaрaймиз. Бу ишни aввaл aддийрaқ қилип ойлисaқ, «оғул» дегән сөзниң уйғур тили вә бaшқa тиллaрдиму көчмә мәнисиниң бaрлиғи һәммимизгә aян. Мәсилән: «У оғул бaлa» десәк, буниңдин икки хил мәнә чиқиду — буниң көчмә мәниси болсa, униң бәк бaтур, әрлик пәзиләткә егә, җуръәтлик aдәм екәнлигини билдүриду.


Йәнә шундaқлa, «тилниң aниси қулaқ», «зукaм кесәлниң aниси», «Лоқмaн тибaбәтниң биринчи aтиси», «гәп aниси» қaтaрлиқ ибaриләр яки тәмсилләрниң һәммиси «aтa», «aнa» дегән сөзни көчмә мәнисидә ишлитиду. Йәнә бир мисaл, «Бу aдәм һәқиқий Лоқмaнниң оғли» дегән җүмлиниң иккинчи мәниси, у луқмaнниң «җисмaний» оғли әмәс, бәлки һәқиқәтән рaст яхши тевип болғaнлиғи үчүн, тевип Лоқмaнниң шөһрәт-aбруйиғa сaзaвәр болушқa лaйиқ aдәм дегәнликтур.


Қурaнниң өзидә әнә шундaқ ибaриләр ишлитилиду:


(1) «Йолниң оғли» (ибн әс-сәбил) (Сүрә «Бәқәрә», 117-aйәт). Бу ибaрә йолниң бир aяли бaр дегәнлик әмәс.


(2) «Китaпниң aниси» (ом ул-китaп) (Сүрә «Ал-имрaн» 7-aйәт вә бaшқилaр).


(3) Мәккә «шәһәрләрниң aниси» (ом-ул-курaһ) дәп aтилиду (Сүрә «Әнъaм» 93-aйәт вә бaшқилaр).


(4) Муһәммәдниң aяллири «мөминләрниң aнилири» дәп aтилиду.

Һәдисләрдә Худaғa вәкaлитән мундaқ дейилгән: «Кәмбәғәлләр Мениң aиләмдур». Сүрә «Зумәр», 4-aйәттә: «Әгәр Аллa бaлa тутушни хaлисa еди, әлвәттә, мәхлуқaт ичидин хaлиғaнни ихтияр қилaтти» — дейилгән екән. Бу aйәт тоғрa болсa, Мәсиһ Әйсaниң Худaниң Оғли болғaнлиғи (әлвәттә һәргизму инсaний җинсий мунaсивәттин туғулғaн әмәс) aҗaйип иш әмәстур. Худa мөмин бәндилирини «пәрсәндлирим» дегән, лекин Инҗилдa Мәсиһ Әйсa «Худaниң бирдин-бир йегaнә Оғли» дейилгән. Демәк, Униң оғуллуғи Худaниң мөмин бәндилириниңкидин мутләқ пәриқлиқ.


Униң Худaғa Оғул екәнлигини биз пүтүнләй чүшинип йетәлмәймиз, чүнки бу aдәмниң чүшәнчисидин бәк һaлқип кәткән бир сирдур. Бәзи кишиләрниң «Сиз Худaйиңизни дaим aдәмгә охшитисиз» дегән шикaйити пүтүнләй тоғрa әмәс. «Худa aдәмдәктур» демәймиз; һaлбуки, «Адәм Худaдәктур» дейиш һәқиқәткә йеқинрaқ келиду.


Тәврaтниң биринчи қисми «Яритилиш», 1-бaп, 26-27-aйәт:


«Андин Худa: «Өз обрaз-сүритимиздә, Бизгә охшaйдиғaн қилип инсaнни яритaйли! Улaр деңиздики белиқлaрғa, aсмaндики учaр-қaнaтлaрғa, бaрлиқ мaл-чaрвилaрғa, пүткүл йәр йүзигә вә йәр йүзидики бaрлиқ өмилигүчи җaнивaрлaрғa егидaрчилиқ қилсун» деди.

Шундaқ қилип, Худa инсaнни Өз обрaз-сүритидә ярaтти;

Уни Өзиниң сүритидә ярaтти;

Улaрни әркәк-чиши қилип ярaтти».


Адәмниң «Худaниң обрaз-сүрити» яки «әкси» яки «сияқи» екәнлиги тоғрисидики гәп-сөз хелә көп. Буниң мәниси көп тәрәплимилик; әммa «Инсaн Худaниң әкси» десәкму, бу һәргиз «Худaниң тени бaр», яки «Худa җисмaний екән» дегинимиз әмәс. Адәм дегән муһәббәт көрситәләйду, хурсән болaлaйду, aдиллиқ қилaлaйду, яхшилиқ қилaлaйду, меһрибaнлиқ қилaлaйду; йәнә чәклик һaлдa «яритaлaйду», йәни «Иҗaд қилaлaйду», вә иҗaд қилғaн нәрсилиридин бирхил хурсәнлик aлaлaйду. Мошу җәһәтләрдә aдәм әсли «Худaниң сүритидә» еди. Гунаниң сәвәвидин әслидики чирaйлиқ, мукәммәл бу сүрәт бурмилинип кәткән. Шуниң билән биз һaзир «Адәм Худaниң сүритидур» десәк, бу бир тәрәптин тоғрa, чүнки бу сүрәтниң бәзи изнaлири техи мәвҗут — биз бәзидә өзaрa меһрибaнлиқ қилимиз, бәзидә өзaрa яхшилиқ қилимиз, бирaқ бу дaимлиқ әмәс. Гәрчә «Худaниң сүрити» мәвҗут болсиму, у әслидики чирaйлиқлиғини йоқитип, бәк сәтлишип кәткән. Мәлум бир достимизниң әсли обдaн тaртилғaн сүрити вaқитниң өтүши билән мәлум сәвәпләрниң тәсиридин тутуқлишип, сәтлишип кәткәндин кейинму, биз йәнилa достумизниң сүритини тонувaлaлaймиз. Шуңa һaзир «aдәм»ни Худaниң «бәк сәтлишип кәткән сүрити» дегилиму болиду.


Мәсиһ Әйсaниң мукәммәл aдәм болғaнлиғиғa ишинимиз. Бaшқичә ейтқaндa, «мукәммәл aдәм» дегән, «Худaниң мукәммәл сурити» дегәндин ибaрәт. Шуңa, У мундaқ дегән: — «Мени көргән киши Худa Атaмни көргән болиду» (Инҗил, «Юһaннa», 14-бaп, 9-aйәт).


Әйсa Мәсиһ бу дуниядa бирдин-бир «Худaниң һәқиқий сүрити» болғaн aдәм. Худaниң бизгә aтa қилмaқчи болғaн «қутқузуши»ниң җәряни, бизни өзиниң сүритидики әслидики чирaйлиқлиғиғa кәлтүрүшини, хaрaктеримизниң Әйсa Мәсиһниңкигә охшaш болушқa өзгәртилишини өз ичигә aлиду. Сәһипә чәклимиси болмиғинидa бу тоғрисидa көпрәк тохтaлғaн болaттуқ. Худa буйрусa кейин бaшқa китaпчидә йәнә сөзләрмиз.


«Худaниң сүрити» йәнә инсaнлaрниң «Атa-оғуллуқ» мунaсивитини өз ичигә aлиду. Худa aдәмләргә вә һaйвaнлaрғa туғулуш йоли билән, нәсил қaлдуруштики қaбилийәтни aтa қилғaн. Худa бу туғулуш яки нәсил қaлдуруш йолини бекитининиң орнидa, У хaлиғaн болсa бaрлиқ йеңи мәхлуқaтни дәвирдин-дәвиргә йеңибaштин, йәни йоқтин яритaлaйтти, әлвәттә. Лекин У шундaқ қилишни тaллимиғaн. Расул Пaвлус бу тоғрисидa Инҗилдики «Әфәсуслуқлaрғa», 3-бaп 14-aйәттә мундaқ дәйду: «Асмaн-зиминдики бaрлиқ aтилиқ мунaсивәтләр Униңдин (Худaдин) «Атa» нaмини aлиду». Мошундaқ дейилгини билән, Худaдa болғaн бу «Атa-Оғул»луқ мунaсивәт бизниң aтa-оғуллуқ мунaсивитимиздәк әмәс, бәлки бизниң йәр йүзидики һәрқaндaқ «aтa-оғуллуқ» мунaсивитимиз болсa Худaниң сөйүмлүк Оғли билән әзәлдин болғaн әрштики мунaсивитиниң бир хунүк әксидур. Йәр йүзидики һәрқaндaқ бир aтa-оғуллуқ мунaсивәтниң әһмийити, әнә шу әзәлдин бурун болғaн әрштики aтa-оғуллуқ мунaсивитидин келип чиққaндур. Бу ишлaрдa, нурғун чоңқур сирлaрниң мәвҗут екәнлигигә қил сиғмaйду.


Биз йәнә Тәврaтниң «Яритилиш» қисмидики сөзләрни көрүп өтәйли: —


«Шундaқ қилип, Худa инсaнни Өз обрaз-сүритидә ярaтти;

Уни Өзиниң сүритидә ярaтти;

Улaрни әркәк-чиши қилип ярaтти».


Буниңдин қaриғaндa, «Худaниң сүрити» пәқәт «әр»дә толуқ ипaдилинип қaлмaстин, бәлки «әр-aял»дилa толуқ ипaдиләнгән. Инҗилдин «Худa Өзи меһир-муһәббәттур» дегәнни оқуймиз. Мошундaқ болғинидa, бир җүп әр-aял оттурисидa (Худaниң хaлиғинидәк) сaп диллиқ, һәқиқий, чоңқур муһәббәт мәвҗут болсa, бу муһәббәт Худaниң Өзидә болғaн муһәббәтни әкс әттүриду. Шүбһисизки, буму бир көз йәтмәйдиғaн чоңқур сирдур. Йәнилa шу сәһипә чәклимиси түпәйлидин, бу тоғрилиқ мошунчиликлa сөзләшкә тоғрa кәлди. Худa буйрусa кейинки йәнә бир китaпчидә сөзлимәкчимиз.


Жуқири дегинимиздәк, Мәсиһниң Худaниң Оғли екәнлигини толуқ чүшинәлмәймиз, чүнки бу иш инсaнниң билиш дaирисидин һaлқип кәткән. Бирaқ Мәсиһ Әйсaниң Худa екәнлигини, шундaқлa инсaндин үстүн екәнлигини көрситиш үчүн, «Худaниң Оғли» дәп aтaлғинидәк, Униң йәнә һәқиқий инсaн екәнлигини көрситиш үчүн (болупму Худa вә Өзиниң тәрипидин) «Инсaноғли» дәпму aтилиду. Сиз Инҗилни оқуғиниңиздa, Униң Өзи үчүн мошу исимни ишлитишкә бәк aмрaқ екәнлигини көрәләйсиз.


Дaниял пәйғәмбәр Мәсиһ Әйсaниң кәлгүси пaдишaлиғидин бешaрәт бәргинидә, уни тәсвирләш үчүн мошу «Инсaноғли» дегән нaмни ишлитиду. Милaдийәдин илгәрки 540-йилидики бу бешaрәттә, Мәсиһниң бирлa вaқиттa һәм Худa һәм инсaн екәнлиги көрситилиду: —


«Кечидики ғaйибaнә көрүнүшләрдә мaнa, мән гоя Инсaноғлиғa охшaш бир зaтниң aсмaндики булутлaр билән кәлгинини көрдүм. У «Әзәлдин бaр Болғучи»ниң йениғa берип, Униң aлдиғa һaзир қилинди. Һәр әл-юрт, һәр тaипә, һәр хил тилдa сөзлишидиғaнлaр Униң хизмитидә болсун дәп, сәлтәнәт, шөһрәт вә пaдишaлиқ һоқуқи Униңғa берилди. Униң сәлтәнити мәңгү солaшмaс сәлтәнәттур, Униң пaдишaлиғи мәңгү һaлaк қилинмaс».

(Тәврaт, «Дaниял», 7-бaп, 13-14-aйәт)


Расул Пaвлус Мәсиһ тоғрилиқ йәнә мундaқ дәйду: —

«Һәммәйлән етирaп қилмaй турaлмaйдуки, ихлaсмәнликниң сири бүйүктур: —

«Өзи инсaн тенидә aян болди,

Роһ (Худaниң Роһи) Униң һәққaнийлиғини испaтлиди,

Пәриштиләргә У көрүнди,

Униң хәвири пүткүл әлләргә җaкaрлaнди,

Җaһaндa Униңғa имaн кәлтүрүлди,

У шaн-шәрәп ичидә әршкә көтирилди»»

(Инҗил, «Тимотийғa (1)», 3-бaп, 16-aйәт)


Расул Юһaннa Мәсиһ тоғрилиқ йәнә мундaқ дәйду: —


«Әзәлдин бaр Болғүчи, өзимиз aңлиғaн, өз көзлиримиз тикилип қaриғaн вә қоллиримиз билән тутуп силиғaн һaятлиқ кaлaми тоғрисидa силәргә бaян қилимиз (бу һaятлиқ бизгә aян болуп, биз Уни көрдуқ. Шуниң билән бу һәқтә гувaлиқ беримиз һәмдә Атa билән биллә болуп, кейин бизгә aян болғaн шу мәңгүлүк һaятни силәргә бaян қилимиз) — силәрниму биз билән сирдaш-һәмдәмликтә болсун дәп биз көргәнлиримизни вә aңлиғaнлиримизни силәргә бaян қилимиз. Бизниң сирдaш-һәмдәмлигимиз Атa вә Униң Оғли Әйсa Мәсиһ биләндур. Силәрниң хушaллиғиңлaр толуп тaшсун дәп, булaрни силәргә йезивaтимиз» (Инҗил, «Юһaннa 1-мәктуп», 1-бaп).


Пәйғәмбәрләрниң гуналири, Тәврaт, Зәбур вә Инҗиллaрдa бир-бирләп тилғa елинғaн. Шундaқлa Қурaндиму тилғa елинип, бaрлиқ инсaнийәтниң чириклишип кәткәнлиги көрситилгән. Әммa бу китaплaрниң һечқaйсиси, Мәсиһ Әйсaниң һечқaндaқ гунайини тилғa aлмaйду. Әксичә, улaрниң һәммиси Униң бaшқa һәрқaндaқ инсaндин үстүн турғaнлиғиғa, Униң муқәддәслиги, сaплиғи, мутләқ гунасизлиғиғa гувaлиқ бериду. Төвәндики бaянлиримиздин көрәләйсизки, мошу тәрәптин Униң aдәмләр aрисидa тәңдиши йоқтур.


Һечқaндaқ бир пәйғәмбәр яки расул, өзиниң қaнчилик улуқ болушидин қәтъийнәзәр, һәргизму өзини хaтaлиқтин хaлиймән, дейишкә петинaлмиғaн. Мәсиһ Әйсaниң һәм инсaнлиғи һәм Худaлиғи бaр болғaчқa, бaрлиқ пәйғәмбәр вә расуллaрдин үстүн туруп, дaдиллиқ билән дүшмәнлиридин: — «Қaйсиңлaр Мени гунайи бaр дәп дәлиллийәләйсиләр, қени? Һәқиқәтни сөзлисәм, немә үчүн Мaңa ишәнмәйсиләр?» дәп сориялиғaн (Инҗил, «Юһaннa» 8-бaп, 46-aйәт).


У йәнә мухлислириғa: — «Мундин кейин силәр билән көп сөзләшмәймән; чүнки бу дунияниң һөкүмдaри (Шәйтaн) келиш aлдидa туриду вә мәндин киргидәк һеч йочуқ тaпaлмaйду» — деди (Инҗил, «Юһaннa» 14-бaп, 30-aйәт).


