Инҗил 21-қисим
«Петрус «1»»
(Расул Петрус язған биринчи мәктуп)
Кириш сөз
Расул Петрус ушбу хәтни кимгә вә немә мәхсәт билән язған?
Хәтниң бешида у: «Понтус, Галатия, Кападокия, Асия вә Битинийә өлкилиридә тарқақ яшаватқан мусапир бәндиләргә» салам йоллайду. «Тарқақ яшаватқан мусапирлар» («диаспора») дегән сөз адәттә Асурийә вә кейинки Бабил империйәси тәрәплиридин сүргүн болған, андин Пәләстингә қайтмай тарилип кәткән Йәһудий хәлқини көрситиду. Бирақ мошу йәрдә биз бу сөзни көчмә мәнада ишлитилгән, у барлиқ етиқатчиларни көрситиду, дәп қараймиз. Шундақ қаришимизниң сәвәплири төвәндикидәк: —
(1) 5:14дә бу хәттә «Силәргә, йәни Мәсиһдә болған һәммиңларға аманлиқ-хатирҗәмлик яр болғай!» дәп йезилиду. Бу хәт пәқәт Йәһудий етиқатчи җамаәтләргила йезилған болса, бундақ салам сөзи мувапиқ болмайтти. «Понтус, Галатия, Кападокия, Асия вә Битинийә» дегән йәрләрдә Йәһудий вә Йәһудий болмиған ишәнгүчиләрниң айрим-айрим жиғилишиниң һаҗити йоқ еди, чүнки икки гуруппиниң ортақ тили, йәни ана тили грек тили еди.
(2) Петрусниң иккинчи хетиму охшашла бир гуруппа кишиләргә йезилған болуп (1:1) у уларға: «Бизниң Худайимиз вә Қутқазғучимиз болған Әйса Мәсиһниң һәққанийлиғи арқилиқ биз билән охшаш қиммәтлик бир етиқатқа муйәссәр қилинғанларға салам!» дегән ортақ бир ибарә билән язиду.
(3) Дәрвәқә, хәттики бәзи ибариләрни Йәһудий етиқатчилар яхширақ чүшинәтти (мәсилән, «Силәр болсаңлар, Худа таллиған бир җәмәт, шаһанә бир каһинлиқ, пак-муқәддәс бир әл, шундақла Өзигә алаһидә хас болған бир хәлиқтурсиләр», 2:9). Лекин у оқурмәнләрниң өтмүшлирини тилға алғанда, бутпәрәслик турмушни өткүзгән Йәһудий әмәсләргә мувапиқ сөз қилиду, мәсилән: —
«Худаниң итаәтмән пәрзәнтлири сүпитидә, илгәрки ғапиллиқ чағлириңлардикидәк һавайи-һәвәсләргә берилмәңлар» (1:14)
«(Худа) силәрни қараңғулуқтин Өзиниң тилсимат йоруқлуғиға чақирған» (2:9).
«Бурун силәр бир хәлиқ һесапланмайттиңлар, лекин һазир Худаниң хәлқисиләр» (2:10). Асасий җәһәттин бундақ сөзләр Йәһудий әмәс етиқатчиларға мувапиқ келәтти.
«Чүнки күнлиримизни ят етиқатсизларниң ирадисигә әмәл қилиш билән, йәни һәртүрлүк бузуқчилиқ-шәһванийлиқ, нәпс-һәвәсләр, һарақкәшлик, әйш-ишрәт, мәйхорлуқ вә жиркиничлик бутпәрәсликләр (ят әлликләр) ичидә өткүзгинимиз купайә қилар» (4:3) (мошу йәрдә у «биз» дәп ейтқини билән Петрус (Петрус Йәһудий, әлвәттә) «Мәнму өткәндә силәр Йәһудий әмәсләргә охшаш гунакар болған едим» дегәндәк. У өзи бутқа чоқунған әмәс, әлвәттә («2Пет.» 3:15-16ниму көрүң).
(4) Хәт Силванус (қисқартилған исми «Силас») дегән адәмниң қоли арқилиқ әвәтилгән. Силванус расул Павлусниң сәпәрдиши һәм хизмәтдиши болған еди вә у Йәһудий әмәс болуши мүмкин (исми Йәһудийларниңкигә охшимайду). Силванусниң ушбу хәтни йәткүзүшкә мәсъул болғанлиғи бәлким ушбу хәтни қобул қилидиған җамаәтләрниң сап Йәһудий қеринашлардин әмәслигини көрситиши мүмкин.
(5) Петрусниң бу биринчи вә иккинчи хәтлиридә расул Павлус («Йәһудий әмәсләргә әвәтилгән расул»)ниң тәлими очуқ тилға елиниду, һәтта нәқил кәлтүрүлиду.
Әнди Петрусниң икки хил қериндашлар (Йәһудий һәм Йәһудий әмәсләр)ни «тарқақ мусапир» дегини көчмә мәнада болса немини көрситиду? Шүбһисизки, униң көздә тутқини уларниң мошу дунияда тарқақ мусапир сүпитидә болғанлиғи, өзлириниң һәқиқий жути болған җәннәттин жирақ турғанлиғи еди.
