«Estayidil izdengüchiler

 üchün»


Nikola Yaqup Ghabril


Munderije: —


Kirish söz


  1-muzakire

1-qisim: Tewrat we Injil — heqiqettur

2-qisim: Eqliy ispat

3-qisim: Tarixiy ispat

4-qisim: Arxé'ologiyilik (qézip chiqqan) ispat


2-muzakire

Tewrat we Injilni Qur'an inawetsiz qiliwetkenmu?


3-muzakire

Insan balisi gunahkardur, hetta peyghemberlermu!


4-muzakire

Mesih Eysaning kréstke mixlinishi (kirish söz)



1-qisim: Xudaning Mesih Eysaning kréstke mixlinishida bolghan meqsiti.

Eysa «Inaqlashturush»ni qandaq emelge ashurghan?

2-qisim: peqet Mesih Eysala ashu qurbanliq wezipige layiqtur

3-qisim: Mesih Eysa Öz ixtiyari bilen kréstke mixlanghanmu?

4-qisim: Qur'anda Mesih Eysaning kréstke mixlinishi toghrisida yézilghanliri

5-qisim: Mesihning kréstke mixlinishidiki tarixiy ispatlar


5-muzakire

Mesihning gunahsizliqi, Xudaliqi we oghulluqi


6-muzakire

Qur'anda Mesihning bashqilardin üstünlüki toghrisida yézilghanliri 


7-muzakire

Xudadiki «Üchning birliki», «Üchte birlik» yaki «Üchlük

gewde»


8-muzakire

«Yardemchi» we Muhemmed


9-muzakire

Injilning qalaymiqan dunyagha bergen nuri


Hatime



«Estayidil izdengüchiler üchün»


Kirish söz


Men nurghun waqtimni musulman qérindashlirim bilen bille ötküzdum; bu qérindashlirim ichide ölimalarmu az emes idi. Biz din toghruluq estayidil, semimiy we dostane paranglashqanlirimizda «Bu dunyadiki barliq yollarni qidirip, hemme ishiklerni chékip chiqattuq»; shuning bilen mende bu söhbetlirimizni yekünlep yézip, bir kitabche qilip chiqirish xiyali tughuldi. Axiri xiyalim emelge éship, bu kitabche yézilip chiqti. Bu kichikkine «tirishchanliqim»ni, heqiqet yolidikiler üchün paydiliq hem ulargha yétekchi bolsun dep, heqiqetni izdeydighan hem uni nishan qilidighan kishiler otturisigha qoymaqchimen. Eger heqiqetning néme ikenliki ulargha éniq bolghan bolsa, ular heqiqetke érishish üchün barliq dunyalirini raziliq bilen sétiwétip, heqiqetni xoshalliq bilen sétiwélishini semimiy ümid qilimen. Ene shundaq kishilerla bext hem ronaq tapalaydu.


Bu kitabtiki muzakirlirimde men herqandaq bir ehli musulmangha mas kélidighan usulni qollandim, herqandaq bir hörmetlik izdengüchining uni inkar qilmaydighanliqigha ishinimen. Imkaniyetning bariche, Qur'an, hedis we hem tarixlardin ispatlar aldim. Chünki bular musulmanlargha nisbeten tarazida toxtaydighan hem héchqandaq qarshiliqqa uchrimaydighan ispatlardur. Mushundaq ispatlar bolghandila, biz gepning poskallisigha yételeymiz. Shübhisizki, alimlarning sherhliginidek, «Heqiqet izdinishning qizidur». Heqiqetni izdigüchi uni tépish üchün munazire saheside yol kézishke razidur. Alliqachan heqiqetke érishken kishimu bu munaziridin bash tartmaydu, chünki bu munazire uni téximu mustehkemleydu. Shunga qérindishim, ixlasmenlik bilen bolidighan söhbetke teklip qilishimni éghir körmisingiz, bu munazirige qatnashqiningizda, özingizge we yaki bashqilargha paydisi tégidu; ikki terepte ghalib kélisiz. Méning Qur'andin yaki hedislerdin neqil keltürüshüm bularni heqiqet dégenlikim emes. Lékin logikiliq munazirining qa'ide-yosunliri boyiche, méning mushundaq tedbirni qollanghinim tüzük; bolupmu éhtiyaj tüpeylidin mejburiy ehwal astida, uni qollanmay bolmaydu. Chünki bezi musulman qérindashlar, qolumdiki muqeddes kitab (Tewrat we Injil)ning pütünley heqiqiy we toluq nopuzluq ikenlikini qobul qilalmaydu. Qobul qilalighan bolsa idi, men ene shu muqeddes kitabtin, ularning qelbidiki barliq endishiler we gumanlarni tügitidighan, nurghun ispatlarni körsitip bergen bolattim.


Qérindashlirim, silerde we bizlerde, Yaratquchimiz Xudagha ibadet qilish, ölümdin kéyinki menggülük bextke érishishtek étiqad ortaqliqi bar emesmu? Siler bu nishanni bashqa bir teriqide (yolda) izdeysiler, biz bolsaq bashqa bir teriqide izdeymiz. Emma bu ishlar üstide kemterlik, ixlasmenlik we obyéktipliq bilen tepsiliy muzakire qilsaq, bizge némimu ziyini bolsun? Heqiqet bir we bölünmestur, shunga inaqliqta birge mangayli, shundila Yaratquchimizning iltipatigha, hem axiri Érem (Éden) baghchisidikidek menggülük bextke érisheleymiz. Peqet Xudadin kelgen semimiy muhebbet bu kitabni siler üchün yazdurdi. Biz silerning biz bilen bille méngishinglarni, biz Mesih Eysadin érishken nijatliqtin hem menggülük hayatliqtin silerningmu ortaq behriman bolushinglarni xalaymiz. Biz özimiz érishmekchi bolghan ashu bext, shadliq hem nijatliqni silerdimu bolsun dep tiligen ikenmiz, undaqta hergizmu silerdin nepretlenmeymiz, belki silerni söyidighan semimiy dostlardin bolimiz. Bizdin qilchilikmu gumanlanmanglar; Xuda silerni toghra yolda yétekligey.


Muzakirining yüzeki bolup qélishining aldini élish kérek, shunga bezibir sözlirimge chidashliq bérish tes bolup qalsa, qérindashlirimning yol qoyushini ötünimen, chünki méning meqsitim bashqilarning étiqadlirini chökürüsh emes. Halbuki, bezi pakitlar hem heqiqetlerni ayding qilmaqchimen, shuning üchün bashqilarning könglini dep özümning étiqad eqidilirimni bir yaqqa qayrip qoyalmaymen. Bashqilarningmu hem shundaq qilishini telep qilmaymen. Bu qandaqla bolmisun siz üchün bir qétimliq muzakire pursiti bolup qalidu emesmu? Lékin wede bérimenki, hörmetlik kitabxanning ghururigha tégidighan, mesxire qilidighan yaki mazaq qilidighan tüstiki herqandaq bir sözning chiqip qélishidin saqlinimen.

 Axirda shuni étirap qilip ötmekchimenki, bu kitabchini tüzüshte men ilgiriki basma matériyallardin paydilandim. Xudadin iltija qilghinim, bu kitabche payda yetküzgüchi hem inaqliqning qorali bolup chiqqay. Xuda bolsa semimiy iltijalargha jawab bergüchidur, méning yar-yölenchüküm hem barliq medet menbeyimdur.


Izahat: — Qur'andin neqil keltürülgen sözlirining hemmisi Muhemmed Salihning terjimisidin élinghan. 






1-muzakire


1-qisim

Tewrat we Injil — Heqiqettur


Ishinimizki, muqeddes kitab (Tewrat, Zebur, Injil) heqiqiy telimatning uli we muxlislar üchün barliq mesililerni hel qilghuchidur. U bolsa adil sotchi, bashqilarning eyiblishidin qorqmaydighan, heqiqetni éniqlap, yalghanchiliqni basidighan, barliq talash-tartishlardiki ishenchlik we sadiq guwahchidur. Shunga muzakirilirimde, uni birinchi orungha qoydum. Chünki muqeddes kitabning ishenchlik ikenlikini qayil qilarliq söz we logikiliq ispat bilen sherhiliyelisem, biz bu ulugh kitabning hökümlirige boysunup, uningdin yolyoruq we barliq ishlirimizda nesihet alalaymiz. Berheq, u bir parlaq nur hem barliq jan igilirining toghra yétekchisidur.


(1) Qur'andiki Süre «Al-imran» 3-ayettin, biz töwendikilerni körimiz: —

«Ilgiri, kishilerge (insanlargha) yol körsetküchi qilip Tewrat bilen Injilni nazil qilghanidi».

Démek, Xuda insanlargha Tewrat we Injilni yolyoruq süpitide chüshürgen.


(2) Süre «Ma'ide», 71-ayette: —

«(I Muhemmed!) éytqinki, «I ehli-kitab! (yeni Yehudiylar we Nasaralar) siler Tewratqa, Injilgha we silerge Perwerdigaringlardin nazil qilinghan kitabqa (yeni Qur'angha) toluq emel qilmighuche, siler étibargha alghudek dinda bolghan bolmaysiler» («Nasaralar» — Mesihke étiqad qilghuchilarni körsitidu).

Bu ayet Tewrat we Injilning ishenchlik ikenlikini ispatlaydu, undaq bolmighinida, Muhemmed ulargha emel qilish kéreklikini démigen bolatti.


(3) Yene Süre «Ma'ide», 47-ayette: –

«Ehli Injillar (yeni Nasaralar) Alla Injilda nazil qilghan ehkamlar boyiche höküm qilsun, Alla nazil qilghan ayetler boyiche höküm qilmighanlar pasiqlardur»

 – démek, Injil Xuda teripidin chüshürülgen, Muhemmed uni hoquqluq dep bilgen.


(4) Süre «Nisa», 136-ayet: – 

«I möminler! Allagha, Allaning peyghembirige we Alla uninggha nazil qilghan kitabqa (yeni Qur'angha) we ilgiri Alla nazil qilghan kitablargha (yeni Qur'andin ilgiri nazil qilinghan samawi kitablargha) iman keltürünglar. Kimki Allani, Allaning peyghembirini, kitablirini, peyghemberlirini we axiret künini inkar qilidiken, u qattiq azghan bolidu».

Bu ayet, birawning Tewrat we Injilgha ishenmigenlik, Qur'angha ishenmigenlikige oxshash «qattiq azghan bolidu» dep békitidu.


(5) Süre «Sebe'i», 30-ayette: –

«Kapirlar: «Bu Qur'angha we uningdin ilgiriki kitablargha hergiz ishenmeymiz» deydu».

Mekkilikler («kapirlar») mana shundaq Qur'andin xewerdar bolghandek Tewrat we Injildinmu xewerdar bolghaniken.


(6) Süre «Qeses», 49-ayette: –

«Éytqinki: «Eger (u ikki kitab séhirdur dégen sözünglarda) rastchil bolidighan bolsanglar, u ikki kitabqa qarighanda, Alla teripidin nazil bolghan téximu toghra bir kitab keltürüp béqinglar, men uninggha egishey»»

Derweqe, Muhemmed Tewrat we Injilning toghriliqini hem Qur'an bilen barawer orunda turidighanliqigha guwahliq qilghan.


(7) Süre «Ma'ide», 43-ayette: –

«Ularning yénida Allaning hökmini öz ichige alghan Tewrat tursa (yeni Tewrattiki hökümlerni körüp turup emel qilmaywatsa) (i Muhemmed) qandaqche séni höküm chiqirishqa teklip qilidu?»


Yuqirqi ayetlerning menisi éniq hem ochuq turuptuki, uni yene sherhlesh yaki chüshendürüp yürüshning héchqandaq hajiti yoq bolsa kérek.


Bu ayetlerning omumiy menisi del shuki, dunyagha yoruqluq we yétekligüchi bolsun dep, muqeddes kitab (yeni Tewrat we Injil)ni Hemmige Qadir dana bir Xuda chüshürgen. Kitabning qa'ide-prinsiplirigha ri'aye qilish we egishish kérek. Bir musulman bu kitabtiki sözlerge ishenmise, undaqta uningda étiqadning kemchil ikenliki we uning yoldin bekmu ézip ketkenlikidur. Yene kélip, Muhemmed dewridiki mekkiliklerge nisbeten Tewrat bilen Injil Qur'angha oxshashla tonushluq idi.


Qérindishim, menisi éniq turghan bu ayetlerni oqup turup yenila muqeddes kitabqa ishenmey, uni hajetsiz yaki munasiwetsiz dep qarisingiz qandaq bolidu? Xuda Öz emrlirige ita'etsizlik qilghanlarni sürüshtürüp hésab alidighan künide, kitab-depterlirini achqinida, özingizni qandaqmu aqliyalaysiz? Sizning shu kitabni (Tewrat, Zebur, Injil)ni oqup, uninggha ishinishingizni we prinsiplirigha ita'et qilishingizni dewet qilimen. Shundaq qilghanda, siz birla waqitta Xudaning hem adaletlik (her bir gunahni jazalaydighan) hem bizge rehim-shepqitini körsitidighan birdinbir yolini bayqiyalaysiz. Gunahliringizni yuyush imkaniyitini tapalaysiz hemde bu dunya we u dunyadiki eng muhim zat – Eysa Mesih arqiliq menggülük shadliqqa érisheleysiz.


Lékin melum bir qérindishim mundaq dep reddiye bérishimu mumkin: –


«Sizning neqil keltürgen ayetliringiz rast, xulasingizmu toghra. Biraq siz méning ishinishimni telep qilghan, Qur'an guwah bolup testiqlighan ashu «Tewrat we Injil» dégen kitabingiz özgertilgen we burmilanghan; uninggha bir qara qol tegken. Siz bügün «Tewrat we Injil» dep atawatqan kitablar, Qur'an guwah bolup testiqlighan kitablargha pütünley oxshimaydu. Musulmanlarning ularning qa'ide-prinsipliridin waz kéchip, ulardin dajip ketkenliki del shu sewebtin. Buni ulardin körgili bolamdu?!».

Mushundaq reddiye qilghuchilar we shulargha oxshashlardin shuni telep qilimenki, ular jawabimni diqqet bilen anglap, chongqur oylinip biterep höküm chiqarsun.


Siz yuqirida Qur'andin neqil keltürülgen ayetlerdin, muqeddes kitab (Tewrat, Injil)ning Muhemmed dewridila toluq mukemmel bolghanliqi we ishenchlik ikenlikini uqup öttingiz. Shundaq bolmighan bolsa, Muhemmed özi uninggha guwahliq qilalmaytti we yaki kishilerge uning emr-permanlirigha emel qilishni buyruyalmaytti. Héch bolmighanda, muqeddes kitabning Muhemmed dewride toghra bolghanliqini, uning özgertilmey, oydurmichiliqtin xaliy ikenlikini étirap qilishingiz kérek.


Men yene sizdin töwendiki ayetlerni oqushingizni telep qilimen. Ulardin özingiz shundaq özgirish mumkinchiliki yaki insan balilirining shundaq yol bilen uni özgertish imkaniyitining bar-yoqluqini köreleysiz.


 «(I Muhemmed!) Sen Perwerdigaringning kitabidin sanga wehiy qilinghanni oqughin, Allaning sözlirini héch kishi özgertelmeydu» (Süre «Kehf», 26)


«...Allaning sözlirini herqandaq adem özgertelmeydu» (Süre «En'am», 33)


«Perwerdigarning sözi nahayiti rasttur, nahayiti toghridur, uning sözini özgerteleydighan héch kishi yoqtur». (Süre «En'am», 115)


«Alla wedisige xilapliq qilmaydu»

(«Yunus», 64-ayet)


«Allaning yolida (erebchi, kalamida) héchqandaq özgirish tapalmaysen (yeni Allaning tutqan yoli özgermeydu)» (Süre «Fetih», 22-ayet)


«...Qur'an ghalib kitabtur. Buninggha aldidinmu, arqisidinmu (yeni héchqaysi teripidin) batil (inawetsiz) yüzlenmeydu» (Süre «Fussilat», 40-41-ayet)


«Qur'anni (erebche, «eskertish»ni) heqiqeten biz nazil qilduq we choqum uni qoghdaymiz» (Süre ««Hijr», 9-ayet)


Yuqiriqi sürilerdin, Xudaning sözlirini héchkimning özgertelmeydighanliqini köreleysiz, chünki Xuda bir kitab chüshürgendin kéyin uni qoghdashqa wede bergen. Eger birsi yuqiriqi «Hijr» süridiki «eskertish» dégen söz peqetla Qur'anni körsitidu dep qarisa, men: – Bu «eskertish» dégen söz Tewrat we Injilnimu öz ichige alidu, – dep jawab bergen bolattim. Mesilen Qur'andiki bayangha qarap béqing: –


«Eger (buni) bilmisenglar ehli ilimdin (ehli-eskertishtin) (yene Tewrat, Injillarni bilidighanlardin) soranglar» (Süre «Enbiya» 7-ayet) 


Emeliyette, Tewratning özi Süre «Enbiya» 47-ayette «Qur'an» («furqan») dep atalghan:  

«Biz heqiqeten Musa bilen Harungha furqanni (yeni heq bilen batilni (naheqni), halal bilen haramni, hidayet bilen gumrahliqni  (aldinip ketkenlikni) ayrighuchi (Tewratni), nurni, teqwadarlargha (paydilinidighan) wez-nesihetni (eskertishni) berduq».


Mundaqche éytqanda, Qur'angha qaritilghan hemme söz Tewrat we Injilgha qaritilghan emesmu? Chünki Tewrat we Injil Xudaning sözliridur; étiqadingiz boyiche, Qur'anmu Xudaning sözi bolidu. Qur'anda Xuda Öz sözliride héchqandaq özgirish, qoshulup qélish yaki éliwétilishlarning mutleq bolmaydighanliqini (Jalalayn ölima dégendek) éytqanliqigha ishensingiz, undaqta qandaqsige «Tewrat we Injil özgertilgen» dégili bolsun?


 Eger siz yene «özgertilgen»likining éhtimali bar dep qarisingiz, undaqta Qur'anningmu özgertilgenlikining éhtimali bar bolghan bolidu, chünki Tewrat we Injil üchün éhtimalliqi bar bolghan ishlar, oxshashla Qur'andimu bar boliwéridu. Ölima Al-Razining déginidek, «Insanlar Xudaning sözlirini (Tewrat we Injilni) özgerteleydighan bolsa, shübhisizki Qur'annimu özgerteleydighan bolidu». Siz Qur'anni «özgertilgen» dep étirap qilmaysiz. Shuninggha oxshash, Tewrat we Injilningmu özgertilishi mumkin emeslikini étirap qilishingiz kérek. Ularning heqiqiyliqini étirap qilip, emr-permanlirigha boysunup, «Yol, Heqiqet we Hayatliq» bolghan Qutquzghuchi-Mesihni tonutidighan yétekligüchi süpitide Tewrat we Injilni qobul qilishingiz kérek.


Emdi, Medinede yézilghan süriler yeni atalmish «Tewrattiki ayetlerning buzulushi» toghrisida toxtilip ötsek, bu ayetler peqetla bezibir Yehudiylargha qaritilghan idi. Töwende bashqa bir kitabtin söz alsaq: –


Birinchi, Süre «Al-Imran», 78-ayette: –

«Ulardin (yeni Yehudiylardin) bir türkümi kitabta bolmighan nersilerni, silerning kitabta bar iken dep oylishinglar üchün, tillirini egri-bügri qilip oquydu we uni Alla teripidin nazil bolghan deydu. ...ular bilip turup Alla namidin yalghan oquydu».


Birersi «Bu ayet Tewratning özgertilgenlikini démekchimu?» dep sorap qalsa, emeliyette bolsa, bu ayet del shuning tetürisini ispatlaydu. Chünki mushu yerde, kitabning özgertkenlikini démey, belki «bir türküm» ademler oqughan waqtida, xata teleppuz bilen menisini öz meqsiti üchün burmilighanliqini körsitidu. Ularning qolidiki kitab del eslidiki Tewrattin bashqa kitab emestur.


Ikkinchi, Süre «Nisa», 46-ayet: –

«Yehudiylarning ichide kitabning (yeni Tewratning) sözlirini özgertiwétidighanlarmu bar, ular «sözüngni angliduq, boysunmiduq, bizge qulaq sal, biz sanga qulaq salmaymiz» deydu, dingha tene qilish yüzisidin «ra'ina» dégen sözni tillirini egri qilip éytidu». 


Bu sözlerning menisi yuqiriqi misalgha oxshash, yene «bir türküm» ademlerning tillirini egri qilip xata teleppuz bilen Tewratni oquydighanliqini körsitidu. Buninggha töwendiki ayetmu (47-ayet) ispat béridu: –

«I kitab bérilgenler! (yeni Yehudiylar)... özünglardiki kitabni (yeni Tewratni) testiq qilidighan, bizge nazil qilghan kitabni (yeni Qur'angha) iman keltürünglar».

Démek, ularning «özidiki kitab» del esli özgürtilmigen eynen Tewrattur.


Süre «Ma'ide», 13-ayetningmu yuqiridiki ikki ayetke oxshash menisi bar. Yene shu süridiki 46-, 47- ayetler, Süre «Yunus» 94-ayetlermu shuni ispatlaydu: –


«Ularning (yeni beni-Isra'il peyghemberlirining) arqisidin özidin ilgiri nazil qilinghan Tewratni (yeni uning Alla teripidin nazil qilinghanliqini) étirap qilghuchi Eysa ibn-Meryemni ewettuq, uninggha hidayet bilen nurni öz ichige alghan Injilni ata qilduq, «Injil» özidin ilgiri nazil qilinghan Tewratni étirap qilghuchidur (yeni uninggha muwapiqtur), teqwadarlargha hidayet we pend-nesihettur. Ehli Injillar (yeni Nasaralar) Alla Injilda nazil qilghan ehkamlar boyiche höküm qilsun, Alla nazil qilghan ayetler boyiche höküm qilmighanlar pasiqlardur».

«Mubada sen, sanga biz nazil qilghan kitabtin sheklinidighan (shübhilinidighan, guman qilidighan) bolsang, sendin ilgiri kitab oqughanlar (yeni Tewrat bilen Injil nazil qilinghan Yehudiyler we Nasaralar)din sorap baqqin...»


Süre «Beqere», 113-ayettimu: –

«Yehudiylar «Nasaralarning héchqandaq asasi yoq (yeni ular toghra dinda emes)» dédi. Nasaralarmu: «Yehudiylarning héchqandaq asasi yoq (yeni ular toghra dinda emes)» dédi. Halbuki, ular kitabni (yeni Yehudiylarning Tewratni, Nasaralar Injilni) oquydu» – déyilgen. 

(Emeliyette, «Nasaralar» (Mesih muxlisliri) Tewrat-Zebur bilen Injil dégen ikki kitabgha ishinidu, bezide ularni «Kona Ehde» hem «Yéngi Ehde» dep ataydu).


Biz yuqiriqi ayetler toghrisidiki muzakirimizde mushu yerge kelgüche, «Injil» toghrisida téxi anche söz achmighan iduq; Tewratqa nisbeten yuqiriqi ayetlermu bizni oxshash xulasige keltüriduki, Yehudiylarning qolidiki Tewrat heqiqiy Tewrattur, peqetla bezi Yehudiylar (Tewrattiki) ayetlerge Muhemmedning arzusigha qarshi menide tebir bergen. Bu xulasige ölima Al-Razi, Al-Baydawilarmu ularning «buzulghan tékistlar» dégen tebirige qoshulidu. Undaq bolmighinida, Qur'anning «Medinediki süriliri» «Mekkediki süriliri»ge zit kélip qalghan bolatti.




2-qisim

Eqliy ispat



Asman we dunyani hem barliq janliqlarni birla éghiz söz bilen yaratqan Xudaning Hemmige Qadir ikenlikini herbir eqil igisi bilidu. Xudaning nurghun karametliridin, ka'inatning barliq uniwérsal qanuniyetlirining top-toghra ikenlikidin we minglighan yillardin béri özgermigenlikidin Uning danaliqi hemmige ayandur. Xuda hem qadir hem dana bolghachqa, eqil igiliri bolghan insanlarning Yaratquchisigha bolghan munasiwiti, shundaqla bir-birige bolghan burchlirini ulargha chüshendüridighan bir asasiy nizam yaki tüzülmini Özi tüzüp chiqishi kérek idi. Insan özining kelgüsi teghdirining qandaq bolidighanliqini – ita'etsizlerge jaza bérilidighanliqini, étiqad qilip ita'et qilghanlargha in'am bérilidighanliqini bilishke mohtaj idi. Undaq bolmighanda malimanchiliq, qanunsizliqlar insanlar arisida ewj élip, chong béliq kichik béliqni yutuwalidighandek bolup qalghan bolatti. Buning aqiwiti insanlarni xuddi öz medeniyitini yoqatqan bezi milletlerdek, özini halak qilishqa élip baratti. Shundaq bolghanda insangha nisbeten exlaq bilen exlaqsizliq otturisida perq qalmaytti. Bu xil ehwallarni Hemmige Qadir we birdinbir dana bolghan Perwerdigarimizning qobul qilalishi hergiz mumkin emes.


Xudaning insangha chüshürgen bu nizam bilen tüzülminamini, eger Tewrat we Injil emes désingiz, siz dep béqing, undaqta u néme? Mushuninggha oxshash éhtiyajni qanduralaydighan (hemme dewrlerni bésip ötken) bashqa bir qedimiy muqeddes kitab barmu? Berheq, yoqtur!


Shübhisizki, Hemmige Qadir we birdinbir dana Xuda, shundaq bir kitabni insanlargha nizam we yétekliguchi bolsun dep chüshürgende, uni özgertish, qoshulup qélish, élinip kétish we buzulushtin saqlashqa kapaletlik qilghan. Shundaq qilmighan bolsa, u kitab Sheytan we her bir yaman niyetlik ademning zerbe nishanigha aylinip qalghan bolatti, we yaki nurghunlighan «Muqeddes Kitablar» peyda bolghan bolatti, pikirler bölünüp, heqiqetning özi qaymuqush we malimanchiliq ichide yoqilatti. Bundaq ishlar Xudadin nahayitimu yiraq! Chünki U Özining kitabliri, Tewrat, Zebur we Injilning herbir qismini özgirishtin, xataliq sadir bolushtin esirmu'esir saqlap kelgen. U bu kitablarni, azghanlargha yol körsetküchi mesh'el süpitide saqlap kelgen.


Muqeddes Kitablar, Tewrat we Injillarni özgertishtek bir «suyiqest» mewjut bolushi üchün nurghun yerdiki nurghun kishiler, birla waqitning özide birlishishi kérek idi. Emma bundaq bir birlishish hergiz mumkin emes. Deslepte, Qur'an peyda bolghan chaghda (miladiyedin kéyin 7-esirde) Yehudiy étiqadchiliri hem Mesih (xristi'an) muxlisliri dunyaning herqaysi jayliri, mesilen Suriye, Türkiye, Misir, Éfi'opiye, Pars, Hindistan, Ottura Asiya, Qeshqer, Turpan, Jonggo we Yawropalargha tarqalghanidi. Muqeddes kitablar, bolupmu Injil, eyni Ibraniy til we Yunan (Grék) tilidin nurghun milletlerning tiligha, jümlidin erebche, arménche, amharche (Éfi'opiye tili), koptche we latinchigha alliburun terjime qilinghan. Turpandimu arxé'ologlar Injilning qedimki uyghurche terjimisidin birnechche qisimlirini qézip chiqqan. Bu nurghunlighan kishilerning özliri muqeddes dep bilgen kitabni özgertish suyiqestide bir yerge jem bolalaydu dégenge ishinish eqilge sighamdu? Ariliqning yiraqliqi bir yaqta tursun, ularning arisida tili we közqarashliri, herqaysi mezhepler özlirining tekitleydighan ishliridimu nurghun perqler bolghan tursa? Eksiche, bu nurghunlighan yerlerdiki, öz tiligha terjime qilinghan herqaysi millet kishilirining qolidiki kitab del ene shu bir Tewrat we bir Injildur.


Shübhisizki, bezilerning «Muqeddes Kitablar özgertilgen» dewélishi ispatsiz, asassiz töhmettur. «Özgertilgen» déyilse, undaqta özgertilgen tékistler qéni? Qaysi tékistler? Eyni nusxa qandaq idi? Ularni burmilashtiki meqset néme iken? Bu soalargha kim jawab béreleydu? Éhtiyatchan bir alim öz hökümining asasi toluq bolmay turup, uni hergizmu otturigha chiqarmaydu.


Hijradin ilgiriki özlirini xristi'an deydighan bezi ereb qebililiri, mesilen: Himyar, Ghasan, Rabiye qebililiri we Nijranliq, Héraliq qatarliqlar üchün Injil eslide erebchige terjime qilinghanidi. Bundaq bolmighinida ular qandaqlarche Injilgha iman keltürsun? Bu pakitlar «Al-Aghaniy» («nezmiler») dégen kitabta delillinip ispatlanghan, chünki bu kitabda Waraka ben Nawfal (Muhemmed dewrdiki eng dangliq yazghuchi) özining bu kitabni yazghanliqini hem «Erebchige terjime qilinghan Injildin xalighan yéridin köchürgen»likini bayan qilidu. «Injil özgertilgen» dégenler bu kitabtin mushu sözge ispat tapalighan bolsa, u chaghda Waraka ben Nawfalning shu kitabidin asanla ispat alghan bolatti. Emma almighan.


Yehudiylargha kelsek, muqeddes kitab (Tewrat, Zebur)ni saqlashqa bolghan qizghinliqi dunyagha meshhur. Ularning ölimaliri we alimliri bilen ariliship körgen herbir ademge ularning hetta Tewrattiki sözlerning we herplerning qanche we nechche ikenlikini éniq bilidighanliqimu ayan. Shunga éytalaymizki, muqeddes kibabning pütünlikide héchqandaq shek yoq hem kelgüsidimu özgermeydu; buninggha eng eqelliy bilim we bu kitabning dewrdin-dewrge qaldurulush jeriyanliri guwah bolalaydu.


Kitablarning köpiyip kétishi ularning heqiqet ikenlikige barawer emes; tekshürüp, izdinip, sélishturup körüng. Shundaq qilghanda pakitlargha érishisiz. Chünki arzu-hewesler we shexsiyetchilikni ashkarilap uni eyibleydighan, ademlerning rezil köngüllirini özgertidighan bu kitab – Xudaning sap, pak, dana xaraktérlirige hemme jehettin uyghun bolghan, medeniyetlik turmushqa ündeydighan, Xudani, shundaqla herqandaq bir insan oghlini, jümlidin düshmenlernimu söyüshke undeydighan, yamanliqni qayturushqa yol qoymaydighan we Adem'atining barliq perzentlirini qérindashlar dep qaraydighan bu kitab berheq barliq mewjudatlarning Yaratquchisi Perwerdigarning jahandiki barliq mexluqatlarning emel qilishi üchün bergen kitabidur.



3-qisim

Tarixiy ispat


Muqeddes Kitab (Injil, Zebur we Tewrat)ning dewrsizliki we heqiqetlikini ret qilghili bolmaydu. Pütün alemdiki herqandaq bir kitab uninggha oxshash toluq ispatlanghan emes. Tarix eng adil guwahchi hem eng ishenchlik ispat bolghachqa, muzakirilirimizde gumanni teltüküs yoqitip, heqiqetni roshen qilidighan töwendiki ispatni otturigha qoymaqchimen.


Éniqki, muqeddes kitab nurghunlighan bésharetlerni öz ichige alidu. Bu bésharetlerning köpinchisi alliburun emelge éship bolghan. Qalghanliri bolsa, waqti-sa'iti toshqanda emelge ashurulmay qalmaydu. Xuda muqeddes bendliri bolghan peyghemberler arqiliq nurghun weqelerning yüz béridighanliqini aldin'ala éytqan; mesilen, melum padishahlarning küchiyidighanliqini we bezilirining gumran bolidighanliqini, büyük sheherlerning halak bolidighanliqini we özining weyran bolushini oylap baqmighan ulugh we shereplik döletlerning yoqilidighanliqinimu aldin éytqanidi.


Buninggha mundaq bir misalni köreyli. Nahum peyghember Asuriyening paytexti bolghan Ninewening halak bolidighanliqini éniq aldin éytqan. Ninewe shehiri bolsa, eslide égizliki 30 métr, aylanmisi 95 kilométr kélidighan sépil bilen qorshalghan bolup, 60 métr égizliktiki 1500 munari bar ulugh bir sheher idi. Bu sheherning halak bolushi toghruluq bésharet xetmuxet emelge ashurulghan.


Yeshaya peyghember bilen Yeremiya peyghember, Qaldiye xelqlirining paytexti bolghan «Babil» yaki «Babilon»ning eng bayashat we eng gülliniwatqan dewride shu sheher we impériyesining weyran bolushini aldin éytqan. Yeshaya peyghemberning bésharetliridin 160 yil ötkendin kéyin, ashu ulugh sheher Babil peyghemberlerning déginidek weyran bolup ketti. Xérodot we Ksénofondin ibaret ikki grék tarixshunasining Babilning gumran bolush ehwali toghrisida yazghan bayanliri peyghemberlerning éytqanlirigha ajayib oxshishidu.


Muqeddes Kitabtiki nurghun bashqa bésharetler ichide Ezakiyal peyghemberning Tur shehiri toghrisidiki béshariti bar: («Ezakiyal» 26-bab)

«On birinchi yili, ayning birinchi künide shundaq boldiki, Perwerdigarning sözi manga kélip mundaq déyildi: —

«I Insan oghli, Turning Yérusalém toghruluq: «Wah! Yaxshi boldi! Ellerning derwazisi bolghuchi weyran boldi! U manga qarap qayrilip échildi; uning weyran qilinishi bilen özümni toyghuzimen!» dégini tüpeylidin, — shunga Reb Perwerdigar mundaq deydu: — Mana, i Tur, Men sanga qarshimen, déngiz dolqunlarni qozghighandek, köp ellerni sen bilen qarshilishqa qozghaymen; ular Turning sépillirini berbat qilip, uning munarlirini chéqip yoqitidu. Uning üstidiki topilirini qirip tashlap, uni taqir tash qilip qoyimen. U peqet déngiz otturisidiki torlar yéyilidighan jay bolidu; chünki Men shundaq söz qildim, deydu Reb Perwerdigar; u eller üchün olja bolup qalidu. Uning quruqluqta qalghan qizliri qilich bilen qirilidu; shuning bilen ular Méning Perwerdigar ikenlikimni tonup yétidu. 

— Chünki Reb Perwerdigar mundaq deydu: — 

Mana, Men Tur bilen qarshilishishqa Babil padishahi Néboqadnesar, yeni «padishahlarning padishahi»ni, atlar, jeng harwiliri bilen, atliq chewendazlar, qoshun we zor bir top ademler bilen shimal teripidin chiqirip épkélimen. U quruqluqta qalghan qizlirini qilich bilen soyidu, sanga muhasire poteylirini quridu, sépilgha chiqidighan dönglükni yasaydu, sanga qarap qalqanlirini kötüridu. U sépilliringgha bösküchi bazghanlarni qaritip tikleydu, qoral-paltiliri bilen munarliringni chéqip ghulitidu. Uning atlirining köplükidin ularning kötürgen chang-topisi séni qaplaydu; sépilliri bösülgen bir sheherge bösüp kirgendek u séning qowuqliringdin kirgende, sépilliring atliq eskerlerning, chaqlarning hem jeng harwilirning sadasi bilen tewrinip kétidu. Atlirining tuyaqliri bilen u barliq reste-kochiliringni cheyleydu; u puqraliringni qilich bilen qiridu, küchlül tüwrükliring yerge yiqilidu.

Ular bayliqliringni olja, mal-tawarliringni ghenimet qilidu; ular sépilliringni buzup ghulitip, heshemetlik öyliringni xarabe qilidu; ular séning tashliring, yaghach-limliring we topa-changliringni déngiz suliri ichige tashlaydu. Men naxshliringning sadasini tügitimen; chiltarliringning awazi qaytidin anglanmaydu. Men séni taqir tash qilimen; sen torlar yéyilidighan bir jay bolisen, xalas; sen qaytidin qurulmaysen; chünki Menki Perwerdigar shundaq dégenmen, deydu Reb Perwerdigar...

