Тәврат 6-қисим
«Йәшуа»
(Йәшуа пәйғәмбәрниң китави)
Кириш сөз
Арқа көрүнүши
Исраил хәлқи Мисирдин чиқип, чөл-баяванда қириқ жил һәр җайда сәргәрданлиқ турмушини кәчүргәндин кейин Худа уларға тәғдим қилишқа «вәдә қилған зимин»ға киришкә тәйяр туриду. Муса пәйғәмбәр вапат болуп, у өз орнини бесишқа қойған Йәшуа хәлиқни шу зиминға башлап кириш алдида туратти. Муса әслидә Худаниң Йәшуаниң йетәкчилигидә қилмақчи болған карамәтлирини тәкитләш үчүн униң исмини Һошия (ниҗат-қутқузуш)дин Йәшуаға (Пәрвәрдигар ниҗат-қутқузуштур дегән мәнада) өзгәрткән еди. Йәшуа хәлиққә башламчи болғанда сәксән яшқа киргән болсиму, йәнила күчлүк, толиму сағлам адәм еди. У пәйғәмбәр болуп, өзи Худаниң сөз-каламини хәлиққә йәткүзиду (мәсилән, 23- вә 24-бапни көрүң).
Мәзкур китаптин, Худаниң вәдилириниң әмәлгә ашурулғанлиғини көрүпла қалмай, йәнә Униң қанун әмирлириниң Йәшуа арқилиқ беҗа кәлтүрүлгинини вә Униң әһдисини толуқ тутмаслиғи түпәйлидин Исраилларға бәргән агаһлирини уларниң бешиға чүшәргәнлигини көримиз.
китаптики көпинчә мәзмун Исраилниң Қанаанийларниң йәттә қәбилиси билән болған җәңлириниң тарихидур. Худа әслидә Исраилни шу қәбилиләрни йоқитиши керәк, дәп бекиткән еди; буниң сәвәви үстидә «Мисирдин чиқиш»тики «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.
Ушбу тарихта Худаниң вәдилиригә тайинишниң муһимлиғи тәкитлиниду. Бундақ иман-ишәш бу тарихта хатириләнгән Исраилниң ғәлибилири вә «тәбиий мөҗизиләр»гә ачқучтур. «Тәбиий мөҗизиләр» дегинимизгә мисал, Йерихониң сепиллириниң жиқилиши йәр тәврәш билән болған болуши мүмкин; лекин бу «тәбиий вақиә» дәл Исраил Пәрвәрдигардин мәдәт тиләп нида қилған дәқиқидила йүз бәргән. Йәшуа Пәрвәрдигарға Исраилниң ғалип келиши үчүн җәң вақтини узартип бәргәйсән дәп нида қилған вақтида йүз бәргән мөҗизә Муқәддәс Китапта хатириләнгән барлиқ мөҗизиләр ичидә әң чоң даирилик болуши мүмкин — чүнки Худа қуяш вә айни асманда тохтитиду. Буни бүгүнки заманда биз «Худа шу ишни қилиш үчүн йәр шариниң айлинишини тохтатқан болса керәк» дейишимиз мүмкин, лекин бу Униң шу мөҗизини қандақ яратқанлиғиға нисбәтән һеч қандақ чүшәндүрүш һесапланмайду, әлвәттә!
Археологийилик испатлар
«Йәшуа» дегән китапниң көп тарихий вә җуғрапийилик тәпсилатлири, мәсилән һәтта бәзи кичик йеза-кәнтләрниң намлири йеқиндики 200 жиллиқ археологийилик тепилмилар билән тәстиқланған.
Хәритиләр
Оқурмәнләрниң мәзкур китапниң көп тәпсилатлири, болупму җуғрапийилик тәпсилатлирини убданрақ чүшиниши үчүн хәритиләрни көрсун. Ушбу китапта тилға елинған қедимки замандики көп шәһәрләр, һәтта кәнт-қишлақлар археологийилик тәкшүрүшләр арқилиқ тепилған болсиму, уларниң бәзилириниң нәгә җайлашқини техи намәлум.
