Тәврат 9- вә 10-қисим  

«Самуил «1» вә «2»» 



Кириш сөз 



(Биринчи вә иккинчи қисмиға)

Тәвраттики барлиқ тарихий қисимларға охшаш, «Самуил» дегән китап Худаниң пүткүл инсанийәткә қаратқан ниҗатлиқ планини илгири сүрүш җәрияниниң хатирисиниң бир қисмидин ибарәт. Бу җәриян Қутқазғучи Мәсиһниң дунияға келишини мәнзил қилған.


Гәрчә «Муқәддәс Китап»ниң көп нусхилирида «Самуил» дайим икки китап қилип («Самуил (1)» вә «Самуил (2)») нәшир қилинсиму, әмәлийәттә «Самуил» әслидә ибраний тилида бирла китап еди. Шуңа биз уларни «Самуил — биринчи қисим» вә «Самуил — иккинчи қисим» дәп атидуқ. Бирақ ихчам болсун үчүн йәнила «Самуил (1)» вә «Самуил (2)» дәп атаймиз. Бу кириш сөз «Самуил (1)» вә «Самуил (2)»гиму ортақ болиду.


Ушбу тарих он икки қәбилидин тәркип тапқан Исраил хәлқиниң «һакимлиқ» түзүмидин падишалиқ түзүмигә өтүш җәриянини көрситиду («һакимлиқ» түзүми вә «падишалиқ» түзүминиң пәрқи тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз). Бу җәриян Самуил пәйғәмбәрниң вастиси билән йүз бериду. Самуил болса Исраилниң «батур һаким»лириниң әң ахирқиси һәм Тәвраттики әң улуқ пәйғәмбәрләрдин бири еди. Униң «һакимлиқ» хизмити вә Исраилниң биринчи вә иккинчи падишаси Саул билән Давутниң һөкүмранлиқ дәври ушбу китапта хатирилиниду (намәлум сәвәптин Саул Куранда «Таллот» дәп атилиду).


Тарих туғмас аялниң оғул бала тилигән дәрдлик дуаси билән башлиниду. Мана мошундақ кичиккинә, һәтта кишиниң диққитини тартмайдиған бир иш билән Худаниң ниҗат планиниң йеңи бир бапи ечилиду, Униң улуқ мәхсәтлири алға сүрүлиду. Худаниң йоллири дайим дегидәк шундақ болиду.


Һаннаһниң оғул бала тилиги илтиҗа қилиниду. Һаннаһ қәсимидә чиң туруп, туққан балиси Самуил (мәнаси, «Худадин тилигән» яки «Худа аңлиди»)ни өмүрвайәт ибадәт чедириниң хизмитидә болушқа Пәрвәрдигарға атап тапшуриду. Шуниң билән Самуилни әмчиктин айриш биләнла ибадәт чедириға елип берип Әли дегән баш каһин, йәни шу чағдики «һаким»ға тапшуриду. Кичик бала шу йәрдә қалиду. Әли яшанған болғачқа, шүбһисизки, Самуил униң җениға әсқатиду һәм униңға тәсәлли болиду.


Шу вақит Исраилниң тарихида зулмәтлик күнләр еди. «Батур һакимлар» дегән китап шуниңға испат беридуки, Худа таллиған әл ичидә бутпәрәслик, хурапийлиқ вә түрлүк номуссизлиқ әвҗ алған еди. Улар дайим әтрапидики әлләр вә қарақчилар тәрипидин булаң-талаңға учрайтти. Әлиниң өз оғуллири ибадәт чедиридики хизмәтни пул тапидиған алдамчилиққа айландурувалған еди. Шундақ әһвалда Һәммигә Қадир Худа Өз сөз-каламини кичик бир бала арқилиқ йәткүзмәкчи болғанлиғини һеч ким ойлимиған еди. У арқилиқ Худаниң Исраил хәлқимни җазалаймән, дегән сөзи йәткүзүлгәндә, у бәлким пәқәт бәш-алтә яшта болуши мүмкин. Худаниң җазаси болса, дайим авал әң чоң мәсъулийити бар кишиниң бешиға чүшиду — шуңа шу чағда Әли вә җәмәтидикиләргә чүшти. Әли өзи дурус адәм болсиму, у йәнила оғуллирини яман йоллардин тосмиғанлиғиға җавапкар еди.


Мана бу Самуил пәйғәмбәрниң Худаниң Исраилға болған сөз-каламини йәткүзүш хизмитиниң башлиниши еди. Гәрчә бу хизмитиниң көп тәпсилатлири бизгә ейтилмиған болсиму, ениқки, у қурамиға йәткичә Худаниң һәр хил ишлар тоғрилиқ сөзлирини барғансери күчлүк һалда йәткүзүп кәлгән еди.


Самуилдин илгәрки бир пәйғәмбәрниң бәргән бешарити бойичә, Әли вә оғуллири дуниядин кетиши билән Исраилға «һаким болуш» мәсъулийити Самуилниң зиммисигә чүшти. Шуниңдәк Исраил үчүн баш каһинлиқ ролиниң бир қисмиму униң үстигә чүшти («1Сам.» 2:35дики бешарәтниң биринчи қисмида дәл мошу иш көрситилгән, бирақ Самуилниң каһинлиққа варис болидиған Лавийлар қәбилисидин екәнлиги ениқ әмәс). Шүбһисизки, әйни чағда каһинлиқ кишиләрни шунчә бизар қилған еди, бу иш Худаниң каһинлиқни чирикликтин халий қилип түзүтүшидики вақитлиқ амма зөрүр әплик орунлаштуруши еди. Амма Худаниң бу орунлаштуруши ахир берип Лавийларға тапшурулған каһинлиқ түзүмини башқа әвзәл каһинлиқ түзүми арқилиқ әмәлдин қалдуриду, дәп пуритиду. Дәрвәқә, Мәсиһниң каһинлиғи барлиққа келиши билән Лавийларниң каһинлиғиниң һаҗити қалмиди.