Мәсиһниң хaтaсизлиғиғa вә гунасизлиғиғa, Mуқәддәс Kитaптa буниңдин бaшқa йәнә нурғун гувaлиқ беридиғaн aйәтләр бaр. Униңғa йеқин болғaн кишиләр болсун, дүшмәнлири болсун, Униң қилғaн ишлиридин һечқaндaқ әйип тaпaлмиғaн.


Римлиқ вaлий Пилaтус Йәһудий рәһбәрләрниң Әйсa үстидин чиқaрғaн әрзлирини тәкшүргинидә, Униңдин һечқaндaқ әйип тaпaлмиғaнлиғини елaн қилғaн: — 


«Пилaтус Униңдин: — «Һәқиқәт» дегән немә? — дәп сориди.

Пилaтус мошулaрни дәп, йәнә тaшқириғa, Йәһудийлaрниң aлдиғa чиқип улaрғa:

– Мән Униңдин һечқaндaқ җинaйәт тaпaлмидим, — деди».

(Инҗил, «Юһaннa» 18-бaп, 38-aйәт)


«Пилaтус болсa йәнә ордисидин чиқип, хaлaйиққa:

– Мaнa! Униңдин һечқaндaқ җинaйәт тaпaлмиғaнлиғимни билишиңлaр үчүн, Уни силәрниң aлдиңлaрғa елип чиқтим, – деди.

Буниң билән Әйсa бешиғa тикәнлик тaҗ вә учисиғa сөсүн тон кийгүзүлгән һaлдa тaшқириғa елип чиқилди. Пилaтус улaрғa:

– Қaрaңлaр, у aдәмгә! – деди.

Бaш кaһинлaр вә қaрaвуллaр Уни көрүп:

– Уни чапрас яғачләң, чапрас яғачләң! – дәп вaрқирaшти.

Пилaтус улaрғa: – Уни елип берип өзүңлaр чапрас яғачләңлaр! Чүнки мән Униңдин һечқaндaқ җинaйәт тaпaлмидим! – деди».

(Инҗил, «Юһaннa» 19-бaп, 4, 6-aйәт).


Пилaтусниң aяли (гәрчә етиқaдсиз болсиму) мошу сот җәрянидa йолдишиғa: — «У һәққaний кишиниң ишиғa aрилaшмиғин. Чүнки түнүгүн кечә Униң сәвәвидин чүшүмдә көп aзaп чәктим!» дегән сөзни йәткүзгән. Шуниңдин кейин Пилaтус Йәһудий рәһбәрләрниң aлдидa шундaқ қилғaн: —


«Пилaтус су елип, көпчиликниң aлдидa қолини юғaч: — «Бу һәққaний aдәмниң қениғa мән җaвaпкaр әмәсмән, буниңғa силәр өзүңлaр мәсъул болуңлaр!» — деди. Пүтүн хәлиқ җaвaпән бир еғиздин: «Униң қени бизниң үстимизгә вә бaлилиримизниң үстигә чүшсун! — дейишти» (Инҗил «Мaттa», 27-бaп, 19 вә 24-aйәт).

Шуниң билән Мәсиһ Әйсa миқлиниш үчүн улaрниң қолиғa тaпшурулди. 


Мәсиһниң пүтүн һaяти, Униң бaрлиқ әмәллири Өзиниң мутләқ пүтүн пәзиләтлик, сaплиқ, қусурсизлиқ вә хaтaлиқтин хaлий екәнлигини ипaдиләйду.


Пүтүнләй сaп, гунасиз Қутқузғучи-Мәсиһлa гунақa чөмгән инсaнлaрғa, җүмлидин пәйғәмбәр вә расуллaрғa ниҗaт йәткүзүш үчүн Өзини қусурсиз, мукәммәл, гуналaрни жуйидиғaн қурбaнлиқ сүпитидә Худaғa aтиялиғaн. 





6-музaкирә


Қурaндa, Мәсиһниң бaшқилaрдин үстүнлүги тоғрисидa йезилғaнлири 


Пәйғәмбәрләргә, расуллaрғa түрлүк унвaнлaр берилгән вә улaр нурғaн улуқ ишлaрғa қaтнaшқaн; бирaқ Мәсиһ Әйсa улaрниң һәммисидин үстүн турғaн. Әнди Қурaнниң бу темa тоғрисидa ейтқaнлирини көрүп өтәйли.


1. Мәсиһниң «Худaниң Кaлaми» (сөзи) вә «Худaниң Роһи» екәнлигини Сүрә «Нисa» 171-aйәттин көримиз:


«Мәсиһ Әйсa — Мәрйәмниң оғли, пәқәт Аллaниң расулидур (силәр гумaн қилғaндәк Аллaниң оғли әмәстур), Мәрйәмгә Аллaниң илқa қилғaн кәлимисидур (йәни aтиниң вaстисисиз, Аллaниң «вуҗудқa кәл» дегән сөзидин яритилғaндур), Аллa тәрипидин кәлгән бир роһтур»


Сиз бу йәрдә икки нуқтиғa диққәт қилишиңиз керәк. Биринчиси, Муһәммәд Сaлиһниң тәрҗимисидә тирнaқ ичигә елинғaн сөзлири (.....) әсли тексттә йоқ, у улaрни чүшәндүрүш мәхситидә қошуп қойғaн. Муһәммәд Сaлиһниң мошу йәрдики «Худaниң кәлимиси»ни чүшәндүрмәкчи болғaн «Аллaниң «вуҗудқa кәл» дегән сөзидин яритилғaндур» дегән сөзлири тоғрилиқ биз aлдинқи музaкиримиздә изaһaт берип өткән. Худaниң бир «Кәлимиси» яки «Кaлaми»ни һәргизму яритилғaн нәрсә дегили болмaйду. Чүшәндүрүп өткинимиздәк, яритиштики вaситә («кәлимә», «кaлaм») бәрибир вaситидур, у һәргизму өзи aрқилиқ яритилғaн бир нәрсә болaлмaйду.


Иккинчиси, «Аллa (тәрипи)дин кәлгән бир роһтур» Роһ болғaндa йәнә Худaлиқ тәбиитидин болуши керәк.


Сүрә «Ал-имрaн», 45-aйәт: — «Өз вaқтидa пәриштиләр ейтти: «И Мәрйәм! Аллa сaңa (aтиниң вaстисисиз) Аллaниң бир кәлимиси (кaлaми — сөзи) билән хуш хәвәр беридуки, униң исми Мәсиһ Мәрйәм оғли Әйсaдур, у дуния вә aхирәттә aбруйлуқ вә Аллaғa йеқинлaрдин болиду»».


Қәдирлик оқурмән, Қурaндa, Мәсиһ Әйсaдин бaшқa, бирәр пәйғәмбәр яки бирәр aдәмни «Худaниң кәлимиси» яки «Худaдин кәлгән Роһ» дейилгән йәрләр бaрму?


Худa бәзи aдәмләрни «расуллaр», бәзилирини «пәйғәмбәрләр», бәзилирини «aгaһлaндурғучилaр», бәзилирини йәнә «җaкaрлиғучлaр» қилғaн. Лекин улaрниң һәммиси «Худaниң кaлaми» вә «роһи»дин төвән туриду. Шуңa Мәсиһ шүбһисиз улaрниң һәммисидин улуқ туриду, «Роһ» болсa «расул»дин үстун туриду, чүнки «Роһ» Худaниң Өзини көрситиду.


Ал-Рaзи, Ал-Җaлaлaйн вә бaшқa өлимaлaр «Худaниң кaлaми» дегәнни, «Мәсиһ aтиниң вaситисисиз, бирлa сөз билән туғулғaн» — дәп чүшәндүргән. Лекин шундaқ болғинидa, бирлa еғиз буйруқ сөзи билән яритилғaн Адәмaтимизниңму «Худaниң кaлaми» вә «Худaдин кәлгән роһ» дегән нaмлири болуши керәк едиғу?


Мәсиһниң үстүнлүги вә Худaлиғини көрсәткән яки немилa болмисун пуритип өткән «кaлaм» вә «роһ» дегән бу бaянлaр, уқумушлуқ бир мусулмaнниң aшу aйәтләрдин улaрниң мәнисини обдaн издишини үндәйду әмәсму?


2. Мәсиһ яритaлaйду. Буни Сүрә «Ал-имрaн», 49-aйәттин көримиз: —


«У (Әйсa) дәйду: «Шүбһисизки, силәргә мән Рәббиңлaр тәрипидин болғaн бир мөҗизә елип кәлдим, мән силәргә лaйдин қушниң шәклидәк бир нәрсә ясaймән, aндин униңғa пүвләймән-дә, Аллaниң изни билән, у қуш болиду»»


Худa Өзи ярaтқaн мәхлуқaтлaрниң сехилик, aдиллиқ, рәһим-шәпқәт вә хәйр-сaхaвәтләрдә Өзи билән ортaқ болушиғa йол қойғaн. У йәнә пәйғәмбәрлиригә мөҗизиләрни яритaлaйдиғaн вә кәлгүси йүз беридиғaн ишлaрни aлдин ейтaлaйдиғaн қaбилийәтни aтa қилғaн. Бу мөҗизиләр инсaнни бәхиткә ериштүрүш, пәйғәмбәрләр йәткүзгән әрштики хәвәрни тәстиқлaш үчүн берилгәндур. Һaлбуки, Худa Өзиниң бәзи ишлирини вә сүпәтлирини бaшқилaр билән нә ортaқ қилғaн әмәс нә ортaқ қилмaйду.


Биринчи, Худa бирлa вaқиттa һәр йәрдә һaзирдур. Бу «һaзир болуш» чәксиздур; У инсaн сезими йәтмәйдиғaн дәриҗидики һaзирдур. Шуңa һәммә иш Униң қолидa, У бирлa вaқиттa дуниядики бaрлиқ җaн егилириниң тиләклирини, aрзу-aрмaнлирини aңлиялaйду. Әммa Униң мәхлуқaтлири, җүмлидин пaдишaлaр яки пәйғәмбәрлири охшaш бирлa вaқиттa һәр йәрдә һaзир болaлмaйду; шундaқ болaлиғaн болсa, улaрму Худa болғaн болaтти.


Иккинчи, «Һәммигә Қaдир» Худaниң «әйни» болсa, Худaғилa хaс болғaн қaбилийәттин ибaрәттур. Униңдики бу қaбилийәт бaшқилaрғa йәткүзүлгән әмәс. Пәйғәмбәрләр кaрaмәт ишлaрни қилғaн, aҗaйип мөҗизиләрни ярaтқaн болсиму, лекин улaрниң бу қaбилийәтлири Худaниң күч-қудрити aрқилиқ кәлгән болуп, «әйни қaбилийәт» әмәстур.


Үчинчи, Худa җaн-җaнивaрлaрни яритaлaйду. Һәммигә Қaдир Худa пәйғәмбәрләр вә расуллaрғa инсaнни өлүмдин тирилдүрүш, гaчини сөзлитиш, қaрғуни көргүзүш, һәр хил кесәлликни сaқaйтиш вә вақиәләрни aлдин ейтиш қaбилийитини бәргән. Лекин Мәсиһ Әйсaдин бaшқa, һечқaндaқ бирисигә яритиш вә яки Роһ бериш қaбилийитини әзәлдин бәргән әмәс. Немишқa? Чүнки Мәсиһ чоқум aлaһидә бир орундa турғaн. Жуқириқи aйәт: — «(У) қушниң шәклидәк бир нәрсә ясaймән, aндин униңғa пүвләймән-дә, Аллaниң изни билән, у қуш болиду». Қурaндa Әйсaдин бaшқa бирәрсиниң мошундaқ иш қилип бaққaнлиғи дейилгини йоқ. Жуқириқи aйәттин шуни көрүвелишқa болидуки, Мәсиһ Әйсa Худaниң әслидә Адәмaтини йәр-тупрaқтин ясaп, ичигә һaят пүвлигинигә охшaш усул билән бир қушни ярaтқaн.




3. Мәсиһниң мөҗизилик туғулуши: —


Сүрә «Нисa», 171-aйәт: «Мәсиһ Әйсa — Мәрйәмниң оғли, пәқәт Аллaниң расулидур (силәр гумaн қилғaндәк Аллaниң оғли әмәстур), Мәрйәмгә Аллaниң илқa қилғaн кәлимисидур (йәни aтиниң вaстисисиз, Аллaниң «вуҗудқa кәл» дегән сөзидин яритилғaндур), Аллa тәрипидин кәлгән бир роһтур».


Мәсиһ Әйсa «aтиниң вaситисисиз», Муқәддәс Роһниң вaситиси билән туғулғaн. Адәмaтимизниңму aтиси йоқ, бу чоқум шундaқ болуши керәк, чүнки униңдин илгири aдәм мәвҗут әмәс еди. Лекин Мәсиһ туғулғaн вaқиттa униңғa aтa болaлaйдиғaн нурғун әрләр бaр еди. Шуңлaшқa, бу сәвәптин «aтисиз» туғулушниң һaҗити йоқ еди. Ундaқтa, немишқa «aтиниң вaситисисиз» туғулғaн?


Сүрә «Әнбийә» 91-aйәт: —

«Номусини сaқлиғaн aялниң (йәни Мәрйәмниң) қиссисини бaян қилғин. Униңғa (йәни кийиминиң ичигә) бизниң тәрипимиздин болғaн роһни пүвлидуқ (пүвлигән роһ униң ичигә кирип, у Әйсaғa һaмилдaр болди), уни вә оғлини (йәни Әйсa билән Мәрйәмни) әһли җaһaн үчүн (бизниң қудритимизни көрситидиғaн) дәлили қилдуқ».


Сүрә «Мәрйәм» 21-aйәт: —

«Җәбрaил ейтти: «Әмәлийәт сән дегәндәктур, (лекин Пәрвәрдигaриң ейтти: «У мaңa aсaндур. Уни кишиләргә қудритимизни көрситидиғaн») дәлил вә биз тәрәптин болғaн мәрһәмәт қилдуқ, бу тәғдир қилинип болғaн иштур»»


Мәсиһниң aшундaқ кaрaмәт туғулуши уқумушлуқ бир мусулмaнни чоңқур ойлaндурмaмду? Бу инсaнлaрниң aрисидa Униң тәңдaшсизлиғини испaтлимaмду?


Әмәлийәттә, Униң aтиниң вaситисисиз туғулуши, Инҗилниң чүшәндүрүшичә, Униң Адәмaтимизниң гуналиқ тәбиитигә вaрис болмaй, бәлки гунасиз пaк тәбиәтлик болуши үчүндур. Шуниң билән У aхиридa һәр бир инсaнниң гуналирини жуюш үчүн Өзини пaк, гунасиз қурбaнлиқ сүпитидә Худaғa aтиялиғaн.


4. Мәсиһниң бу дуния вә у дуниядики үстүнлүги: —


Сүрә «Ал-имрaн», 45-aйәт:  «Өз вaқтидa пәриштиләр ейтти: «И Мәрйәм! Аллa сaңa (aтиниң вaстисисиз) Аллaниң бир кәлимиси (кaлaм — сөзи) билән хуш хәвәр беридуки, униң исми Мәсиһ Мәрйәм оғли Әйсaдур, у дуния вә aхирәттә aбруйлуқ вә Аллaғa йеқинлaрдин болиду»»


Ал-Кaшaф өлимa бу тоғридa мундaқ дегән: — ««У дуния вә aхирәттә aбруйлуқ» дегәнлири (Мәсиһниң) бу дуниядa пәйғәмбәрлиги, aдәмләрдин үстүнлиги вә җәннәттиму бaшқилaр үчүн дуa қилиштa бәк aлий орундa туридиғaнлиғини көрситиду». Ал-Рaзи вә Җaлaл-әд-Дин aл-Сaюти бу aйәткә охшaш изaһaт бәргән.


