Tewrat 4-qisim
«Chöl-Bayawandiki seper»
(«Nopus sani» depmu atilidu)
Kirish söz
Tewratning köp terjimiliride, mesilen kona grékche (LXX-terjime), inglizche we xenzuche terjimilerde mezkur kitab «Nopus sani» dep atilidu. Sewebi, kitabta Israil xelqining ikki qétimliq sanaqtin ötküzülüp royxetke élinghanliqi xatirilinidu — birinchi qétimki royxet ularning chöl-bayawandin ötidighan seperning béshida, ikkinchi qétimliqi 38 yildin kéyin, shu seperning axirida boldi. Emma kitabning asasiy témisi shu ottuz sekkiz yil chöl-bayawandin ötidighan sergerdanliq seper bolghachqa, biz uni «Chöl-Bayawandiki seper» dep atiduq.
Némishqa Israil xelqi shundaq uzun waqitni chöl-bayawanda ötküzgendu? Tewrattiki «qanun sherhi»ning béshida: «Horeb téghidin chiqip, Séir téghining yoli bilen Qadesh-Barnéagha barghuche jemiy on bir künlük yol idi» dep xewerlinimiz. Emdi Xudaning qutquzushi bilen Misirning qulluqidin qutulup, shu yerdin chiqip «süt we hesel éqip turidighan» Qanaan zéminigha yétip bérishqa on bir kün kétidighan seperge némishqa axirida ottuz sekkiz yil waqit kérek boldi? Mezkur kitab shu soalgha jawab béridu.
Derweqe Xudaning eslidiki meqsiti Israillarni Qanaan zéminigha kirishtin ilgiri ulargha chöl-bayawandiki seperning japa-musheqqetlirini tétitish idi. Sewebi Tewratning beshinchi qismida birqeder éniq bayan qilinghan: — «Derweqe U séni töwen qilip, séni ach qoyup, sen eslide bilmeydighan, shundaqla ata-bowiliring körüp baqmighan «manna» bilen ozuqlandurghan; U sanga insan peqet yémeklik bilenla emes, belki Perwerdigar Xudayingning aghzidin chiqqan barliq sözliri bilenmu yashaydighanliqini bildürüsh üchün shundaq qildi» («Qan.» 8:3). Halbuki, Xudaning eslide shu seperge békitken möhliti peqet bir yil ikki ayche idi. Bu waqitning bir qismi Sinay téghida muqeddes qanunni tapshuruwélish, «ibadet chédiri» yasap tikish we Lawiy-kahinlarning rohiy xizmitini bashlash bilen ötti («Misirdin chiqish» 19-40-bab, «Kahin-lawiylar»). Shu mezgil ötkendin kéyin, gerche ular seper jeryanida Xudaning ajayib we möjizilik teminleshlirini köp körüp kelgen bolsimu, Perwerdigar ularni Özi wede qilghan Qanaan zéminining chégrasigha élip kelgende, ular qorqunch we ishenchsizlik bilen zémingha kirishtin bash tartqan. Ular hetta Xuda bizni mushu yerge öltürüsh meqsitide ekelgen, dep qaqshiship Musa we Harungha: «Ikkinglarni öltürüwétimiz!» — dep tehdit saldi.
Xuda ulargha tapshurghan qanun-tüzüm tolimu yéngi idi, shuningdek U ularning el bolup tughulushining béshida, ularning kem-kütilirige xéli rehimdil bolup kelgenidi. Emma U ularning Özige minnetdar bolup Özige ishinishini ümid qilghanidi. Halbuki, ular shu ishni qilmidi. Perwerdigar ulargha: — «Silerdin Manga asiyliq qilghan chonglar (shu waqitta yigirme yashtin ashqanlar)ning herbiri ölüp tügep, zémingha kirishke teyyar bolghan yéngi bir dewr kelgüche chöl-bayawanda yürisiler» dédi. Derweqe Xuda ularni shundaq jazalidi. Shu mezgil ottuz sekkiz yil idi; ular jemiy bolup qiriq yil chöl-bayawanda yürdi. Seperning axirida asiyliq qilghan ilgiriki dewrdikilerning herbiri ölüp ketkenliki ikkinchi qétimliq royxet bilen ispatlandi; shübhisizki, royxetke élishning meqsetlirining biri Xudaning shu hökümining emelge ashurulghanliqini ispatlashtin ibaret idi. Shu ilgiriki dewrdikilerdin peqet ikki adem, yeni Kaleb we Yeshua Xudagha sadiq dep hésablanghachqa, yéngi zéminni körüshke muyesser boldi (Musa Peyghember bir qétimliqla Perwerdigargha ishenmigini üchün, xelqqe sawaq bolsun dep, Perwerdigar uninggha «zémingha kirmeysen» dégenidi).