Хәт расул Петрусниң «Асия вә Битинийә»дикиләр билән болған мунасивитини көрситиду. Бир қизиқ йери шуки, расуллар Павлус вә Барнабас «Кичик Асия»дин өткәндә, Петрус тилға алған «Асия вә Битинийә» дегән җайларға йәткәндә «Муқәддәс Роһ уларниң Асия өлкисидә сөз-каламни җакалашқа йол қоймиған» («Рос.» 16:6-7) («Асия өлкиси» Асия вә Битинийәни өз ичигә алиду). Немишкә Худа Павлус вә Барнабасқа «Асия өлкисидә сөз-каламни җакалашқа» йол қоймиған? У аллиқачан Өзиниң башқа бир хизмәткари, йәни Петрусни дәл шу йәргә әвәткәнмиду?!
Хәтниң мәхсәтлири
Биз Рәббимиз тирилгәндин кейин Галилийә көлиниң бойида Петрус билән қандақ сөзләшкинини әслисәк, шу чағда Рәб үч қетим: «Мениң қойлиримни (демәк, Маңа әгәшкәнләр) беқип бәргин» дегән әмирни униңға тапшурған. Бу хәттә һәқиқий бир баққучиниң Худаниң хәлқигә болған ичини ағритишлири, уларни риғбәтләндүрүш вә алдамчилиқтин сақлашқа болған ғәмхорлуғи ениқ көрүниду. Хәтни қобул қилғанлар түрлүк қийинчилиқлар вә зиянкәшләргә очриғачқа, дәл шундақ тәсәлли вә риғбәткә толиму муһтаҗ еди.
Петрусниң бу хетидә биз Мәсиһкә әгәшкүчиләрниң бу дунияда — азап-оқубәт, төһмәтләр, һөкүмәт билән болған алақә, әр-аяллиқ вә аиливи мунасивәтләр, қуллар билән ғоҗайинларниң мунасивити, җамаәттә қериндашларниң өз ара мунасивитидә өзини қандақ тутуш керәклиги тоғрисидики йол-йоруқлири гөзәл аддий тил билән ипадиләнгән. Буларниң һәммисини: «җениңларниң қутқузулуши» дегән бир сөзгә ихчамлалаймиз (1:9). Бу ибаридә муһими бизниң Мәсиһдә гуналиримизниң кәчүрүм қилиниши, шундақла дозақ отлиридин қутулушимиз көздә тутулған әмәс, бәлки ички дунияйимизниң түрлүк сиртқи булғашлардин сап сақлиниш көздә тутулған; шундақ болғанда, қәлбимиз Худа билән зич алақидин муйәссәр болуп, Униң үчүн иш қилип вә зеһнимизни ишлитип сөз қилалайдиған болимиз; һәр биримиз Рәбниң «меңип жүрүватқан роһий ибадәтхана»си (2:4-9), Униң қайтип келишигә тәйяр турғучиси болимиз («2Пет.» 3:14). Петрусниң орма һейтида өз жутдашлириға: «Өзәңларни бу бурмиланған дәвирдин қутқузуңлар!» дегән дәвәт сөзлирини көрүң («Рос.» 2:40).
Петрусниң биринчи вә иккинчи хәтлиридә инсанниң «җени» яки «ички дунияси»ниң муһимлиғи тоғрисида тәкитләр бар (мәсилән, «1Пет.» 1:9, 1:22, 2:11, 2:25, 4:19 («қошумчә сөз»имизни көрүң), «2Пет.» 1:2-8, 3:11-14ни көрүң).
Мәзмун: —
1. |
Салам (1-бап 1-, 2-айәтләр) |
2. |
Қиммәтлик етиқат, һәқиқий һаят вә шан-шәрәп (1-бап 3-12-айәтләр) |
3. |
Пак-муқәддәсликтә яшаш (1-бап 13-айәттин 2-бап 10-айәткичә) |
4. |
Етиқатчиларниң мәсъулийәтлири (2-бап 11-айәттин 4-бапқичә) |
5. |
Җамаәткә болған җекиләшләр (5-бап 1-11-айәтләр) |
6. |
Ахирқи салам (5-бап 12-14-айәтләр). |
••••••••
Қошумчә сөз
Җамаәт учрайдиған зиянкәшликләр — Худаниң уларда болған мәхсәтлири
Инҗил, Луқа язған «Расулларниң паалийәтлири» дегән қисимдин көрәләймизки, җамаәтләр миладийә биринчи әсирниң авалқи йеримида учриған зиянкәшләр айрим-айрим үч тәрәптин кәлгән. Биринчиси болса Йәһудийларниң синагоглиридин болған. Бу зиянкәшликләр уларниң: «йеңи әһдә»ни Худа әслидә биз Йәһудийларға вәдә қилған, әнди мошу «Йәһудий әмәс Мәсиһийләр» немигә асасән «йеңи әһдидин бәһримән болимиз», дейишкә петиниду?! Улар һәтта биз ишәнмәйдиған һелиқи Әйса Мәсиһниму бизниң Қутқазғучимиз дәйду, техи?!» дегәндәк көрәлмәсликтин чиққан. Иккинчи хил зиянкәшлик нурғун адәмләрниң өз сәплиридин Мәсиһ тәрәпкә чиққанлиғини көргән һәр түрлүк бутпәрәс мәзһәпләрдин болған (мәсилән, «Рос.» 19:21-41). Үчинчи хил зиянкәшлик Рим империйәси һөкүмити тәрпидин болған. Авал Йәһудий хәлқи түрлүк төһмәтләр билән етиқатчиларға зиянкәшлик қозғиған еди; кейин Рим императорлири (Қәйсәрләр) Неродин тартип өзлирини «Илаһ» дәп чақиришқа башлиғанда, Рим пухралириниң һәммиси «Қәйсәр Рәбдур» дәп етирап қилишқа мәҗбурланған. Шундақ қилишни рәт қилған етиқатчилар һәр хил еғир җазаларни тартатти.