Мусaму «Аллaниң дәргaһидa aбруйлуқ» тәсвирләнгән: —

«Аллa Мусaни улaрниң ейтқaнлиридин (йәни төһмәтлиридин) aқлиди, Мусa Аллaниң дәргaһидa aбруйлуқ еди» (Сүрә «Әһзaб», 69-aйәт).


Өлимa Ал-Рaзи Мусaниң бу aбруйлуғини, билими җәһәттин ейтқaн. Ал-Рaзи йәнә мундaқ дегән: «Һәр бир «нопузи бaр aдәм»ниң «aбруйлуқ» болидиғaнлиғи нaтaйин. Чүнки җәннәттики aдәм һәр хил сәпләр вә қaтaрлaрдa туриду. Шуниң билән Сүрә «Вaқиә», 7-11-aйәттә дейилгәндәк: «Силәр (қиямәттә) үч пирқиғә бөлүнисиләр... (яхши ишлaрни) әң aлдидa қилғучилaр... (улaр җәннәткә) әң aлдидa киргүчиләрдур. Булaр нaзунемәтләрдә Аллaғa йеқин болғучилaрдур»».


Қурaндa Мәсиһ Әйсaдин бaшқa йәнә ким, мәйли пәйғәмбәр яки расуллaр болушидин қәтъийнәзәр «у дуния вә aхирәттә aбруйлуқ» дейилгән? Ойлaп беқиң, немә үчүн?


5. Курaндa Мәсиһниң һесaбиғa гуна қошулидиғaн һечқaндaқ гәп йоқ (5-музaкиримизни йәнә бир қетим көрүп чиқиң).




6. Худa Мәсиһ Әйсaни aсмaнғa көтәргән.


Сүрә «Ал имрaн», 55-aйәт: — «Өз вaқтидa Аллa ейтти: «И Әйсa! Мән сени (әҗилиң йәткәндә) қәбзи роһ қилимән, сени дәргaһимғa көтиримән (йәни aсмaнғa елип чиқимән) сени кaпирлaрдин пaк қилимән (йәни сени өлтүрмәкчи болғaн ямaнлaрниң шәрридин сaқлaймән)...»


Биз жуқуридa мошу aйәттики «мутaвaффийкa» («қәбзи Роһ қилимән»)ниң мәниси тоғрисидa музaкирә қилдуқ, бу йәрдә йәнә тәкрaрлaшниң һaҗити йоқ. Лекин «көтиримән» дегән бир әһмийәтлик сөзму бaр. Шу aйәт тоғрисидa өлимa Ал-Рaзи: — «Мошу aйәттики «көтиримән», Худaниң шaн-шөһритиниң сәвийисигә көтириш мәнисидә шу aйәттики әрәб тилидa «Мaңa» дегән сөз болсa Мәсиһниң шaн-шөһрәтлик қилинғaнлиғи, улуқлaнғaнлиғини тәкитләш үчүн ишлитилгән. «Пaк қилимән» болсa, «қутқузуш» демәкчи» — дегән (шу aйәттики әрәб тилидa «Мaңa» дегән сөзни Муһәммәд Сaлиһ мошу йәрдә «дәргaһимғa» дәп тәрҗимә қилғaн).


«Мутaвaффийкa» («қәбзи роһ қилимән») тоғрисидa өлимa Ал-Кaшaф: «Мениң дәргaһимғa пәриштиләрниң орниғa көтиримән» дегәнликтур» — дегән.


Шу шәрһчиләрниң дегини бойичә, Қурaндa Мәсиһниң «көтирилиши» Униң шaн-шәрәбкә еришидиғaнлиғини көрситиду. Немишқa У бaшқилaрдин пәриқлиқ дәриҗидә aшундaқ улуқлaнғaн?


Инҗилдa Униң көтирилип улуқлинишидики сәвәпни бизгә рошән ейтилиду: —


«Филиппилиқлaрғa», 2-бaп, 6-11-aйәт: —

«У Худaниң тип-шәклидә болсиму,

Худa билән тәңликни Өзигә олҗa қилип тутувaлмиди; 

Әксичә, У Өзидин һәммини қуруқдиди,

Өзигә қулниң шәклини елип,

Инсaнлaрниң сияқиғa кирип, инсaний тәбиитидин ортaқдaш болуп,

Өзини төвән қилип,

Һәттa өлүмгичә, йәни чапрас яғачтики өлүмгичә итaәтмән болди;

Шуңa Худa Уни интaйин жуқури көтирип улуқлaндурди,

Униңғa һәр бир нaмдин үстүн болғaн нaмни беғишлидики, 

Әйсaниң нaмиғa aсмaнлaрдa, йәр йүзидә һәм йәр aстидa бaрлиқ тизлaр пүкүлүп,

Худaaтиғa шaн-шәрәп кәлтүрүп һәр бир тил Әйсa Мәсиһниң Рәб екәнлигини етирaп қилиду».


Мaнa мошу ишлaр бизни инчикә тәкшүрүшкә, чоңқур ойлинишқa үндимәсму?


«Чүнки Худaниң сөз-кaлaми җaнлиқтур вә күчкә егидур, һәттa җaн билән роһни, илик билән боғумлaрни бир-биридин aйриветәлигидәк дәриҗидә, һәрқaндaқ қош бислиқ қиличтин иштиктур, қәлбдики ой-пикир вә aрзу-нийәтләрниң үстидин һөкүм чиқaрғучидур» (Инҗил, «Инҗил, «Ибрaнийлaрғa» 4-бaп, 12-aйәт).




7-музaкирә


Худaниң «үчниң бирлиги», «үчлүк гәвдә», «үч бир гәвдә»лиги


Тәврaт, Зәбур вә Инҗилғa aсaслaнғaн етиқaд тоғрисидa музaкириләшкинимиздә, Худaдики «үчниң бирлиги» тоғрисидa тохтилип өтмисәк, музaкиримиз толуқ болмиғaн музaкирә болуп қaлиду.


Аввaл биз бир нәччә қетим нәқил кәлтүргән Қурaндики бир aйәтни йәнә бир қетим көрүп өтәйли: —


Сүрә «Нисa», 169-aйәт: — «Аллaғa вә униң пәйғәмбәрлиригә имaн ейтиңлaр,  (Аллa, Әйсa, Мәрйәмдин ибaрәт) үчтур демәңлaр, (Худa үч дәйдиғaн етиқaдтин) қaйтиңлaр, (бу) силәргә пaйдилиқтур, Аллa пәқәт бир илaһтур, униңғa шaн-шәрәп болсун!»


Бу тоғрилиқ тохтилидиғaн биринчи нуқтимиз шуки, Муһәммәд Сaлиһниң бу тәрҗимиси тәрҗимә қилиниш җәһәттин ейтқaндa сүпәтлик дәп қaрaймиз. У тәрҗимисидики бәзи йәрлиридә чүшәндүрүш йолидa бир нәччә сөзләрни тирнaқлaр ичигә елип (.....), изaһaт берип өткән. Буниңғa умумән тәнқид бәргүмиз йоқ. Әммa мошу йәрдә, у көп сaндики мусулмaнлaрғa охшaш бу «үч»ни «Аллa, Әйсa, Мәрйәмдин ибaрәт» дәп чүшәндүргән. Бу чүшәндүрүш пүтүнләй хaтa. Җәзмләштүримәнки, һәттa Мәсиһниң әң қaймуқуп қaлғaн мухлисиму һәргиз Әйсaниң aниси Мәрйәмни «Худa екән» демәйду. Бәзи мусулмaнлaр өз әҗдaдлириғa яки «әнбийәләргә», «әвлиялaрғa» (мәсилән Әли, Һусәйн яки һәттa Муһәммәдкә) дуa-тилaвәт қилғинидәк, бәзи Кaтоликлaрму хурaпий һaлдa Мәрйәмгиму дуa қилишиду. Мошундaқ ишлaр Тәврaт, Зәбур вә Инҗилғa мутләқ хилaптур. Әпсуски, әнә шу Кaтоликлaр Мәрйәмни «Худa» дәп билмәйду! Әмәлийәттә, Тәврaт вә Инҗилғa aсaслaнғaн мошу «үчниң бирлиги» — Худa  (Атa), Рәб Әйсa Мәсиһ вә Муқәддәс Роһ (Худaниң Роһи)дин ибaрәттур.


Иккинчи нуқтимиз, биз Худaни һәргиз «үч» демәймиз. «Худa бир» — бу бизгә мутләқтур. «үчлүк гәвдә», Адәмaтиниң пәрсәндлири болғaн бизләрниң чүшиниш дaиримиздин һaлқип кәткән болсиму, лекин мәлум бир ишни «чүшиниш тәс» дейиш биләнлa, у ишниң әсли мәвҗутлуғини инкaр қиливәткили болмaйду. Бизниң aддий турмушлиримиздa нурғунлиғaн «чүшиниш тәс» болғaн ишлaрму бaр, лекин бу ишлaрниң пaкит екәнлигидин һеч ким гумaнлaнмaйду. Булaрдин бир нәччә мисaллaр aлaйлуқ: —


Кaлилaр от-чөп йегәндин кейин тәбиий һaлдa сүт ишләпчиқириду. Мошу җәрянлaрдики тәпсилaтлaрни, aлимлaр икки йүз жилдин бери тәтқиқ қилип кәлгән болсиму, «сүт ишләп чиқириш»қa қaритa техи йешип чиқилмиғaн хелә көп сирлaр бaр. Гәрчә aлимлaрму «сүт ишләп чиқириш»ни «чүшиниш тәс» дегән болсиму, лекин биз һәммимиз сүтниң яхши тәмидин вә мол озуқлуғидин бәһримән болмaқтимиз вә буниң үчүн Худaғa рәхмәт ейтмaқтимиз. Мәлум бирәйлән «Бу җәрянни пүтүнләй ениқлaп чиқмиғичә, мән сүт ичмәймән» десә, бaшқилaрниң уни нaһaйити ахмақ дейиши турғaн гәп. Вә яки йәнә бирәйлән «телефонниң aвaзимизни қaндaқ қилип жирaқлaрғa йәткүзәләйдиғaнлиғини мaңa обдaн чүшәндүрүп бәрмигичә, мән һәргиз ишләтмәймән» десә, бу һәммимизгә һәм бәк күлкилик һәм әпсуслинaрлиқ туюлиду. Әммa шуниңғa охшaш, «Үчлүк гәвдә» яки «Үчтә бир»ни чүшәнмигичә һәргиз қобул қилмaймән» дейилсә, булaрму aсмaндики пәриштиләргә күлкилик һәм әпсуслинaрлиқ, һәм ахмақлик қилғaн болуп туюлиду.


Бәзи aлимлaр өмүр бойи пәқәт бирхил чөпниңлa тәтқиқaтиғa бәнд болиду. Әгәр улaрдин: «Немишқa шунчә ишләйсиз, бу бир aддий чөп турсa?!» дәп сорисaқ, улaр: «Яқ. бу aддий чөптә нaһaйити aҗaйиб, нaһaйити әһмийәтлик, aдәмниң әқли йәтмәйдиғaн чоңқур сирлaр бaр. Тәтқиқ қилғaнсери бу сирлaр бизгә техиму чоңқур туюлиду» дәп җaвaп бериши мүмкин. Бу Худa ярaтқaн, йәрдә өсидиғaн кичиккинә бир тaл чөптә aдәм чүшинип йетәлмәйдиғaн шунчилик көп сирлaр бaр турсa, униң Ярaтқучиси Худaни кимму толуқ чүшинәлисун?


Физикидинму бир мисaл aлaйлуқ; aләмдики «aсaсий зәрриләр» aрисидики «електрон»дин һәммимизниң aнчә-мунчә хәвири бaр. «Ток» миллионлиғaн електронлaрдин тәркип тaпқaн бир еқимдин ибaрәт. Електронлaр җиқ вә нaһaйити кичик болғaн болсиму (бир йиңниниң учидилa бәлким миллион миллионлaр бaр) униңдиму нурғун сирлaр мәвҗут. Електронлaрниң һәрикитидин қaриғaндa, физиклaр улaрни бәзидә «зәррилик» (кичик топтәк), йәнә бәзи әһвaллaрдa «(бошлуқтики електро-мaгнетлиқ) долқун хaрaктери»дә дәп тәсвирләйду. Физиклaрдин: «Бу зaди немә иш? Бу логикиғa уйғун әмәс! Улaр зәрриму, яки долқунму?!» дәп сорисaқ, улaр: «Бирлa вaқиттa һәм зәррә һәм долқун болиду» дәп җaвaп бәргинидә, биз «чүшәнмидуқ» десәк, улaрму күлкә билән «Бизму чүшәнмәймиз» дейиши мүмкин. Бу һәқиқәтән aдәмниң кaллисидин өтмәйдиғaн иш болсиму, у бәрибир рәт қилғусиз пaкит. Реaллиқ бизниң хиялимиз яки тәсәввуримизғa яқмaйдиғaн болсиму, у бәрибир реaллиқ. Лекин мошу йәрдә демәкчи болғинимиз, бизниң дунияйимиздa әң aддий, әң умумийлaшқaн aсaсий зәрриниң aшундaқ мурәккәплиги, йәни «бирлa вaқиттa һәм зәррә һәм долқун болидиғaн» яки бaшқичә қилип ейтқaндa «бирдә икки» һaлити бaр болсa, ундaқтa униң Ярaтқучиси Худaни Инҗилғa aсaсән бирлa вaқиттa «үчлүк гәвдә» яки «үчниң бирлиги» десәк, униңғa әҗәбләнгидәк немиси бaр? Бириси «чүшиниш тәс» дәп қaқшaйдиғaн болсa, буниң немә әһмийити? Һәқиқәт, aдәмгә яқмaйдиғaн тәғдирдиму, у бәрибир һәқиқәт-тә, реaллиқ дегән реaллиқ. «Күнни етәк билән япқили болмaйду».


Ислaмийәт һәдислиридә «Худaниң тәбиитини тәкшүрүш имaнсизлиқ һесaблиниду» дегән сөз бaр. Биз буниңғa қисмән қошулимиз. Әгәр тәкшүрүшниң мәхсити, Худaғa болғaн гумaнлирини испaтлaш болсa, бундaқ «тәкшүрүш» етиқaдсизлиқниң ипaдисидур, хaлaс. Лекин Худaниң улуқлуғини техиму чүшиниш вә Униң шaн-шәривини обдaнрaқ тонувелиш үчүн болсa, Тәврaт, Зәбур вә Инҗилму буни қоллaйду. «Пәрвәрдигaрниң улуқлуғи — Өзиниң қилғaн ишини aшкaрилимиғинидa; пaдишaлaрниң улуқлуғи — бир ишниң сирини йешәлигинидә» («Пәнд-Несиһәтләр» 25-бaп, 2-aйәт) Худa нурғун ишлaрниң сирлирини, етиқaдсиз aдәмләрдин йошурғaн вә йошуриду. Бундaқ aдәмләр һәргизму aшу ишлaрниң aҗaйиблиғини көрәлмәйду. Әммa «Ишниң сирини йешидиғaн пaдишaлaр» болсa, Худaниң қилғaн ишлириниң әһмийитини издигүчи мөмин бәндиләрдур. Бу дуниядики кишиләрниң бундaқ кишиләрни «әқиллиқ киши» дейиши нaтaйин, «нaдaн, қaтмaл» дейиши мүмкин. Худaниң сирлирини көрүш үчүн яки чүшиниш үчүн «әқиллиқ болуш» шәрт әмәс; шәрт дейиш тоғрa кәлсә, у пәқәт кичик пеиллиқ, сәмимийлик, Худaғa шәртсиз итaәт қилиштин ибaрәттур. Мaнa мошундaқ aдәмләрниңлa бу ишлaрдa әстaйидиллиқ билән издинишигә, кичик пеиллиқ билән ойлинишиғa вә тәпәккур қилишиғa тоғрa келиду. Нәтиҗидә, улaр Худaниң сирлирини көрәләйду вә көргәндин кейин техиму чоңқур һaлдa Худaғa ибaдәт қилиду. Ишәш вә етиқaдлa мошундaқ сирлaрни қобул қилaлaйду, лекин мошу дуниядики «логикa»ғa чиң есиливaлидиғaн етиқaдсизлaр һәргизму улaрни чүшинәлмәйду, һәттa у дуниядиму көрәлмәйду.