Buning bilen oqurmenler bu kitabning Israil xelqining shükürsizlik, ishenchsizlik we asiyliqining tarixi ikenlikini roshen bayqaydu. «Qoshumche söz»imizde biz mushu ishlar üstide tepsiliyrek toxtilimiz.
Birinchi royxettin shu melumki, Misirdin chiqqan chaghda xelqtin yigirme yashtin ashqan erkeklerning sani alte yüz mingdin köp idi. Shundaqla qiriq yildin kéyinki ikkinchi royxettimu Qanaan zémingha kirishke teyyar turghan erkeklerning sani shuninggha yéqin idi. Buningdin xelqning pütkül nopus sani, jümlidin barliq bala-chaqiliri ikki milyondin kem emes idi, dep mölcherlisek xata bolmaydu. Dewrdin dewrge kapirlar mushu sanlargha qarap, shunche köp kishiler shundaq dehshetlik janggalda, hetta gül-giyah ünmigen susiz bir chöl-bayawanda qiriq yilliq seperdin tirik chiqish hergiz mumkin emes, dep mesxire qilip keldi. Xuda xelqni herküni möjizilik yémeklik bilen teminleytti («Misirdin chiqish» 16-bab) we birnechche yerlerde ulargha karamet yollar bilen su ata qildi («Mis.» 17:1-7, «Chöl.» 20:1-13). Bundaq qiriq yilliq teminlesh pütkül insaniyetning tarixida belkim eng uzun waqitliq möjize dep hésablinishi kérek; emma biz Xudaning heqiqeten asman-zéminni Yaratquchi Xuda ikenlikige ishensek, bu ishning Uning üchün tes ish emeslikige ishinimiz!
Mezmun: —
1:1-10:10 Sinay téghida — qanunning emr-belgilimiliri tapshurulidu (19 kün)
Xelq royxetke élinidu
Bargahning tertipi we pakliqi
10:11-12:16 Seperler — Sinay téghidin Qadeshkiche (11 kün)
13:1-20:21 Qadeshte — Qanunning yene birnechche emr-belgilimiliri tapshurulidu
(waqti namelum)
Xelqning asiyliqi, Xuda jazalirini jakarlaydu
20:22-21:35-Seperler — Qadeshtin Moabqiche (38 yil)
22:1-36:13 Qanunning yene birnechche emr-belgilimiliri tapshurulidu (3 ay)
Xelq ikkinchi qétim royxetke élinidu
Zéminni bölüp teqsimlesh toghruluq körsetmiler
••••••••
Qoshumche söz
Biz «Chöl-bayawandiki seper»din qaysi sawaq,
qaysi ibretlerni alimiz?
«Kirish söz»imizde éytqinimizdek, «Chöl-bayawandiki seper» dégen kitab Xudaning toxtawsiz körsetken shapaetliri we möjizilik teminleshlirige muxalip kélidighan shükürsizlik, ishenchsizlik we asiyliqni xatiriligen bir tarixtur. Buningdin Israilning ashu dewridiki ademlerni ziyade rezil yaki shu dewrni intayin qebih bir dewr iken, héchbolmighanda biz ulardin yaxshikenmiz, dégen xulasige kélemduq?