Men séni bashqilargha bir agahi-wehshet qilimen;

Sen qaytidin héch bolmaysen;

Ular séni izdeydu, biraq sen menggüge tépilmaysen»

— deydu Reb Perwerdigar».


Buningdin tarix biz üchün xatirligen töwendiki pakitlarni köreleymiz: –

Ezakiyal peyghember kitabidiki shu 26-bab, 8-ayettin, Néboqadnesar padishahning Tur dégen sheherni weyran qilidighanliqini oquymiz. Peyghember 3-ayette, köp döletlerning Tur shehirige qarshi turidighanliqini, 4-ayette, bu sheherning bir taqir tashqa aylinip qalidighanliqini, 5-ayette tashning üstige béliqchilarning torliri yéyilidighanliqini dep ötken. 12-ayette, sheher xarabilirining déngizgha tashliwétilidighanliqini, 14-ayette sheherning qayta qurulalmaydighanliqini we 21-ayette, uning mutleq ghayib bolidighanliqining békitilgenlikini aldin dégen.


Ezakiyalning bésharitidin üch yil kéyin, Babilning padishahi Tur shehirining öz shertlirini qobul qilip teslim bolushigha qeder, yeni 13 yil uni qorshap turdi. Axiri u sheherge bösüp kirgen, lékin sheher ahalisining déngizdin ötüp sheherdin yérim kilométr yiraqliqtiki bir aralgha qéchip ketkenlikini bayqighan. Babilning padishahi sheherni Ezakiyal 8-ayette aldin éytqinidek, yer bilen yeksan qilghanidi.

Kéyin büyük Iskender  (Aliksandir, gréklarning impératori) kélip, isyan kötürgen shu araldiki Tur shehirini muhasirige éliwaldi. Iskender kona sheherning xarabiliridin ishlitip, shu aralgha baridighan 60 métr kengliktiki bir yolni yasap chiqti. Buning bilen Ezakiyalning bésharitidiki 3-, 12-ayette déyilginidek, bu yernimu bésiwaldi. Kéyin 4-5 ayetlerde déyilginidek, sheher qayta bir taqir tashqa aylinip ketken.

Turning tarixi Iskenderning dehshetlik urush élip bérishi bilen ayaghlashqan emes. Kéyin, awwal Antigon (miladiyedin ilgiriki 314-yilda), andin Pitolimi Filadélfus (miladiyedin ilgiriki 285-247-yillarda) uning sodisining we déngiz üstidiki hakimiyitining üstünlikini bitchit qilghan. Axiri, miladiyedin kéyinki 1321-yili ereb jengchiliri uni ishghal qilip pütünley halak qilghan. Shu chaghda ereb sayahetchisi Ibn Batutaning sözliri bilen éytqanda, sheher «Bir temsil, ... pütünley bir xarabe» boldi. Bu ehwal bésharettiki 14-ayette del aldin éytilghan.

Ezakiyalning dewride Tur ulugh, güllengen bir sheher idi. Eyni chaghdiki bu küchlük sheherning bayliqliri we shan-shereplirini körgüchi kishilerge nisbeten Ezakiyal peyghemberning shu bésharetliri bek külkilik sézilgen bolsa kérek. Insan tepekkuri boyiche bolghanda, bu bésharetlerning emelge ashurulush mumkinchilikining nisbiti 750 milyonning biri bolatti. Halbuki, déyilgen bésharetlerning hemmisi, hetta inchike tepsilatlirighichimu emelge ashurulghan!


«Shunga Reb Perwerdigar mundaq deydu: — Mana, i Tur, Men sanga qarshimen, déngiz dolqunlarni qozghighandek, köp ellerni sen bilen qarshilishqa qozghaymen; ular Turning sépillirini berbat qilip, uning munarlirini chéqip yoqitidu. Uning üstidiki topilirini qirip tashlap, uni taqir tash qilip qoyimen»

(«Ez.», 26:3-4).




4-qisim

Arxé'ologiyilik ispat


Tarixning guwahchiliri bezide qarshiliqqa uchrisimu, lékin arxé'ologiyilik ispatqa qil sighmas.


Muqeddes Kitab qedimdin hazirghiche tenqid qilghuchilarning obyékti we xudasizlar bilen étiqadsizlarning hujum qilidighan nishani bolup kelgen. Chünki muqeddes kitab ashu kishilerning arzu-heweslirige, nadan közqarashlirigha we kishini halaketke bashlaydighan pelsepilirige qarshi turidighan kitabtur. Shuning bilen ulardin nurghunliri Pelestin, Babil, Asuriye we Misirdiki asar'etiqilerge köz tikip, imkaniyetning bariche wehiy bérilgen Muqeddes Kitablardin azraq bolsimu xataliq we yaki nuqsan tépiwélishni meqset qilghan. Ular muqeddes kitabni «Peqetla burmilanghan temsiller we en'enilerning arilashmisi» dégenni dunyagha ispatlimaqchi bolghan. Emma Xuda ularni niyetlirige yetküzmigen; ularning oqliri nishandin ézip ketken, ularning ümidliri yerde qaldurulghan. Chünki abide tashlar we tarixiy höjjetler butperesler teripidin yézilghan bolsimu, lékin bu asar'etiqilerde yézlighan guwahlar wehiy bérilgen Muqeddes Kitablargha mutleq maslashqan idi.


Bezi musulman qérindashlar Tewrat we Injil kitabliri Qur'an süriliridiki asasliq telimlerning tetüri bolghanliqini bayqighinida, «Bu kitablar xata, buzuwétilgen» dep shikayet qilishqan. Emma shikayetlirining obyéktip delil-ispatliri kem bolghan. Qedimiy arxé'ologiyilik guwahlar nurghun étiqadsiz izdengüchilerni muqeddes kitabqa ishendürgen. Shunga, men bu yerde ashundaq ishengüchilerning yardem tapqinidek, hazirqi izdiniwatqan qérindashlirimningmu yardem tépishini ümid qilip, yuqirida éytilghan asar'etiqiler heqqide anche-munche toxtilip ötmekchimen.


Étiqadsizlarning Muqeddes Kitablargha ishenmesliki we uninggha qaratqan esheddiy tenqidliri asasen ikki amildin kélip chiqqan, déyishke bolidu. Birinchi amil Babil impériyesi (miladiyedin ilgiriki 540-yil)din ilgiri Pelestinde «yéziq téxi shekillenmigen (xetler, herpler mewjut emes démekchi) yaki nahayiti az ishlitilgen» dégen uqumdur. Shuning bilen ular «Musa yaki bashqa peyghemberler xetni qandaq yazghan?» dep mazaq qilidu.


Ikkinchi amil bolsa, ular «Tewrat choqum qedimki Ottura Sherqtiki medeniyetning sewiyisini bekla ashuriwetken» dégenge ishinip ketken – chünki shu chaghdiki tarixshunaslar shu medeniyetning sewiyisi eslide bek töwen dégen közqarashta idi. Lékin yéqinqi mezgillerdiki Misir, Babil, Asuriyening ilghar medeniyetlirige guwahchi bolghan nurghun yadikarliqlar Muqeddes Kitabtiki bayanlarning toghra ikenlikini körsetken. Ularning medeniyet yadikarliqliri we yilnamiliri arqiliq, Asuriyening padishahliri Sennaxérib, Tiglaf Pileser we Babil padishahi Néboqadnesar qatarliqlarning yürgüzgen urushliri we ularning padishahliqining qandaq ikenlikini igeliyeleymiz. Biz hazir Yeshaya peyghember, Yeremiya peyghember, hetta Musa peyghemberning yazma kitabliri we mektupliride ishlitilgen xetlerning shekilliri we uslublirini öz közimiz bilen köreleymiz. Démek, «Qedimki abide tashlar gep qilmaqta». Bu abide tashlar Xudaning yazghuchilarni ilhamlandurushi we ulargha wehiy chüshürüshi bilen Muqeddes Kitablar wujudqa kelgen, démekte. Bu asar'etiqiler bizge hetta miladiyedin ilgiriki 2234-yildin tartip, ularning yézish usulliri mukemmelleshtürülgen dep ispat béridu. Démek, ularning «xet yézish» sewiyisi Ezakiyal, Musa we Ibrahimning dewrliridin ilgirila bizning bügünki sewiyimizge yéqinlashqan.


Emdi men Tewratta teswirlengen, qedimki asar'etiqiler yéqinda heqiqetligen muhim weqe we ishlarni tilgha almaqchimen.


Engliye Muzéyida körgezme qilinghan Asuriyediki eyni tash taxtilar Tewrattiki «Yaritilish» qismidiki dunyaning yaritilishi toghrisida dégenlerni ajayib toghra ispatlighan. Sehipe cheklimige uchrimighan bolsa men bu yerde ashu taxtilarda yézilghanlarni oqurmen üchün terjime qilghan bolattim. Bu bayanlarda, gerche riwayet iznaliri bar bolsimu, lékin heqiqiy ehwal éniq bayan qilinghan. «Deslepte ikkila insan yaritilghanidi, ular «aliyjanap yüzlük Reb» teripidin yaritilghan» dégen xatire tash, eslide yer yüzide peqet birla jüp er-ayalning barliqigha guwahliq qilidu. Shu muzéyda yene Babildin élip kélinigen tüwrükte bir süret bar. Sürette, Adem'ata we Hawa'animiz ikkisining otturisida bir derex we Hawa'animizning keynide bir yilan turatti. Bu süret Tewrattiki «Yaritilish» qismining ademning qandaq qilip gunah sadir qilghanliqi toghrisidiki bayanigha guwahliq béridu.


Burunlarda, étiqadsiz alimlar muqeddes kitabning «Nuh peyghember waqtidiki chong topan» toghrisidiki bayanini peqetla «epsane», «konilarning riwayetliridin biri», «Tepsiliy tekshürüsh élip bérilsa, uning bir oydurma ikenliki choqum pash qilinidu» dep qaraytti. Emma arxé'ologlarning uzun tekshürüshliridin kéyinki bayqashliri, özlirining eslide xatalashanliqini iqrar qilishqa we ilgirki sözlirini yanduruwélishqa mejburlighan. Topanning pakit ikenlikini étirap qilghan. Mushu étiqadsiz alimlar ichide gé'ologlar gewdilik misal idi. Chünki Asuriyediki qézilmilar arisida, Engliye Muzéyida hazir saqliniwatqan bezi abide taxtilar bar. Abide tashlarda, chong bir kémining qandaq yasalghanliqi, ademler we herxil haywanlarning topandin qandaq saqlanghanliqi, qattiq yamghurning qandaq qilip nurghun adem we haywanlar yashawatqan pütün yer yüzini bésiwélip topangha aylanghanliqi hemde barliq jan-janiwarlarning qandaq halak bolghanliqi we bashqa tepsilatlar bayan qilinghan.


Herqaysi qit'elerdiki taghlarda, chongqur jilghilarda, déngiz tash qatmiliri (tashqa aylandurulghan déngiz haywanliri) bayqalmaqta. Ulardin bezilirini peqet melum déngizlardinla tapqili bolidu. Béliq hem déngiz ösümlüklirining qalduqliri bizge tash qatma sheklide tagh qatlamlirida uchraydu. Ularning köp qismi herqaysi muzéylarda saqliniwatidu. Eger ularni tekshürüp körüshke qiziqsingiz, muzéylargha barsingiz bolidu. Bularning hemmisi muqeddes kitabning chong topan toghruluq yazghan bayanining toghra ikenlikini ispatlaydu. Undaq topan bolmighan bolsa, bu qulule we béliqqa oxshash déngizda yashaydighan haywanlarning qalduqliri qandaqmu özliri yashiyalmaydighan bundaq xilwet we égiz taghlargha kélip qalghan bolsun?


Sémit isimlik melum bir alim Nineweh shehirining xarabiliridin bir taxtini bayqighan. Hazir bu taxta Engliye Chong Muzéyida saqlanmaqta. Uningda Tewrattiki xatirilerni ispatlaydighan nurghun yerler bar. Uningda mesilen Tewrattiki «yaritilish» qismi (11-babida), «Babil» (yaki «Babilon») munarining qurulushi we shu qurulush sewebidin insanlarning eslide alaqlishiwatqan birla tili nurghun tillargha ayriwétilingenge oxshash ishlar xatirlengen. Kona Asuriyening xarabiliridin tépilghan yene bir taxtida, muqeddes kitabta yézilghinidek («Yar.» 19:24) Sodom we Gomorra dégen sheherlerning ot we güngürt bilen halak qilinghanliqi xatirlengen.


Yene bir qéziwélinghan taxtida «Yaritilish»ning 14-babida toxtalghan «Élam padishahi Kédorlayomer» we uning ittipaqdashlirining Pelestinge hujum qilghanliqi xatirilengen.


Ötken dewrlerdiki grék tarixshunasliridin «Plutarx» we «Xirodit» Musa peyghemberning Tewrattiki xatirileshlirini mazaq qilip: «Musaning déginidek, Misirda öz waqtida sharab dégen nerse bolghan emes – bu choqum yalghanchiliq» déyishken. Lékin ularning xata, Musaning toghra ikenliki hazir hemme ademge ayan. Qedimki Misirning birnechche qebriliridin sharab ishlep chiqirilish, yeni üzüm tallirini perwish qilishtin üzüm shirnisini idishqa quyup saqlashqiche bolghan pütün jeryanni süretligen tam resimliri bayqalghan. Yene birnechche «erb» (sharab) dégen xet yézilghan botulkilar tépilghan. Shu xarabilardin yene, hezriti Yüsüp waqtidiki acharchiliq toghruluq ispatlarmu hem tépilghan.


Misirdiki abide tashlar shu zamandiki Misir impératori «Ulugh Ramsés» Firewn, Fitom we Ramsés dégen ikki sheherni qurushta musapir qullarni ishletkenlikini bayan qilghan. Bular Tewrattiki «Misirdin chiqish» qismining 11-babida déyilgenlirige ispat bolalaydu. Arxé'ologlar yene kona sheher Tébéstiki bir qebristandin Isra'il xelqlirining qul qilinishi we döletlik qurulushlarda hashargha tutulghanliqi bayan qilinghan pütüklernimu qézip tapqan.


Mushu misallargha oxshash, Tewrat, Zebur we Injillarda teswirlengen ish-weqeler we minglighan kichik tepsilatlarni biwasite yaki wasitiliq halda ispatlaydighan nurghunlighan qazma asar'etiqiler, pütükler, tam resimler we xatire tashlar bar.


Bulardin bashqa yene Muqeddes Kitablarning nurghun qedimki köchürülme nusxilirimu bu kitablarning toghra ikenliki we özgertilmigenlikige ispat béridu. Bu matériyallarni Yawropadiki eng aliy kütüpxanilar we muzéylarda körgili bolidu. Ular kona Yunan (grék) tili we bashqa tillardiki yéziqta, tére we qeghezlerge yézilghan. Ularning beziliri pütün Tewrat, Zebur we Injilni, beziliri bolsa peqet muqeddes kitabning melum qismlirini öz ichige alghan. Töwende ulardin beziliri körsitilidu: –


1. Siz Rimdiki Watikan ordisidin «Kodéks Watikanus» (Watikan nusxa) dégen köchürülmini köreleysiz. Bu bolsa hijradin texminen 250 yil ilgiri köchürülgen.


2. «Kodéks Sini'atikus» (Sinay nusxa). Bu Misirdiki Sinay téghidin tépilghan. Hazir Londondiki «Engliye Chong Muzéyi»da, Injil, Zebur we Tewrattin terkib tapqan. Bu, hijradin texminen 200 yil ilgiri köchürülgen.


3. «Kodéks Aléksandrinus» (Misirdiki kona sheher Aléksandriyede tépilghan). Bu nusxa Londondiki «Engliye Chong Muzéyi»ning «Hezine öyi»de körgezmige qoyulghan. Umu hijradin texminen 200 yil ilgiri yézilghan, Tewrat we Injilni öz ichige alidu.


4. «Kodéks Efra'imus» (Efra'im nusxa) bu hazir Parizhda, hijradin texminen 150 yil ilgiri yézilghan. U Injilni öz ichige alidu.


5. Yéqinda Pelestinde «Injil» «Luqa»din bir qismi tépildi. Bu az dégende hijradin 590 yil ilgiri yézilghanidi.


6. Bizning Turpanimizdiki Astanigha yéqin bir jaydin kona uyghur tilidiki terjimiler tépilghan. Ular belkim hijradin 70-100 yil ilgiri terjime qilinghan. Shu chaghda uyghurlarda xéli nurghun Xristi'an muxlisliri bar idi.


1948-yili bir ehmiyetlik tarixiy weqe yüz bergen. Ta'amirah qebilisidin bolghan Muhemmed Al-dib Badawi «Ölük Déngiz» boyida qoy béqiwatqaniken. Birdinla uning bir qoyi tagh baghrigha qarap yamishishqa bashlaptu. U qoyini yandurup kélish üchün bir tal tashni qoy terepke qaritip étiptu. Shuning bilen bir sapal nersining chéqilghan awazi angliniptu. U yene bir tal tashni atqaniken, héliqi awaz yene angliniptu, u awaz chiqqan terepke qarap méngiptu, u shu yerde bir öngkürning barliqini bayqaptu. U «Choqum bir göherni taptim!» dep oylap öngkürge kiridighan bek tar bir töshüktin éhtiyatchanliq bilen kiriptu. Öngkür ichidikisi derweqe göher iken lékin bu göher uning özi we qebilisi üchünla emes, belki pütün dunya üchün tépilghan göher hésablinidu.


U bayqighan nersiler emeliyette bir yürüsh Tewrat-Zeburning yögime kitabliri bolup chiqti. Ularning arisida Yeshaya peyghemberning bir pütün kitabi bar idi; bu kitab eslide Eysa Mesihning tughulushidin (miladiyedin) 700 yil ilgiri yézilghan. Bu kitablarning hemmisi muqeddes kitabning toghra köchürülgenliki, héch özgermigenlikige nahayiti éniq guwahchi bolghan. Chünki uning mezmuni hazirqi ishlitiliwatqan köchürülme nusxilargha oxshash. Shuning bilen «kitab özgertiwétilgen» dégen shikayetke pütünley reddiye bérilgen, bu saxta shikayetlernimu pash qilghan. Bu yögime kitablar hazir «Kumran» yaki «Ölük Déngiz yögime kitabliri» dep atalmaqta.


Shübhisizki, Xuda muqeddes kitabning köchürülüshi we dewrdin-dewrge qaldurush jeryanlirida Mesih muxlisliri jama'etlirige izchil halda yéteklichilik qilip kelgen. Jama'etning özi qimmetlik «kitab ambiri» bolup kelgen, bu pakitqa emeliy we küchlük ispat bardur. Shunga, Eysa Mesih muxlisliri jama'itini, Xudaning sirlirini saqlashtiki xezine dégili bolidu.


Yuqiriqi nusxilardin sirt, muxlislarning qolida yene nurghunlighan bashqa nusxilarmu bar, beziliri Islam dinidin ilgiri yézilghan, beziliri uning bilen zamandash bolghan. Bu babni qisqiraq yézish üchün bu yerde birmubir yézip olturmiduq. Xristi'an we Yehudiylar ishlitiwatqan, 2000din artuq tilgha terjime qilinghan hazirqi nusxilarni bu qedimki nusxilar bilen sélishtursaq, ulardiki oxshashliq kishini heyran qalduridu. Ular herqandaq bir ademning özlirini tekshürüp körüshi üchün hazir turmaqta!





2-muzakire

Tewrat we Injilni Qur'an inawetsiz qiliwetkenmu?


«Tewrat we Injil özgertilmigen we yaki burmilanmighan» dégen ispat aldida, hemmige dana bir Xuda teripidin bizge yétekchi we yoruqluq bolsun dep chüshürülgen bu kitablarni hemme adem étirap qilmay qalmaydu. Emma bezi ademler étirap qilghandin kéyinmu muzakiridiki yönülüshlirini derhal özgertip: – «Injil we Tewratning ornini Qur'an igilep, ularni inawetsiz qilghan» déyishiwalidu. Emma bu héchqandaq asasi yoq bir töhmet hésablinidu. Chünki Qur'anda bundaq déyilmigen. Eksiche Qur'anda Qur'anning özi «Injil we Tewratni testiqlighuchi hem qoghdighuchi bolsun dep chüshürülgen»liki hemme ademge besh qoldek ayan bolghan ereb tili bilen yézilghan. Buni töwendiki ayetlerdin körüwalalaysiz: –


«Men nazil qilghan Tewratni testiq qilghuchi Qur'angha iman keltürünglar» (Süre «Beqere», 41-ayet)


«...ulargha (Yehudiylargha) Alla teripidin ulardiki kitab (Tewrat)ni testiqlaydighan kitab (Qur'an) nazil bolghan... » (Süre «Beqere», 89-ayet)


«Qur'an... ularning qolidiki kitabni (yeni Tewratni) testiq qilghuchidur» (Süre «Beqere», 91-ayet)


«...silerdiki nersilerni (yeni kitab we hékmetni) étirap qilghuchi peyghember (yeni Muhemmed eleyihissalam) kelse uninggha ...iman éytishinglar kérek...» (Süre «Al-Imran», 81-ayet)


«(I Muhemmed!) Özidin ilgiriki kitablarni testiq qilghuchi heq kitabni (yeni Qur'anni)  (alla) sanga nazil qildi. Ilgiri, kishilerge yol körsetküchi qilip Tewrat bilen Injilni nazil qilghanidi» (Süre «Al-imran», 3-ayet)


«I kitab bérilgenler! (yeni Yehudiylar) ... özünglardiki kitabni (yeni Tewratni) testiq qilidighan, biz nazil qilghan kitabqa (yeni Qur'angha) iman keltürünglar» (Süre «Nisa», 47-ayet)


«Bu Qur'anni birawning Allagha iptira qilishi eqlige sighmaydu... Lékin Qur'an ilgiri kelgen (Tewrat, Injil qatarliq samawiy) kitablarni testiq qilghuchidur...» (Süre «Yunus», 38-ayet)


«Ularning «yeni beni Isra'il peyghemberlirining» arqisidin özidin ilgiri nazil qilinghan Tewratni «yeni uning Alla teripidin nazil qilinghanliqini» étirap qilghuchi Eysa ibn-Meryemni ewettuq, uninggha hidayet bilen nurni öz ichige alghan Injilni ata qilduq, «Injil» özidin ilgiri nazil qilinghan Tewratni étirap qilghuchidur «yeni uninggha muwapiqtur», teqwadarlargha hidayet we pend-nesihettur. Ehli Injillar (yeni Nasaralar) Alla Injilda nazil qilghan ehkamlar boyiche höküm qilsun, Alla nazil qilghan ayetler boyiche höküm qilmighanlar pasiqlardur» (Süre «Ma'ide» 47-46-ayet)

(«Nasaralar» mushu yerde déyelgen «xristi'anlar, Mesihiylerni körsitidu)


«(I Muhemmed!) biz sanga özidin ilgiriki (samiwiy) kitablarni étirap qilghuchi we ulargha shahit bolghuchi (yaki, qoghdighuchi) heq kitabni (yeni Qur'anni) nazil qilduq» (Süre «Ma'ide» 48-ayet)


«(I Muhemmed!) éytqinki, «I ehli-kitab! (yeni Yehudiylar we Nasaralar) siler Tewratqa, Injilgha we silerge Perwerdigaringlardin nazil qilinghan kitabqa (yeni Qur'angha) toluq emel qilmighuche, siler étibargha alghudek dinda bolghan bolmaysiler»  (Süre «Ma'ide», 68-ayet)


Eqli bar adem, asasi yoq gepni qilmaydu. Biraq bezi qérindashlirimiz bu ishta oylimay gep qilip salidu. Birsi ulardin «sizde heqiqet bolsa, ispat keltürüng» dep telep qilsa, ular peqet «kéyinkisi baldurqisining ornini basidu» dep jawab béridu. Bashqiche qilip éytqanda: «Qur'an Tewrat we Injildin kéyinrek kelgenliki üchünla, ularni inawetsiz qilghan». Yene beziler: – «Qur'an bolsa Tewrat bilen Injilni öz ichige alidu, shunga bizge Tewrat bilen Injilning kériki yoq» dep qaraydu. Emma Qur'anning özi yuqiriqi sözlerni qilghaniken, undaqta men oqurmenlerning eqlige bolghan hörmitim yüzisidin, ashundaq tayini yoq «Ispatlar»gha reddiye bérish bilen nurghun waqitni israp qilishning hajiti yoq, dep oylaymen. Chünki aldinqi on ayet we shu ayetlerge oxshash nurghunlighan ayetlerde, Qur'anning Tewrat we Injilning toghra ikenlikini testiqlighuchi, ularni qoghdighuchi we tekitligüchi süpitide chüshürülgenliki ochuq éytilghan. Qur'anda uning özining Injil we Tewratning emr-prinsiplirini inawetsiz qilish üchün chüshürülgenliki héchqachan éytilmighan. Emeliyette bolsa, uning eksiche bolghan. Chünki Qur'an «Injil bilen Tewratni testiqlighuchi» bolghaniken, u Yehudiylar we xristi'anlargha: «I ehli-kitab! (yeni Yehudiylar we nasaralar) siler Tewratqa, Injilgha we silerge Perwerdigaringlardin nazil qilinghan kitabqa (yeni Qur'angha) toluq emel qilmighuche, siler étibargha alghudek dinda bolghan bolmaysiler» we «ehli Injillar (yeni nasaralar) Alla Injilda nazil qilghan ehkamlar boyiche höküm qilsun, Alla nazil qilghan ayetler boyiche höküm qilmighanlar pasiqlardur» – dégenni ochuq dewet qilghan.


«Inawetsiz qilish» («nasiq qilish») dégen uqum toghra bolghan bolsa, Muhemmedning Yehudiylar we xristi'anlargha Tewrat we Injilning emr-permanlirini emel qilishqa nesihet qilghanliqini körmigen bolattuq. Yene kélip, musulmanlardin Injil bilen Tewratqa iman keltürüshini telep qilghanliqinimu körmigen bolattuq. Qur'an «Tewrat we Injil»ni öz ichige alghanliqini héchqachan bayan qilmighan – eger alghan bolsa, musulmanlar ularni kériki yoq dése bolatti. Emeliyette Süre «Shu'era», 192-196-ayette, Qur'an buning eksini bayan qilghan: «Heqiqeten Qur'an ilgiriki (peyghemberlerning) kitablirida tilgha élinghan». Emeliyette bu yerde «tilgha élinghan» dégen sözni sözmusöz terjime qilsaq, «Ichide bar», Qur'an boyiche étqanda, «Injil we Tewrat Qur'anni öz ichige alidu» dégen mene chiqidu.


Qur'an, Tewrat we Injilni testiqlimighanmu deyluq (gerche bu gep mewjut bolup baqmighan bolsimu), bundaq bir bayandin, Qur'an Injil we Tewratni inawetsiz qiliwetken hem ularni biz üchün hajetsiz qiliwetken dégen xulasini chiqarghili yenila bolmaydu. Chünki Qur'an undaq qilmighan, eksiche u Tewrat we Injilni özining sözlirining asasi qilishqa intilgen we özini Tewrat we Injil bilen teng bir orungha qoyghanidi. Qur'an éyttiki: ««Eger (u ikki kitab séhirdur dégen sözünglarda) rastchil bolidighan bolsanglar, u ikki kitabqa qarighanda, Alla teripidin nazil bolghan téximu toghra bir kitab keltürüp béqinglar, men uninggha egishey»» (Süre «Qeses», 49-ayet)


Derweqe, Muhemmed mushu yerde Tewrat we Injilning toghra ikenlikige hem Qur'an bilen teng orunda turidighanliqigha guwahliq béridu.


Qur'an ereblerni Muqeddes Kitabning xewirining rastliqigha we ularning bu kitabqa mohtaj ikenlikige ishendürüshke köp qétim intilgen. Mushu yol bilen u Tewrat we Injilning yat bir qowmgha, yat bir tilda chüshürülgenliki toghrisida toxtilip, mundaq dégenidi: – «Ilgiri, kishilerge (insanlargha) yol körsetküchi qilip Tewrat bilen Injilni nazil qilghanidi. Heq bilen batilni ayrighuchi kitabni (yeni barliq samawi kitablarni) nazil qildi...

 («Al-Imran», 3-ayet).


Erebler bu tillarni chüshenmigendin kéyin, ular Xuda bizge öz ereb tilimizda yeni «éniq erebchide» (Tewrat we Injilgha oxshash teriqide) Qur'anni chüshürgen deydu: «Qur'andin ilgiri Musaning kitabi (yeni Tewrat) ehli jahangha péshwa we rehmet idi. Bu ereb tilidiki kitabtur, (ilgiriki kitablarni) testiq qilghuchidur...» (Süre «Ehqaf», 12-ayet)





3-muzakire

Insan balisi gunahkardur, hetta peyghemberlermu!


Xuda eslide ademni sap, pak yaratqan, Xuda Érem baghchisida adem üchün bir bextlik makan teyyarlighan. Bu makandiki héchqandaq bir nerse insanning Xudagha ibadet qilishini özige mehliya qilalmaytti. Emma künlerning biride u yéyish men'i qilinghan méwini yep Rebbining emrige ita'etsizlik qilghan. Shuning bilen u hemme nersidin mehrum qilinghan. Shu ishta Adem'ata özining ewladlirigha wekillik qilatti; u Xudagha asiyliq qilip Xuda bilen tüzgen ehdini buzup tashlighachqa, shu waqittin tartip ta bügünge qeder uning ewladliri uning wekil bolghinigha bek pushayman qilip kelmekte. Adem'atimiz azdurushqa uchrap gunahqa téyilip yiqilghan. Biz Adem'atimizning baliliri bolghanliqimiz üchün uning ajizliqigha warisliq qilip qalduq; irsiyet qanuniyetliri boyiche, biz uning gunahgha bolghan mayilliqi bilen tughulduq. Emma lékin Adem'atimizning gunahi üchün jazagha tartilmaymiz; Xudaning Adem'atimizning qilghan shu gunahidin narazi ikenlikini bilip turup, bizmu oxshashla ita'etsizilik qilghanliqimizdin özimizning gunahimiz üchün jazalinimiz. Ölima Tarmathi we bashqilar mundaq dégen: – «Adem'ata téyilip yiqilghan, shuning bilen uning perzentlirimu téyilip yiqildi; Adem'ata Xudaning sözini untup shu derextin méwe yégen, shuning bilen uning perzentlirimu Xudaning sözini untughan; Adem'ata téyilip gunah qilghan, shunga uning perzentlirimu gunah qilghan».


Bu höküm adil we toghridur. Qisqisi, musulman ölimalar arisida: «Adem'atining öz ewladlirigha bolghan wekillikini inkar qilishqa bolmaydu» deydighanlar az emes. Sheyx Muh'iyi Ed-din ibn El-Erebi bu téma toghruluq özining kitabi, 305-babta pütülgen.


Xuda Özi Adem'atimizni pak halette yaratqaniken, u Xudaning buyruqigha xilapliq qilghan yerde, uning ewladliri – insan balisi bolghan bizlerge yene néme dégülük? Insan balisi gunah sadir qilip, Xudaning shan-sheripige yételmey, shan-sheripidin we rehimidin mehrum bolghanliqi hemmige éniq.


Hem tarix hem kechürmishlirimiz bizge shuni ögitiduki, ademning qelbi rezil kélidu. Özimizning qelbimiz bizge mundaq deydu: «Neps dégen nerse heqiqeten yaman ishlargha köp buyruydu» (Süre «Yüsüf», 53-ayet). Yaratquchi Xudaning hay bérishi tesir qilmisa, adem öz nepsini qana'etlendüridighan yol tapsila, shu yolda mangidu. Gunah we rezillik men'i qilinghanliqini bilip turup, wijdanimizgha xilapliq qilip, buzuq tebi'itimizge boysunup, men'i qilinghan ishlarni qiliwérimiz. Haraqkesh öz xumarining salametlikige, tirikchilikige, a'ilidikilirige we étiqadigha qandaq ziyan yetküzidighanliqini bilsimu, yenila haraq ichiwéridighanliqini bayqighansiz? Uning ichidiki kontrol qilghili bolmaydighan küchler, uni rezillikke ittermekte; pahishiwaz, oghri, qimarwaz, töhmetxor, hesetxor, aldamchi we térikkek kishilermu ene shu haraqkeshke oxshashdur.


Shexsiy kechürmishlirimiz bizgimu ichimizde gheyriy yaman hissiyat we mayilliqning mewjutluqini ögitip kelmekte. Bular insan tebi'itining chirishning netijisidur. Ular wijdanlirimiz bilen küresh qilidu, yaxshi niyitimizgimu qarshiliq körsitidu. Biz mushuningdin özimizning Yaratquchimiz Xudaning iradisige xilapliq ishlarni qilidighanliqimizni, yaman, rezil arzu-heweslerge esir bolup qalghanliqimizni tonuwalalaymiz.


Biz héchqandaq qusuri, eyibi yoq ademni uchritip baqmighan. Mesih Eysadin bashqa, héchqandaq bir insan özini mutleq pak, gunahsiz dep éytmighan we éytalmaydu. Axirida biz mushu toghrisida yene toxtilimiz.


Munu ayet herbir ademning chirikliship ketkenlikini körsitip: – «Neps dégen nerse heqiqeten yaman ishlargha köp buyruydu» – deydu (Süre «Yüsüf», 53-ayet). Al-Razi ölima bu ayet toghrisida mundaq söz qilghan: «Ademning jéni özini yaman ishlargha buyruydu yaki küshkürtidu; bashqiche éytqanda, insanning jéni özini yamanliqqa mayil qilidu, asiyliq qilishqa ündeydu we keyp-sapagha teshna bolidu. Hazirqi maddiy dunyaning tartish küchi üstün bolghachqa, yuqiri dunyagha kötürülüsh teshnaliqi kemchil bolidu, shu ayette bizni «yaman ishlargha buyrughan» dep höküm qilinghan».


Bu ayetning erebche menisi esli:  (Al-Razining yuqiriqi dégini boyiche) «Ademning jéni heqiqeten yaman ishlargha qutritidu» – bu ayet herbir insanning jénigha mustesnasiz qaritilidu. Shunga dégili boliduki, herbir jan igisi yamanliqqa mayil. Erebche shu ayettiki «la-ammara» (eynen terjime qilinghan) «lam» dégen sözning kücheytilgen shekli bolup, bu söz ishning jezmenlikini, mutleqliqini tekitleydu. Démek, bu yerde herbir ademning gunahliq tebi'iti bar, dégen xulasige kelsek bolidu.

Herbir ademning gunah sadir qilghanliqigha töwendiki ayetmu ispat bolidu: –


«Andin biz dozax azabigha eng layiq bolghanlarni elwette obdan bilimiz. Silerning ichinglardin dozaxqa barmaydighan birer kishimu qalmaydu, bu Perwerdigaringning özgermes hökümidur. Andin teqwadarlarni (jehennemdin) qutquzimiz, zalimlarni jehennemde tizlinip olturghan halda qoyimiz» (Süre «Meryem», 72-70 ayet)


Al-Razi ölima bu ayet toghrisida: «Her ademning otqa chüshidighanliqi békitilmigen bolsa, «Andin teqwadarlarni (jehennemdin) qutquzimiz» dégili bolmaytti» dégen. Bashqa hedislerdimu oxshash déyilgenler bar. Ölima Jaberdin shu ayet toghruluq sorighanda, u: «Peyghembirimiz (Muhemmed): ««Al-woro'od» (chüshüsh) dégen sözning menisi, dozaxqa kirishni körsitidu, herbir adem mustesnasiz dozaxqa kirip köydürülidu» déginini öz quliqim bilen anglighanidim» – dédi.


Ölima Jalal-Ad-Din: – «Wariduha» dégen söz («uninggha chüshüdighan») «dozaxqa kiridighan we uningda köydürülidighan» dégen menisi bilen sherhleydu. Al-Razi yene shu tebirni testiqlap: –

 «Tarazisi éghir kelgen (yene yaxshiliqliri yamanliqlirini bésip chüshken) ademge kelsek... u jennette bolidu» (Süre «Qari'e», 5-ayet)ni chüshendürginide: «Gerche shundaq bolghan bolsimu, étiqad qilghuchining gunahliri kechürüm qilinidu» – dédi.