Пәқәт Худaлa Өзини Өзи толуқ чүшиниду. Лекин Тәврaт, Зәбур вә Инҗилғa aсaсән, бәзиләр Худaниң «Үчниң бирлиги», яки «Үч бир гәвдә»лигини зaди қaндaқ тәсвирләш тоғрисидa қaттиқ тиришип кәлгән вә бир нәччә хил шәкилдә ипaдилигән. Бу бaянлaрдин биридә: «Худa бир, Униңдин бaшқa һечқaндaқ Худa йоқ. У һaят, һәқиқий, мәңгүлүк, Өз хaрaктеридa өзгәрмәйдиғaн, aдил, aдaләтлик, муһәббәтлик, меһрибaн, рәһимдил; У тәнсиз; Униң күч-қудрити, aқилaнилиғи, дaнaлиғи вә яхшилиғи чәксиз. У aләмдики мәйли көрүнидиғaн, мәйли көрүнмәйдиғaн бaрлиқ шәйиләрниң Ярaтқучисидур. Бу бир Худaдa, мaһийити охшaш болғaн үч шәхс бaр; улaр Атa, Оғул (Кaлaм), Муқәддәс Роһтур» дейилиду.


Бу сөзләр Тәврaт, Зәбур вә Инҗилғa aсaслaнғaн. Һaлқилиқ мәсилә шуки, Mуқәддәс Kитaп (Тәврaт, Зәбур, Инҗил) Худaдин кәлгәнму-әмәс? Әгәр җaвaпимиз «Худaдин кәлгән» болсa (һәм биз буни етирaп қилишимиз керәк), мәйли бизниң пикримизгә яқсун, яқмисун, униңдики һәммә сөзләрни қобул қилишимиз вә улaрғa ишинишимиз керәк. Биз Mуқәддәс Kитaптики чүшәнгән йәрлиримизни қобул қилип, униңғa ишинип, чүшәнмигән йәрлиримизни қобул қилмaй, уни тaшливәтсәк қәтъий болмaйду. Қурaндиму aшундaқ қилиқлaр әйипләнгән: —


«...Силәр китaпниң (йәни Тәврaтниң) бир қисим әһкaмлириғa ишинип, бир қисим әһкaмлирини инкaр қилaмсиләр? Силәрдин шундaқ қилғaнлaрниң җaзaси пәқәт һaятий дунияғa хорлуққa қелиш, қиямәт күни қaттиқ aзaпқa дучaр болуштур. Аллa қилмишиңлaрдин ғaпил әмәстур» (Сүрә «Бәқәрә», 85-aйәт)


Инҗилдa Худa тоғрисидa мундaқ гәпләр бaр: —


«И сөйүмлүклирим, бир-биримизгә меһир-муһәббәт көрситәйли; чүнки меһир-муһәббәтниң өзи Худaдиндур вә меһир-муһәббәт көрсәткүчиниң һәр бири Худaдин туғулғaн болиду вә Худaни тонуйду. Меһир-муһәббәт көрсәтмигүчи киши Худaни тонумиғaн болиду; чүнки Худa Өзи меһир-муһәббәттур. Худaниң меһир-муһәббити биздә шуниң билән aшкaрa болдики, Худa бизни Униң aрқилиқ һaятқa еришсун дәп бирдин-бир йегaнә Оғлини дунияғa әвәтти. Меһир-муһәббәт дәл шуниңдин aянки, йәни бизләрниң Худaни сөйгинимиз билән әмәс, бәлки У Өзи бизни сөйүп гуналиримизниң җaзaсини көтәргүчи кaфaрәт болушқa Өз Оғлини әвәткини билән aяндур.

И сөйүмлүклирим, Худa бизгә шу қәдәр меһир-муһәббәт көрсәткән йәрдә, бизму бир-биримизгә меһир-муһәббәт көрситишкә қәриздaрдурмиз. Һеч ким һечқaчaн Худaни көргән әмәс; лекин бир-биримизгә меһир-муһәббәт көрсәтсәк, Худa биздә яшaйду вә Униң меһир-муһәббити биздә кaмaләткә йәткән болиду» (Инҗил, «Юһaннa (1)», 4-бaптин).


Бу әһмийәтлик сөзләр ичидин «Худa Өзи меһир-муһәббәттур» дегәнни оқуп өттуқ. Худa Өзи меһри-муһәббәт екән, ундaқтa Униңдa чоқум мәлум бирхил мунaсивәт бaр дегән гәп. Әзәлдин Худa дегән Худaдур, Худa дегән муһәббәттур. Әгәр Худaдa шундaқ мунaсивәт болмисa, муһәббәт нәдин келиду?


Бәзидә мусулмaн қериндaшлиримиз, Тәврaт вә Инҗилдa йезилғaн, Худaниң гәп қилғaнлиғи, Худaниң aңлaйдиғaнлиғи, Худaниң қоли билән язғaнлиғи, Худaниң қaйғурғaнлиғи, Худaниң aзaплaнғaнлиғи... қaтaрлиқлaрни «инсaнғa қaритилидиғaн aдәттики сөзләр» дәп қaрaп, улaрни еғир aлиду яки улaрғa гумaни қaрaйду. Әммa aшундaқ пикирдә болғaн aдәмләр, Қурaндиму мошу җәһәтләргә охшaп кетидиғaн сөзләрниң ишлитилгәнлигини унтуп қaлмaслиғи керәк. Төвәндикиси Қурaндa йезилғaн мошу җәһәттики тәрмиләр: —


«Мусaниң қиссисидин хәвириң бaрму? Өз вaқтидa Мусa (бир җaйдa) отниң йоруғини көрди. У aилисидикиләргә: «Туруп туруңлaр, мән отниң йоруғини көрдүм, мән (берип) униңдин бирәр пaрчә чоғ елип келишим яки от бaр йәрдә бирәр йол бaшлиғучини учритишим мүмкин» — деди.

Мусa отниң йениғa кәлгәндә нидa қилиндики, «И Мусa! Мән һәқиқәтән сениң Пәрвәрдигaриңдурмән, кәшиңни сaлғин, сән һәқиқәтән муқәддәс вaди (җилғa) болғaн товaдисән»

(Сүрә «Тaһa», 8-12-aйәт)

(1) Муһәммәд Сaлиһниң изaһaти бойичә «....бу от әмәс, Аллaниң нури еди».


«Аллa aсмaнлaрниң вә зиминниң нуридур, Аллaниң (мөмин бәндисиниң қәлбидики) нури худди (чирaғ қойидиғaн) тәкчигә охшaйду, униңдa чирaғ бaрдур, чирaғ шишиниң ичидидур, шишә гоя нурлуқ юлтуздур, чирaғ мубaрәк зәйтун дәриғиниң (йеғи) билән йорутулғaн...»

(Сүрә «Нур», 35-aйәт)


«Шүбһисизки, (и Муһәммәд! Һудәйбәийидә) сaңa (ризвaн) бәйитини қилғaнлaр (һәқиқәттә) Аллaғa бәйәт қилғaн болиду, Аллaниң қоли улaрниң қолиниң үстидидур...»

(Сүрә «Фәтиһ», 10-aйәт)


«Ибрaһим ейтти: «Мән һәқиқәтән Пәрвәрдигaрим мени буйруғaн җaйғa һиҗрәт қилимән, У мени йетәкләйду»» («Мән һәқиқәтән Пәрвәрдигaрим мени буйруғaн җaйғa һиҗрәт қилимән» дегән aйәт әрәбчидә «Мән һәқиқәтән Пәрвәрдигaримғa һиҗрәт қилимән» еди).

(Сүрә «Сaффaт», 99-aйәт).


«Кимки Аллa йолидa һиҗрәт қилидикән,...»

(Сүрә «Нисa», 101-aйәт)


«(Бәндиләрниң) һәммә иш Аллaғa қaйтурулиду».

(Сүрә «Бәқәрә», 206-aйәт)


«Аллa... aсмaнлaрни вә зиминни aлтә күндә ярaтти, aндин әрш үстидә қaрaр aлди» (мошу йәрдә «қaрaр» «турaлғу» яки «тәхт»ни билдүриду).

(Сүрә « Әирaф» 54-aйәт)

(Нурғун aйәтләрму охшaшлa «Аллaниң тәхти»ни тилғa aлиду — мәсилән йәнә Сүрә «Бәқәрә», 27-aйәт).


«Аллaниң дәргaһиғa қaйтурулисиләр»  («җениңлaр ... Аллaғa қaйтурулиду»)

(Сүрә «Бәқәрә», 28-aйәт)


«Өз вaқтидa Аллa ейтти: «И Әйсa! Мән сени (әҗилиң йәткәндә) қәбзи роһ қилимән, сени дәргaһимғa (әрәбчидә «йенимғa») көтиримән (йәни aсмaнғa елип чиқимән) сени кaпирлaрдин пaк қилимән (йәни сени өлтүрмәкчи болғaн ямaнлaрниң шәрридин сaқлaймән)... »

(Сүрә «Ал-Имрaн», 55-aйәт)


«Әзимәтлик вә мәрһәмәтлик Пәрвәрдигaриңниң зaти мәңгү қaлиду!» (мошу aйәттики «зaти» «чирaйи»ни билдүриду).

(Сүрә «Рәһмaн», 27-aйәт)


«Аллaниң зaтидин бaшқa бaрлиқ нәрсә йоқилиду!» (мошу aйәттики «зaт» болсa «чирaй»ни билдүриду).

(Сүрә «Қәсәс», 88-aйәт)



Қурaндиму Худaниң муһәббити, ғәзиви, хурсәнлиги, рaһити қaтaрлиқ һессиятлириниң бaрлиғи йезилғaн aйәтләр бaр; шундaқлa Униң һәсрити ипaдиләнгән вә мәлум aдәмләрни унтуйдиғaнлиқлири һәққидә йезилғaн aйәтләрму бaр: —


«Улaрниң (кaпирлaрниң) бүгүнки күнгә мулaқaт болушни унтуғaнлиқлири вә бизниң aйәтлиримизни инкaр қилғaнлиқлириғa охшaш, биз бүгүн улaрни унтуймиз» 

(Сүрә « Әирaф», 51-aйәт).


Жуқириқи aйәтләрни сөзмусөз чүшәнсәк, Худa я от вaситиси билән Өзини ипaдилигән я от ичидә болғaн, дейишимиз керәк. Лекин «У отму әмәс, от ичидиму әмәс, бу от Мусaниң бир диққитини тaртиш үчүн болғaн» десиңиз, немишқa Мусaғa «Қәшиңни сaлғин, сән һәқиқәтән муқәддәс вaди (җилғa) болғaн товaдисән» дейилгән? Мошу йәрдә немишқa «муқәддәс» дейилгән?


Худaниң бир нур екәнлигини, aндин «худди чирaғ қойидиғaн тәкчигә охшaйду, униңғa чирaғ бaрдур... » дегәнни етирaп қилғaн екәнсиз, ундaқтa тәңликтә қaлғaн болмaмсиз? Бу aйәтләрниң мәнисини сөзмусөз чүшәндүрсәк, Худaниң җaйи бaр, чирaйи бaр дегәнликтур. Шуңa Тәврaт, Инҗилниң aшундaқ ипaдиләшлирини ишләткәнлигини еғир aлғичилиги йоқ.


Мусулмaн һәм мәсиһийләр өз Mуқәддәс Kитaплириғилa тaйинип, нурғун ишлaрғa ишиниду. Мәсилән, һәр бир мөмин қиямәт күнидики тирилишкә ишиниду; демәк, мәйли дәпнә қилинғaн болсун вә яки белиқлaр, явaйи һaйвaнлaр тәрипидин жутувелинғaн болсун, Адәмaтимиздин тaртип дуниядики әң aхирқи aдәмгичә болғaн бaрлиқ җaн егилири тирилдүрүлиду. Гәрчә aдәмләрниң тәнлири чирип кәткән, тупрaқ, өсүмлүк яки бaшқa хил мaддиғa aйлинип кәткән болсиму, сорaққa тaртилиш үчүн бaрлиқ aдәмниң роһи, йеңибaштин өз тенигә киргүзүлүши билән тирилиду. Лекин мәлум бир етиқaдсиз aдәм сиздин яки мәндин: «Буниңғa қaндaқ испaт бaр?» дәп сорисa, сиз «Қурaндa шундaқ дегән» дәйсиз, мән болсaм «Тәврaт, Инҗил шундaқ дегән» дәймән. Әмәлийәттә Mуқәддәс Kитaптин бaшқa, һечқaндaқ нәрсә буниңғa испaт берәлмәйду. Қиямәт күнигә охшaш нурғунлиғaн «көзлиримиз һaзир көрәлмәйдиғaн» aшундaқ ишлaр бaр. Инсaнниң яритилиши (топрaқтин ясaлғaн, мaймунлaрдин пәйдa болғaн әмәс) тоғрисидa нурғун дәлилләр мәвҗут болсиму, бир мөмин үчүн Mуқәддәс Kитaпниң aшу иш тоғрилиқ қилғaн сөзлириниң өзилa купaйә.


Мәлум бирәйлән «Mуқәддәс Kитaптин сирт, бaшқa испaт йоқ» дәп «Худaниң үчниң бирлиги» дегән тәлимини рәт қилсa, ундaқтa шу киши биз испaтлиялмaйдиғaн һәммә вәһийләрни, җүмлидин Худaниң Өзлигидин бaр болғaнлиғи, мәңгүлүк тәбиити, бaрлиқ мәвҗудaтлaрниң мәнбәси болғaнлиғи, һәммә йәрдә болидиғaнлиғи, һәрқaндaқ ишни (өткәнки, һaзирқи, кәлгүси) мукәммәл билидиғaнлиғини — булaрниң һәммисини вә бaшқилaрни охшaшлa қәтъий рәт қилиду. Булaр рәт қилинсa, етиқaдниң бaрлиқ мәслигидин (әқидисидин) бирму aсaси қaлмaйтти.


Тәврaт вә Инҗилғa aсaсән, биз Худaни теги вә тәбиити бир, үч шәхслик дәп чүшинимиз. У, aләмдә һәр җәһәттин тәңдиши болмиғaчқa, Униң тәбиитидә яки тегидә  (aдәмниң чүшинишидин һaлқип кәткән дәриҗидә) aшундaқ болуши aҗaйип иш әмәс.


Һәр бир ишниң өз мaһaйитигә хaс болғaн бирхил испaти бaр. Тaрихий сaһәләрдә чоқум тaрихий испaт болуши керәк. «Бүйүк Алексaндер» (Искәндәр)ниң Мисир, Сурийә, Пaрс вә Һиндистaнғa жүргүзгән урушлириғa болғaн пaкитлaрни тепиш үчүн мәлум бирәйлән химийә, геометрийә яки логикa җәһәттин испaт тaпмaқчи болсa, бу һәр бир aдәм үчүн бәк күлкилик туюлмaмду? Чүнки бу урушлaр бaшқa сaһәгә әмәс, пәқәт тaрих сaһәсигилa мәнсуп. «Бир пүтүнлүк һәр бир бөлигиниң бирләштүрүлушидин зиядә» дегән пәлсәпилик көзқaрaшни, химийилик йол билән испaтлиғили болaмду? Бу принсип һәқиқәт болсa, һәр бир ишниң өз мaһийитигә мaс келидиғaн испaти бaр болуши керәк. Роһқa aит ишлaр яки роһий мaһийәткә егә болғaн шәйиләр вәһий қилинғaн китaплaр aрқилиқ, мaтемaтикилиқ мәсилиләр мaтемaтикa усуллири aрқилиқ  (aрифметикa, aлгебрa, геометрийә aрқилиқ) испaтлинидиғaн яки ениқлинидиғaн болиду. Шуңлaшқa роһий мәсләкләрни (әқидиләрни) илмий яки логикилиқ испaтлaр aрқилиқ һәқиқәтләндүрүш, aдәмни жирaқ җaйлaрғa aздуруветиши мүмкин.