Бизгә хәвәрләндүрүлидуки, Самуил Исраилға барлиқ күнлиридә пәқәт Тәврат қанунини пак-диянәтлик беҗа кәлтүрүш билән әмәс, бәлки пәйғәмбәрлик көрсәтмиләр, әхлақлиқ тәлимләр вә һәммидин муһими, өзиниң пәзиләтлик үлгиси биләнму һакимлиқ вәзиписини өтигән. Бу мәзгилниң ахирида Исраил әндишигә чүшкән еди. Худаниң бу пәзиләтлик адиминиң орнини ким басиду? Самуилниң икки оғли униң изини басмайтти. Исраилниң ақсақаллири Самуилниң қешиға келип униңға: — Сәндин кейин Худа бурунқидәк йәнә болғуси һакимни тайинларму? — дәйду. Улар бундақ сөзләр билән Худаниң хелә бурунқи орунлаштурушлириға болған гуманини билдүрүп, өз әқли-хаһиши бойичә Самуилға: «Бизгә бир падиша тикләп берилсун!» — дәп тәләп қойиду. Уларниң Худаниң улардин давамлиқ хәвәр елишиға ишәнмәслиги Пәрвәрдигарниң көңлигә қаттиқ тегиду. Һалбуки, У Самуил пәйғәмбәр арқилиқ уларниң тилигини иҗабәт қилиду. Улар бу тилигини билдүрүп бир мәзгилдин кейин, падиша таллаш тоғрилиқ көрсәтмә берилди — қәдди-қамәтлик, қияпити келишкән Саул исимлиқ бир киши уларға көрситилиду. Һалбуки, гәрчә Саул дәсләптә Худаниң һәқиқий башпанаһ вә таянч екәнлигини испатлиған вә өзиниң жүрәклик вә кәң қосақлиғини көрсәткән болсиму, һалқилиқ пәйттә у пәқәт өзиниң әқлигила тайинип, Худаға бағлиған ишәштин айрилиду, һәтта каһинлиқ түзүмигә һарамлиқ қилип уни булғайду. Бу еғир асийлиқ үчүн Самуил униңға, Худа сени падишалиқтин өрүйду, дәп хәвәр йәткүзиду һәмдә Худа көңлидикидәк башқа бир адәмни падиша болушқа аллиқачан таллиған, дәйду.



Худа астиртин Самуилға кейинки падишаниң ким екәнлигини, йәни яш бир жигит падичи Давут екәнлигини аян қилиду. Шуниң билән Самуил берип, Давутни аилисидикиләр алдида падиша болушқа мәсиһ қилиду. Амма бу иш улар арисида мәхпий тутулиду. Узун өтмәй Давут өзи ордиға падишаниң хизмитидә болуш үчүн кириду вә өзиниң адәттин ташқири җүръәт һәм қабилийәтни намайән қилиду. Саул униң мәнсивини көтириду, амма Давутниң хәлиқ арисидики инавити вә тәсиригә һәсәт қилиду. Шуниң билән узун өтмәй, Давут Саулниң сәрдари сүпитидә әмәс, бәлки Саул җенини алмақчи болған қачқун «җинайәтчи» болуп қалиду. Давут бир нәччә жил мошундақ хәтәрлик вә мушәққәтлик сәргәрданлиқ һаятини өткүзиду. Ахир берип Саул дүшмәнлири билән җәңдә өлтүрүлиду, Давут падиша болиду. Давутниң өмриниң ахириғичә жүргүзгән сәлтәнитиниң тәпсилатлири «Самуил»ниң иккинчи қисмида баян қилиниду.


Китапта хатириләнгән вақиәләр һәм Худаниң Исраил падишалиғида болған муддиа-мәхсәтлири үстидә «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.


Китапниң муәллипи

Ушбу китаптики тарихларниң инчикә тәпсилатлириға қариғанда, тарихчи (яки тарихчилар) тәсвирләнгән вақиәләргә йеқин мунасивәттә болған болса керәк. У (яки улар) өзлириниң салаһийитини бизгә ейтмайду; пәрзимизчә китапниң муәллипи Самуил пәйғәмбәрниң өзи вә «қошумчә муәллипи» кейинчә Давутниң ордиси билән йеқин мунасивәттә болған Натан пәйғәмбәр болуши еһтималға наһайити йеқин.


Мәзмун («Самуил (1)»): — 


1-3 бап:  

Самуилниң туғулуши; Худа уни чақириду.

4-бап:  

Худаниң «әһдә сандуғи» булап кетилиду; Әлиниң оғуллири вә Әли өлиду. 

5-7 бап:  

Худа Филистийләрни җазалайду; «әһдә сандуғи» Исраилға қайтурулуп келиду. 

8-бап: 

Исраил Самуилдин, үстимизгә падиша тайинлансун, дәп тәләп қилиду.

9-10 бап:  

Саул падишалиққа таллиниду.

11-15 бап:  

Саулниң дәсләпки сәлтәнити; у чәткә қеқилиду. 

16-бап: 

Самуил Давутни падишалиққа мәсиһ қилиду; Давут Саулниң хизмитидә болиду. 

17-бап: 

Давут Голиат гигантни өлтүриду.  

18-20 бап: 

Давут көтирилиду; Давутниң Йонатан билән болған достлуғи; Саул уни өлтүрүшкә қәстләйду. 

21-27 бап:  

Давут қачиду, сәргәрдан «җинайәтчи» болуп қалиду. 

28-31 бап: 

Саул бахши аялдин ярдәм сорайду; Филистийләр билән җәң қилишқа чиқиду; у өлтүрүлиду.


