Injil 20-qisim

«Yaqup»


(Rosul Yaqup yazghan mektup)



Kirish söz


Ishinimizki, ushbu xetning muellipi Rebbimiz Eysaning bir qorsaq inisi Yaqup idi. Bu közqarishimizgha «qoshumche söz»imizde birnechche seweblerni körsitimiz. 

Ushbu xetning yézilish obikti kim? Rosul xetni «tarqaq muhajirlar»gha yazidu. Undaqta ular kimler?


«Tarqaq turuwatqan muhajirlar»


Asuriyening we kéyinki Babil impériyesidin bashlap, Israilning on ikki qebilisi dunyaning bulung-puchqaqlirigha tarqilip ketkenidi. Pars impériyesi bu Yehudiy muhajirlarning öz yurti Qanaan (Pelestin)gha qaytishigha ruxset qilghanidi. Halbuki, peqet az bir qismila wetinige qaytti — ular «xelqning qaldisi» yaki «Xudaning qaldisi», bezide peqet «qaldi» dep ataldi («Yesh.» 10:20-22ni körüng). Qaytmighan köp qismi «tarqaq muhajirlar» (grék tilida «diaspora») dep atilatti. Démek, Yaqup ushbu xetni bu Yehudiy muhajirlar arisidiki étiqadchilargha yazghan. Xet Yehudiy ishengüchilerge, shundaqla Yehudiy jamaetlerge yézilghan bolsimu, sözlirining hemmisi Yehudiy emes («yat ellikler»din yaki «yat taipiler»din) bashqa étiqadchilarghimu oxshash inawetliktur. Chünki Eysa Mesihning jamaitide tüp jehettin «Yehudiy» yaki «Yehudiy emes» dégen perq zadi mewjud emes («Gal.» 3:28 — «Mesihde ne Yehudiy bolmaydu ne Grékler (Yehudiy emesler, démek) bolmaydu»). Emma biz belkim Yaqup némishqa ushbu xetni alahiten Yehudiy étiqadchilargha yazidu, dep sorishimiz mumkin. Biz «qoshumche söz»imizde xetning bu alahidiliki toghruluq toxtilimiz. Biraq, xetning muhim témisi bolsa étiqadta aldinip ketmeslikke qarita agahlandurush hemde shundaqla heqiqiy étiqadning alahidiliklirini bayan qilishtin ibaret. Dana bir alimning éytqinidek: «Muqeddes Kitab derslik kitab emes, belki ademlerge aq-qarini perqlendürgüzidighan kitabtur» — démek, Muqeddes Kitab bizning Mesihning heqiqiy étiqadida bolghan-bolmighanliqimizni körsitip béridu. Ademde heqiqiy étiqad bolsa, bundaq étiqad mezkur ademni pütün wujudini Xudagha tapshurushqa, shundaqla Uningdinla kelgen danaliq bilen yashashqa élip baridu. Undaq étiqad daim méwiliride körünidu; méwisiz étiqad heqiqiy étiqad emestur. Némila bolmisun undaq méwisiz étiqad bashqilarni aldash bolmighandimu, öz-özini aldash bolup, dozaxqa baridighan nurghun yollardin biridur.


Ushbu mektup belkim miladiye 63-yillirida yézilghan.


Mezmun: —


1. 

Sinilish; danaliq we azdurulush (1-bab, 1-18-ayetler)

2. 

Anglash we ijra qilish (1-bab, 19-27-ayetler)

3.

Xuda aldida insangha yüz-xatire qilmasliq (2-bab 1-13-ayetler)

4. 

Étiqad we emeliyet (2-bab 14-26-ayetler) 

5. 

Tilni tizginlesh (3-bab)

6. 

Bu dunyadikilerning qilmishlirigha egeshmenglar (4-babtin 5-bab 6-ayetkiche)

7. 

Sewrchan bolush we dua qilish (5-bab 7-20-ayetler)


••••••••



Qoshumche söz


Xetning muellipi qaysi Yaqup?

Bu xetni yazghan rosul «Yaqup» dégen kim? Injilda birnechche «Yaqup» tilgha élinghan. Emdi ulardin qaysisining ushbu xetning muellipi ikenliki toghruluq herqaysi dewrlerde ötken alimlar üch xil pikirde bolghan. Bular: —


(1) Yaqupni Yuhannaning akisi, Mesihning alahide chaqirghan on ikki rosulining biri, shundaqla Özige eng yéqin üch rosuli (Pétrus, Yuhanna, Yaqup) ichidiki Yaqup, dégen qarash («Mat.» 4:21, 10:2, 17:1, «Mar.» 5:37). Bu közqarashning mumkinchiliki yoq dep qaraymiz; chünki bu Yaqup Mesihning asmangha kötürülüshidin anche uzun ötmeyla öltürülgenidi («Ros.» 12:2). Bu weqe miladiye 44-yili yüz bergen bolushi mumkin.