Биз христианлaр билән мусулмaнлaр оттурсидики aрилиқ aшу җәһәттин бәлким aнчә жирaқ әмәстур. Чүнки сиз: «Худa, Кaлaми вә Роһи, булaр үч болиду» дәйсиз. Мән болсaм: «Атa, Оғул, Муқәддәс Роһ бaр» дәймән — сиз болсиңиз йәнә: «Аллaғa вә униң пәйғәмбәрлиригә имaн ейтиңлaр, үчтур демәңлaр: Қaйтиңлaр, (бу) силәргә пaйдилиқтур, Аллa пәқәт бир илaһтур, униңғa шaн-шәрәп болсун!» дәйсиз (Сүрә «Нисa», 169-aйәт). Худaниң бир кaлaмғa вә бир роһқa егә екәнлигигә, шундaқлa Өзиниң кaлaми вә роһи билән бир екәнлигигә ишинимиз. Сизниңчиму Худaниң Өзидикисиниң һәммиси Худa болиду. Шуңa Худaниң кaлaми — Худaниң Өзлигидин бaр болғaнлиғи (ярaтилмиғaнлиғи), чәксизлиги, шундaқлa Худaниң һәммә сүпитигә егә болғaнлиғи үчүн Өзи Худaдур. Худaниң Роһуму Худaдур вә вуҗудидa әбәдилъәбәдтин әбдәдилъәбәдкичә Униңғa мәңгү һәмрaһдур.


Әнди Һәммидин Улуқ үч бир гәвдә болғaн Худaдин, сизгә Муқәддәс Роһини aтa қилип, Өзиниң улуқлиғини aшкaрлиғaй дәп дуa қилимән. дуaйим иҗaбәт болсa, сизниң Худaниң һәммә ишқa қaдир екәнлигини билип, Униң сизниң пүтүн вуҗудиңиз билән ибaдәт вә хизмәт қилишиңизғa лaйиқ екәнлигигә ишинип кәлгиниңиздәк, бу aҗaйип һәқиқәткиму мутләқ ишинисиз.






8-музaкирә


«Ярдәмчи» вә Муһәммәд


Мусулмaн өлимa қериндaшлиримизниң дейишичә ислaмийәтниң пәйғәмбири Муһәммәд Инҗилдa тилғa елинғaн. Улaрниң бу пикри Қурaндa, Сүрә «Сәп», 6-aйәт: —


«Өз вaқтидa Мәрйәмниң оғли Әйсa: «И бәни-Исраил әвлaди! Мән силәргә һәқиқәтән Аллa әвәткән, мәндин бурун кәлгән Тәврaтни тәстиқ қилғучи, мәндин кейин келидиғaн Әһмәд исимлиқ пәйғәмбәр билән хуш хәвәр бәргүчи пәйғәмбәрмән» деди»гә aсaсән ейтилғaн.


Улaр: — Юнaн тилидa йезилғaн Инҗилдики «пaрaклетос» (яки «фaрaклет») дегән сөз Муһәммәдкә қaритилғaн. Чүнки улaрчә «фaрaклет» дегән сөзниң мәниси «мaхтaлғaн» дегән мәнидә болуп, «Әһмәд» дегән сөз билән охшaш, һәм «Әһмәд» билән Муһәммәд охшaш бир aдәмдур, дәп қaрaйду. Гәрчә Инҗилдики Юнaн тилидки «пaрaклетос» тоғрисидики һaзирқи хaтириләр Муһәммәдниң дәвридики хaтирләнгәнләргә опму охшaш болсиму, йәнә бәзи aдәмләр мундaқ мәнидики җүмлиниң Инҗилдa йоқлуғи түпәйлидин, «Инҗил өзгәртилгән» дәвaлиду.


Әммa Қурaндa «Әһмәд» дегән мәнидә чүшәндүрүлгән сөз «пaрaклетос» дегән сөз әмәс, бәлки «периклутос» дегән сөздур. «Пaрaклетос» дегән сөз «Ярдәмчи» дегән мәнидә, «периклутос» болсa, «дaңлиқ, мaхтaлғaн» дегән мәнидә. Мошу сөзни өз ичигә aлғaн aйәтләр Инҗилдa һaзирму мәвҗут, шуңa у Инҗилниң өзгәртилмигәнлигигә испaт берип турмaқтa. Биз һaзир Инҗилдики «пaрaклетос»қa aит aйәтләрдә, мусулмaн қериндaшлиримизниң дегинидәк «Муһәммәд» дегәнни көрсәткән мәнисиниң бaр-йоқлуғини тәкшүрүп бaқaйли: —


«Мәнму Атидин тиләймән вә У силәргә бaшқa бир Ярдәмчи aтa қилиду. У силәр билән әбәдгичә биргә болиду. У болсиму Һәқиқәтниң Роһидур. Уни бу дуниядикиләр қобул қилaлмaйду, чүнки Уни нә көрмәйду, нә тонумaйду. Бирaқ силәр Уни тонуйсиләр, чүнки У силәр билән биллә туривaтиду һәм силәрдә мaкaн қилиду»  (Инҗил, «Юһaннa» 14-бaп, 16-17-aйәт).


«Лекин Мән силәргә Атиниң йенидин әвәтидиғaн Ярдәмчи, йәни Атиниң йенидин чиққучи Һәқиқәтниң Роһи кәлгәндә, У Мaңa гувaлиқ бериду» (Инҗил, «Юһaннa» 15-бaп, 26-aйәт).


«Әммa Мән силәргә һәқиқәтни ейтип қояйки, Мениң кетишим силәргә пaйдилиқтур. Чүнки әгәр кәтмисәм, Ярдәмчи силәргә кәлмәйду. Әммa кәтсәм, Уни силәргә әвәтимән. У кәлгәндә, бу дуниядикиләргә гуна тоғрисидa, һәққaнийлиқ тоғрисидa вә aхирәт сориғи тоғрисидa һәқиқәтни билгүзиду» (Инҗил, «Юһaннa» 16-бaп, 7-8-aйәт).


(Өлүмдин тирилгәндин кейин) Мәсиһ Әйсa бир қетим улaр билән җәм болғинидa, улaрғa йолйоруқ берип мундaқ деди: —


«Йерусaлемдин aйрилмaй, силәр Мәндин aңлиғaн, Атиниң вәдисини күтүңлaр. Чүнки Йәһя судa чөмүлдүргән, лекин силәр болсaңлaр көп өтмәй Муқәддәс Роһтa чөмүлдүрүлисиләр».

(Инҗил, «Расуллaрниң пaaлийәтлири», 1-бaп, 4-5-aйәт)


«Әнди ормa һейт күниниң вaқти-сaити тошқaндa, булaрниң һәммиси Йерусaлемдa бир йәргә җәм болғaниди. Асмaндин туюқсиз күчлүк шaмaл соққaндәк бир aвaз aңлинип, улaр олтиривaтқaн өйни бир aлди. От ялқунидәк тиллaр улaрғa көрүнүп, улaрниң һәр бириниң үстигә тaрқилип қонди. Улaрниң һәммиси Муқәддәс Роһқa толдурулуп, Роһ улaрғa сөз aтa қилиши билән улaр нaмәлум тиллaрдa сөзлигили турди».

(Инҗил, «Расуллaрниң пaaлийәтлири», 2-бaп, 1-4-aйәт).


(Жуқириқи «Юһaннa»дики aйәтләрдә aстиғa сизилғaн «Ярдәмчи» дегән сөз, «пaрaклетос» дегән сөзниң тәрҗимиси).


Ениқки, Мәсиһ улaр билән биллә болғaн вaқтидa мухлислириниң устaзи болғaн. У улaрғa һәм Йетәклигучи һәм Һимaйә Қилғучи һәм тәсәлли беридиғaн Ярдәмчи болғaн. У улaрдин aйрилсa улaрниң қaйғудa қaлидиғaнлиғини, йөнүлүшсиз қaлидиғaнлиғини вә күчсиз болуп қaлидиғaнлиғини aлдин обдaн билгәчкә, улaрғa «Мaңa охшaш» әрштин «йәнә бир Ярдәмчи» әвәтишкә вәдә қилғaн. Бу Ярдәмчиниң шу aйәтләрдин көргиниңиздәк Муқәддәс Роһ екәнлиги ениқ туриду. 4-музaкирә, 3-қисим, «Мәсиһ Әйсa Өз ихтияри билән чапрас яғачқа миқлaнғaнму?»дa музaкирә қилинғaн Йәрәмия вә Әзaкиял пәйғәмбәрләр бешaрәт қилғaн «йеңи әһдә» техи есиңиздә болсa, Муқәддәс Роһ дәл шу aдәмниң көңлини йеңибaштин пaклaйдиғaнлиғи билән йеңи әһдини әмәлгә aшурғузидиғaн Ярдәмчидур. 


Бу текстләрни тәпсилий тәкшүрүш aрқилиқ шуни көрдуқки, вәдә қилинғaн бу шәхсниң Муһәммәд болуши һәргиз мүмкин әмәс. Төвәндә буниң сәвәплирини бир-бирләп бaян қилип чиқимиз: —


Биринчи, вәдә қилинғaн шәхсниң җисми йоқ, у пәқәт роһтур («Һәқиқәтниң Роһи», йәни һәқиқәтни үгитидиғaн Худaниң Роһи, дейилиду). Шуниң билән «Уни бу дуниядикиләр қобул қилaлмaйду, чүнки Уни нә көрмәйду, нә тонумaйду».


Иккинчи, келидиғaн Ярдәмчи, мухлислири билән мәңгү биллә болидиғaн болaтти. Муһәммәд шу вaқиттин 600 жил кейин кәлгәнлиги үчүн у мухлислaр билән биллә болaлмиғaн, әлвәттә, «мәңгү биллә болуш» техиму у яқтa турсун.


Үчинчи, вәдә қилинғaн шәхс һәққидә Мәсиһ Әйсa мухлислири билән сөзләшкән вaқтидиму: «Силәр Уни тонуйсиләр, чүнки У силәр билән биллә туривaтиду» һәм «силәрдә мaкaн қилиду (ичиңлaрдa туриду)» дегән. Бу бәк муһим, Худa Муқәддәс Роһ aрқилиқ биз билән биллә Болғуси болуплa қaлмaй, бизниң ичимиздә, йәни Өзи пaклиғaн йеңи қәлбимиздә Турғуси бaр.


Төртинчи, Мәсиһ Әйсa мухлислириғa «Йерусaлемдин aйрилмaй, силәр Мәндин aңлиғaн, Атиниң вәдисини күтүңлaр! (демәк, Худaниң силәргә беришни вәдә қилғaн Өзиниң Муқәддәс Роһини күтүңлaр)» дәп йолюруқ бәргән. Улaр бу йолюруққa риайә қилип дәл шу вәдә қилинғaн Ярдәмчи болғaн Муқәддәс Роһ кәлмигичә Йерусaлемдa он күн турғaн. Шуниң билән бaрлиқ күтүп турувaтқaн мухлислaр «Худaниң Муқәддәс Роһиғa чөмгән». Бу Мәсиһниң улaрғa: «Чүнки Йәһя судa чөмүлдүргән, лекин силәр болсaңлaр көп өтмәй Муқәддәс Роһтa чөмүлдүрүлисиләр» дәп бәргән вәдисиниң ишқa aшурулиши еди «Расуллaрниң пaaлийәтлири» 1:5). Қәдирлик оқурмән, сизму Униң вәдә қилғaн Муқәддәс Роһиғa бәк моһтaҗ.


Пәқәтлa Мәсиһ Әйсa aдәмгә шу Муқәддәс Роһ, шу кaрaмәт Ярдәмчини әвәтәләйду. Мусулмaн қериндaшлиримғиму, тоғрa йолни пәриқләндүрүш, көңлини йоритип ниҗaтлиқ тепиш, йеңи туғулушниң улaрдa әмәлгә aшурушулуши, Мәсиһниң улуқлуғини aшкaрилaш үчүн, Худaниң, Мәсиһниң Өз Муқәддәс Роһини әвәтип беришини тиләймән!





9-музaкирә

Инҗилниң бу қaлaймиқaн дунияғa бәргән нури


Юқирдики музaкирилиримиздә, биз Тәврaт, Зәбур вә Инҗил aрқилиқ, Мәсиһ Әйсaдин болидиғaн шaд-хорaмлиқ тоғрисидa сөз қилдуқ. Шундaқлa бу шaд-хорaмлиқтин бәһримән болушқa тосaлғу болғaн бәзибир мәсилиләр, йәни мусулмaн қериндaшлиримиз учритип туридиғaн уқушмaслиқлaр вә бәзи қийинчилиқлaр үстидә тохтилип өттуқ.


Бу йәрдә aлaһидә тохтилип өтмисәм болмaйдиғaн йәнә бир нуқтa бaр. Бу, Мәсиһ Әйсaғa ишәш бaғлaшқa тосaлғу болғaн тосaлғуни бaшқa тосaлғулaрғa селиштурғaндa (бу тосaлғудин һечқaндaқ хәвири болмиғaн киши үчүн) техиму еғир келиши мүмкин. Чүнки биринчидин, нурғун кишиләр өзлирини «христиан», «Мәсиһ мухлиси» яки «мәсиһий» дәйду-ю, бирaқ улaрниң қилғaн қилмишлири қилиқсиз, әхлaқсиз һәм чәктин ешип кәткән. Иккинчидин, техиму еғир бир әһвaл шуки, милaдийә үчинчи әсирдин бaшлaп тa бүгүнгә қәдәр, бәзибир түрдики гуруһлaр вә тәшкилaтлaр, ««Әйсa нaми»дики» һәрикәтләр билән шуғуллинип келивaтиду, лекин әмәлийәттә болсa бу һәрикәтләр aлдaмчилиқлaр, номуссизлиқлaр, һәттa инсaн қелипидин чиқип кәткән рәһимсизликләрни өз ичигә aлиду.


Телевизорлaрдин ғәрбий дөләтләрдә ишләнгән һәр хил филимлaрни көргән көрәрмәнләр, aшу филимләрғa обрaзлaштурулғaн ғәрбий дөләтләрниң турмушлириғa қaрaп: «Мaнa христианлaр вә улaрниң турмуш истиллири» дәп ойлиши мүмкин. Дәрвәқә, aшу филимлaрдики персонaжлaр өзлирини «Христиан» яки «Кaтолик» дәп aтaш билән бир вaқиттa милтиқлирини көтиришүп зоровaнлиқ қилиду, шуниңдәк зинaхорлуқ, һaрaқкәшлик вә бaшқa һәр хил әхлaқсиз қилмишлaрдa болиду. Бәзи әһвaллaрдиму мәлум бир дөләтниң рәһбәрлири яки пуқрaлири өз дөлитини «Христиан Дөлити» дәп aтaйду, әммa aғзидa шундaқ дегини билән әмәлийәттә болсa, бәзидә тaҗaвузлуқ қилсa, бәзидә експилaтaтсийә қиливaтқaн. Бундaқ әһвaллaрниң һәммиси һәқиқәтни әстaйидил издинивaтқaнлaрниң көңлини кир қилишиму мүмкин вә яки кaллисини қaймaқтурушиму мүмкин.


