Тәврат 4-қисим

«Чөл-Баявандики сәпәр»

(«Нопус сани» дәпму атилиду)



Кириш сөз


Тәвратниң көп тәрҗимилиридә, мәсилән кона грекчә (LXX-тәрҗимә), инглизчә вә хәнзучә тәрҗимиләрдә мәзкур китап «Нопус сани» дәп атилиду. Сәвәви, китапта Исраил хәлқиниң икки қетимлиқ санақтин өткүзүлүп ройхәткә елинғанлиғи хатирилиниду — биринчи қетимки ройхәт уларниң чөл-баявандин өтидиған сәпәрниң бешида, иккинчи қетимлиғи 38 жилдин кейин, шу сәпәрниң ахирида болди. Амма китапниң асасий темиси шу оттуз сәккиз жил чөл-баявандин өтидиған сәргәрданлиқ сәпәр болғачқа, биз уни «Чөл-Баявандики сәпәр» дәп атидуқ.


Немишкә Исраил хәлқи шундақ узун вақитни чөл-баяванда өткүзгәнду? Тәвраттики «қанун шәрһи»ниң бешида: «Һорәб теғидин чиқип, Сеир теғиниң йоли билән Қадәш-Барнеаға барғичә җәмий он бир күнлүк йол еди» дәп хәвәрлинимиз. Әнди Худаниң қутқузуши билән Мисирниң қуллуғидин қутулуп, шу йәрдин чиқип «сүт вә һәсәл еқип туридиған» Қанаан зиминиға йетип беришқа он бир күн кетидиған сәпәргә немишкә ахирида оттуз сәккиз жил вақит керәк болди? Мәзкур китап шу соалға җавап бериду.


Дәрвәқә Худаниң әслидики мәхсити Исраилларни Қанаан зиминиға кириштин илгири уларға чөл-баявандики сәпәрниң җапа-мушәққәтлирини тетитиш еди. Сәвәви Тәвратниң бәшинчи қисмида бир қәдәр ениқ баян қилинған: — «Дәрвәқә У сени төвән қилип, сени ач қоюп, сән әслидә билмәйдиған, шундақла ата-бовилириң көрүп бақмиған «манна» билән озуқландурған; У саңа инсан пәқәт йемәклик биләнла әмәс, бәлки Пәрвәрдигар Худайиңниң ағзидин чиққан барлиқ сөзлири биләнму яшайдиғанлиғини билдүрүш үчүн шундақ қилди» («Қан.» 8:3). Һалбуки, Худаниң әслидә шу сәпәргә бекиткән мөһлити пәқәт бир жил икки айчә еди. Бу вақитниң бир қисми Синай теғида муқәддәс қанунни тапшурувелиш, «ибадәт чедири» ясап тикиш вә Лавий-каһинларниң роһий хизмитини башлаш билән өтти («Мисирдин чиқиш» 19-40-бап, «Каһин-лавийлар»). Шу мәзгил өткәндин кейин, гәрчә улар сәпәр җәриянида Худаниң әҗайип вә мөҗизилик тәминләшлирини көп көрүп кәлгән болсиму, Пәрвәрдигар уларни Өзи вәдә қилған Қанаан зимининиң чегарасиға елип кәлгәндә, улар қорқунуч вә ишәшсизлик билән зиминға кириштин баш тартқан. Улар һәтта Худа бизни мошу йәргә өлтүрүш мәхситидә әкәлгән, дәп қақшишип Муса вә Һарунға: «Иккиңларни өлтүрүветимиз!» — дәп тәһдид салди.


Худа уларға тапшурған қанун-түзүм толиму йеңи еди, шуниңдәк У уларниң әл болуп туғулушиниң бешида, уларниң кәм-күтилиригә хелә рәһимдил болуп кәлгән еди. Амма У уларниң Өзигә миннәтдар болуп Өзигә ишинишини үмүт қилған еди. Һалбуки, улар шу ишни қилмиди. Пәрвәрдигар уларға: — «Силәрдин Маңа асийлиқ қилған чоңлар (шу вақитта жигирмә яштин ашқанлар)ниң һәр бири өлүп түгәп, зиминға киришкә тәйяр болған йеңи бир дәвир кәлгичә чөл-баяванда жүрисиләр» деди. Дәрвәқә Худа уларни шундақ җазалиди. Шу мәзгил оттуз сәккиз жил еди; улар җәмий болуп қириқ жил чөл-баяванда жүрди. Сәпәрниң ахирида асийлиқ қилған илгәрки дәвирдикиләрниң һәр бири өлүп кәткәнлиги иккинчи қетимлиқ ройхәт билән испатланди; шүбһисизки, ройхәткә елишниң мәхсәтлириниң бири Худаниң шу һөкүминиң әмәлгә ашурулғанлиғини испатлаштин ибарәт еди. Шу илгәрки дәвирдикиләрдин пәқәт икки адәм, йәни Каләб вә Йәшуа Худаға садиқ дәп һесапланғачқа, йеңи зиминни көрүшкә муйәссәр болди (Муса Пәйғәмбәр бир қетимлиқла Пәрвәрдигарға ишәнмигини үчүн, хәлиққә савақ болсун дәп, Пәрвәрдигар униңға «зиминға кирмәйсән» дегән еди).