(2) Uni Mesihning chaqirghan on ikki rosuli ichidiki ikkinchi Yaqup dégen qarash («Mat.» 10:2, «Mar.» 3:18, «Luqa» 6:15, «Ros.» 1:13). Emma bu ayetlerde Yaqup «Alféusning oghli» dep tilgha élinidu. Nahayiti roshenki, ushbu xetning muellipi Yérusalémdiki jamaet ichide yétekchi bolghan, «Ros.» 12:17 we 15:13de tilgha élinghan Yaqup idi; bu kishini rosul Pawlusmu «Gal.» 1:19, 2:9, 2:12de tilgha alidu; u «Rebning ukisi» dep atilidu. Bu kishi qandaqmu birla waqitta hem «Alféusning oghli» hem «Rebning ukisi» bolalaydu? Ashu waqitlarda «uka» (grék tilida «qérindash») bezide ikkinchi yaki üchinchi tughqan dégenni bildüretti. Biraq Injilda buningdin misal tapalmiduq. Alayluq, gerche Yehya peyghember Mesihning ikkinchi tughqini yaki newre akisi bolsimu, hergiz «Mesihning akisi» déyilmeydu.


(3) Bu xet Yehudiy étiqadchilargha bolghan alahide ghemxorluq bilen yézilghanliqi üchün, xetning muellipi «Ros.» 12:17 we 15:13 we «Gal.» 1:19, 2:9, 2:12de tilgha élinghan, Yérusalémdiki jamaette yétekchi bolghan Yaqup dégen qarash. Bu pikirge qoshulimiz. Jismaniy jehette uning Mesih Eysaning ukisi ikenlikige ishinimiz (grék tilida «aka» we «uka» birla söz bilen ipadilinidu). Bu üchinchi közqarashni qobul qilmighanlar töwendiki ikki qarshi ispatni körsitidu: — 


(1) (birinchi qarshi ispat yaki közqarash) — ««Yh.» 7:1-13te Rebning ukiliri deslepte uning Mesih-Qutquzghuchi ikenlikige ishenmigen, dep bayan qilinghan». 

Halbuki, «Yuhanna» 7-babta körsitilgen ishlarning we Mesihning ölümdin tirilishining ariliqida Yaqupta (we belkim ukisi Yehudadimu) choqum chong bir özgirish yüz berdi; chünki Reb tirilgendin kéyin Yaqupqa köründi «1Kor.» 15:7). Shu chaghda u étiqadchi bolmighan bolsa undaq weqe yüz bermigen bolatti, dep qaraymiz («Yh.» 14:18-24). Démek, shu chaghda Yaqup étiqadchi idi.


(2) (ikkinchi qarshi ispat yaki közqarash) — «U chaghda u étiqadchi bolsimu, Mesihning eslide talliwalghan on ikki rosulidin bolmighachqa, Injildiki bu xetning muellipi bolalmaytti; chünki u rosul emes idi (peqet rosullarning xetlirila nopuzluqtur)». 

Bundaq közqarash boyiche, rosul bolushtiki shert Mesih Yehya peyghember teripidin sugha chümüldürülgendin bashlap, Uning xelq aldidiki xizmetliride Uninggha üzlüksiz hemrah bolushi kérek idi. Bu pikir rosul Pétrusning «Rosullarning paaliyetliti» 1:22-23de xatirilengen sözlirige asaslinip otturigha qoyulghan.

Halbuki, «Korintliqlargha (2)»diki «qoshumche söz»imizde körsetkinimizdek, Pétrusning bu sözlirini (Muqeddes Rohsiz éytilghachqa) mutleq toghra dep éytip ketkili bolmaydu. Chünki kéyin bashqa ademler Reb teripidin rosulluqqa tallanghan we Reb Eysa tirilgen yaki asmangha kötürülgendin kéyin, mushu ademlerge Özi körüngen we ularni chaqirghan, dep ishinimiz («1Kor.» 15:7-8ni körüng). Bular ichide Pawlus, Barnabas, Andronkus we Yuniyalar bar idi («Rim.» 16:7).


Shuninggha oxshash, gerche «Yehuda» öz xétide özini «rosul» dep atimighan bolsimu, Mesih teripidin rosulluqqa chaqirilghanidi. Yehuda öz xétide kemterlik bilen özini «rosul» yaki «Rebning inisi» emes, belki peqet «Yaqupning inisi» dep atighan.