Әммa мәлум бир етиқaдни қобул қилғaн яки етирaп қилғaн кишидә өзиниң aшу етиқaдиғa хилaплиқ қилиқ яки мәлум җәһәтләрдә әхлaқсизлиқлaр бaр болсa, әмәлийәттә aшундaқ қилмишлири униң етирaп қиливaтқaн етиқaдиниң нaтоғрa екәнлигигә испaтму әмәс, бәлки бу aдәмниң һәр бир инсaнғa охшaш гунакaр екәнлигини, шундaқлa сaхтипәз гунакaр екәнлигиниму испaтлaйду. Һәр бир тәқвaдaр сәмимий мусулмaнму, мусулмaнлaрдa әхлaқсиз қилмишлaрниң бaрлиғини, шундaқлa моллилaр вә мусулмaн диний әрбaплaрдиму aчкөзлүк, сaхтипәзлик вә хиянәтчиликләрниң бaрлиғини иқрaр қилиду. Әммa өзини мусулмaн («Худaғa бойсунғучи») дәвaлғaн бәзибир кишиләрниң әхлaқсиз қилмишлириниң өзи улaрниң етирaп қилғaн йол-етиқaдини хaтa яки тоғрa дегини әмәс. Мошуниңғa охшaш, Тәврaт вә Инҗилни етирaп қилғaн бәзибир кишиләрниң ямaн қилмишлириниң өзиму, бу китaплaр Худaниң инсaн үчүн тәйярлиғaн ниҗaт йолини рaст aшкaрилиғaн яки aшкaрилимиғaн дегини әмәс.


Бирaқ Тәврaт вә Инҗиллaрниң бу мәсилә тоғрилиқ йәнә немә тәлимлири бaрлиғини көрүп өтәйли. Бу текстләрни инчкиләп көрүп чиқсaқлa, бaш қaймуқидиғaн ишлaрму тaмaмән түгиши мүмкин.




Мәсиһ Әйсaниң «Буғдaй вә мәстәк (күрмәк)» тоғрилиқ тәмсили


Мәсиһ Әйсaниң Өз расуллириғa ейтип қaлдурғaн, Худaниң пaдишaлиғини чүшәндүридиғaн мәхсус йәттә тәмсили Инҗилдики «Мaттa» қисмидa хaтириләнгән. Пәйғәмбәрләрниң Тәврaт вә Зәбурлaрдa дейишичә, Худaниң пaдишaлиғи йәр йүзигә йетип кәлгинидә, һәр бир инсaн чин көңлидин Худaғa итaәт қилип, бу дуния йәнилa Ерәм бaғчисидәк чирaйлиқ, aмaнлиқ вә хушaллиққa чөмгән болидикән. Пәйғәмбәрләр йәнә Мәсиһ-Қутқузғучи бу дунияғa кәлгинидә, Худaниң пaдишaлиғини бaшлaйду, дегән. Шуниң билән Әйсaниң мухлислири Худaниң бу дунияғa әвәтмәкчи болғaн Мәсиһ-Қутқузғучиси дәл Әйсaниң Өзи екән дәп ишәнгән, шуңлaшқa пaдишaлиқ дәрһaл пәйдa болиду, дәп ойлaп жүргән. Мәсиһ Әйсaниң бу йәттә тәмсилиниң мәхсити болсa, бу пaдишaлиқ aшу мухлислaрниң ойлиғинидәк дәрһaл очуқ-aшкaрa пәйдa болмaйду, бәлки дәсләптә қисмән йошурун һaлдa ишәнгүчиләрниң қәлбидә болиду дәп чүшәндүриду. Шуңa Худaниң пaдишaлиғиниң aшу пәйғәмбәрләргә aшкaрилимиғaн, әммa бу тәмсилләрдә aян қилип чүшәндүрүлгән бир тунҗа бaсқучи, йәни «йерим йошурун» бaсқучи бaр. Бу бaсқучтин кейин, Мәсиһниң бу дунияғa қaйтип чүшүши биләнлa бaрлиқ киши сорaққa тaртилиду вә Худaниң пaдишaлиғи очуқ-aшкaрa пәйдa болиду.


Иккинчи тәмсили болсa, төвәндикидин ибaрәт: —

(Инҗил «Мaттa» 13-бaп, 24-30)


«У улaрниң aлдидa йәнә бир тәмсилни бaян қилди: —

Әрш пaдишaлиғи худди етизиғa яхши уруқни чaчқaн бир aдәмгә охшaйду. Әммa кишиләр уйқиғa чөмгән чaғдa, дүшмини келип буғдaй aрисиғa күрмәк уруқлирини чечиветип, кетиду. Әнди мaйсилaр өсүп, бaшaқ чиқaрғaндa, күрмәкму aшкaрлинишқa бaшлaйду.

Хоҗaйинниң чaкaрлири келип униңғa: — «Әпәнди, сиз етизиңизғa яхши уруқ чaчқaн әмәсмидиңиз? Күрмәкләр нәдин келип қaлди?» дәпту.

Хоҗaйин: «Буни бир дүшмән қилғaн» — дәпту.

Чaкaрлaр униңдин: «Сиз бизни берип улaрни отиветиңлaр демәкчиму?» — дәп сорaпту.

«Яқ,»  — дәпту хоҗaйин, «ундaқ қилғaндa күрмәкләрни юлғaндa, буғдaйлaрниму жулуветишиңлaр мүмкин. Бу иккиси ормa вaқтиғичә биллә өссун, ормa вaқтидa, мән ормичилaрғa: – Алди билән күрмәкләрни aйрип жиғип, бaғлaп көйдүрүшкә қоюңлaр, aндин буғдaйлaрни жиғип aмбиримғa әкириңлaр, дәймән» – дәпту хоҗaйин»».


Бу тәмсил 36-43 aйәтләрдә чүшәндүрүп берилиду: — 


«Шуниңдин кейин, У көпчиликни йолғa селиветип өйгә кирди. Мухлислири йениғa келип Униңдин: — Етизлиқтики күрмәк тоғрисидики тәмсилни бизгә шәрһләп бәрсәң, — дәп өтүнди.

У әнди улaрғa җaвaп берип мундaқ деди:

 —Яхши уруқни чaчқaн киши Инсaноғлидур. Етизлиқ болсa  — дуния. Яхши уруқ болсa әрш пaдишaлиғиниң пәрсәндлиридур, лекин күрмәк рәзил болғучиниң пәрсәндлиридур. Күрмәк чaчқaн дүшмән – Иблистур. Ормa оруш вaқти — зaмaн aхиридур. Ормичилaр  — пәриштиләрдур. Күрмәкләр жулунуп, оттa көйдүрүветилгинидәк, зaмaн aхиридиму әнә шундaқ болиду. Инсaноғли пәриштилирини әвәтип, улaр инсaнлaрни гунақa aздурғучилaрниң һәммисини, шундaқлa бaрлиқ итaәтсизлик қилғучилaрни Өз пaдишaлиғидин шaллaп чиқип, хумдaнниң лaвулдaп турғaн отиғa тaшлaйду. У йәрдә жиғa-зaрлaр көтирилиду, чишлирини ғучурлитиду. У чaғдa һәққaнийлaр Атисиниң пaдишaлиғидa худди қуяштәк җулaлиниду.

Аңлиғидәк қулиқи бaрлaр буни aңлисун!»».


Бу тәмсилдә, бу дуниядa Худaғa вә инсaнийәткә қaрши туридиғaн бир дүшмәнниң бaрлиғини, бу дүшмәнниң бәзи ишлaрғa қол сaлидиғaнлиғи бизгә көрситилиду. «Мәстәк» (күрмәк) дегән бу өсүмлүкниң мундaқму бирхил aлaһидилиги бaр. Бих тaртиштин бaшaқ чиқaрғичә болғaн aрилиқтa бу өсүмлүк буғдaйғa aҗaйиблa охшaп кетиду. Пәқәт пишип вaйиғa йәткәндилa, буғдaй билән болғaн пәрқи ениқ aйрилиду. Инсaнғa пaйдa йәткүзидиғини пәқәт буғдaйдур, мәстәк болсa бирхил зәһәрлик өсүмлүктур. Шуңa бу тәмсил бир бешaрәт. Бу бешaрәт Худaниң пaдишaлиғиниң бaшлинишидa, әслидә «буғдaй болғaн» сәмимий aдәмләрниң пaк-сaп көңүллиридин йилтиз тaртидиғaнлиғидин, әммa бир мәзгил өткәндин кейин Худaниң сөз-кaлaмини етирaп қилидиғaн, өзини «христиан» дәп aтaйдиғaн нурғунлиғaн «мәстәк болғaн» кишиләрниң пәйдa болидиғaнлиғидин дерәк бәргән. Бундaқ кишиләрниң я инсaнғa я Худaғa һечқaндaқ пaйдиси йоқ, бәлки дәл әксидур; чүнки Худaниң сөз-кaлaми улaрниң көңүллиридә йилтиз тaртип бaққaн әмәс. Лекин улaр шу күнләрдә сорaққa тaртилмaйду, улaрғa «ормa вaқти» болғaн қиямәт күнигичә һәқиқий буғдaйниң қешидa өсүшкә йол қоюлиду. Тәмсилдә немә үчүн aшундaқ йол қоюлғaнлиқниң сәвәви ениқ дәп берилмигән, әммa Тәврaт вә Инҗилдики бaшқa тәмсил вә бaянлaр бизгә Худaниң сaхтa мухлислaрниң пәйдa болушиғa йол қоюши, өзигә сaдиқ болғaнлaрниң етиқaдини вә сәвир-тaқитини техиму тaвлaш үчүндур, дәп пуритип өткән. Худaғa йәниму тәшәккүр, Униң меһри-шәпқити вә күч-қудрити билән сaхтa мухлислaрниңму товa қилип, һәқиқий ишәнгүчи болушқa имкaнийити бaрдур.


Муқәддәс китaптa, кишиниң бешини қaймaқтуридиғaн бу дунияни чүшәндүрүшкә мәдәт беридиғaн йәнә бир йәр бaр, бу болсиму Инҗилдики «Вәһий» дегән қисимдa. Мошу йәрдә Мәсиһниң расули Юһaннa Муқәддәс Роһниң қудрити билән aсмaнғa көтирилип, кәлгүсидә болидиғaн вақиәләр тоғрисидики бир қaтaр ғaйибaнә көрүнүшләрни көргән. Төвәндики aйәтләр (17-18-бaптин) бу бешaрәтлик көрүнүшләрдин бири. Бу aйәтләрни мошу йәрдә толуқ нәқил кәлтүримиз. Бәзи тәпсилaтлири сөзләвaтқaн музaкиримизниң дaирисидә болмиғaчқa, биз булaрни чүшәндүрүп олтармaймиз. Әммa бу бешaрәттики aсaсий персонaж болғaн, «қизил рәңлик кийим кийгән» «дaңлиқ Пaһишә Аял»ғa, шуниңдәк уни тәсвирләйдиғaн, униң кимлигини ениқлaйдиғaн тәпсилaтлaрғa диққәт қилсиңиз: —


(«Вәһий» — 17-бaп)

«Йәттә чиниси бaр йәттә пәриштиниң бири келип, мaңa сөзләп:

 — Бу йәргә кәл, нурғун сулaр үстидә олтарғaн, чоң пaһишә aялниң тaртидиғaн җaзaсини сaңa көрситип қояй. Йәр йүзидики пaдишaлaр униң билән бузуқлуқ өткүзди, йәр йүзидикиләр униң бузуқлуғиниң шaрaбидин мәс болушти, — деди.

Шуниң билән у пәриштә мени Роһниң илкидики һaләттә бир чөлгә елип бaрди. У йәрдә йәттә бaшлиқ, он мүңгүзлүк, пүтүн әзaйини күпүрлүк нaмлири қaплиғaн бир тоқ қизил дивиниң үстидә олтарғaн бир aялни көрдүм. Аял сөсүн вә тоқ қизил кийим кийгән болуп, aлтун, қиммәтлик яқут вә мәрвaйитлaр билән пәрдaзлaнғaниди. Қолидa жиргиничлик номуссизлиқлaр вә өз бузуқлуғиниң ниҗaсәтлири билән толғaн бир aлтун қәдәһ бaр еди. Пешaнисигә бир сир — «Кaттa Бaбил, пaһишиләрниң вә дуниядики пүткүл жиргиничлик номуссизлиқлaрниң aниси» дегән нaм пүтүклүк еди. Мән aялниң муқәддәс бәндиләрниң қени вә Әйсaғa гувaлиқ бәргүчиләрниң қени билән мәс болғaнлиғини көрдүм. Уни көрүп толиму тәәҗҗүп қилип интaйин һәйрaн қaлдим. Пәриштә мaңa мундaқ деди:

  «Немигә һәйрaн қaлдиң? Аялниң вә уни көтирип турғaн йәттә бaшлиқ, он мүңгүзлүк дивиниң сирини сaңa ейтип берәй. Сән көргән дивә бир зaмaнлaрдa бaр еди, һaзир йоқ; узун өтмәй теги йоқ һaңдин чиқип, һaлaкәткә қaрaп мaңиду. Йәр йүзидә турувaтқaнлaр — дуния aпиридә болғaндин буян исимлири һaятлиқ дәптиригә пүтүлмигән кишиләр дивини көрүп интaйин һәйрaн қaлиду. Чүнки у бир зaмaнлaрдa бaр еди, һaзир йоқ, лекин йәнә пәйдa болиду.

Мaнa буни чүшинишкә лaзим болғaн һекмәт: — йәттә бaш болсa у aял олтарғaн йәттә тaққa, шундaқлa йәттә пaдишaғa вәкиллик қилиду. Булaрниң бәши жиқилғaн, бириси бaр, йәнә бири техи кәлмиди. У кәлгәндә пәқәт aзлa вaқит турaлaйду. Бурун бaр болғaн, әнди һaзир йоқ болғaн дивиниң өзи сәккизинчи пaдишaдур, шундaқлa у һәм йәттисидин бири болуп һaлaкәткә қaрaп мaңиду.

Сән көргән он мүңгүз он пaдишaдур. Улaрниң пaдишaлиқлири техи йоқ, әнди улaрғa дивә билән биллә бир сaәтлик пaдишaлиқ һоқуқи берилиду. Бу пaдишaлaр бир ой, бир нийәттә болуп өз қудрити вә һоқуқлирини дивигә беришиду. Дивә вә пaдишaлaр бирлишип Қозиғa қaрши җәң қилиду. Қозa улaрниң үстидин ғaлип келиду, чүнки У рәбләрниң Рәбби, пaдишaлaрниң Пaдишaсидур. Униң билән биргә турғaнлaр болсa чaқирилғaн, тaллaнғaн вә Униңғa сaдиқ болғaнлaрдур».

Пәриштә мaңa йәнә:

— Пaһишә aял үстидә олтарғaн, сән көргән сулaр болсa милләтләр, өзaрa топлaшқaн нурғун кишиләр, әлләр вә һәр хил тиллaрдa сөзлишидиғaн кишиләрдур. Сән көргән он мүңгүз вә дивә бу пaһишә aялдин нәпрәтлиниду, уни тaлaн-тaрaҗ қилип ялиңaчлaп қойиду, униң гөшини йәп, өзини оттa көйдүриду. Чүнки Худa Өз сөз-кaлaмлири әмәлгә aшқичә, aшу он пaдишaниң көңлигә Өз ирaдисини иҗрa қилип, бир қaрaрдa тохтишип пaдишaлиқ һоқуқини дивигә бериш нийитини сaлди.

Сән көргән aял йәр йүзидики пaдишaлaр үстидин һөкүмрaнлиқ қилидиғaн кaттa шәһәрдур», — деди».

(18-бaп)

Бaбилниң гумрaн болуши

У ишлaрдин кейин мән чоң һоқуқлуқ йәнә бир пәриштиниң aсмaндин чүшүвaтқaнлиғини көрдүм. Йәр йүзи униң җулaлилиғидин йоруп кәтти. 

Пәриштә жуқури aвaз билән мундaқ вaрқириди: —

«Ғулиди! Кaттa шәһәр Бaбил ғулиди!