Мәзмун: —
1-бап: |
Худаниң Йәшуани Мусаниң орун басарлиғиға бекитип, униңға вәзипә тапшуруши |
2-5-бап: |
Зиминға кириш |
6-12-бап: |
Зиминни егиләш |
13-22-бап: |
Зиминниң чәк ташлинип, 12 кәбилигә тәқсим қилиниши |
23-24-бап: |
Йәшуаниң хәлиққә ахирқи агаһ-җекиләшлири; униң өлүми вә дәпнә қилиниши |
••••••••
Қошумчә сөз
Төвәндә биз ушбу тарихта тәсвирләнгән бир нәччә иш-вақиәләр вә адәмләр үстидә азрақ тохтилимиз.
Чарлиғучиларни әвәтиш — бу тоғра ишму?
Худа әслидә Исраил Пәләстин (Қанаан)дики зиминни беришкә вәдә қилған вә униң үстигә шу зиминни «интайин яхши» дәп баян қилған. Ундақта зиминни тәкшүрүп чиқишқа чарлиғучиларни әвәтиш иманслиқ қилғанлиқму?
Биз ундақ ойлимаймиз. Кейин Рәб Әйса Мәсиһ инсанниң Худаниң йолиға чиқиши, йәни Өзигә мухлис болуштин авал, униңда қанчилик бәдәл төлишим керәк дегәнни олтирип һесаплисун, дегән принсипни көрситиду («Луқа» 14:25-35, болупму 28-айәтни көрүң). Йәшуаниң чарлиғучиларни әвәтиши дәл шу принсип бойичә болған. Исраил зиминға еришиш үчүн уруш қилишқа қанчилик бәдәл төлишимиз керәк дәп һесаплиши керәк еди — Худа улар үчүн җәңдә улар билән биллә болатти, әлвәттә; лекин У Исраилниң Қанаан зиминиға кириштин авал Өзигә ишинишкә қәтъий нийәт бағлишини халатти.
Паһишә аял Раһаб
Раһаб паһишә болсиму, Инҗилда иман-етиқади үчүн тәриплиниду: —
«Етиқади болғачқа, паһишә аял Раһаб Исраил чарлиғучилирини достларчә күтүвалғачқа, итаәтсизләр болған өз шәһиридикиләр билән бирликтә һалак болмиди» («Ибр.» 11:31)
«Мошуниңға охшаш, паһишә аял Раһаб Исраил чарлиғучилирини өз өйидә күтүп, уларни башқа йол билән қачурувәткәнлиги үчүн, у охшашла иш-әмили билән һәққаний дәп җакаланған болмамду?» («Яқ.» 2:25).
Ибранийларға йезилған мәктупта униң етиқади көрситилиду, расул Яқуп язған хетидә шуниң етиқадидин чиққан әмәллирини тәрипләйду. У ялған сөзлири үчүн әмәс (2:5), бәлки у өзиниң «чарлиғучиларни Худаниң адәмлири болғачқа, қоғдишим керәк» дегәндәк иман-ишәши үчүн тәриплиниду. Кейин Раһаб Йәһуда қәбилисидики Салмон исимлиқ адәмгә ятлиқ болуп, Боазниң аниси болди вә шундақла, Давут падиша униң чәвриси еди; шу тәриқидә у Мәсиһниң дунияға келишидики «зәнҗирни улаштики бир һалқа» болуп қалди.
Пәрвәрдигарниң қошунлириниң Сәрдари (5:13-6:5)
Оқурмәнләр Йерихо шәһиригә һуҗум қилиштин илгири Йәшуаниң «суғурулған қилични тутқан» «Пәрвәрдигарниң қошунлириниң Сәрдари» дегән сирлиқ затни учратқанлиғини билиду. Йәшуа тәбиий һалда униңдин: —
«Сән биз тәрәптиму, яки дүшмәнлиримиз тәрәптиму?» дәп сорайду. Униң җавави Йәшуани дәсләптә бәлким сәл қаймақтуруп қойған болуши мүмкин: — «Яқ. Ундақ әмәс, бәлки Мән Пәрвәрдигарниң қошунлириниң сәрдари болуп кәлдим».
Чүнки Худани һәргиз өз қолайлиғимиз үчүн ишлитәлмәймиз. Һалқилиқ, әң муһим соал: — «У биз тәрәптә турамду?» дегән соал әмәс, бәлки «Биз униң тәрипидә турамдуқ?» дегәндин ибарәттур. Йәшуа гәрчә йәр йүзидә Исраилниң сәрдари болғини билән пәқәт асмандики сәрдарға бойсунса ғәлибә қазиниду. Исраил гәрчә Худа тәрипидин талланған болсиму, улар вә шундақла бизләрму бу муһим савақни үгинишимиз керәк.
