Тәврат 21-қисим
«Һекмәт топлиғучи»
Кириш сөз
Һаятлиқниң әһмийити немә?
Оқурмәнләр алдидики бу китап «муқәддәс язмилар» ичидики алаһидә китапларниң бири. китапниң авалқи җүмлилири бизгә униң язғучисиниң Сулайман падиша екәнлигини билдүриду. Мәзкур китап һаятниң әһмийитини издәш тоғрисида йезилған; көрүнүштә у үмүтсизликкә толған бир китап — беваситә яки йошурун соалларни, җавапсиз яки «йерим җаваплиқ» соалларни сорайдиған китаптур. Толуқ Муқәддәс Китапниң түрлүк қисмилири арисида бәлким Худадин қорқмайдиған «һазирқи заман кишилири» уни өзигә әң тонуш, өз көзқариши вә һессиятлириға әң йиқин дәп қариши мүмкин. Көрүнүштә китап мутләқ үмүтсизликкә толған бир баян билән башлиниду: «Бемәналиқ үстигә бемәналиқ! Бемәналиқ үстигә бемәналиқ! Һәммә иш бемәналиқтур!». «Мәвҗудийәтизм пәлсәписи («ексистентсиялизм» дәпму атилип, Франсийә пәйласопи Жон Павил Сатирниң көз қарашлирида гәвдиләндүрүлгән) йеңи пәйда болған» дәйдиған кишиләр җәзмән «Һекмәт топлиғучи» дегән китапни һеч оқуп бақмиғанлардур. Исраил падишаси Сулайман бешидин һәр хил сәргүзәштләрни өткүзгән, көп тәҗрибиләргә еришкән адәм; у қурулуш, йеза егилик, бағвәнчилик, илим-пән қатарлиқ һәр хил саһәләрдә имканийәтниң баричә ойлиғанлирини йолға қоюп синайду, андин өткүр зеһнини ишқа селип, униңдин қандақ мувапиқ хуласиләрни чиқарғили болидиғанлиғи үстидә ойлиниду.
Һаятлиқниң әһмийити тоғрисида чоңқур издәнгән, шундақла худасиз өткән һаяттики ишларниң бемәналиғи тоғрисида чоңқур чүшәнчигә егә болған адәмләрниң ичидә Сулаймандәк күчлүк китап язғидәк башқа бир адәм болмиса керәк. Униңда шараит, байлиқ, Худа тәғдим қилған алаһидә калла-зеһин вә даналиқ, хәлиқъаралиқ алақиләр вә әң муһими йетәрлик вақит бар еди (чүнки Худа уни вә униң падишалиғини аман-есәнлик билән бәрикәтлигән). Униң үстигә атиси Давут пәйғәмбәр Худаниң яратқан мөҗизилирини вә Униң әҗайип муамилисини көргән интайин тәҗрибилик киши еди. Бирақ һаятлиқниң әһмийитини издигүчиләрниң көпинчисигә нисбәтән мошундақ мувапиқ шараитлар әсла болмаслиғи мүмкин; худди Сулайман падиша өзи ейтқандәк: «Падишадин кейин туридиған адәм немә қилалайду — қилсиму аллиқачан қилинған ишлардин ибарәт болиду, халас!» (12:2).
«Һекмәт топлиғучи» дегән китап тоғрилиқ ишәнгүчиләр икки хил әнъәнивий көзқарашта болуп кәлгән: —
Биринчи хил көзқарашта, Сулайман падиша өзи қойған тәс соалларға беридиған җавапни билмәскә салған. Бундақ болуши қәстән, ақиллиқ билән болғандур. Униң муддиаси шуки, бу арқилиқ оқурмәнниң диққитини ойлиған еди. Шуниңдәк у оқурмәнләргә бир қатар «йерим хуласә»ни қалдуриду; буму униң қәстән қилғини; у оқурмәнләрни өзи ойлинип хуласигә кәлсун вә шуниң билән Худадин қорқсун дәп үмүт қилиду.
Иккинчи хил көзқарашта, Сулайман падиша мәзкур китапни өзиниң әхлақий чүшкүнләшкәндә язған. Шу сәвәптин у сориған соалларниң җававини өзиму билмәйду яки болмиса у әслидә бу ишлар тоғрилиқ өзләштүргән өткүр чүшәнчиләрдин мәһрум болған. Бирақ китап Һәммигә Қадир Болғучиниң план-ирадиси вә буйруғи билән, Худани дост тутмиған һаятниң толиму әһмийәтсилигигә гувачилиқ болсун дәп йезилған, шундақла Муқәддәс Китап ичигә елинған. китаптики «йерим хуласиләр» әслидә Сулайманни техиму көп һәқиқәткә йетәклиши керәк еди; бирақ униң әхлақий чүшкүнләшкәчкә, шундақ болмиди. Һалбуки, Һәммигә Қадир Болғучиниң һәммә ишни башқурғучи қоли билән мошу «йерим хуласиләр» оқуған инсанни ойлинишқа, шуниңдәк Өзидин қорқушқа ойғитишниң қурали болуши үчүн китапда қалдурулған.
Қайси көзқараш тоғра болушидин қәтъийнәзәр, Худаниң китапқа нисбәтән мәхсәт-муддиаси охшаштур. Биринчи көзқараш бойичә, Сулайман қайғу ичидә болуп мошу җавави болмиған соалларни сориған вә язған вақтида һәқиқәтән уларниң җаваплирини билмигән; бирақ у йәнила Худаниң мошу китапни «язғучи қурали» еди. Иккинчи көзқараш бойичә, у җаваплирини чүшәнгән, бирақ даналиқ билән җававини баян қилмиған. Бу чағда у аңлиқ һалда Худаниң қурали болған болиду. Икки көзқарашниң бирдин-бир пәрқи шуки, у болсиму, Худаниң аңлиқ яки аңсиз қурали болғанлиғидин ибарәт, халас. Өзимиз иккинчи пикиргә майилмиз, бирақ әмәлийәт икки пикирниң оттурисида болушиму мүмкин. «Қошумчә сөз»имиздә бу тоғрилиқ йәнә тохтилимиз.