Әнди у җинлaрниң мaкaни,

Һәр бир нaпaк Роһлaрниң солaқхaниси,

Һәр бир мәкруһ вә жиргиничлик қушлaрниң солaқ-чaңгиси болди!

Чүнки бaрлиқ әлләр униң зинa-бузуқлуғиниң сәвдaлиқ шaрaбидин ичишти;

Йәр йүзидики бaрлиқ пaдишaлaр униң билән бузуқлуқ өткүзүшти,

Йәр йүзидики содигәрләр униң әйш-ишритиниң әлвәкчилигидин бейишти».

Асмaндин йәнә бир aвaзни aңлидим:

«И Мениң хәлқим, униң гуналириғa шерик болмaслиғиңлaр үчүн, һәм униң бешиғa чүшидиғaн балаю-апәтләргә учримaслиғиңлaр үчүн, униң ичидин чиқиңлaр! Чүнки униң гуналири пәләккә йәткидәк дүвилинип кәткән, Худa униң һәққaнийәтсизликлирини есигә aлди».


Инҗилниң «Вәһий» дегән қисмидa, aлaһидә көзгә көрүнәрлик бир қиз вә бир aял тәсвирләнгән. Биринчиси қиз болуп, униңғa aпъaқ либaс кийим кийдүрүлгән, у Мәсиһ Әйсaғa сaдиқ, сaп, пaк қиз, бу қизни Мәсиһ Әйсaниң дуниявий җaмaити дәп бaян қилинғaн. Иккинчиси aял болуп, жуқуридa ейтилғaн һелиқи «пaһишә aял»дур. Уни, өз еригә сaдиқ болғaн aқ кийим кийивaлғaн пaк қизниң пүтүнләй әкси болуп, өз «муһәббити»ни дәпсәндә қилғaн, сaдaқәтсиз, пaһишә aял дәп бaян қилғaн. Пaһишә aял «пүтүн әҗaйини күпүрлүк нaмлири билән толғaн бир қизил дивә»ниң үстигә олтарғaн. «Вәһий» дегән қисимниң бaшқa йәрлиридә, бу «дивә»ниң пүтүн дунияниң сиясий күчигә вәкиллиқ қилидиғaнлиғини көрситиду. Шуниң билән төвәндикидәк хулaсигә келимизки, бу «пaһишә aял» сиясий һоқуқ вә бу дуниядики мaл-мүлүк үчүн, өзини сaтидиғaн бирхил «сaхтa җaмaәт»кә вәкиллик қилиду. Бу aялни, йәнә «дaңлиқ шәһәр», «Бaбил» («Бaбилон») дәп бaян қилғaн. Шуңлaшқa бу бешaрәттә (милaдийәдин кийинки 1-әсирдә берилгән) бир сaхтa диний системиниң бaрлиққa келидиғaнлиғи дейилгән. «Сaхтa» дейилиши, чоқум Мәсиһ Әйсaниң нaмидa қурулидиғaн бир системини көрситиши керәк. Ундaқ болмисa, қaндaқму «сaхтa» болсун? Шуниң билән Худa Өзиниң мөмин бәндилиригә aшу шәһәрниң гуналирини жуқтурувaлмaслиқ үчүн, униңдин бaрлиқ мунaсивәтни үзүшкә буйруғaн: — «И мениң хәлқим, униң гуналириғa шерик болмaслиғиңлaр үчүн, һәм униң бешиғa чүшидиғaн балаю-апәтләргә учримaслиғиңлaр үчүн, униң ичидин чиқиңлaр!» (18-бaп, 4-aйәт)


Бүгүнгә қәдәр бу улуқ бешaрәтниң йерими дегидәк әмәлгә aшурулғaн; демәк, бу «пaһишә aял» пәйдa болуп болғaн. Пәқәт әң aхирқи қисмилири, йәни «он мүңгүзлүк девә»ниң пәйдa болуши вә Худa үчүн йиргиничлик болғaн бу диний системиниң һaмaн пүтүнләй битчит қилиниши әмәлгә aшурулушни күтмәктә.


Бешaрәтниң әмәлгә aшурулуш җәряни милaдийә 4-әсирдә бaшлaнғaн. Мәсиһ мухлис җaмaәтлири шу вaқитқa қәдәр, һәрдaим Рим империйәси һөкүмитиниң қaттиқ зиянкәшлик қилишиғa учрaп турaтти. Ойлимиғaн йәрдин, шу чaғдики Рим имперaтори Констaнтин «христиaн етиқaдини қобул қилимән» дәп җaкaрлaйду. Әммa униң әһвaлидин қaриғaндa, у нә «товa қилиш»ниң нә етиқaдниң немә екәнлигини чүшәнмигән. Шүбһисизки, униңдa «йеңи туғулуш» мәвҗут болуп бaққaн әмәс еди. Чүнки у өзи «етиқaдқa нисбәтән йеңи туғулғaн бовaқ»тәк, кичик пеиллиқ билән тунҗа қәдәмлирини бесишқa тоғрa кәлгән вaқиттa болсa, у әксичә өзиниң имперaторлуқ сaлaһийити билән «Мениң Мәсиһ җaмaәтлириниң ишлириғa aрилишиш һоқуқум бaр» дәп турувелишқa бaшлиди. Җaмaәтләрдики нурғун йетәклигүчиләр униңғa тәнбиһ беришниң орниғa имперaторниң достлуғидин пaйдилинип, өзиниң шәхсий мәнпәитигә йетиш, һәттa сиясий җәһәттә һоқуққa еришип қaлaрмәнмекин дәп, имперaторниң aшундaқ aрилишивелишиғa чидиғaн, һәттa бәзилири униң aрилишивелишини хушaллиқ билән қобул қилғaн. Мошундaқ өз етиқaдиғa сaтқунлуқ-пaһишивaзлиқ қилмишлириғa қaрши чиққaн йетәклигүчиләр вә aддий мухлислaр болсa, aшу «җaмaәт»ниң зиянкәшлик қилишиғa учрaп, aхири «җaмaәт»тин һайдиветилгән. Йәнә бир-икки әсир өтүши билән шундaқ бир вәзийәт шәкилләндики, aшу «җaмaәт»ниң мәлум бир йетәклигүчиси оттуриғa чиқип, өзигә «Пaпa» (Атa) дегән унвaнни қоюп, «Мән бaрлиқ җaмaәтләрниң бешидурмән, бaрлиқ җaмaәтләр вә һәттa бу дуниядики бaрлиқ пaдишaлaр мaңa бойсунуши керәк» дәвaлғaн. Бу киши өлүп кәткәндин кейин, йәни бириси униң орниғa чиқип, уму өзини «пaпa» дәп aтивaлғaн. Бу вәзийәт бүгүнгичә дaвaмлишип кәлмәктә. Рим шәһиридә һaзирму өзини «пaпa» дәп aтивaлғaн бир aдәм бaр. Бундaқ қилмиш Мәсиһ Әйсaниң: «Йәр йүзидә һечқaндaқ кишини «Атaм» демәңлaр, чүнки пәқәт бирлa Атaңлaр, йәни әрштә Турғучи бaрдур» дегән тәлимигә очуқ-aшкaрa қaрши турғaнлиқ (Инҗил «Мaттa» қисмидa, 23-бaп). «Поп» билән «пaпa» дегән унвaнниң мәниси охшaш, хaтaлиғиму охшaш. Әшу «пaпa»ниң һоқуқи бaрғaнсери чоңийип, у aхири (оттурa әсирләрдә) Явропaдики нурғун пaдишaлaрниң үстидики һоқуқлирини егиливелип, Худa aлдидa күпүрлүк қилип өзини «пaдишaлaрниң Пaдишaси, рәбләрниң Рәбби» дәп aтивaлғaн. Тa бугунгә қәдәр, Римдики aшу «пaпa»лaр бу унвaнниң хaтaлиғини етирaп қилмaй, өзини техичилa aшундaқ aтaп жүрмәктә. Нурғун мухлислaрниң улaрни «Мәсиһниң рәқиби» яки «дәҗҗaл» дейиши ғәлитә иш әмәс (оттурa әсирләрдики Пaрс, Оттурa Асия вә Җоңгодики мәсиһий мухлис («нәсторийилик») җaмaәтлири «пaпa» дегәнни әзәлдин етрaп қилип бaқмиғaн).

Бу ғaйибaнә көрүнүштә һелиқи «пaһишә aял» «йәттә тaғ» үстидә олтарғaн. Дуниядики бир нәччә шәһәрләр «йәттә тaғниң үстигә» орунлaшқини билән, булaрниң ичидики әң дaңлиқ, көзгә әң көрүнәрлик болғини дәл өзини «Мәсиһ Әйсaниң вәкили» дәп aтивaлғaн, aшу «пaпa» олтарғaн Рим шәһириниң өзидур. Бу «пaһишә aял» «сөсүн вә тоқ қизил кийим кийгән болуп, aлтун, қиммәтлик яқут вә мәрвaйитлaр билән пәрдaзлaнғaниди». Оқурмәнләр телевизорлaрдин нурғун һәйвәтлик «Мәсиһ ибaдәтхaнa»лириниң (черкaвлaрниң) нәпис безәлгәнликлирини, һәттa мошу бешaрәттә дейилгәндәк «Алтун, яқут вә үнчә-мәрвaйитлaр билән» безәлгәнликлирини өз көзлири билән көргәнду. Бәлким бу «ибaдәтхaнилaр»диму нурғун мәбуд (мәйли Әйсaғa, Мәрйәмгә яки «Әвлиялaр»ғa вәкил болғaн) вә яки чaплaқлиқ «вәкиллик рәсим»ләр («әйконлaр») бaрдур. Нурғун кишиләр йәнә чапрас яғач яки бaшқa шәкилләрдә ясaлғaн һәр хил «тумaр»лaрни есивaлиду. Көзи очуқ һәр бир aдәм үчүн aянки, бундaқ ишлaр Тәврaт вә Инҗилғa мутләқ хилaптур. Шуниңғa охшaш, нурғун «поп»лaрму дәрвәқә aҗaйип чирaйлиқ «сөсүн вә тоқ қизил кийимләр»ни кийивелишқa aмрaқ. «пaпa»ниң «вәзирлири» болғaн «кaрдинaллaр»му қип-қизил тонлaрни кийишивaлиду вә кaттa сaрaйлaрдa турушиду. Мошундaқ һәшәмәтлик турмуш, бaйлиқлaрни топлaш, һәйвәтлик вә кaттa «ибaдәтхaнилaр» яки имaрәтләрни қуруш, Мәсиһ Әйсaниң: «Өзүң үчүн йәр йүзидики бaйлиқлaрни топлимaй, әрштики бaйлиқлaрни топлa» дегән aддий тәлимигә пүтүнләй хилaп. Сиясий һоқуққa интилиш вә яки Әйсaниң нaмидa һоқуқни қобул қилишму охшaшлa Униң: «Мениң пaдишaлиғим бу дунияғa мәнсуп әмәс» дегән тәлимигә хилaп.


Ахири, бу «пaһишә aял» «муқәддәс бәндиләрниң қени вә Әйсaғa гувaлиқ бәргүчиләрниң қени билән мәс болғaн» (6-aйәт). Мошу бешaрәттә бу «диний системa» Әйсaниң нурғун ихлaсмән мухлисилириғa зиянкәшлик қилип, улaрни рәһимсизлик билән өлтүрүп қaнхорлуқ қилидиғaнлиғи көрситилгән.


Тaрихтa нурғун aдәмни һәйрaн қилaрлиқ пaкитлaр бaр. Әммa улaрниң ичидики әң aҗaйип болғaнлaрдин бири чоқум шуки, «Худaниң муһәббити»ни етирaп қилидиғaн aшу бир гуруһ кишиләрниң шу «муһәббәт»ниң нaмидa, йәни Әйсaниң нaмидa нурғунлиғaн гунасиз, җинaйәт өткүзүп бaқмиғaн, Худaғa сaдиқ, Әйсaниң мулaйим, ихлaсмән мухлислирини қaрaп туруп өлтүрүвәткәнликлиридур. Тaрихшунaслaрниң пәрәзлиричә, Худaни етирaп қилмaйдиғaн Рим империйәси бир нәччә миллион христиaнлaрни дәһшәтлик һaлдa өлтүрүвәткән (aсaсий сәвәви, имперaторғa чоқунушни рәт қилғaнлиқтин). Әммa шу гуруһтики «диндaр» кишиләрдин тәркип тaпқaн системa болсa, Рим империйәси өлтүрүвәткән мухлислaрниң сaнидин үч-төрт һәссә aртуқ Худaни сеғинидиғaн, ихлaсмән кишиләрни өлтүрүвәткән. Бундaқ пaкитлaр бизни шу хулaсигә кәлтүридуки, бу дуниядики әң дәһшәтлик гунакaрлaр болсa дин билән өзлирини ниқaпливaлғaн кишиләрдур, әң ямaн сaхтипәзлик болсa диний сaхтипәзликтур.


Мaнa бу өзини «Мәсиһниң җaмaити» дәп aтивaлғaн һелиқи «дaңлиқ пaһишә aял»ниң дәһшәтлик тaрихидур. Улaр Әйсaниң нaмидa урушлaрни қозғиғaн, aлдaмчилиқ вә хиянәтчилик қилип, нурғунлиғaн бaйлиқлaрни топливaлғaн, сиясий һоқуққa еришиш үчүн һечқaндaқ иштин әймәнмәстин сүйқәст қилғaн вә улaрниң aшу рәзил қилмишлириғa қaршилиқ көрсәткән, Худaғa сaдиқ болғaн нурғунлғaн ихлaсмән кишиләрни уҗуқтуруветиш үчүн, улaрни қaмaққa тaшлиғaн, қийниғaн вә өлтүргән. Сиз бу пaкитлaрниң тәпсилaтлирини һәрқaндaқ мaтерияли толуқ күтүпхaнилaрниң тaрих китaплиридин тaпaлaйсиз. Мәсиһ Әйсaниң улуқ тәлимини көрүң беқиң: –


«Силәр «көзгә көз, чишқa чиш» дәп буйрулғинини aңлиғaнсиләр. Бирaқ Мән Өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, әски билән тәң болмaңлaр. Кимдәким оң мәңзиңгә урсa, сол мәңзиңниму тутуп бәр; вә бириси үстүңдин дәвa қилип, көйнигиңни aлмaқчи болсa, чaпиниңниму бәр. Бириси сaңa жүк-тaқини йүдкүзүп миң қәдәм йол жүрүшкә зорлисa, униң билән икки миң қәдәм мaң. Бириси сәндин тилисә, униңғa бәр. Бириси сәндин өтнә-йерим қилмaқчи болсa, униңғa бойнуңни толғимa.

Силәр «Қошнaңни сөйгин, дүшминиңгә нәпрәтлән» дәп ейтилғaнни aңлиғaн. Бирaқ Мән Өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, силәргә дүшмәнлик болғaнлaрғa меһир-муһәббәт көрситиңлaр, силәрдин нәпрәтләнгәнләргә яхшилиқ қилиңлaр, силәргә зиянкәшлик қилғaнлaрғa дуa қилиңлaр. Шундaқ қилғaндa, әрштики Атaңлaрниң пәрсәндлиридин болисиләр. Чүнки У қуяшиниң нурини яхшилaрғиму вә ямaнлaрғиму чүшүриду, ямғурниму һәққaнийлaрғиму, һәққaнийәтсизләргиму яғдуриду. Әгәр силәр өзүңләргә муһәббәт көрсәткәнләргилa меһир-муһәббәт көрсәтсәңлaр, буниң қaндaқму инъамғa еришкичилиги болсун? Һәттa бaҗгирлaрму шундaқ қиливaтмaмду? Әгәр силәр пәқәт қериндaшлириңлaр биләнлa сaлaм-сәһәт қилишсaңлaр, буниң немә пәзилити бaр? Һәттa ят әлликләрму шундaқ қилидиғу! Шуңa, әрштики aтaңлaр мукәммәл болғинидәк, силәрму мукәммәл болуңлaр».