Буниң билән оқурмәнләр бу китапниң Исраил хәлқиниң шүкүрсизлик, ишәшсизлик вә асийлиғиниң тарихи екәнлигини рошән байқайду. «Қошумчә сөз»имиздә биз мошу ишлар үстидә тәпсилийрәк тохтилимиз.


Биринчи ройхәттин шу мәлумки, Мисирдин чиққан чағда хәлиқтин жигирмә яштин ашқан әркәкләрниң сани алтә йүз миңдин көп еди. Шундақла қириқ жилдин кейинки иккинчи ройхәттиму Қанаан зиминға киришкә тәйяр турған әркәкләрниң сани шуниңға йеқин еди. Буниңдин хәлиқниң пүткүл нопус сани, җүмлидин барлиқ бала-җақилири икки миллиондин кам әмәс еди, дәп мөлчәрлисәк хата болмайду. Дәвирдин дәвиргә капирлар мошу санларға қарап, шунчә көп кишиләр шундақ дәһшәтлик җаңгалда, һәтта гүл-гия үнмигән сусиз бир чөл-баяванда қириқ жиллиқ сәпәрдин тирик чиқиш һәргиз мүмкин әмәс, дәп мәсқирә қилип кәлди. Худа хәлиқни һәркүни мөҗизилик йемәклик билән тәминләйтти («Мисирдин чиқиш» 16-бап) вә бир нәччә йәрләрдә уларға карамәт йоллар билән су ата қилди («Мис.» 17:1-7, «Чөл.» 20:1-13). Бундақ қириқ жиллиқ тәминләш пүткүл инсанийәтниң тарихида бәлким әң узун вақитлиқ мөҗизә дәп һесаплиниши керәк; амма биз Худаниң һәқиқәтән асман-зиминни Яратқучи Худа екәнлигигә ишәнсәк, бу ишниң Униң үчүн тәс иш әмәслигигә ишинимиз!


Мәзмун: —


1:1-10:10 Синай теғида — қанунниң әмир-бәлгүлимилири тапшурулиду (19 күн)

Хәлиқ ройхәткә елиниду

Баргаһниң тәртиви вә паклиғи

10:11-12:16  Сәпәрләр — Синай теғидин Қадәшкичә  (11 күн)

13:1-20:21 Қадәштә — Қанунниң йәнә бир нәччә әмир-бәлгүлимилири тапшурулиду (вақти намәлум)

Хәлиқниң асийлиғи, Худа җазалирини җакалайду 

20:22-21:35-Сәпәрләр — Қадәштин Моабқичә (38 жил)

22:1-36:13 Қанунниң йәнә бир нәччә әмир-бәлгүлимилири тапшурулиду (3 ай)

Хәлиқ иккинчи қетим ройхәткә елиниду

Зиминни бөлүп тәқсимләш тоғрилиқ көрсәтмиләр


••••••••



Қошумчә сөз 


Биз «Чөл-баявандики сәпәр»дин қайси савақ, қайси ибрәтләрни алимиз?

«Кириш сөз»имиздә ейтқинимиздәк, «Чөл-баявандики сәпәр» дегән китап Худаниң тохтавсиз көрсәткән шапаәтлири вә мөҗизилик тәминләшлиригә мухалип келидиған шүкүрсизлик, ишәшсизлик вә асийлиқни хатирилигән бир тарихтур. Буниңдин Исраилниң әшу дәвридики адәмләрни зиядә рәзил яки шу дәвирни интайин қәбиһ бир дәвир екән, һечболмиғанда биз улардин яхшикәнмиз, дегән хуласигә келәмдуқ?