Biz shundaq bir xulasige qet’iy kelmeslikimiz kérek. Kim bilidu, biz oxshash ehwallar astida néme ishlarni qilattuqkin? Derweqe, biz Yeremiya Peyghemberning telimidin shundaq chüshinishimiz kérekki, «Qelb hemmidin aldamchi, uning dawasi yoqtur. Kimmu uni chüshinelisun?» («Yer.» 17:9). Israil öz gunahida körünginide bashqa insanlardin better bolghan emes, belki «Xudaning qanun-emrlirining sinashliri we tekshürüshliri astida (pash qilinghan) insaniyetning bir ewrishkisi bolghan, xalas» déginimiz tüzük. Ularning könglide yoshurun bolup kelgen nurghun gunah we ishenchsizlik eslide bar idi, shundaqla «normal ehwalda» ular dawamliq yoshurun qalatti; Xudaning Israilgha tapshurghan qanun emrliri bolsa shu yoshurun gunah we ishenchsizlikni pash qilish qorali bolghan, xalas («Rim.» 7:13, «Gal.» 3:24-25). Eger Xudaning héchqandaq siniqi bolmisa, mushundaq gunahlar yoshurun qéliwéridu, elwette. Ularning pajielik tarixidin paydilinip, herbirimiz özimizning gunahkar tebiitimizning Israil xelqining ishlirida eks étilgenlikini bilishimiz kérek.
Qedimki zamandiki bir alim mundaq dédi: — «Xuda üchün Öz xelqini Misirdin chiqirish asan gep, lékin Öz xelqining qelbidin Misirni chiqirish (Misirgha baghliq arzu-hewesler, gunahlar we butpereslikni chiqirish) intayin tes boldi!». Öz xelqini Misirdin qutquzushta peqet jismaniy möjizilerla kérek idi. Lékin qelbimiz, rohimizni özgertip paklap sap qilish rohiy möjizidindur; buning emelge éshishida Reb Eysa Mesihning ölüshi we ölümdin tirilishi kérek idi. Xudagha ming teshekkur, bu ulugh ish barliq étiqad qilghanlar üchün emelge ashurulghan réalliqtur!
Étiqad qilghan bolsaq, rosul Pawlusning mezkur kitabta xatirilengen weqeler üstide toxtalghan sözlirige köngül böleyli: —
«Chünki, i qérindashlar, men silerning ata-bowilirimizning hemmisining bulut astida yürgenlikidin we hemmisining déngizdin ötüp mangghanliqidin xewersiz yürüshünglarni xalimaymen; ularning hemmisi bulutta hem déngizda Musaning yétekchilikige chömüldürülgen; ularning hemmisi oxshash rohiy taamni yégen, hemmisi oxshash rohiy ichimlikni ichken; chünki ular özlirige hemrah bolup egiship yürgen rohiy uyultashtin ichetti (emeliyette, mushu uyultash Mesihning Özi idi); shundaqtimu, Xuda ularning köpinchisidin razi bolmighanidi; chünki Xudaning jazasi bilen «ularning jesetliri chöl-bayawanda chéchilip qalghan».
Emma bu ishlar ularning béshigha bizlerge misal-bésharet bolsun üchün chüshkenidi; buningdin meqset bizning ularning yaman ishlargha hewes qilghinidek hewes qilmasliqimiz üchündur. Siler yene ularning bezilirige oxshash butqa choqunidighanlardin bolmanglar; bular toghruluq: «xelq yep-ichishke ulturdi, andin keyp-sapagha turdi» dep pütülgen. Biz yene ularning bezilirining buzuqluq qilghinidek buzuqluq qilmayli; chünki shu wejidin ulardin yigirme üch ming kishi bir kündila öldi. Yene ularning bezilirining Mesihni sinighinidek Mesihni sinimayli; chünki shu sewebtin ular yilanlar chéqishi bilen halak boldi. Yene ularning beziliri aghringhandek aghrinip qaqshimanglar — netijide, ular jan alghuchi perishte teripidin öltürüldi. Emdi bu weqelerning hemmisi ularning béshigha bésharetlik misallar süpitide chüshken we axirqi zamanlar béshimizgha kéliwatqan bizlerning ulardin sawaq-ibret élishimiz üchün xatirilengenidi. Shuning bilen «Men ching tirep turmaqtimen» dégen kishi özining yiqilip kétishidin hézi bolsun!» («1Kor.» 10:1-12).
Zina qildi dep erz qilinghan ayalni «lenet keltüridighan elem süyi» bilen sinash usuli we nizamida (5:11-31) — barawersizlik barmu-yoq?