«Расулларниң паалийәтлири»дин бундақ зиянкәшликниң толиму зораванлиқ екәнлиги көрүниду. Лекин Петрус бу хәттә зиянкәшликниң йәнә бир амили төһмәт екәнлигиниму бизгә көрситиду (мәсилән, 2:21).
Рәббимиз вә Униң барлиқ расуллириму бизгә шуни уқтуридуки, бундақ зиянкәшлик етиқатчиларниң ихласмән һаятиниң нормал бир қисми болиду: —
«Мубарәк, Мән үчүн башқиларниң һақарәт, зиянкәшлик вә һәртүрлүк төһмитигә учрисаңлар; шат-хорам болуп яйраңлар! Чүнки әршләрдә катта инъам силәр үчүн сақланмақта; чүнки силәрдин илгәрки пәйғәмбәрләргиму улар мошундақ зиянкәшликләрни қилған» («Мат.» 5:11-12)
«Дәрвәқә, Мәсиһ Әйсада ихласмән һаят кәчүрүшкә ирадә тиклигәнләрниң һәммиси зиянкәшликкә учрайду» («2Тим.» 3:12).
Худа дәрвәқә бизгә шундақ азап-оқубәтләрни тартишимизға йол қойғининиң барлиқ сәвәплирини аян қилғини йоқ; лекин Петрус бу хәттә бизгә бир җүмлә ичидә үч сәвәпни уқтуруп бериду: —
«Алтун һаман йоқилип кетидиған нәрсә болсиму, саплиғи от билән синилиду. Шуниңға охшаш алтундин толиму қиммәтлик болған етиқадиңлар синилип испатлиниду. Буниң билән у Әйса Мәсиһ қайта ашкариланған вақтида мәдһийә, шан-шәрәп вә иззәт-һөрмәт кәлтүриду» (1:7).
Демәк: —
(1) Өз етиқадимизниң һәқиқий екәнлигини өзимиз испатлап билишимиз үчүн;
(2) Бизниң етиқадимизниң тавлиниши үчүн; синақлар арқилиқ өз күчимизгә әмәс, бәлки Худаниң Өзигә һәқиқәтән тайинишни үгинишимиз үчүн;
(3) Мәсиһ қайтип кәлгән күнидә техиму шан-шәрәпкә еришиши үчүн; чүнки шу күнидә рошән көрүнидуки, бизни Өзигә тайинип Өзигә садиқ қилип сақлиши Униң меһир-шәпқити вә күч-қудрити билән екәнлиги һәммигә аян болиду.
Кишини қизиқтуридиған бир нәччә айәт тоғрисида
Биз мошу йәрдә пәқәт кишини қизиқтуридиған яки чүшинишкә тәс болған бир нәччә айәтләр үстидә тохталмақчимиз: —
2:16-17
«Силәр әркин-азат болғиниңлар билән, бу әркинлигиңларни яманлиқ қилишниң баниси қиливалмаңлар, бәлки Худаниң қули сүпитидә болуп, барлиқ инсанларни һөрмәтләңлар, етиқатчи қериндашлириңларға меһир-муһәббәт көрситиңлар, Худадин қорқуңлар, падишани һөрмәтләңлар».
Биздә һеч гуман йоқки, Петрусниң мошу сөзлиригә қариғанда, өзи хелә бурун Мәсиһ Әйсадин улуқ бир савақ алғанлиғини әсләватиду: —
«Андин улар Кәпәр-Наһум шәһиригә кәлгинидә, ибадәтхана беҗини жиққучилар Петрусниң йениға келип:—
Устазиңлар ибадәтхана «икки драқма» беҗини төләмду? — дәп сориди («Мис.» 30:13-16ни көрүң).
— Төләйду, — деди Петрус.
Лекин у өйгә киргәндә, техи бир немә демәстила Әйса униңдин:—
Симон, сениңчә бу дуниядики падишалар кимләрдин баҗ алиду? Өз пәрзәнтлиридинму, яки ятлардинму, — дәп сориди.
Петрус униңға:
— Ятлардин, — девиди, Әйса униңға:
— Ундақта, пәрзәнтләр баҗдин халий болиду. Бирақ баҗ жиққучиларға путликашаң болмаслиғимиз үчүн, деңизға берип қармақни ташла. Тутқан биринчи белиқни елип, ағзини ачсаң, төрт драқмилиқ бир тәңгә пулчиқиду. Уни елип Мән вә сән иккимизниң беҗи үчүн уларға бәр, — деди» («Мат.» 24:17-27).