Bu ayetler we tebirler herbir ademning gunah ötküzgenlikini we bezi ademlerning waqitliq jazagha tartilidighanliqini, yene bezilerning otta menggü köydürülidighanliqini ispatlidi emesmu? Her bir ademning gunah sadir qilghanliqigha yene mundaq bir ayet ispattur: –


«Kimki méhriban Allani yad étishtin (yeni Qur'andin) yüz örüydiken, biz uninggha Sheytanni musellat qilimiz (Sheytan uni weswese qilidu), Sheytan uninggha hemishe hemrah bolidu» (Süre «Zuxruf», 35-ayet).


Emeliyette insan balisi herwaqit herda'im «Allani yad étip turush» derijisige kötürülmigechke, Sheytanning hemishe weswese qilishi heyran qalarliq ish emes. Birsi Muhemmedtin: «Qaysi ghazat (muqeddes urush) eng ela» dep sorighanda, u jawaben: «Arzu-hewesliringiz bilen qilghan ghazat» deptu. Bu urush yene «eng dehshetlik küresh» depmu atalghan. Yene mundaq dégen gepmu bar: «Eng esheddiy düshmining özüng bolisen, u ichingdidur». Buningdin tebi'itimizning chirikliship ketkenlikini, qelbimizde rezillikning pistirmisi barliqini we chong-kichik ishlarda bizning némige mayil bolghanliqimizni körüwalghili bolidu.


Gepning méghizigha kelsek, insan balisi buzulup ketken éghir gunahkar, Xudaning shapa'iti hem rehim-shepqiti bolmighan bolsa, birmu adem gunahtin qutquzulmayytti, heqqaniy bolalmaytti.


Shuning bilen biz inkar qilghusiz ispatlar arqiliq, herbir ademni gunah sadir qilghan, dégen xulasige kelduq. Shunga herbir adem, Eysa Mesihning özliri üchün qilghan, gunahlarni yuyudighan birdinbir qurbanliqigha mohtaj bolmaqta. Bir kishi Xudaning bu eng chong iltipatini qobul qilmighan bolsa, Xudaning adaletlikige qana'et tépishi üchün dozaxqa ewitilishi kérek. Biz 4-muzakiride «gunahdin kechürüm qilinish» toghrisidiki ishlarni tepsiliy sözleymiz. Öz tebi'itimizge kelsek, bizde Adem'atidin miras qalghan ajizliq we gunahqa bolghan mayilliq bolghachqa, qelbimiz paklinish üchün Muqeddes Rohqa, yeni Xudaning Rohighimu mohtajdur. Peqet Muqeddes Rohla gunahqa bolghan mayilliqni qedemmuqedem yoqitalaydu we ézitqu oylarni, yaman gherezlerni özgertish xizmitini qilalaydu. Muqeddes Kitab buni «yéngi tughulush», yaki «ikkinchi qétim tughulush» dep ataydu. Bu toghruluqmu biz kéyin yene tepsiliy halda sözleymiz.


Mesihiy muxlislar muqeddes kitabta déyilginidek herbir insanning gunah ötküzgenlikige, chiriklikning barliq insanni bulghiwetkenlikige ishinidu. Peyghemberlermu insan balisi bolghachqa gunahkardur. Shundaqtimu, xristi'anlar Xudaning insanni agahlandurush we Özining gep-sözlirini we bésharetlirini yetküzüsh üchün peyghemberlerni tallighanliqigha ishinidu, shuningdek ularning rosulluq (elchilik) wezipisini ötiginide yetküzgen geplirining (meyli éghizche yaki yazmiche bolsun) xataliqtin saqlanghanliqigha ishinidu. Shunga Xuda Özining Muqeddes Rohi bilen ularning intilishlirige yétekchilik qilghan, ularning kishilerge Özini tonushturushigha ilhamlandurup wehiy bérip, ularni shu waqitning özide Uning démekchi bolghan gep-sözlirini untup qélish hem ézip qélishtin saqlighan. Emma ular (peyghemberler we rosullar) öz heriketliride we addiy turmushlirida gunahtin saqlanghan emes. Bu ish ulardimu barliq insanlarning mahiyitining tüp irsiy ajizliqi, gunahqa mayilliq bolghanliqigha ispatni körsitidu. Shuningdin gunahsizliq we mukemmellik peqetla Hemmige Qadir ulugh Xudagha mensup, dégen pakit éniqlashturulidu.


Uningdin sirt, gunah qanchilik «chong» yaki «kichik» bolushidin qet'iynezer, u Xudaning jazalishigha, dozax otida köyüshke tégishlik. Shunga, gerche qatilliq oghriliqtin yaki qarghashtin perqliq bolsimu, ularning hemmisi Xudaning jazalishigha oxshashla muwapiq. Chünki ularning hemmisi asiyliq hem ita'etsizliktin kélip chiqqan. Bu pakit Tewrat we Injilning nurghun ayetliride jakarlanghan, mesilen: –

«Hemme adem yoldin chetnidi,

Ularning barliqi erzimes bolup chiqti.

Méhribanliq qilghuchi yoq, hetta birimu yoqtur».

(Injil, «Rimliqlargha», 3-bab, 12-ayet)


«Barliq insanlar gunah sadir qilip, Xudaning shan-sheripige yételmey, uningdin mehrum boldi»

(Injil, «Rimliqlargha», 3-bab, 23-ayet)

Hedislermu buni testiqlap, mundaq dégen: –

««Bir adem bashqa birining heqqini ong qoli bilen tartiwalsa, Xuda uni jennettin mehrum qilip, uni otta köydürüshi kérek» (Muhemmed dégen sözler)... Birsi uningdin: «I Allaning peyghembiri, hetta kichikkine ish bolsimu shundaq bolamdu?» – dep soridi. U jawaben: «Hetta birer tal «arak» (shaxche) sewebidin bolghan bolsimu» – dédi».


Biz emdi peyghemberlerning ötküzgen gunahlirigha kéleyli. Musulmanlar peyghemberlerning gunahsiz ikenliki toghrisida herxil pikirlerde bolghan. Beziler ularni mutleq gunahsiz, beziler ularni baliliqida gunah ötküzüp, chong bolghanda gunahsiz bolghan, dégen. Yene beziliri ularni kishilerge nesihet qilghinidila gunahsiz bolghan, ularda bashqa waqitlarda we bashqa jehetlerde gunah ötküzüsh mumkinchilikining barliqini étirap qilghan. Axiridiki bu közqarash rehmetlik Sheyx Muhemmed Adoning idi. Halbuki, Qur'anda bolsa, peyghemberlerning köpinchisining özlirining étirap qilishi boyiche éytqanda, ular ushshaq-chüshshek sewenliklerni emes, belki éghir ita'etsizliklerni qilghanliqi éniq déyilgen. Buni siz töwendiki abzaslardin köreleysiz.


Musulman ölimalar gunahlarni «ushshaq-chüshshek» we «éghir» dep ikki xilgha bölgen: «Xuda ushshaq-chüshshek gunahlarni kechüridu, lékin éghir gunahlarni kechürmeydu» dégendek. Ularning pikri boyiche éghir gunahlar munular: –


(1) Wapasizliq

(2) Ushshaq-chüshshek gunahlarni qayta-qayta sadir qilip turush

(3) Xudaning rehimige ümidsiz qarash

(4) «Xudayim méni kechürdi, Xudaning ghezipidin saqlandim» déyish

(5) Yalghan guwahliq bérish

(6) Yene bir musulmangha töhmet qilish

(7) Yalghan qesem ichish

(8) Séhrigerlik, jadugerlik

(9) Haraq ichish

(10) Yétim-yésirlarning puli yaki heqqini aldap élish yaki tartiwélish

(11) Qerzge ösüm élish

(12) Zina yaki pahishiwazliq

(13) Bechchiwazliq

(14) Oghriliq

(15) Qatilliq

(16) Urushta kapirlardin chékinish

(17) Ata-anigha ita'etsizlik qilish


Shunga, ularning közqarishiche, bu sewenliklerning herqaysisini sadir qilghan, towa qilmighan herbir mömin dozaxning otlirida jazalinidu. Bashqa gunahlar bolsa ushshaq-chüshshek dep hésablinidu.


Peyghemberlerning gunahliri toghruluq bayanlar: –


Adem'ata gunah ötküzgen. Bu Süre «Taha», 121-ayette:

«Adem (ata) Perwerdigarigha (uning emrige) xilapliq qildi, shuning bilen u azdi».

Sherhchiler bu ayettin uning cheklengen derex méwisini yéyish bilen igisige asiyliq qilghanliqini chüshendüridu. 


««(I adem!) ... Bu derexqe yéqinlashmanglar (yeni méwisidin yémengler), bolmisa (özünglargha) zulum qilghuchilardin bolup qalisiler» - déduq» (Süre «Beqere» 35-ayet).


Ölima Baydhawi mundaq dégen: «U Igisining telipidin ézip, xataliship ölüp ketmeslik üchün, shu derextin méwe yégen; we yaki u özige buyrulghan toghra yoldin azdurulghan, yaki düshmen teripidin aldinip azdurulghan».


Ölima Al-Razi: – Adem'ata gunah qilghanliqigha iqrar qilghan, lékin bu ish uning peyghember bolushidin ilgiri yüz bergen, deydu. U yene mundaq: «Adem'atining ita'etsizlik qilip, ézip ketkenliki rast, lékin peqetla derexning méwisini yégenlikidin gunahkar bolghan. U bu gunahigha towa qilghanliqidin, bu ita'etsizlikning hésabi uninggha yézilmaydu» dégen. Biz uning axirqi jümlisige qoshulghinimiz, bizning Adem'atining ita'etsizlik qilip yoldin azghanliqini inkar qilghinimiz emes.


Ita'etsizlikningmu éghir gunahlargha kiridighanliqini töwendiki ayettin körüwalalayimiz: –


«Kimki Allagha we uning peyghembirige asiyliq qilidiken (yeni kimki Allani we Allaning peyghembirini inkar qilidiken, Allagha mulaqat bolushqa ishenmeydiken, Allaning ayetlirige qulaq sélishtin yüz örüydiken), u dozax azabigha duchar bolidu, dozaxta menggü qalidu» (Süre «Jin», 23 ayet).


Yene, Süre «Taha», 120-ayette: «Andin Perwerdigari uni tallidi, uning tewbisini (towisini) qobul qildi we uni hidayet qildi» déyilgini Adem'atining gunah qilghanliqini, andin towa qilghanliqini körsitidu. «Towa qilish» birinchidin öz gunahigha ökünüsh, ikkinchidin Xudagha iqrar qilish, üchinchidin ashu gunahni emdi ikkinchi qilmasliqqa bel baghlashtin ibaret. «Towa qilish» tilgha élinsa, bu ibare gunah qilghanliqini ispatlaydu emesmu? Adem'ata özining gunahigha towa qilghan, chünki:


«Ular: «Perwerdigarimiz! Biz özimizge özimiz zulum qilduq, eger Sen bizni meghpiret qilmisang, biz choqum ziyan tartquchilardin bolimiz» dédi» (Süre « E'iraf» 23-ayet).


Bu yerde Adem'ata, yeni eng ulugh peyghemberlerdin biri hésablanghan mushu Adem'atimiz, Sheytanning gépige kirip, uninggha qulaq sélip, özining hemmidin üstün turidighan Igisidin gumanlanghanliqi we xata yol bilen menggü ölmeslikke érishmekchi bolghanliqi éniq körsitilgen. U gunah qilghan, bu gunah «éghir gunah»lar ichige kiridu.


Nuh peyghembermu gunah qilghan, buni Süre «Nuh», 24-28-ayettin körüwalghili bolidu: –


«Nuh Allagha éytti: ... Ular heqiqeten nurghun kishilerni azdurdi, zalimlarni téximu gumrah qilghin... Perwerdigarim yer yüzide kapirlarning birinimu qoymighin. U özi gunah qilghanliqi özige éniq bolghandin kéyin shundaq du'a qilghan: «Manga, ata-anamgha, méning öyümge mömin bolup kirgen kishige we mömin erlerge, mömin ayallarni meghpiret qilghin...». U éghir bir gunah qilmighan bolsa Xudadin meghpiret tileshning hajiti yoq idi. Bezi sherhchiler bu ayettiki Nuh peyghemberning gunah qilghanliqi toghrisidiki mezmunni suslashturmaqchi bolghan bolsimu, lékin biz yenila shundaq éytimizki, u gunah qilghan.


Hezriti Ibrahimmu gunah qilghan, bu Süre «En'am», 77-78-ayette yézilghan: –


«Ibrahim kéchining qarangghuluqi basqanda bir yultuzni körüp (qowmning sözini delil keltürüp, ularni mat qilish üchün): «Bu méning Perwerdigarimdur» dédi. Yultuz pétip kétiwidi, «Men pétip ketküchilerni (yeni yultuzlargha ibadet qilishini) yaqturmaymen» dédi. U ayning tughqanliqini körüp (yuqiriqi usul boyiche) «Bu méning Perwerdigarimdur» — dédi. Ay pétip kétiwidi, «Eger Perwerdigarim méni hidayet qilmighan bolsa, men choqum azghuchi qowmning qatarida bolidikenmen» — dédi».


Yuqirida biz Muhemmed salihning terjimisini sözmusöz eynen alduq. U mushu yerde Ibrahimning yultuz, ay we quyashqa ibadet qilghinini aldamchiliq dep chüshendüridu (tirnaq ichidiki sözler esliy tékistte yoq). Qandaqla bolmisun, Ibrahim peyghember ya quyashqa ibadet qilghan ya yalghanchiliq qilghan. U néme ish qilghan bolmisun, beribir éghir gunah hésablinidu.


Yene Süre «Ibrahim», 41-ayette: –

«Perwerdigarimiz! Hésab alidighan künde (yeni qiyamet künide) manga, ata-anamni we möminlerni meghpiret qilghin».


Meghpiret tilesh peqet gunah qilghandin kéyin bolidighan ish, elwette.


Yene Süre «Beqere», 260-ayette: –

«Öz waqtida Ibrahim: «Perwerdigarim, ölüklerni qandaq tirildüridighanliqingni manga körsetkin» dédi. Alla: «(Ölüklerni tirildüreleydighanliqimgha) ishenmidingmu?» dédi. Ibrahim: «Ishendim, lékin könglüm (téximu) qarar tapsun üchün (körüshni tileymen)» dédi». Buningdin biz Ibrahimning Xudaning küch-qudritige shek keltürgenlikini körimiz, bumu éghir gunahdur. Hedislerdin: «Biz shek keltürüshke Ibrahimdinmu mayilmiz» – dégenni oquymiz.


Yene Süre «Enbiya», 64-ayette: – «Ibrahim «(Yaq) belki ularning munu chongi (chong but, démek) shundaq qildi. Ular sözliyelise (kimning chaqqanliqini) ularning özliridin sorap béqinglar».


Bu yerde Ibrahim butlarni buzup tashliwetken, déyilidu. Bashqilar uningdin sorisa, u yalghan éytip, chong but kichiklirini chul-chul qiliwetken dégen, déyilgenidi.


Abi-Xurayraning déyishiche, Muhemmed: «Ibrahim peqetla üch qétim yalghan gep qilghan» dep bayan qilghan. Birinchi qétim, «Mende késel bar», dégen. Ikkinchi qétim, «Ularning munu chongi (chong buti) shundaq qildi», dégen. Üchinchi qétim «Sarah méning singlim» dégen (bu sözlerni ölimalardin Buxariy we Muslim neqil keltürgen).


Musa peyghember gunah qilghan. Buni Süre «Qeses», 15-16-ayette körimiz: –

«... Musa uni musht bilen birni urup öltürüp qoydi. Musa éytti: «Bu Sheytanning ishidur, shübhisizki, Sheytan azdurghuchi ashkara düshmendur!». Musa éytti: «Perwerdigarim! Men heqiqeten özümge zulum qildim. Méni meghpiret qilghin».

Alla uni meghpiret qildi».


Bu ish toghriliq yene Süre «Shu'era», 19-ayette mundaq déyilgen: –

«Musa éytti: Men shu ishni qilghan chéghimda nadanlardin  (azdurulghanlardin) idim».


Süre « E'iraf», 150-151-ayet: –

«Musa ghezeplengen, ghemkin halda qaytip kélip, qowmige: «Men yoq chaghda (mozaygha choqunup) neqeder yaman ish qilidinglar-he! (Kütüp turmay) Perwerdigaringlarning emrige aldirap kettinglarmu?» dédi we (ghezeplengenliktin) Tewrat taxtilirini (yerge) tashlidi, qérindishining chéchidin tutup öz teripige tartti. (Harun) éytti: «(I qérinidishim! (Bu) qowm méni bozek tapti, méni öltürüwetkili tas qaldi...». Musa éytti: «Perwerdigarim! Méni we méning qérindishimni meghpiret qilghin, bizni rehmiting da'irisige kirgüzgin, sen eng rehim qilghuchi Zattursen»».


Mushu ayetlerdin bilimizki, Musa qatilliq qilghanliqini we buning éghir bir gunah ikenlikini hés qilghan. Shunga u uninggha iqrar qilip meghpiret tiligen. Shuninggha oxshash, uning ghezeplinip tash taxtilarni tashliwétip, akisigha bihörmetlik qilghini gunah qilghanliq. Shu gunahini tonup yetkendin kéyin, özi we akisi üchün kechürüm sorighan. Harunning gunahi bolsa Isra'illarning choqunushi üchün altundin bir Mozay yasap bergenliki.


Qur'anda déyishche eqelliysi hezriti Yüsüpmu gunahqa mayil bolghan. Buni Süre «Yüsüp», 24-ayettin oquyalaymiz: –

«U (yene Züleyxa) Yüsüpke (yéqinchiliq qilishqa) bel baghlidi, Perwerdigarining roshen delilini körmigen bolsa, Yüsüpmu uninggha mayil bolghan bolatti. Biz Yüsüptin gunahtin we set ishtin yene shundaq saqliduq, shübhisizki, Yüsüp bizning sadiq bendilirimizdin idi».


Tewrat, «Yaritilish» qismi 47-babta, Yüsüpning öz atisi hezriti Yaqup peyghemberning (Yüsüpning ikki oghli toghruluq) bergen bésharitige deslepte ishenmigenliki xatirilengen.


Dawut peyghember gunah qilghan, buni Süre «Sad» 24-25-ayettin körüwlalaymiz: –

«Dawut bizning uni sinighanliqimizni bildi. Perwerdigaridin meghpiret telep qildi, sejdige bardi. Biz uni epu qilduq, u bizning dergahimizda elwette yéqinliqqa we yaxshi aqiwetke ige boldi».


Emeliyette, Tewrattiki «Samu'il (1)» 11-12-babtiki tepsiliy xatirilerdin qarighanda, uning gunahi qatilliq we zina bolghanidi. Emma shu jinayetlerni tonup yetkenliki üchün u Xudadin meghpiret sorap epu qilinghan. Bularning hemmisi Tewratta éniq bayan qilinghan. Sherhchilerning kitablirida shu toghruluq nurghun uzun we öz'ara zit bolghan chüshendürüshlerni oqup chiqqandin köre, Tewrattin biwasite paydilansingiz, nurghun waqtingizni téjep qalisiz. Halbuki, Anis-ibn-Malik, ibn Abbas, Wahb-ibn-Munabbeh we bashqa ölimalar tilgha alghandek, hedislerde Dawutning azdurulghanliqi, qattiq öküngenliki, hesret-qayghuliri we kechürümge érishkenlikliri bayan qilinghan nurghun yerliri bar.


Sulayman gunah qilghan. Süre «Sad», 31-35-ayettin köreleymizki: –

«Öz waqtida kechqurunluqi uninggha yaxshi yügürük atlar toghrilandi. Sulayman éytti: «Men heqiqeten atlarni Perwerdigarimni eslesh üchün yaxshi kördüm, ular (közümdin) ghayib bolghuche (ularni közdin kechürüsh bilen boldum)» Sulayman éytti: «Atlarni méning aldimgha élip kélinglar»,  (atlar élip kélingendin kéyin) Sulayman ularning pachaqlirini, boyunlirini silashqa bashlidi. Biz heqiqeten Sulaymanni siniduq, uning texti üstige bir jesetni tashliduq, andin u (buning sinaq ikenlikini bilip) tewbe (towa) qildi. Sulayman éytti: «Perwerdigarim! Méni meghpiret qilghin...»

(Bu ayetning terjimisi «Perwerdigarni eslesh üchün yaxshi kördüm» emes, belki «Perwerdigarni séghinishtin artuq yaxshi kördüm» bolushi kérek).


Al-Kashaf, Al-Razi we bashqa sherhchiler nurghun xatirilerni körsitip bu ayetlerge herxil usul bilen tebir bergen, lékin yighishtrurup éytqanda bu atlar Sulaymanni Xudani séghinish we du'a qilishidin éziqturghan. Éytilishiche u axirda bu atlarni soyghuzuwetken. 34, 35-ayetlerde uning gunah qilghanliqi éniq yézilghan. Undaq bolmisa, u qandaqmu «Méni meghpiret qilghin...» dégen sözni qilsun?


Yünüs peyghembermu gunah qilghan. Buni Süre «Saffat», 140-144-ayetlerdin körüwalimiz: –


«Yunus heqiqeten peyghemberlerdindur. Öz waqtida u (qowmdin) qéchip (kishiler bilen) toshqan bir kémige chiqiwaldi. (Kémidikiler chek chiqqan ademni déngizgha tashlap kémining yükini yéniklitish üchün) chek tashlashti, Yunus (chekte) meghlup bolghanlardin bolup (déngizgha tashlandi), uni chong bir béliq yutuwetti. U (qowmini tashlap, Perwerdigarining iznisiz chiqqanliqi üchün) eyiblinishke tégishlik idi. Eger u tesbih éytquchilardin bolmisa idi, béliqning qarnida elwette qiyametkiche qalatti».


«Eyiblinishke tégishlik idi» dégen jümlidin biz uning gunah qilghanliqini bilimiz. U «heqiqeten peyghemberlerdin» («tesbih éytquchilardin») bolup turup yene ita'etsizlik qilghan emesmu? Uning qilghan ishlirini Tewrattiki «Yünüs» qismidin tepsiliy halda körüwalghili bolidu. U Xudaning buyruqini anglimay, Xudaning Ninewe shehiridikilerni towa qilishqa chaqirghanliqini ulargha yetküzmey qéchip kétip, axiri ashu béliq teripidin yutuwétilgenidi.


Muhemmedmu gunah qilghan. Buni Süre «Fetih», 2-ayettin körüwalimiz: –


«Allaning séning ilgiriki we kéyinki gunahliringni kechürüshi üchün, sanga bergen némitini mukemmelleshtürüshi üchün, séni toghra yolgha bashlishi üchün, sanga küchlük yardem bérishi üchün, sanga heqiqeten roshen ghelibe ata qilduq».


Yene Süre «Muhemmed», 19-ayette: –

«Bilginki, Alladin bashqa héch mebud (berheq) yoqtur, gunahing üchün, er-ayal möminler üchün meghpiret tiligin...».


Süre «Ghafir», 55 ayette: –

«(I Muhemmed!) Mushriklarning yetküzgen eziyetlirige sewr qilghin, Allaning (sanga we séning teweliringge yardem bérish) wedisi heqiqeten heqtur, gunahinggha istighpar éytqin».


Süre «Nisa», 105-106 ayet: –

«(I Muhemmed!) séni kishiler arisida Allaning körsetkini boyiche höküm qilsun dep, sanga heqiqeten heq kitabni nazil qilduq. Xa'inlarning teripini almighin. Alladin meghpiret tiligin. Alla heqiqeten nahayiti meghpiret qilghuchidur, nahayiti méhribandur».


Birinchi ayet Muhemmedning bu geptin ilgirimu gunah qilghanliqi we uningdin kéyinmu gunah qilidighanliqini éniq körsitidu. Eger birsi  (Al-Razi, Al-Kashaf we bashqa ölimalardek) bu söz Muhemmedning ümmetliri üchünla meghpiret sorighan dégen menisi bar dése, yuqiriqi ikkinchi ayet buninggha reddiye bergen bolidu; u Muhemmedni özi hem er-ayal möminler üchünmu meghpiret tileshke ündeydu.


Bezi musulman ölimalar: «Teqwadarlarning peziletliri Xudaning «yéqin turghuchiliri» («muqerribunlar»)ning sewenliklirige barawerdur» dep sherhligen. Teqwadar, ixlasmen adem ushshaq-chüshshek ishlarda Xudagha ita'etsizlik qilsa, Xuda ularni éghir gunah ötküzgen dep hésablaydu. Ularning gunah emes dep qarighan ishlirigha kechürüm sorimighuche, Xuda ularni gunahkar dep qaraydu. Bu ölimalar: – «Muhemmedning ehwali bolsa mana shundaqtur» deydu. Lékin ularning untup qalghini shuki, bu ayetlerde gep qilghuchi (ularning ishinishiche) adem emes, belki Perwerdigarning Özidur; U: «Gunahing üchün, er-ayal möminler üchün meghpiret tiligin,...» deydu. Xuda qandaqmu gunah emes ishni gunah désun we bundaq ishqa kechürüm tileshni telep qilsun? Bu bolmighur gep emesmu?


Süre «Ehzab», 37-ayette, mundaq déyilgen: –

«Öz waqtida sen Alla német bergen, senmu in'am qilghan kishige (Zeydke): «Xotunungni nikahingda tutqin, Alladin qorqqin!» déding, Alla ashkarilimaqchi bolghan nersini könglüngde yoshurdung, kishilerning tene qilishidin qorqtung. Alladin qorqushung eng heqliq idi. Möminlerge ularning bala qiliwalghan oghullirining qoyup bergen xotunlirini nikahlap alsa gunah bolmasliqi üchün, Zeynebni Zeyd qoyuwetkendin kéyin sanga nikahlap berduq, Allaning (séning Zeynebni élishing toghrisidiki) emri choqum orunlinidu».


Bu ishta, Muhemmed esli özining quli Zeydni hör qilip, Zeyd iman éytqandin kéyin, uni bala qiliwalghan we Zeyneb isimlik aliyjanap bir ayalni uning emrige élip bergen. Biraq bir mezgildin kéyin Muhemmedning Zeynebke köngli chüshüp qélip, uninggha niyitini bildürüp: «Köngüllerni özgertküchi medhiyilensun!» dégen. Zeyneb bu sözni éri Zeydke éytip bergen. Muhemmedning niyitini chüshengen Zeyd, uning yénigha kirip, xuddi özlükidin ayalidin ayrilghusi bardek: «Ayal hemrahimdin ayrilghum bar» – dégen. Muhemmed Zeydning gépini chüshenmigen boliwélip uningdin: «Néme boldung? Uningdin gumanlinip qaldingmu?» – dep sorighan. U jawaben: «Yaq, U aqsöngeng bolghanliqi üchün mendin üstün turup manga hökümranliq qilghanliqidinla» dédi. Muhemmed uninggha: «Ayalingni öz yéningda qalduriwergin» – dédi (tepsilatlirini ölima Al-Kashafning bu toghruluq özining kitabidiki (2-tom, 213-bet) bu ayetler toghrisidiki tebiridin we ölima Baydhawining dégenliridin körüwéling).


Uning mushu yerde «Kishilerning tene qilishidin» qorqup, «Alla ashkarilimaqchi bolghan nersini» könglige yoshuruwalghanliqi éniq körünüp turuptu. U Zeydning ayalini peqetla Xudaning emri boyiche alghanliqini körsetmekchi. Biz bu tékistlerdin, Muhemmedning Zeynebke köngli chüshkenlikini yoshuruwatqanliqini, yeni könglide héchqachan bundaq ish sadir bolup baqmighandek qiyapetke kiriwalghanliqini köreleymiz. Shuning bilen u: «Alla ashkarilimaqchi bolghan nersini könglüngde yoshurdung» – dep eyiblengen.


Bu ayetke tebir berginide, ölima Al-Razi awwal: «U Zeynebke tegmekchi bolghanliqidin... eyiblengen» dédi. Lékin kéyin «U Xudadin qorqqan lékin yene ademlerdinmu qorqqan, shunga Xuda uni eyiblidi» – dégen, chünki «Alladin qorqushung eng heqliq idi». Shunga bu ishtimu Muhemmed toghra qilmighan, chünki u qorqmasliqqa tégishlik bolghanlardin qorqqan.


Yene Süre «Beni Isra'il» (Isra) 76-ayette mundaq déyilgen: – «Séni biz (heqte turushta) mustehkem qilmighan bolsaq, ulargha mayil bolup ketkili heqiqeten tas qalghaniding».


Ölima Al-Zajjajning pikrige asaslinip, ölima Al-Razimu shu toghruluq mundaq yazghan: – ««Séni biz (heqte turushta) mustehkem qilmighan bolsaq» we «ulargha mayil bolup ketkili heqiqeten tas qalghaniding» dégini, gunahqa azraqqine mayilliqini körsitidu». Ölima Kat'adaning dégini boyiche, Muhemmed yuqiriqi ayetni éytqandin kéyin, u yene mundaq dégen: «I Perwerdigar, mendin köz yumup achquche waqitmu ayrilma». Bu ayet we hedisler eqelliysi Muhemmedning shundaq gunahqa mayil bolghanliqini körsetmemdu?


Ölima Muslim we Buxariylarning xatirliride, ular Muhemmedning mundaq bir bayani bar, dégen: «Héchqaysinglar Xudaning rehimisiz jennetke kirmeysiler». Birsi: «I peyghember, hetta sizmu mustesna emesmu?» – dep soriwidi, u jawaben: «Xuda shapa'itini öpchüremde qoymisa, hetta menmu shundaq» – dédi. Abu Hurayra shundaq dédiki, özi Muhemmedning: «Shübhisizki, men Xudaning bir künide yetmish dörem meghpiritini tilep towa qilimen» déginini anglidi. Bezi gepler boyiche u «yetmishtin köp» dégenidi. Ölima Ibnat-Xalid we Abu Xurayralar: «Allaning peyghembiri mundaq dégen: «I Alla, görning azabidin, otning azabidin sendin panah izdeymen»» (Buxariy, 1-qismidin).


Bu baptiki gep-sözlerdin herqandaq bir semimiy bolghan kishi shundaq mutleq bir pakitni éniq köreleyduki, bizning atimiz bolghan Adem'ata ita'etsizlikke yiqilip chüshüp, oy-pikirliri rezilliship, yamanliqqa mayil bolushqa bashlighan. Shuning bilen uning ewladliri bolghan bizler tebi'iy halda uning shu gunahqa we asiyliqqa mayilliqigha warisliq qilip kelduq. Özimizning shexsiy kechürmishlirimizmu buni bizge ispatlap kéliwatidu.


Ulugh peyghemberler, hetta islamiyetning peyghembiri Muhemmedningmu éghir gunahlarni sadir qilghanliqini bilip öttuq. Shunga herqandaq bir yerdiki herqandaq bir adem, Xudaning emr-qanunlirigha xilapliq qilghanlarni azabdin qutquzidighan bir Qutquzghuchigha mohtajtur. Hemmimiz özimizning rohini gunahtin hör qilidighan, Xudaning adaletlikini we rehim-shepqitini namayan qilidighan qusursiz bir qurbanliqqa mohtajmiz. Bu ish peqetla Eysa Mesihning kréstke mixlinishi, yeni insan üchün ada qilghan ölümi arqiliq emelge ashurulidu. Kimdikim Uninggha étiqad baghlisa, shu kishining gunahliri Xudaning kechürüm qilishigha we Muqeddes Rohning wasitisi bilen paklinishqa érisheleydu. Shuning bilen U menggülük hayatqa, menggülük xursenlikke érishken bolidu.


Bezi musulman qérindashlirimizning, némishqa özliri «munzal» (wehiy qilinghan) dep qaraydighan kitablarning bayanlirigha qarshi turup, peyghemberlerdiki gunahlarning izlirini yoshurushqa intilidighanliqlirini chüshenmeymen. Bolupmu peyghemberlerdin héchqaysisi özlirini gunahsiz dewalghan emes, eksiche özlirining ajiz ikenlikini we gunahkar ikenlikini iqrar qilghan shara'it astida ashundaq közqarashlarning bolushi téximu orunsizdur. Berheq, Xuda hemmidin üstün danaliqi bilen kitablirini chüshürgen, étiqadni békitken. U barliq ishlirida pütünley danaliq körsetken, insanlarning herqandaq mohtajlirini pütünley bilidighandur.




4-muzakire

Mesih Eysaning kréstke mixlinishi


Kirish söz


Meyli sheri'et qanunlirida yaki döletning qanunlirida bolsun, qanungha xilapliq qilghuchilar yaki jinayetchilerning hemmisige jaza bérilidu dep belgilengen. Bu qanunlargha asasen, jinayetchige bérilidighan jazaning éghir-yénikliki, ziyankeshlikke uchrighuchining qandaq adem ikelikige qarap békitilidu. Mesilen: Mekteptiki bir oqughuchi öz sawaqdishini haqaretlise, bérilidighan jaza yénikrek bolidu. Emma oqutquchisigha shundaq qilsa, mekteptin heydiwétilishi mumkin. Qanun boyiche, birsi adettiki puqragha töhmet chaplisa, eyiblik ish qilghan bolidu; bir sotchigha shündaq qilsa, uninggha éghirraq jaza bérilidu. Emma eger padishahqa töhmet chaplisa, uninggha téximu éghir jaza bérilidu. Ulughluqi, heywisi we muqeddesliki jehette hemmidin üstün turidighan Xudagha gunah qilsa, uninggha bérilidighan jaza qanchilik éghir bolar! Shübhisizki, u kishi ebed'il tügimeydighan qattiq azabqa mehkum qilinidu.


Xuda eng adil; u zerrichilik sewenliknimu körmeske sélip ötküziwetmeydu. U tégishlik jazasini bermey quymaydu. Shunga étirap qilishimiz kérekki, hemme adem Xudagha gunah qilghan – «Chünki ademlerning hemmisi gunah sadir qilip, Xudaning ulughliqigha yételmey, uningdin mehrum boldi» («Rimliqlargha» 3-bab, 23-ayet) – gunahlirining jazasi üchün dozaxning otida azablinip, dozaxtin chiqalmaydighan boldi. Emma mushundaq bolghinida, Xudaning rehimdilliqi nege ketken bolidu? Yene kélip, gunahkarlargha rehim-shepqet körsitip ularni kechürse, Uning adilliqi nege ketken bolidu? Shuning üchün U Özining adilliqining telipini hem rehim-shepqitining telipini birlekte teng qana'etlendüreleydighan bir wastini orunlashturup chiqqan – u bolsimu, Mesihning ölümidur.



1-qisim

Xudaning Mesih Eysaning kréstlinishida «inaqlashturush» bolghan meqsitini Mesih Eysa qandaq emelge ashurghan?


Adem'ata Xudagha asiyliq qilip gunah ötküzgenliktin Érem baghchisidin qoghliwétilgen (Tewrat, «Yaritilish», 3-bab). Bu weqe Süre «Beqere», 36-ayettimu bayan qilinghan: –


«Sheytan u ikkisini téyildurdi (yeni men'i qilinghan derexning méwisini yégüzüp xatalashturdi), turuwatqan jennettin chiqardi».


Shuning bilen Adem'ata ewladliri bilen bille menggülük ölümge mehküm bolghan. Uningda rezil hawayi-hewesler köpiyip, yamanliq xahishi könglide yiltiz tartqan. Uning ewladliri atining bu xahishlirigha warisliq qilip uning izini basqan. Shuning bilen bu dunya rezillikke tolghan. Mushu rezillikler üchün, Xudada insanlarni halak qilishtin sirt, öz adilliqining telipini qana'etlendüridighan héchqandaq yol qalmighandek idi. Chünki insanlar özlirini özgertip, eslidiki pak we muqeddes halitige qaytalaydighan yolni tapalmighan. Peqetla insanning yaritilghan waqtidiki eyni haliti jennetke layiq idi – yeni insanning sap, pak we muqeddes haliti idi. Xuda yene Özining békitken qanunliridin ézip kétishi mumkin emes; Xudaning adilliqi Özining adil yolda méngishini, herbir gunahkarning tégishlik jazagha uchrishini, ularning ölüm bilen bedel tölishini telep qilidu.