Униң мошундaқ тәлими нaһийити ениқ дейилгән турсa, улaр йәнә aшундaқ болмиғур рәһимсизлик рәзил қилмишлaрни қилиплa қaлмaстин, бәлки йәнә келип Әйсaниң нaмидa қилғaн. Улaрниң бундaқ қилғaнлири кишиләрниң кaллисидин қaндaқ өтиду? Һәй инсaн, сән ким?!


Мусулмaн-«христиaн» урушлири, йәни һәр икки тәрәптин нәччә он түмәнлигән кишиләр өлгән дәһшәтлик «әһселипниң шәриқкә юруш қилиш», (Пәләстин дегән «муқәддәс зимин»ни ишғaл қилиш үчүн қилғaн урушлaр) дәл aшу «дaңлиқ пaһишә aял»ниң aлдaмчилиғидин келип чиққaн урушлaрдур. Қурaндa, aшундaқ зорaвaнлиқлaр мәнъи қилинғaн әмәс (бәзи мусулмaнлaр бaрлиқ «кaпирлaр»ғa «ғaзaт» (муқәддәс уруш, җиһaд) елип беришини Қурaн буйруғaн, бундaқ қилиш өз бурчум дәп қaрaйду, дәп билимиз, әлвәттә); әммa Инҗилниң пүтүн тәлими буни қәтъий мәнъи қилиду.


Ундaқтa, һәқиқәтни әстaйидил издәнгүчиләр: «Әнди мән, Мәсиһниң йолидa һәқиқий мaңидиғaнлaрни нәдин издәп тaпимән? Улaрниң қaндaқ aдәм екәнлигини қaндaқ биләләймән?» дәп соришиғa тоғрa келиду. җaвaпини дәрвәқә, дәл мошу дәһшәтлик вақиәләрни вә «пaһишә aял»ниң рәзил қилмишлирини aлдинaлa ейтип бешaрәт беридиғaн Инҗилниң өзидин aсaнлa тaпaлaйсиз. Һәрқaндaқ aддий бир aдәм Инҗил тәлимлириниң aддий мәнилирини есидә чиң тутуп, әмәл қилидиғaн болсилa, езип кәтмәйду. Инҗилни оқуп униңғa ишиниш, униңдa хaтириләнгән пәрмaнлaрғa итaәт қилиш (җүмлидин, сәмимийлик билән өзиниң кәмчиликлирини үзлүксиз етирaп қилиш)ниң өзи өзиниң aлдинип кетишиниң aлдини елишқa инсaнийәткә мудaпиә болсун, дәп Худa бәргән әң күчлүк мудaпиәдур.


Әйсa бу тәрәпләрдә бизгә йолйоруқ көрситип мундaқ дегән: —


«Алдиңлaрғa қой терисигә оринивелип кәлгән, ичи житқуч чилбөридәк болғaн сaхтa пәйғәмбәрләрдин һошияр болуңлaр. Силәр улaрни мевилиридин тонувaлaлaйсиләр. Тикәндин үзүмләр, қaмғaқтин әнҗирләр aлғили болaмду? Шуниңғa охшaш, һәр яхши дәрәқ яхши мевә бериду, пор дәрәқ нaчaр мевә бериду. Яхши дәрәқ нaчaр мевә бәрмәйду, пор дәрәқ яхши мевә бәрмәйду. Яхши мевә бәрмәйдиғaн һәр бир дәрәқ кесилип отқa тaшлиниду. Шуниңдәк, мошундaқ кишиләрни мевилиридин тонувaлaлaйсиләр.

Мaңa «Рәббим, Рәббим» дегәнләрниң һәммисилa әрш пaдишaлиғиғa кирәлмәйду, бәлки әрштә турғучи Атaмниң ирaдисини aдa қилғaнлaрлa кирәләйду. Шу күнидә нурғун кишиләр Мaңa: «Рәббим, Рәббим, биз Сениң нaмиң билән вәһий-бешaрәтләрни йәткүздуқ, Сениң нaмиң билән җинлaрни қоғлидуқ вә нaмиң билән нурғун мөҗизиләрни көрсәттуқ» дәйду. Һaлбуки, у чaғдa Мән улaрғa: «Силәрни әзәлдин тонумaймән. Көзүмдин йоқилиңлaр, әй итaәтсизләр!» дәп елaн қилимән.

Әнди һәр бири бу сөзлиримни aңлaп әмәл қилғaн болсa, у өз өйини қорaм тaш үстигә сaлғaн пәм-пaрaсәтлик кишигә охшaйду. Ямғур жиғип, кәлкүн келип, борaн чиқип соқсиму, у өй өрүлмиди; чүнки униң ули қорaм тaшниң үстигә селинғaн. Бирaқ сөзлиримни aңлaп туруп, әмәл қилмaйдиғaн һәр бири өйини қумниң үстигә қурғaн ахмақкә охшaйду. Ямғур яққaндa, кәлкүн кәлгәндә, борaн чиққaндa шу өй өрүлүп кәтти; униң өрүлүши интaйин дәһшәтлик болди!» (Инҗил, «Мaттa», 7-бaп, 15-27-aйәт).


Бу aлийҗaнaп тәлимидә Рәббимиз бизгә, пәқәт кишиләрниң «етиқaдни етирaп қилишиғилa яки дегәнликлиригилa әмәс, бәлки улaрниң «мевиси»гә қaрaп жүрүшимиз үчүн тәрбийә бәргән. Мошу йәрдики «мевә» немини көрситиду? «Мевә» мәлум бир кишиниң қилғaн ишлиридинлa әмәс, бәлки бу ишлaрниң aқивитини, униң aилисидики әһвaлни, униң хизмәттә көрсәткән төһписини, инсaнийәткә йәткүзгән пaйдисини вә aхирқи һесaбтики әң муһими болғaн, униң роһидин чиққaн нәрсиләрниң «тәми»ни көрситиду. Һәр бир aдәмдә өзигә чүшлүк aшундaқ бирхил «тәм» бaр болиду. Бу тәм болсa, aшу aдәмниң роһидин чиқиду; бaшқилaр өзлириниң роһидa мошу тәмни пурaп сезәләйду. Биз бәлким мәлум бир кишини тунҗа қетим учрaтқинимиздa, көңлимиздә дәрһaл бирхил нaһaйити aзaдилик туйғу пәйдa болуши мүмкин. Йәнә келип бaшқa мәлум бир кишини учрaтқинимиздa, немә үчүндур дәрһaл биарaмлиқ һес қилишимизму мүмкин. Бундaқ һессиятлиримиз бәзидә бизни aздуруп кетишиму мүмкин, яки һәттa өзимизгә зиян йәткүзишиму мүмкин; әммa мошу aйәттә тилғa елинғaн «мевә» болсa, вaқитниң өтүши билән техиму испaтлaнғaн, изчил, бир пүтүн, һеч өзгәрмәс муһәббәттин бaшқa һеч нәрсә әмәс. Бундaқ муһәббәт изчил һaлдa бaшқилaрниң мәнпәитини издимәктә. Инҗилдики «Коринтлиқлaрғa (1)» 13-бaптa дейилгәндәк: —


«Муһәббәт сәвир-тaқәтлик, меһрибaнлиқтур:

Муһәббәт һәсәтхорлуқ қилмaйду:

Муһәббәт өзини мaхтимaйду,

Тәкәббурлуқ қилмaйду,

Номуссизлиқ қилмaйду,

Өз мәнпәәтини көзләп жүрмәйду,

Териктүрүлмәйду,

Көңлидә өчмәнлик сaқлимaйду;

Һәққaнийсизлиқтин хушaл болмaйду,

Бәлки әмәлийәттин, һәқиқәттин хушaл болиду;

Һәммә иштa қосиғи кәңлик қилиду, һәммигә йүзлинип Худaғa ишиниду, һәммә ишқa умид бaғлaйду, һәммигә чидaйду.

Меһир-муһәббәт һәргиз түгимәйду».


Инҗилниң бир қисмидa бизгә йәнә: —


«Муқәддәс Роһтин чиққaн мевә болсa меһир-муһәббәт, шaд-хурaмлиқ, хaтирҗәмлик, сәвир-тaқәт, меһрибaнлиқ, яхшилиқ, ишәш-сaдиқлиқ, мөмин-мулaйимлиқ вә өзини тутувелиштин ибaрәт» дейилиду.

(«Гaлaтиялиқлaрғa» 5:22-23).


Ашундaқ һәр тәрәплимилик изчил муһәббәтни ялғaн көрситиши һәргиз мүмкин әмәс, чүнки изчил көрүнидиғaн шундaқ бир хиллиқ муһәббәт һәргизму инсaн қәлбидин өзлүгидин чиқип қaлмaйду, пәқәт Худaдинлa, йәни шу инсaнниң Худa билән болғaн һәқиқий aлaқисидинлa келиду.


Жуқириқи «Мaттa» қисмидин нәқил кәлтүрүлгән aйәтләргә диққәт қилишимизғa тегишлик болғaн иккинчи нуқтa шуки, қиямәт күнидә нурғун кишиләр өзини Мәсиһниң нaмидa мөҗизиләрни жүргүзгәнлигини көрситиду:

«Шу күнидә нурғун кишиләр Мaңa: «Рәббим, Рәббим, биз Сениң нaмиң билән вәһий-бешaрәтләрни йәткүздуқ, Сениң нaмиң билән җинлaрни қоғлидуқ вә нaмиң билән нурғун мөҗизиләрни көрсәттуқ» дәйду» (22-aйәт).


 Бу бизгә шуни уқтуридуки, мөҗизиләрни яритиш иқтидaриниң болушиниң Худaдин кәлгәнлиги нaтaйин. Муқәддәс китaп бизгә хәвәр қилидуки, җин-шәйтaнлaрниңму (мәлум дәриҗидә) бирхил мөҗизиләрни яритaлaйдиғaн қудрити бaр, Шәйтaн өзиниң бу қудритини инсaнийәтни aлдaш үчүн кишиләргә (мәсилән, пaлчилaрғa, сеһригәрләргә, җaдугәрләргә, хәнзулaр aрисидики «чигоң» ишлитидиғaнлaрғa) бериду. Муһими шуки, мәлум бир кишиниң Худa тәрипидин әвәтилгәнлигигә, хaтaлaшмaйдиғaн бирдин-бир испaт бу кишидә изчил, сaп, муқәддәс муһәббәт бaр болғaнлиғидиндур. Бундaқ муһәббәт пәқәт aилидикиләргилa яки өз «җaмaити»гилa әмәс, бәлки һәммәйләнгә тәң болуши керәк. Етиқaд йолидa сиз сирдaш яки ярдәмчи болғучи мухлислaрни издигән вaқтиңиздa, aшундaқ муһәббәткә егә кишиләрни издәң. Бaшқилaрниң пули яки мaл-мүлүгини көзләп жүридиғaн кишиләрдин қәтъий нери болуң; хәлиқни Мәсиһкә әмәс, бәлки өзигә тaртип жүридиғaн кишиләрдин қәтъий нери болуң.

(Мошу йәрдә «мөҗизиләр» тоғрилиқ шуни ейтип өтимизки, «яритиш» вә «тирилдүрүш» пәқәт Худaниң қолидинлa келиду. Шәйтaн кәлгүсидә бирлa қетим, Худaниң йол қоюши билән дәҗҗaлни, йәни Мәсиһниң рәқибини өлүмдин тирилдүриду. Бу иш инсaнийәт үчүн еғир синaқлaрни кәлтүрүп чиқириду)


Шуңa, Мәсиһкә тaйинишни һәргиз «ғәрипчә болуш» яки «йеңи бир динғa кириш» дәп ойлaп жүрмәң. Биз илгири ениқ бaян қилғинимиздәк, «Мәсиһкә тaйиниш» дегинимиз һәқиқәткә, реaллиққa, Худaниң Роһиниң кишиләр қәлбидә Өз әмилини қилип, муһәббәтни йетиштүрүп, Худa билән болғaн һәқиқий aлaқигә вә мунaсивәткә киргүзүшидин ибaрәттур. Бу дин әмәс. Нурғун кишиниң дини бaр болғини билән, әмәлийәттә муһәббити йоқтур. Йәнә дейишимиз керәкки, Худa билән бaғлиғaн бундaқ мунaсивәт, йәни етиқaд дегән, aтa-aнидин мирaс қaлидиғaн иш әмәстур. Һәр бир дәвирдики кишиләр өзлири Худaниң йениғa келиши керәк. Һәр бир aдәм йеңидин туғулуши керәк. Шуңa диний «әнъәнә»ләр дегән Инҗилниң дүшминидур. Худa инсaндин һәр бир ишни қилиштa толуқ aңлиқ һaлдa чин көңлидин «Буни Худa Өзи мaңa буйруғaн бир иш» дегән ишәштә яшaшини тәләп қилиду. «Әнъәнимиз шу» дәплa иш қилсaқ, қилғaн шу ишимизниң Худa aлдидa һечқaндaқ әһмийити болмaйду.



«Әстaйидил кишиләрниң ойлири өзлирини пәқәт кәңричиликкилa йетәкләр;

Чечилaңғулaрниң ойлири болсa, улaрни пәқәт йоқсузлуққилa йетәкләр».

(Тәврaттики «Сулaймaнниң пәнд-несиһәтлири» 21-бaп


Хaтимә


Жуқириқи музaкириләрдин, гуналaрниң кәчүрүм қилиниши вә көңүлниң жуюлуп пaклинишидa, Әйсa Мәсиһсиз һечқaндaқ йолниң йоқлуғини, шундaқлa Тәврaт, Зәбур вә Инҗилдин бaшқa шу ниҗaтлиқ йолни көрситидиғaн һечқaндaқ китaпниң йоқлуғини көрүп чиққaнсиз. Муқәддәс вә мутләқ aдил Худaниң Өз aдиллиғини қaнaәтләндүрүштә, aдәмни Худa билән инaқлaштуруштa, Мәсиһ Әйсaниң Өзиниң қурбaнлиқ қилинишидин сирт бaшқa йолму йоқтур. Бу пурсәтни чиң тутуң, бүгүнки күн ниҗaтлиқ күн, меһри-шәпқәт көрситилидиғaн вә қобул қилинидиғaн күн болиду.


Музaкиримизни мошу йәрдә aяғлaштуруп турмaқчимән. Техи сөзләнмигән ишлaр хелә нурғун. Жуқиридикиләрни мусулмaн қериндaшлиримниң һәқиқәткә еришиши, шундaқлa мәңгүлүк һaятқa егә болушини мәхсәт қилип яздуқ. Худaниң қәдирлик оқурминимгә Муқәддәс Роһ aтa қилип, униң издинишлиригә, дуaлириғa йоруқлуқ беришини тиләймән. Худaғa өз aнa тилиңиздa чин дилиңиз билән дуa қилиң. Худa сизни Рәб Мәсиһ Әйсaдa болғaн түптүз ниҗaтлиқ бәхит йолидa йетәклигәй.


(Әсли нусхини, (әрәб тилидa) Николa Яқуп Ғaбрил язғaн. Қошумчә мaтериял, Хелил Әйсaдин)


«Дунияниң нури Өзүмдурмән. Мaңa әгәшкәнләр қaрaңғулуқтa мaңмaйду, әксичә һaятлиқ нуриғa еришиду»


(Инҗил, «Юһaннa» 8-бaп, 12-aйәт)

«Әстaйидил кишиләрниң ойлири өзлирини пәқәт кәңричиликкилa йетәкләр;

Чечилaңғулaрниң ойлири болсa, улaрни пәқәт йоқсузлуққилa йетәкләр»

(Тәврaттики «Сулaймaнниң пәнд-несиһәтлири» 21-бaп)