Beziler bu nizam belgilimini oqup: «Némishqa bundaq sinash peqet ayal kishilergila ishlitilgen? Ayal kishi öz éri toghruluq «U zina qildi» dep gumanlanghan bolsa, bu sinash usulini némishqa erge tetbiqlashqa bolmaydu» dep oylishi mumkin.
Emeliyette bolsa bu soal «Tewrat-Injilgha asasen, er-ayalliq munasiwet qandaq bolushi kérek?» dégen téximu keng soalning bir qismidur; mushu yerde biz uninggha peqet bir qismen jawab bérelishimiz mumkin. Hemmidin awwal shuni éniq bayan qilishimiz kérekki, Tewrat hem Injildiki telimge asasen «Ayal kishi er kishining bir xil teelluqati, xalas», dégen uqum qet’iy chetke qéqilidu. Qiz-ayal kishining salahiyiti we qimmiti Musagha chüshürülgen muqeddes qanun aldida, Injildiki telim aldida er kishiningkige op’oxshash. Mesilen, Tewrat boyiche ayal kishini öltürgen qatil we er kishini öltürgen qatil oxshashla ölüm jazasini tartatti.
Injilda er-xotunluq toghrisidiki bérilgen telim boyiche ayal kishi Mesihge egishey dése, birinchi mes’uliyiti Rebning Özige boysunush, ikkinchidin érige boysunushtur; érige boysunmasliqning peqet bir toghra sewebi bar; mubada éri özidin birer naexlaq yaki semimeyetsizlik qilishni telep qilsa, undaqta u boysunmaydu. Bashqa normal ehwallarda boysunush uning burchidur. Bu ishlar biz «Korintliqlargha»(1)»diki izahatlar we «qoshumche söz»de sel tepsiliyraq toxtilimiz. Mana bu hazirqi soaldin kengrek soaldur.
Mushu yerde «qarghish keltürgüchi elem süyi» dégen mesilide ikkinchi bir mesilini, yeni Musa Peyghemberning wasitisi bilen tapshurulghan qanunning meqsiti we cheklimiliri toghruluq bir mesilini uchritimiz. Mesilen, Injilda Rebbimiz Özige egeshkenlerge, er-xotunluq toghruluq peqet wapasizliq, buzuqluq qilish sewebidin bashqa, öz jorisigha talaq bérishke bolmaydu, dep telim béridu. Shunga Periysiler buni bilip uningdin «Undaqta, Musa Peyghember néme üchün Tewrat qanunida er kishi öz ayaligha talaq xétini bersila, uni qoyuwétishke bolidu, dep buyrughan?» — dep sorashti. Jawaben Rebbimiz Tewrattiki qanunning cheklimilirini tilgha élip mundaq dédi: —
«Tash yüreklikinglardin Musa Peyghember ayalliringlarni talaq qilishqa ruxset qilghan; lékin alemning bashlimida bundaq emes idi» («Matta» 19:8).
Muqeddes qanun Musa Peyghemberning wasitisi bilen tapshurulghan chaghda Xudaning Mesihde bolghan toluq nijati téxi nazil qilinghan emes — shu chaghda Mesih téxi ölmigechke, Muqeddes Roh téxi kelmigen. Biz hazir bashqiche bir dewrde bolup, Xudaning shapaetlik Rohi étiqad qilghuchilarda ishligechke: «Xudaning güzel xahishi boyiche silerning irade tiklishinglargha we uni emelge ashurushunglarda ichinglarda ishliguchi Uning Özidur» («Fil.» 2:13). Étiqad qilsaq, Xuda bizdin «tash yürek»imizni élip tashlap bizge «méhriban bir qelb» ata qilidu («Ez.» 11:19, 36:26). Shuning bilen Xudagha ming teshekkur, uning barliq, toluq emrlirige emel qilishqa küch-qudritimiz bardur.