 «Gunah sadir qilghuchi jan igisi ölidu. Oghul atisining qebihlikining jazasini kötürmeydu, we yaki ata oghlining qebihlikining jazasini kötürmeydu; heqqaniy kishining heqqaniyliqi öz üstide turidu, rezil kishining rezilliki öz üstide turidu» (Tewrat, «Ezakiyal» 18-bab, 20-ayet). Qanun chiqarghuchining özi, özining chiqarghan qanunlirini beja keltürmise, undaqta adilliq dégen nedimu mewjut bolghan bolsun?!!


Tebir jehettin éytqanda, «adilliq» dégen «adilsizliq»ning eksi bolup, u heqqaniyet, toghra, durus, lilla, xalis, terbiye we tüzitish, wapagha wapa, japagha japa qayturushlarni körsitidu. Méhri-shepqet bolsa, köngli yumshaq, shapa'et, xeyr-éhsan, séxiylik we epu qilish dégenlerni körsitidu. Beziler: «Rehimdilliq – jazalashqa tégishlik bolghanlarni qoyuwétishtin ibaret» – deydu. Xuda hem rehimdil hem adil bolghanliqtin, U Özining adilliq yoli bilen, adil halda kishilerge rehimdilliq qilishni xalaydu. Shunglashqa U «gunahtin hör qilish» emilini ezeldinla qilip kelgen. Bu emelni qilishtiki muhim bir basquch, Musagha chüshürülgen Tewrat qanunidin boldi. Tewrat we uning ichidiki «muqeddes qanun»ning asasi bolsa, bigunah haywanlarni qurbanliq qilishtin ibarettur. Bu qurbanliq qilinghan haywanlarning tökülgen qéni «gunahni yépip turidu» déyilgen.


Adem'atining oghli Habil, Musagha chüshürülgen qanundin ilgirila qurbanliq qilishqa bashlighanidi. Kéyinki ewladlarmu muqeddes qanun chüshürülüp yézip chiqilghuche, oxshashla shundaq qurbanliqlarni qilip kelgen. Musa Xudaning bayanatchisi bolup, bu qurbanliq toghrisidiki belgilimilerni muqeddes qanunda tepsiliy halda éytip béridu. Muqeddes qanunda, Xuda bu qurbanliq qilishtiki ishlar arqiliq, gunahning neqeder yirginchlik hem paji'elik ikenlikini insan qelbige chongqur singdüriwétish üchün, ulargha balilarche ögitishke bashlighan. Xuda haywanlarni «halal» we «haram» dep ikki türge ayrighan, peqet «halal» haywanlarnila qurbanliq qilghili bolatti. U bu ishlar bilen ulargha: «Derweqe, Tewrat qanuni boyiche hemme nerse dégüdek qan bilen paklinidu; qurbanliq qéni tökülmigüche, gunahlar kechürüm qilinmaydu» dep ögetken (Injil «Ibraniylargha» 9-bab, 22-ayet).


Shuning bilen U gunahkar bolghan ademni gunahi üchün halal, héchqandaq qusuri yoq bir charpayni qurbanliq süpitide keltürüshke buyrughan. Gunahkar özining ölüshke tégishlik ikenlikini özige eskertish üchün, qurbanliqni soyup andin uni ot üstige qoyushi kérek. Halbuki, gunah ornigha soyulghan bu qurbanliq arqiliq, gunahni (ishenchisi bolsa) Xuda aldida «kafaret qilinghan», yeni «yépilghan» dep hésablighili bolatti. Bu türlük qurbanliqlarning hemmisi Xudaning kelgüside ewetmekchi bolghan Mesihining (Qutquzghuchisining) ulugh qurbanliqini aldin'ala körsetken. Chünki ashu qurbanliq qilinghan barliq charpaylarning qimmiti birmu ademning pütkül gunahi üchün bedel bolalmaytti.


Mesih Eysaning xizmet qilish waqti yétip kelgende, chömüldürgüchi peyghember Yehya uni körsitip turup: «Mana, pütkül dunyaning gunahlirini élip tashlaydighan Xudaning qozisi!» - dep jakarlighan (Injil, «Yuhanna», 1-bab). Yehyaning mushu gépi boyiche éytqanda, bu dunyagha kelgini, «gunahni yapidighan» bir qurbanliq emes, belki «pütkül dunyaning gunahlirini élip tashlaydighan» bir qurbanliqtur. Shuning üchün u choqum eng axirqi qurbanliq bolghan bolidu.


Téximu tepsiliy qilip chüshendürsek, waqti-sa'iti toshqanda, Xuda Öz Kalami (Sözi) Mesih-qutquzghuchini ewetken. U insan süpitide tughulup, bu dunyada bizge oxshash adem bolup yashighan, emma U bizdek gunah sadir qilghan emes, héchqandaq aldamchiliq qilip baqqan emes (bu kitabning 5-muzakirisidiki Mesihning gunahsizliqi toghrisidiki söhbetni körüng). Bu «Kalam» – yeni Mesih, gunahkar ademlerning ornida eyiblinish üchün, Özini kréstke (dargha) mixlitip ölüshke tutup bergen. U gunahsiz, mukemmel adem bolup, cheklik waqit ichide burunqi hem kéyinki hemme ademlerning barliq gunahlirini üstige alghan, U bizning ornimizda Xudaning gunah üstige tökmekchi bolghan ghezeplik jazalirini qobul qilghan. Gunahning jazasi – Xudadin ayrilishtur; shunga kréstke mixlanghan alte sa'et ichide, Uning rohi Xudadin ayrilghan. Shu alte sa'etning eng axirqi minutlirida: –


«Eysa yuqiri awaz bilen: «Éli, éli, lema sawaqtani?» yeni «Xudayim, Xudayim, Méni némishqa tashliwetting?» dep qattiq nida qildi» (Injil «Matta», 27-bab, 46 ayet, «Markus», 15-bab, 24-ayet)


Démek U, dunyadiki milyonlighan ademlerning menggülük dozax azablirini (dozax – Xudadin ayriwétishtin ibaret) cheklik waqit ichidila béshidin ötküzüp, barliq bedelni töliwetken. Xuda mana mushu wasitisi bilen birla waqitta, hem Özining adilliqini qana'etlendürgen hem herbir ademni Özining rehimdillikige menggülük érisheleydighan qilghan. Xuda Öz Kalami bolghan Mesihning mukemmel qurbanliqini qobul qilghan. Mushundaq bolghanliqtin Dawut peyghemberning töwendiki gépi emelge ashurulghan: «Özgermes muhebbet we heqiqet öz'ara körüshti; heqqaniyet we aman-xatirjemlik bir-birini söyüshti» («Zebur», 85-küy, 10-misra).


Mesih Eysaning krésttiki ölümige étiqad baghlighan hemme kishiler bu nijatliqqa érishidu. Bu nijatliq – gunah kechürüm qilinishi bilenla bolupla qalmay, yéngi bir hayatqa érishishtin ibarettur. Bu yéngi hayat Xudaning emr-permanlirini yaxshi köridighan roh-qelb bilen ötid'ighan hayattur – bu hayat ademning küchige tayanmaydighan, Xudaning Muqeddes Rohining küchige tayinidighan hayattur. Bu yéngi hayat toghrisida Tewrattiki ikki peyghembirimiz Yeremiya we Ezakiyallar awwal bésharet bérip mundaq dégen: –


«Mana, shu künler kéliduki, — deydu Perwerdigar, Men Isra'il jemeti we Yehuda jemeti bilen yéngi ehde tüzimen; bu ehde ularning ata-bowiliri bilen tüzgen ehdige oxshimaydu; shu ehdini Men ata-bowilirini qolidin tutup Misirdin qutquzup yétekliginimde ular bilen tüzgenidim; gerche Men ularning yoldishi bolghan bolsammu, Méning ular bilen tüzüshken ehdemni buzghan, — deydu Perwerdigar. Chünki shu künlerdin kéyin, Méning Isra'il jemeti bilen tüzidighan ehdem mana shuki:

— Men Öz Tewrat-qanunlirimni ularning ichige salimen,

Hemde ularning qelbigimu yazimen.

Men ularning ilahi bolimen,

Ularmu Méning xelqim bolidu.

Shundin bashlap héchkim öz yéqinigha yaki öz qérindishigha: —

«Perwerdigarni tonughin» dep ögitip yürmeydu; chünki ularning eng kichikidin chongighiche hemmisi Méni tonup bolghan bolidu; chünki Men ularning qebihlikini kechürimen hemde ularning gunahini hergiz ésige keltürmeymen, — deydu Perwerdigar».

(Yeremiya 31-bab, 31-34-ayet) 


«Men (Perwerdigar) süpsüzük suni üstünglargha chachimen, buning bilen siler pak bolisiler. Silerni hemme paskiniliqinglardin we butliringlardin paklaymen. Men silerge yéngi qelb bérimen, ichinglargha yéngi bir Roh salimen; téninglardiki tash yürekni élip tashlap, méhrlik bir qelbni ata qilimen. Méning Rohimni ichinglargha kirgüzüp, silerni emr-permanlirim boyiche mangghuzimen, hökümlirimni tutquzimen, shuning bilen ulargha emel qilisiler».

(Tewrat, «Ezakiyal» 36:26-27)  


Injilda yene, bu «yéngi ehde» toghrisida rosul Pétrus mundaq dégen: —

«Towa qilinglar, herbiringlar Eysa Mesihning namida gunahliringlarning kechürüm qilinishi üchün chömüldürüshni qobul qilinglar we shundaq qilsanglar Xudaning iltipati bolghan Muqeddes Roh silerge ata qilinidu. Chünki bu wede silerge we silerning baliliringlargha, yiraqta turuwatqanlarning hemmisige, yeni Perwerdigar Xudayimiz Özige chaqirghanlarning hemmisige ata qilinidu» (Injil, «Rosullarning pa'aliyetliri» 2-bab, 38-39-ayet).


Bu yéngi ehdini Mesih Eysa Özining qéni we jéni bilen insan üchün qolgha keltürgen.


Xudadin gunahlar üchün kechürüm élish we Xudaning qobul qilishigha érishish üchün qilinghan qurbanliqlarning Islam dinidiki tutqan orni muhim (bu jehette Islam dini bashqa dinlargha oxshash). Bu toghruluq tepsiliy halda sözlishimizning hajiti yoq. Herbir musulman Qurban Héyt üchün qoy soyushni, ta'am üchün emes, belki Xudaning keng qorsaqliqi we bext ata qilishigha érishishning bedili dep hésablaydu. Shuninggha oxshash, hezriti Ibrahimning qilghan qurbanliq qochqiri oghlining ornida soyulghan: —

«Biz uning ornigha chong bir qurbanliqni (yeni jennettin chiqqan qochqarni) berduq» (Süre «Saffat», 107-ayet).


Shuning bilen herbir qilinghan qurbanliq qurbanliq qilghuchining ornida kechürümge érishishtiki birxil wasite dep qarilidu. Töwendiki hedisdin hetta Muhemmedning özimu qurbanliqning qénini gunahni yuyush we kechürüm qilinishqa érishishtiki wasite dep qarighanliqini bilimiz: —


«U qizi Fatimege shundaq dégen: «I Fatime, qurbanliq qilghanda, uning béshida turghin, chünki qénining birinchi tamchisi yerge chüshüshi bilenla gunahliring kechürüm qilinidu»».


Muhemmedning sözi tilgha élinghan «pulsirat» dégen hedisde mundaq déyilgen: «Ademler ilgiri qilghan qurbanliq qoylirining üstige minip, pulsirat sim köwrüktin jennetke ötküzülidiken».

 

Bu qurbanliqlar ularni qurbanliq qilghan ademlerning jénigha barawer emes; emeliyette qurbanliq qilinghan barliq haywanlarning yighindisi bir eqil igisige teng kélelmeydu. Ular gunahni yuyushqa bedel bolalmaydu, ular peqetla Mesihning alemdiki eng ulugh bolghan qurbanliqini körsitip bérishtiki bir simwoldur, xalas. Tewratta nurghun qétim bu ulugh qurbanliqning kelgüside kélidighanliqi toghrisida bésharet qilinghan we herxil usullarda aldin éytilghan: Injilda bolsa, bu bésharetlerning hemmisi Mesih Eysaning kréstke mixlinishi bilen emelge ashuruldi, déyilgen. Xuda peqet mushu qurbanliqnila barliq insaniyetning jénigha barawer bolidu, dep hésablaydu. «Chünki Xuda dunyadiki insanlarni shu qeder söyiduki, Özining birdinbir yégane Oghlini pida bolushqa berdi. Meqsiti, Uninggha étiqad qilghan herbirining halak bolmay, menggülük hayatqa érishishi üchündur» (Injil, «Yuhanna», 3-bab, 16-ayet).





2-qisim

Peqet Mesih Eysala ashu qurbanliq wezipisige layiqtur


Ashu ulugh qurbanliqqa layiq hem uni orundiyalaydighan kishi peqet Mesih Eysala bolushtiki sewebler töwendikidek (Tewrattiki qurbanliq qilish toghrisidiki prinsiplargha asasen):


1. Qurbanliq sap, pak, qusursiz bolushi kérek.


2. Qurbanliqning qimmiti gunahidin hör qilinidighan barliq insan jénining qimmitige barawer bolushi kérek.


3. Qurbanliq peqet insan xilidin bolushi kérek.


4. Qurbanliq Xuda bilen insan otturisida alaqichi bolush salahiyitige ige bolushi kérek.


Birersi, mushu shertlerge yételeydighan ademni pütün insan arisidin izdise Mesih Eysadin bashqa héchqandaq ademni tapalmaydu. Sewebi shuki, herbir adem, hetta peyghemberlermu gunah qilghan, shundaqla ular özlirini gunahtin xalas qilidighan birsige mohtaj. Xudaning neziride héchqandaq adem bu xildiki zörür qimmetke ige emestur. Xudaning Kalami bolghan Mesih Eysadin bashqa héchkim özlükidin bu salahiyetke ige bolalmaydu.


«I shepqetchim,

Jénim derd-elemde, chirip kétiwatidu,

Ölümingdin shipa tépip, qolungda dawalansun,

I xatirjemlik yetkuzguchi, panah izdey kréstingdin,

Méning üchün tilikimni sora Anglighuchi Atangdin»


«Chünki birla Xuda bardur, Xuda bilen insanlar arisida bir kélishtürgüchimu bar, U bolsimu Özi insan bolup kelgen Mesih Eysadur»

(Injil, «Timotiygha (1)», 2-babtin).



3-qisim

Mesih Eysa Öz ixtiyari bilen kréstke mixlanghanmu?


Bezi musulmanlar Mesih Eysaning emeliyette kréstke mixlanghanliqigha ishenmeydu. Ulardin sewebini sorisaq ular jawaben: «U peyghemberler arisidki eng nadirlardin bolghandin kéyin, Xuda qandaqmu Uni rezil Yehudiylarning krést üstide shunche dehshetlik öltürüshige yol qoyushqa tapshursun? Bu hergiz mumkin emes» - déyishi mumkin. Lékin aghzida shundaq dégini bilen, ular Qur'andiki Xudaning ashundaq ishqa yol qoyghanliqi bayan qilinghan munu ayetni untup qalghan: - 

«Ular ehdini buzghanliqliri, Allaning ayetlirini inkar qilghanliqliri, peyghemberlerni naheq öltürgenlikliri üchün..  (Alla) ...dillirini péchetliwetti...» (Süre «Nisa», 155-ayettin).


Süre «Beqere», 91-ayet: -

«Ulargha (Yehudiylargha)... «Siler (Tewratqa) ishinidighan bolsanglar, ilgiri néme üchün Allaning peyghemberlirini öltürdünglar?» - déyilgen».


Süre «Beqere», 61-ayet: -

«Bu ularning Allaning ayetlirini inkar qilghanliqliri, peyghemberlerni naheq öltürgenlikliri tüpeylidin boldi».


Ölima Almaghazining tarixi, Muhemmed-ibn-Ishaqning terjimihalliri we hedislerge asaslanghanda, Muhemmed sekratqa chüshken waqtida, özining melum bir satqun ayalning qolida zeherlengenlikini étirap qilghan. Uningdin sirt, Tewrat, Zebur we Injilning éniq bayanlirigha asasen, Mesih Eysaning kréstke mixlinishi, Xuda ezeldin burunla békitip qoyghandek, Mesihning pütünley Öz ixtiyariliqi bilen bolghan ishtur. Mesih Eysa Özi nahayiti éniq qilip éytqanki, uning bu dunyagha kélishtiki meqsiti - kréstlengen qurbanliq süpitide Özini Xudagha atap, insanlarni gunahtin hör qilishqa bedel töleshtin ibarettur. Bir qétim u shundaq dégende, Uning bir muxlisi uni eyiblep: - «Ya Reb, Sanga rehim qilinghay! Béshinggha bundaq ishlar qet'iy chüshmeydu!» - dégen. Mesih Eysa uninggha qarap uni eyiblep: -


«Arqamgha öt, Sheytan! Sen Manga putlikashangsen, séning oylighanliring Xudaning ishliri emes, insanning ishliridur» - dédi (Injil, «Matta, 16-babtin). Kéyin, Yehudiy kattibashliri we molliliri uni tutushqa kelgende, uning muxlislirining biri uni ulardin qoghdimaqchi bolghinida, Eysa uninggha: «Qilichingni qinigha sal, qilich kötürgenler qilich astida halak bolidu. Yaki Méni Atisigha nida qilalmaydighan boldi, dep oylap qaldingmu?! Shundaq qilsamla U Manga shu'an on ikki tümendin artuq perishte mangdurmamdu? Biraq Men undaq qilsam, muqeddes yazmilardiki bu ishlar muqerrer bolidu dégen bésharetler qandaqmu emelge ashurulsun» - dédi. (Injil, «Matta», 26-bab, 52-55 Ayet) 


Bezi musulman qérindashlirimiz: «Xuda Eysa Mesihni bashqilarning gunahliri üchün qandaqmu ölüm bilen jazalalisun? Chünki qolingizdiki Tewratning «Padishahlar (2)» 14-babida: «Musagha chüshürlgen qanun kitabida Perwerdigarning: «Atilarni oghulliri üchün ölümge mehkum qilishqa bolmaydu ya oghullirini atiliri üchün ölümge mehkum qilishqa bolmaydu, belki herbiri öz gunahi üchün ölümge mehkum qilinsun» dep pütülgen emri boyiche, u  (Amaziya padishah) öltürgüchilerning balilirini ölümge mehkum qilmidi» - dep yézilghan emesmu?» - dep soraydu.


Jawabimiz shuki, emeliyette Xuda Mesih Eysani insanning gunahliri üchün ölümge mehkum qilghan emes, belki Mesih Eysa bizge bolghan muhebbitidin bizning ornimizda ölüsh üchün ixtiyar qilip özini tutup bergen. Bundaq qilishi heqiqeten muhebbetning eng yüksek ipadisi emesmu? U ulughlinishqa eng layiq emesmu? Insanning qerzini Öz ixtiyari bilen töleshni telep qilghandin kéyin, Xuda qandaqmu Uni qobul qilmisun?


«Eysa Özini tutqili kelgen bash kahinlar, pasiban begliri we aqsaqallargha qarap: - 

«Bir qaraqchini tutidighandek qilich-toqmaqlarni kötürüp kepsilerghu? Muqeddes ibadetxanida her küni siler bilen bille idim, siler qol salmidinglar... Lékin bu pütün ishlarning yüz bérishi peyghemberlerning muqeddes yazmilirida aldin éytqanlirining emelge ashurulushi üchün boldi», – dédi.

Bu chaghda, muxlislarning hemmisi Uni tashlap qéchip kétishti» (Injil, «Luqa» 22-babtin, «Matta» 26-babtin)


Eysa Mesih héchqandaq jinayet ötküzüp baqmighan bolsimu, jinayetchi dep höküm qilinip kréstke mixlanghan. Yehudiylar ya uning xaraktéridin ya qilghan ishliridin héchqandaq qusur tapalmighan. Emma u bizning ornimizda qurbanliq bolghan, bizge mehkum bolushqa tégishlik jazani öz üstige alghan. Musaning qanuni boyiche, dargha ésilghan kishi Xudaning lenitige uchrighan dep hésablinatti. Shunga u bizni dep Xudaning lenitige uchrighan. U shundaq lenetke hergiz layiq emes, lékin lenetke layiq gunahkar bolghan méning ornumda Öz jénini tutup berdi. Shuningdin körgili boliduki, Xuda eng aliy bolghan pilanliri ichide Öz peyghemberlirining öltürülüshige yol qoyghan. Mesih Eysa Xudaning adilliqini qana'etlendürgen (chünki gunahning jazasini qobul qilghan) we shuning bilen bir waqitta bizge qutquzulush, menggülük hayatqa érishishning yolini échip bergen. Xuda Mesih Eysasiz héchqandaq ademni kechürmeydu, Uningsiz rehimdilliqini körsitish yoli yoqtur.


Bu, Xudaning hem adilliqi hem rehim-shepqitini birla waqitta körsitish bilen, étiqadchilarni qutquzushqa ezeldinla békitip qoyghan birdinbir yolidur. Siz Xudaning adilliqi we rehim-shepqitini ashundaq birleshtüriwetkenlikini islam sher'iyitidin tapalarsizmu? We yaki Qur'andin ya hedislerdin, sot qilish, hésab élish we kechürüm qilishning birla waqitta bir terep qilinghan yaki qilinidighan, dégenlerni tapalamsiz? Bezi musulman qérindashlirimiz bu mesilige neqil keltüridighan ayet shuki: - «Dilinglardiki (yamanliqni) meyli ashkara qilinglar, meyli yoshurunglar, uning üchün Alla silerdin hésab alidu. Alla xalighan kishini meghpiret qilidu, xalighan kishige azab qilidu. Alla hemme nersige qadirdur» (Süre «Beqere», 284-ayet).

Eger Xuda shu ayet boyiche ademlerdin hésab alidighan bolsa, undaqta nedimu Xudaning adilliqi we méhri-shepqiti bolghan bolsun? Durus, Xuda heqiqeten Özi xalighanche qilidu; lékin U Özining özgermes xaraktéri we muqeddes qanunigha xilapliq ishni hergizmu irade qilalmaydu. Mesilen éytayluq, melum bir sotchi akingizni öltürgen qatilning jinayiti toluq ispatlanghanliqini anglighandin kéyin, shu qatilni kechürüm qilip qoyup berse, siz bu sotchini adil sotchi dep qarayttingizmu? Hergiz mumkin emes! Siz uni pütünley adil emes dep hésablayttingiz; chünki sotchining özi qanungha xilapliq ish qilghan. Xudadimu ashundaq ish mewjut dégen xiyal, heqiqeten eqilge sighmaydighan ish hem eng orunsiz geptur.


Süre «Qari'e» 6-9-ayet: -

«Tarazisi éghir kelgen (yeni yaxshiliqliri yamanliqlirini bésip chüshken) ademge kelsek, u köngüllük turmushta (yene nazunimetlik jennette) bolidu. Tarazisi yénik kelgen (yeni yamanliqliri yaxshiliqlirini bésip chüshken) ademge kelsek, uning jayi hawiye (dozax) bolidu».

Bu ayettiki bu xil hésablash sistémisini qandaqmu inawetlik dégili bolsun? Mushu yerde bashqa bir kitabdiki gepni ishletsek: - ««seweb we netije» dégen uniwérsal qanuniyetni kimmu özgertelisun? Peqet birla qétim gunah ötküzüp, andin kiyin minglighan, on minglighan «sawabliq ishlar»ni qilsingiz, bu hergizmu qelbingizdiki bulghinishni yuyalmaydu. Qandaqmu yuyalisun? Men bügün pütün bir kün, hemme ishta heqqaniyliq qilghan bolsam, bu peqetla mutleq pak, muqeddes bir Xudaning aldidiki qilishqa tégishlik bolghan burchum, yeni Yaratquchim Xudagha bolghan bügünki qerzimdur, xalas. Men yüz kün izchil halda yene ashundaq heqqaniyliq qilghan bolsam, bumu méning burchumdur, xalas. On ming kün, hetta hazirdin bashlap ömürwayet ashundaq heqqaniyet ichide yashash, herbir insanning tégishlik burchidur, xalas. Lékin bundaq yashash hergiz mumkin emes. Hergiz mumkin bolmighan mushundaq yashash (nawada mumkin bolup qalsa) bizning burun qilghan yamanliqlirimizni Xuda aldida yuyalamdu? - dégen soalni sizdin soraymen.

Bashqiche qilip éytqanda, imtihan bergende, 99 toghra jawab qandaqmu bir xata jawabni toghra qilalisun? Xudaning imtihanida ötüsh telipi 100 nomur bolsa, 99 nomur alghanni intihamdin ötken hésablighili bolamdu? Meyli 99 nomur, 50 nomur, 15 nomur bolup, «yüz»lük telepke yéqin yaki yiraq bolsun, hemmisi oxshashla telepke yetmeydu. Gunah dégen gunah. Gunahning chongimu gunah, kichikimu gunah. «Chünki ademlerning hemmisi gunah sadir qilip, Xudaning ulughliqigha yételmey, uningdin mehrum boldi» (Injil, «Rimliqlargha» 3-bab 23)» («gunah - insandiki birdinbir mesile»din)

Süre «Nisa», 44-ayet: - «Alla heqiqeten zerriche zulum qilmaydu. Eger kishining zerriche yaxshiliqi bolsa, Alla uni hessilep ziyade qilidu, öz dergahidin büyük ejir (yeni jennet) ata qilidu». Bizning bu ayet toghrisida dégenlirimiz oxshash - bir ademning yaxshiliqini «hessilep ziyade qilish»ning adilliq emeslikini siz bilisiz.

Süre «Beni-Isra'il» («Isra») 13-14 ayet: «Herbir insanning emelini uning boynigha ésip qoyimiz (yeni insanning qilghan herqandaq emeli xuddi boyunchaq boyundin ayrilmighinidek uningdin hergiz ayrilmaydu, shuninggha yarisha jaza bérilidu), qiyamet küni uning namu-emelini körsitimiz, u uni ochuq köridu. (Uninggha) «Namu-emelingni oqughin! Bügün özüngge (yeni bu qilmishliringgha) özüng guwah bolushung kupaye» déyilidu».

Buningda herbir adem üchün qiyamet künidiki tirilishte échilidighan hésab deptirining barliqi körsitilgen. Lékin bu kitabning qandaq usul bilen we yaki qandaq qanun boyiche yézilghanliqi déyilmigen.

Süre «hud», 114-ayet: «Shübhisizki, yaxshi ishlar arqiliq yaman ishlar yuyulidu. Bu chüshengüchiler üchün wez-nesihettur».

Yuqiridiki bu ayetlerni omumiylashturup chüshendürüp bérish üchün bezi musulman ölimalar mundaq dégen: «Héchkim Xuda yaxshiliqlirim üchün manga in'am bermigen, dep qaqshiyalmaydu; chünki yaman ademlerning qilghan yamanliqliri yaxshiliqliridin köp (éghir) bolsa, u chaghda uning qilghan yaxshiliqliri üchün alghan in'ami «bu dunyada bolghan» bolup hésablinidu». Mushu boyiche hésab alidighan ish bolsa, herbir ézilgüchi ezgüchidin heqqini alalaydu. Ularning pikriche yene: «Perishtiler ezgüchining qilghan adaletsizliklirige barawer dep hésablighan bir nisiwisini élip, bu nisiwini ézilgüchining yaxshiliqlirigha qoshup béridu. Andin yene birsining «yaxshiliq»liri «yamanliq»liridin zerriche artuq (éghir) bolsa, Xuda Özining rehimdilliqidin, uni jennetke kirgüzüsh üchün yaxshiliqlirini hessilep ziyade qilidu. Birsining «yaxshiliq»liri yoq hésabta bolsa, Xuda u ziyan yetküzgen ademlerning gunah yükliridin élip, alghinini uning gunahlirigha qoshup hessilep ziyade qilidu. Shuning bilen u özining gunahliri we bashqilarning gunahliri üchün dozaxqa tashliwétilidu».


Bu adilliqmu?



Uning üstige, Xuda turidighan jennet choqum mutleq sap, pak yerdur. Peqet pütünley paklanghan we heqqaniy qilinghanlarla kireleydu. Birla qétim gunah sadir qilghan adem ita'etsizlikidin napak bolghan bolidu. Shu hali bilen jennetke kirishi hergiz mumkin emes. Mesilen alayluq, musulman hej qilghili aq ton kiyip, namazgha kirginide birer dagh uning aq tonigha tégip ketse, bu napak bolghan hésablanmamdu? U namaz oqush üchün aq tonini qayta tazlishi kérek emesmu? Emma Xuda izdigen sapliq-pakliq bolsa, insanning tashqi körünüshide emes, belki ichki dunyasida sap we pak bolushidin ibarettur. Xudaning neziride bolsa, insan «sap» yaki «sap emes», «pak» yaki «pak emes»tur. «Xéli pak» yaki «pakraq» déyishler qet'iy mewjut emestur. Shunga, insan balisi tamamen saplinip yéngilanmighuche, jennetke kirishke bolmaydu. Uning gunahliri kechürüm qilinghan deyluq, lékin uning könglide yamanliqning birer tal uruqi qalsimu u yenila yaman hésablinidu, bundaq insan qandaqmu jennetke munasip bolalisun?

Yene bezibir ademler adem otqa kirip, otta qiyinlinishliri bilen gunahlirini yuyidighan bedelni tölep, andin chiqidighanliqigha ishinidu: -


«Andin biz dozax azabigha eng layiq bolghanlarni elwette obdan bilimiz. Silerning ichinglardin dozaxqa barmaydighan (kirmeydighan) birer kishimu qalmaydu, bu Perwerdigaringning özgermes hökümidur. Andin teqwadarlarni (jehennemdin) qutquzimiz, zalimlarni jehennemde tizlinip olturghan halda qoyimiz» (Süre ««Meryem», 70-72-ayet)

Yuqiridiki ayet we uninggha asaslanghan pikir toghrisida, dégenlirimizmu peqet yenila oxshash bir sözdur - adem özining gunahini özi yuyalmaydu. Birsining yaman köngli we xahishi özgertilmigen bolsa, umu jennetke, jennetmu uninggha munasip emes. Oghri türmige tashlinishi yaki qoli késiwétilishi bilen oghriliq qilmasliqqa, zinaxor qamchilinishi bilen zinaxorluq qilmasliqqa bolghan xahishini özgertelishi natayin. Bezi ehwallarda ashundaq jazalar ularni téximu yamanlashturuwétidu. Süre «Yüsüf», 53-ayette déyilginidek: «Nepsi dégen nerse heqiqeten yaman ishlargha köp buyrudu».

Xudaning méhri-shepqiti toghruluq ipadilengen yuqiriqi herxil uqumlar Tewrat, Zebur we Injilda déyilgenlerge pütünley qarimuqarshidur. Bu yerde biz Tewrat, Zebur we Injil boyiche Xudaning nijati toghruluq yene bir qétim tekrarlap öteyli: -

(1) Xudaning adilliqi her bir gunah üchün gunahkarning jazalinishini telep qilidu;

(2) Birla qétim ötküzülgen gunahqa tégishlik bolghan adil jaza menggülük ölümdur, yeni Xudadin ayrilishtur.

(3) Shunga bir adem ömürwayet yaxshiliq qilsimu, bu peqetla uning qilishqa tégishlik bolghan ishidur. Bu yaxshiliqi uning birmu gunahini yuyalmaydu.

(4) Birla qétimliq gunahning jazasi Xudadin menggülük ayrilish bolghandin kéyin, bu we u dunyadiki waqitliq azablinishlar uni hergiz pak qilalmaydu.

(5) Ademning gunahliri kechürülgendin kéyin, qelbide téxiche ashundaq gunah xahishliri bolsa, u yenila jennetke layiq emestur.

(6) Xuda bizni küchlük we chongqur söygü bilen söygenlikidin bizni qutquzushni xalaydu.

(7) Özining adilliqini qana'etlendürüsh üchün Xuda Mesih Eysani, bizning ornimizda gunahlirimizning jazasini Öz üstige élishi üchün uni ewetken. Shunglashqa u bizge körsetken méhri-shepqitini pütünley Özining adilliqigha asaslighan (Mesih Eysaning ölüshi, herbir insanning herbir gunahi üchün tégshilik bolghan jazani öz ichige élip bolghan).

(8) Mesih Eysa bizning gunahlirimizning hemmisini Öz raziliqi bilen üstige élip, kréstke mixlinip, özini qurbanliq qilghan.

(9) Xuda Uning qurbanliqini qobul qilghan we shundaq qobul qilghinini ispatlash üchün Uni ölümdin tirildürgen.

(10) Xuda Uning qurbanliqigha asasen, towa qilip, Mesih Eysagha özini tapshurghan herbir ishengüchining gunahlirini kechürüm qilghan. 

(11) Xuda herbir ishengüchige «yéngi ehde»si boyiche yéngi qelb, yéngi roh bérishke wede qilghan.

(12) Xuda herbir ishengüchige Özining Muqeddes Rohini bérishke wede qilghan. Peqet Muqeddes Rohla insanning qelbini pakliyalaydu we uni muhebbetlik qilalaydu. Bulargha tölengen bedelnimu Mesih Eysa Özini qurbanliq qilghinida tölep bolghan.

(13) Muqeddes Rohning inasanning rohiy dunyasida qilghan emili bilen, insan jennetke layiq bolushqa, jennette menggülük turushqa teyyarlinidu.

(14) Bularning hemmisi «xush xewer» déyilidu. (Injil» dégen söz «xushxewer» dégen menide).


Xuda bu yolni Tewrat, Zebur we Injilda békitken. Bu yolni Xuda békitkeniken, kimmu uninggha qarshiliq bildürelisun? Bu yolgha kim qarshiliq körsetse, u Xudaning Özige qarshiliq körsetken bolidu.




4-qisim

Qur'anda, Mesih Eysaning kréstke mixlinishi toghrisida yézilghanliri


Bezi musulmanlar, Eysaning kréstke mixlanghanliqi heqiqeten mewjut bolghan ish, emma kréstke mixlanghan kishi Mesih Eysa emes, belki Xuda bashqa bir kishini Eysaning qiyapitige oxshitip, uni Mesih Eysaning ornida mixlatquzghan, dep ishinidu. Bundaq közqarashning bolushi belkim Süre «Nisa», 157-158-ayettin kelgen: -


«(Yehudiylarning) yene Allaning rosuli Eysa ibn Meryemni öltürduq dégenlikliri üchün (ulargha lenet qilduq). Wehalenki, ularning Eysani öltürginimu yoq, dargha asqinimu yoq we lékin ulargha shübhe sélindi (Eysani astuq dep guman qilip, Eysa eleyhissalamgha oxshap qalghan bashqa birsini asti), Eysa toghrisida ixtilap qilishqanlar heqiqeten uning öltürülgenliki (mesilisi)de shübhididur. Ular bu (ishning heqiqiti)ni bilmeydu, gumanghila asaslinidu, ular Eysani jezmen öltürmidi. Belki Alla uni Öz teripige kötürdi (yeni Eysa eleyhissalamni Alla ularning sherridin qutuldurup tirik halda asmangha élip chiqip ketti) Alla ghalibtur, hékmet bilen ish qilghuchidur».


Emeliyette, musulman ölimalar mushu ayet toghrisida oxshimighan xulasige kelgen. Birinchi közqarash bolsa, Xuda Yehudiylargha Öz küch-qudritini körsitish üchün yaki ularni gumanda qaldurush üchün Eysani tirik péti biwasite Öz yénigha élip chiqip ketken. Ikkinchi közqarash bolsa, bu ayetning menisi Yehudiylarning «Eysaning namini yoqitish, hetta Uni insanning yadidin chiqiriwétish üchün Uni kréstke mixlitip öltüreyli» dégen meqsitini emelge ashurmighan, eksiche Uning kréstke mixlinishi Uning namini pütün dunyagha tarqaldurghan. Qur'anning terjimisidin bundaq mene chiqmaydu, deymiz. Lékin Qur'anning bezi yerliride Mesih Eysaning ölümi tilgha élinip ötken. Emdi yuqiriqi ayet, Eysa öltürülgen dégen menini öz ichige almisa, undaqta Qur'anning özi bir-birige zit bolghan sözlerni qilghan bolidu emesmu? Mesilen Süre «Al imran», 55-ayet: -


«Öz waqtida Alla éytti: «I Eysa! Men séni (ejiling yetkende) qebzi roh qilimen, séni dergahimgha kötürimen (yeni asmangha élip chiqimen) séni kapirlardin pak qilimen (yeni séni öltürmekchi bolghan yamanlarning sherridin saqlaymen)...»