Биз шундақ бир хуласигә қәтъий кәлмәслигимиз керәк. Ким билиду, биз охшаш әһваллар астида немә ишларни қилаттуқкин? Дәрвәқә, биз Йәрәмия Пәйғәмбәрниң тәлимидин шундақ чүшинишимиз керәкки, «Қәлб һәммидин алдамчи, униң даваси йоқтур. Кимму уни чүшинәлисун?» («Йәр.» 17:9). Исраил өз гунайида көрүнгинидә башқа инсанлардин бәттәр болған әмәс, бәлки «Худаниң қанун-әмирлириниң синашлири вә тәкшүрүшлири астида (паш қилинған) инсанийәтниң бир әвришкиси болған, халас» дегинимиз түзүк. Уларниң көңлидә йошурун болуп кәлгән нурғун гуна вә ишәшсизлик әслидә бар еди, шундақла «нормал әһвалда» улар давамлиқ йошурун қалатти; Худаниң Исраилға тапшурған қанун әмирлири болса шу йошурун гуна вә ишәшсизликни паш қилиш қурали болған, халас («Рим.» 7:13, «Гал.» 3:24-25). Әгәр Худаниң һеч қандақ синиқи болмиса, мошундақ гуналар йошурун қеливериду, әлвәттә. Уларниң паҗиәлик тарихидин пайдилинип, һәр биримиз өзимизниң гунакар тәбиитимизниң Исраил хәлқиниң ишлирида әкс етилгәнлигини билишимиз керәк.


Қедимки замандики бир алим мундақ деди: — «Худа үчүн Өз хәлқини Мисирдин чиқириш асан гәп, лекин Өз хәлқиниң қәлбидин Мисирни чиқириш (Мисирға бағлиқ арзу-һәвәсләр, гуналар вә бутпәрәсликни чиқириш) интайин тәс болди!». Өз хәлқини Мисирдин қутқузушта пәқәт җисманий мөҗизиләрла керәк еди. Лекин қәлбимиз, роһумизни өзгәртип паклап сап қилиш роһий мөҗизидиндур; буниң әмәлгә ешишида Рәб Әйса Мәсиһниң өлүши вә өлүмдин тирилиши керәк еди. Худаға миң тәшәккүр, бу улуқ иш барлиқ етиқат қилғанлар үчүн әмәлгә ашурулған реаллиқтур! 


Етиқат қилған болсақ, расул Павлусниң мәзкур китапта хатириләнгән вақиәләр үстидә тохталған сөзлиригә көңүл бөләйли: —  


«Чүнки, и қериндашлар, мән силәрниң ата-бовилиримизниң һәммисиниң булут астида жүргәнлигидин вә һәммисиниң деңиздин өтүп маңғанлиғидин хәвәрсиз жүрүшүңларни халимаймән; уларниң һәммиси булутта һәм деңизда Мусаниң йетәкчилигигә чөмүлдүрүлгән; уларниң һәммиси охшаш роһий таамни йегән, һәммиси охшаш роһий ичимликни ичкән; чүнки улар өзлиригә һәмраһ болуп әгишип жүргән роһий уюлташтин ичәтти (әмәлийәттә, мошу уюлташ Мәсиһниң Өзи еди); шундақтиму, Худа уларниң көпинчисидин рази болмиған еди; чүнки Худаниң җазаси билән «уларниң җәсәтлири чөл-баяванда чечилип қалған».

Амма бу ишлар уларниң бешиға бизләргә мисал-бешарәт болсун үчүн чүшкән еди; буниңдин мәхсәт бизниң уларниң яман ишларға һәвәс қилғинидәк һәвәс қилмаслиғимиз үчүндур. Силәр йәнә уларниң бәзилиригә охшаш бутқа чоқунидиғанлардин болмаңлар; булар тоғрилиқ: «хәлиқ йәп-ичишкә ултурди, андин кәйп-сапаға турди» дәп пүтүлгән. Биз йәнә уларниң бәзилириниң бузуқлуқ қилғинидәк бузуқлуқ қилмайли; чүнки шу вәҗидин улардин жигирмә үч миң киши бир күндила өлди. Йәнә уларниң бәзилириниң Мәсиһни синиғинидәк Мәсиһни синимайли; чүнки шу сәвәптин улар иланлар чеқиши билән һалак болди. Йәнә уларниң бәзилири ағринғандәк ағринип қақшимаңлар — нәтиҗидә, улар җан алғучи пәриштә тәрипидин өлтүрүлди. Әнди бу вақиәләрниң һәммиси уларниң бешиға бешарәтлик мисаллар сүпитидә чүшкән вә ахирқи заманлар бешимизға келиватқан бизләрниң улардин савақ-ибрәт елишимиз үчүн хатириләнгән еди. Шуниң билән «Мән чиң тирәп турмақтимән» дегән киши өзиниң жиқилип кетишидин һези болсун!» («1Кор.» 10:1-12).