Худадин қорқушни «конилиқ, қатмаллиқ, вақти өткән» дәп қарайдиған һазирқи замандики көпинчә кишиләрниң көңли һаятниң әһмийәтисизлигидин толиму беарам болуп, чоңқур қанаәтсизликтә турмақта. Бундақ һаләт даңлиқ франсуз рәссам Гавгинниң һаятида дәһшәтлик һалда рошән гәвдиләнгән еди. «Һекмәт топлиғучи»тәк, у һаятиниң әһмийитини издәп: «Қанчә көп сәргүзәштләрни бешимдин өткүзсәм шунчә яхши» дегән муддиада бала-җақилирини һәм жутини ташлап «Тинич Океан»дики «Ерәм бағчиси»дәк иллиқ вә гөзәл Тахити арилиға сәпәр қилди. Шу йәрдә у «Һәқиқий ләззәтни тетип бақай» дәп йәрлик кишиләрниңкидәк «иптидаий турмуш»ни өткүзүшкә башлиған. Тахитилик бир аял билән биллә турған вә униңдин башқа нурғун қиз-аяллар билән ашна ойниған. Бирақ у издигән «чоң ләззәт» һәрдайим униңдин қечип жүргән. У «Қәйәрдин? Қайси? Қәйәргә?» намлиқ әң ахирқи рәсимни сизған (у рәсимни һәр қайси китапханидин тапқили болиду). У рәсимдә инсанниң һаятиниң һәр бир басқучиға, йәни «яш», «оттура яш» вә «қери» дегән башқучиға көзләп турған алвастидәк һайванларниң җәсәтлирини озуқ қилидиған бир тапқушни сүрәтлигән. У рәсимни сизип болуп өзини өлтүрүвалған.
«Һазирқи заман кишилири»ниң «Һекмәт топлиғучи» дегән китапни қанчилик асан қобул қилалайдиғанлиғи тәрҗиманлардин биригә аддий бир вақиәдә муҗәссәм болди. Бу тәрҗиман ичкиридә бир хәнзу Мәсиһий аилиниң өйидә меһман болуватқанда болған иш. 1950-жилидин башлап хелә узунғичә, хәнзу Мәсиһий җамаәтлиридә ибадәт сорунлириға ишләткидәк һеч қандақ «мәдһийә нахша» китапчилири йоқ еди. Шу вақитларда Мәсиһийләр қолидики Муқәддәс Китаптин (у вақитларда уларда Муқәддәс Китапму бәкла аз еди) беваситә көп бап-айәтләрни нахшиларға айландурған. Тәрҗиманни меһман қилған хәнзу аял шундақ көп нахшиларни ядлап үгәнгән еди. Бир күни униң өйигә аял хошниси кирип қалди. Хошниси Муқәддәс Китапни һеч оқуп бақмиған яки Худа тоғрилиқ һеч қандақ тәлим аңлап бақмиған еди. Тәрҗиманни һәйранни қалдурғини шуки, ойлимиған йәрдин Мәсиһий аял өз хошнисиға бир нахша ейтип беришкә башлиди. Нахшиниң аһаңи интайин муңлуқ болуп, нахшиниң тексти «Һекмәт топлиғучи»ниң биринчи бап, 1-11-айәтлири еди. Тәрҗиман: «Бу һәсрәтлик нахша хошнисиға қандақ тәсир көрситәр?» дәп ойлап олтарди. Йәнә ойлимиған йәрдин хошниси көзигә яш жүгүрткән һалда: «Мана бизниң һаятимизғу! Бу әҗайип китапму немә?!» дәп кәтти. Кейин у көп қетим келип, етиқат йоли тоғрилиқ сориди. Худаниң «Һекмәт топлиғучи» дегән китапта болған муддиаси әмәлгә ашурулди; бу хошниниң диққәт-етивари қозғалди вә шуниңдәк техиму көп нәтиҗиләр чиқти.
Биз ибраний тилидики «Коһәләт» дегән сөзни «һаятлиққа һекмәт топлиғучи», қисқартилған шәкилдә «һекмәт топлиғучи» дәп тәрҗимә қилдуқ. Муқәддәс Китапта «коһәләт» дегән бу сөз интайин аз учрайду. Униң «топлиғучи», «йиққучи» дегән мәнаси бар. У немини топлайду, дегән мәсилигә кәлсәк, бәзи алимлар: «адәмләрни топлайду» дәп қарап «коһәләт» дегәнни «вәз ейтқучи» «тәлим бәргүчи» дәп тәрҗимә қилған. Бизниң чүшәнчимиз бойичә, бу сөз бәлким Сулайманниң өй-пикирлирини, хуласилирини рәтләп тәртипкә селишини көрситиши мүмкин. Шуңа бәзиләр «мутәпәккур», «тәпәккурчи» яки «пәйласоп» дәп тәрҗимә қилған. Биз «коһәләт» дегән сөзниң толуқ мәнаси «пүтүн зеһнини жиғип хуласә чиқарғучи, йәкүнләрни топлиғучи» дәп қарап, «һаятлиққа һекмәт топлиғучи» яки қистартилған «һекмәт топлиғучи»ни мувапиқ бир тәрҗимиси дәп ойлидуқ. «Һаятлиқни хуласлиғучи» яки «хуласлиғучи» дәп тәрҗимә қилинишларму мувапиқ бирхил тәрҗимиси болалайду.
«Қошумчә сөз»имиздә Сулайманниң «тейилип кәткәнлиги», униң һаят тоғрисидики чүшинишлиригә болған роһий чәклимиләр, шуниңдәк униң бәзи ачқучлуқ баянлири вә у қойған соалларға Тәвраттики пәйғәмбәрләрниң бәргән җаваплири, шундақла Инҗил қисимлиридин алған бәзи җаваплар үстидә тохтилимиз. Мошу йәрдә биз пәқәт оқурмәнгә китаптики икки «ачқучлуқ ибарә»ни көрсәтмәкчимиз: —
1-ибарә: «Қуяш астида» (1:3 қатарлиқларда) яки «асманлар астида» (1:13 қатарлиқларда) — бу ибарә китаптики асасий нуқтинәзәрни йорутуп бериду. Бу китап инсаний көзқараштин (Худаниң ирадиси билән) йезилған. китапниң мәзмунини ибраний пәйғәмбәрләр қобул қилған «асмандин кәлгән» яки «асманниң жуқурисидин кәлгән» вәһийләр тоғрилиқ баянлар билән селиштурушқа болиду; йәни «Һекмәт топлиғучи» дегән китапта «асманниң астидин», — инсанлардин болған көзқараш баян қилинған; пәйғәмбәрләрниң вәһийлири болса — һәммиси Пәрвәрдигарниң көзқариши бойичә, «асманниң жуқурисидин» кәлгән.
Мәсилән, «Әз.» 1:1 «Асманлар ечилип, Худаниң аламәт көрүнүшлирини көрдүм»;
Яки Инҗил «Фил.» 3:20 «Бизниң пухралиғимиз болса әрштидур, биз дәл шу йәрдин Ниҗаткарниң чүшүшини интизарлиқ билән күтмәктимиз. У болса Рәббимиз Әйса Мәсиһдур».
«1Пет.» 1:12 «... бүгүнки күндә бу ишлар әрштин әвәтилгән Муқәддәс Роһниң күчи билән силәргә хуш хәвәрни йәткүзгүчиләр арқилиқ ... җакаланди. Һәтта пәриштиләрму бу ишларниң теги-тәктини сәпселип чүшүнивелишқа тәлпүнмәктә».
Шуңа, расуллар вә пәйғәмбәрләр қобул қилған бу вәһийләр билән Сулайманниң «Һекмәт топлиғучи»дики баянлири бир-биригә пүтүнләй охшимайдиған икки көзқараштин ейтилғандур.
