Injil 17-qisim 

«Titus»


(Rosul Pawlusning Titusqa yazghan mektupi)



Kirish söz

Rosul Pawlusning kéyinki yillirining tarixi, shundaqla bu xetning azraq arqa körünüshliri toghruluq «Timotiygha (1)»diki «kirish söz»imizni körüng. Titus xush xewerni Pawlusning özidin anglap Mesihge ishengenidi (Pawlus 1:4de uni «ortaq étiqadimizda öz oghlum bolghan Titus» dep ataydu). U kéyin Pawlusning «xush xewerchi guruppa»sining bir ezasi bolup köp seperlerde uninggha hemrah boldi. Uning toghruluq muhim bir pakit shuki, u Yehudiy emes, shundaqla xetne qilinghan emes idi (Gal.» 2:1, 2:3). Pawlusning Korintliqlargha yazghan ikkinchi mektupidiki köp yerlerdin uning bu söyümlük ademge shunche ishengenlikini we uni shunche etiwarlighanliqini körgili bolidu. Shu xettiki 2:13, 7:6, 7:13-14, 8:6, 8:16, 8:23, 12:18ni körüng. Bu ayetlerde u Titusni «qérindishim», «hemrahim», «xizmetdishim» dep ataydu we axirqi ayette uning toghruluq: «Biz ikkiylen oxshash bir rohta yüriwatmamduq? Bizning basqan izimiz oxshash emesmiken?» deydu.


Pawlus axirqi sepiride Krét arilidin ötkenidi. Ushbu xetning mezmunigha qarap nurghun ademler xush xewerni qobul qilghan, shundaqla jamaetlerde yighilghan bolsa kérek. Pawlusning bashqa yerlerde jiddiy ishliri bolghachqa Titusni shu yerde qaldurghanidi. Sewebi 1:5de bayan qilinidu: —«Séni Krét arilida qaldurushtiki seweb, orundilip bolmighan ishlarni bir terep qilishing üchün we her sheherde sanga tapilighinimdek jamaetke aqsaqallarni tiklishing üchün idi».


Shuningdek aqsaqallarning qandaq salahiyiti bolushi, ularning tallinish yoli bu mektupning muhim bir qismi bolidu.


Krét Ottura Déngizgha jaylashqan, uzunluqi texminen 450 kilométr, kengliki texminen 70 kilométr bolghan chong aral. Pawlus bilen Titus u yerdin ötken chaghda pütün ahalisi belkim 300 ming adem idi. Ular aral etrapidiki 100 kichik «sheher»de bölünüp turatti. Uning tupriqi intayin munbet, hawasi mol hosul élishqa intayin bap kélidu; shunga köp ejir singdürmey herxil ziraet we méwilerni östürgili bolidu. Aralda köp taghliq yerler bolup, qoy we öchke padilirini baqqili bolidu. Pawlus shu yerde bolghan waqtida u Rim impériyesining astidiki bir ölke idi.


Pawlus bilen Titus shu yerge barghanda xelqler ichide alliqachan étiqadchilar bar bolushi mumkin idi; chünki Muqeddes Roh Yérusalémdiki jamaetke chüshken künide rosul Pétrusning Mesihni jakarlighinini anglighuchilar arisida Krétliq bezi Yehudiylar bar idi («Ros.» 2:11).


Pawlus Krétliqlarning mijez-xulqi toghruluq ularning Épiménidis isimlik bir shairining sözlirini neqil keltüridu. U öz yurtdashliri toghruluq mundaq yazghan: — «Krétlar hemishe yalghan sözleydighanlar, wehshiy haywanlar we hurun toymaslardur». Pawlus uning bu sözini testiqlaydu. Buning üstide oylap baqsaq, mushundaq yaman illetler bir ademde mujessemleshken bolsa, bu intayin alahide ehwal hésablinidu. Adette hurunluq bilen zorawanliq eyni bir ademde körülmeydu. Mushundaq bir xelq bilen bardi-keldi qilish tolimu tes ish! Mushu sözdin yene shuni bilimizki, herbir xelq yaki milletning «pewqul’adde gunahliri» bolidu. Halbuki, Xuda aldida melum bir elning bu «pewqul’adde gunahliri» ularni bashqa ellerdin ela yaki better qilmaydu — herbir elning pewqul’adde gunahliri bar, shundaqla herbir insan beribir gunahkardur. Lékin Xudaning jarchisi özi barghan yerdiki xelqning mushundaq «pewqul’adde gunahliri»din xewerdar bolushi kérek; shuning bilen u melum elning xizmitide bolghanda, ulargha qaysi gunahlardin alahide hézi bolush kérekliki toghrisida toghra agahlandurushqa qorallanghan bolidu (1:13-16ni körüng). Beziler belkim: «Kishiler Mesihge ishengendin kéyinla, ularning kona gunahlirimu yoqap ketken» déyishi mumkin. Lékin bu ish köp qétimlarda xush xewerni yetküzüshning éniq yaki éniq emesliki bilen baghliqtur. Muqeddes Rohning küchlük wehiyisi bolmisa kona illetler jamaette asanla qayta peyda bolidu we mana shu sewebtin Pawlus Krét xelqining «alahide gunahliri» toghruluq sözleydu. 