Esli erebche ayettiki «mutawaffiyka» dégen sözni, terjiman Muhemmed Salih «qebzi roh qilimen» dep terjime qilghan. «Qebzi roh qilimen» dégen söz uyghurchida «jéningni alimen» dégen menide. Qarighanda Muhemmed Salih mushu yerde Eysani öldi, dep qarighan. Bezi sherhchiler bolsa, bu sözning menisini «uxlitish» dep sherhligen. Lékin bir insanni özining «dergahigha kötürüsh»tin ilgiri, Xudaning Mesihni «uxlitip qoyush»ida qandaq eqil ishletkenlikini, ötkenki we hazirqi sherhchilermu chüshendürüp bérelmeydu. Emeliyette bolsa, «mutawaffiyka» («qebzi roh qilimen») dégen söz (Muhemmed Salih terjime qilghandek) ölümni körsitidu. Bashqa ölimalar, jümlidin Ibn Abbas we Muhemmed-ibn-Ishaqlar mana mushundaq dep qarighan. Emma yuqiriqi bezi sherhchilerning, Mesih Eysaning ölük halette qanche waqit turghanliqi toghrisidiki pikirliri herxil. Ölima Wahab, Mesihni üch sa'et ölüp, andin tirildürüldi dégen. Muhemmed-ibn-Ishaq: «Yette sa'et ölüp andin tirildürüldi» dégen. Al-Rab'i ibn Ans, Xuda uni asmangha kötürginide öltürgen, dégen. Imam al-Baydhawi bolsa Mesihni üch sa'etla ölgen dep ishengen. Erebche bir lughette «tawaffa» dégen pé'ilni mundaq dep chüshendüridu: - «Xuda uni ölümge qoydi, démek, uning jénini aldi».


Qur'anda, «mutawaffiyka» we «tawaffa» dégen pé'ilge munasiwetlik sözler, 23 qétim «ölüsh» dégen menide ishlitilgen. Ikki yerdin bashqa yerdikisi pütünley ölümnila körsitidu. Ikkisidin bashqisi, kontékist boyichimu, köchme menisi boyichimu oxshashla ölümni körsitidu: -


«Alla silerni kéchisi uxlitidu, kündüzdiki qilghan ishliringlarni bilip turidu, andin belgilengen muddetkiche yashishinglar üchün, kündüzde silerni oyghitidu, andin Allaning dergahigha qaytisiler, andin qilghan emelliringlarni Alla silerge éytip béridu» - Süre «En'am», 60-ayet.


«Insanlar ölidighan chaghlirida, Alla ularning janlirini alidu, ölmigenlerning janlirini uxlighan chaghlirida alidu» - (Süre «Zumer», 42-ayet).


Yene bezi sherhchiler Süre «Nisa»diki «mutawaffiyka» dégen sözdiki «waf» («we», «hem») ikki bisliq bir sirliq menini körsetken, Mesih bu dunyagha ikkinchi qétim kelginide ölüp kétidu, dep chüshendürgen. Eger heqiqeten shundaq menide bolghan bolsa, némishqa éniq déyilmigen? Ashundaq ikki bisliq sözlerdin muhim heqiqetni chiqarghili bolamdu?


Süre Meryem 15-ayet: -

«U (Yehya peyghember) tughulghan künide, wapat bolghan künide, tirilip (qebridin) turghuzulghan künide  (Allata'ala teripidin bolghan) amanliqqa érishidu».


Süre «Meryem» 34-ayet:

«Men (Eysa Mesih) tughulghan künümde, wapat bolghan künümde, tirilip (qebremdin) turghuzulghan künümde  (Allata'ala teripidin bolghan) amanliqqa érishimen».

Mushu ikki ayetning birinchisi boyiche éytqanda, herqandaq bir musulman Yehya peyghemberning tughulghanliqi we ölgenlikige ishinidu-yu, némishqa ikkinchi ayette éytilghan Mesihning ölümige ishenmeydu? Ikki ayette éytilghan sözler asasen oxshash bolghandin kéyin, ularning menilirimu oxshash bolushi kérek-te. 


Süre «Meryem» 31-ayette: -

«(Eysa dédi: -) qeyerde bolay méni beriketlik qildi, hayatla bolidikenmen, manga namazni, zakatni ada qilishni tewsiye qildi». Sheri'et boyiche zakat namrat (musulman)largha bérilidighan melum miqtardiki pulni körsitidu. Ölimalarning pikri boyiche, Qur'anda éytilghan «zakat» yenila pul dégen menini körsitidu (peqetla Süre «Meryem» 13-ayette: -


«Biz uninggha merhemet qilish we uni (nachar xisletlerdin) pak qilish yüzisidin (shundaq qilduq), Yehya teqwadar idi» - shu yerdila «zakat» «pak qilish»ni körsitidu.


Eger Mesih Eysa ölmey asmangha kötürülgen bolsa, zakat bérish téxi Uning burchi bolidu. U zakatni kimge béridu? U téxi bu dunyada bolsa, undaqta U zadi nede? Uning zakitini qobul qilghanlar yene nede? U bu dunyada bolmisa we shundaqla zakat bérishni toxtatqan bolsa, Uni choqum öldi, shunglashqa uni zakat bérish burchini tügetti, déyish kérek.


Süre «Ma'ide» 117-ayette: -

«Men ularning arisida bolghan muddette, ularning emellirini men közitip turghanidim, méni qebzi roh qilghiningdin kéyin, ularning emellirini sen közitip turghaniding, sen hemme nersidin xewerdarsen».


Bu ayet toghrisida Al-Razi we Al-Jalalayn mundaq dégen: «Bu ayetni Mesih Eysa Xudagha qiyamet künide déyishi mumkin». Al-Razi bu «qebzi roh qilghining» (mutawaffiyka) dégen sözning menisini «kötürülüsh» dep chüshendürginide, u bu sözni eslide «uxlitish» dep chüshendürüp ötkenlikini untup qalghan oxshaydu. Chünki u Süre «Al-Imran», 55-ayettiki «qebzi roh qilimen» (mutawaffiyka) dégenni ashundaq menide (uxlitish) dégenidi: -


«Öz waqtida Alla éytti: «I Eysa! Men séni (ejiling yetkende) qebzi roh qilimen, séni dergahimgha kötürimen (yeni asmangha élip chiqimen) séni kapirlardin pak qilimen (yeni séni öltürmekchi bolghan yamanlarning sherridin saqlaymen)...»

Al-Razi we bashqa terjimanlarning izahatlirini («mutawaffiyka» («qebzi roh qilish») dégen sözni peqetla «kötürüsh» dégen menide qobul qilidighan bolsaq, undaqta, bu Mesih Eysani ölmigen we kelgüside menggülük ölmeydu dégenliktin ibarettur. Mushundaq bolsa, bu pikirler Süre «Rehman», 26-27-ayet («Zéminning üstidiki hemme yoqilidu! Ezimetlik we keremlik Perwerdigaringning Zati menggü qalidu!» we: «Allaning Zatidin bashqa barliq nerse yoqilidu!») Süre «Qeses», 88-ayetlerge zit kélidu.


Emeliyette Mesih Eysaning kréstke mixlinip ölgenlikige ishengen musulman ölimalar az emes. Bu Süre «Nisa»diki 158-ayette éytilghan «mutawaffiyka» dégen sözning rastinla «ölüm» dégen menini körsitidighanliqigha ishinishning néme ziyini bar? Shundaq bolghandila, bu ayet Tewratqa, Injilgha we Mesihiy muxlislirining Mesihning ölümi toghrisida bolghan étiqadigha uyghun kélidu.


I Xuda, heqiqetni izdigüchilerge heqiqetni ochuq körsitip bergeysen, hajetmelerge nurungni chachqaysen! Iltija qobul qilghuchilarning arisida sen eng iltipatliqsen, bergüchilerning arisida sen eng séxi bergüchidursen!





5-qisim

Mesihning kréstke mixlinishidiki tarixiy ispatlar


Kréstke mixlinish weqesi kishilerning oydurmisi emes. Ashundaq dehshetlik weqe yüz bermigen bolsa, xristi'anlar özining ulugh Yétekchisi, Peyghembiri, Qutquzghuchisi, Rebbini ashundaq xar qilinghan démigen bolatti. Musa peyghemberning muqeddes qanunida mundaq déyilgen: «Kimdekim derexke ésilghan bolsa, Xuda teripidin lenetke qaldurulghan kishi hésablinidu» («Qanun sherhi» 21:23). Uning üstige Injilda mundaq déyilgen: «Halbuki, Mesih bizni Tewrat qanunidiki lenettin hör qilish üchün ornimizda lenet bolup bedel tölidi. Bu heqte muqeddes yazmilarda: «Yaghachqa ésilghan herqandaq kishi lenetke qalghan hésablansun» dep yézilghan» («Galatiyaliqlar» 3:13).


Mesihiyler «Eysa kréstke mixlanghan» dégen pakitni étirap qilipla qalmastin, belki ashu weqeni özlirining barliq rohiy bayliqliri we samawiy bextiyarliqlirining menbesi, barliq nijatliqning buliqi dep qarap pexirlinip kelgen. Shundaqla ular, herqandaq ademning ölümidin bashqiche bolghan Mesih Eysaning ölümi, peqet özlirila üchün emes, belki barliq ishengüchiler üchünmu, gunahning changgilidin hörlükke chiqirishtiki wasitidur, dep ishinidu.


Muzakirilirimizde, musulman qérindashlirimizgha «krést weqesi»ning tarixiy ispatliri esqitip qalghachqa, mushu yerdimu shulardin azraq bir qismini sözlep ötmekchimen.


Deslepte qedimki peyghemberlerdin Dawut, Yeshaya, Daniyal we bashqilar Mesihning hayatida bolidighan türlük ishliri, bolupmu Uning ölümi we tirildürülishi toghrisida aldin bésharetlerni éytqan. Bu bésharetler resmiy halda miladiyedin (yeni Eysaning tughulushidin) 1800 yil ilgiri Musa bilen bashlanghan. Bu bésharetlerning arisida: -


(1) Mesihning nede tughulidighanliqi (Tewrat, «Mikah», 5:1-2)

(2) Pak qizdin tughulidighanliqi (Tewrat, «Yeshaya» 7:14)

(3) Nede ösüp chong bolidighanliqi (Tewrat, «Yeshaya» 53:2, 11:1)

(4) Uning nedin xush xewerni tarqitishqa bashlaydighanliqi (Tewrat, «Yeshaya» 9:1-2, «Matta» 4:14-17)

(5) Uning yaritidighan möjiziliri (Tewrat, «Yeshaya» 35:3-7)

(6) Yehudiy molliliri bilen bolidighan ziddiyiti (Tewrat, «Yeshaya» 28:16, «Zebur» 118-küy, 22-misra)

(7) Axirda Yehudiy molliliri bilen bashliqliri we Rim kapir rehberlirining birliship uninggha süyqest qilidighanliqi («Zebur», 2:1-12)

(8) Mesih Eysaning éshekke minip yérusalimgha ghelibe, emma kichik pé'illiq bilen kiridighanliqi (Tewrat, «Zekeriya», 9:9)

(9) Eysaning Öz muxlisining uninggha satqunluq qilidighanliqi («Zebur» 41:9)

(10) Satqunluq qilish bahasi 30 kümüsh tengge bolidighanliqi (Tewrat, «Zekeriya», 11:12-14)

(11) Uning ölümining qaysi yil, qaysi ay, qaysi heptide bolidighanliqini hésablighan bésharet (Tewrat, «Daniyal», 9-bab 24-27-ayet)

(12) Ölümide uning put-qollirining téshilidighanliqi («Zebur», 22:16, «Zekeriya» 12:10)

(13) Uning barliq insanlarning gunahlirini Özining ölüm jazasini qobul qilishi arqiliq üstige alidighanliqi (Tewrat, «Yeshaya» 53-bab, 4-12-ayet)

(14) Uning ölümide kiyim-kéchekliri séliwétilinip, bashqilar teripidin öz'ara üleshtürülidighanliqi we kiyim üchün chek tashlinidighanliqi («Zebur», 22:18)

(15) Ölümide uninggha achchiq su bilen öt suyuqluqi arilashturulghan suning ichküzülidighanliqi («Zebur», 69-küy, 21-misra)

(16)  Uning jinayetchiler arisida, shundaqla naheq halda jinayetchi qatarida békitilip, ölüm jazagha mehkim qilinidighanliqi (Tewrat, «Yeshaya» 53-bab, 9-ayet)

(17) Uning jesitining bir bay ademning qebristanigha depne qilinidighanliqi (Tewrat, «Yeshaya» 53-bab, 9-ayet)

(18) Üchinchi künide tirildürülidighanliqi (Zebur 16-küy, 9-10-misra, Tewrat, «Yeshaya» 53:8, 10 («Zebur» 22:30 bilen sélishturung), «Hoshiya» 6:2)

(19) Tirildürülgendin kéyin, asmangha kötürülidighanliqi («Zebur» 47-küy, 4-misra, «Zebur» 24-küy).


Melum birsining hésablap chiqishiche, Mesih Eysa biz bilen bu dunyada bille bolghinida, u 300din artuq bésharetlerni emelge ashurghan. Xuda buyrusa bu bésharetlerning bezilirini biz kelgüside yazmaqchi bolghan yene bir kitabta tepsiliy halda körsitip bérimiz. Bu yerde peqet birsinila tepsiliy halda körüp öteyli:  -


Tewrattiki «Yeshaya peyghember» kitabi, 52:13-53:12-ayetler:

Perwerdigar mundaq dédi: —


« — Körünglarki, Méning qulum danaliq bilen ish köridu,

U alem aldida kötürülidu, yuqiri orungha chiqirilidu, nahayiti aliy orungha érishtürülidu.

Lékin nurghun kishiler séni körüp, intayin heyran qélishidu,

 - Chünki Uning chirayi bashqa herqandiqiningkidin köp zeximlengen,

Qulning qiyapiti shu derijide buzuwétilgenki, Uningda hetta adem siyaqimu qalmighan!

U shu yol bilen nurghun ellerning üstige qan chachidu.

Hetta shah-padishahlarmu Uning karamitidin aghzini tutupla qalidu;

Chünki özlirige ezeldin éytilmighanni ular köreleydu,

Ular ezeldin anglap baqmighanni chüshineleydu.

(53-bab)

Bizning xewirimizge kimmu ishengen?

Hem «Perwerdigarning Biliki» bolghuchi kimgimu ayan qilinghan?

U bolsa Perwerdigarning aldida xuddi yumran maysidek,

Yaki xuddi qaghjiraq topraqta tartqan bir yiltizdek ösidu;

Uningda jezbdarliq yaki heywe yoq bolidu,

Biz Uni körginimizde, Uning bizni jelb qilghudek teqi-turqimu yoq bolidu.

U kishiler teripidin kemsitilidu, ular Uningdin yiraqlishidu;

U köp derd-elemlik adem bolup,

Uninggha azab-oqubet yar bolidu;

Shuning bilen Uningdin yüzler qachurulidu;

U kemsitilidu, biz Uni héch nersige erzimes dep hésabliduq.

Biraq emeliyette bolsa,

U bizning qayghu-hesritimizni kötürdi,

Azab-oqubetlirimizni Öz üstige aldi.

Biz bolsaq, bu ishlarni U wabagha uchrighan,

Xuda teripidin jazalinip urulghan,

Shundaqla qiyin-qistaqqa élinghanliqidin dep qariduq!

Lékin U bizning asiyliqlirimiz tüpeylidin yarilandi,

Bizning gunahlirimiz üchün zeximlendi;

Uning jazalinish bedilige, biz aram-xatirjemlik taptuq,

Hem qamchidin bolghan yariliri arqiliq biz shipamu taptuq. 

Hemmimiz xuddi qoylardek yoldin ézip chiqtuq;

Herbirimiz özimiz xalighan yolgha mangghaniduq;

Biraq Perwerdigar hemmimizning qebihlikini Uning üstige yighip yüklidi.

U qiynilip, azab chekken bolsimu éghiz achmidi;

U xuddi boghuzlashqa yétilep méngilghan paqlandek boghuzlashqa élip méngildi,

Shundaqla yung qirqighuchilar aldida qoy ün-tinsiz yatqandek, U zadila éghiz achmidi. 

U qamap qoyulup, heq sottin mehrum bolup élip kétildi,

Emdi Uning ewladini kimmu bayan qilalisun?!

Chünki U tiriklerning zéminidin élip kétildi,

Méning xelqimning asiyliqi üchün U waba bilen uruldi.

Kishiler Uni reziller bilen ortaq bir görge békitken bolsimu,

Lékin U ölümide bir bay bilen bille boldi,

Chünki U héchqachan zorawanliq qilip baqmighan,

Uning aghzidin birer éghizmu hiyle-mikirlik söz tépilmas.

 Biraq Uni ézishni layiq körgen Perwerdigardur;

U Uni azabqa chömüldürgüzdi.

Gerche U Öz jénini gunahni yuyidighan qurbanliq qilghan bolsimu,

Lékin U Özining uruq-ewladlirini choqum körüp turidu,

Shundaqla Uning köridighan künliri uzartilidu;

We Perwerdigarning köngüldikiliri Uning qolida bolup rawaj tépip emelge ashurulidu.

U Özi tartqan japaning méwisini körüp memnun bolidu;

Heqqaniy bolghuchi Méning qulum Özining bilimliri bilen nurghun kishilerge heqqaniyliqni yetküzidu.

Chünki U ularning qebihliklirini Özige yükliwalidu.

Bu ishliri üchün Men shu «nurghun kishi»ni Uninggha hediye qilip nésiwisi qilimen,

Shuning bilen U Özi küchlüklerni ghenimet süpitide üleshtürüp béridighan bolidu;

Chünki U ta ölüshke qeder «sharap hediye» tökkendek Özining jénini tutup berdi,

Shundaqla Özining asiyliq qilghuchilarning qatarida sanilishigha yol qoydi.

Shuning bilen U nurghun kishilerning gunahini Öz üstige aldi,

Özini asiyliq qilghuchilarning ornigha qoyup ular üchün du'a qildi».

(Tewrat, «Yeshaya» 52-53-bab)


Bu bésharet Mesih Eysaning dunyagha kélishidin 700 yil ilgiri, Yeshaya peyghember arqiliq bérilgenidi. Bu bésharet Mesih Eysani körsetmigen dések, u chaghda zadi kimni körsetken bolidu? Qéni, özingiz bir dep béqinga.

(Bu bésharetlerni oquwatqiningizda, belkim siz bezi sözlerning «ötken zaman sheklide» yézilghanliqigha qarap, bir'az ghelite tüyghuda bolushingiz mumkin. Bu bésharetler bolsa (kelgüsi, yeni téxi yüz bermigen ishlarni aldin'ala éytqan bolsa), - némishqa «ötken zaman sheklide» ipadilengen dep sorishingiz mumkin. Ishinimizki, Hemmige Qadir Xudayimiz aldida, kelgüsidiki, yeni téxi yüz bermigen ishlar xuddi burunqi yaki bügünki ishlargha oxshashla roshen hem éniq turidu, elwette. Bu bésharetlerde, Yeshaya peyghember Muqeddes Rohning qabiliyiti bilen kelgüsidiki melum bir zamanda bolup ötkinidekla, bésharet bérilgen ishlarni, alliburun yüz bérip bolghan ishlarni körgendek éniq köridu. Pé'ilning «ötken zaman shekli»ni ishlitishning ehmiyiti shuni ispatlayduki, Xudaning neziride Mesih Eysaning ölümi, elmisaqtin eng ehmiyetlik, eng muhim we eng ulugh ish, shundaqla menggülük bir pakittur).


Tewratta, Mesih Eysa toghrisidiki bésharetlerdin sirt, bashqa nurghun bésharetlet bar. Mesilen, Yehudiylarning paytexti Yérusalém we chong ibadetxanining weyran qilinishi, Yehudiylarning qurbanliq qilish tüzümining emeldin qaldurulushi (Mesihning ulugh qurbanliqi bilen bashqa herqandaq qurbanliq qilishning hajiti qalmighanliqi üchün), Yehudiylarning padishahliq tüzümining yoqilishi we bu ishlardin kéyinki Yehudiylarning dunyaning herqaysi yerlirige tarqitiwétilishi toghrisidiki bésharetler bérilgen (mesilen, «Daniyal» 9-bab, 26-27, «Hoshiya» 3-bab, 3-5-ayetlerni körüng).


Mesih Eysa bu dunyagha kélishi bilen Tewrattiki Özining ölümi we insanlarning gunahliri üchün qurbanliq qilinishi toghrisidiki bésharetlerning emelge ashurulushi kéreklikini Yehudiylargha éniq élan qilghan. U asmangha kötürülgendin kéyin, Özining tallighan rosulliri (elchiliri) Uning ölümidin bek pexirlengen. Ularning birsi «Men aranglarda Eysa Mesihdin bashqa, yeni kréstlengen Mesihdin bashqa héchnersini bilmeslikke bel baghlighanidim» dégen («Korintliqlar (1)» 2:2).


Mesih Eysaning ölümidin birnechche kün kéyin, Uning rosuli Pétrus toplanghan zor bir türküm Yehudiylarning aldida ornidin des turup ulargha: «Siler Uni Tewrat qanunisiz yürgen ademlerning qoli arqiliq kréstlep öltürgüzdünglar» dégen. Uning mushu xewerni jakarlishi bilen teng, shu meydandiki kishilerdin 3000che kishi Mesihke étiqad baghlighan.


Mesih Eysaning ölümi del rosullarning telimlirining halqiliq nuqtisi bolghan. Ularning mundaq bir gépi buninggha tipik misal:  - «Özümni élip éytsam, Rebbimiz Eysa Mesihning krésttiki ölümidin bashqa héch ish bilen maxtanmighaymen! Chünki Uning krésti wasitisidin bu dunya manga nisbeten kréstlengen we menmu bu dunyagha nisbeten kréstlengenmen» (Rosul Pawlus, Injil, «Galatiyaliqlargha», 6-bab).


Mesih Eysaning ölümining halqiliq bolushidiki seweb Yeshaya peyghemberning bésharitide éniq déyilginidek, Uning ölümi gunahlarning kechürüm qilinishidiki birdinbir yol. Injil boyiche ashu ölüm bu alemdiki eng ulugh, eng muhim, eng halqiliq weqedur. Tewrattiki bésharetlermu shuni testiqlaydu. Kéyinki dewrdiki muxlislarning közqarishimu rosullarningkige oxshash, chünki muqeddes kitabta buningdinmu éniq bolghan pakit yoqtur.


Qisqisi, Yehudiy tarixshunasliridin beziliri (gerche Eysaning Qutquzghuchi-Mesih ikenlikini étirap qilmighan bolsimu) Uning kréstke mixlanghanliqini tilgha alghan. Birinchi esirdiki dangliq Yehudiy tarixshunasi Yüsüfüs mundaq dégen: «Waliy Pilatus bash rohaniylirimizning (kahinlarning) rayi boyiche ashu «Mesih»ni kréstke mixlash hökümini chiqarghan. Lékin arimizdiki Mesihni söygen bezi kishiler uningdin waz kechmey ta bügünge qeder uni étirap qilip kelgen. Ular «xristi'anlar» dep atilidu» («xristus» Yunan tilida «Mesih» dégen menide).


Hetta bügünki Yehudiylarmu Mesihning mixlanghanliqini étirap qilidu. Xéli burunla, rabbi Yuhannan Bin Zakkay (dangliq Yehudiy mollisi Hillelning muxlisi) ibraniy tilida bir kitab yézip, mundaq bayan qilghan: «Mesih Eysaning özini Xudaning Oghli dewélishi kupurluq hésablanghachqa, kishiler otturisida shikayet kötürülüp ketken, shuning bilen uni kréstke mixlashqa mehkum qilip, hökümranlarning buyruqi bilen Yérusalém sirtidiki bir derexning üstige ésilghan».


Yehudiylarning «hedisler»i bolghan «Talmud» dégen kitabida Mesihning mixlanghanliqi tilgha élinghan. Rimliq tarixshunas Takitus chong esirining 15-babida, Isra'iliyege hökümranliq qilghan Rimliq Waliy Ponti'us Pilatusning buyruqi bilen Mesih Eysaning öltürülgenliki teswirlengen. Bu eser ashu weqedin 40 yil kéyin yézilghan. Mesihning kréstinlinishining jeryanini éniq hem tepsiliy bilish üchün, u Mesihning dewride yashighan kishiler bilen xet arqiliq alaqilashqan. Ular arisida Mesihni mixlighan waqitta neq meydanda bolghanlarmu bolushi mumkin idi. U yene Rimda saqlanghan shahnamilerdiki Rim impériyesining herqaysi rayon hökümdarlirining eynen tezkiriliridin paydilanghan. Tezkiriler arisida Pelestindiki hökümdarlarning kréstke mixlinish weqesini teswirligen xatirilermu bar idi. Shunga bu tarixshunasning yazmiliri bek etiwarliq saqlinip kelmekte.


Muhim pakitlardin yene biri shuki, Pilatus Mesihning ölüm jazasi toghrisida bir doklatni Rimgha yollap ewetken; bu doklat Takitusning dewrigiche saqlinip kelgen. Mushundaq doklatlarni saqlap qoyush bolsa, shu chaghdiki impériyening bir medeniy aditi idi. Takitus tetqiqat jeryanida ene shu saqlanghan doklattin hem hökümettin kelgen menbelerdin paydilanghan. Bu doklatning mezmunini Flawyus Yustus isimlik bir peylasup miladiyedin kéyinki 169-yili, impérator Antoni'us Pi'usqa yazghan xétidimu tilgha alghan. Dangliq Mesihiy alim Tertulliyan, miladiyedin kéyinki 199-yilimu ashu doklatni tilgha alghan.


Shuning bilen Mesihning mixlinish weqesi kapirlar, Yehudiylar we xristi'anlar arisida tilgha köp élinidighan gep bolghan, 600 yil mezgil ichide puqralar we mertiwilik tebiqiler arisida ispatlanghan heqiqiy pakit dep qarilip kelgen. Qur'an peyda bolghangha qeder herqandaq adem, meyli qandaq étiqadta bolushidin qet'iynezer, ashu weqedin gumanlinip baqqan emes (Mesih Eysaning ölümdin tirilgenlikige peqet xristi'anlarla ishengen, elwette). Qarimaqqa, Qur'anning körünüshte müjmel bolghan bezibir jümliliri bezi musulman ölimilarni Eysaning ölümidin gumanlandurghan, shuning bilen bir waqitta bezi musulmanlarni uninggha ishendürgen.


Qedirlik oqurmen, Za'idning Amirni öltürüwetkenlikini 50 kishi öz közi bilen körgen, we bu guwahchilarning hemmisi hem qatil hem ziyankeshlikke uchrighuchini obdan tonuydu, deyluq. Shundaqla, bu ish yüz bérip 600 yil bolghangha qeder «Za'id Amirni öltürgen» dégen gep hemme ademning kallisida ret qilghusiz derijidiki pakit dep qarilip kelgenmu, deyluq. Bu 600 yil ötüp ketkendin kéyin, melum bir kishi otturigha chiqip: «Men shuninggha guwahchiliq qilimenki, öltürülgen kishi Amir emes, belki Bakir idi» dése, kishiler buninggha qandaq pikirde bolar? Meyli u «guwahchiliq qilmaqchi bolghan» adem bashqa terepliride ishenchlik hésablansimu, xelqlerning «Za'id Amirni öltürgen» dégen pikrini özgertelemdu?! Shübhisizki, herqandaq bir lilla adem nurghunlighan guwahchilarning sözlirige we shundaqla qatilning öz iqrarnamisige asasen, «Öltürülgen kishi beribir Amir iken» dégen xulaside turuwérishi kérek. Melum bir sotchi sot qilish jeryanida bundaq guwahchiliqni qobul qilsa, undaqta sotchi özining adaletsiz, nadan we qanunlardin tolimu bixewer ikenlikini ispatlighan bolmamdu?


Bu misalni Mesih Eysaning mixlinip öltürülüshi bilen her jehettin zich baghlinishi bar dep olturmisammu, oqurmenge ayan bolsa kérek.


Bu ish nahayiti muhim. Mutleq lilla höküm chiqirish heqiqetni izdep tépishta kem bolsa bolmaydighan birdinbir shert. Shundaq lillaliq bilen izdensingiz, Mesih Eysaning insanni gunahdin hörlükke érishtürüsh üchün, kréstke mixlinip öltürülgenlikini tonup yételeysiz. U ölümdin tirildürülup ghelibe bilen asmangha chiqip ketken. Ölüm hergizmu Uninggha hökümranliq qilghuchi bolalmaydu!


«Shu sewebtin, Mesih Özi arqiliq Xudaning aldigha kelgenlerni üzül-késil qutquzushqa qadir; chünki U ular üchün Xudagha muraji'et qilishqa menggü hayattur» (Injil, «Ibraniylargha» 7-bab 25-ayet).





5-muzakire


Mesihning Xudaliq tebi'iti 

Mesih Xudaning Oghli,

Mesih gunahsiz


Xuda Özining qimmetlik kitabida ashkarilighan sirlirigha asasen, biz Mesihiyler (Mesih muxlisliri, Mesihke étiqad qilghuchilar) Mesih Eysaning xataliq sadir qilmaydighanliqigha ishinimiz. Pak qiz Meryemdinla tughulghanliqi üchün u mahiyitidin chirikliship ketken insanning gunahliq tebi'itige warisliq qilghan emes. Qur'anmu buninggha guwahchi bolidu (gunahliq tebi'iti er kishi arqiliq perzentke qaldurulidighan bolsa kérek. Shunimu dep ötimizki, Meryemni pak qiz déginimiz, uni gunahsiz déginimiz emes, peqet u shu chaghda téxi yüzi échilmighan qiz idi).


Injilning nurluq körsitishi astida, rosullar qobul qilghan wehiylerge asasen biz Mesih Eysaning birla waqitta hem Xuda hem insan ikenlikigimu ishinimiz. Buni bashqiche ipadilisek, «Chünki Uningda, yeni Mesihde, Xudaning barliq jewhiri ten sheklide turidu» (Injil, «Kolossiliklerge», 2-bab, 9-ayet)


«Xuda burunqi zamanlarda ata-bowilargha peyghemberler arqiliq türküm-türküm boyiche we nurghun yollar bilen söz qilghan bolup, mushu axirqi künlerde bolsa bizge Oghli arqiliq sözlidi. U Oghlini pütkül mewjudatning mirasxori qilip béketken, Uning arqiliq ka'inatlarni yaratqan. U Xudaning shan-sheripidin parlighan nur, Uning eyniyitining ipadisidur, U qudretlik söz-kalami bilen pütkül ka'inattiki mewjudatni öz ornida turghuzuwatqan bolup, U gunahlarni tazilash xizmitini ada qilghandin kéyin, ershtiki shanu-shewket Igisining ong yénida olturdi».

(Injil, ibraniylargha» 1-bab, 1-3-ayet)


Shulargha asasen Mesihni, birla waqitta hem Xuda hem insan dégili bolidu. Chünki adem Xuda emes, Xuda dégen Xuda, adem dégen adem. Mesih muxlislirining étiqadida «muqeddes bendilerge bir yolila amanet qilinghan étiqad»ta, bezi musulmanlarning tesewwur qilghinidek «ikki Xuda» mewjut emes, «Xuda peqet bir» dep étirap qilinidu. Mesih insan sheklide bolush qararigha qet'iy kelgenlikidin kéyin, ixlasmen bir insan ornida bolup, barliq ishlirida Xudaning küch-qudritige tayinip kelgen. Möjize yaritishtimu, Özidiki Xudaliq küch-qudretke tayanmay, insangha oxshash, (möjize yaritish üchün) Xudaning küch-qudritige, yeni Uning Muqeddes Rohigha tayinip kelgen. Peqet bezibir alahide ehwalda, Xuda Uninggha Özidiki Xudaliq küchini ishlitishke buyrughan: Mesilen, töwendikilerni alsaq:


«Üchinchi küni, Galiliyediki Kana yézisida bir toy boldi. Eysaning anisi Meryem u yerde idi hem Eysa we Uning muxlislirimu toygha teklip qilinghanidi.

Toyda sharab tügep qalghanda, Eysaning anisi Uninggha:

– Ularning sharabliri tügep qaptu, – dédi.

Eysa uninggha: – Xanim, Méning sen bilen néme karim? Méning waqti-sa'itim téxi kelmidi, – dédi.

Anisi chakarlargha:

– U silerge néme qil dése, shuni qilinglar, – dédi.

Emdi shu yerde Yehudiylarning taharet aditi boyiche ishlitilidighan, herbirige ikki-üch tungdin su sighidighan alte tash küp qoyulghanidi.

Eysa chakarlargha:

– Küplerge su toldurunglar, – dédi.

Ular küplerni aghzighiche toldurushti, andin U ulargha yene:

– Emdi buningdin usup toy bashqurghuchigha béringlar, – dédi.

Ular uni apirip berdi.

Toy bashqurghuchi sharabqa aylandurulghan sudin tétip körgende (u uning qeyerdin keltürülgenlikini bilmidi, emma buni su toshughan chakarlar biletti) toy bashqurghuchi toyi boluwatqan yigitni chaqirip, uninggha:

– Herbir toy qilghuchi yaxshi sharabni toyning béshida quyidu, andin méhmanlar xéli qanghuche ichkendin kéyin, nachirini quyidu. Ejeb, sen yaxshi sharabni mushu chaghqiche saqlapsen! – dédi.

Bu bolsa, Eysa körsetken möjizilik alametlerning deslepkisi bolup, Galiliyening Kana yézisida körsitilgenidi. Buning bilen U Özining shan-sheripini ayan qildi, we Uning muxlisliri Uninggha étiqad qildi» (Injil «Yuhanna» 2-bab, 1-11-ayet).


«Ata Méni shu sewebtin söyiduki, Men jénimni qayturuwélishim üchün uni pida qilimen. Jénimni héchkim Mendin alalmaydu, Men uni Öz ixtiyarim bilen pida qilimen. Men uni pida qilishqa hoquqluqmen we shundaqla uni qayturuwélishqimu hoquqluqmen; bu emrni Atamdin tapshuruwalghanmen» («Yuhanna», 10-bab, 17-18-ayet).


Yuqiriqi ayet ademni heyran qalduridu. Bu dunyada héchqandaq adem özining ölidighan waqtini belgiliyelmeydu. Hetta özini öltürüwalidighan ademlermu shundaq, chünki héchkim öz jéni üstide höküm sürelmeydu. Lékin Mesih Eysa mushu yerde, Atisining buyruqi bilen, Özide jan bérish hem Özini tirildürüsh hoquqi we küch-qudritining barliqini éytqan. Derweqe, U kréstke mixlanghanda, ashu ilgiri éytqan waqti yétip kelgende: -


«Eysa sirke sharabni ichkendin kéyin:

– Tamam boldi! – dédi-de, béshini töwen qilip, rohini tapshurup berdi» («Yuhanna», 19-bab, 30-ayet). Adette adem tiniqi üzülgendin kéyin «béshi töwen chüshidu», lékin mushu yerde u «béshini töwen chüshürüp» andin ölidu. U Özi, Öz rohini Atisi Xudagha tapshurghan.


Mesih Eysa insan idi; barliq insanlargha oxshash qorsiqi achqan, tamaq yégen, ussighan, su ichken, ishligen, hérip charchighan we uxlighan hemde Sheytanning weswesige uchrighan. Derweqe U bezide Özining Xudaning salahiyitide ikenlikini we bezide Özining insanning süpitide bolidighanlini körsitip éytip ötken. Uning bundaq éytishi, Uning hem Xuda hem insan bolghanliqidin ibaret. Bezi musulman qérindashlirimiz we bezi xristi'anlarmu muqeddes kitabtiki Mesihning insan ikenlikini tekitleydighan nurghun tékistlerni körüp, Mesihning Xuda ikenlikidin guman qilghan. Emma ular Eysaning Xuda ikenlikini körsetken nurghun tékistlernimu estayidilliq bilen inchkilep körüp chiqsa, közlirini ghowalashturghan guman tumanliri choqum tarqap kétidu.