Худаниң хәлқи «Улуқ Падишаниң оғуллири»ниң сүпитидә болуп һәқиқәтән әркиндур; Худадин башқа һеч кимниң бизгә буни қил, уни қил дәйдиған һоқуқи йоқ. Бирақ бу әркинлик халиғанчә өз билгинимизни қиливеришимиз үчүн әмәс; Худаниң бизни инсан балилиридин қорқуш асарәтлиридин вә қуруқ диний паалийәтләрдин азат қилғанлиғи Униң хизмитидә хошаллиқ вә хатирҗәмлик билән «Униң қуллири» сүпитидә яшишимиз үчүн екәнлигини әслишимизгә тоғра келиду. Шуниң үчүн Уни тонумиған вә шундақла бу ишларни чүшәнмигән адәмләр (демәк, адәмләрниң көпинчиси!) арисида туруватқинимизда, уларниң билмигәнлигигә кәңчилик қилишимиз лазим вә шуниңдәк биз дурус яшаватқанлиғимиз билән уларни Егимизниң ким екәнлигини көрәләйдиған қилишқа интилишимиз лазим. Бу иш уларниң етиқатқа келишигә һәр қандақ путликашаң яки тосалғуниң болмаслиғи үчүн күчимизниң баричә интилишимизни өз ичигә алиду, әлвәттә (жуқуридики мисалда, Рәббимиз «ибадәтхана беҗи»ни төлиши билән Өзи шундақ қилған). Бизму шундақ қилған болсақ, тезла уларниң қулақлирини хуш хәвәрни тиңшашқа очуқ қилалайттуқ.
Худа җәмийәт ичидә кимгә мәнсәп-һоқуқни бекитишкә мувапиқ көргән болса, биз уларға бойсунимиз. Буни, қорқуштин әмәс, бәлки Худа бизгә шундақ әмир қилғанлиғи түпәйлидин ада қилимиз. Шуңа Петрус «Барлиқ инсанларни һөрмәтләңлар» вә «Падишани һөрмәтләңлар» дегән икки әмирниң оттурисида «Худадин қорқуңлар» дәп алаһидә җекиләйду. Шуңа мабада инсаний һөкүмәтләр һәр қайси ишта мәлум бир нуқтидиму Худаниң ениқ әмир-пәрманлириға мухалип бирәр ярлиқни чүшәргән болса, бурчимиз Петрусниң муну сөзидәк болуш керәк — «Инсанға әмәс, Худаға итаәт қилишимиз керәк!» «Рос.» 5:29).
3:18-22: Нуһниң кемиси, Әйсаниң өлүп тирилиши, чөмүлдүрүш тоғрилиқ
Бу айәтләр бизни көп интайин қиммәтлик һәқиқәтләр билән тәминләйду, бирақ йәнила чүшинишиш тәс йәрлириму бар. Бу айәтләргә бир-бирләп көңүл бөләйли: —
(18)
«Чүнки Мәсиһ бизни Худа билән яраштуруш үчүн, йәни Һәққаний Болғучи һәққаний әмәсләрни дәп, бирла қетимлиқ азап-оқубәт чәкти; гәрчә У тән җәһәттә өлтүрүлгән болсиму, лекин роһта җанландурулди».
«Роһта җанландурулди» дегән ибарә униң өлүмдин тирилишини көрсәтмәйду, чүнки У «тән җәһәттә өлтүрүлгән» билән селиштуруш йолида ейтилиду. Әгәр Петрус Мәсиһниң өлүмдин тирилишини көрсәтмәкчи болған болса, грек тилида башқа бир ибарә билән ипадилинәтти. Ушбу ибарә болса роһий һаятниң өсүши яки ешип ташқанлиғини билдүриду — Уйғур тилида бу уқум «җанлиниш»қа бап келиду.
(19)
«Шуниң билән У солап қоюлған роһларниң йениға мошу роһий һаятлиғи билән берип, қилған әмәлини уларға җакалиди».
Изаһатлиғинимиздәк, әйни тексттә Мәсиһниң немини җакалиғанлиғи ейтилмайду. Расул Петрусниң бундақ ипадилиши «җакаланған хәвәр»ниң немә екәнлиги хәтни оқучанларниң һәммисигә билинәрлик, дейишкә һаҗити йоқ дегәнгә охшайду; чоқум Рәбниң һазирла тартқан азаплири вә өлүми билән мунасивити бар: шуңа биз оқумәнлиримиз үчүн «қилған әмәли» дегән сөзләр тәминләп қоштуқ.
Грек тилидики «униңда» дегән сөзни «роһий һаятлиғи билән» дәп тәрҗимә қилдуқ — демәк, буни «роһий дунияда», яки бәлким «өзиниң роһи билән» дәп чүшинимиз. Бәзи шәрһчиләр бу ибарә, Мәсиһниң роһи Нуһ пәйғәмбәр арқилиқ шу дәвирдики рәзил адәмләргә сөзлигәнлигини тәсвирләйду, дәп қарайду. Лекин көз-қаришимиз бойичә бу ишни жуқурида тилға елинған Рәббимизниң өлүп-тирилиши билән беваситә мунасивити йоқ, дәп ойлаймиз. Немишкә муәллипниң гәплири Әйсаниң өлимидин бирақла икки миң жил илгәрки бир дәвиркә һалқип кетиду? Петрус: «У берип ... җакалиди... » дәйду. Шүбһисизки, бу сөз униң өлүши вә тирилиши арилиғидики вақитта немә қилғанлиғиға мунасивәтликтур.