Yene démisek bolmayduki, xetning köp yerliri («Timotiygha (1)»ning yézilish uslubigha oxshash) peqet Titusqila emes, belki «qizim sanga éytay, kélinim sen angla!» dégendek, uning keynide turghan jamaetkimu qaritilghan. Pawlusning xette bolghan meqsetliri jamaetning bu xetni oqushi we jamaetning uning Titusqa jékiligenlirini biliwélishini öz ichige alghanidi. Xettin shuni körüwélish mumkinki, gerche Pawlus Titusni aqsaqallarni tallap békitishke qaldurghan bolsimu, u bu wezipini orunlash jeryanida bezilerning kemsitishlirige duch kelgenidi. Kemsitishning sewebi uning yash bolghanliqidin emes (Timotiy shu sewebtinmu bezilerning kemsitishige uchrighan), belki uning Yehudiy bolmighanliqidin bolsa kérek; bezi Yehudiy étiqadchilar belkim «biz Xuda tallighan xelqtin bolghan emesmubiz?» dep özlirini bashqa eldin bolghan étiqadchilardin ewzel chaghlighanidi (2:15ni körüng, «1Tim.» 4:12 bilen sélishturung). Beziler uningdin: «Uning aqsaqallarni tallighudek némisi bar?» dep gumanlanghan. Mushundaq gumanlarni yoqitish üchün Titusqa nisbeten alliqachan éniq bolghan wezipini Pawlus xétide qayta tapilaydu — démek, uning rosulning biwasite yolyoruqi we toluq hoquqi bilen aqsaqallarni tallap békitish wezipisi bar dep ispatlinidu.


Kréttiki jamaetlerning hemmisi Mesihni qutquzghuchum dep étirap qilghan, elwette. Lékin ularning arisida yene Musa peyghemberge chüshürülgen Tewrat qanunidiki «resim-yosun»larni jamaetke yüklimekchi bolghan bezi Yehudiy qérindashlar bar idi. Uning üstige ular özlirining «nesebname»liri bilen bend bolup bular arqiliq özlirining bashqilardin üstünlükini ispatlimaqchi bolushqanidi, shuningdek tayini yoq Yehudiy epsanilirige köp köngül böletti (bu toghruluq «Timotiygha (1)»diki «qoshumche söz»ni körüng).


Herbir xétidikidek Pawlus Xudaning bu adimining jamaetke nemune körsitishini jékileydu, shundaqla uning jamaetni halaketke yüzliniwatqan dunya aldida Xudaning muhebbiti, sewr-taqetliki, heqqaniyliqi, muqeddesliki we heqiqetlikini körsitidighan nemune bolushqa jékilishini tapilaydu (2:1-3:9).


Mezmun: —


1. Salam (1-bab 1-4-ayetler)

2. Jamaet aqsaqallirining salahiyiti (1-bab 5-16)

3. Jamaet ezalirining mes’uliyiti (2-bab)

4. Yolyoruq we agahlandurush (3-bab 1-11)

5. Axirqi söz (3-bab 12-15-ayetler)


••••••••



Qoshumche söz


1:2 

«Bu étiqad we heqiqet menggülük hayatqa baghlanghan ümidni élip kélidu; bu menggülük hayatni mutleq yalghan éytmaydighan Xuda hemme dewr-zamanlardin ilgirila wede qilghanidi».


Pawlus mushu yerde Xuda «menggü hayat» «hemme dewr-zamanlardin ilgirila» wede qilghan, deydu. Tebiiy halda bir soal tughuliduki, Xudaning bu wedisi kimge qilinghan? Eger U «hemme dewr-zamanlardin ilgirila» wede qilghan bolsa, shu chaghda ya perishtiler ya ademler téxi mewjut emes idi. Shunga birdinbir xulase shu bolush kérekki, bu wede XudaAta teripidin Oghligha éytilghan. Oghli toghruluq Injilda «Uningda (esli) hayat idi» dep oquymiz («Yh.» 1:3-4). Shuning bilen wede Uning Özi üchün biwasite emes, belki kelgüsi zamanlarda, menggülük hayat bilen yashawatqan bir xelq (yeni, jamaet)ning Oghligha béghishlinidighanliqini körsetken, dep qaraymiz. Bu wede yene, «Ibr.» 13:20de körsitilgen «menggülük ehde» bilen bir gep dep ishinimiz. Hazirqi Injil dewride insan teripidin bu ehde «yéngi ehde» dep atilidu; lékin Xudaning neziride u «menggülük ehde»dur. Chünki «yéngi ehde» emeliyette hemme dewr-zamanlardin ilgirila Xudaning könglige pükülgen, yeni Ata we Oghul otturisida tüzülgenidi («Rim.» 8:29-30; «Ef.» 1:4-5, 1:9-12, 3:8-11ni körüng).


Titusning kéyinki künliri

«Chünki Démas bu hazirqi dunyani tama qilghanliqi üchün méni tashlap Tésalonika shehirige ketti. Kriskis Galatiya ölkisige, Titus Dalmatiya ölkisige ketti» («2Tim.» 4:10).


Bu ayettin bilimizki, Pawlusning qolgha élinip, Rim shehirige apirilish sepiride Titus uninggha hemrah idi we belkim Pawlus zindanda yatqanda uninggha yardemde bolghan. Ayettin yene uqimizki, u kéyin Pawlustin ayrilip Dalmatiya (hazirqi Yugoslawiye, Bosniya we Krodiye) ölkisige bardi. Bügünge qeder shu rayonlardiki xelqlerning «éghiz edebiyati»da Titus shu yerde zor méhir-muhebbiti we sadiq xizmiti arqiliq köp ademlerni étiqadqa keltürgen, déyilidu.