Мәзмун («Самуил (2)»): — 


1-бап: 

Давут Саул вә Йонатан үчүн матәм тутиду 

2-бап: 

Давут Йәһуда қәбилисигә падиша болиду 

3-4 бап; 

Давутқа әгәшкәнләр билән Саулниң оғли Ишбошәт арисида уруш болиду  

5-6 бап: 

Барлиқ Исраил Давуттин падишаси болушни тәләп қилиду; Давут Филистийләрниң үстидин ғәлибә қилиду 

7-бап: 

Давутниң Худа үчүн өй («ибадәтхана») бена қилмақчи болуши; Худаниң униңға: «Мән сән үчүн мәңгүлүк бир өй қилимән» дегән вәдиси  

8-10 бап: 

Давутниң сәлтәнити; әтрапидики дүшмән әлләр билән болған ғәлибилик җәңлири  

11-12 бап: 

Давутниң рәзил гунайи  

13-14 бап: 

Давутниң аилисидә асийлиқ вә һәр хил қәбиһлик пәйда болиду. Оғли Абшалом паланди қилиниду вә қайтип келиду  

15-19 бап: 

Абшалом исиян көтириду. Ички уруш болиду 

20-бап: 

Иккинчи ички уруш 

21-бап: 

Ачарчилиқ — Саулниң Гибеонлуқларға қилған гунайи түзитилиду 

22-бап:  

Давутниң ибадити вә бешарәтлик күй. 

23-бап: 

Давутниң батур палванлири 

24-бап: 

Давут гуна қилип хәлиқниң санини алиду; ваба Исраилға чүшиду; Давут хәлиқ үчүн дуа қилиду; ибадәтхана үчүн орун бекитилиду.

••••••••



Қошумчә сөз (1- вә 2-қисмиға)


Худаниң әһдә сандуғиниң булап кетилиши («1Сам.» 4-7-бап)

Филистийләр Исраилниң зиминиға пат-пат таҗавуз қилғинидәк, улар булаң-талаң қилиш вә қулларни тутқун қилишқа һуҗум башлиған еди. Шундақ «таҗавуз қилиш вақиәлири» әслидә Исраилларни өзлириниң Пәрвәрдигарниң әһдисигә болған асийлиғиға нисбәтән ойғитиш болуши керәк еди. Чүнки әслидә Худа Исраилни Муса пәйғәмбәр арқилиқ: — Әһдәмни бузсаңлар, үстүңларға җазалирим қәдәммуқәдәм чүшиду, дәп ениқ агаһландурған еди. «Таҗавуз қилиниш» болса бу җазаларниң бәш қедиминиң биринчиси еди. Бу «бәш қәдәм» «Лав.» 26:14-46 вә «Қанун шәрһи» 28-бапта көрситилиду.


Демәк, Муса пәйғәмбәргә чүширилгән қанундики бешарәтләр бойичә, Худа дүшмәнни Исраилларға таҗавуз қилишқа йол қойса, улар «Худа бизни җазалашқа башлиди» дәп билиши керәк. Шу чағда бу «таҗавуз җазаси» уларға: «Силәр йолумдин чәтнәп кәттиңлар, товва қилмисаңлар бу иш техиму еғирлишип кетиду» дегәндәк бир агаһқа баравәр еди. Бирақ Исраиллар бу қетимқи Филистийләрниң таҗавузидин ибрәт елип «Немә гуна қилдуқ?» дәп һеч сорап бақмиди. Буниң орниға намәлум бир киши Худадин һеч йол соримайла, қошун топлап Филистийләр билән җәң қилишқа киришти. Дәсләптә қаттиқ мәғлубийәткә дуч кәлгәндин кейин, ақсақаллар алақзадә болуп кәткән хәлиқни риғбәтләндүрүш үчүн, өзлириниң «ихласмәнлиги»ни көрситип, әһдә сандуғини өз арисиға елип келишни орунлаштурди. Исраил Худаниң хәлқиғу?! Каһинлар чөл-баявандин вә Иордан дәриясидин өтүп, Қанаан зиминиға кирип әһдә сандуғини көтәргәндә, Худа Өз хәлқи үчүн мөҗизиләр көрсәткән әмәсмиди?! Лекин һазир уларниң «әһдә сандуғи»ни елип келиши әмәлийәттә болса мәңгүлүк һаят Худаға тайиниш әмәс, бәлки хурапийлиқ яки пәқәт диний бир паалийәттин ибарәт еди, халас. Уларниң сөзлиригә диққәт қилиң: — «Биз Пәрвәрдигарниң әһдә сандуғини қешимизға елип келәйли; у бизни қутқузиду». Қәдирлик оқурмән, адәмни қутқузалайдиған һеч қандақ бир «у» йоқтур (демәк, Худаниң Өзидин башқа һеч қандақ нәрсә яки адәм қутқазғучи болалмайду). Бәзи вақитларда Худа Өз хәлқигә ниҗатни билдүридиған символларни яки Өзиниң һазир болушиға испатларни беришни лайиқ көргән болсиму, У һәргиз хәлқиниң бу символлар яки испатларни бирәр сеһиргәрлик әсваплириға айландурувелишиға йол қоймайду. Қәлбимизниң товисизлиғи, көплигән гуна һәм напаклиқлиримизниң Униңға жиркиничлик екәнлигини билип туруп вә уларда чиң туруп, Худадин ярдәм тиләш Униңға немидегән һақарәтлик-һә! Вә шундақ әһвалда туруп, адәмниң қоли ясиған бир объект, бир нәрсини қолға елип: «Бу ... бизни қутқузиду» десәк Худаға техиму һақарәт болиду. Бундақ қилиш сеһиргәрлик вә хурапийлиқтур, халас. Лекин шунчә көп кишиләр «Бу бизни қутқузиду!» дәп ойлап, тилтумар яки һәтта «чапрас яғач»ни тақишиду! Бу етиқат әмәс, хурапийлиқтур. Қәлбимиз Худаниң Мәсиһдә болған ниҗати билән пакланмиған болса, Униң күч-қудритини билдүридиған қандақтур бир нәрсә яки символ бизни Шәйтанниң қилтақлиридин яки җинларниң алдамчилиғидин қоғдайду, дәп ойлисақ, у беһудиликтур. Әксичә биз Муқәддәс Роһ арқилиқ Һәммигә Қадирниң достлуғи вә алақисидә болсақ, биз һеч қандақ «тилтумар» яки башқа шуниңға охшаш нәрсиләргә керәк болмаймиз (Худа Тәвратта бундақ нәрсиләрни тақашни ениқ мәнъий қилиду).