Әнди бу «солап қоюлған роһлар» зади ким? У уларға немини «җакалиди» (немини җакалиди очуқ ейтилмайду)? Бу соаллар бизни 20-айәткә апириду: —
(20)
«Солап қоюлған бу роһлар бурунқи заманда, йәни Нуһ пәйғәмбәрниң күнлиридә, кемә ясиливатқан мәзгилдә Худа сәвирчанлиқ билән кишиләрниң товва қилишини күткинидә, Униңға итаәтсизлик қилди. Пәқәт шу кемигә киргән бир қанчиси, йәни җәмий сәккиз җан су арқилиқ қутқузулди».
Бәзиләр бу роһлар Нуһ пәйғәмбәрниң дәвридә, қиз-аяллар билән җинсий мунасивәтни халап җәннәттин ваз кәчкән, асийлиқ қилған пәриштиләрни көрситиду, дәп ойлайду («Яр.» 6:1-6). Лекин бундақ чүшәнчә «кемә ясиливатқан мәзгилдә Худа сәвирчанлиқ билән кишиләрниң товва қилишини күткинидә» дегән ибаригә анчә маслашмайду — чүнки бу пәриштиләр асийлиқ қилғандин кейин уларға қайтиш йоли (товва қилиш йоли) қалмиған еди. Шуңа пикримиз (җәзмән шундақ, демәймиз) шуки, бу ибарә шу күнләрдики топанда қаза тапқан кишиләрниң роһлирини көрситиду. Ундақта, Мәсиһ уларға қандақ хәвәр йәткүзгән? Униң муһим мәзмуни, шүбһисизки, Өзиниң Худаниң һәққаний тәләплирини қанаәтләндүрүп, гуналарниң кәчүрүминиң бәдилини төләп, җазасини өз үстигә алғанлиғи, шундақла гуна вә өлүм үстидин ғәлибигә еришкәнлигини өз ичигә алған еди.
Бу хәвәр тоғрилиқ икки имканийәт бардур: —
(1) Униң хәвири Худаниң өзлиригә чүшәргән топан җазасиниң һәқлиғини көрсәтти. Худа уларниң бешиға чүшәргән мошу топан җазаси толиму адил, әлвәттә. Шүбһисизки, улардин кейинки дәвирдикиләр уларниң бешиға чүшкән җазадин, Худаниң гунаға қаритидиған ғәзивиниң қандақ екәнлиги һәмдә Униң кишиләрни (Нуһ пәйғәмбәрдәк) етиқат арқилиқ қутқузидиғанлиғини чүшинип, ибрәт алған болса керәк. Шуниң билән мошу кейинки дәвирләр, йәни Ибраһимларниң дәври вә Муса пәйғәмбәрниң дәвридикиләр көргән нур уларниң көргинидин рошәнрәк болди, дегили болиду. Шуңа топанда ғәриқ болған мошу адәмләрниң роһлириға Худаниң җазалириниң адалитини толуқ испатлаш үчүн шундақ қилишқа тоғра келәтти. Мәсиһниң җакалиғини мошу тоғрилиқ еди.
(2) Йәнә бир имканийәт барки, хәвәр мошу кишиләрниң роһлириға бирхил товва қилиш пурситини тәминләп бәргән.
Мәйли қайси имканийәт тоғра болсун, шу дәвирдикиләр немишкә шундақ хәвәрни алаһидә аңлаш пурситигә егә болған? Ким билиду, биз җавап тепиш үчүн Мәсиһ қайтип кәлгичә күтишимиз керәкту?
(21)
«Мана бу «суға чөмүлдүрүш»ниң бешарити болған. Әнди чөмүлдүрүш — бәдәнниң кирдин тазилиниши әмәс, бәлки адәмниң пак виҗдан билән Әйса Мәсиһниң тирилдүрүлүши арқилиқ Худадин тилигән тәливи — бизни һазир қутқузуватиду».
Петрус мошу йәрдә нәччә муһим ишларни рошән баян қилиду: —
(1) Нуһ ясиған кемә етиқатчиларниң Мәсиһдә қутқузулушиға символ, шундақла бешарәт болиду.
(2) «Суға чөмүлдүрүлүш»ниң өзи мошу ишқа символ яки сүрәт болиду; Нуһ вә аилисидикиләрниң кемигә кирип өлүм кәлкүнлиригә чөмүлдүрүлүп андин «йеңи дуния»ға чиққинидәк, етиқатчилар Мәсиһдә өлүм сүйигә чөмүлдүрүлүп йеңи бир һаятқа чиқиду.
Петрус мошу сәккиз җан «су арқилиқ қутқузулди» дәйду. Буниңдин көримизки, Петрусниң тәкитлигини «өлүмдин қутқузулған» әмәс, бәлки «рәзил бир дуниядин азат қилинған» дегәнликтур.