Halbuki, Xuda Musa arqiliq shu qanunni tapshurghan Israil shundaq emes idi. Xuda ularning qelblirining qattiqliqini obdan biletti; er kishilergimu oxshash bir sinaq usuli békitilgen bolsa tolimu adil bolatti, lékin u shundaq békitken bolsimu, Israil oxshashla shundaq belgilimige qet’iy riaye qilmaytti we yaki uni burap barliq menisini we mezmunini uningdin mehrum qilidighanliqini obdan biletti («Zebur» 119:126, «Markus» 7:13). Köp sewebler ichide mana bu shundaq belgilime bérilmigenlikning addiy bir sewebi bolidu.
Gerche ayal kishilerge baghlanghan 5:11-31de tapshurulghan belgilime yuqirida éytqinimizdek cheklik bolghini bilen, uningda Xudaning danaliqi tolimu küchlük idi. Chünki bu belgilime ayal kishilerni er-ayalliq otturisidiki eng zeherlik we xeterlik amillardin biri bolghan hesetxorluqtin, shundaqla hesetxorluqtin daim chiqidighan zorawanliq muamilidin qoghdash tedbiri idi. Perwerdigarning shapaiti hem wediside turghanliqigha tolimu ishengen ixlasmen bir ayal kishi adaletsizliktin «zina qilghan» dep erz qilinghan bolsa, özi shundaq bir sinaqni ötküzsun dep telep qilatti. Uning éri ret qilsa («kündashliq «ashliq hediyesi»» üchün un chiqarghuchi shu er kishi bolatti, elwette) undaqta uning ayali sheherdiki aqsaqal-sotchilardin érining shikayetni toxtitishini telep qilatti. Mubada er kishi: «Way-wuy, chöldiki azraq topa arilashqan suni ichkenge, uninggha héch ziyan yetmeydu, bu sinaq hésablanmaydu!» dése, undaqta u özining Xudagha ishenmigüchi kapir ikenlikini ispatlighan bolidu. Chünki Xuda Özi békitken sinaqqa «kimning gunahi bar, kimning gunahi yoqluqini ispatlaymen» dégen wedisini qoshqanidi.
Musa Peyghember su chiqirish üchün qoram tashni urghanda, Xuda uni eyiblep: «Méni jamaetning aldida muqeddes dep hörmetlimidinglar» dep, uning gunahigha bergen jaza némishqa shundaq qattiq boldi? («Chöl.» 20:1-13)
Biz bu ishni xatiriligen munu ayetlerni qaytidin oquyli: —
«Perwerdigar Musagha söz qilip mundaq dédi: — Hasini qolunggha al, andin sen akang Harun bilen birlikte jamaetni yighip, ularning köz aldidila qoram tashqa buyruq qil; shundaq qilsang qoram tash öz süyini chiqiridu; shu yol bilen sen ulargha su chiqirip, jamaet we charpayliri ichidighan su bérisen.
Shuning bilen Musa Perwerdigarning emri boyiche Perwerdigarning huzuridin hasini aldi. Musa bilen Harun ikkisi jamaetni qoram tashning aldigha yighdi we Musa ulargha: — Gépimge qulaq sélinglar, i asiylar! Biz silerge bu qoram tashtin su chiqirip béreylimu?! — dédi. Andin Musa hasisi bilen qoram tashni ikki qétim uruwidi, nahayiti köp su éqip chiqti, sudin jamaetmu, charwa charpaylarmu ichishti. Perwerdigar Musa bilen Harungha: —
Siler Manga ishenmey, Israillar aldida Méni muqeddes dep hörmetlimigininglar üchün, silerning bu jamaetni Men ulargha teqdim qilip bergen zémingha bashlap kirishinglargha yol qoymaymen, — dédi».
Musa Peyghember mushu yerde qaysi tereplerde Perwerdigargha itaetsizlik qilghan? Birinchidin, Xuda («Mis.» 17:6de xatirilengen) ilgiriki shuninggha oxshap kétidighan bir ehwal astida uninggha «Qoram tashni urghin» dégen emes, belki «Uninggha söz qilghin» dep buyrughan. Musa undaq qilmidi. Buninggha qarap Xuda uninggha «Siler Manga ishenmidinglar» dep eyiblidi.
Ikkinchidin, gerche xelq shundaq qaqshap aghringhan we Özidin gumanlanghan bolsimu, muqeddes yazmilardin qarighanda Xuda shu waqitta ulargha ghezeplengen emes. Gerche shundaq bolsimu, lékin Musa özi ghezeplendi («Zeb.» 106:32).