2-ибарә: «инсанниң барлиқ күнлиридә» яки «санақлиқ күнлиридә» (2:3 қатарлиқлар).
китаптики түп көзқараш бу дуниядики ишларға қаритилған. китапта өлүмдин кейинки ишлар тоғрисида наһайити аз сөзлиниду вә һәтта өлүмдин кейинму һаят барму? дәп сорайду. Биз буниму Худа пәйғәмбәрләргә тапшурған вәһийләр билән селиштурсақ болиду: —
Давут пәйғәмбәр, «Зәбур» 17:13-15: —
«Орнуңдин турғайсән, и Пәрвәрдигар,
Униң йолини тосуп, йәргә йәксан қилғайсән,
Җенимни рәзил адәмдин қутқузғин, қиличиң билән;
Мени қолуң билән кишиләрдин,
Йәни мошу дәвирдики кишиләрдин қутқузғин;
Уларниң несивиси болса мошу дуниядиладур;
Сән уларниң қарнини немәтлириң билән толдурисән;
Уларниң көңли пәрзәнтлири билән қанди,
Балилириға байлиқлирини қалдуриду.
Мән болсам, һәққанийлиқта йүзүңгә қариғучи болимән;
Ойғанғинимда (қиямәт күнидә), Сениң дидариңдин сөйүнимән!»
Расул Павлус, Инҗилда «2Кор.» 4:18: «Шуңа биз көз билән көргили болидиған ишларға әмәс, бәлки көрүлмәс ишларға көз тикимиз; чүнки көрүлгән ишлар вақитлиқ, амма көрөлмәс ишлар мәңгүлүктур» — дәйду.
Биз тәрҗимә давамида, «Һекмәт топлиғучи»ни тәтқиқ қилған мәнбәләр ичидин, әнглийәлик алим вә ибранийшунас Дерик Киднерниң «Һекмәт топлиғучи» («Екклесиястис») дегән китавидин көп пайдиландуқ.
Биз китаптики һәр хил мәзмунларни төвәндикидәк тизип чиқтуқ, буниңдин оқурмәнләр «Һекмәт топлиғучи»ниң ойлиған темилирини чүшинип йетәләйду.
1:1-2 |
Кириш сөз: мутләқ бемәналиқ. |
1:3-11 |
Тәбиәтниң бемәналиқлиғиниң сүпәтлиниши. |
1:12-15 |
Мувәппәқийәтниң өзи бемәналиқтур. |
1:16-18 |
Билимни ашурушниң өзи бемәналиқтур |
2:1-3 |
Ләззәтни издәшниң бемәналиқлиғи |
2:4-11 |
Бай болушниң бемәналиқлиғи |
2:12-17 |
Даналиқ әхмиқаниликтин әвзәл |
2:18-23 |
Ишләшкә җан пида қилишниң бемәналиқлиғи |
2:12-26 |
Өз әмгигидин һозур елиш |
3:1-11 |
Һаятниңму өзигә чушлуқ пәсли бар |
3:12-15 |
Бәзи хуласиләр |
3:16-4:3 |
Адаләтсизлик, җәбир-зулум мәсилиси |
4:4-8 |
Риқабәт вә ачкүзлүкниң бемәналиқлиғи |
4:9-12 |
Әмгәк мевисидин ортақ бәһриман болуш пайдилиқтур |
4:13-16 |
Абройниң бимәналиғи |
5:1-7 |
Йениклик билән ичкән қәсәмләр |
5:8-9 |
Һөкүмәтниң чириклишиши |
5:10-12 |
Ачкөзлүк |
5:13-17 |
«Бай болай» дегүчи һаятлиқтин һозур алалмайду |
5:18-20 |
Әмгәк мевисидин һозур елиш |
6:1-9 |
Һәммә адәм һаятлиқтин һозур алалмайду |
6:10-12 |
Һаяттики тәсадипийлиқтин чиққан бемәналиқлири |
7:1-4 |
Һаят қисқа, өлүмдин қачқили болмайду. |
7:5-12 |
Даналиқ вә әхмиқанилик тоғрилиқ бәзи һекмәтләр |
7:13-14 |
Дана киши Худаниң бекиткәнлиригә бойсуниду. |
7:15-18 |
Худаниң адиллиғи бәзи ишларда көрүнмәйду (1) |
7:19-29 |
Һеч ким һәққаний болмиғачқа, даналиқ зөрүрдур. |
8:1-9 |
Инсанлар һакимийәт сүргәндә, даналиқниң чәкликлиги көрүниду |
8:10-14 |
Худаниң адиллиғи бәзи ишларда көрүнмәйду (2) |
8:15-17 |
Бәзи хуласиләр |
9:1-6 |
Адәм һамини өлиду |
9:7-10 |
Һаят қисқа, униң һозурини әтиварлаш керәк |
9:11-12 |
Пәйт вә тәсадипийлиқ |
10:9-13 |
Даналиқ вә әхмиқанилик тоғрилиқ башқа бәзи һекмәтләр |
10:2-7 |
Һөкүмранларниң әхмиқанилиги уларниң даналиғини йоққа чиқириду |
10:8-15 |
Даналиқ вә әхмиқанилик тоғрилиқ башқа бәзи һекмәтләр |
10:16-20 |
Ахмақ һөкүмранлар мәсилиси |
11:1-6 |
Келәчәкни билмигәчкә, бүгүн тиришчанлиқ көрситишкә тоғра келиду |
11:7-10 |
Һаятлиқтин һозур елиш — Худадин қорқуш-әйминиш ичидә болуши керәк |
12:1-7 |
Қерилиқ вә өлүм тез келидиған болғачқа, Худадин қорқ! |
12:8-11 |
Хуласә: «Һекмәт топлиғучи»ниң нәсиһити данадур. |
12:12-14 |
Ахирқи хуласә: «Худадин әйминип-қорқуп униң әмирлиригә әмәл қил!» |
••••••••
Қошумчә сөз
Сулайманниң «әхлақий чүшкүнлүк»и
Мәзкур китапниң гувалиғи бойичә (2:8) Сулайман у китапни язған чағда көп аял-кенизәкләрни өз әмригә алған еди. Униң шундақ қилғини Тәвраттики «Қан.» 17-бапта падишалар тоғрилиқ пүтүлгән пәрманларға мутләқ хилап еди. Биз мунасивәтлик айәтләрни нәқил кәлтүримиз: —
«Сән Пәрвәрдигар Худайиң саңа тәғдим қилидиған зиминға кирип уни егилигәндә, шундақла униңда турғанда: «Мән әтрапимдики әлләрниңкидәк өзәмгә бир падиша тиклимәкчимән» десәң, шу чағда сән өзәңгә пәқәт Пәрвәрдигар Худайиң таллайдиғинини тикләйсән; үстүңгә қериндаш болмиған чәтъәлликни бекитмәслигиң керәк. Падиша болса өзи үчүн атларни көпәйтмәслиги яки атларни көпәйтимән дәп хәлиқни Мисирға қайтурмаслиғи керәк; чүнки Пәрвәрдигар силәргә: «Силәр шу йол билән һәргиз қайтмаслиғиңлар керәк» дегән еди.