Bezi ishenchlik kona tarixlar boyiche, Yaqup Yérusalémdikiler arisida «heqqaniy Yaqup» dégen nam bilen tonulghan, ushbu xetning muellipi Yérusalémdiki Yehudiy hökümdarlar teripidin miladiye 68-yillirida chalma-kések qilip öltürülgen. 


Xetning meqsiti üstide yene birnechche kelime söz

Emdi némishqa Yaqup bu mektupni alahiten Yehudiy étiqadchilargha yazidu? Némishqa xet Yehudiy emeslerge yaki Yehudiy emes jamaetlerge qaritilmighan? Emeliyette bu mesile üstide mushu yerde toluq toxtalsaq, köp sehipe ajritishqa toghra kélidu, lékin biz peqet töwendiki munasiwetlik ikki ishnila körsitimiz: —


(1) Xuda bezide xizmetkarlirini alahiten melum bir guruppa yaki melum toptiki kishilerge (hetta öz jamaiti ichide) öz xewirini yetküzüshke chaqiridu (mesilen, «Gal.» 2:7-8ni körüng). Roshenki, Yaqup xush xewerni alahiten Yehudiy xelqige yetküzüshke chaqirilghanidi.


(2) «Rosullarning paaliyetliri»de xatirilengen deslepki jamaetning tarixidin shuni éniq bilimizki, Yehudiy étiqadchilar üchün Xudaning Mesihde bolghan «yéngi ehde»diki ulugh wedilirining özlirige sunulghandin bashqa, yene Yehudiy emeslergimu sunghanliqini qobul qilishi yaki étirap qilishi intayin tes idi (Xudaning padishahliqigha özimiz bilen teng muyesser bolghan, lékin bizge nisbeten qobul qilish tes bolghan melum milletlerdin bolghan étiqadchilar barmu?). Bu Yehudiy ishengüchiler Yehudiy bolmighan ishengüchiler bilen anche arilashmay, özlirining «sinagog»liridila (2:2) yighilatti («sinagog» bolsa eslide Yehudiylarning özlirige xas bolghan «yighilish» teshkili shekli idi).


Ular Xudaning séxiy kengchilikini qobul qilmighini bilen, Xuda ularni tashliwetken emes, belki ularni meghrurluq-nepsaniyetchilik, achközlük, milletpereslik, kaj jahilliqidin, bir-biri üstidin höküm chiqirishqa amraqliqidin, töhmetxorluq we saxtipezlikidin qutquzush üchün ularning arisigha Yaqupdek birnechche ademlerni turghuzghan. Yaqup bezide ulargha étiqadsizlargha söz qilghandek söz qilidu (mesilen, 2-bab, 3-bab, 4:4, 4:8, 5:1-6ni körüng). Eger ular u éytqandek téxiche bu dunyadiki bayliqlargha we baylargha qiziqidighan, yenila bir-birini söküp töhmetxorluq qilidighan, bu dunyadikilerning testiqigha mohtaj bolup yüridighan bolsa, (4:4-10) «shahane qanun», yeni Xudaning könglini ipadiligen «Özüngni söygendek qoshnangni söygin» dégen emrni téxi chüshenmigen bolsa, undaqta Yaqupning ulargha Yehudiy bolmighan qérindashlargha muhebbet körsitishini dewet qilishi beribir bihudilik bolatti.


2:8 

«Muqeddes yazmilardiki «Qoshnangni özüngni söygendek söy» dégen shahane qanungha heqiqiy emel qilsanglar, yaxshi qilghan bolisiler»

«Shahane qanun» dégen bu intayin qiziq ibarini töwendikidek besh jehettin chüshinish mumkin: —


(1) Bu emrni bizning padishahimiz Reb Eysa Mesih shexsen (Musa peyghemberge chüshürülgen qanunni neqil qilip) bizge tapshurghan; shuning üchün «shahane qanun» dep éytilidu (mesilen, «Mat.» 19:19, 22:39);


(2) Bizning padishahimiz Reb Eysa Mesih Özi mushu emrge emel qilishi bilen bizge shahane ülge qaldurdi;


(3) Peqet Xudaning aldida shahane orungha kötürülgen, (1:9-10), «padishah qilinghan» («1Kor.» 4:8), Muqeddes Rohta mangidighan kishilerla shu «Qoshnangni özüngni söygendek söy» dégen ulugh «shahane emr»ge emel qilalaydu;


(4) Xudaning mömin bendiliri Uning heqiqiy aliyjanab we shahane közqarishida bolup, bashqilargha qilghan muamiliside, mushu dunyadiki bayliq-kembeghellik perqlirini nezirige almaydu;


(5) Bu emrni («Perwerdigar Xudayingni pütkül qelbing bilen söygin» dégen emr bilen teng) Musa peyghemberge chüshürülgen qanundiki barliq emrler ichide «eng ulugh», shundaqla «shahane qanun» dep hésablash kérek («Mat.» 22:38-39).