Әмәлийәттә Филистийләрниң аддий җасарити Исраилниң хурапийлиғиға тәнбиһ беришкә чами йетәтти: «И филистийиләр, өзлириңларни җәсур көрситип әркәктәк туруңлар» (4:9).


Җәңниң нәтиҗиси мәғлубийәт билән ахирлишиши турған гәп еди — Исраил пүтүнләй мәғлуп болупла қалмай, униңдинму ечинишлиғи қиммәтлик әһдә сандуғи бутпәрәсләрниң қолиға чүшүп қалди. Бу немидегән хорлуқ! Немидегән шәрмәндилик! Шүбһисизки, Филистийләр: — Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар бизниң илаһлиримизға охшаштур, лекин илаһлиримиздин аҗиздур!» — дәп ойлайтти.


Амма шу иш интайин әҗайипки, Худа өзиниң сөз-вәдилиридә чиң туруп, әмәл қилишни өз аброй-инавитини әтиварлаштин көп жуқури орунға қойиду; өзиниң дайим пак-муқәддәсликтә иш көрүшини ишлириниң «тоғра дәп испатлиниш»идин көп жуқури орунға қойиду. Бу, шүбһисизки, «Зәбур» 138:2дики айәт: «Сән пүтүн нам-шөһритиңдинму вәдәңдә турушни улуқ қилғансән»ниң сирлиқ мәнасидур.


Мана Худаниң бу йоли инсанниң интилишлириниң дәл әксидур. Көпимиз дайим сәмимий болушқа, вәдидә турушқа әмәс, бәлки аброй-инавәткә көп көңүл бөлүмиз. Иш-әһвалларниң әйнийитигә әмәс, бәлки қияпәт-көрүнүшигә шунчә көңүл қойимиз.


Һалбуки, Худаниң нам-шөһритигә кәлсәк, һеч кимдә гуман болмаслиғи керәкки, ахир берип, Худаниң барлиқ қилғанлирида Униң һәм пүтүнләй һәққаний һәм пүтүнләй адил болғанлиғи ениқ испатлиниду. Вә Худаға тәшәккүр, Униңға тайинип сәмимий вә вападар болушни аброй-инавәттин жуқури қойған кишиләр болса, ахир берип Худа уларниң қилғанлирини тоғра вә адил дәп испатлап бериду — бу дунияда болмиса, у дунияда һәммә иштин һесап тапшурғанда, шундақ болиду. 


Әслидә Исраил Филистийләргә Худаға һәқиқий итаәт қилиш җәһәттә үлгә болса яхши болатти! Шуниң билән Филистийләр улар арқилиқ Худаниң һәққанийлиғи, шан-шәриви вә Өзигә итаәт қилған бир хәлиққә болған бәрикитини көргән болатти. Толиму әпсус, Исраил шундақ болмиди! Амма Өз хәлқи Өзигә мәйли садиқ болсун, мәйли вапасиз болсун, Худа бәрибир Өзи үчүн инсанийәткә дайим гувалиқ кәлтүриду. Филистийләрму Пәрвәрдигарни «өз бутимиздин төвән туриду» дегән хаталиғи түпәйлидин Униң «тәрбийә җазаси»ни көрүп, ибрәт елиш керәк.


Худаниң Филистийләргә йәткүзгән тәдриҗий тәрбийә-савақлириниң маһийитигә диққәт қилсақ, бизгиму яхши тәрбийә-савақ болиду. Җазалириниң һәммиси уларға бирақла чүшмәйду. У уларға рәһим көрситип (Худа уларниң бутпәрәс бир хәлиқ екәнлиги билгәч), авал пәқәт уларниң һәрикәтлириниң Өзиниң наразилиғини қозғиғанлиғини ениқ көрситидиған балаю-апәтләрни бир-бирләп чүшириду.


Биринчидин, уларниң мәбуди Дагон әһдә сандуғи алдиға жиқилип чүшиду. Филистийләрдәк хурапийлиқни тутқан, өзлириниң бутини «һәқиқәтән бир һаят нәрсә» дәп ишәнгән бундақ бир әл үчүн, бу ишниң өзи аллиқачан ениқ бир агаһ болуши керәк еди! Лекин улар буниңдин агаһ алмай, мәбудини қайтидин өз җайиға қойиду! Әтиси әтигәндә Дагонниң парә-парә чеқилғанлиғини байқайду! Амма улар техичә һеч қандақ хуласигә кәлмәйду. Қандақтур бир хил һүррәк вабаси уларниң арисида әвҗ алиду (бәзи тәрҗиманлар буни «геморрой» яки «бовасир» дәп тәрҗимә қилиду. Лекин гәрчә бовасир болған һәммә адәмгә мәлум болғинидәк, бовасир адәмни көп қийнисиму, у адәттә адәмни өлтүрмәйду; лекин бу ваба адәмниң җениға замин болған болуши мүмкин. Филистийләр әһдә сандуғини қайтуруп апириветишкә елип маңғанда, униң йениға «алтун чашқан»ларни қойғанлиғиға қариғанда, бу ваба чашқанлар билән мунасивәтлик болуши мүмкин еди. Шуңа, бу ваба чашқанлар арқилиқ жуқтурулидиған, адәмгә көп қорқунучлуқ һүррәкләрни чиқиридиған «чума» дегән кесәл болуши мүмкин (6:4ни көрүң)).