Падиша көп аялларни өз әмригә алмаслиғи керәк; болмиса униң көңли езип кетиши мүмкин. У өзи үчүн алтун-күмүчни көпәйтмәслиги керәк.
Падишалиқ тәхтигә олтуғинида у өзи үчүн Лавий каһинларниң алдида мошу қанунни бир дәптәргә көчүрүп пүтүши керәк. Шу дәптәр униң йенида дайим болуши вә уни өмриниң барлиқ күнлиридә оқуши керәк; шундақ қилса у Пәрвәрдигар Худасидин қорқуп, мошу қанунниң сөзлири вә бәлгүлимилирини тутуп уларға әмәл қилишни үгиниду. Шундақла униң көңли қериндашлири алдида һакавурлишип кәтмәйду, бу әмирләрдин оң йә солға чәтнәп кәтмәйду вә шуниңдәк Исраил арисида униң вә оғуллириниң падишалиқ күнлири көп болиду».
Биз бу әҗайип әмирләрни Тәвраттики «1Пад.» 10-11-бапларда хатириләнгән Сулайманниң һаятидики бәзи тәрәплири билән селиштурсақму болиду. Астиға сизилған сөзләргә диққәт қилип жуқуридики сөзләр билән селиштурғайсиләр.
«Сулайманға һәр жили кәлтүрүлгән алтунниң өзи 666 Талант (22 Тонна) еди... Сулайман падиша 200 чоң сипарни соқтурди вә һәр сипарға 600 шәкәл алтун кәтти; шундақла 300 қалқанни япилақланған алтундин ясиди; һәр бир қалқанни ясашқа үч мина алтун ишлитилди; падиша уларни «Ливан ормини сарийи»ға есип қойди.
Падиша пил чишлиридин чоң бир тәхтни ясап, уни тавланған алтун билән қаплатти...
Сулайман падишаниң барлиқ җам-пиялилири алтундин ясалған; «Ливан Ормини Сарайи»дики барлиқ қача-қучилар тавланған алтундин ясалған; уларниң һеч қайсиси күмүчтин ясалмиған; Сулайманниң күнлиридә күмүч һеч немигә әрзимәйтти. Чүнки падишаға қарашлиқ деңизда жүридиған, Һирамниң кемилиригә қошулуп «Таршиш кемә» әтритиму бар еди; «Таршиш кемә» әтрити үч жилда бир қетим келип алтун-күмүч, пил чишлири, маймунлар вә тозларни әкеләтти.
Сулайман падиша йәр йүзидики барлиқ падишалардин байлиқта вә даналиқта үстүн еди. Худа Сулайманниң көңлигә салған даналиқни аңлаш үчүн йәр йүзидикиләр һәммиси униң билән дидарлишиш арзуси билән келәтти. Кәлгәнләрниң һәммиси өз соғитини елип келәтти; улар күмүч қача-қучилар, алтун қача-қучилар, кийим-кечәкләр, дубулға-савутлар, тетитқулар, атлар вә қечирларни елип келәтти. Улар һәр жили бәлгүлик миқдарда шундақ қилатти.
Вә Сулайман җәң һарвулири вә атлиқ әскәрләрни жиғди; униң 1400 җәң һарвуси, 12000 атлиқ әскири бар еди; у уларни «җәң һарвуси шәһәрлири»гә вә өзи туридиған Йерусалимға орунлаштурди.
Падиша Йерусалимда күмүчни таштәк көп қилди...
Сулайман алған атлар Мисирдин вә Кувәдин еди; падишаниң тиҗарәтчилири уларни кувәдин бекитилгән баһада алатти. Мисирдин елип кәлгән бир җәң һарвусиниң баһаси 600 күмүч тәңгә, һәр ат болса 150 тәңгә еди; вә улар йәнә Һиттийларниң падишалири һәм Сурийә падишалири үчүнму охшаш баһада елип чиқти....
(Төвәндики айәтләрдә хатириләнгән һәммә ишлар «Қанун шәрһи»дики әмирләргә хилап)
(11-бап) «Лекин Сулайман падишаниң көңли Пирәвнниң қизидин башқа көп чәтъәллик аялларға, җүмлидин Моабий, Аммоний, Едомий, Зидоний, Һиттий аяллириға чүшкән еди. Пәрвәрдигар әслидә мошу әлләр тоғрилиқ Исраилларға: «Уларниң қизлирини издәп бармаңлар, вә уларни силәрниңкиләргә киргүзмәңлар; чүнки улар чоқум көңүллириңларни өз мәбудлириға аздуриду» дәп агаһландурған. Бирақ Сулайманниң көңли дәл шуларға бағланди. Униң йәттә йүз аяли, йәни ханиши вә үч йүз кенизиги бар еди; униң аяллири униң көңлини аздуруп буривәткән еди.
Шундақ болдики, Сулайман яшанғанда, униң аяллири униң көңлини башқа илаһларға аздуруп бурувәтти; шуниң үчүн униң көңли атиси Давутниңкидәк Пәрвәрдигар Худасиға мутләқ садиқ болмиди.
Шуңа Сулайман Зидонийларниң мәбуди Аштаротни, Аммонийларниң жиркиничлик мәбуди Милкомни издиди; шуниң билән Сулайман Пәрвәрдигарниң нәзиридә рәзиллик қилди; у атиси Давуттәк Пәрвәрдигарға изчиллиқ билән әгәшмиди.
Андин Сулайман Йерусалим алдидики едирлиқта Моабийларниң жиркиничлик мәбуди Кемош һәм Аммонийларниң жиркиничлик мәбуди Милком үчүн бир «жуқури җай»ни ясиди; шуниңдәк өзиниң мәбудлириға хушбуй яқидиған вә қурбанлиқ қилидиған һәр бир ят әллик аяли үчүнму у шундақ қилди. Шуңа Пәрвәрдигар Сулаймандин рәнҗиди; гәрчә У униңға икки қетим көрүнгән болсиму, вә униңға дәл мошу иш тоғрилиқ, йәни башқа илаһларни издимәслигини тапилиған болсиму, униң көңли Исраилниң Худаси Пәрвәрдигардин айнип кәтти; у Пәрвәрдигарниң тапилиғиниға әмәл қилмиди...».