«Bash kahin uni qistap yene uningdin: –

– Sen Mubarek Bolghuchining (Xudaning) Oghli Mesihmusen? – dep soridi.

– Shundaq, Men Özüm, – dédi Eysa, – we siler kéyin Insan'oghlining qudret Igisining ong yénida olturidighanliqini we asmandiki bulutlar bilen kélidighanliqini körisiler.

Shuning bilen bash kahin tonlirini yirtip tashlap:

– Emdi bashqa herqandaq guwahchining néme hajiti? Özünglar bu kupurluqni anglidinglar! Emdi buninggha néme deysiler? - dédi» (Injil, «Markus» 14-bab, 61-63-ayet).


Körginingizdek, Mesih Özining salahiytini ashkare qilishi bilen Yehudiy molliliri uni «kupurluq qildi» dep eyiblep ölüm jazasigha mehkum qildurmaqchi idi.


Yene bir ayetni köreyli: - «I Reb, Atini bizge körsitip qoysangla, shu kupaye, - dédi Filip.

Eysa uninggha mundaq dédi: – «I Filip, siler bilen birge bolghinimgha shunche waqit boldi, Méni téxiche tonumidingmu? Méni körgen kishi Atini körgen bolidu. Shundaq turuqluq, sen némishqa yene: «Bizge Atini körsetkeysen» deysen? Men Atida, Ata Mende ikenlikige ishenmemsen? Silerge éytqan sözlirimni özlükümdin éytqinim yoq; belki Mende turuwatqan Ata Öz emellirini qiliwatidu. Méning Atida bolghanliqimgha, Atining Mende bolghanliqigha ishininglar. Yaki héchbolmighanda, Méning qilghan emellirimdin Manga ishininglar» (Injil, «Yuhanna», 14-bab, 9-11)


Mesihning ölümi we tirilishi bolsa, Uning insan tebi'itigila xas bolghanliqidin bolghan.


Uning Xudaliq tebi'iti bolsa, peyghemberlerning bésharetliride, Mesihning Öz sözliride we rosullarning telimatlirida, Tewrat we Injilda éniq bayan qilinghan.


Qur'anda bolsa, Süre «Al-Imran», 45-ayet: -

«Öz waqtida perishtiler éytti: «I Meryem! Alla sanga  (atining wastisiz) Allaning bir kelimisi (kalam- - sözi) bilen xush xewer bériduki, uning ismi Mesih Meryem oghli Eysadur, u dunya we axirette abruyluq we Allagha yéqinlardin bolidu»»


Sherhchiler bu ayettiki «kelime» (kalam) dégen sözning, bashqa tékistlerde «bolmaq» (erebchide «kun») meniside yaki «éghizdiki gep» dégen menide kélidighanliqini éytsimu, bu yerde undaq dégen mene chiqmighan. Sözmusöz ipadilisek: ««Alla özi» sanga («Özining» yaki «Allaning») bir kalami bolghan Mesih Meryem oghli Eysa toghruluq xush xewer béridu». Bu yerdiki «uningdin bir kelime bolghan Mesih» dégen ibare bu «kelime»ning bir shexs ikenlikini éniq körsitidu. Mushu ayettiki «kelime» «ayalche rod»tiki söz bolup, uni éniqlaydighan almash «ismixi» dégen söz, yeni «u» dégen almash «erenche rod»ta ishlitilgen.

(Bu «kelime» yaki «kalam» dégen söz uyghur tilidiki «Awwal ta'am, andin kalam» dégen maqalidin tépilidu).


Bezi musulman ölimalar Xuda bir éghiz söz bilen barliq mexluqatlarni yaratqan, shunga bu mexluqatlarni «Xudaning kalamliri» déyishke bolidu, dégenni otturigha qoyghan. Lékin bu toghra emes. Eger shundaq bolghan bolsa, undaqta «seweb»ning özi, birla waqitta hem «netije»mu bolup qalghan bolmamdu? Shundaqla «kitabni «qelem» dégilimu bolidu» bolup qalmamdu? Emeliyette qelem, kitab tüzüshtiki wasite, belki kitabning özi emes. Xuda (ularning dewalghinidek) Mesih Eysani birla buyruq («kun» («bol»)) bilen yaratqan bolsa, uni «kalam» dégili bolmaydu, chünki u «kalam» emes, belki «kalam»ning netijisi bolup qalatti. Kallamni ishlitip bir kitab yazsam, bu kitabni «kalla» yaki «kallam» dégili bolmaydu, belki «kallamning ijadiyiti» bolidu. Mushundaq qalaymiqan sözlep ketsek, heqiqetni saxtiliq bilen, zörür bolghan ishlarni zörür bolmighan ushshaq-chüshshek ishlar bilen arilashturiwetken bolimiz emesmu?


Qur'andiki bashqa ayetlerdimu éniq turuptuki, Mesih «Alladin kelgen bir rohtur» (mesilen, Süre «Nisa» 171-ayet). Xudaning Özidin kelginining Özi Xudadur. Shunga Xudaning kalami menggülük Xudadur, Xudaning Rohimu Xudadur, menggülük we ölmestur. Bu Injildiki «Yuhanna» qismining béshida yézilghangha oxshash: -


«Muqeddemde (hemmidin burun) «Kalam» bar idi; Kalam Xuda bilen bille idi hem Kalam Xuda idi. U hemmidin burun Xuda bilen bille idi. U arqiliq barliq mewjudatlar yaritildi we barliq yaritilghanlarning héchbiri Uningsiz yaritilghan emes. Uningda hayatliq bar idi we shu hayatliq insanlargha nur élip keldi. We nur qarangghuluqta parlaydu we qarangghuluq bolsa nurni héch bésip chüsheligen emes»

(Injil, «Yuhanna» 1-bab, 1-5-ayet).


Mesihning Xudaning Oghli ikenlikige kelsek, bezi musulmanlarda chong bir uqushmasliq bar. Ular bu sözlerni kupurluq dep qaraydu, «Xudaning qandaqsige ayali bolsun?» - déyishidu. Shundaq geplerni bizmu kupurluq dep qaraymiz. Bu ishni awwal addiyraq qilip oylisaq, «oghul» dégen sözning uyghur tili we bashqa tillardimu köchme menisining barliqi hemmimizge ayan. Mesilen: «U oghul bala» dések, buningdin ikki xil mene chiqidu - buning köchme menisi bolsa, uning bek batur, erlik peziletke ige, jur'etlik adem ikenlikini bildüridu.


Yene shundaqla, «tilning anisi qulaq», «zukam késelning anisi», «Loqman tibabetning birinchi atisi», «gep anisi» qatarliq ibariler yaki temsillerning hemmisi «ata», «ana» dégen sözni köchme meniside ishlitidu. Yene bir misal, «Bu adem heqiqiy Loqmanning oghli» dégen jümlining ikkinchi menisi, u luqmanning «jismaniy» oghli emes, belki heqiqeten rast yaxshi téwip bolghanliqi üchün, téwip Loqmanning shöhret-abruyigha sazawer bolushqa layiq adem dégenliktur.


Qur'anning özide ene shundaq ibariler ishlitilidu:


(1) «Yolning oghli» (ibn es-sebil) (Süre «Beqere», 117-ayet). Bu ibare yolning bir ayali bar dégenlik emes.


(2) «Kitabning anisi» (om ul-kitab) (Süre «Al-imran» 7-ayet we bashqilar).


(3) Mekke «sheherlerning anisi» (om-ul-kurah) dep atilidu (Süre «En'am» 93-ayet we bashqilar).


(4) Muhemmedning ayalliri «möminlerning aniliri» dep atilidu.

Hedislerde Xudagha wekaliten mundaq déyilgen: «Kembegheller Méning a'ilemdur». Süre «Zumer», 4-ayette: «Eger Alla bala tutushni xalisa idi, elwette, mexluqat ichidin xalighanni ixtiyar qilatti» - déyilgen iken. Bu ayet toghra bolsa, Mesih Eysaning Xudaning Oghli bolghanliqi (elwette hergizmu insaniy jinisiy munasiwettin tughulghan emes) ajayib ish emestur. Xuda mömin bendilirini «perzentlirim» dégen, lékin Injilda Mesih Eysa «Xudaning birdinbir yégane Oghli» déyilgen. Démek, Uning oghulluqi Xudaning mömin bendiliriningkidin mutleq perqliq.


Uning Xudagha Oghul ikenlikini biz pütünley chüshinip yételmeymiz, chünki bu ademning chüshenchisidin bek halqip ketken bir sirdur. Bezi kishilerning «Siz Xudayingizni da'im ademge oxshitisiz» dégen shikayiti pütünley toghra emes. «Xuda ademdektur» démeymiz; halbuki, «Adem Xudadektur» déyish heqiqetke yéqinraq kélidu.


Tewratning birinchi qismi «Yaritilish», 1-bab, 26-27-ayet:


«Andin Xuda: «Öz obraz-süritimizde, Bizge oxshaydighan qilip insanni yaritayli! Ular déngizdiki béliqlargha, asmandiki uchar-qanatlargha, barliq mal-charwilargha, pütkül yer yüzige we yer yüzidiki barliq ömiligüchi janiwarlargha igidarchiliq qilsun» dédi.

Shundaq qilip, Xuda insanni Öz obraz-süritide yaratti;

Uni Özining süritide yaratti;

Ularni erkek-chishi qilip yaratti».


Ademning «Xudaning obraz-süriti» yaki «eksi» yaki «siyaqi» ikenliki toghrisidiki gep-söz xéli köp. Buning menisi köp tereplimilik; emma «Insan Xudaning eksi» désekmu, bu hergiz «Xudaning téni bar», yaki «Xuda jismaniy iken» déginimiz emes. Adem dégen muhebbet körsiteleydu, xursen bolalaydu, adilliq qilalaydu, yaxshiliq qilalaydu, méhribanliq qilalaydu; yene cheklik halda «yaritalaydu», yeni «Ijad qilalaydu», we ijad qilghan nersiliridin birxil xursenlik alalaydu. Mushu jehetlerde adem esli «Xudaning süritide» idi. Gunahning sewebidin eslidiki chirayliq, mukemmel bu süret burmilinip ketken. Shuning bilen biz hazir «Adem Xudaning süritidur» dések, bu bir tereptin toghra, chünki bu süretning bezi iznaliri téxi mewjut - biz bezide öz'ara méhribanliq qilimiz, bezide öz'ara yaxshiliq qilimiz, biraq bu da'imliq emes. Gerche «Xudaning süriti» mewjut bolsimu, u eslidiki chirayliqliqini yoqitip, bek setliship ketken. Melum bir dostimizning esli obdan tartilghan süriti waqitning ötüshi bilen melum seweblerning tesiridin tutuqliship, setliship ketkendin kéyinmu, biz yenila dostumizning süritini tonuwalalaymiz. Shunga hazir «adem»ni Xudaning «bek setliship ketken süriti» dégilimu bolidu.


Mesih Eysaning mukemmel adem bolghanliqigha ishinimiz. Bashqiche éytqanda, «mukemmel adem» dégen, «Xudaning mukemmel suriti» dégendin ibaret. Shunga, U mundaq dégen: - «Méni körgen kishi Xuda'Atamni körgen bolidu» (Injil, «Yuhanna», 14-bab, 9-ayet).


Eysa Mesih bu dunyada birdinbir «Xudaning heqiqiy süriti» bolghan adem. Xudaning bizge ata qilmaqchi bolghan «qutquzushi»ning jeryani, bizni özining süritidiki eslidiki chirayliqliqigha keltürüshini, xaraktérimizning Eysa Mesihningkige oxshash bolushqa özgertilishini öz ichige alidu. Sehipe cheklimisi bolmighinida bu toghrisida köprek toxtalghan bolattuq. Xuda buyrusa kéyin bashqa kitabchide yene sözlermiz.


«Xudaning süriti» yene insanlarning «Ata-oghulluq» munasiwitini öz ichige alidu. Xuda ademlerge we haywanlargha tughulush yoli bilen, nesil qaldurushtiki qabiliyetni ata qilghan. Xuda bu tughulush yaki nesil qaldurush yolini békitinining ornida, U xalighan bolsa barliq yéngi mexluqatni dewrdin-dewrge yéngibashtin, yeni yoqtin yaritalaytti, elwette. Lékin U shundaq qilishni tallimighan. Rosul Pawlus bu toghrisida Injildiki «Efesusluqlargha», 3-bab 14-ayette mundaq deydu: «Asman-zémindiki barliq atiliq munasiwetler Uningdin (Xudadin) «Ata» namini alidu». Mushundaq déyilgini bilen, Xudada bolghan bu «Ata-Oghul»luq munasiwet bizning ata-oghulluq munasiwitimizdek emes, belki bizning yer yüzidiki herqandaq «ata-oghulluq» munasiwitimiz bolsa Xudaning söyümlük O'ghli bilen ezeldin bolghan ershtiki munasiwitining bir xunük eksidur. Yer yüzidiki herqandaq bir ata-oghulluq munasiwetning ehmiyiti, ene shu ezeldin burun bolghan ershtiki ata-oghulluq munasiwitidin kélip chiqqandur. Bu ishlarda, nurghun chongqur sirlarning mewjut ikenlikige qil sighmaydu.


Biz yene Tewratning «Yaritilish» qismidiki sözlerni körüp öteyli: -


«Shundaq qilip, Xuda insanni Öz obraz-süritide yaratti;

Uni Özining süritide yaratti;

Ularni erkek-chishi qilip yaratti».


Buningdin qarighanda, «Xudaning süriti» peqet «er»de toluq ipadilinip qalmastin, belki «er-ayal»dila toluq ipadilengen. Injildin «Xuda Özi méhir-muhebbettur» dégenni oquymiz. Mushundaq bolghinida, bir jüp er-ayal otturisida (Xudaning xalighinidek) sap dilliq, heqiqiy, chongqur muhebbet mewjut bolsa, bu muhebbet Xudaning Özide bolghan muhebbetni eks ettüridu. Shübhisizki, bumu bir köz yetmeydighan chongqur sirdur. Yenila shu sehipe cheklimisi tüpeylidin, bu toghruluq mushunchilikla sözleshke toghra keldi. Xuda buyrusa kéyinki yene bir kitabchide sözlimekchimiz.


Yuqiri déginimizdek, Mesihning Xudaning Oghli ikenlikini toluq chüshinelmeymiz, chünki bu ish insanning bilish da'irisidin halqip ketken. Biraq Mesih Eysaning Xuda ikenlikini, shundaqla insandin üstün ikenlikini körsitish üchün, «Xudaning Oghli» dep atalghinidek, Uning yene heqiqiy insan ikenlikini körsitish üchün (bolupmu Xuda we Özining teripidin) «Insan'oghli» depmu atilidu. Siz Injilni oqughiningizda, Uning Özi üchün mushu isimni ishlitishke bek amraq ikenlikini köreleysiz.


Daniyal peyghember Mesih Eysaning kelgüsi padishahliqidin bésharet berginide, uni teswirlesh üchün mushu «Insan'oghli» dégen namni ishlitidu. Miladiyedin ilgiriki 540-yilidiki bu bésharette, Mesihning birla waqitta hem Xuda hem insan ikenliki körsitilidu: -


«Kéchidiki ghayibane körünüshlerde mana, men goya Insan'oghligha oxshash bir zatning asmandiki bulutlar bilen kelginini kördüm. U «Ezeldin bar Bolghuchi»ning yénigha bérip, Uning aldigha hazir qilindi. Her el-yurt, her ta'ipe, her xil tilda sözlishidighanlar Uning xizmitide bolsun dep, seltenet, shöhret we padishahliq hoquqi Uninggha bérildi. Uning selteniti menggü solashmas seltenettur, Uning padishahliqi menggü halak qilinmas».

(Tewrat, «Daniyal», 7-bab, 13-14-ayet)


Rosul Pawlus Mesih toghruluq yene mundaq deydu: -

«Hemmeylen étirap qilmay turalmayduki, ixlasmenlikning siri büyüktur: -

«Özi insan ténide ayan boldi,

Roh (Xudaning Rohi) Uning heqqaniyliqini ispatlidi,

Perishtilerge U köründi,

Uning xewiri pütkül ellerge jakarlandi,

Jahanda Uninggha iman keltürüldi,

U shan-sherep ichide ershke kötürüldi»»

(Injil, «Timotiygha (1)», 3-bab, 16-ayet)


Rosul Yuhanna Mesih toghruluq yene mundaq deydu: -

«Ezeldin bar Bolghüchi, özimiz anglighan, öz közlirimiz tikilip qarighan we qollirimiz bilen tutup silighan hayatliq kalami toghrisida silerge bayan qilimiz (bu hayatliq bizge ayan bolup, biz Uni körduq. Shuning bilen bu heqte guwahliq bérimiz hemde Ata bilen bille bolup, kéyin bizge ayan bolghan shu menggülük hayatni silerge bayan qilimiz) - silernimu biz bilen sirdash-hemdemlikte bolsun dep biz körgenlirimizni we anglighanlirimizni silerge bayan qilimiz. Bizning sirdash-hemdemlikimiz Ata we Uning Oghli Eysa Mesih bilendur. Silerning xushalliqinglar tolup tashsun dep, bularni silerge yéziwatimiz» (Injil, «Yuhanna 1-mektup», 1-bab).


Peyghemberlerning gunahliri, Tewrat, Zebur we Injillarda bir-birlep tilgha élinghan. Shundaqla Qur'andimu tilgha élinip, barliq insaniyetning chirikliship ketkenliki körsitilgen. Emma bu kitablarning héchqaysisi, Mesih Eysaning héchqandaq gunahini tilgha almaydu. Eksiche, ularning hemmisi Uning bashqa herqandaq insandin üstün turghanliqigha, Uning muqeddesliki, sapliqi, mutleq gunahsizliqigha guwahliq béridu. Töwendiki bayanlirimizdin köreleysizki, mushu tereptin Uning ademler arisida tengdishi yoqtur.


Héchqandaq bir peyghember yaki rosul, özining qanchilik ulugh bolushidin qet'iynezer, hergizmu özini xataliqtin xaliymen, déyishke pétinalmighan. Mesih Eysaning hem insanliqi hem Xudaliqi bar bolghachqa, barliq peyghember we rosullardin üstün turup, dadilliq bilen düshmenliridin: - «Qaysinglar Méni gunahi bar dep delilliyeleysiler, qéni? Heqiqetni sözlisem, néme üchün Manga ishenmeysiler?» dep soriyalighan (Injil, «Yuhanna» 8-bab, 46-ayet).


U yene muxlislirigha: - «Mundin kéyin siler bilen köp sözleshmeymen; chünki bu dunyaning hökümdari (Sheytan) kélish aldida turidu we mendin kirgüdek héch yochuq tapalmaydu» - dédi (Injil, «Yuhanna» 14-bab, 30-ayet).


Mesihning xatasizliqigha we gunahsizliqigha, muqeddes kitabta buningdin bashqa yene nurghun guwahliq béridighan ayetler bar. Uninggha yéqin bolghan kishiler bolsun, düshmenliri bolsun, Uning qilghan ishliridin héchqandaq eyib tapalmighan.


Rimliq waliy Pilatus Yehudiy rehberlerning Eysa üstidin chiqarghan erzlirini tekshürginide, Uningdin héchqandaq eyib tapalmighanliqini élan qilghan: - 

«Pilatus Uningdin: - «Heqiqet» dégen néme? - dep soridi.

Pilatus mushularni dep, yene tashqirigha, Yehudiylarning aldigha chiqip ulargha:

– Men Uningdin héchqandaq jinayet tapalmidim, - dédi».

(Injil, «Yuhanna» 18-bab, 38-ayet)


«Pilatus bolsa yene ordisidin chiqip, xalayiqqa:

– Mana! Uningdin héchqandaq jinayet tapalmighanliqimni bilishinglar üchün, Uni silerning aldinglargha élip chiqtim, – dédi.

Buning bilen Eysa béshigha tikenlik taj we uchisigha sösün ton kiygüzülgen halda tashqirigha élip chiqildi. Pilatus ulargha:

– Qaranglar, u ademge! – dédi.

Bash kahinlar we qarawullar Uni körüp:

– Uni kréstleng, kréstleng! – dep warqirashti.

Pilatus ulargha: – Uni élip bérip özünglar kréstlenglar! Chünki men Uningdin héchqandaq jinayet tapalmidim! – dédi».

(Injil, «Yuhanna» 19-bab, 4, 6-ayet).


Pilatusning ayali (gerche étiqadsiz bolsimu) mushu sot jeryanida yoldishigha: - «U heqqaniy kishining ishigha arilashmighin. Chünki tünügün kéche Uning sewebidin chüshümde köp azab chektim!» dégen sözni yetküzgen. Shuningdin kéyin Pilatus Yehudiy rehberlerning aldida shundaq qilghan: -


«Pilatus su élip, köpchilikning aldida qolini yughach: - «Bu heqqaniy ademning qénigha men jawabkar emesmen, buninggha siler özünglar mes'ul bolunglar!» - dédi. Pütün xelq jawaben bir éghizdin: «Uning qéni bizning üstimizge we balilirimizning üstige chüshsun! - déyishti» (Injil «Matta», 27-bab, 19 we 24-ayet).

Shuning bilen Mesih Eysa mixlinish üchün ularning qoligha tapshuruldi. 


Mesihning pütün hayati, Uning barliq emelliri Özining mutleq pütün peziletlik, sapliq, qusursizliq we xataliqtin xaliy ikenlikini ipadileydu.


Pütünley sap, gunahsiz Qutquzghuchi-Mesihla gunahqa chömgen insanlargha, jümlidin peyghember we rosullargha nijat yetküzüsh üchün Özini qusursiz, mukemmel, gunahlarni yuyidighan qurbanliq süpitide Xudagha atiyalighan. 




6-muzakire


Qur'anda, Mesihning bashqilardin üstünlüki toghrisida yézilghanliri 


Peyghemberlerge, rosullargha türlük unwanlar bérilgen we ular nurghan ulugh ishlargha qatnashqan; biraq Mesih Eysa ularning hemmisidin üstün turghan. Emdi Qur'anning bu téma toghrisida éytqanlirini körüp öteyli.


1. Mesihning «Xudaning Kalami» (sözi) we «Xudaning Rohi» ikenlikini Süre «Nisa» 171-ayettin körimiz:


«Mesih Eysa - Meryemning oghli, peqet Allaning rosulidur (siler guman qilghandek Allaning oghli emestur), Meryemge Allaning ilqa qilghan kelimisidur (yeni atining wastisisiz, Allaning «wujudqa kel» dégen sözidin yaritilghandur), Alla teripidin kelgen bir rohtur»


Siz bu yerde ikki nuqtigha diqqet qilishingiz kérek. Birinchisi, Muhemmed Salihning terjimiside tirnaq ichige élinghan sözliri (.....) esli tékistte yoq, u ularni chüshendürüsh meqsitide qoshup qoyghan. Muhemmed Salihning mushu yerdiki «Xudaning kelimisi»ni chüshendürmekchi bolghan «Allaning «wujudqa kel» dégen sözidin yaritilghandur» dégen sözliri toghruluq biz aldinqi muzakirimizde izahat bérip ötken. Xudaning bir «Kelimisi» yaki «Kalami»ni hergizmu yaritilghan nerse dégili bolmaydu. Chüshendürüp ötkinimizdek, yaritishtiki wasite («kelime», «kalam») beribir wasitidur, u hergizmu özi arqiliq yaritilghan bir nerse bolalmaydu.


Ikkinchisi, «Alla (teripi)din kelgen bir rohtur» Roh bolghanda yene Xudaliq tebi'itidin bolushi kérek.


Süre «Al-imran», 45-ayet: - «Öz waqtida perishtiler éytti: «I Meryem! Alla sanga (atining wastisisiz) Allaning bir kelimisi (kalami - sözi) bilen xush xewer bériduki, uning ismi Mesih Meryem oghli Eysadur, u dunya we axirette abruyluq we Allagha yéqinlardin bolidu»».


Qedirlik oqurmen, Qur'anda, Mesih Eysadin bashqa, birer peyghember yaki birer ademni «Xudaning kelimisi» yaki «Xudadin kelgen Roh» déyilgen yerler barmu?


Xuda bezi ademlerni «rosullar», bezilirini «peyghemberler», bezilirini «agahlandurghuchilar», bezilirini yene «jakarlighuchlar» qilghan. Lékin ularning hemmisi «Xudaning kalami» we «rohi»din töwen turidu. Shunga Mesih shübhisiz ularning hemmisidin ulugh turidu, «Roh» bolsa «rosul»din üstun turidu, chünki «Roh» Xudaning Özini körsitidu.


Al-Razi, Al-Jalalayn we bashqa ölimalar «Xudaning kalami» dégenni, «Mesih atining wasitisisiz, birla söz bilen tughulghan» - dep chüshendürgen. Lékin shundaq bolghinida, birla éghiz buyruq sözi bilen yaritilghan Adem'atimizningmu «Xudaning kalami» we «Xudadin kelgen roh» dégen namliri bolushi kérek idighu?


Mesihning üstünlüki we Xudaliqini körsetken yaki némila bolmisun puritip ötken «kalam» we «roh» dégen bu bayanlar, uqumushluq bir musulmanning ashu ayetlerdin ularning menisini obdan izdishini ündeydu emesmu?


2. Mesih yaritalaydu. Buni Süre «Al-imran», 49-ayettin körimiz: -


«U (Eysa) deydu: «Shübhisizki, silerge men Rebbinglar teripidin bolghan bir möjize élip keldim, men silerge laydin qushning sheklidek bir nerse yasaymen, andin uninggha püwleymen-de, Allaning izni bilen, u qush bolidu»»


Xuda Özi yaratqan mexluqatlarning séxilik, adilliq, rehim-shepqet we xeyr-saxawetlerde Özi bilen ortaq bolushigha yol qoyghan. U yene peyghemberlirige möjizilerni yaritalaydighan we kelgüsi yüz béridighan ishlarni aldin éytalaydighan qabiliyetni ata qilghan. Bu möjiziler insanni bextke érishtürüsh, peyghemberler yetküzgen ershtiki xewerni testiqlash üchün bérilgendur. Halbuki, Xuda Özining bezi ishlirini we süpetlirini bashqilar bilen ne ortaq qilghan emes ne ortaq qilmaydu.


Birinchi, Xuda birla waqitta her yerde hazirdur. Bu «hazir bolush» cheksizdur; U insan sézimi yetmeydighan derijidiki hazirdur. Shunga hemme ish Uning qolida, U birla waqitta dunyadiki barliq jan igilirining tileklirini, arzu-armanlirini angliyalaydu. Emma Uning mexluqatliri, jümlidin padishahlar yaki peyghemberliri oxshash birla waqitta her yerde hazir bolalmaydu; shundaq bolalighan bolsa, ularmu Xuda bolghan bolatti.


Ikkinchi, «Hemmige Qadir» Xudaning «eyni» bolsa, Xudaghila xas bolghan qabiliyettin ibarettur. Uningdiki bu qabiliyet bashqilargha yetküzülgen emes. Peyghemberler karamet ishlarni qilghan, ajayib möjizilerni yaratqan bolsimu, lékin ularning bu qabiliyetliri Xudaning küch-qudriti arqiliq kelgen bolup, «eyni qabiliyet» emestur.


Üchinchi, Xuda jan-janiwarlarni yaritalaydu. Hemmige Qadir Xuda peyghemberler we rosullargha insanni ölümdin tirildürüsh, gachini sözlitish, qarghuni körgüzüsh, herxil késellikni saqaytish we weqelerni aldin éytish qabiliyitini bergen. Lékin Mesih Eysadin bashqa, héchqandaq birsige yaritish we yaki Roh bérish qabiliyitini ezeldin bergen emes. Némishqa? Chünki Mesih choqum alahide bir orunda turghan. Yuqiriqi ayet: - «(U) qushning sheklidek bir nerse yasaymen, andin uninggha püwleymen-de, Allaning izni bilen, u qush bolidu». Qur'anda Eysadin bashqa birersining mushundaq ish qilip baqqanliqi déyilgini yoq. Yuqiriqi ayettin shuni körüwélishqa boliduki, Mesih Eysa Xudaning eslide Adem'atini yer-tupraqtin yasap, ichige hayat püwliginige oxshash usul bilen bir qushni yaratqan.


3. Mesihning möjizilik tughulushi: -


Süre «Nisa», 171-ayet: «Mesih Eysa - Meryemning oghli, peqet Allaning rosulidur (siler guman qilghandek Allaning oghli emestur), Meryemge Allaning ilqa qilghan kelimisidur (yeni atining wastisisiz, Allaning «wujudqa kel» dégen sözidin yaritilghandur), Alla teripidin kelgen bir rohtur».


Mesih Eysa «atining wasitisisiz», Muqeddes Rohning wasitisi bilen tughulghan. Adem'atimizningmu atisi yoq, bu choqum shundaq bolushi kérek, chünki uningdin ilgiri adem mewjut emes idi. Lékin Mesih tughulghan waqitta uninggha ata bolalaydighan nurghun erler bar idi. Shunglashqa, bu sewebtin «atisiz» tughulushning hajiti yoq idi. Undaqta, némishqa «atining wasitisisiz» tughulghan?


Süre «Enbiye» 91-ayet: -

«Nomusini saqlighan ayalning (yeni Meryemning) qissisini bayan qilghin. Uninggha (yeni kiyimining ichige) bizning teripimizdin bolghan rohni püwliduq (püwligen roh uning ichige kirip, u Eysagha hamildar boldi), uni we oghlini (yeni Eysa bilen Meryemni) ehli jahan üchün (bizning qudritimizni körsitidighan) delili qilduq».


Süre «Meryem» 21-ayet: -

«Jebra'il éytti: «Emeliyet sen dégendektur, (lékin Perwerdigaring éytti: «U manga asandur. Uni kishilerge qudritimizni körsitidighan») delil we biz tereptin bolghan merhemet qilduq, bu teqdir qilinip bolghan ishtur»»


Mesihning ashundaq karamet tughulushi uqumushluq bir musulmanni chongqur oylandurmamdu? Bu insanlarning arisida Uning tengdashsizliqini ispatlimamdu?


Emeliyette, Uning atining wasitisisiz tughulushi, Injilning chüshendürüshiche, Uning Adem'atimizning gunahliq tebi'itige waris bolmay, belki gunahsiz pak tebi'etlik bolushi üchündur. Shuning bilen U axirida herbir insanning gunahlirini yuyush üchün Özini pak, gunahsiz qurbanliq süpitide Xudagha atiyalighan.


4. Mesihning bu dunya we u dunyadiki üstünlüki: -


Süre «Al-imran», 45-ayet:  «Öz waqtida perishtiler éytti: «I Meryem! Alla sanga (atining wastisisiz) Allaning bir kelimisi (kalam - sözi) bilen xush xewer bériduki, uning ismi Mesih Meryem oghli Eysadur, u dunya we axirette abruyluq we Allagha yéqinlardin bolidu»»


Al-Kashaf ölima bu toghrida mundaq dégen: - ««U dunya we axirette abruyluq» dégenliri (Mesihning) bu dunyada peyghemberliki, ademlerdin üstünliki we jennettimu bashqilar üchün du'a qilishta bek aliy orunda turidighanliqini körsitidu». Al-Razi we Jalal-ed-Din al-Sayuti bu ayetke oxshash izahat bergen.


Musamu «Allaning dergahida abruyluq» teswirlengen: -

«Alla Musani ularning éytqanliridin (yeni töhmetliridin) aqlidi, Musa Allaning dergahida abruyluq idi» (Süre «Ehzab», 69-ayet).


Ölima Al-Razi Musaning bu abruyluqini, bilimi jehettin éytqan. Al-Razi yene mundaq dégen: «Herbir «nopuzi bar adem»ning «abruyluq» bolidighanliqi natayin. Chünki jennettiki adem herxil sepler we qatarlarda turidu. Shuning bilen Süre «Waqi'e», 7-11-ayette déyilgendek: «Siler (qiyamette) üch pirqighe bölünisiler... (yaxshi ishlarni) eng aldida qilghuchilar... (ular jennetke) eng aldida kirgüchilerdur. Bular nazunémetlerde Allagha yéqin bolghuchilardur»».


Qur'anda Mesih Eysadin bashqa yene kim, meyli peyghember yaki rosullar bolushidin qet'iynezer «u dunya we axirette abruyluq» déyilgen? Oylap béqing, néme üchün?


5. Qur'anda Mesihning hésabigha gunah qoshulidighan héchqandaq gep yoq (5-muzakirimizni yene bir qétim körüp chiqing).


6. Xuda Mesih Eysani asmangha kötürgen.


Süre «Al imran», 55-ayet: - «Öz waqtida Alla éytti: «I Eysa! Men séni (ejiling yetkende) qebzi roh qilimen, séni dergahimgha kötürimen (yeni asmangha élip chiqimen) séni kapirlardin pak qilimen (yeni séni öltürmekchi bolghan yamanlarning sherridin saqlaymen)...»


Biz yuqirida mushu ayettiki «mutawaffiyka» («qebzi Roh qilimen»)ning menisi toghrisida muzakire qilduq, bu yerde yene tekrarlashning hajiti yoq. Lékin «kötürimen» dégen bir ehmiyetlik sözmu bar. Shu ayet toghrisida ölima Al-Razi: - «Mushu ayettiki «kötürimen», Xudaning shan-shöhritining sewiyisige kötürüsh meniside shu ayettiki ereb tilida «Manga» dégen söz bolsa Mesihning shan-shöhretlik qilinghanliqi, ulughlanghanliqini tekitlesh üchün ishlitilgen. «Pak qilimen» bolsa, «qutquzush» démekchi» - dégen (shu ayettiki ereb tilida «Manga» dégen sözni Muhemmed Salih mushu yerde «dergahimgha» dep terjime qilghan).


«Mutawaffiyka» («qebzi roh qilimen») toghrisida ölima Al-Kashaf: «Méning dergahimgha perishtilerning ornigha kötürimen» dégenliktur» - dégen.


Shu sherhchilerning dégini boyiche, Qur'anda Mesihning «kötürülüshi» Uning shan-sherebke érishidighanliqini körsitidu. Némishqa U bashqilardin perqliq derijide ashundaq ulughlanghan?


Injilda Uning kötürülüp ulughlinishidiki sewebni bizge roshen éytilidu: -


«Filippiliqlargha», 2-bab, 6-11-ayet: -

«U Xudaning tip-sheklide bolsimu,

Xuda bilen tenglikni Özige olja qilip tutuwalmidi; 

Eksiche, U Özidin hemmini quruqdidi,

Özige qulning sheklini élip,

Insanlarning siyaqigha kirip, insaniy tebi'itidin ortaqdash bolup,

Özini töwen qilip,

Hetta ölümgiche, yeni krésttiki ölümgiche ita'etmen boldi;

Shunga Xuda Uni intayin yuqiri kötürüp ulughlandurdi,

Uninggha herbir namdin üstün bolghan namni béghishlidiki, 

Eysaning namigha asmanlarda, yer yüzide hem yer astida barliq tizlar pükülüp,

Xuda'atigha shan-sherep keltürüp herbir til Eysa Mesihning Reb ikenlikini étirap qilidu».


Mana mushu ishlar bizni inchike tekshürüshke, chongqur oylinishqa ündimesmu?


«Chünki Xudaning söz-kalami janliqtur we küchke igidur, hetta jan bilen rohni, yilik bilen boghumlarni bir-biridin ayriwételigüdek derijide, herqandaq qosh bisliq qilichtin ittiktur, qelbdiki oy-pikir we arzu-niyetlerning üstidin höküm chiqarghuchidur» (Injil, «Injil, «Ibraniylargha» 4-bab, 12-ayet).




7-muzakire


Xudaning «üchning birliki», «üchlük gewde», «üch bir gewde»liki


Tewrat, Zebur we Injilgha asaslanghan étiqad toghrisida muzakirileshkinimizde, Xudadiki «üchning birliki» toghrisida toxtilip ötmisek, muzakirimiz toluq bolmighan muzakire bolup qalidu.