Вақиәниң башқа тәпсилатлири үстидә анчә тохталмаймиз, пәқәт оқурмәнниң диққитини шуниңға тартқумиз барки, Худаниң бу дунияда бизгә учрайдиған «тәрбийилик җазалири» әмәлийәттә Униң бизгә көрситидиған рәһимдиллиғи вә мулайимлиғи болиду. Чүнки улар нәзиримизни ахирқи һөкүм-җазаниң җәзмән келишигә тартиду. Бу җаза һәр қандақ «һуррәклик ваба»дин дәһшәтлик болиду. Ундақ агаһлар яки «тәрбийилик җазалар» һәр адәмгә яки һәр қайси әл-милләтләргә башқа-башқа йоллар билән келиду, лекин уларниң мәхсити бирдур, йәни бизниң ахирәттә һалак болмай, бәлки товва қилип Худани һаятимизда тегишлик орунға қоюшимиздин ибарәттур. Филистийләр ахир берип бу агаһни қобул қилип, бундақ җисманий җаза тохтисун дәп, әһдә сандуғини қайтуруп апириветиду. Бу иш яхши башлиниш еди, лекин улар кейин ахирәт тоғрилиқ ойлидиму-йоқ билмәймиз. Биз болсақчу?


«Һакимлиқ» вә «падишалиқ»ниң пәриқлири

(1) «Батур һакимлар» дәвридики һакимлар болса һәрдайим хәлиқ арисида болуп, улардин бири болған еди. «Һакимлар»ниң дәвридә, һәр бир қәбилидә адәттики ишлар ақсақаллар тәрипидин башқурулатти. Бәлким һәр бир қәбилидә дайим бир нәччә ақсақал болатти. «Һаким» болса һәр жили Исраил зиминини айлинип мурәккәп дәва-әрзләр яки мәсилиләрни аңлайтти («1Сам.» 7:16ни көрүң). Қәбилиләр арисида җедәл пәйда болса, һакимниң бетәрәп һөкүм чиқириш вәзиписи бар еди; дүшмәнләр таҗавуз қилғанда һаким йетәкчилик қилиш вә бәлким пәйғәмбәрлик көрсәтмиләр билән тәминләш үчүн оттуриға чиқатти. Гәрчә Исраил кичиккинә бир әл болғини билән, оқурмән Тәвраттики «Батур Һакимлар» дегән китап арқилиқ, Худаниң «батур һакимлар»ни васитә қилип, Исраилға «арқида туруп васитилик йетәкчи» болуп, уларға әһдиси бойичә һәрдайим башпанаһ болғанлиғини көрәләйду. Һалқилиқ иш һакимниң өзиниң алаһидә қабилийәтлири әмәс, бәлки пүтүн хәлиқниң Худа алдида кәмтәрлик билән жүрүп, бир-биригә меһриванлиқ көрситип һәмдә өзлирини һәр қандақ бутпәрәслик яки хурапийлиқтин нери тутушидин ибарәт еди. Исраилниң аҗизлиғи вә униң дүшмәнләрниң һуҗум қилишиға очуқ турғанлиғи яхши иш — чүнки дәл шу түпәйлидин Худа Өз даналиғи вә қудритини бутларға ишәнгән әлләргә көрситәләйтти — пәқәт Өз хәлқи Өзигә ишәш бағлиған болсила!


(2) Падиша болса, хәлиқтин айрим туридиған вә улардин жуқури адәм болуши керәк еди. У дайим вәзир-вузирлар вә һәр дәриҗилик әмирләрни әтрапиға жиғип жүрүши керәк вә башқа падишалар яки әлчиләрни күтүш һәмдә «әлниң шәриви»ни билдүрүш үчүн, өзиниң һәшәмәтлик «рәсмий орда»си болуши керәк еди; һоқуқ бир йәргә мәркәзлишиши керәк. Ордидикиләр вә мунтизим қошунни қуруш үчүн падиша баҗ-алван салидиған түзүмниму жүргүзүши керәк. «Һаким»ға болса барған йеридә турған вақтида пәқәт аддий қоналғу вә йемәк-ичмәкла купайә болиду. Һаким «ақсақаллар арисидики ақсақал» еди. Падишаниң һоқуқи ақсақалларниңкидин көп жуқури болғини билән, чирикликкә аздурулуш пурситиму көп болиду. Падиша күтүлмигән әһвалларға тәйяр туруши үчүн ғәзнигә һаҗити чүшәтти; андин ғәзнини қоғдаш үчүн қәлъә яки қорған вә қаравуллар керәк еди.


(3) Падишалиқ болса адәттә сулалә түзүми билән жүргүзүлиду. Падиша һоқуқини өз оғуллиридин биригә, бәлким чоңиға тапшуриду. Кейинки йетәкчиниң ким екәнлигини ениқлаш үчүн, Худани издәп Униңдин соришиниң һаҗити болмайду; барлиқ ишлар падишаниң қарари билән болиду.

Шу сәвәпләрдин Самуил хәлиқниң падиша тикләш тәливигә қарши чиқиду; Худаму Өз наразилиғини көрситиду. Һалбуки, Худа Самуилға хәлиқниң тәливини қобул қилишқа әмир қилиду. Хәлиққә бир падиша (Саул) тикләп берилиду. Саулниң падишалиғи авал ишәш вә кәмтәрлик билән яхши башлиниду, амма кейин Худа униң итаәтсизлиги вә ишәшсизлиги түпәйлидин уни чәткә қақиду.