Сулайманниң бу «тейилип кетиши» адәмни һәқиқий әҗәбләндүридиған бир һадисә вә һәммимиз униңдин чоңқур савақ-агаһ елишимизға тоғра келиду. Тәвраттики «Пәнд-несиһәтләр» (муәллипи Сулайман, әлвәттә) дегән улуқ язмисида бизгә дәл «Пәрвәрдигардин қорқуш даналиқниң башлинишидур» дәп ейтқан киши өзи Пәрвәрдигардин қорқуштин тәзди. Бу иш һәммимизгә Йәрәмия пәйғәмбәрниң «Қәлб һәммидин алдамчи вә униң даваси йоқтур. Кимму уни чүшинәлисун?!» дегән өткүр сөзлирини қайтидин әслитиду. Йәр йүзидики әң дана киши Худадин қорқуштин тәзгән болса, у шу һаман ениқ көзқарашлиридин һәмдә Худаниң вәһийлиригә болған чүшинишлиридин мәһрум болиду, дәп қараймиз. Униңға әсли наһайити ениқ болған ишлар әнди мүҗмәл вә хирә көрүниду; әсли уни үзлүксиз шат-хорам қилидиған вәһийләр әнди униңға чүшиниксиз болиду. Дәрвәқә адәм Худаниң йенидин езип кәтсә, әхмиқанилик каллисиға киришкә башлайду, дегән принсип бар. Сулайман мәзкур китапни тейилип кәткәнниң дәсләпки мәзгилидә язған дәп қараймиз; униң үстигә, униң тейилип кетишидә әң әҗәллик амил униң бутларға чоқунған ят аялларға вә кенизәкләргә бағлинишидин ибарәт дәп ишинимиз (2:8 вә 7:25-28ни көрүң). Сулайман әхлақий чүшкүнлүккә чоңқур петип кәткән күнлиридә болса, адәмләрни Худадин қорқушқа дәвәт қилидиған бундақ китапни язалмиған болатти.
Һәммимизни Сулайманниңкидәк чүшкүнлүктин сақлайдиған аддий бир тәдбир — һәркүни Худаниң сөзини, йәни Муқәддәс Китаптин бир қисимни (өз тилида, әлвәттә) оқуп униң үстидә азрақ ойлиниш (жуқурида, «Қан.» 17:19ни көрүң).
«Һекмәт топлиғучи» дегән китапниң самавий вәһийлиригә вә униңдики әбәдил-әбәткә бағлиқ тәлимләрдин әмәс, бәлки язғучиниң тәҗрибилиригә асаслинип, «қуяш астида» «инсанниң һаят күнлиридә» болған ишлириға асасән йезилғанлиғиниң һәйран қаларлиғи йоқ. Бирақ тәкрарлаймизки, китап бизгә пайдилиқ болсун үчүн Худаниң ирадиси бойичә йезилған, шуңлашқа кейинки пәйғәмбәрләрниң вәһийлири билән биллә Муқәддәс Китапниң язмилири қатариға киргүзүлгән, дәп ишинимиз (бу һәқтә, Сулайманниң муһәббәт тоғрилиқ язған «Күйләрниң күйи» дегән китап тоғрисидики «қошумчә сөз»имизнму көрүң).
китаптики бәзи баянлар вә «йерим соаллар»ни («Ким билиду...?» дегәндәк соаллар) Тәвраттики пәйғәмбәрләрниң қисимлирида яки Инҗил қисимлирида тепилған җаваплар билән яндаш қилип селиштурушимиз пайдилиқ болиду. Биз шуни йәнә ейтимизки, бу баянларниң бәзи җаваплири Муқәддәс Китапниң башқа йәрлиридин тәминләнсун дәп қәстән қилинған еди, дәп қараймиз.
Мисалларниң көпинчисидә, оқурмәнләрниң селиштуруши үчүн, «Һекмәт топлиғучи»дики айәтләрни башқа айәтләргә төвәндикидәк яндаш қилимиз: —
(1) «Топ.» 1:3 «Бир дәвир өтиду, йәнә бир дәвир келиду; бирақ йәр-зимин мәңгүгә давам қилиду».
Инҗил, «Вәһ.» 20:11 «Униңдин кейин, чоң бир ақ тәхт вә униңда олтарғучини көрдүм. Асман билән зимин униң йүзидин қечип,... ғайип болди».
«Вәһ.» 21:1 «Андин, йеңи асман вә йеңи зиминни көрдүм, чүнки бурунқи асман вә зимин ғайип болған еди».
(2) «Топ.» 1:7, 8 «Барлиқ дәриялар деңизға қарап ақиду, бирақ деңиз толмайду;
Дәриялар қайси җайға аққан болса,
Улар йәнә шу йәргә қайтиду.барлиқ ишлар җапаға толғандур;
Уни ейтип түгәткүчи адәм йоқтур;
Көз көрүштин,
Қулақ аңлаштин һәргиз тоймайду».
Бу айәтләргә қариғанда, бу дунияда яки у дуниядиму һеч қандақ һәқиқий, дайимлиқ шатлиқ йоқтур. Лекин: —
Давут «Зәбур» 16:11дә: «Сән маңа һаят йолини көрситисән;
Һозуруңда толуп ташқан шат-хорамлиқ бардур;
Оң қолуңда мәңгүлүк бәһрә-ләззәтләрму бардур» дәйду.
Инҗил «Юһ.» 15:11, 16:22: «Мениң хошаллиғим силәрдә болсун вә шуниңдәк хошаллиғиңлар толуп ташсун дәп, мән буларни силәргә ейттим... Мән силәр билән қайта көрүшимән, қәлбиңлар шатлиниду вә шатлиғиңларни һеч ким силәрдин тартивалалмайду».
«Йәш.» 64:4 вә охшашла Инҗил, «1Кор.» 2:9) «Өзини сөйгәнләргә Худаниң тәйярлиғанлири —
Дәл һеч қандақ көз көрмигән,
Һеч қандақ қулақ аңлимиған,
Һеч қандақ көңүл ойлап бақмиған нәрсиләрдур».
(3) «Топ.» 1:9, 10 «Болған ишлар йәнә болидиған ишлардур;
Қилған ишлар йәнә қилиниду;қуяш астида һеч қандақ йеңилиқ йоқтур.
«Мана, бу йеңи иш» дегили болидиған иш барму?
У бәрибир биздин бурунқи дәвирләрдә аллиқачан болғандур».
«Йәш.» 43:19 «Чүнки мана Мән йеңи бир иш қилимән;
У һазирла барлиққа келиду;силәр уни көрмәй қаламсиләр?!
Мән һәтта далалардиму йол ачимән,
Чөл-баяванда дәрияларни барлиққа кәлтүримән!»
«Йәр.» 31:22 «Пәрвәрдигар йәр йүзидә йеңи бир иш яритиду; аял киши батурниң әтрапида йепишип хәвәр алиду» (бәлким Мәсиһниң пак қиз Мәрйәмдә һамилә болуши тоғрисидики бешарәт болуши мүмкин).
Инҗил, «2Кор.» 17:5 «Шуниң билән бириси Мәсиһдә болса, у йеңи бир яритилғучидур! Кона ишлар өтүп, мана, һәммә иш йеңи болди!».