Awwal biz birnechche qétim neqil keltürgen Qur'andiki bir ayetni yene bir qétim körüp öteyli: -


Süre «Nisa», 169-ayet: - «Allagha we uning peyghemberlirige iman éytinglar,  (Alla, Eysa, Meryemdin ibaret) üchtur démenglar, (Xuda üch deydighan étiqadtin) qaytinglar, (bu) silerge paydiliqtur, Alla peqet bir ilahtur, uninggha shan-sherep bolsun!»


Bu toghruluq toxtilidighan birinchi nuqtimiz shuki, Muhemmed Salihning bu terjimisi terjime qilinish jehettin éytqanda süpetlik dep qaraymiz. U terjimisidiki bezi yerliride chüshendürüsh yolida birnechche sözlerni tirnaqlar ichige élip (.....), izahat bérip ötken. Buninggha omumen tenqid bergümiz yoq. Emma mushu yerde, u köp sandiki musulmanlargha oxshash bu «üch»ni «Alla, Eysa, Meryemdin ibaret» dep chüshendürgen. Bu chüshendürüsh pütünley xata. Jezmleshtürimenki, hetta Mesihning eng qaymuqup qalghan muxlisimu hergiz Eysaning anisi Meryemni «Xuda iken» démeydu. Bezi musulmanlar öz ejdadlirigha yaki «enbiyelerge», «ewliyalargha» (mesilen Eli, Huseyn yaki hetta Muhemmedke) du'a-tilawet qilghinidek, bezi Katoliklarmu xurapiy halda Meryemgimu du'a qilishidu. Mushundaq ishlar Tewrat, Zebur we Injilgha mutleq xilaptur. Epsuski, ene shu Katoliklar Meryemni «Xuda» dep bilmeydu! Emeliyette, Tewrat we Injilgha asaslanghan mushu «üchning birliki» - Xuda  (Ata), Reb Eysa Mesih we Muqeddes Roh (Xudaning Rohi)din ibarettur.


Ikkinchi nuqtimiz, biz Xudani hergiz «üch» démeymiz. «Xuda bir» - bu bizge mutleqtur. «üchlük gewde», Adem'atining perzentliri bolghan bizlerning chüshinish da'irimizdin halqip ketken bolsimu, lékin melum bir ishni «chüshinish tes» déyish bilenla, u ishning esli mewjutluqini inkar qiliwetkili bolmaydu. Bizning addiy turmushlirimizda nurghunlighan «chüshinish tes» bolghan ishlarmu bar, lékin bu ishlarning pakit ikenlikidin héchkim gumanlanmaydu. Bulardin birnechche misallar alayluq: -


Kalilar ot-chöp yégendin kéyin tebi'iy halda süt ishlepchiqiridu. Mushu jeryanlardiki tepsilatlarni, alimlar ikki yüz yildin béri tetqiq qilip kelgen bolsimu, «süt ishlep chiqirish»qa qarita téxi yéship chiqilmighan xéli köp sirlar bar. Gerche alimlarmu «süt ishlep chiqirish»ni «chüshinish tes» dégen bolsimu, lékin biz hemmimiz sütning yaxshi temidin we mol ozuqluqidin behrimen bolmaqtimiz we buning üchün Xudagha rehmet éytmaqtimiz. Melum bireylen «Bu jeryanni pütünley éniqlap chiqmighuche, men süt ichmeymen» dése, bashqilarning uni nahayiti exmeq déyishi turghan gep. We yaki yene bireylen «téléfonning awazimizni qandaq qilip yiraqlargha yetküzeleydighanliqini manga obdan chüshendürüp bermigüche, men hergiz ishletmeymen» dése, bu hemmimizge hem bek külkilik hem epsuslinarliq tuyulidu. Emma shuninggha oxshash, «Üchlük gewde» yaki «Üchte bir»ni chüshenmigüche hergiz qobul qilmaymen» déyilse, bularmu asmandiki perishtilerge külkilik hem epsuslinarliq, hem exmeqlik qilghan bolup tuyulidu.


Bezi alimlar ömür boyi peqet birxil chöpningla tetqiqatigha bend bolidu. Eger ulardin: «Némishqa shunche ishleysiz, bu bir addiy chöp tursa?!» dep sorisaq, ular: «Yaq. bu addiy chöpte nahayiti ajayib, nahayiti ehmiyetlik, ademning eqli yetmeydighan chongqur sirlar bar. Tetqiq qilghanséri bu sirlar bizge téximu chongqur tuyulidu» dep jawab bérishi mumkin. Bu Xuda yaratqan, yerde ösidighan kichikkine bir tal chöpte adem chüshinip yételmeydighan shunchilik köp sirlar bar tursa, uning Yaratquchisi Xudani kimmu toluq chüshinelisun?


Fizikidinmu bir misal alayluq; alemdiki «asasiy zerriler» arisidiki «éléktron»din hemmimizning anche-munche xewiri bar. «Tok» milyonlighan éléktronlardin terkip tapqan bir éqimdin ibaret. Éléktronlar jiq we nahayiti kichik bolghan bolsimu (bir yingnining uchidila belkim milyon milyonlar bar) uningdimu nurghun sirlar mewjut. Éléktronlarning herikitidin qarighanda, fiziklar ularni bezide «zerrilik» (kichik toptek), yene bezi ehwallarda «(boshluqtiki éléktro-magnétliq) dolqun xaraktéri»de dep teswirleydu. Fiziklardin: «Bu zadi néme ish? Bu logikigha uyghun emes! Ular zerrimu, yaki dolqunmu?!» dep sorisaq, ular: «Birla waqitta hem zerre hem dolqun bolidu» dep jawab berginide, biz «chüshenmiduq» dések, ularmu külke bilen «Bizmu chüshenmeymiz» déyishi mumkin. Bu heqiqeten ademning kallisidin ötmeydighan ish bolsimu, u beribir ret qilghusiz pakit. Ré'alliq bizning xiyalimiz yaki tesewwurimizgha yaqmaydighan bolsimu, u beribir ré'alliq. Lékin mushu yerde démekchi bolghinimiz, bizning dunyayimizda eng addiy, eng omumiylashqan asasiy zerrining ashundaq murekkepliki, yeni «birla waqitta hem zerre hem dolqun bolidighan» yaki bashqiche qilip éytqanda «birde ikki» haliti bar bolsa, undaqta uning Yaratquchisi Xudani Injilgha asasen birla waqitta «üchlük gewde» yaki «üchning birliki» dések, uninggha ejeblengüdek némisi bar? Birsi «chüshinish tes» dep qaqshaydighan bolsa, buning néme ehmiyiti? Heqiqet, ademge yaqmaydighan teqdirdimu, u beribir heqiqet-te, ré'alliq dégen ré'alliq. «Künni étek bilen yapqili bolmaydu».


Islamiyet hedisliride «Xudaning tebi'itini tekshürüsh imansizliq hésablinidu» dégen söz bar. Biz buninggha qismen qoshulimiz. Eger tekshürüshning meqsiti, Xudagha bolghan gumanlirini ispatlash bolsa, bundaq «tekshürüsh» étiqadsizliqning ipadisidur, xalas. Lékin Xudaning ulughluqini téximu chüshinish we Uning shan-sheripini obdanraq tonuwélish üchün bolsa, Tewrat, Zebur we Injilmu buni qollaydu. «Perwerdigarning ulughluqi - Özining qilghan ishini ashkarilimighinida; padishahlarning ulughluqi - bir ishning sirini yésheliginide» («Pend-Nesihetler» 25-bab, 2-ayet) Xuda nurghun ishlarning sirlirini, étiqadsiz ademlerdin yoshurghan we yoshuridu. Bundaq ademler hergizmu ashu ishlarning ajayibliqini körelmeydu. Emma «Ishning sirini yéshidighan padishahlar» bolsa, Xudaning qilghan ishlirining ehmiyitini izdigüchi mömin bendilerdur. Bu dunyadiki kishilerning bundaq kishilerni «eqilliq kishi» déyishi natayin, «nadan, qatmal» déyishi mumkin. Xudaning sirlirini körüsh üchün yaki chüshinish üchün «eqilliq bolush» shert emes; shert déyish toghra kelse, u peqet kichik pé'illiq, semimiylik, Xudagha shertsiz ita'et qilishtin ibarettur. Mana mushundaq ademlerningla bu ishlarda estayidilliq bilen izdinishige, kichik pé'illiq bilen oylinishigha we tepekkur qilishigha toghra kélidu. Netijide, ular Xudaning sirlirini köreleydu we körgendin kéyin téximu chongqur halda Xudagha ibadet qilidu. Ishench we étiqadla mushundaq sirlarni qobul qilalaydu, lékin mushu dunyadiki «logika»gha ching ésiliwalidighan étiqadsizlar hergizmu ularni chüshinelmeydu, hetta u dunyadimu körelmeydu.


Peqet Xudala Özini Özi toluq chüshinidu. Lékin Tewrat, Zebur we Injilgha asasen, beziler Xudaning «Üchning birliki», yaki «Üch bir gewde»likini zadi qandaq teswirlesh toghrisida qattiq tiriship kelgen we birnechche xil shekilde ipadiligen. Bu bayanlardin biride: «Xuda bir, Uningdin bashqa héchqandaq Xuda yoq. U hayat, heqiqiy, menggülük, Öz xaraktérida özgermeydighan, adil, adaletlik, muhebbetlik, méhriban, rehimdil; U tensiz; Uning küch-qudriti, aqilaniliqi, danaliqi we yaxshiliqi cheksiz. U alemdiki meyli körünidighan, meyli körünmeydighan barliq shey'ilerning Yaratquchisidur. Bu bir Xudada, mahiyiti oxshash bolghan üch shexs bar; ular Ata, Oghul (Kalam), Muqeddes Rohtur» déyilidu.


Bu sözler Tewrat, Zebur we Injilgha asaslanghan. Halqiliq mesile shuki, muqeddes kitab (Tewrat, Zebur, Injil) Xudadin kelgenmu-emes? Eger jawabimiz «Xudadin kelgen» bolsa (hem biz buni étirap qilishimiz kérek), meyli bizning pikrimizge yaqsun, yaqmisun, uningdiki hemme sözlerni qobul qilishimiz we ulargha ishinishimiz kérek. Biz muqeddes kitabtiki chüshengen yerlirimizni qobul qilip, uninggha ishinip, chüshenmigen yerlirimizni qobul qilmay, uni tashliwetsek qet'iy bolmaydu. Qur'andimu ashundaq qiliqlar eyiblengen: -


«...Siler kitabning (yeni Tewratning) bir qisim ehkamlirigha ishinip, bir qisim ehkamlirini inkar qilamsiler? Silerdin shundaq qilghanlarning jazasi peqet hayatiy dunyagha xorluqqa qélish, qiyamet küni qattiq azabqa duchar bolushtur. Alla qilmishinglardin ghapil emestur» (Süre «Beqere», 85-ayet)


Injilda Xuda toghrisida mundaq gepler bar: -


«I söyümlüklirim, bir-birimizge méhir-muhebbet körsiteyli; chünki méhir-muhebbetning özi Xudadindur we méhir-muhebbet körsetküchining herbiri Xudadin tughulghan bolidu we Xudani tonuydu. Méhir-muhebbet körsetmigüchi kishi Xudani tonumighan bolidu; chünki Xuda Özi méhir-muhebbettur. Xudaning méhir-muhebbiti bizde shuning bilen ashkara boldiki, Xuda bizni Uning arqiliq hayatqa érishsun dep birdinbir yégane Oghlini dunyagha ewetti. Méhir-muhebbet del shuningdin ayanki, yeni bizlerning Xudani söyginimiz bilen emes, belki U Özi bizni söyüp gunahlirimizning jazasini kötürgüchi kafaret bolushqa Öz Oghlini ewetkini bilen ayandur.

I söyümlüklirim, Xuda bizge shu qeder méhir-muhebbet körsetken yerde, bizmu bir-birimizge méhir-muhebbet körsitishke qerzdardurmiz. Héchkim héchqachan Xudani körgen emes; lékin bir-birimizge méhir-muhebbet körsetsek, Xuda bizde yashaydu we Uning méhir-muhebbiti bizde kamaletke yetken bolidu» (Injil, «Yuhanna (1)», 4-babtin).


Bu ehmiyetlik sözler ichidin «Xuda Özi méhir-muhebbettur» dégenni oqup öttuq. Xuda Özi méhri-muhebbet iken, undaqta Uningda choqum melum birxil munasiwet bar dégen gep. Ezeldin Xuda dégen Xudadur, Xuda dégen muhebbettur. Eger Xudada shundaq munasiwet bolmisa, muhebbet nedin kélidu?


Bezide musulman qérindashlirimiz, Tewrat we Injilda yézilghan, Xudaning gep qilghanliqi, Xudaning anglaydighanliqi, Xudaning qoli bilen yazghanliqi, Xudaning qayghurghanliqi, Xudaning azablanghanliqi... qatarliqlarni «insangha qaritilidighan adettiki sözler» dep qarap, ularni éghir alidu yaki ulargha gumani qaraydu. Emma ashundaq pikirde bolghan ademler, Qur'andimu mushu jehetlerge oxshap kétidighan sözlerning ishlitilgenlikini untup qalmasliqi kérek. Töwendikisi Qur'anda yézilghan mushu jehettiki termiler: -


«Musaning qissisidin xewiring barmu? Öz waqtida Musa (bir jayda) otning yoruqini kördi. U a'ilisidikilerge: «Turup turunglar, men otning yoruqini kördüm, men (bérip) uningdin birer parche chogh élip kélishim yaki ot bar yerde birer yol bashlighuchini uchritishim mumkin» - dédi.

Musa otning yénigha kelgende nida qilindiki, «I Musa! Men heqiqeten séning Perwerdigaringdurmen, keshingni salghin, sen heqiqeten muqeddes wadi (jilgha) bolghan towadisen»

(Süre «Taha», 8-12-ayet)

(1) Muhemmed Salihning izahati boyiche «....bu ot emes, Allaning nuri idi».


«Alla asmanlarning we zéminning nuridur, Allaning (mömin bendisining qelbidiki) nuri xuddi (chiragh qoyidighan) tekchige oxshaydu, uningda chiragh bardur, chiragh shishining ichididur, shishe goya nurluq yultuzdur, chiragh mubarek zeytun derixining (yéghi) bilen yorutulghan...»

(Süre «Nur», 35-ayet)


«Shübhisizki, (i Muhemmed! Hudeybeiyide) sanga (rizwan) bey'itini qilghanlar (heqiqette) Allagha bey'et qilghan bolidu, Allaning qoli ularning qolining üstididur...»

(Süre «Fetih», 10-ayet)


«Ibrahim éytti: «Men heqiqeten Perwerdigarim méni buyrughan jaygha hijret qilimen, U méni yétekleydu»» («Men heqiqeten Perwerdigarim méni buyrughan jaygha hijret qilimen» dégen ayet erebchide «Men heqiqeten Perwerdigarimgha hijret qilimen» idi).

(Süre «Saffat», 99-ayet).


«Kimki Alla yolida hijret qilidiken,...»

(Süre «Nisa», 101-ayet)


«(Bendilerning) hemme ish Allagha qayturulidu».

(Süre «Beqere», 206-ayet)


«Alla... asmanlarni we zéminni alte künde yaratti, andin ersh üstide qarar aldi» (mushu yerde «qarar» «turalghu» yaki «text»ni bildüridu).

(Süre « E'iraf» 54-ayet)

(Nurghun ayetlermu oxshashla «Allaning texti»ni tilgha alidu - mesilen yene Süre «Beqere», 27-ayet).


«Allaning dergahigha qayturulisiler»  («jéninglar ... Allagha qayturulidu»)

(Süre «Beqere», 28-ayet)


«Öz waqtida Alla éytti: «I Eysa! Men séni (ejiling yetkende) qebzi roh qilimen, séni dergahimgha (erebchide «yénimgha») kötürimen (yeni asmangha élip chiqimen) séni kapirlardin pak qilimen (yeni séni öltürmekchi bolghan yamanlarning sherridin saqlaymen)... »

(Süre «Al-Imran», 55-ayet)


«Ezimetlik we keremlik Perwerdigaringning zati menggü qalidu!» (mushu ayettiki «zati» «chirayi»ni bildüridu).

(Süre «Rehman», 27-ayet)


«Allaning zatidin bashqa barliq nerse yoqilidu!» (mushu ayettiki «zat» bolsa «chiray»ni bildüridu).

(Süre «Qeses», 88-ayet)



Qur'andimu Xudaning muhebbiti, ghezipi, xursenliki, rahiti qatarliq héssiyatlirining barliqi yézilghan ayetler bar; shundaqla Uning hesriti ipadilengen we melum ademlerni untuydighanliqliri heqqide yézilghan ayetlermu bar: -

«Ularning (kapirlarning) bügünki künge mulaqat bolushni untughanliqliri we bizning ayetlirimizni inkar qilghanliqlirigha oxshash, biz bügün ularni untuymiz» 

(Süre « E'iraf», 51-ayet).


Yuqiriqi ayetlerni sözmusöz chüshensek, Xuda ya ot wasitisi bilen Özini ipadiligen ya ot ichide bolghan, déyishimiz kérek. Lékin «U otmu emes, ot ichidimu emes, bu ot Musaning bir diqqitini tartish üchün bolghan» désingiz, némishqa Musagha «Qeshingni salghin, sen heqiqeten muqeddes wadi (jilgha) bolghan towadisen» déyilgen? Mushu yerde némishqa «muqeddes» déyilgen?


Xudaning bir nur ikenlikini, andin «xuddi chiragh qoyidighan tekchige oxshaydu, uninggha chiragh bardur... » dégenni étirap qilghan ikensiz, undaqta tenglikte qalghan bolmamsiz? Bu ayetlerning menisini sözmusöz chüshendürsek, Xudaning jayi bar, chirayi bar dégenliktur. Shunga Tewrat, Injilning ashundaq ipadileshlirini ishletkenlikini éghir alghuchiliki yoq.


Musulman hem Mesihiyler öz muqeddes kitablirighila tayinip, nurghun ishlargha ishinidu. Mesilen, herbir mömin qiyamet künidiki tirilishke ishinidu; démek, meyli depne qilinghan bolsun we yaki béliqlar, yawayi haywanlar teripidin yutuwélinghan bolsun, Adem'atimizdin tartip dunyadiki eng axirqi ademgiche bolghan barliq jan igiliri tirildürülidu. Gerche ademlerning tenliri chirip ketken, tupraq, ösümlük yaki bashqa xil maddigha aylinip ketken bolsimu, soraqqa tartilish üchün barliq ademning rohi, yéngibashtin öz ténige kirgüzülüshi bilen tirilidu. Lékin melum bir étiqadsiz adem sizdin yaki mendin: «Buninggha qandaq ispat bar?» dep sorisa, siz «Qur'anda shundaq dégen» deysiz, men bolsam «Tewrat, Injil shundaq dégen» deymen. Emeliyette muqeddes kitabtin bashqa, héchqandaq nerse buninggha ispat bérelmeydu. Qiyamet künige oxshash nurghunlighan «közlirimiz hazir körelmeydighan» ashundaq ishlar bar. Insanning yaritilishi (topraqtin yasalghan, maymunlardin peyda bolghan emes) toghrisida nurghun deliller mewjut bolsimu, bir mömin üchün muqeddes kitabning ashu ish toghruluq qilghan sözlirining özila kupaye.


Melum bireylen «muqeddes kitabtin sirt, bashqa ispat yoq» dep «Xudaning üchning birliki» dégen telimini ret qilsa, undaqta shu kishi biz ispatliyalmaydighan hemme wehiylerni, jümlidin Xudaning Özlikidin bar bolghanliqi, menggülük tebi'iti, barliq mewjudatlarning menbesi bolghanliqi, hemme yerde bolidighanliqi, herqandaq ishni (ötkenki, hazirqi, kelgüsi) mukemmel bilidighanliqini - bularning hemmisini we bashqilarni oxshashla qet'iy ret qilidu. Bular ret qilinsa, étiqadning barliq meslikidin (eqidisidin) birmu asasi qalmaytti.


Tewrat we Injilgha asasen, biz Xudani tégi we tebi'iti bir, üch shexslik dep chüshinimiz. U, alemde her jehettin tengdishi bolmighachqa, Uning tebi'itide yaki tégide  (ademning chüshinishidin halqip ketken derijide) ashundaq bolushi ajayib ish emes.


Herbir ishning öz mahayitige xas bolghan birxil ispati bar. Tarixiy sahelerde choqum tarixiy ispat bolushi kérek. «Büyük Aléksandér» (Iskender)ning Misir, Suriye, Pars we Hindistangha yürgüzgen urushlirigha bolghan pakitlarni tépish üchün melum bireylen ximiye, gé'ométriye yaki logika jehettin ispat tapmaqchi bolsa, bu herbir adem üchün bek külkilik tuyulmamdu? Chünki bu urushlar bashqa sahege emes, peqet tarix sahesigila mensup. «Bir pütünlük herbir bölikining birleshtürülushidin ziyade» dégen pelsepilik közqarashni, ximiyilik yol bilen ispatlighili bolamdu? Bu prinsip heqiqet bolsa, herbir ishning öz mahiyitige mas kélidighan ispati bar bolushi kérek. Rohqa a'it ishlar yaki rohiy mahiyetke ige bolghan shey'iler wehiy qilinghan kitablar arqiliq, matématikiliq mesililer matématika usulliri arqiliq  (arifmétika, algébra, gé'ométriye arqiliq) ispatlinidighan yaki éniqlinidighan bolidu. Shunglashqa rohiy mesleklerni (eqidilerni) ilmiy yaki logikiliq ispatlar arqiliq heqiqetlendürüsh, ademni yiraq jaylargha azduruwétishi mumkin.


Biz xristi'anlar bilen musulmanlar ottursidiki ariliq ashu jehettin belkim anche yiraq emestur. Chünki siz: «Xuda, Kalami we Rohi, bular üch bolidu» deysiz. Men bolsam: «Ata, Oghul, Muqeddes Roh bar» deymen - siz bolsingiz yene: «Allagha we uning peyghemberlirige iman éytinglar, üchtur démenglar: Qaytinglar, (bu) silerge paydiliqtur, Alla peqet bir ilahtur, uninggha shan-sherep bolsun!» deysiz (Süre «Nisa», 169-ayet). Xudaning bir kalamgha we bir rohqa ige ikenlikige, shundaqla Özining kalami we rohi bilen bir ikenlikige ishinimiz. Sizningchimu Xudaning Özidikisining hemmisi Xuda bolidu. Shunga Xudaning kalami - Xudaning Özlikidin bar bolghanliqi (yaratilmighanliqi), cheksizliki, shundaqla Xudaning hemme süpitige ige bolghanliqi üchün Özi Xudadur. Xudaning Rohimu Xudadur we wujudida ebedil'ebedtin ebdedil'ebedkiche Uninggha menggü hemrahdur.


Emdi Hemmidin Ulugh üch bir gewde bolghan Xudadin, sizge Muqeddes Rohini ata qilip, Özining ulughliqini ashkarlighay dep du'a qilimen. Du'ayim ijabet bolsa, sizning Xudaning hemme ishqa qadir ikenlikini bilip, Uning sizning pütün wujudingiz bilen ibadet we xizmet qilishingizgha layiq ikenlikige ishinip kelginingizdek, bu ajayib heqiqetkimu mutleq ishinisiz.








8-muzakire


«Yardemchi» we Muhemmed


Musulman ölima qérindashlirimizning déyishiche islamiyetning peyghembiri Muhemmed Injilda tilgha élinghan. Ularning bu pikri Qur'anda, Süre «Sep», 6-ayet: -


«Öz waqtida Meryemning oghli Eysa: «I beni-Isra'il ewladi! Men silerge heqiqeten Alla ewetken, mendin burun kelgen Tewratni testiq qilghuchi, mendin kéyin kélidighan Ehmed isimlik peyghember bilen xush xewer bergüchi peyghembermen» dédi»ge asasen éytilghan.


Ular: - Yunan tilida yézilghan Injildiki «paraklétos» (yaki «faraklét») dégen söz Muhemmedke qaritilghan. Chünki ularche «faraklét» dégen sözning menisi «maxtalghan» dégen menide bolup, «Ehmed» dégen söz bilen oxshash, hem «Ehmed» bilen Muhemmed oxshash bir ademdur, dep qaraydu. Gerche Injildiki Yunan tilidki «paraklétos» toghrisidiki hazirqi xatiriler Muhemmedning dewridiki xatirlengenlerge opmu oxshash bolsimu, yene bezi ademler mundaq menidiki jümlining Injilda yoqluqi tüpeylidin, «Injil özgertilgen» dewalidu.


Emma Qur'anda «Ehmed» dégen menide chüshendürülgen söz «paraklétos» dégen söz emes, belki «périklutos» dégen sözdur. «Paraklétos» dégen söz «Yardemchi» dégen menide, «périklutos» bolsa, «dangliq, maxtalghan» dégen menide. Mushu sözni öz ichige alghan ayetler Injilda hazirmu mewjut, shunga u Injilning özgertilmigenlikige ispat bérip turmaqta. Biz hazir Injildiki «paraklétos»qa a'it ayetlerde, musulman qérindashlirimizning déginidek «Muhemmed» dégenni körsetken menisining bar-yoqluqini tekshürüp baqayli: -

«Menmu Atidin tileymen we U silerge bashqa bir Yardemchi ata qilidu. U siler bilen ebedgiche birge bolidu. U bolsimu Heqiqetning Rohidur. Uni bu dunyadikiler qobul qilalmaydu, chünki Uni ne körmeydu, ne tonumaydu. Biraq siler Uni tonuysiler, chünki U siler bilen bille turiwatidu hem silerde makan qilidu»  (Injil, «Yuhanna» 14-bab, 16-17-ayet).


«Lékin Men silerge Atining yénidin ewetidighan Yardemchi, yeni Atining yénidin chiqquchi Heqiqetning Rohi kelgende, U Manga guwahliq béridu» (Injil, «Yuhanna» 15-bab, 26-ayet).


«Emma Men silerge heqiqetni éytip qoyayki, Méning kétishim silerge paydiliqtur. Chünki eger ketmisem, Yardemchi silerge kelmeydu. Emma ketsem, Uni silerge ewetimen. U kelgende, bu dunyadikilerge gunah toghrisida, heqqaniyliq toghrisida we axiret soriqi toghrisida heqiqetni bilgüzidu» (Injil, «Yuhanna» 16-bab, 7-8-ayet).


(Ölümdin tirilgendin kéyin) Mesih Eysa bir qétim ular bilen jem bolghinida, ulargha yolyoruq bérip mundaq dédi: -

«Yérusalémdin ayrilmay, siler Mendin anglighan, Atining wedisini kütünglar. Chünki Yehya suda chömüldürgen, lékin siler bolsanglar köp ötmey Muqeddes Rohta chömüldürülisiler».

(Injil, «Rosullarning pa'aliyetliri», 1-bab, 4-5-ayet)


«Emdi orma héyt künining waqti-sa'iti toshqanda, bularning hemmisi Yérusalémda bir yerge jem bolghanidi. Asmandin tuyuqsiz küchlük shamal soqqandek bir awaz anglinip, ular olturuwatqan öyni bir aldi. Ot yalqunidek tillar ulargha körünüp, ularning herbirining üstige tarqilip qondi. Ularning hemmisi Muqeddes Rohqa toldurulup, Roh ulargha söz ata qilishi bilen ular namelum tillarda sözligili turdi».

(Injil, «Rosullarning pa'aliyetliri», 2-bab, 1-4-ayet).


(Yuqiriqi «Yuhanna»diki ayetlerde astigha sizilghan «Yardemchi» dégen söz, «paraklétos» dégen sözning terjimisi).


Éniqki, Mesih ular bilen bille bolghan waqtida muxlislirining ustazi bolghan. U ulargha hem Yétekliguchi hem Himaye Qilghuchi hem teselli béridighan Yardemchi bolghan. U ulardin ayrilsa ularning qayghuda qalidighanliqini, yönülüshsiz qalidighanliqini we küchsiz bolup qalidighanliqini aldin obdan bilgechke, ulargha «Manga oxshash» ershtin «yene bir Yardemchi» ewetishke wede qilghan. Bu Yardemchining shu ayetlerdin körginingizdek Muqeddes Roh ikenliki éniq turidu. 4-muzakire, 3-qisim, «Mesih Eysa Öz ixtiyari bilen kréstke mixlanghanmu?»da muzakire qilinghan Yeremiya we Ezakiyal peyghemberler bésharet qilghan «yéngi ehde» téxi ésingizde bolsa, Muqeddes Roh del shu ademning könglini yéngibashtin paklaydighanliqi bilen yéngi ehdini emelge ashurghuzidighan Yardemchidur. 

Bu tékstlerni tepsiliy tekshürüsh arqiliq shuni körduqki, wede qilinghan bu shexsning Muhemmed bolushi hergiz mumkin emes. Töwende buning seweblirini bir-birlep bayan qilip chiqimiz: -


Birinchi, wede qilinghan shexsning jismi yoq, u peqet rohtur («Heqiqetning Rohi», yeni heqiqetni ögitidighan Xudaning Rohi, déyilidu). Shuning bilen «Uni bu dunyadikiler qobul qilalmaydu, chünki Uni ne körmeydu, ne tonumaydu».


Ikkinchi, kélidighan Yardemchi, muxlisliri bilen menggü bille bolidighan bolatti. Muhemmed shu waqittin 600 yil kéyin kelgenliki üchün u muxlislar bilen bille bolalmighan, elwette, «menggü bille bolush» téximu u yaqta tursun.


Üchinchi, wede qilinghan shexs heqqide Mesih Eysa muxlisliri bilen sözleshken waqtidimu: «Siler Uni tonuysiler, chünki U siler bilen bille turiwatidu» hem «silerde makan qilidu (ichinglarda turidu)» dégen. Bu bek muhim, Xuda Muqeddes Roh arqiliq biz bilen bille Bolghusi bolupla qalmay, bizning ichimizde, yeni Özi paklighan yéngi qelbimizde Turghusi bar.

Tötinchi, Mesih Eysa muxlislirigha «Yérusalémdin ayrilmay, siler Mendin anglighan, Atining wedisini kütünglar! (démek, Xudaning silerge bérishni wede qilghan Özining Muqeddes Rohini kütünglar)» dep yolyuruq bergen. Ular bu yolyuruqqa ri'aye qilip del shu wede qilinghan Yardemchi bolghan Muqeddes Roh kelmigüche Yérusalémda on kün turghan. Shuning bilen barliq kütüp turuwatqan muxlislar «Xudaning Muqeddes Rohigha chömgen». Bu Mesihning ulargha: «Chünki Yehya suda chömüldürgen, lékin siler bolsanglar köp ötmey Muqeddes Rohta chömüldürülisiler» dep bergen wedisining ishqa ashurulishi idi «Rosullarning pa'aliyetliri» 1:5). Qedirlik oqurmen, sizmu Uning wede qilghan Muqeddes Rohigha bek mohtaj.


Peqetla Mesih Eysa ademge shu Muqeddes Roh, shu karamet Yardemchini eweteleydu. Musulman qérindashlirimghimu, toghra yolni perqlendürüsh, könglini yoritip nijatliq tépish, yéngi tughulushning ularda emelge ashurushulushi, Mesihning ulughluqini ashkarilash üchün, Xudaning, Mesihning Öz Muqeddes Rohini ewetip bérishini tileymen!





9-muzakire

Injilning bu qalaymiqan dunyagha bergen nuri


Yuqirdiki muzakirilirimizde, biz Tewrat, Zebur we Injil arqiliq, Mesih Eysadin bolidighan shad-xoramliq toghrisida söz qilduq. Shundaqla bu shad-xoramliqtin behrimen bolushqa tosalghu bolghan bezibir mesililer, yeni musulman qérindashlirimiz uchritip turidighan uqushmasliqlar we bezi qiyinchiliqlar üstide toxtilip öttuq.


Bu yerde alahide toxtilip ötmisem bolmaydighan yene bir nuqta bar. Bu, Mesih Eysagha ishench baghlashqa tosalghu bolghan tosalghuni bashqa tosalghulargha sélishturghanda (bu tosalghudin héchqandaq xewiri bolmighan kishi üchün) téximu éghir kélishi mumkin. Chünki birinchidin, nurghun kishiler özlirini «xristi'an», «Mesih muxlisi» yaki «Mesihiy» deydu-yu, biraq ularning qilghan qilmishliri qiliqsiz, exlaqsiz hem chektin éship ketken. Ikkinchidin, téximu éghir bir ehwal shuki, miladiye üchinchi esirdin bashlap ta bügünge qeder, bezibir türdiki guruhlar we teshkilatlar, ««Eysa nami»diki» heriketler bilen shughullinip kéliwatidu, lékin emeliyette bolsa bu heriketler aldamchiliqlar, nomussizliqlar, hetta insan qélipidin chiqip ketken rehimsizliklerni öz ichige alidu.


Téléwizorlardin gherbiy döletlerde ishlengen herxil filimlarni körgen körermenler, ashu filimlergha obrazlashturulghan gherbiy döletlerning turmushlirigha qarap: «Mana xristi'anlar we ularning turmush istilliri» dep oylishi mumkin. Derweqe, ashu filimlardiki pérsonazhlar özlirini «Xristi'an» yaki «Katolik» dep atash bilen bir waqitta miltiqlirini kötürüshüp zorowanliq qilidu, shuningdek zinaxorluq, haraqkeshlik we bashqa herxil exlaqsiz qilmishlarda bolidu. Bezi ehwallardimu melum bir döletning rehberliri yaki puqraliri öz dölitini «Xristi'an Döliti» dep ataydu, emma aghzida shundaq dégini bilen emeliyette bolsa, bezide tajawuzluq qilsa, bezide ékspilatatsiye qiliwatqan. Bundaq ehwallarning hemmisi heqiqetni estayidil izdiniwatqanlarning könglini kir qilishimu mumkin we yaki kallisini qaymaqturushimu mumkin.


Emma melum bir étiqadni qobul qilghan yaki étirap qilghan kishide özining ashu étiqadigha xilapliq qiliq yaki melum jehetlerde exlaqsizliqlar bar bolsa, emeliyette ashundaq qilmishliri uning étirap qiliwatqan étiqadining natoghra ikenlikige ispatmu emes, belki bu ademning herbir insangha oxshash gunahkar ikenlikini, shundaqla saxtipez gunahkar ikenlikinimu ispatlaydu. Herbir teqwadar semimiy musulmanmu, musulmanlarda exlaqsiz qilmishlarning barliqini, shundaqla mollilar we musulman diniy erbablardimu achközlük, saxtipezlik we xiyanetchiliklerning barliqini iqrar qilidu. Emma özini musulman («Xudagha boysunghuchi») dewalghan bezibir kishilerning exlaqsiz qilmishlirining özi ularning étirap qilghan yol-étiqadini xata yaki toghra dégini emes. Mushuninggha oxshash, Tewrat we Injilni étirap qilghan bezibir kishilerning yaman qilmishlirining özimu, bu kitablar Xudaning insan üchün teyyarlighan nijat yolini rast ashkarilighan yaki ashkarilimighan dégini emes.


Biraq Tewrat we Injillarning bu mesile toghruluq yene néme telimliri barliqini körüp öteyli. Bu tékstlerni inchkilep körüp chiqsaqla, bash qaymuqidighan ishlarmu tamamen tügishi mumkin.