(3) Петрус «суға чөмүлдүрүлүш... бизни һазир қутқузуватиду», дәп язиду. Мошу йәрдә у оқурмәнлириниң хурапий чүшинип қалмаслиғиниң алдини елиши үчүн рошән һалда «адәмни қутқузидиған иш... (чөмүлдүрүлүштә) «бәдәнниң кирдин тазилиниши әмәс...»» дәп уқтуриду. Демәк, адәмни қутқузидиған иш суға чөмүлдүрүлүштики сиртқи жуюнуш яки мурасим шәкли әмәс, бәлки етиқатчиниң қәлбидә Худа билән өткүзидиған содисидин ибарәт, дегәнни тәкитләйду. Немишкә «сода» дәймиз? Биз әрзимәс гунакар һаятимизни товва билән Худаға тапшуруп бебаһа мәңгүлүк һаятқа тегишимиз. Ким бундақ «сода»ни халимисун? Петрус мошу айәттә грек тилидики «еперотома» («тәләп») дегән сөзни ишлитиду. Адәттә мошу сөз сот мәһкимисидә ишлитилидиған сөз болуп, өз һәққини издәйдиған адәмниң сотчиға болған тәливини билдүриду. Бу сөзни йәнә «җавап, инкас» дәп тәрҗимә қилишқа болиду. Амма Петрусниң «орма һейти»да ейтқан сөзлиригә қарисақ мошу айәттә «тәләп» дәп тәрҗимә қилишқа тоғра келиду. Шу күни Петрус нурғун Йәһудий жутдашлириға сөз қилип уларға, Рәб Әйсаниң өлүмигә силәр мәсъул болғансиләр дәп җакалиған еди. Улар интайин қорқуп вә азаплинип униңдин: «Әнди, қериндашлар, зади немә қилишимиз керәк?» дәп сорайду. Петрус уларға мундақ җавап бериду: —
«Товва қилиңлар, һәр бириңлар Әйса Мәсиһниң намида гуналириңларниң кәчүрүм қилиниши үчүн чөмүлдүрүшни қобул қилиңлар, вә шундақ қилсаңлар Худаниң илтипати болған Муқәддәс Роһ силәргә ата қилиниду. Чүнки бу вәдә силәргә вә силәрниң балилириңларға, жирақта туруватқанларниң һәммисигә, йәни Пәрвәрдигар Худайимиз Өзигә чақирғанларниң һәммисигә ата қилиниду» («Рос.» 2:38-39).
Демәк, икки шәрт (товва қилиңлар, Әйса Мәсиһниң намида чөмүлдүрүлүңлар) ада қилинған болса, икки нәтиҗә (гуналарниң кәчүрүм қилиниши, Муқәддәс Роһниң илтипат қилиниши) бар болиду. Шуңа биз «суға чөмүлдүрүлүш»ни әслидә Худа инсанлар үчүн уларниң Өзидин Муқәддәс Роһ арқилиқ йеңи һаятни тиләш йоли қилған, дәп ишинимиз. Башқичә ейтқанда, «суға чөмүлдүрүлүш» «пак виҗданниң ... Худадин тилигән тәливи» болиду. Бундақ тәләп бирисиниң «Дәрдмән бир гунакармән, халас, шундақла Сән Худаниң Өз сөз-каламиңға йүз пирсәнт тайништин башқа һеч қандақ тәләп қилғидәк асасим йоқ, яки һоқуқум йоқтур» дегәндәк дуаси болиду. Бирисиниң өзиниң гунакар екәнлигини тонуп йетиши бундақ тәләпниң бирдин-бир күчлүк асаси болиду. Бундақ киши «билидиған гуналирим бойичә товва қилдим, сениң әмриңгә итаәт қилип, Әйса Мәсиһ мениң Рәббим вә Қутқузғучум дегән етиқадимни ипадиләп суға чөмүлдүрүлдүм; әнди шәртлириңни ада қилдим, маңа вәдә қилған йеңи һаятни ата қилғайсән!» дәйдиған болиду. Мана бу Петрус ейтқан, Худа бекиткән «тәләп»; шу тәрәптин ейтқанда, «суға чөмүлдүрүлүш адәмни қутқузиду».
Бундақ дегинимиз, адәм суға чөмүлдүрүлүшни техи қобул қилмиған болса, Худа униңға Муқәддәс Роһини һәргиз бәрмәйду, дегинимиз әмәс. Мәсилән, Корнилий вә пүтүн аилисидикиләр суға чөмүлдүрүлмигән һалда Муқәддәс Роһ уларға ата қилинған («Рос.» 10-бап). Худа шундақ мувапиқ көрсә һәрдайим Өзи қойған шәртләрдин сирт иш көрүшкә әркин болиду. Лекин бириси Рәбниң «суға чөмүлдүрүлүңлар» дегән әмрини чүшинип туруп, итаәт қилишни рәт қилған болса, Муқәддәс Роһни қобул қилғучи болалмайду, дәп қараймиз.
(22)
«(Мәсиһ тирилип әршкә чиқип, пәриштиләр, барлиқ роһий һоқуқдарлар вә күчлүкләр униңға босундурулди вә у Худаниң оң йенида турмақта)»
Бу айәтни 21-айәт билән бирләштүрүп ойлисақ, көрүмизки, инсанийәткә Худаниң Роһини, шундақла йеңи һаятни Ата Қилғучи болса, әршкә көтирилгән Әйса Мәсиһниң Өзидур («Юһ.» 15:26, 16:13-15, «Луқа» 24:49, «Рос.» 2:32-33ни көрүң).
4:6
«Шуңа дәл шу сәвәптин, өлгәнләр әттә яшаватқан инсанлар сорақ қилинидиғандәк сорақ қилинип, Худаға нисбәтән роһта яшисун дәп, уларғиму хуш хәвәр йәткүзүлгән».