(4) «Топ.» 1:11 «Бурунқи ишлар һазир һеч әсләнмәйду;
Вә кәлгүсидә болидиған ишларму улардин кейин яшайдиғанларниң есигә һеч кәлмәйду».
Инҗил, «2Кор.» 5:1) «Чүнки бу зиминға тәвә өйимиз, йәни бу чедиримиз болған тән йоқитилса, Худа тәрипидин болған, инсан қоли билән ясалмиған бир өй, йәни асманларда әбәдий бир маканимиз бардур дәп билимиз».
«2Кор.» 5:10: — «Чүнки тәндә қилған әмәллиримизни, яхшилиқ болсун, яманлиқ болсун, һәр биримизгә (ишәнгүчиләргә) қайтурулуши үчүн Мәсиһниң сорақ тәхти алдида (кәлгүсидә) һазир болушимиз лазим».
(5) «Топ.» 1:15 «Әгирни түз қилғили болмас;
Кәмни толуқ дәп саниғили болмас».
«Йәш.» 40:4 «Барлиқ җилғилар көтирилиду,
Барлиқ тағ-дөңләр пәс қилиниду;
Әгир-тоқайлар түзлиниду,
Оңғул-доңғул йәрләр тәкшилиниду».
«Йәш.» 16:42ниму көрүң.
Инҗил, «1Кор.» 6:9-11) «Һәққанийсиз кишиләрниң Худаниң падишалиғиға варислиқ қилалмайдиғанлиғини билмәмсиләр? Алдинип кәтмәңлар! Бузуқлуқ қилғучилар, бутпәрәсләр, зина қилғучилар, бәччивазлар, башқа әрләр билән бузуқлуқ қилғучилар, оғрилар, нәпсанийәтчиләр, һарақкәшләр, төһмәтхорлар яки алдамчи-каззаплар Худаниң падишалиғиға варислиқ қилалмайду; бәзиңлар болсаңлар шундақ болғансиләр; амма силәр Рәб Әйса Мәсиһниң намида вә Худайимизниң Роһи билән жуюлдуңлар, пак-муқәддәс қилиндиңлар, һәққаний қилиндиңлар».
Давут «Зәбур» 23:1 «Пәрвәрдигар мени баққучи падичимдур,
Муһтаҗ әмәсмән һеч нәрсигә!» дәйду.
(6) «Топ.» 2:12 «Андин зеһнимни жиғип уни даналиққа, тәлвилик вә әхмиқаниликкә қарашқа қойдум; чүнки падишадин кейин туридиған адәм немә қилалайду — қилсиму аллиқачан қилинған ишлардин ибарәт болиду, халас!»
Инҗил, «Юһ.», 14:12 (Мәсиһниң сөзи) «Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән силәргә шуни ейтип қояйки, Маңа ишәнгән киши Мениң қиливатқан әмәллиримни қилалайду; вә булардинму техиму улуқ әмәлләрни қилиду, чүнки Мән Атиниң йениға қайтип кетимән».
Инҗил, «Вәһ.», 21:5 «Бу чағда, тәхттә Олтарғучи: «Мана, һәммини йеңи қилимән!» — деди»
(7) «Топ.» 17:2 «Мән һаятқа өч болдум; чүнки қуяш астида қилинған ишлар маңа еғир келәтти; һәммиси бемәналиқ вә шамални қоғлиғандәк иштур».
Зәбур, 63:3 «Өзгәрмәс муһәббитиң һаяттинму әзиздур;
Ләвлирим Сени мәдһийиләйду!»
Инҗил, «Юһ.», 10:10 (Әйса деди) «Мән болсам уларни һаятлиққа еришсун вә у һаятлиғи мол болсун дәп кәлдим».
(8) «Топ.» 3:19-21 «Чүнки инсан балилириниң бешиға келидиғини һайванларғиму келиду, уларниң көридиғини охшаш болиду. Улардин алдинқиси қандақ өлгән болса, кейинкисиму шундақ өлиду, уларда охшашла бирла нәпәс бардур. Инсанниң һайванлардин һеч артуқчилиғи йоқ; чүнки һәммә иш бемәналиқтур. Уларниң һәммиси бир җайға бариду; һәммиси топа-чаңдин чиққан, һәммиси топа-чаңға қайтиду.
Ким адәм балилириниң роһини билиду? У жуқуриға чиқамду, буни ким билиду? Һайванларниң роһи, у йәр тегигә чүшәмду, ким билиду?».
Инҗил «2Кор.» 5:8 «Биз юрәклик болуп, шуниңдәк тәндин нери болуп Рәб билән биллә бир маканда (у дунияда) болушқа техиму хурсәнмиз».
«Ибр.» 9:27 «Һәммә адәмниң бир қетим өлүши вә өлгәндин кейин сораққа тартилиши бекитилгән...»
(9) «Топ.» 12:6 «Чүнки инсанниң өмридә, йәни униң сайидәк тезла өтидиған мәнасиз өмридики барлиқ күнлиридә униңға неминиң пайдилиқ екәнлигини ким билсун? Чүнки инсанға у кәткәндин кейин қуяш астида немә ишниң болидиғанлиғини ким дәп берәлисун?»
Тәврат «Мик.» 6:8 «И инсан, У саңа немә ишниң яхши екәнлигини көрсәткән, бәрһәқ, Пәрвәрдигар сәндин немә тәләп қилғанлиғини көрсәткән —
Адаләтни жүргүзүш,
Меһриванлиқни сөйүш,
Сениң Худайиң билән биллә кәмтәрлик билән меңиштин башқа йәнә немә ишиң болсун?»
Инҗил «Луқа» 6:23 «Шу күни (силәрниң Худаниң йолида һәқиқәтән маңғанлиғиңлар испатланғанда) шатлинип тәнтәнә қилип сәкрәңлар. Чүнки мана, әрштә болған инъамиңлар зордур...!»
(10) «Топ.» 7:16, 17 «Өзәңни дәп һәддидин зиядә һәққаний болма; вә өзәңни дәп һәддидин зиядә дана болма; өз-өзәңни алақзадә қилмақчимусән? Өзәңни дәп һәддидин зиядә рәзил болма, яки ахмақ болма; өз әҗилиң тошмай туруп өлмәкчимусән?» (буниңға қоюлған изаһатимизни көрүң һәм төвәндики айәтләр биләнму селиштуруң).
Инҗил «Юһ.» 8:34 «Әйса уларға җавап берип: — Бәрһәқ, бәрһәқ, Мән силәргә шуни ейтип қояйки, гуна садир қилған киши гунаниң қулидур».
Инҗил «Мат.» 5:20 «Чүнки Мән силәргә шуни ейтип қояйки, һәққанийлиғиңлар Тәврат устазлири вә пәрисийләрниңкидин ашмиса, әрш падишалиғиға һеч қачан кирәлмәйсиләр».
Инҗил, «Рим.» 14:17 «Чүнки Худаниң падишалиғи йемәк-ичмәктә әмәс, бәлки Муқәддәс Роһта болған һәққанийлиқ, инақлиқ-хатирҗәмлик вә шатлиқтидур».