Зина қилди дәп әрз қилинған аялни «ләнәт кәлтүридиған әләм сүйи» билән синаш усули вә низамида (5:11-31) — баравәрсизлик барму-йоқ?

Бәзиләр бу низам бәлгүлимини оқуп: «Немишкә бундақ синаш пәқәт аял кишиләргила ишлитилгән? Аял киши өз ери тоғрилиқ «У зина қилди» дәп гуманланған болса, бу синаш усулини немишкә әргә тәтбиқлашқа болмайду» дәп ойлиши мүмкин.


Әмәлийәттә болса бу соал «Тәврат-Инҗилға асасән, әр-аяллиқ мунасивәт қандақ болуши керәк?» дегән техиму кәң соалниң бир қисмидур; мошу йәрдә биз униңға пәқәт бир қисмән җавап берәлишимиз мүмкин. Һәммидин авал шуни ениқ баян қилишимиз керәкки, Тәврат һәм Инҗилдики тәлимгә асасән «Аял киши әр кишиниң бир хил тәәллуқати, халас», дегән уқум қәтъий чәткә қеқилиду. Қиз-аял кишиниң салаһийити вә қиммити Мусаға чүширилгән муқәддәс қанун алдида, Инҗилдики тәлим алдида әр кишиниңкигә оп-охшаш. Мәсилән, Тәврат бойичә аял кишини өлтүргән қатил вә әр кишини өлтүргән қатил охшашла өлүм җазасини тартатти.


Инҗилда әр-хотунлуқ тоғрисидики берилгән тәлим бойичә аял киши Мәсиһгә әгишәй десә, биринчи мәсъулийити Рәбниң Өзигә бойсунуш, иккинчидин еригә бойсунуштур; еригә бойсунмаслиқниң пәқәт бир тоғра сәвәви бар; мабада ери өзидин бирәр наәхлақ яки сәмимәйәтсизлик қилишни тәләп қилса, ундақта у бойсунмайду. Башқа нормал әһвалларда бойсунуш униң бурчидур. Бу ишлар биз «Коринтлиқларға»(1)»дики изаһатлар вә «қошумчә сөз»дә сәл тәпсилийрақ тохтилимиз. Мана бу һазирқи соалдин кәңрәк соалдур.


Мошу йәрдә «қарғиш кәлтүргүчи әләм сүйи» дегән мәсилидә иккинчи бир мәсилини, йәни Муса Пәйғәмбәрниң вастиси билән тапшурулған қанунниң мәхсити вә чәклимилири тоғрилиқ бир мәсилини учритимиз. Мәсилән, Инҗилда Рәббимиз Өзигә әгәшкәнләргә, әр-хотунлуқ тоғрилиқ пәқәт вапасизлиқ, бузуқлуқ қилиш сәвәвидин башқа, өз җорисиға талақ беришкә болмайду, дәп тәлим бериду. Шуңа Пәрийсиләр буни билип униңдин «Ундақта, Муса Пәйғәмбәр немә үчүн Тәврат қанунида әр киши өз аялиға талақ хетини бәрсила, уни қоюветишкә болиду, дәп буйруған?» — дәп сорашти. җававән Рәббимиз Тәвраттики қанунниң чәклимилирини тилға елип мундақ деди: —

«Таш жүрәклигиңлардин Муса Пәйғәмбәр аяллириңларни талақ қилишқа рухсәт қилған; лекин аләмниң башлимида бундақ әмәс еди» («Матта» 19:8).


Муқәддәс қанун Муса Пәйғәмбәрниң вастиси билән тапшурулған чағда Худаниң Мәсиһдә болған толуқ ниҗати техи назил қилинған әмәс — шу чағда Мәсиһ техи өлмигәчкә, Муқәддәс Роһ техи кәлмигән. Биз һазир башқичә бир дәвирдә болуп, Худаниң шапаәтлик Роһи етиқат қилғучиларда ишлигәчкә: «Худаниң гөзәл хаһиши бойичә силәрниң ирадә тиклишиңларға вә уни әмәлгә ашурушуңларда ичиңларда ишлигучи Униң Өзидур» («Фил.» 2:13). Етиқат қилсақ, Худа биздин «таш жүрәк»имизни елип ташлап бизгә «меһриван бир қәлб» ата қилиду («Әз.» 11:19, 36:26). Шуниң билән Худаға миң тәшәккүр, униң барлиқ, толуқ әмирлиригә әмәл қилишқа күч-қудритимиз бардур.