Bu chüshenchilerning hemmisini toghra, dep qaraymiz.


3:1 

«Qérindashlirim, aranglardin köp kishi telim bergüchi boluwalmanglar! Chünki silerge melumki, biz telim bergüchiler bashqilardin téximu qattiq soraqqa tartilimiz»


Bu ayetke qarighanda, yeni «(kelgüside) bashqilardin téximu qattiq soraqqa tartilimiz» dégenge qarighanda, «Melum qérindashning jamaet ichide telim bergüchi rolini öz üstige élishigha zadi néme türtke bolalaydu?» dep sorishimiz mumkin. Rosul Pawlus bizge: «Bilim bolsa ademni körenglitidu» dep eslitidu («1Kor.» 8:1). Eger Xuda bizge bilim tapshurghan bolsa, U bizge ishinip mushu bilimni bizge amanet qilghan, shundaqla belkim U bizning uni xata yolda ishlitishimizge tewekkul qilghan. Mesilen, Uning sözidin paydilinip bashqilar aldida yoghanchiliq qilip, özlirimizni «üstün qoyghanliqimiz»ni («men sendin köp bilimen» dep) ispatlash qatarliqlar. Bilimning yene bir xetiri barki, biz bu bilimning özini Xudaning ornigha qoyup, Xudadin üstün qoyushimizdin ibaret bolidu (emeliyette, Xuda bizge ata qilghan herbir bext-berikette shundaq xeter bar). Epsuslinarliqi shuki, tarixta we belkim hazirmu xéli köp ademlerning jamaet ichide napak yaki natoghra pozitsiyiler bilen «telim bergüchi boluwalghan»liqi pakittur. Bundaq kishilerning napak niyetliri ularning qilmishlirida roshen bolidu.


Natoghra nishanlardin yaki pozitsiyerlerdin töwendikilerni bayqiduq: 

(1) Xudaning söz-kalamini öz menpeitige burighanliqi. Mesilen: «Mana men Xudaning xizmetkarimen. Manga «sediqe» bersingiz, Xuda choqum sizni hessilep beriketleydu» deydighanlar.


(2) Beziler Xudaning söz-kalamigha muwapiq telim bergen bolsimu, tüp niyiti bashqilarning izzet-hörmitige yaki méhir-muhebbitige érishishtin ibaret bolidu. Bezide undaq qérindashlar ilgiri héchkim manga hörmet yaki muhebbet bildürmigen dep hés qilip kelgen. Shunga ular daim bashqilar  (ata-anisi, uruq-tughqanliri, dost-aghiniliri, jamaettikiler)ning neziride «Mana men inawetlik kishimen, chünki mende bilim bar» dep körünüshke tiriship-tirmishiwatidu. Emeliyette undaq qérindashlar Muqeddes Kitabning birinchi dersini, yeni «Herbirimiz Xuda aldida alliqachan «alahide bir shexs»» dégenni téxi özleshtürmigen. Chünki herbirimiz Hemmige Qadir Xuda teripidin yaritilghan, Uning teripidin söyülgen bolup, Uning aldida bibaha qimmetlikturmiz. «Mesih Eysa men üchün pida boldi» («Gal.» 2:20)! Mushundaq «özini körsitish»tiki türtke bolsa özimizning Xuda teripidin heqiqeten söyülgenlikimizni bilmeslikimizdin chiqidu.


(3) Bashqilardin hörmet izdep, hoquqwazliq qilish we bashqilardin üstünlük taliship, bashqilargha bash bolush.


(4) Bezilerning gerche muqeddes yazmilardin bergen telimi yaxshi bolsimu, yürüsh-turushliri bergen telimige uyghun kelmeydu. Undaq kishiler héch ün chiqarmisa yaxshi bolatti; chünki ulardin telim alghanlar: «Bu telim derweqe qayil qilarliq bolsimu, telim bergenlerning özi uninggha anche itaet qilmaydiken, ehmiyitsiz telim iken» dep, shu telim bergüchilerning sewebidin ézip, gunahqa patidu. Étiqadsizlar bu ishlarni anglap Rebning telimini mazaq qilidu.

