Тәврат 25-қисим
«Жиға-зарлар»
(Йәрәмия пәйғәмбәрниң жиға-зарлири)
(яки «Мәрсийәләр»)
Кириш сөз
Йәрәмия пәйғәмбәр язған Тәвраттики «Жиға-зарлар» қисмини узун тонуштурушниң һаҗити йоқ. Ениқки, у пәйғәмбәрниң чоң китави («Йәрәмия»)ни толуқлайдиған қошумчидур. Мәзкур китапниң «арқа көрүнүш»ини чүшиниш үчүн оқурмәнләрниң авал «Йәрәмия» дегән қисимни һәмдә униңға қошумчә қилинған «кириш сөз», шундақла «қошумчә сөз»ни оқушини тәвсийә қилимиз. Бу «Жиға-зарлар» қисми тоғрилиқ шуни дейиш зөрүрки, китапта қәйт қилинғини пәйғәмбәрниң өзиниң җан-җегәр қериндашлири болған хәлиқниң Худаға қилған асийлиқлири һәмдә ақивәттә тартқан җазалириға қарап, Худаға өз дәрд-әләмлирини төккәнлиридин ибарәттур. Китапта, Бабил империйәси (миладийәдин илгәрки 588-586-жили) Пәләстингә ахирқи қетим таҗавуз қилған чағдики дәһшәтлик езилишләр, азап-оқубәтләр, болупму уларниң Йерусалимни 18 ай қоршавға алғанлиғи алаһидә баян қилиниду.
Биз «Йәрәмия»ға қошумчә қилинған «кириш сөз»дин йәнә сөз алсақ: — «Йәрәмия һәргиз «Мән яхши, башқилар яман» яки «өзәм бәг, өзәм чоң» дәйдиған, башқиларни тәнқит қилишқа амрақ киши әмәс еди. У өз ели тәрипидин кәмситилгән, дайим уларниң зиянкәшлигигә учриған болсиму, униң Худаниң уларға рәһимдиллиқ көрситишини давамлаштурушини тилигәнлигини көримиз. Бәзи вақитларда у Худаға: «Мән үчүн қисас алғайсән» дәп дуа қилғини билән, «Жиға-зарлар» дегән китавидин, униң хәлиқниң һали тоғрилиқ чәккән қайғу-һәсрәтлири вә уларға бағлиған чоңқур муһәббитини көрәләймиз».
Биз мундақ аддий сөз билән «Йәрәмия» һәм униң «жиға-зар»лирини тәсвирләләймиз: «Йәрәмия»да хатириләнгини Худаниң Йәрәмияға (Исраил вә Йәһуда үчүн) ейтқан сөзлириниң хатириси, «Жиға-зарлар»да хатириләнгини болса Йәрәмияниң Худаға (Исраил вә Йәһуда үчүн) ейтқан сөзлириниң хатирисидур; «Жиға-зарлар» — Йәрәмияниң Худаниң сөзлиригә һәмдә хәлқиниң тартқан азап-оқубәтлиригә болған инкаси, чоң бир «мәрсийә»сидур.
Йәрәмия дәрд-әләм вә дад-пәрядлирини бизгә шеир шәклидә қалдурған. Китап бәш мунаҗат (һәр бир мунаҗат бир бап)тин тәркип тапиду. Авалқи төрт бап болса «елипбәлик шеир» шәклидидур. Ибраний йезиғида 22 һәрип бар. «Елипбәлик шеир» болса, тақ айәтлириниң һәр бири ибраний елипбә тәртивигә асасән йеңи һәрип билән башлиниду (мәсилән, уйғур тилида болса, а-, ә-, б- қатарлиқ һәрипләр билән башланғанға охшаш).
Үчинчи бап үч айәттин тәркип тапқан 22 бөләккә бөлүнгән болуп, униңда 66 айәт бар; бөләкләр «елипбә тәртиви» бойичә йезилиду, һәр бир бөләктики үч айәт охшаш һәрип билән башлиниду.