Һалбуки, Худа Муса арқилиқ шу қанунни тапшурған Исраил шундақ әмәс еди. Худа уларниң қәлблириниң қаттиқлиғини убдан биләтти; әр кишиләргиму охшаш бир синақ усули бекитилгән болса толиму адил болатти, лекин у шундақ бекиткән болсиму, Исраил охшашла шундақ бәлгүлимигә қәтъий риайә қилмайтти вә яки уни бурап барлиқ мәнасини вә мәзмунини униңдин мәһрум қилидиғанлиғини убдан биләтти («Зәбур» 119:126, «Маркус» 7:13). Көп сәвәпләр ичидә мана бу шундақ бәлгүлимә берилмигәнликниң аддий бир сәвәви болиду.


Гәрчә аял кишиләргә бағланған 5:11-31дә тапшурулған бәлгүлимә жуқурида ейтқинимиздәк чәклик болғини билән, униңда Худаниң даналиғи толиму күчлүк еди. Чүнки бу бәлгүлимә аял кишиләрни әр-аяллиқ оттурисидики әң зәһәрлик вә хәтәрлик амиллардин бири болған һәсәтхорлуқтин, шундақла һәсәтхорлуқтин дайим чиқидиған зораванлиқ муамилидин қоғдаш тәдбири еди. Пәрвәрдигарниң шапаити һәм вәдисидә турғанлиғиға толиму ишәнгән ихласмән бир аял киши адаләтсизликтин «зина қилған» дәп әрз қилинған болса, өзи шундақ бир синақни өткүзсун дәп тәләп қилатти. Униң ери рәт қилса («күндашлиқ «ашлиқ һәдийәси»» үчүн ун чиқарғучи шу әр киши болатти, әлвәттә) ундақта униң аяли шәһәрдики ақсақал-сотчилардин ериниң шикайәтни тохтитишини тәләп қилатти. Мабада әр киши: «Вай-вуй, чөлдики азрақ топа арилашқан суни ичкәнгә, униңға һеч зиян йәтмәйду, бу синақ һесапланмайду!» десә, ундақта у өзиниң Худаға ишәнмигүчи капир екәнлигини испатлиған болиду. Чүнки Худа Өзи бекиткән синаққа «кимниң гунайи бар, кимниң гунайи йоқлуғини испатлаймән» дегән вәдисини қошқан еди.


Муса Пәйғәмбәр су чиқириш үчүн қорам ташни урғанда, Худа уни әйипләп: «Мени җамаәтниң алдида муқәддәс дәп һөрмәтлимидиңлар» дәп, униң гунайиға бәргән җаза немишкә шундақ қаттиқ болди? («Чөл.» 20:1-13)

Биз бу ишни хатирилигән муну айәтләрни қайтидин оқуйли: — 


«Пәрвәрдигар Мусаға сөз қилип мундақ деди: — Һасини қолуңға ал, андин сән акаң Һарун билән бирликтә җамаәтни жиғип, уларниң көз алдидила қорам ташқа буйруқ қил; шундақ қилсаң қорам таш өз сүйини чиқириду; шу йол билән сән уларға су чиқирип, җамаәт вә чарпайлири ичидиған су берисән.

Шуниң билән Муса Пәрвәрдигарниң әмри бойичә Пәрвәрдигарниң һозуридин һасини алди. Муса билән Һарун иккиси җамаәтни қорам ташниң алдиға жиғди вә Муса уларға: — Гепимгә қулақ селиңлар, и асийлар! Биз силәргә бу қорам таштин су чиқирип берәйлиму?! — деди. Андин Муса һасиси билән қорам ташни икки қетим урувиди, наһайити көп су еқип чиқти, судин җамаәтму, чарва чарпайларму ичишти. Пәрвәрдигар Муса билән Һарунға: —

Силәр Маңа ишәнмәй, Исраиллар алдида Мени муқәддәс дәп һөрмәтлимигиниңлар үчүн, силәрниң бу җамаәтни Мән уларға тәғдим қилип бәргән зиминға башлап киришиңларға йол қоймаймән, — деди».


Муса Пәйғәмбәр мошу йәрдә қайси тәрәпләрдә Пәрвәрдигарға итаәтсизлик қилған? Биринчидин, Худа («Мис.» 17:6дә хатириләнгән) илгәрки шуниңға охшап кетидиған бир әһвал астида униңға «Қорам ташни урғин» дегән әмәс, бәлки «Униңға сөз қилғин» дәп буйруған. Муса ундақ қилмиди. Буниңға қарап Худа униңға «Силәр Маңа ишәнмидиңлар» дәп әйиплиди. 


