Тәврат 36-қисим
«Зәфания»
(Зәфания пәйғәмбәрниң китави)
Кириш сөз
Пәйғәмбәр өзи
Зәфания — ««Яһ» (Пәрвәрдигар) әтиварлайду» яки ««Яһ» қоғдайду» дегәнни билдүриду. Униң атисиниң исми «Куши» болуп, «Ефиопийәлик» дегән мәнада болуп, бәлким Зәфанияниң атиси Куши яки чоң атиси Гәдалияниң Ефиопийә билән мәлум мунасивити болуши керәк. Зәфания китавида икки қетим Ефиопийәни тилға алиду. У йәнә өзиниң Һәзәкия падишаниң чәврә оғли екәнлигини бизгә уқтуриду — сәвәви, башқиларниң өзини «Ефиопийәлик» дәп ойлап қалмаслиғи үчүндур (Зәфания Йәһудий болмиған болса, Йәһудийлар уни өзлиригә пәйғәмбәр дәп һесаплимайтти). Тәвраттики башқа қисимлардин Зәфания тоғрилиқ хәвиримиз йоқ.
Йезилған вақти
Зәфания пәйғәмбәр бешарәтлириниң Йосия падиша тәхткә олтарған вақитларда (миладийәдин илгәрки 640-609-жили) берилгәнлигини уқтуриду. Шималий падишалиқ, йәни «Исраил» йүз жил илгири йоқитилған еди. Йәһуданиң падишаси Йосия миладийәдин илгәрки 621-жили очуқ-ашкарә һалда бутпәрәсликни йоқитидиған толуқ ислаһатни йолға қойиду. Бәзи алимлар, бу ислаһатниң изчил елип берилишиға түрткә болғини дәл Зәфанийәниң бешарити еди, шуңа китап шу жилдин бурун йезилған, дәп қарайду. Зәфания пәйғәмбәрниң Нинәвә шәһириниң вәйран болидиғанлиғини алдин-ала ейтқиниға қариғанда, бешарәтләр чоқум миладийәдин илгәрки 612-жилидин бурун җакаланған. Демәк, у Наһум, Һабаккук вә Йәрәмия пәйғәмбәр билән замандаш еди.
Зәфанияниң Йерусалимдики кичик мәһәллиләрни тилға алғанлиғи униң Йерусалимда турған адәм екәнлигини билдүриду.
китапниң арқа көрүнүши
Йосия Йәһуданиң әң һәққаний падишалириниң бири болған. Униң чоң атиси Манәссәһ вә атиси Амон Йәһудада өткән падишалар ичидә рәзил падишалардин болуп, улар өлгәндин кейин, Йосия тәхттә олтарғанда әндила сәккиз яшқа киргән еди. Чоң атиси һөкүмранлиқ қилған 55 жилниң ичидә нурғун яман тәсирләрни қалдурған еди. Аммиви сорунлардиму бутпәрәслик, сеһиргәрлик, палчилиқ, һәр хил зулум-зораванлиқни көргили болатти. Йосия жигирмә яшқа киргәндә буларға тақабил турушни башлап, «ислаһат»ни йолға қойди. Бирақ Зәфанияниң пәйғәмбәрлик излирини басқан Йәрәмия пәйғәмбәрниң Тәвраттики «Йәрәмия» дегән язмисидин билимизки, мошундақ бутпәрәслик вә зулум-зораванлиқ йоқимастин йошурун һалда давамлашқан, Йосия һәтта өз ордисидики һакимларниң яки каһинларниң чириклигини йоқиталмиған еди. Зәфания мундақ дәйду: — «Униң (Йерусалимниң) оттурисида болған әмирлириниң һәммиси һөкирәйдиған ширлар, униң сорақчилири болса кәчлиги овлайдиған, әтигини ғаҗилиғидәк һеч нәрсә қалдурмайдиған бөриләрдур» — (3:3).
китапниң темиси
Зәфания болса көзлирини мәңгүлүк, бақий дуниядики ишларға тиккән адәм еди. Униң көңүл бөлидиғини өз хәлқиниң иқтисадий җәһәттин раваҗ тепиш үчүн әмәс, бәлки уларниң роһий җәһәттин Худа билән йеқин мунасивәтидә болуши еди. Бәзи пәйғәмбәрләр (Һабаккук, Йәрәмиялардәк) кишиләрниң диққитини Худаниң Өз хәлқини җазалашта ишләтмәкчи болған вастиси (мәсилән, Бабил, Асурийә, Греклар қатарлиқлар)ниң үстигә қаритиду. Бирақ Зәфания ундақ әмәс. Униң қәлби ялқунлуқ болуп, униң көзлири «Пәрвәрдигарниң күни»дики тәпсилий җазалири яки җаза васитилиригә әмәс, бәлки шу күни өзигә — Йәһудаға вә барлиқ аләмгә келидиған «һесаплаш күни»гә тикилип қарайду. Шу күнидә: «Мән һәзрити Ибраһимниң әвладимән, шуниңдәк «ихласмән әл» болған Исраилниң бир әзасимән» дейишниң кишигә һеч қандақ пайдиси болмайду. Худа һәр бир адәмни шәхсән айрим-айрим сотлайду.