Бу айәткә шәрһ бериш көп алимларниң бешини қаймақтуруп қойған.
Биринчидин, Петрус айәттә тилға алған «өлгәнләр» дегән ким?
Бу тоғрилиқ аз дегәндә бәш пикир болған: —
(а) Бу һазирқи яки өткәндә яшиған «роһий өлгән», йәни Худани тонумайдиған адәмләрни көрситиду. Лекин ундақта немишкә Петрус «хуш хәвәр ... җакаланған» (пеил «өткән заман» шәклидә) дәйду? У мошу сөзни ейтқан вақитта хуш хәвәр җисманий тәрәптә тирик, лекин «роһий җәһәттә өлгән»ләргиму охшашла җакалиниватқан әмәсмиди?
(ә) Өткәнки бир дәвирдики, етиқат йолида азап тартип, қурбан болғанларни көрситиду. Бу көзқарашта болған алимлар: «(Улар) инсанларниң өлчими билән сорақ қилинған болсиму,...» (демәк наһәқ өлүм җазасиға мәһкүм қилинған болсиму...)» дәп тәрҗимә қилиду. Бу алимларниң пикричә, Петрус бу адәмләрни һазир «роһта яшаватиду» дәп көрситиду. Әнди (бу алимларниң пикричә) Петрус өз оқурмәнлиригә, мошу өлгән қериндазлиримиздәк зиянкәшликкә һазир учраватсақму, ахир берип Худа бизниң дурус йолда маңғанлиғимизни испатлайду, дәп риғбәтләндүрмәкчи.
Бизниңчә бу хил көзқараштикиләрниң грек тилидики «хина» (мәнаси «сәвәп,...», «мәхсәт,...» «...үчүн») дегән сөзни чүшинишидә мәсилә бар. Бу сөзни ишлитишидин шу көрүнидуки, «өлгәнләргә хуш хәвәр йәткүзүлүш»ниң мәхсити дәл у тилға алған шу «сорақ қилиниш»ни өз ичигә алиду.
(б) «Өлгәнләр» Инҗил дәвридин илгири яшиғанларни көрситиду; бу кишиләр һазир һәммиси өлгән, әлвәттә. Ундақта, мәнаси мәлум бириси (Мәсиһ болса керәк — өлгәндин кейин тирилгичә болған арилиқта) тәһтисарада туруватқан бу өлгәнләрниң роһлириниң йениға берип хуш хәвәрни йәткүзгән, демәкликтур.
(в) Петрус мошу йәрдә грек тилида пәқәт «өлгәнләр» дәп, «барлиқ өлгәнләр» демигәчкә, мүмкинчилиги барки, униң мәнаси пәқәт «бир нәччә өлгәнләр» яки мәлум бир түркүм өлгәнләрни көрситиши мүмкин. Алайлуқ, униң көздә тутқини 3:20дә көрситилгән «Нуһ пәйғәмбәрниң күнлиридә, кемә ясиливатқан мәзгилдә Худа сәвирчанлиқ билән кишиләрниң товва қилишини күткинидә, Униңға итаәтсизлик қилған»ларниң роһлиримиду? Әгәр шундақ болса, немишкә хуш хәвәр алаһитән пәқәт шу түркүм кишиләргила йәткүзүлгән? Улар муйәссәр болған нур топандин кейинки дәвирдикиләр муйәссәр болғинидин аз болғанму?
(г) Болмиса, бу «өлгәнләр» хуш хәвәр тарқитилиштин тартип яшиған, лекин уни аңлаш пурсити болмай өлгәнләрму? Ундақ болса, немә үчүн ундақ пурсәт Инҗил дәвридин илгири яшиғанларғиму тәминләнмигән?
Бу мәсилә тоғрилиқ есимиздә тутушимиз керәкки, Петрус Худаниң зиянкәшликкә учриған мөмин бәндилирини риғбәтләндүрмәкчи еди. Бу зиянкәшликләр уларниң «әйш-ишрәтләргә берилмигәнлик»и, шундақла Мәсиһни җакалашлири түпәйлидин болған болуп, бәлким Йәһудий әмәсләр тәрипидин мазақ қилишлар яки һақарәтләшләрдин вә Йәһудий хәлқи тәрипидин қозғалған зораванлиқтин тәркиб тапқан болуши мүмкин. Бу айәт «Чүнки» билән башлиниду. Петрус (4:5)дә Мәсиһниң инсанларниң һәммисини («тирикләр болсун, өлгәнләр болсун») сораққа тартидиғанлиғини тәкитлигәндин кейин, 6-айәттә бәлким бу дәвирдиму һәммә адәмниң хуш хәвәрни аңлашқа муһтаҗлиғини тәкитлимәкчи болған болуши мүмкин.