Иккинчидин, гәрчә хәлиқ шундақ қақшап ағринған вә Өзидин гуманланған болсиму, муқәддәс язмилардин қариғанда Худа шу вақитта уларға ғәзәпләнгән әмәс. Гәрчә шундақ болсиму, лекин Муса өзи ғәзәпләнди («Зәб.» 106:32).


Униң үстигә Пәрвәрдигарниң: «Силәр Маңа ишәнмәй, Исраиллар алдида Мени муқәддәс дәп һөрмәтлимигәнсиләр» дегән сөзлиридин қариғанда Мусаниң итаәтсизлигидә жуқуриқи икки иштин техиму еғир бир гунайи болған болуши керәк. Бу сөзләр Муса билән Һарунға ейтилған, болупму Мусани көрситиши керәк. Әнди Пәрвәрдигарни «муқәддәс дәп һөрмәтләш» дегән уқумниң немә екәнлигини соришимиз керәк. Тәвратниң башқа йәрлиридә көрсәткинимиздәк, «муқәддәс» дегәнниң бир нәччә тәрәплири бардур. Худаниң Өз шәхсидә барлиқ яратқан мәвҗудатлиридин мутләқ үстүн қандақтур бир хил саплиқ, паклик, мукәммәллик бардур, У һәрдайим «айрим» туриду. У Йәшая Пәйғәмбәргә мәбудлар тоғрилиқ гәп қилғанда:


«Мән Пәрвәрдигардурмән; мениң намим шудур;

Шан-шәривимни башқа бирисигә,

Яки Маңа тәвә болған мәдһийини оюлған мәбудларға бәрмәймән» дегән («Йәш.» 42:8).


Бутларни чәткә қақидиған бу сөз Худаниң шан-шәривини Өзиниңки қилмақчи болған инсанларниму охшаш чәткә қақиду. Муқәддәс Роһ Худа қилған улуқ ишларни инсанларниң «Мән қилған» дегәндәк мәғрулуғиға қәтъий йол қоймайду. Лекин бизниң көзқаришимизчә Муса Пәйғәмбәр мошу йәрдә дәл шу ишни қилған охшайду. У: «Гепимгә қулақ селиңлар, и асийлар! Биз силәргә бу қорам таштин су чиқирип берәйлиму?!» деди.


У қандақсигә: — (1) өзи билән Һарунларни «су бәргүчиләр» дәп көрсәтсун? (2) өзини вә бәлким Һарунниму Худаниң Өзигә шерик қилип «биз» десун? Бу «шерик қилиш» күпүрлүк гунайи әмәсму? Мана бу, Муса вә Һарунниң «Мени муқәддәс дәп һөрмәтлимигән»лиги еди.


Роһий йетәкчилик мәсъулийити барлар Худаниң падиси болған аддий мөмин бәндилири билән селиштурулғанда, Худа тәрипидин еғиррақ җаза-тәрбийиләрни көриду («Яқ.» 13:1). Шу җаза-тәрбийиләрниң бир қисми бәзи вақитларда Худаниң қозилири путлаштурулмаслиғи үчүн уларниң көз алдида чүширилиду. Мошу йәрдиму шундақ. Мусаниң начар үлгиси билән Исраиллар гунаға патқузулмаслиғи үчүн, Пәйғәмбәр очуқ җазалиниду.

Гәрчә шу вақитта Мусаға зиминға киришкә йол қоюлмиған болсиму, Худа кейин униң көңлидики тәләп-тәшнани иҗабәт қилған. Бир миң бәш йүз жилдин кейин Мусаниң роһи «җулалиқта көрүнүш» теғи (бәлким Пәләстиндики «Һәрмон теғи»)да Мәсиһ Әйсаниң Өзи билән көрүштүрүлди. Шүбһисизки, шу чағда Муса халиған болса, у Худа вәдә қилған зиминға яхши қаривалған болатти. Амма барлиқ шәриви ичидә көрүнгән Худаниң Өз Оғли билән робиро дидарлишиш һәм сирдишиштәк қиммәтлик пурсәткә муйәссәр болғачқа, бизниңчә шу чағда униң шу зиминға қарғуси йоқ дейәрлик болушиму мүмкин еди («Матта» 17:1-13, «Маркус» 9:1-12, «Луқа» 9:26-36). 


«Худаға шан-шәрәп бәрмәслик»тики йәнә бир қорқунучлуқ мисал «Рос.» 12:21-23дә учрайду.