Uning üstige Perwerdigarning: «Siler Manga ishenmey, Israillar aldida Méni muqeddes dep hörmetlimigensiler» dégen sözliridin qarighanda Musaning itaetsizlikide yuqiriqi ikki ishtin téximu éghir bir gunahi bolghan bolushi kérek. Bu sözler Musa bilen Harungha éytilghan, bolupmu Musani körsitishi kérek. Emdi Perwerdigarni «muqeddes dep hörmetlesh» dégen uqumning néme ikenlikini sorishimiz kérek. Tewratning bashqa yerliride körsetkinimizdek, «muqeddes» dégenning birnechche terepliri bardur. Xudaning Öz shexside barliq yaratqan mewjudatliridin mutleq üstün qandaqtur bir xil sapliq, paklik, mukemmellik bardur, U herdaim «ayrim» turidu. U Yeshaya Peyghemberge mebudlar toghruluq gep qilghanda:
«Men Perwerdigardurmen; méning namim shudur;
Shan-sheripimni bashqa birsige,
Yaki Manga tewe bolghan medhiyini oyulghan mebudlargha bermeymen» dégen («Yesh.» 42:8).
Butlarni chetke qaqidighan bu söz Xudaning shan-sheripini Öziningki qilmaqchi bolghan insanlarnimu oxshash chetke qaqidu. Muqeddes Roh Xuda qilghan ulugh ishlarni insanlarning «Men qilghan» dégendek meghruluqigha qet’iy yol qoymaydu. Lékin bizning közqarishimizche Musa Peyghember mushu yerde del shu ishni qilghan oxshaydu. U: «Gépimge qulaq sélinglar, i asiylar! Biz silerge bu qoram tashtin su chiqirip béreylimu?!» dédi.
U qandaqsige: — (1) özi bilen Harunlarni «su bergüchiler» dep körsetsun? (2) özini we belkim Harunnimu Xudaning Özige shérik qilip «biz» désun? Bu «shérik qilish» kupurluq gunahi emesmu? Mana bu, Musa we Harunning «Méni muqeddes dep hörmetlimigen»liki idi.
Rohiy yétekchilik mes’uliyiti barlar Xudaning padisi bolghan addiy mömin bendiliri bilen sélishturulghanda, Xuda teripidin éghirraq jaza-terbiyilerni köridu («Yaq.» 13:1). Shu jaza-terbiyilerning bir qismi bezi waqitlarda Xudaning qoziliri putlashturulmasliqi üchün ularning köz aldida chüshürilidu. Mushu yerdimu shundaq. Musaning nachar ülgisi bilen Israillar gunahqa patquzulmasliqi üchün, Peyghember ochuq jazalinidu.
Gerche shu waqitta Musagha zémingha kirishke yol qoyulmighan bolsimu, Xuda kéyin uning könglidiki telep-teshnani ijabet qilghan. Bir ming besh yüz yildin kéyin Musaning rohi «julaliqta körünüsh» téghi (belkim Pelestindiki «Hermon téghi»)da Mesih Eysaning Özi bilen körüshtürüldi. Shübhisizki, shu chaghda Musa xalighan bolsa, u Xuda wede qilghan zémingha yaxshi qariwalghan bolatti. Emma barliq sheripi ichide körüngen Xudaning Öz Oghli bilen robiro didarlishish hem sirdishishtek qimmetlik pursetke muyesser bolghachqa, bizningche shu chaghda uning shu zémingha qarghusi yoq déyerlik bolushimu mumkin idi («Matta» 17:1-13, «Markus» 9:1-12, «Luqa» 9:26-36).
«Xudagha shan-sherep bermeslik»tiki yene bir qorqunchluq misal «Ros.» 12:21-23de uchraydu.
(22-24-bablar) Béorning oghli Balaam — U kim? Xuda uni némishqa shundaq éghir jazalidi?
Balaamning tarixi, Balaq Padishahning uni Israillarni qarghash üchün yallighini Tewrattiki eng ghelite bayanlardin biri bolushi kérek. Uningda birinchi sir — Balaam özidur, — U zadi qandaq adem?