Mesih Eysaning «Bughday we mestek (kürmek)» toghruluq temsili


Mesih Eysaning Öz rosullirigha éytip qaldurghan, Xudaning padishahliqini chüshendüridighan mexsus yette temsili Injildiki «Matta» qismida xatirilengen. Peyghemberlerning Tewrat we Zeburlarda déyishiche, Xudaning padishahliqi yer yüzige yétip kelginide, herbir insan chin könglidin Xudagha ita'et qilip, bu dunya yenila Érem baghchisidek chirayliq, amanliq we xushalliqqa chömgen bolidiken. Peyghemberler yene Mesih-Qutquzghuchi bu dunyagha kelginide, Xudaning padishahliqini bashlaydu, dégen. Shuning bilen Eysaning muxlisliri Xudaning bu dunyagha ewetmekchi bolghan Mesih-Qutquzghuchisi del Eysaning Özi iken dep ishengen, shunglashqa padishahliq derhal peyda bolidu, dep oylap yürgen. Mesih Eysaning bu yette temsilining meqsiti bolsa, bu padishahliq ashu muxlislarning oylighinidek derhal ochuq-ashkara peyda bolmaydu, belki deslepte qismen yoshurun halda ishengüchilerning qelbide bolidu dep chüshendüridu. Shunga Xudaning padishahliqining ashu peyghemberlerge ashkarilimighan, emma bu temsillerde ayan qilip chüshendürülgen bir tunji basquchi, yeni «yérim yoshurun» basquchi bar. Bu basquchtin kéyin, Mesihning bu dunyagha qaytip chüshüshi bilenla barliq kishi soraqqa tartilidu we Xudaning padishahliqi ochuq-ashkara peyda bolidu.


Ikkinchi temsili bolsa, töwendikidin ibaret: -

(Injil «Matta» 13-bab, 24-30)


«U ularning aldida yene bir temsilni bayan qildi: —

Ersh padishahliqi xuddi étizigha yaxshi uruqni chachqan bir ademge oxshaydu. Emma kishiler uyqugha chömgen chaghda, düshmini kélip bughday arisigha kürmek uruqlirini chéchiwétip, kétidu. Emdi maysilar ösüp, bashaq chiqarghanda, kürmekmu ashkarlinishqa bashlaydu.

Xojayinning chakarliri kélip uninggha: — «Ependi, siz étizingizgha yaxshi uruq chachqan emesmidingiz? Kürmekler nedin kélip qaldi?» deptu.

Xojayin: «Buni bir düshmen qilghan» — deptu.

Chakarlar uningdin: «Siz bizni bérip ularni otiwétinglar démekchimu?» - dep soraptu.

«Yaq,»  — deptu xojayin, «undaq qilghanda kürmeklerni yulghanda, bughdaylarnimu yuluwétishinglar mumkin. Bu ikkisi orma waqtighiche bille össun, orma waqtida, men ormichilargha: – Aldi bilen kürmeklerni ayrip yighip, baghlap köydürüshke qoyunglar, andin bughdaylarni yighip ambirimgha ekiringlar, deymen» – deptu xojayin»».


Bu temsil 36-43 ayetlerde chüshendürüp bérilidu: - 


«Shuningdin kéyin, U köpchilikni yolgha séliwétip öyge kirdi. Muxlisliri yénigha kélip Uningdin: — Étizliqtiki kürmek toghrisidiki temsilni bizge sherhlep berseng, — dep ötündi.

U emdi ulargha jawab bérip mundaq dédi:

 —Yaxshi uruqni chachqan kishi Insan'oghlidur. Étizliq bolsa  — dunya. Yaxshi uruq bolsa ersh padishahliqining perzentliridur, lékin kürmek rezil bolghuchining perzentliridur. Kürmek chachqan düshmen – Iblistur. Orma orush waqti — zaman axiridur. Ormichilar  — perishtilerdur. Kürmekler yulunup, otta köydürüwétilginidek, zaman axiridimu ene shundaq bolidu. Insan'oghli perishtilirini ewetip, ular insanlarni gunahqa azdurghuchilarning hemmisini, shundaqla barliq ita'etsizlik qilghuchilarni Öz padishahliqidin shallap chiqip, xumdanning lawuldap turghan otigha tashlaydu. U yerde yigha-zarlar kötürülidu, chishlirini ghuchurlitidu. U chaghda heqqaniylar Atisining padishahliqida xuddi quyashtek julalinidu.

Anglighudek quliqi barlar buni anglisun!»».


Bu temsilde, bu dunyada Xudagha we insaniyetke qarshi turidighan bir düshmenning barliqini, bu düshmenning bezi ishlargha qol salidighanliqi bizge körsitilidu. «Mestek» (kürmek) dégen bu ösümlükning mundaqmu birxil alahidiliki bar. Bix tartishtin bashaq chiqarghuche bolghan ariliqta bu ösümlük bughdaygha ajayibla oxshap kétidu. Peqet piship wayigha yetkendila, bughday bilen bolghan perqi éniq ayrilidu. Insangha payda yetküzidighini peqet bughdaydur, mestek bolsa birxil zeherlik ösümlüktur. Shunga bu temsil bir bésharet. Bu bésharet Xudaning padishahliqining bashlinishida, eslide «bughday bolghan» semimiy ademlerning pak-sap köngülliridin yiltiz tartidighanliqidin, emma bir mezgil ötkendin kéyin Xudaning söz-kalamini étirap qilidighan, özini «xristi'an» dep ataydighan nurghunlighan «mestek bolghan» kishilerning peyda bolidighanliqidin dérek bergen. Bundaq kishilerning ya insangha ya Xudagha héchqandaq paydisi yoq, belki del eksidur; chünki Xudaning söz-kalami ularning köngülliride yiltiz tartip baqqan emes. Lékin ular shu künlerde soraqqa tartilmaydu, ulargha «orma waqti» bolghan qiyamet künigiche heqiqiy bughdayning qéshida ösüshke yol qoyulidu. Temsilde néme üchün ashundaq yol qoyulghanliqning sewebi éniq dep bérilmigen, emma Tewrat we Injildiki bashqa temsil we bayanlar bizge Xudaning saxta muxlislarning peyda bolushigha yol qoyushi, özige sadiq bolghanlarning étiqadini we sewr-taqitini téximu tawlash üchündur, dep puritip ötken. Xudagha yenimu teshekkur, Uning méhri-shepqiti we küch-qudriti bilen saxta muxlislarningmu towa qilip, heqiqiy ishengüchi bolushqa imkaniyiti bardur.


Muqeddes Kitabta, kishining béshini qaymaqturidighan bu dunyani chüshendürüshke medet béridighan yene bir yer bar, bu bolsimu Injildiki «Wehiy» dégen qisimda. Mushu yerde Mesihning rosuli Yuhanna Muqeddes Rohning qudriti bilen asmangha kötürülüp, kelgüside bolidighan weqeler toghrisidiki bir qatar ghayibane körünüshlerni körgen. Töwendiki ayetler (17-18-babtin) bu bésharetlik körünüshlerdin biri. Bu ayetlerni mushu yerde toluq neqil keltürimiz. Bezi tepsilatliri sözlewatqan muzakirimizning da'iriside bolmighachqa, biz bularni chüshendürüp olturmaymiz. Emma bu bésharettiki asasiy pérsonazh bolghan, «qizil renglik kiyim kiygen» «dangliq Pahishe Ayal»gha, shuningdek uni teswirleydighan, uning kimlikini éniqlaydighan tepsilatlargha diqqet qilsingiz: -


(«Wehiy» — 17-bab)

«Yette chinisi bar yette perishtining biri kélip, manga sözlep:

 — Bu yerge kel, nurghun sular üstide olturghan, chong pahishe ayalning tartidighan jazasini sanga körsitip qoyay. Yer yüzidiki padishahlar uning bilen buzuqluq ötküzdi, yer yüzidikiler uning buzuqluqining sharabidin mest bolushti, — dédi.

Shuning bilen u perishte méni Rohning ilkidiki halette bir chölge élip bardi. U yerde yette bashliq, on münggüzlük, pütün ezayini kupurluq namliri qaplighan bir toq qizil diwining üstide olturghan bir ayalni kördüm. Ayal sösün we toq qizil kiyim kiygen bolup, altun, qimmetlik yaqut we merwayitlar bilen perdazlanghanidi. Qolida yirginchlik nomussizliqlar we öz buzuqluqining nijasetliri bilen tolghan bir altun qedeh bar idi. Péshanisige bir sir — «Katta Babil, pahishilerning we dunyadiki pütkül yirginchlik nomussizliqlarning anisi» dégen nam pütüklük idi. Men ayalning muqeddes bendilerning qéni we Eysagha guwahliq bergüchilerning qéni bilen mest bolghanliqini kördüm. Uni körüp tolimu te'ejjüp qilip intayin heyran qaldim. Perishte manga mundaq dédi:

  «Némige heyran qalding? Ayalning we uni kötürüp turghan yette bashliq, on münggüzlük diwining sirini sanga éytip bérey. Sen körgen diwe bir zamanlarda bar idi, hazir yoq; uzun ötmey tégi yoq hangdin chiqip, halaketke qarap mangidu. Yer yüzide turuwatqanlar — dunya apiride bolghandin buyan isimliri hayatliq deptirige pütülmigen kishiler diwini körüp intayin heyran qalidu. Chünki u bir zamanlarda bar idi, hazir yoq, lékin yene peyda bolidu.

Mana buni chüshinishke lazim bolghan hékmet: — yette bash bolsa u ayal olturghan yette taghqa, shundaqla yette padishahqa wekillik qilidu. Bularning beshi yiqilghan, birsi bar, yene biri téxi kelmidi. U kelgende peqet azla waqit turalaydu. Burun bar bolghan, emdi hazir yoq bolghan diwining özi sekkizinchi padishahdur, shundaqla u hem yettisidin biri bolup halaketke qarap mangidu.

Sen körgen on münggüz on padishahdur. Ularning padishahliqliri téxi yoq, emdi ulargha diwe bilen bille bir sa'etlik padishahliq hoquqi bérilidu. Bu padishahlar bir oy, bir niyette bolup öz qudriti we hoquqlirini diwige bérishidu. Diwe we padishahlar birliship Qozigha qarshi jeng qilidu. Qoza ularning üstidin ghalib kélidu, chünki U reblerning Rebbi, padishahlarning Padishahidur. Uning bilen birge turghanlar bolsa chaqirilghan, tallanghan we Uninggha sadiq bolghanlardur».

Perishte manga yene:

— Pahishe ayal üstide olturghan, sen körgen sular bolsa milletler, öz'ara toplashqan nurghun kishiler, eller we her xil tillarda sözlishidighan kishilerdur. Sen körgen on münggüz we diwe bu pahishe ayaldin nepretlinidu, uni talan-taraj qilip yalingachlap qoyidu, uning göshini yep, özini otta köydüridu. Chünki Xuda Öz söz-kalamliri emelge ashquche, ashu on padishahning könglige Öz iradisini ijra qilip, bir qararda toxtiship padishahliq hoquqini diwige bérish niyitini saldi.

Sen körgen ayal yer yüzidiki padishahlar üstidin hökümranliq qilidighan katta sheherdur», — dédi».

(18-bab)

Babilning gumran bolushi

U ishlardin kéyin men chong hoquqluq yene bir perishtining asmandin chüshüwatqanliqini kördüm. Yer yüzi uning julaliliqidin yorup ketti. 

Perishte yuqiri awaz bilen mundaq warqiridi: -

«Ghulidi! Katta sheher Babil ghulidi!

Emdi u jinlarning makani,

Herbir napak Rohlarning solaqxanisi,

Herbir mekruh we yirginchlik qushlarning solaq-changgisi boldi!

Chünki barliq eller uning zina-buzuqluqining sewdaliq sharabidin ichishti;

Yer yüzidiki barliq padishahlar uning bilen buzuqluq ötküzüshti,

Yer yüzidiki sodigerler uning eysh-ishritining elwekchilikidin béyishti».

Asmandin yene bir awazni anglidim:

«I Méning xelqim, uning gunahlirigha shérik bolmasliqinglar üchün, hem uning béshigha chüshidighan balayi'apetlerge uchrimasliqinglar üchün, uning ichidin chiqinglar! Chünki uning gunahliri pelekke yetküdek düwilinip ketken, Xuda uning heqqaniyetsizliklirini ésige aldi».


Injilning «Wehiy» dégen qismida, alahide közge körünerlik bir qiz we bir ayal teswirlengen. Birinchisi qiz bolup, uninggha ap'aq libas kiyim kiydürülgen, u Mesih Eysagha sadiq, sap, pak qiz, bu qizni Mesih Eysaning dunyawiy jama'iti dep bayan qilinghan. Ikkinchisi ayal bolup, yuqirida éytilghan héliqi «pahishe ayal»dur. Uni, öz érige sadiq bolghan aq kiyim kiyiwalghan pak qizning pütünley eksi bolup, öz «muhebbiti»ni depsende qilghan, sadaqetsiz, pahishe ayal dep bayan qilghan. Pahishe ayal «pütün ejayini kupurluq namliri bilen tolghan bir qizil diwe»ning üstige olturghan. «Wehiy» dégen qisimning bashqa yerliride, bu «diwe»ning pütün dunyaning siyasiy küchige wekilliq qilidighanliqini körsitidu. Shuning bilen töwendikidek xulasige kélimizki, bu «pahishe ayal» siyasiy hoquq we bu dunyadiki mal-mülük üchün, özini satidighan birxil «saxta jama'et»ke wekillik qilidu. Bu ayalni, yene «dangliq sheher», «Babil» («Babilon») dep bayan qilghan. Shunglashqa bu bésharette (miladiyedin kiyinki 1-esirde bérilgen) bir saxta diniy sistémining barliqqa kélidighanliqi déyilgen. «Saxta» déyilishi, choqum Mesih Eysaning namida qurulidighan bir sistémini körsitishi kérek. Undaq bolmisa, qandaqmu «saxta» bolsun? Shuning bilen Xuda Özining mömin bendilirige ashu sheherning gunahlirini yuqturuwalmasliq üchün, uningdin barliq munasiwetni üzüshke buyrughan: - «I méning xelqim, uning gunahlirigha shérik bolmasliqinglar üchün, hem uning béshigha chüshidighan balayi'apetlerge uchrimasliqinglar üchün, uning ichidin chiqinglar!» (18-bab, 4-ayet)


Bügünge qeder bu ulugh bésharetning yérimi dégüdek emelge ashurulghan; démek, bu «pahishe ayal» peyda bolup bolghan. Peqet eng axirqi qismiliri, yeni «on münggüzlük déwe»ning peyda bolushi we Xuda üchün yirginchlik bolghan bu diniy sistémining haman pütünley bitchit qilinishi emelge ashurulushni kütmekte.


Bésharetning emelge ashurulush jeryani miladiye 4-esirde bashlanghan. Mesih muxlis jama'etliri shu waqitqa qeder, herda'im Rim impériyesi hökümitining qattiq ziyankeshlik qilishigha uchrap turatti. Oylimighan yerdin, shu chaghdiki Rim impératori Konstantin «xristi'an étiqadini qobul qilimen» dep jakarlaydu. Emma uning ehwalidin qarighanda, u ne «towa qilish»ning ne étiqadning néme ikenlikini chüshenmigen. Shübhisizki, uningda «yéngi tughulush» mewjut bolup baqqan emes idi. Chünki u özi «étiqadqa nisbeten yéngi tughulghan bowaq»tek, kichik pé'illiq bilen tunji qedemlirini bésishqa toghra kelgen waqitta bolsa, u eksiche özining impératorluq salahiyiti bilen «Méning Mesih jama'etlirining ishlirigha arilishish hoququm bar» dep turuwélishqa bashlidi. Jama'etlerdiki nurghun yétekligüchiler uninggha tenbih bérishning ornigha impératorning dostluqidin paydilinip, özining shexsiy menpe'itige yétish, hetta siyasiy jehette hoquqqa ériship qalarmenmikin dep, impératorning ashundaq arilishiwélishigha chidighan, hetta beziliri uning arilishiwélishini xushalliq bilen qobul qilghan. Mushundaq öz étiqadigha satqunluq-pahishiwazliq qilmishlirigha qarshi chiqqan yétekligüchiler we addiy muxlislar bolsa, ashu «jama'et»ning ziyankeshlik qilishigha uchrap, axiri «jama'et»tin heydiwétilgen. Yene bir-ikki esir ötüshi bilen shundaq bir weziyet shekillendiki, ashu «jama'et»ning melum bir yétekligüchisi otturigha chiqip, özige «Papa» (Ata) dégen unwanni qoyup, «Men barliq jama'etlerning béshidurmen, barliq jama'etler we hetta bu dunyadiki barliq padishahlar manga boysunushi kérek» dewalghan. Bu kishi ölüp ketkendin kéyin, yeni birsi uning ornigha chiqip, umu özini «papa» dep atiwalghan. Bu weziyet bügüngiche dawamliship kelmekte. Rim shehiride hazirmu özini «papa» dep atiwalghan bir adem bar. Bundaq qilmish Mesih Eysaning: «Yer yüzide héchqandaq kishini «Atam» démenglar, chünki peqet birla Atanglar, yeni ershte Turghuchi bardur» dégen telimige ochuq-ashkara qarshi turghanliq (Injil «Matta» qismida, 23-bab). «Pop» bilen «papa» dégen unwanning menisi oxshash, xataliqimu oxshash. Ashu «papa»ning hoquqi barghanséri chongiyip, u axiri (ottura esirlerde) Yawropadiki nurghun padishahlarning üstidiki hoquqlirini igiliwélip, Xuda aldida kupurluq qilip özini «padishahlarning Padishahi, reblerning Rebbi» dep atiwalghan. Ta bugunge qeder, Rimdiki ashu «papa»lar bu unwanning xataliqini étirap qilmay, özini téxichila ashundaq atap yürmekte. Nurghun muxlislarning ularni «Mesihning reqibi» yaki «dejjal» déyishi ghelite ish emes (ottura esirlerdiki Pars, Ottura Asiya we Jonggodiki Mesihiy muxlis («nestoriyilik») jama'etliri «papa» dégenni ezeldin étrap qilip baqmighan).

Bu ghayibane körünüshte héliqi «pahishe ayal» «yette tagh» üstide olturghan. Dunyadiki birnechche sheherler «yette taghning üstige» orunlashqini bilen, bularning ichidiki eng dangliq, közge eng körünerlik bolghini del özini «Mesih Eysaning wekili» dep atiwalghan, ashu «papa» olturghan Rim shehirining özidur. Bu «pahishe ayal» «sösün we toq qizil kiyim kiygen bolup, altun, qimmetlik yaqut we merwayitlar bilen perdazlanghanidi». Oqurmenler téléwizorlardin nurghun heywetlik «Mesih ibadetxana»lirining (chérkawlarning) nepis bézelgenliklirini, hetta mushu bésharette déyilgendek «Altun, yaqut we ünche-merwayitlar bilen» bézelgenliklirini öz közliri bilen körgendu. Belkim bu «ibadetxanilar»dimu nurghun mebud (meyli Eysagha, Meryemge yaki «Ewliyalar»gha wekil bolghan) we yaki chaplaqliq «wekillik resim»ler («eykonlar») bardur. Nurghun kishiler yene krést yaki bashqa shekillerde yasalghan herxil «tumar»larni ésiwalidu. Közi ochuq herbir adem üchün ayanki, bundaq ishlar Tewrat we Injilgha mutleq xilaptur. Shuninggha oxshash, nurghun «pop»larmu derweqe ajayib chirayliq «sösün we toq qizil kiyimler»ni kiyiwélishqa amraq. «papa»ning «wezirliri» bolghan «kardinallar»mu qipqizil tonlarni kiyishiwalidu we katta saraylarda turushidu. Mushundaq heshemetlik turmush, bayliqlarni toplash, heywetlik we katta «ibadetxanilar» yaki imaretlerni qurush, Mesih Eysaning: «Özüng üchün yer yüzidiki bayliqlarni toplimay, ershtiki bayliqlarni topla» dégen addiy telimige pütünley xilap. Siyasiy hoquqqa intilish we yaki Eysaning namida hoquqni qobul qilishmu oxshashla Uning: «Méning padishahliqim bu dunyagha mensup emes» dégen telimige xilap.


Axiri, bu «pahishe ayal» «muqeddes bendilerning qéni we Eysagha guwahliq bergüchilerning qéni bilen mest bolghan» (6-ayet). Mushu bésharette bu «diniy sistéma» Eysaning nurghun ixlasmen muxlisilirigha ziyankeshlik qilip, ularni rehimsizlik bilen öltürüp qanxorluq qilidighanliqi körsitilgen.


Tarixta nurghun ademni heyran qilarliq pakitlar bar. Emma ularning ichidiki eng ajayib bolghanlardin biri choqum shuki, «Xudaning muhebbiti»ni étirap qilidighan ashu bir guruh kishilerning shu «muhebbet»ning namida, yeni Eysaning namida nurghunlighan gunahsiz, jinayet ötküzüp baqmighan, Xudagha sadiq, Eysaning mulayim, ixlasmen muxlislirini qarap turup öltürüwetkenlikliridur. Tarixshunaslarning perezliriche, Xudani étirap qilmaydighan Rim impériyesi birnechche milyon xristi'anlarni dehshetlik halda öltürüwetken (asasiy sewebi, impératorgha choqunushni ret qilghanliqtin). Emma shu guruhtiki «dindar» kishilerdin terkib tapqan sistéma bolsa, Rim impériyesi öltürüwetken muxlislarning sanidin üch-töt hesse artuq Xudani séghinidighan, ixlasmen kishilerni öltürüwetken. Bundaq pakitlar bizni shu xulasige keltüriduki, bu dunyadiki eng dehshetlik gunahkarlar bolsa din bilen özlirini niqapliwalghan kishilerdur, eng yaman saxtipezlik bolsa diniy saxtipezliktur.


Mana bu özini «Mesihning jama'iti» dep atiwalghan héliqi «dangliq pahishe ayal»ning dehshetlik tarixidur. Ular Eysaning namida urushlarni qozghighan, aldamchiliq we xiyanetchilik qilip, nurghunlighan bayliqlarni topliwalghan, siyasiy hoquqqa érishish üchün héchqandaq ishtin eymenmestin suyiqest qilghan we ularning ashu rezil qilmishlirigha qarshiliq körsetken, Xudagha sadiq bolghan nurghunlghan ixlasmen kishilerni ujuqturuwétish üchün, ularni qamaqqa tashlighan, qiynighan we öltürgen. Siz bu pakitlarning tepsilatlirini herqandaq matériyali toluq kütüpxanilarning tarix kitabliridin tapalaysiz. Mesih Eysaning ulugh telimini körüng béqing: –


«Siler «közge köz, chishqa chish» dep buyrulghinini anglighansiler. Biraq Men Özüm shuni silerge éytip qoyayki, eski bilen teng bolmanglar. Kimdekim ong mengzingge ursa, sol mengzingnimu tutup ber; we birsi üstüngdin dewa qilip, könglikingni almaqchi bolsa, chapiningnimu ber. Birsi sanga yük-taqini yüdküzüp ming qedem yol yürüshke zorlisa, uning bilen ikki ming qedem mang. Birsi sendin tilise, uninggha ber. Birsi sendin ötne-yérim qilmaqchi bolsa, uninggha boynungni tolghima.

Siler «Qoshnangni söygin, düshminingge nepretlen» dep éytilghanni anglighan. Biraq Men Özüm shuni silerge éytip qoyayki, silerge düshmenlik bolghanlargha méhir-muhebbet körsitinglar, silerdin nepretlengenlerge yaxshiliq qilinglar, silerge ziyankeshlik qilghanlargha du'a qilinglar. Shundaq qilghanda, ershtiki Atanglarning perzentliridin bolisiler. Chünki U quyashining nurini yaxshilarghimu we yamanlarghimu chüshüridu, yamghurnimu heqqaniylarghimu, heqqaniyetsizlergimu yaghduridu. Eger siler özünglerge muhebbet körsetkenlergila méhir-muhebbet körsetsenglar, buning qandaqmu in'amgha érishküchiliki bolsun? Hetta bajgirlarmu shundaq qiliwatmamdu? Eger siler peqet qérindashliringlar bilenla salam-sehet qilishsanglar, buning néme peziliti bar? Hetta yat elliklermu shundaq qilidighu! Shunga, ershtiki atanglar mukemmel bolghinidek, silermu mukemmel bolunglar».


Uning mushundaq telimi nahiyiti éniq déyilgen tursa, ular yene ashundaq bolmighur rehimsizlik rezil qilmishlarni qilipla qalmastin, belki yene kélip Eysaning namida qilghan. Ularning bundaq qilghanliri kishilerning kallisidin qandaq ötidu? Hey insan, sen kim?!


Musulman-«Xristi'an» urushliri, yeni her ikki tereptin nechche on tümenligen kishiler ölgen dehshetlik «ehsélipning sherqke yurush qilish», (Pelestin dégen «muqeddes zémin»ni ishghal qilish üchün qilghan urushlar) del ashu «dangliq pahishe ayal»ning aldamchiliqidin kélip chiqqan urushlardur. Qur'anda, ashundaq zorawanliqlar men'i qilinghan emes (bezi musulmanlar barliq «kapirlar»gha «ghazat» (muqeddes urush, jihad) élip bérishini Qur'an buyrughan, bundaq qilish öz burchum dep qaraydu, dep bilimiz, elwette); emma Injilning pütün telimi buni qet'iy men'i qilidu.


Undaqta, heqiqetni estayidil izdengüchiler: «Emdi men, Mesihning yolida heqiqiy mangidighanlarni nedin izdep tapimen? Ularning qandaq adem ikenlikini qandaq bileleymen?» dep sorishigha toghra kélidu. Jawabini derweqe, del mushu dehshetlik weqelerni we «pahishe ayal»ning rezil qilmishlirini aldin'ala éytip bésharet béridighan Injilning özidin asanla tapalaysiz. Herqandaq addiy bir adem Injil telimlirining addiy menilirini éside ching tutup, emel qilidighan bolsila, ézip ketmeydu. Injilni oqup uninggha ishinish, uningda xatirilengen permanlargha ita'et qilish (jümlidin, semimiylik bilen özining kemchiliklirini üzlüksiz étirap qilish)ning özi özining aldinip kétishining aldini élishqa insaniyetke mudapi'e bolsun, dep Xuda bergen eng küchlük mudapi'edur.


Eysa bu tereplerde bizge yolyoruq körsitip mundaq dégen: -


«Aldinglargha qoy térisige oriniwélip kelgen, ichi yirtquch chilböridek bolghan saxta peyghemberlerdin hoshyar bolunglar. Siler ularni méwiliridin tonuwalalaysiler. Tikendin üzümler, qamghaqtin enjürler alghili bolamdu? Shuninggha oxshash, her yaxshi derex yaxshi méwe béridu, por derex nachar méwe béridu. Yaxshi derex nachar méwe bermeydu, por derex yaxshi méwe bermeydu. Yaxshi méwe bermeydighan herbir derex késilip otqa tashlinidu. Shuningdek, mushundaq kishilerni méwiliridin tonuwalalaysiler.

Manga «Rebbim, Rebbim» dégenlerning hemmisila ersh padishahliqigha kirelmeydu, belki ershte turghuchi Atamning iradisini ada qilghanlarla kireleydu. Shu künide nurghun kishiler Manga: «Rebbim, Rebbim, biz Séning naming bilen wehiy-bésharetlerni yetküzduq, Séning naming bilen jinlarni qoghliduq we naming bilen nurghun möjizilerni körsettuq» deydu. Halbuki, u chaghda Men ulargha: «Silerni ezeldin tonumaymen. Közümdin yoqilinglar, ey ita'etsizler!» dep élan qilimen.

Emdi herbiri bu sözlirimni anglap emel qilghan bolsa, u öz öyini qoram tash üstige salghan pem-parasetlik kishige oxshaydu. Yamghur yighip, kelkün kélip, boran chiqip soqsimu, u öy örülmidi; chünki uning uli qoram tashning üstige sélinghan. Biraq sözlirimni anglap turup, emel qilmaydighan herbiri öyini qumning üstige qurghan exmeqke oxshaydu. Yamghur yaghqanda, kelkün kelgende, boran chiqqanda shu öy örülüp ketti; uning örülüshi intayin dehshetlik boldi!» (Injil, «Matta», 7-bab, 15-27-ayet).


Bu aliyjanab telimide Rebbimiz bizge, peqet kishilerning «étiqadni étirap qilishighila yaki dégenliklirigila emes, belki ularning «méwisi»ge qarap yürüshimiz üchün terbiye bergen. Mushu yerdiki «méwe» némini körsitidu? «Méwe» melum bir kishining qilghan ishliridinla emes, belki bu ishlarning aqiwitini, uning a'ilisidiki ehwalni, uning xizmette körsetken töhpisini, insaniyetke yetküzgen paydisini we axirqi hésabtiki eng muhimi bolghan, uning rohidin chiqqan nersilerning «temi»ni körsitidu. Herbir ademde özige chüshlük ashundaq birxil «tem» bar bolidu. Bu tem bolsa, ashu ademning rohidin chiqidu; bashqilar özlirining rohida mushu temni purap sézeleydu. Biz belkim melum bir kishini tunji qétim uchratqinimizda, könglimizde derhal birxil nahayiti azadilik tuyghu peyda bolushi mumkin. Yene kélip bashqa melum bir kishini uchratqinimizda, néme üchündur derhal bi'aramliq hés qilishimizmu mumkin. Bundaq héssiyatlirimiz bezide bizni azdurup kétishimu mumkin, yaki hetta özimizge ziyan yetküzishimu mumkin; emma mushu ayette tilgha élinghan «méwe» bolsa, waqitning ötüshi bilen téximu ispatlanghan, izchil, bir pütün, héch özgermes muhebbettin bashqa héchnerse emes. Bundaq muhebbet izchil halda bashqilarning menpe'itini izdimekte. Injildiki «Korintliqlargha (1)» 13-babta déyilgendek: -


«Muhebbet sewr-taqetlik, méhribanliqtur:

Muhebbet hesetxorluq qilmaydu:

Muhebbet özini maxtimaydu,

Tekebburluq qilmaydu,

Nomussizliq qilmaydu,

Öz menpe'etini közlep yürmeydu,

Tériktürülmeydu,

Könglide öchmenlik saqlimaydu;

Heqqaniysizliqtin xushal bolmaydu,

Belki emeliyettin, heqiqettin xushal bolidu;

Hemme ishta qorsiqi kenglik qilidu, hemmige yüzlinip Xudagha ishinidu, hemme ishqa umid baghlaydu, hemmige chidaydu.

Méhir-muhebbet hergiz tügimeydu».


Injilning bir qismida bizge yene: -

«Muqeddes Rohtin chiqqan méwe bolsa méhir-muhebbet, shad-xuramliq, xatirjemlik, sewr-taqet, méhribanliq, yaxshiliq, ishench-sadiqliq, mömin-mulayimliq we özini tutuwélishtin ibaret» déyilidu.

(«Galatiyaliqlargha» 5:22-23).


Ashundaq her tereplimilik izchil muhebbetni yalghan körsitishi hergiz mumkin emes, chünki izchil körünidighan shundaq bir xilliq muhebbet hergizmu insan qelbidin özlükidin chiqip qalmaydu, peqet Xudadinla, yeni shu insanning Xuda bilen bolghan heqiqiy alaqisidinla kélidu.


Yuqiriqi «Matta» qismidin neqil keltürülgen ayetlerge diqqet qilishimizgha tégishlik bolghan ikkinchi nuqta shuki, qiyamet künide nurghun kishiler özini Mesihning namida möjizilerni yürgüzgenlikini körsitidu: «Shu künide nurghun kishiler Manga: «Rebbim, Rebbim, biz Séning naming bilen Wehiy-bésharetlerni yetküzduq, Séning naming bilen jinlarni qoghliduq we naming bilen nurghun möjizilerni körsettuq» deydu» (22-ayet). Bu bizge shuni uqturiduki, möjizilerni yaritish iqtidarining bolushining Xudadin kelgenliki natayin. Muqeddes Kitab bizge xewer qiliduki, jin-sheytanlarningmu (melum derijide) birxil möjizilerni yaritalaydighan qudriti bar, Sheytan özining bu qudritini insaniyetni aldash üchün kishilerge (mesilen, palchilargha, séhrigerlerge, jadugerlerge, xenzular arisidiki «chigong» ishlitidighanlargha) béridu. Muhimi shuki, melum bir kishining Xuda teripidin ewetilgenlikige, xatalashmaydighan birdinbir ispat bu kishide izchil, sap, muqeddes muhebbet bar bolghanliqidindur. Bundaq muhebbet peqet a'ilidikilergila yaki öz «jama'iti»gila emes, belki hemmeylenge teng bolushi kérek. Étiqad yolida siz sirdash yaki yardemchi bolghuchi muxlislarni izdigen waqtingizda, ashundaq muhebbetke ige kishilerni izdeng. Bashqilarning puli yaki mal-mülükini közlep yüridighan kishilerdin qet'iy néri bolung; xelqni Mesihke emes, belki özige tartip yüridighan kishilerdin qet'iy néri bolung.

(Mushu yerde «möjiziler» toghruluq shuni éytip ötimizki, «yaritish» we «tirildürüsh» peqet Xudaning qolidinla kélidu. Sheytan kelgüside birla qétim, Xudaning yol qoyushi bilen dejjalni, yeni Mesihning reqibini ölümdin tirildüridu. Bu ish insaniyet üchün éghir sinaqlarni keltürüp chiqiridu)


Shunga, Mesihke tayinishni hergiz «gherbche bolush» yaki «yéngi bir dingha kirish» dep oylap yürmeng. Biz ilgiri éniq bayan qilghinimizdek, «Mesihke tayinish» déginimiz heqiqetke, ré'alliqqa, Xudaning Rohining kishiler qelbide Öz emilini qilip, muhebbetni yétishtürüp, Xuda bilen bolghan heqiqiy alaqige we munasiwetke kirgüzüshidin ibarettur. Bu din emes. Nurghun kishining dini bar bolghini bilen, emeliyette muhebbiti yoqtur. Yene déyishimiz kérekki, Xuda bilen baghlighan bundaq munasiwet, yeni étiqad dégen, ata-anidin miras qalidighan ish emestur. Herbir dewrdiki kishiler özliri Xudaning yénigha kélishi kérek. Herbir adem yéngidin tughulushi kérek. Shunga diniy «en'ene»ler dégen Injilning düshminidur. Xuda insandin herbir ishni qilishta toluq angliq halda chin könglidin «Buni Xuda Özi manga buyrughan bir ish» dégen ishenchte yashashini telep qilidu. «En'enimiz shu» depla ish qilsaq, qilghan shu ishimizning Xuda aldida héchqandaq ehmiyiti bolmaydu.


«Estayidil kishilerning oyliri özlirini peqet kengrichilikkila yétekler;

Chéchilangghularning oyliri bolsa, ularni peqet yoqsuzluqqila yétekler».

(Tewrattiki «Sulaymanning pend-nesihetliri» 21-bab









Xatime


Yuqiriqi muzakirilerdin, gunahlarning kechürüm qilinishi we köngülning yuyulup paklinishida, Eysa Mesihsiz héchqandaq yolning yoqluqini, shundaqla Tewrat, Zebur we Injildin bashqa shu nijatliq yolni körsitidighan héchqandaq kitabning yoqluqini körüp chiqqansiz. Muqeddes we mutleq adil Xudaning Öz adilliqini qana'etlendürüshte, ademni Xuda bilen inaqlashturushta, Mesih Eysaning Özining qurbanliq qilinishidin sirt bashqa yolmu yoqtur. Bu pursetni ching tutung, bügünki kün nijatliq kün, méhri-shepqet körsitilidighan we qobul qilinidighan kün bolidu.


Muzakirimizni mushu yerde ayaghlashturup turmaqchimen. Téxi sözlenmigen ishlar xéli nurghun. Yuqiridikilerni musulman qérindashlirimning heqiqetke érishishi, shundaqla menggülük hayatqa ige bolushini meqset qilip yazduq. Xudaning qedirlik oqurminimge Muqeddes Roh ata qilip, uning izdinishlirige, du'alirigha yoruqluq bérishini tileymen. Xudagha öz ana tilingizda chin dilingiz bilen du'a qiling. Xuda sizni Reb Mesih Eysada bolghan tüptüz nijatliq bext yolida yétekligey.


(Esli nusxini, (ereb tilida) Nikola Yaqup Ghabril yazghan. Qoshumche matériyal, Xélil Eysadin)


«Dunyaning nuri Özümdurmen. Manga egeshkenler qarangghuluqta mangmaydu, eksiche hayatliq nurigha érishidu»


(Injil, «Yuhanna» 8-bab, 12-ayet)

«Estayidil kishilerning oyliri özlirini peqet kengrichilikkila yétekler;

Chéchilangghularning oyliri bolsa, ularni peqet yoqsuzluqqila yétekler»

(Tewrattiki «Sulaymanning Pend-Nesihetliri» 21-bab)