(22-24-баплар) Беорниң оғли Балаам — У ким? Худа уни немишкә шундақ еғир җазалиди?

Балаамниң тарихи, Балақ Падишаниң уни Исраилларни қарғаш үчүн яллиғини Тәвраттики әң ғәлитә баянлардин бири болуши керәк. Униңда биринчи сир — Балаам өзидур, — У зади қандақ адәм?


«Йәшуа» 13:22дә Балаам «палчи» дәп атилиду. У пәйғәмбәр әмәс, бәлки бутпәрәсләр үчүн пал-дәм салидиған сеһиргәр еди. Шу дәвирдики бутпәрәсләрниң көзқаришичә, һәр хил илаһларниң өз тәсир даириси яки башқуридиған зимини болған (көп йәрләрдә хәнзуларниң тутқан буддизми дәл шундақ уқумдидур); хәлиқләрниң қаришичә, Балаамдәк бир күчлүк палчи һәр хил илаһларға тәсир көрситәләйду, дәп ойлайтти. Бириси башқиларни қарғашни яки башқиларға тәсир көрситишни ойлиса, шу кишигә панаһ яки муһапизәтчи болған илаһ билән алақә қилип, шу илаһни шундақ қилишқа майил қилиш керәк; болмиса қарғаш йоли карға кәлмәйтти. «Майил қилиш» җәрияни түрлүк һайванларни қурбанлиқ қилиш, шундақла Балаам тоғрисидики баянда оқуғинимиздәк (23:1-4ни көрүң), шуни қилишта мувапиқ җайни тепиш керәк еди. Балаам Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар екәнлигини убдан биләтти, шуңа у Исраилни қарғап пул тапмақчи болса, Пәрвәрдигарни шу ишни қилишқа майил қилиш керәк дәп чүшинәтти. Балаамниң тарихидин қариғанда, у дәсләптә Пәрвәрдигарни көплигән илаһларниң ичидики бириси халас, дәп билгән; униң асман-зиминни яратқан Пәрвәрдигардин башқа һеч қандақ илаһниң йоқлуғи тоғрисида хәвири йоқ еди. Инҗилда аян қилинғандәк, Пәрвәрдигардин башқа «илаһлар» болса, пәқәт адәмләрни өзлиригә илаһ сүпитидә чоқунушқа алдайдиған җинлардин ибарәт, әлвәттә. Дәрвәқә Балаам Исраилни қарғаштики йолни издигинидә, у тезла Пәрвәрдигарниң бирдин-бир «Илаһларниң илаһи» екәнлигини тонуп йәткән еди (22:18дә у «Пәрвәрдигар Худайим» дәйду).


Балақниң әлчилири иккинчи қетим уни әкелишкә барғанда  (арилиқ 150 километр еди) Худа уни синайду. У йәнә бир қетим Исраилни қарғаш йолини издәмду-йоқ? Худа аллиқачан униңға Исраил хәлқини қарғашқа болмайдиғанлиғини рошән аян қилғандин кейин, у дәрвәқә йәнила Худадин йәнә шу иш тоғрилиқ сорайду. Бу иштин кейин униң өз ағзидин муну сөзләр чиқиду: «Худа инсан әмәстур, У ялған ейтмайду, яки адәм балисиму әмәстур, пушайман қилмайду» (23:19). Униң шуни билип туруп Худадин қарғаш йолини сориши Худаниң ғәзивини қозғайду; амма Худа униңға иҗазәт тәриқисидә: «У кишиләр сени тәклип қилип кәлгән болса, улар билән биллә барғин, лекин сән Мениң саңа ейтидиғанлирим бойичә иш қилишиң керәк» — дәйду. Худа әмәлийәттә уни вә Балақни очуқ җазалап, Өз қудритини, шундақла Исраилға болған муһәббитини көрсәтмәкчи еди. Шуңа бу пәқәт бир иҗазәт, әмир әмәс еди. Пулға көзи қизирип, өз мәнпәитини көзләп Худадин: «Өз нийитиңдин янғайсән» дәп тиләш интайин хәтәрлик иш болиду. Чүнки Балаамниң көңлидә пулпәрәсликтин башқа һеч қандақ нәрсә йоқ еди. У Худаниң хизмәткари әмәс. Шуңа Инҗил бизгә «Балаамниң йоли» («2Пет.» 2:15) вә «Балаамниң азған йоли» («Йәһ.» 11) тоғрилиқ қаттиқ агаһландуриду. Мошу «йол» «Худаниң йолида маңимән» дәп туруп, пул-мәнпәәтни көзләштин башқа нәрсә әмәстур. Бундақ йолда меңиш Рәббимизниң нәзиридә интайин еғир гуна болиду. Шуниң билән Пәрвәрдигарниң Пәриштиси Балаам Балақ билән көрүшүшкә кетиватқинида, униң ешигини зуванға кәлтүрүп, Балаамниң шу гунайини қаттиқ әйипләйду. Бу вақиә арқилиқ Балаам Худаниң униңға «Ешигиңниң роһий көзлири бар, лекин сениңдә йоқ!» дегәндәк агаһини қобул қилиши керәк еди (ешәк Пәрвәрдигарниң Пәриштисини көриду, Баалам көрмәйду).