Бу айәт тоғрилиқ йәнә бир соал бар: — «Әттә яшаватқан инсанлар сорақ қилинидиғандәк сорақ қилинип», «Худаға нисбәтән роһта яшисун» дегән икки сөз немини көрситиду?». Һеч болмиғанда биринчи сөзниң мәнаси: «Улар («өлгәнләр») тәндә һазир яшаватқан кишиләр сорақ қилинидиған өлчәмдә сорақ қилиниду» — демәк, улар Худаниң ниҗат каламини қобул қилған яки қобул қилмиғиниға қарап сораққа тартилиду. Әгәр мошу айәттә «әт» әйни мәнада, йәни инсанниң тенини көрсәтсә, ундақта «роһта яшаш» бәлким хуш хәвәрни қобул қилған мошу өлгәнләрниң роһлири «роһий» һаятқа егә болиду, лекин җисманий тәрәптин тәндә тирилишқа муйәссәр болмайду.
Етирап қилимизки, һазирғичә биз жуқуриқи бәш чүшәнчә (һәтта башқа бири)дин қайсисиниң һәқиқәт екәнлиги тоғрилиқ техи муқим пикиргә келәлигинимиз йоқ. Бирақ айәттики сөзләрниң аддий мәнасигә қарап, Петрусни хуш хәвәрниң аллиқачан җисманий өлгәнләрниң роһлириға йәткүзүлүши тоғрилиқ сөзләватиду, дәймиз. Худаниң нурини күтимиз!
4:19
«Шуниң үчүн, Худаниң ирадиси билән азап-оқубәт чәккәнләр яхши әмәлләрни давам қилип, җенини вәдисидә туридиған Яратқучиға аманәт қилип тапшурсун»
Әнди Петрусниң «вәдисидә туридиған Яратқучи» дегән сөзи немини көрситиду? Яратқучимиз немигә яки кимгә нисбәтән «вәдисидә туридиған», «ишәшлик» яки «садиқ» болиду?
Ишинимизки, бу алаһидә ибарә Худаниң барлиқ нәрсиләрни, болупму инсанниң өзини чоңқур мәхсәт билән яратқанлиғини көрстиду. Гәрчә гунаниң дәһшәтлик тәсири каинатқа киривалған болсиму, бу мәхсәт һеч қачан, һеч қандақ өзгәргини яки әслидики йөнүлүштин бурулуп кәткини йоқтур. Худа Өз яратқинидин һәргиз жирақ туруп пәрвайим пәләк демәйду; әксичә, гәрчә каинат гуналиқ һаләткә жиқилған болсиму, меһир-муһәббитидин униң муһтаҗлиғиға қарап, керәклигини тәминләвериду.
Тәвратниң «Яритилиш» қисмида, Худаниң аләмни яритишидики умумий ишлар тәсвирләнгәндә, қизиқ иш шуки, ибраний тилида пәқәт «Худа» («Әлоһим») дегән исимла тепилиду. Бирақ инсанниң яритилиши билән мунасивәтлик тәпсилатлири тәсвирләнгәндә, Худаниң алаһидә исми «Яһвәһ» биринчи қетим пәйда болиду. Уйғур тилида бу исимни адәттә «Пәрвәрдигар» (Пәрвиш қилғучи, Пәрвишчи) дәп тәрҗимә қилип кәлдуқ. «Мис.» 3:15тин биз Худаниң бу исминиң: — «Мән Өзәмдүрмән» «Бән бар Болғучидурмән» дегән мәнада екәнлигини чүшинимиз. Бу исим, шүбһисизки, Худаниң өзгәрмәс тәбиитини ипадиләйду. «Мис.» 3:15тә Худа Муса пәйғәмбәргә төрт йүз жил бурун Ибраһим, андин Исһақ вә Яқуп билән түзгән әһдиси тоғрилиқ сөзләйду. Инсан болса бир һәптә өтмәйла өз вәдисини унтуп кетиши мүмкин, лекин Худаниң вәдилири төрт йүз жилдин кейинму охшашла инавәтликтур; У һеч қачан унтумиған.
Инсанни яратқанда Худа: — «Өз образ-сүритимиздә, Бизгә охшаш қилип инсанни яритайли!» дегән нишанни бекиткән. Инсан гуна билән жиқилғанда шу улуқ нишани йоққа чиққанму? Чүнки инсан Худаға һеч охшимиған еди — меһриманлиқ, мулайимлиқ, муһәббәтлик, сехий, диянәтлик, сәмимий яки вападар болуп чиқмиған еди. Инсанда бу пәзиләтләрниң дәл әкси көрүнгән. Лекин Худа қандақ бәдәл төлишидин қәтъийнәзәр һәрдайим Өз сөз-каламиға мутләқ садиқ болуп («вәдисидә туруп») әмәл қилмай қалмайду. Шуниң билән гәрчә бәдили Өз Оғли Мәсиһниң һаяти болған болсиму, У Мәсиһниң қурбанлиғи арқилиқ инсанларниң Өзигә қайтиш йолини мәңгүгә ачқан.
«Барлиқ ишлар Худадиндур; У бизни Мәсиһ арқилиқ Өзигә инақлаштурди, шундақла бизгә инақлаштуруш хизмитини тапшурди: — демәк, Худа Мәсиһдә адәмләрниң итаәтсизликлирини уларниң әйиви билән һесаплашмай, аләмни Өзигә инақлаштурди; шуниңдәк бизгә инақлаштуруш хәвирини аманәт қилип тапшурди» («2Кор.» 5:18-19). Мана «ишәшлик (вәдисидә турған) Яратқучи» дегәнниң һәқиқий мәнаси! Униңға барлиқ һәмд-мубарәкләр болғай!