Йәшуаниң мошу затни көргән чағдики инкаси дәрһал дүм жиқилип униңға сәҗдә қилиш болди. У бу һәрикәт үчүн әйипләнгән әмәс; шуңа бу затни биз пәқәт бир пәриштә халас, дәп қаримаймиз («Вәһ.» 19:10 вә 22:9дә расул Юһанна пәриштигә сәҗдә қилғанлиғи түпәйлидин әйиплиниду). Биз бу затни илаһий зат, Худалиғи бар зат дәп қараймиз; У «Пәрвәрдигарниң Пәриштиси», Худаниң Өз ипадиси вә Калами болған Мәсиһтин башқа һеч ким әмәстур; Тәврат дәвридә У шу тәриқидә дунияда туғулуштин авал көп қетим көрүнди.
Ақандин алған бир нәччә савақлар (7-бап)
Ақанниң тарихидин төвәндики нуқтиларға диққәт қилишқа тегишлик дәп қараймиз: —
(а) Ақанниң гунайи пүткүл хәлиққә сәлбий тәсир йәткүзди. Биз Иблисниң «гуна пәқәт өзәңгила зиян йәткүзиду» дегән алдамчилиғини қобул қилмаслиғимиз керәк. У пәқәт өзимизгила әмәс, бәлки аилимизгә, шундақла һәтта пүткүл хәлқимизгә тәсир йәткүзәләйду («Пәнд.» 14:34).
(ә) Изаһатлиримизда көрсәткинимиздәк, пәқәт Ақанла әмәс, бәлки униң барлиқ аилисидикиләр өлүм җазасиға тартилди. Сәвәви, уларниң җим туруп, униң гунайи тоғрилиқ һеч немә демәслиги униңға шерик болғанға баравәр еди.
(б) Кейин Һошия пәйғәмбәр Ақан чалма-кесәк қилинған җай, йәни «Ақор җилғиси» тоғрилиқ бешарәт бериду: —
«Вә Мән униңға шу йәрдә үзүмзарлирини қайтуримән вә «Ақор җилғиси»ни «үмүт ишиги» қилип беримән» («Һош.» 2:15, йәнә «Йәш.» 65:10ни көрүң). Бу бешарәтниң мәнаси немә?
«Ақор җилғиси»да биз бир адәмниң гуна түпәйлидин азап тартқанлиғини көримиз. Буниң нәтиҗисидә, пүткүл хәлиқ азаптин қутқузулиду. Демәк, қаришимизчә бешарәтниң мәнаси — кәлгүсидә ялғуз бир адәм (йәни Мәсиһ, әлвәттә) гунани үстигә алиду, нәтиҗидә барлиқ етиқади бар адәмләр, йәни Худаниң хәлқи гунадин азат болуп қутқузулиду («Юһ.» 11:50).
«Вәдә қилинған зимин» — Мәсиһдә болған мирасни көрситидиған бирхил «бешарәтлик тарих» яки «бешарәтлик сүрәт»
Көп етиқатчилар «вәдә қилинған зимин» җәннәтни, шундақла «Иордан дәриясидин өтүш» дегән вақиәни «өлүмдин өтүп җәннәткә кириш»ни көрсәткән «бешарәтлик сүрәт» яки «бешарәтлик символ» дәп қарайду. Дәрвәқә, Исраилниң чөл-баявандин өтүп сәпәр қилиши, шүбһисизки, бизниң қапқан-қилтақ билән толдурулған, езитқу вә әгир-тоқай бу дуниядин өтидиған, Худаниң күч-қудритигә таянған роһий сәпиримизни көрситиду («1Кор.» 10:1-14, «1Пет.» 1:17, 2:11).
Биз «Иордан дәриясидин өтүш» билән ««вәдә қилинған зимин»ға кириш»ни «бешарәт» дәп қарайдикәнмиз, ундақта бу бешарәттә муһим көрситилгән иш җисманий өлүш әмәс, бәлки Мәсиһдә болуп «гунаға, шундақла мошу рәзил дунияға нисбәтән өлүш», андин Мәсиһдә болған толуқ роһий мирасимизға еришиштур, дәп қараймиз. Демәк, бешарәттә көрситилгини бизниң өзгәртилип, Худа нийәт қилған хәлиқниң характерида болуп чиқишимиздин ибарәттур.