Балаам Балақ тәрипидин қарши елинғандин кейин Худаниң Роһиниң тәсири астида Исраил тоғрилиқ төрт қетим бешарәт берип, уларни Худа тәрипидин нурғун бәхит-бәрикәт көриду, дәйду. Төртинчи қетимлиқ бешаритидә у һәтта ахирқи заманлар вә Мәсиһниң келиши тоғрилиқ сөзләйду. Балақ Балаамға қаттиқ аччиқлинип, һәр иккиси өз йолиға маңиду. Һалбуки, кейин Моабий қиз-аяллар билән Мидияний қиз-аяллар бирлишип Исраил әркәклирини бузуқлуққа, андин бутпәрәсликкә езиқтурғанлиғини байқаймиз (25:1-3). Шуниң билән Худаниң ғәзиви Исраилниң бешиға чүшиду. Мәзкур китапта, 31:8дә Балаамниң Мидиянлар арисида турғанлиғини байқаймиз. Мидиянларниң болса, жуқурида байқиғинимиздәк Моабийлар билән мунасивити бар еди. 31:16дә Мидияний қиз-аялларниң Исраилларни езиқтурушини әслидә Балаамниң әқли екән, дәп уқимиз: —


«Қараңлар, дәл шулар Балаамниң һейлә-мәслиһити билән Пеордики ишта Исраилларни Пәрвәрдигар алдида гунаға патқузуши билән, Пәрвәрдигарниң җамаитигә ваба яғдурулған әмәсму?»


Бу әһвалға қариғанда, Балаам өзиниң Исраилни қарғалмайдиғанлиғини тонуп йәткән болсиму (чүнки Худа улар үчүн бәхит-бәрикәт бекиткән еди), у йәнила уларға зиян йәткүзүшкә рәзил бир тәдбирни ойлап чиқти. Әгәр Исраиллар өзлири Худаға итаәтсизлик қилишқа, шундақла Униң муқәддәс намини булғашқа езиқтурулса, ундақта өзлирини Худаниң қарғиши астида қойған болатти. Мәлум бир вақитта у мошу тәшәббусини оттуриға қоюшқа Балақниң йениға қайтқан болса керәк, вә шүбһисизки, у мунасип бир тартуққа егә болди. Шуңа ахир берип, Муса Мидиянийлардин Худа буйруған интиқамни алғанда Балаамниң уларниң арисида өлтүрүлүши толиму мувапиқ еди (31:8).


Рәббимиз Әйса Инҗилниң «Вәһий» дегән ахирқи қисми билән ахирқи сөзини расули Юһаннаға йәткүзгән чағда «Балаамниң йоли» әмәс, бәлки «Балаамниң тәлими» тоғрилиқ агаһландуриду: —


«Лекин саңа шу бир нәччә етиразим барки, араңларда Балаамниң тәлимигә әгәшкәнләрдин бәзиләр болмақта — Балаам болса Балаққа Исраилларни бутқа атап қурбанлиқ қилинған гөшни йейиш вә җинсий бузуқлуқ қилишқа аздурушни үгәткән еди» («Вәһий» 2:14).


Шуңа «Балаамниң тәлими» пәқәт Худаниң йолидин пайдилинип, Худаниң падисидин мал-дуниясини алдап еливелиш болупла қалмай, йәнә уларға: — «Бузуқлуқ вә бутпәрәслик өткүзүш гуна әмәс, һечвәқәси йоқ» дәп үгитиштинму ибарәт болиду. Бундақ әһвал һәтта Җуңго зиминидиму, көз алдимизда болмақта (мәсилән «Шәриқтин чиққан чақмақ» дегән мәзһәптикиләрниң тәлими шундақтур). Бундақ ләнәтлик ишларни үгитидиғанларниң бешиға Рәббимизниң әң қаттиқ җазаси чүшмәй қалмайду.