Яқуп пәйғәмбәр өмриниң ахирида оғуллириға Худа Исраилға Йәһуда қәбилиси ичидин падиша бекитип тикләйду, һәмдә униң падишалиғи Мәсиһ билән ахирлишиду, дәп бешарәт бериду: — 


«Йәһудадин падишалиқ шаһанә һасиси,

Вә униң әвлатлиридин идарә қилғучиниң һоқуқлуқ тайиғи, 

таки «Шилоһ» (мәнаси, «һоқуқ Униңкидур») кәлгичә кәтмәйду,

Андин пүткүл хәлиқләр Униңғила итаәт қилиду» («Яр.» 49:10).


Тәвраттики «Қанун шәрһи» дегән китапта Муса пәйғәмбәрму шуниңға бешарәт қилидуки, Исраилниң кәлгүсидә чоқум бир падишаси болиду (17-бап, 14-20-айәт) вә падиша Йәһудадин чиқиду (33:7). Әнди Исраил падиша тәләп қилғанда Худа наразилиғини билдүргән турса, ундақта униң падишалиқ тоғрисидики әсли вәдилириниң немә мәхсити бар еди?


Бу мәсилә тоғрилиқ биз падишалиқниң толуқ тарихи хатириләнгән «Падишалар» дегән китапниң «қошумчә сөз»идә тәпсилийрақ тохталмақчимиз.


Давутниң Қутқазғучи-Мәсиһ билән мунасивити

(1) «Давутниң өйи» («2Сам.» 7:8-17)

Худаниң Давутқа «өй» тоғрилиқ қилған вәдисигә нәзиримизни ағдурайли. Давут әслидә Худа үчүн бир өй салмақчи болған нийитини ейтқан, лекин Худа буниңға җававән әксичә «Яқ, Мән сән үчүн бир өй салимән; Сениң оғлуң болса Мән үчүн өй салиду» дәйду (Натан пәйғәмбәр арқилиқ): — 


«Әнди қулум Давутқа мундақ дегин: — Самавий қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар: — Сени хәлқим Исраилға башламчи қилип тикләш үчүн сени яйлақлардин, қой беқиштин елип кәлдим, — дәйду.  — Вә мәйли қәйәргә бармиғин, Мән һаман сениң билән биллә болдум вә сениң алдиңдин барлиқ дүшмәнлириңни йоқитип кәлдим; йәр йүзидики улуқлар нам-шөһрәткә егә болғандәк сени улуқ нам-шөһрәткә сазавәр қилдим. Мән хәлқим болған Исраилға бир җайни бекитип, уларни шу йәрдә тикип өстүримән; шуниң билән улар өз зиминида туридиған, паракәндичиликкә учримайдиған болиду. Рәзилләр дәсләптидикидәк, шундақла Мән хәлқим Исраил үстигә һөкүмранлиқ қилишқа һакимларни тайинлиған күнләрдикидәк, уларға қайтидин зулум салмайду. Мән һазир саңа һәммә дүшмәнлириңдин арам бәрдим. Әнди Мәнки Пәрвәрдигар саңа шуни ейтип қояйки, Мән сениң үчүн бир өйни қуруп беримән!» — дәйду.

Күнлириң тошуп, ата-бовилириң билән өлүмдә ухлиғиниңда, Мән өз пуштиңдин болған нәслиңни сениң орнуңда турғузуп, падишалиғини мәзмут қилимән. Мениң намим үчүн бир өйни ясиғучи у болиду, вә Мән униң падишалиқ тәхтини әбәткичә мустәһкәм қилимән. Мән униңға Ата болимән, у Маңа оғул болиду. Әгәр у қәбиһлик қилса, униңға инсанларниң тайиғи билән вә адәм балилириниң савақ-думбалашлири билән тәрбийә беримән. Амма Мән сениң алдиңда өрүвәткән Саулдин меһир-шәпқитимни җуда қилғинимдәк, униңдин меһир-шәпқитимни җуда қилмаймән. Шуниң билән сениң өйүң вә сениң падишалиғиң алдиңда һемишә мәзмут қилиниду; тәхтиң әбәткичә мәзмут турғузулиду».

Натан бу барлиқ сөзләр вә барлиқ вәһийни һечнимә қалдурмай, Давутқа ейтип бәрди» (7:8-17).


Худаниң Давут үчүн ейтқан сөзи униң оғлиниң Худаниң ибадәтханисини қуруши тоғрилиқ еди. Шу вақиттин тартип Исраил шуни чүшәндики: (1) бешарәт Сулайманниң ишлирида әмәлгә ашурулди; (2) һалбуки, кәлгүсидә бешарәтниң Давутниң нәсли Мәсиһ арқилиқ техиму улуқ әмәлгә ашурулуши болиду; У техиму улуқ, техиму шәрәплик мәңгүлүк ибадәтхана қуриду. «Һагай»дики «қошумчә сөз»имиздә «ибадәтхана» тоғрилиқ тохталғинимизни һәмдә «Падишалар»дики «қошумчә сөз»имиздә Сулайман билән Мәсиһниң мунасивити тоғрилиқ тохталғинимизни көрүң.


(2) Давутниң күйи («2Сам.» 22-бап)

 Диққәт билән бу күйни («Зәбур» 18-күйдиму хатириләнгән) оқусақ, униңда Давутниң өз дәвридин узун вақиттин кейинки әһваллар тоғрилиқ бешарәт беридиғанлиғини байқаймиз. Мәсилән: —


«Қийналғинимда мән Пәрвәрдигарға нида қилдим,

Худайимға пәряд көтәрдим;

У ибадәтханисидин авазимни аңлиди,

Мениң пәрядим Униң қулиқиға кирди.

Андин йәр-зимин тәврәп силкинип кәтти,

Асманларниң һуллири дәһшәтлик тәврәнди, силкинип кәтти;

Чүнки У ғәзәпләнди. 

Униң димиғидин ис өрләп туратти,

Ағзидин чиққан от һәммисини жутувәтти;

Униңдин көмүр чоғлири чиқти;

У асманларни еңиштүрүп егип чүшти,

Пути астида тум қараңғулуқ еди» (7-10).