Yaqupning agahlandurushliri mushundaq seweblerdin «telim bergüchi bolsam» dégüchilerni segekleshtürse kérek. Emdi zadi qandaq niyet Xudaning jamaitige «telim bergüchi» bolushqa munasip kélidu?


Qayturidighan jawabimiz intayin addiy — telim bergüchi bolay dégen niyet herqandaq ishimizda tégishlik bolghan niyetke oxshash bolushi kérek — yeni, méhir-muhebbetning türtkisidin bolghan bolushi kérek. Uning ichide, «Xudagha Öz namigha layiq bolghan shan-sherep keltürüsh» türtkisi bolidu. Xudaning jamaitide «telim bergüchi bolay» dégen kishi Xudagha: «Bilimenki, jamaette telim bérishim bilen Sen méni qattiqraq birxil soraqqa tartisen. Lékin qérindashlar Xudaning toluq wehiyidin, Mesih bizge ata qilishqa kelgen yéngi hayattin behrimen bolushi üchün, bu qattiqraq soraqning béshimgha chüshüshige razimen» dégen kishi bolidu. Eslide déyishning hajiti bolmasliqi kérek idi, lékin eskertip ötüshimizge toghra kéliduki, biz bashqilargha ögetken hemme halqiliq nersining awwal öz hayatlirimizda heqiqet ikenlikini ispatlighan bolushimiz lazimdur. Biz yene Xuda söz-kalami arqiliq özimizge ayan qilghanliridin halqip ketmeslikimiz kérek. Melum bir ishtin xewerimiz bolmisa, bashqilarning aldida «bilmeymen» déyishtin qorqmasliq kérek. Yaqup del mushu xette bizni esletkinidek (1:5-8, 3:13-18, 4:10), biz kichik péil bolsaq Xuda Özi bizge ögitidu.


Yene qoshup éytishimizgha toghra kéliduki, jamaette telim bergüchining mes’uliyitini zimmisige alghanlar (Xuda jamaitige shundaq telim bergüchilerni ata qilghay!) hetta deslipide natoghra türtkiler bolmisimu, qelbini igeliwalghan, Sheytanning shu türtkiliri bilen azdurushlirigha uchrishi mumkin. ««Men ching tirep turmaqtimen» dégen kishi özining yiqilip kétishidin hézi bolsun!» («1Kor.» 10:12).


 5:7-8  

«Shunga, qérindashlar, Rebning qayta kélidighan künigiche sewr-taqet qilip turunglar. Mana, déhqan kishi yerning ésil méwisini kütidu, yer deslepki we kéyinki yamghurlargha muyesser bolghuche sewr-taqet bilen intizar bolidu. Silermu sewr-taqet qilip qelbinglarni mustehkem qilinglar. Chünki Rebning qayta kélishi yéqinlap qaldi»


Pelestinde «deslepki yamghurlar» küzde, oninchi ayda yaghidu. Bu yamghurlar yerni heydeshke tupraqni yumshitip teyyarlaydu we yéngi chéchilghan uruqlargha quwwet béridu. Barliq déhqan dostlargha melum bolghinidek, yer heydesh éghir ish, bolupmu yamghur yaghqan waqtida shundaq: «Hurun déhqan qishta yer heydimes; yighim waqtida u yoqluqta qélip ashliq tiler» («Pend.» 20:4).

Üchinchi, tötinchi ay yéqinlap kelginide déhqan kishi «kéyinki yamghurlar»gha teshna bolup dua qilidu. Bu kéyinki yamghurlar hosulni toluq pishuridu. Mol yaghqan «kéyinki yamghurlar» bolsila, mol hosulgha kapaletlik qilidu.


Rebbimiz Eysa mushu «Injil dewri»ning béshida Muqeddes Rohini mol töküshi bilen nurghun kishiler Xudaning padishahliqigha kirdi. Yuqiriqi ayetni oqughinimizda bizde mundaq bir ümid peyda bolidu: — Eger Injil dewrining béshida «deslepki yamghurlar»dek Muqeddes Roh shunche mol tökülgen bolsa, «Injil dewri» axirlashqanda «kéyinki yamghurlar» bolamdu? — démek, Rebning kélishi yéqin kelgende u qaytidin molluq bilen Muqeddes Rohini töküp, nurghunlighan xelq padishahliqigha hosuldek kirgüzülemdu? «Wehiy»ge qoshulghan «qoshumche söz»imizdiki «7-bab — keynige qarash — «dehshetlik azab-oqubet»tin chiqqan méwe (hosul)» dégen izahatlarni körüng.