Буниңға һеч қандақ гуман болмаслиғи керәк, чүнки Исраил «вәдә қилинған зимин»ға еришиш үчүн җәң қилиши керәк еди; җәннәттә болса һеч қандақ җәң болмайду!
Бу «бешарәтлик сүрәт»тин, йәни «вәдә қилинған зиминға кириштики җәң» билән «роһий һаятқа ериштүрүштики җәң»ниң селиштурмисидин, төвәндики бир нәччә йүзәки байқиғанлиримиз бардур: —
(а) «Иордан дәриясидин өтүш» дәрвәқә өлүмниң бир символидур — Лекин пикримизчә бу «өлүм» җисманий өлүмни әмәс, бәлки бу өлүм шәхсий арзу-һәвәслири алдида өлүшни билдүриду, йәни Рәббимизниң «Мән үчүн өз һаятидин мәһрум болған киши униңға еришиду» дегәндәк өлүшни, яки суға чөмүлдүрүлүштә «гунаға нисбәтән өлүш»ни көрситиду («Мат.» 10:38-39, «Рим.» 6:1-14, «Кол.» 2:10-12). Барлиқ башқа нәрсиләргә — мәйли пул-байлиқларға, мәнсәп-һоқуққа, нам-аброй яки башқиларниң сөйгү-һөрмитигә нисбәтән өлүшкә рази болмиған киши һеч қачан Худаниң өз һаяти, йәни мәңгүлүк һаятиға муйәссәр болалмайду.
(ә) Исраил зиминға киргәндин кейин күчлүк бир дүшмәнгә йүзлиниши керәк еди. Бизниң Худаниң ниҗатиға толуқ муйәссәр болушмизға пүткүл күчи билән қарши туруватқан бир дүшминимиз бардур.
(б) Гәрчә у шундақ күчлүк болсиму, Худаниң меһри-шәпқитигә таянсақ униң вә барлиқ җинлириниң үстидин ғәлибә қилмай қалмаймиз («Қан.» 7:17-24).
(в) Мәсиһдә болған толуқ вә мол һаяттин бәһримән болуш үчүн биз һеч қандақ бутпәрәслик, хурапийлиқ, ачкөзлүк яки рәзил арзу-һәвәсләр билән мурәссә қилмаслиғимиз керәк («Қан.» 7:1-6, 25-26).
(г) Гәрчә Исраил җәң қилип «вәдә қилинған зимин»дин нурғун җисманий бәхит-бәрикәтләрни көргән болсиму (вә кәлгүсидә охшаш бәхит-бәрикәтләрни көриду — «Қан.» 7:12-16), җамаәтниң Мәсиһдә еришкиниң көпинчиси роһий бәхит-бәрикәтләрдур («Әф.» 3:1).
(ғ) Пүткүл зиминда һәр бир қәбилиниң, һәр бир җәмәтниң, һәр бир аилиниң өз мирас зимини болған. Шуниңға охшаш, җамаәтниң һәр бир әзасиға Худадин мирас болған хас чақириқ, роһий илтипат, функсийә вә хизмәт имтиязлири бардур («1Кор.» 12:4-11, «Әф.» 4:47).
(д) Исраилниң барлиқ қәбилилири мәлум бир қәбилисиниң өз мирасиға егә болуши үчүн көп қетимлап улар билән биргә җәң қилди («Чөл.» 32-бап, «Йәш.» 22:1-9). Буниңға охшаш бизму бир-биримизгә мәдәт берип, Худа һәр биримиз үчүн әзәлдин тәйярлиған роһий мирасқа вә илтипатлириға егә болушқа вә Униң чақириқи билән болған хизмәткә киришишкә көп ишларда бир-биримизгә мәдәт берип риғбәтләндүрүшимизгә тоғра келиду.
Мошундақ селиштуруштин башқа йәнә нурғун пайдилиқ савақлар бардур, сәһипә вә вақит яр бәрсә мошу музакирини давамлаштурмақчимиз.