«Шу чағда шундақ болидуки,
Мән Йерусалимни чирақлар билән ахтуримән,
Арзаңлири үстидә тинған шараптәк турған-әндишисиз адәмләрни,
Йәни көңлидә: «Пәрвәрдигар һеч яхшилиқни қилмайду, яманлиқниму қилмайду» дегәнләрни җазалаймән» (1:12).
«Бизниң интайин адил бир падишаһимиз, Йосия бар» дейишниңму пайдиси йоқ болиду. Худа дәрвәқә «қурбанлиқ қилидиған бир күни»ни бекиткән еди — бирақ бу күндики қурбанлиқлар болса, уларниң ибадәтханиға «мана мениң ихласмәнлигимгә қара!» дәп елип кәлгән қурбанлиқлири әмәс, бәлки уларниң өзлири — диндар һәм гунаға толған кишиләрдин ибарәт болиду (1:7-8).
«Шу күни мән босуғидин дәссимәй атлайдиғанларни, йәни зулум-зораванлиқ һәм алдамчилиққа тайинип ғоҗайинлириниң өйлирини толдуридиғанларни җазалаймән» (1:9).
Мана улар интайин пәрһизхумар бир хәлиқ еди — улар толиму мәнасиз хурапий бир диний пәрһизни, йәни «яман болиду» дегәнни интайин чоң билиду, бирақ шуниң билән бир вақитта һәр қандақ булаңчилиқ, алдамчилиқ, қатиллиққа тәйяр туриду. Улар хурапийлиқ йолида «өй босуғисини дәссимәйду», бирақ өйидики бисатларни булаң-талаң қилип өй ичидикиләрни өлтүриду. «Дин»ниң адәмләрни өзини-өзигә алдитидиған маһийити мана шундақтур. «Дин» адәмни қутқузмайду, қутқузуш пәқәт Һәммигә қадирниң Өзи көрсәткән ниҗатлиқ йолиға бойсунуп уни қобул қилиштидур.
Зәфания пәйғәмбәр Худаниң хәлқиниң асийлиқлириға қарап интайин азаплиниду. Униң бешаритиниң улуқ темиси «Пәрвәрдигарниң күни» вә униң барлиқ әлләргә, Йәһуда һәм Исраилға болған тәсири еди. Дуниядики барлиқ әлләр (башқа пәйғәмбәрләрниң язмилирида дейилгини бойичә, Йерусалимға һуҗум қилиш үчүн) җәңгә жиғилип, Худаниң җазасиға учрайду (3:8). Исраил азап-оқубәт тартиш арқилиқ пакландурулуп, Пәрвәрдигарни издәйду (3:11-13). «Ят әлләр»дин тирик қалғанларму Худаниң йоллирини үгинип униңда маңиду (3:9-10). Худа Исраилни қайтидин Пәләстингә жиғиду (3:14-20). Бу иш пүткүл җаһанға вә Худа Өзигиму зор хошаллиқ болиду.
Зәфания Нинәвә шәһириниң вәйран болидиғанлиғини алдин-ала ейтиду. Бу иш он жилдин кейин йүз бериду. У йәнә Филистийләр тоғрилиқ «қисқа муддәтлик» бешарәт бәргән. Бу бешарәтләрниң әмәлгә ашурулуши униң пәйғәмбәрлиги хәлиқ алдида бекитилип, Йәһудий хәлқиниң униң язмисини Худадин кәлгән дәп Тәврат язмилириниң қатариға қобул қилғанлиғиниң сәвәви болған болса керәк. Шуниң үчүн Зәфания пәйғәмбәрниң китави қолимизда бүгүнгичә туруватиду.
Мәзмун: —
(а) Пәрвәрдигарниң күни
(1) (1:2-3) — Сораққа тартишниң умумийлиғи
(2) (1:4-2:3) — Йәһуданиң сораққа тартилиши
(3) (2:4-15) — Әлләрниң сораққа тартилиши
(4) (3:1-7) — Йерусалимниң сораққа тартилиши
(5) (3:8) — Барлиқ әлләрниң сораққа тартилиши
(ә) Исраилниң әслигә кәлтүрүлүши
(1) (3:9-10) — Әлләрниң Худаниң йениға келиши
(2) (3:11-13) — Исраилниң Худаниң роһида «қайтидин туғулуш»и
(3) (3:14-20) — Исраил хәлқиниң қайтидин жиғилиши
••••••••
Қошумчә сөз
Рошәнки, Зәфания: «Әнди тәхтимиздә адил бир падиша олтириду, һәммә иш җайиға чүшиду» дегәндәк һәр қандақ аддий бир хиялға йол қоймайтти. Униң биринчи бешарити дәрвәқә йәр йүзидики барлиқ рәзилликкә қаритилған: —
«Мән йәр йүзидин һәммини қурутуветимән, — дәйду Пәрвәрдигар;
— Инсан һәм һайванни қурутуветимән,
Асмандики учар-қанатлар һәм деңиздики белиқларни,
Барлиқ путликашаңларни рәзил адәмләр билән тәң қурутуветимән,
Инсанийәтни йәр йүзидин үзүп ташлаймән, — дәйду Пәрвәрдигар.