(11) «Топ.» 7:20 «Бәрһәқ, йәр йүзидә дайим меһриванлиқ жүргүзидиған, гуна садир қилмайдиған һәққаний адәм йоқтур».
«Йәш.» 53:9-11 (Мәсиһ тоғрилиқ бешарәт) «Кишиләр Уни рәзилләр билән ортақ бир гөргә бекиткән болсиму,
Лекин У өлүмидә бир бай билән биллә болди,
Чүнки У һеч қачан зораванлиқ қилип бақмиған,
Униң ағзидин бирәр еғизму һейлә-микирлик сөз тепилмас.
Бирақ Уни езишни лайиқ көргән Пәрвәрдигардур;
У Уни азапқа чөмүлдүргүзди.
Гәрчә У Өз җенини гунани жуйидиған қурбанлиқ қилған болсиму,
Лекин У Өзиниң уруқ-әвлатлирини чоқум көрүп туриду,
Шундақла Униң көридиған күнлири узартилиду;
Вә Пәрвәрдигарниң көңүлдикилири Униң қолида болуп раваҗ тепип әмәлгә ашурулиду.
У Өзи тартқан җапаниң мевисини көрүп мәмнун болиду;
Һәққаний Болғучи Мениң қулум Өзиниң билимлири билән нурғун кишиләргә һәққанийлиқни йәткүзиду.
Чүнки У уларниң қәбиһликлирини Өзигә жүкливалиду...»
Инҗил, «Ибр.» 4:15 «Чүнки бизгә тайинланған Баш Каһинимиз аҗизлиқлиримизға һесдашлиқ қилмиғучи әмәс, бәлки бизгә охшаш һәр хил аздуруш-синақларға дуч кәлгән, лекин гуна садир қилип бақмиғучидур».
(12) «Топ.» 28:7 «(Мениң қәлбим буни йәнила издимәктә, бирақ техи тапалмидим!) — миң киши арисида бир дурус әркәкни таптим — бирақ шу миң киши арисидин бирму дурус аялни тапалмидим».
Сулайман өзигә: «Мени көңлүңгә мөһүрдәк,
Билигиңгә мөһүрдәк бекиткәйсән;
Чүнки муһәббәт өлүмдәк күчлүктур;
Муһәббәтниң қизғиниши тәһтисарадәк рәһимсиздур;
Униңдин чиққан от учқунлири,
— Яһниң дәһшәтлик бир ялқунидур» дегән сөйүмлүги «Шуламит»ни унтуп қалған охшайду («Күй» 8:6).
Инҗил, «Луқа», 1:26-28 «... Пәриштә Җәбраил Худа тәрипидин Галилийә өлкисидики Насарәт дегән бир шәһәргә, пак қиз Мәрйәмниң қешиға әвәтилди...
Җәбраил униң алдиға кирип униңға:
— Салам саңа, әй шәпқәтгә муйәссәр болған қиз! Пәрвәрдигар саңа ярдур! — деди».
«Луқа», 8:2-3 «Униң билән биллә барғанлардин йәнә яман роһлардин вә ағриқ-силақлардин сақайтилған бәзи аялларму бар еди; уларниң арисида өзидин йәттә җин һайдап чиқирилған Мәрйәм (Магдаллиқ дәп аталған), Һерод ханниң сарай ғоҗидари Хузаниң аяли Йоанна, Сузанна вә башқа нурғун аялларму бар еди. Булар өз мал-мүлүклири билән Әйса вә униң мухлислириниң һаҗәтлиридин чиқатти».
(13) «Топ.» 8:8 «Һеч ким өз роһиға егә болалмас, йәни һеч кимниң өз роһини өзидә қалдуруш һоқуқи йоқтур; һеч кимниң өлүш күнини өз қолида тутуш һоқуқи йоқтур; шу җәңдин қечишқа рухсәт йоқтур; рәзиллик рәзилликкә берилгүчиләрни қутқузмас».
Инҗил «Юһ.» 10:17-18, (Әйса Мәсиһ дәйду) «Ата Мени шу сәвәптин сөйидуки, Мән җенимни қайтурувелишим үчүн уни пида қилимән. Җенимни һеч ким Мәндин алалмайду, Мән уни Өз ихтиярим билән пида қилимән. Мән уни пида қилишқа һоқуқлуқмән вә шундақла уни қайтурувелишқиму һоқуқлуқмән; бу әмирни Атамдин тапшурувалғанмән».
«Мат.» 27:50 «Әйса қаттиқ аваз билән йәнә бир вақириди-дә, роһини қоювәтти».
«Луқа», 23:46 «Әйса қаттиқ аваз билән нида қилғандин кейин: — И Ата! Роһумни қолуңға тапшурдум, — деди-дә, тиниқи тохтап, җан үзди».
(14) «Топ.» 5:9, 10 «Тирикләр болса өзлириниң өлидиғанлиғини билиду; бирақ өлгәнләр болса һеч немини билмәйду; уларниң һеч инъами йәнә болмайду; улар һәтта адәмниң есидин көтирилип кетип қайта кәлмәйду ...қолуң тутқанни барлиқ Күчүң билән қилғин; чүнки сән баридиған тәһтисарада һеч хизмәт, мәхсәт-план, билим яки һекмәт болмайду».
Давут, Зәбур, 16:9-11 «Шуңа мениң қәлбим хошалланди,
Мениң роһум техиму көтирилиду,
Мениң теним аман-есәнликкә туриду;
Чүнки җенимни тәһтисарада қалдурмайсән,
Шундақла Сениң Муқәддәс Болғучиңға (Сениң Мәсиһиңгә, демәкчи) чириклишишләрни көргүзмәйсән.
Сән маңа һаят йолини көрситисән;
Һозуруңда толуп ташқан шат-хорамлиқ бардур;
Оң қолуңда мәңгүлүк бәһрә-ләззәтләрму бардур»
Инҗил «Юһ.» 5:28-29 «Буниңға тәәҗҗүп қилмаңлар; чүнки барлиқ гөрдә ятқанлар Униң авазини аңлайдиған вақит келиду вә улар шуан йәрликлиридин чиқишиду, яхшилиқ қилғанлар болса һаятқа тирилиду, яманлиқ қилғанлар сораққа тартилишқа тирилиду».
(15) «Топ.» 12:9 «Бәрһәқ, инсанму өз вақти-саитини билмәйду!».
Инҗил «Юһ.» 17:1 «Әйса бу сөзләрни қилғандин кейин, көзлирини әршкә тикип, мундақ дуа қилди:
— И Ата, вақит-саат йетип кәлди; Сән Оғлуңға шан-шәрәп кәлтүргәйсән; буниң билән Оғлуңму Саңа шан-шәрәп кәлтүриду».
(16) «Топ.» 19:10 «Пул һәммә ишни һәл қилар!» (һәҗвий, кинайилик гәп, әлвәттә).