Бу күчлүк җавап, Давутниң дуалириға болған һәр қандақ җаваплардин техиму күчлүк бир җавапни көрситиду; шүбһисизки, у Худаниң Мәсиһниң дәһшәтлик чапрас яғачләнгән вақиттики азаптин көтәргән нидасиға болған җававидур; чүнки у вақитта «Гунаға һеч тонуш болмиған кишини Худа бизни дәп гунаниң өзи қилди; мәхсити шуки, бизниң Униңда Худаниң һәққанийлиғи болушимиз үчүндур» («2Кор.» 5:18). Буниңдин азаплиқ яки дәһшәтлик иш болмас.


«Пәрвәрдигар һәққанийлиғимға қарап маңа илтипат көрсәтти;

Қолумниң һалаллиғини У маңа қайтурди;

Чүнки Пәрвәрдигарниң йоллирини тутуп кәлдим;

Рәзиллик қилип Худайимдин айрилип кәтмидим» (21-22).


Давут өзи мукәммәл әмәс; Бат-Шебаниң ишида у интайин дәһшәтлик гуна қилған еди. Дунияға кәлгәнләр арисида пәқәт бирла адәм мошундақ сәмимийлик билән дуа қилалайтти; у болса һеч қандақ гуна садир қилип бақмиған Мәсиһ Әйса еди.


«Мән дүшмәнлиримни қоғлап йоқаттим,

Улар һалак болмиғичә һеч янмидим.

Қайта туралмиғидәк қилип,

Уларни һалак қилип янҗидим,

Улар путлирим астида жиқилди.

Сән җәң қилишқа күч билән белимни бағлидиң;

Сән маңа һуҗум қилғанларни путум астида егилдүрдуң;

Дүшмәнлиримни маңа арқини қилип қачқуздуң,

Шуниң билән мән маңа өчмәнләрни йоқаттим.

Улар тәлмүрди, бирақ қутқузидиған һеч ким йоқ еди;

Һәтта Пәрвәрдигарға қаривиди, Уму уларға җавап бәрмиди.

Мән уларни соқуп йәрдики топидәк қиливәттим;

Кочидики патқақтәк мән уларни чәйливәттим;

Уларниң үстидин петиқдивәттим.

Сән мени хәлқимниң низалиридин қутқузғансән;

Сән мени әлләрниң беши болушқа сақлидиң;

Маңа ят болған бир хәлиқ хизмитимдә болмақта.

Ят әлдикиләр маңа зәиплишип тәслим болиду;

Аңлиши биләнла улар маңа итаәт қилиду;

Ят әлдикиләр чүшкүнлишип кетиду;

Улар өз истиһкамлиридин титригән һалда чиқип келиду» (38-46).


Гәрчә Худа Давутқа шәрәплик һоқуқ вә сәлтәнәт, һәтта бәзи ят әлләр үстигиму һоқуқ беғишлиған болсиму, у «Сән мени (барлиқ) әлләрниң беши болушқа сақлидиң» дегән бешарәт униңда һеч қачан әмәлгә ашурулған әмәс. Шуниң билән бу бешарәтләр чоқум «улуқ Давутниң техиму улуқ оғли» болған Мәсиһ тоғрилиқ ейтилған; у бир күни пүткүл йәр йүзи үстигә падиша болиду.


«Пәрвәрдигар һаяттур! 

Мениң Қорам Тешим мубарәкләнсун;

Ниҗатим болған Қорам Таш Худа алийдур, дәп мәдһийиләнсун!

У, йәни мән үчүн толуқ қисас алғучи Тәңри,

Хәлиқләрни маңа бойсундурғучидур;

У мени дүшмәнлирим арисидин чиқарған;

Бәрһәқ, Сән мени маңа һуҗум қилғанлардин жуқури көтәрдиң;

Зораван адәмдин Сән мени қутулдурдуң.

Мошу сәвәплик мән әлләр арисида Саңа тәшәккүр оқуймән, и Пәрвәрдигар;

Намиңни улуқлап күйләрни ейтимән» (47-50).


Расул Павлус бизгә «Рим.» 15:9дә көрситидуки, бу ахирқи айәттә Мәсиһ сөз қилидиғанлиғини ейтиду; демәк, Мәсиһ бу айәттә Муқәддәс Роһ арқилиқ пүткүл җамаәткә, җүмлидин Өзи чақирған «әлләр» (Йәһудий әмәсләр)гә Худаниң атилиқ маһийитини аян қилиду.


(3) Давутниң азап-оқубәт тартиши вә чәткә қеқилиши

Давутниң тарихи әҗайип. Гәрчә у Худа алдида Исраилниң һәқиқий падишаси болсиму, у Саул тәрипидин чәткә қеқилған вә һәтта өз хәлқи тәрипидин сатқунлуқ қилинған (мәсилән «1Сам.» 23:12ни көрүң). Шундақ болсиму, у уларни кәчүрүм қилған, уларға шапаәт көрсәткән, һәмдә кейин азаптин көтирилип, ахир берип хәлқи тәрипидин падиша дәп етирап қилиниду. Бу ишларниң өзи Мәсиһниң һаятиға бешарәт берип «бешарәтлик рәсим» болиду. Мәсиһ гәрчә Худа алдида Исраилниң һәқиқий падишаси болсиму (мәсилән, «Мат.» 1:1-11), Өз хәлқи вә уларниң «падишаси» тәрипидин чәткә қеқилди, падиша тәрипидин қоғлинип қачқун болди; гәрчә шундақ болған болсиму, У уларға дайим меһир-муһәббәт көрситип, улар үчүн кәчүрүм тилиди («Луқа» 23:34); андин азаптин көтирилди. Ахирқи заманларда ишинимизки, Йәһудий хәлқи Уни етирап қилип, һәқиқий падиша сүпитидә қобул қилиду. Шуңа биз Давутниң падишалиғини вә униң оғли Сулайманниң падишалиғини кәлгүси ишларни, болупму Мәсиһниң падишалиғини сүпәтләйдиған бешарәтлик рәсим болушқа Худа тәрипидин алаһидә орунлаштурулған еди, дәп ишинимиз.