— Шуниң билән Мән Йәһуда үстигә,
Барлиқ Йерусалимдикиләр үстигә қолумни созимән;
Мошу йәрдә «Баал»ниң қалдуғини,
«Қемар»ларниң намини каһинлар билән биллә үзүп ташлаймән;
Шундақла өгүздә туруп асмандики җисимларға баш уридиғанларни,
Пәрвәрдигарға баш уруп, шундақла Униң нами билән қәсәм қилип туруп, «Малкам»ниң нами биләнму қәсәм қилидиғанларни,
Пәрвәрдигардин тәзгәнләрни,
Пәрвәрдигарни издимәйдиған яки Униңдин йол соримиғанларниму үзүп ташлаймән» (2:1-6).
Жуқирида ейтқинимиздәк, һәққаний бир һөкүмдарниң болғини һәққаний бир әлниң болидиғанлиғиға капаләт әмәс. Пәқәт пүткүл бир әл яки һеч болмиғанда улардин «тараза басқидәк» бир қисим адәмләр Худани издигән болса, андин Худа шу әлниң ишлирини оңшиши мүмкин (Худа Ибраһимға: «Содом шәһиридә һәққаний адәмдин әллиги болса, Мән уни (шәһәрни) һалак қилмаймән» — деди («Яр.», 18:16-33ни көрүң).
Барлиқ оқурмәнләрниң диққитигә әрзийдуки, 4-6-айәт бойичә, Худаниң җазалири төрт хил адәмләрниң бешиға чүшиду: —
(1) «Шундақла өгүздә туруп асмандики җисимларға баш уридиғанларни, Пәрвәрдигарға баш уруп, шундақла униң нами билән қәсәм қилип туруп, «Малкам»ниң нами биләнму қәсәм қилидиғанларни» — бутпәрәсләр, йәни Худаниң орниға һәр қандақ башқа иш-нәрсә (мәсилән, юлтуз, қуяш, пул, һоқуқ, нам-шөһрәт, шәхсий яки аилидики бәхит)ни қойғанлар;
(2) «Пәрвәрдигардин тәзгәнләр» — Рәб Пәрвәрдигарни тонуған бирақ Униң йолидин ваз кәчкәнләр;
(3) «Пәрвәрдигарни издимәйдиғанлар»;
(4) «Униңдин йол соримиғанлар».
Худаниң мәхсити, һәр биримизниң меһир-муһәббәтлик мунасивәттә Өзини тонуп-билишидин ибарәттур. У һәммимизни меһриванлиғиниң тохтавсиз ипадилири билән Өзигә үзлүксиз җәлб қилмақта; һеч қайсимиз һәркүни Униң илтипатлиридин бәһримәнсиз әмәсмиз. Бу соғилар соға Бәргүчини издәшкә түрткә болмиса, әнди биз дунияда әң бепәрва вә надан кишиләр болуп қалмаймизму? «.. Худаниң меһриванлиғиниң сени товва қилиш йолиға башлайдиғанлиғини һеч билмәй, Униң меһриванлиғи, кәң қосақлиғи вә сәвир-тақитиниң моллуғиға сәл қараватамсән?» («Рим.» 2:4). Қәдирлик оқурмән, сизчу? Өзиңиз Худани издидиңизму? Издимигән болсиңиз, сизниң пүтүн һаятиңиздики нишан йоқ бир нәрсини қоғлашқа баравәр әмәсму, һаятлиңиз мутләқ исрап болған әмәсму?
Худа нахша ейтамду?
3-бап, 17-айәттики җавап шуки, У нахшиларни ейтиду (бәзи тәрҗимилири «тәнтәнилик билән нида қилиду»). Худа инсанни Өзи үчүн яратқан; инсан балилириниң Униң һәқиқитидин, меһир-шәпқитидин болған шатлиғи Худаниң Озигә шатлиқ елип келиду. Шуниңдәк Худаниң шатлиғиға тәшна болуп Уни нишан қилғанлар үчүн һәммә ишлар шатлиқ билән ахирлишиду. Рәб Әйса Мәсиһ мундақ деди: «Мениң хошаллиғим силәрдә болсун вә шуниңдәк хошаллиғиңлар толуп ташсун дәп, Мән буларни силәргә ейттим... Һазирғичә Мениң намим билән һеч немә тилимидиңлар. Әнди тиләңлар, еришисиләр, буниң билән шатлиғиңлар толуп ташиду!» («Юһ.» 15:11, 16:24).