Китапниң йәнә бир алаһидилиги: — 2-, 3- һәм 4-бапларда, «елипбә тәртиви»дә икки һәрип, йәни «пе» (16-һәрип) вә «айин» (17-һәрип) алмаштурулиду. Икки һәрипниң алмаштурулушниң сәвәви бүгүнки күнгичә чоң бир сирдур.
Китапниң бәшинчи бапи «елипбәлик шеир» шәклидә йезилған әмәс, лекин униңдиму 22 айәт бар.
Дегинимиздәк, китапта баштин-аяқ сөзлигүчи Йәрәмиядур. У бәзидә «Зион» яки Йерусалимға, бәзидә Исраилға вәкил болуп сөзләйду.
Мәзмун: —
1-бап, 1-22 1-мунаҗат («елипбәлик шеир») Йерусалимниң қайғу-һәсрити
2-бап, 1-22 2-мунаҗат («елипбәлик шеир») Йерусалимниң җазалиниши
3-бап, 1-66 3-мунаҗат («елипбәлик шеир») Җаза вә үмүт
4-бап, 1-22 4-мунаҗат («елипбәлик шеир») «Харабилик ичидә турған Йерусалим»
5-бап, 1-22 5-мунаҗат («елипбәлик шеир» әмәс) Рәһим тиләш дуаси
••••••••
Қошумчә сөз
«Жиға-зарлар» бизгә беридиған асасий хәвәр
Ибраний тилидики көп шеирларниң шундақ бир алаһидилиги барки, шеирниң муһим темиси яки хәвири дәл униң оттурисида тепилиду. Биз бу алаһидиликни «Аюп» дегән китапта байқидуқ, вә мошу мунаҗатларниң тәркибини охшаш дәп қараймиз. Бу азап-оқубәт, қайғу-һәсрәт вә үмүдсизликкә толған шеирларниң оттурисидин, йәни оттурисидики шеирниң дәл оттурисидин биз муну сөзләрни оқуймиз: —
«Мана, Пәрвәрдигарниң өзгәрмәс меһриванлиқлири! Шуңа биз түгәшмидуқ;
Чүнки Униң рәһимдиллиқлириниң айиғи йоқтур;
Улар һәр сәһәрдә йеңилиниду;
Сениң һәқиқәт-садиқлиғиң толиму молдур!
Өз-өзәмгә: «Пәрвәрдигар мениң несивәмдур;
Шуңа мән униңға үмүт бағлаймән» — дәймән.
Пәрвәрдигар Өзини күткәнләргә,
Өзини издигән җан егисигә меһривандур;
Пәрвәрдигарниң ниҗатини күтүш,
Уни сүкүт ичидә күтүш яхшидур.
Адәмниң яш вақтида боюнтуруқни көтириши яхшидур.
У йеганә болуп сүкүт қилип олтарсун;
Чүнки Рәб буни униңға жүклиди.
Йүзини топа-тупраққа тәккүзсун,
— Еһтимал, үмүт болуп қалар?
Мәңзини урғучиға тутуп бәрсун;
Тил-аһанәтләрни тойғичә ишитсун!
Чүнки Рәб әбәдил-әбәт инсандин ваз кәчмәйду;
Азар бәргән болсиму,
Өзгәрмәс меһриванлиқлириниң моллуғи билән ичини ағритиду;
Чүнки У инсан балилирини хар қилишни яки азаплашни халиған әмәстур» (3:22-33).
Биз бу хәвәрләрни мәрсийәниң Исраилларға, шуниңдәк уларға охшаш, һәр хил қайғу-һәсрәт яки азап-оқубәткә чөмгән һәрқайиси оқурмәнлиримизгә йәткүзкән асасий муһим хәвири дәп ишинимиз. Исраилға охшаш, улар бизгиму тәсәлли-үмүт йәткүзгәй. Амин!