«Хәлиқни санақтин өткүзүш» немишкә гуна һесапланди? («Самуил» 24-бап) 

Муса пәйғәмбәр һаят вақтида, Худа униңға хәлқини санақтин өткүзүш тоғрилиқ умумий көрсәтмиләрни тапшурған еди. Шу вақитларда хәлиқ өз җени үчүн «һаятлиқ төләм пули», йәни һәр бир адәм өзи үчүн йерим шәкәл төлиши керәк еди. Бу «һаятлиқ пули» муқәддәс чедирниң ибадәт хизмити үчүн ишлитиләтти. Гәрчә «хәлиқни санақтин өткүзүш» Худаниң буйруғи билән болған болсиму, һәр ким Униң көрсәтмилиридин қилчә чиққан болса, бу санақ хәтәрлик болатти, дәп байқаймиз. Төвәндики сөзләрни көрүң: — 


«Сән Исраилларниң нопусини тәкшүргән вақтиңда, ройхәткә елинған һәр бир әр өзлириниң бала-қазадин сақлиниши үчүн, Мән — Пәрвәрдигарға һаятлиқ төләм пули тапшурсун» («Мис.» 30:12).


Кейин, Худа йәнә икки қетим Муса пәйғәмбәргә чөл-баявандин өтүватқан Исраил хәлқини санақтин өткүзүшни буйруди. Биринчи қетимлиғи Исраиллар чөл-баяванни кезиш сәпириниң бешида болған. Бу санақ икки басқучқа бөлүнгән еди — биринчи басқучта Исраилниң нопусидин жигирмә яштин ашқан әркәгләр («Чөл.» 1:1-46дә хатириләнгән), иккинчи басқучта бир айлиқтин ашқан әркәкләр саналған еди («Чөл.» 3:15-51). Иккинчи қетимлиқ санақ чөл-баяванни кезиш сәпириниң ахирида болған. Бу «Чөл.» 26-бапта хатирилиниду. Ахирқи қетимқи санашниң мәхсити, Худа Исраилға вәдә қилған Пәләстиндики зиминни уларниң қәбилә-җәмәтлириниң санлириға асасән, уларға адил тәқсим қилип бериштин ибарәт еди.


Бу икки қетимлиқ санаштин башқа, толуқ Муқәддәс Китапниң һеч йеридә, Худаниң Исраилниң нопусини санақтин өткүзүш тоғрилиқ әмрини тапалмаймиз. «2Сам.» 24-бап вә «1Тар.» 21-бапта хатириләнгән Давутниң санақтин өткүзүши рошәнки, Худаниң ирадисигә хилап еди.


Кейинки дәвирләрдә Амазия исимлиқ бир падиша хәлиқни бир қетим санақтин өткүзди («2Тар.» 25:5). Шу чағда униң шундақ қилғиниға Худа тәрипидин тәнбиһ берилмигән; униңға тәнбиһ бәрмәсликниң сәвәви, бәлким шу вақитларда Амазия таҗавуз қилиниш хәтиридә туруватқан еди. Һалбуки, бир пәйғәмбәр униң йениға келип: «Сениң қошунуң һәддидин артуқ чоң, Исраил падишалиғидин кәлгәнләрни өйлиригә қайтурғин» дегән хәвәрни йәткүзди. Амазия Худаниң бу сөзигә кирди вә җәңдә нусрәт қазанди.


Умумән қилип ейтқанда, «хәлиқни санақтин өткүзүш»кә болмайдиғанлиғиға мундақ икки яхши сәвәпни көрәләймиз: —


 (1) Чөлдики сәпәр ениқланғандин кейин, бу бәлким падиша вә хәлқиниң тәкәббурлуқ қилишиниң вә по етишиниң сәвәви болуп қелиши мүмкин: «Бизниң қанчә-қанчә миң батур әзимитимиз бар...» дегәндәк.


(2) Инсанлар қийинчилиққа учрап яр-йөләнчүк издигән вақитлирида дайим дегидәк көрүнмәс Худаниң шапаити вә күч-қудритигә әмәс, бәлки көрүнгән мәлум күчләргә үмүт бағлиши мүмкин. Умумән етқанда, Худаниң бизгә нисбәтән ирадиси шуки, кәлгүсидики көп ишларни билмигән яки чүшәнмигән әһвалда, Худаниң Өзигә таянишимиздин ибарәттур; башқичә ейтқанда, У Өзи бизни Униңғила таянсун дәп бу билмәслик вә чүшәнмәсликни бекиткәндур. Шуниң үчүн палчи-рәмчиләрдин йол сораш гунадур; чүнки ундақ қилиш әмәлийәттә Худани: «Сән маңа көрсәткән хәвәр йетәрлик болмиди, мән Сәндин башқа бир роһий күчтин издишим керәк» дәп һақарәтлигәнгә баравәрдур. Шуңа, көп әһвалларда җамаәтниң санлири яки әмәлий күчимизни билмәслигизгә тоғра келишиму мүмкин.


Өткән өмримиздә, «Мениң җамаитимдә интайин көп адәм бар» дәп по атидиған тәлим бәргүчиләрни яки җамаәттикиләрни көп көргәнмиз. Худа бирисиниң Өз хәлқини бирхил по атидиған статистика қилишини халимайду. Униң мөмин бәндилириниң һәр бири Өз алдида интайин қиммәтлик әзиз шәхстур; кимдәким уларға башқичә қариса яки муамилә қилса, шу адәмниң һалиға вай!