Инҗил «Мат.» 28:6-33 «Даладики нелупәрләрниң қандақ өсидиғанлиғиға қарап беқиңлар! Улар әмгәкму қилмайду, чақ егирмәйду; лекин силәргә шуни ейтайки, һәтта Сулайман толуқ шан-шәрәптә турғандиму униң кийиниши нилупәрләрниң бир гүличиликму йоқ еди...
Шуңа «немә йәймиз», «немә ичимиз», «немә кийимиз?» дәп ғәм қилмаңлар. Чүнки ят әлдикиләр мана шундақ һәммә нәрсигә интилиду, амма әрштики Атаңлар силәрниң бу һәммә нәрсиләргә муһтаҗлиғиңларни билиду; шундақ екән, һәммидин авал Худаниң падишалиғи вә һәққанийлиғиға интилиңлар. У чағда, буларниң һәммиси силәргә қошулуп несип болиду».
Инҗил «1Тим.» 6:17 «Бу заманда бай болғанларға мәғрурланмаслиқни, таянғусиз өткүнчи байлиққа әмәс, бәлки биз бәһримән болушқа һәммини бизгә сехийлиқ билән толуп ташқан һалда тәминлигүчи Худаға тайинип үмүт бағлашни тапилиғин».
Бәзи ачқучлуқ баянлар
Төвәндә биз ачқучлуқ бәзи баянлар үстидә қисқичә тохтилимиз. Оқурмәнләр бу баянларни өзигә мас келидиған толуқ хуласилиригә кәлтүрсә, улар униңдин көп һәқиқәтләрни ачалайдиған болиду. Бирақ муәллип (гәрчә у «Һекмәт Топлиғучи» болсиму) өзи шу баянлирини шу хуласилиригә кәлтүрмәйду. У оқурмәнләрни «һавада ләйлитип», чоңқур ойландуруш үчүн бәлким қәстән шундақ қилған болуши мүмкин.
(1-баян) 3:11 «У һәр бир ишниң вақти кәлгәндә гөзәл болидиғанлиғини бекиткән; У йәнә мәңгүлүкни инсанларниң көңлигә салған еди; шуңа, инсан Худаниң өз һаятиға баштин ахирғичә немини бекиткәнлигини билип йәтмәстур». Бу интайин өткүр бир сөз. Инсанниң өз мәвҗудийитидин һес қилған қанаәтсизлиги вә әтрапидики дунияни чүшинишигә болған чәкләр әмәлийәттә Худадин кәлгән; Униң бу иштики мәхсити болса, инсан Өзини издиши үчүндур. 1600 жил илгири, Мәсиһий тәпәккурчи Авғустин бу һәқиқәтни «И Худа, Сән бизни өзәң үчүн яратқансән; шуңа көңлимиз Сәндә арам тапмиғичә һеч арам тапмайду» дәп ипадилигән. Худди Инҗилда «Рим.» 8:19-21дә, Сулайманниң муну сөзлирини расул Павлус нәқил кәлтүргәндәк: «Чүнки пүткүл каинат Худаниң пәрзәнтлириниң аян қилинишини интизарлиқ билән күтмәктә. Чүнки яритилған каинат Худаниң ләнити астида қелип, бемәналиққа чөктүрүлди. Бу, каинатниң өз ихтияри билән әмәс, бәлки уни Чөктүргүчиниң ирадиси билән болди вә шундақ үмүти билән болдики, каинат өзиму чириштин болған қуллуғидин қутқузулуп, Худаниң пәрзәнтлиригә беғишлинидиған шан-шәрәпкә тәвә болған һөрлүккә ериштүрүлүштин ибарәт еди».
(2-баян) 3:14-15 «Худаниң қилғанлириниң һәммиси болса, мәңгүлүк болиду, дәп билимән; униңға һеч нәрсини қошушқа вә униңдин һеч нәрсини еливетишкә болмайду; Худаниң уларни қилғанлириниң сәвәви инсанни Өзидин әйминдүрүштур. Һазир болғанлири өткәндиму болғандур; кәлгүсидә болидиған иш аллиқачан болғандур; Худа өткән ишларни сорайду».
Адәм мәңгүлүк әһмийәтни издигән болса, һәмдә һеч қандақ әһмийәт «қуяш астида» тепилмиған болса, ундақта 14-айәттики һәқиқәткә қарап, шундақ адәмниң әһвалини чүшәнсәк, шундақ адәмниң көңлидә «Худа қилған» бир иш бар, дәп чүшинишимиз керәк. Бундақ ой-хуласә адәмни ниҗат йолиға киргөзәләйду: 15-айәт болса, Худаниң сораққа тартидиғанлиғини көрситиду. Гәрчә адәмләр «өткән ишлар»ни унтусиму, Худа «өткән ишларни сорайду». Мәйли у Худани етирап қилсун, қилмисун, бу сорақ һәр адәмниң виҗданиға берип тақилиду; чүнки һәр бир адәмниң виҗдани, болупму өз гунайи алдида, униң «өзидин жуқури бир Зат»қа һәқиқий җавапкарлиғиниң мәвҗут екәнлигини сөзсиз көрситиду. Шуниңдәк әгәр өлүмдин кейин соал-сорақ болидиған болса, ундақта адәм пәқәт «тәһтисарадики бир көләңгү»ла болмайду; инсанниң қиямәт күнидә тирилдүрүлүши муқәррәр. Мошундақ хуласигә кәлгән бир оқурмән Муқәддәс Китаптики башқа қисимлардин өзиниң қалған соаллириға җавап тапалайду, әлвәттә.
(3-баян) ахирқи хуласә: 12:13-14 «Биз пүтүн ишқа диққәт қилайли; Худадин қорққин вә униң әмир-пәрманлириға әмәл қилғин; чүнки бу инсанниң толуқ мәҗбурийитидур; чүнки адәм қилған һәр бир иш, җүмлидин барлиқ мәхпий ишлар, яхши болсун яман болсун, Худа уларниң сориғини қилиду».
Бу баян «Һекмәт Топлиғучи»ниң оқурмәнни ойландуруш үчүн қәстән бәзи һәқиқәтләрни оттуриға қоймиғанлиғини көрсәтсә керәк. Бу айәтләрни дәрвәқә «һазирқи заман кишилири» үчүн хуш хәвәр дейишкә болиду; гәрчә «Һекмәт топлиғучи» «Һәммә иш бемәналиқтур» дегән болсиму, мәзкур айәтләр әксичә һәммә ишниң әһмийити бар дәп көрситиду. Чүнки һәр бир ишниң (мәхпий, йошурун яки очуқ, яхши яки яман болсун), Худаға болған муһимлиғи бар — болмиса У немишкә «адәм қилған һәр бир ишниң сориғини» қилсун? Һаятниң әһмийити бардур — бирақ уни пәқәт тирик Худаниң достлуғида болуш билән тапқили болиду.