«Yeshua» 13:22de Balaam «palchi» dep atilidu. U peyghember emes, belki butperesler üchün pal-dem salidighan séhirger idi. Shu dewrdiki butpereslerning közqarishiche, herxil ilahlarning öz tesir dairisi yaki bashquridighan zémini bolghan (köp yerlerde xenzularning tutqan buddizmi del shundaq uqumdidur); xelqlerning qarishiche, Balaamdek bir küchlük palchi herxil ilahlargha tesir körsiteleydu, dep oylaytti. Birsi bashqilarni qarghashni yaki bashqilargha tesir körsitishni oylisa, shu kishige panah yaki muhapizetchi bolghan ilah bilen alaqe qilip, shu ilahni shundaq qilishqa mayil qilish kérek; bolmisa qarghash yoli kargha kelmeytti. «Mayil qilish» jeryani türlük haywanlarni qurbanliq qilish, shundaqla Balaam toghrisidiki bayanda oqughinimizdek (23:1-4ni körüng), shuni qilishta muwapiq jayni tépish kérek idi. Balaam Israilning Xudasi Perwerdigar ikenlikini obdan biletti, shunga u Israilni qarghap pul tapmaqchi bolsa, Perwerdigarni shu ishni qilishqa mayil qilish kérek dep chüshinetti. Balaamning tarixidin qarighanda, u deslepte Perwerdigarni köpligen ilahlarning ichidiki birsi xalas, dep bilgen; uning asman-zéminni yaratqan Perwerdigardin bashqa héchqandaq ilahning yoqluqi toghrisida xewiri yoq idi. Injilda ayan qilinghandek, Perwerdigardin bashqa «ilahlar» bolsa, peqet ademlerni özlirige ilah süpitide choqunushqa aldaydighan jinlardin ibaret, elwette. Derweqe Balaam Israilni qarghashtiki yolni izdiginide, u tézla Perwerdigarning birdinbir «Ilahlarning ilahi» ikenlikini tonup yetkenidi (22:18de u «Perwerdigar Xudayim» deydu).
Balaqning elchiliri ikkinchi qétim uni ekélishke barghanda (ariliq 150 kilométr idi) Xuda uni sinaydu. U yene bir qétim Israilni qarghash yolini izdemdu-yoq? Xuda alliqachan uninggha Israil xelqini qarghashqa bolmaydighanliqini roshen ayan qilghandin kéyin, u derweqe yenila Xudadin yene shu ish toghruluq soraydu. Bu ishtin kéyin uning öz aghzidin munu sözler chiqidu: «Xuda insan emestur, U yalghan éytmaydu, yaki adem balisimu emestur, pushayman qilmaydu» (23:19). Uning shuni bilip turup Xudadin qarghash yolini sorishi Xudaning ghezipini qozghaydu; emma Xuda uninggha ijazet teriqiside: «U kishiler séni teklip qilip kelgen bolsa, ular bilen bille barghin, lékin sen Méning sanga éytidighanlirim boyiche ish qilishing kérek» — deydu. Xuda emeliyette uni we Balaqni ochuq jazalap, Öz qudritini, shundaqla Israilgha bolghan muhebbitini körsetmekchi idi. Shunga bu peqet bir ijazet, emr emes idi. Pulgha közi qizirip, öz menpeitini közlep Xudadin: «Öz niyitingdin yanghaysen» dep tilesh intayin xeterlik ish bolidu. Chünki Balaamning könglide pulperesliktin bashqa héchqandaq nerse yoq idi. U Xudaning xizmetkari emes. Shunga Injil bizge «Balaamning yoli» («2Pét.» 2:15) we «Balaamning azghan yoli» («Yeh.» 11) toghruluq qattiq agahlanduridu. Mushu «yol» «Xudaning yolida mangimen» dep turup, pul-menpeetni közleshtin bashqa nerse emestur. Bundaq yolda méngish Rebbimizning neziride intayin éghir gunah bolidu. Shuning bilen Perwerdigarning Perishtisi Balaam Balaq bilen körüshüshke kétiwatqinida, uning éshikini zuwangha keltürüp, Balaamning shu gunahini qattiq eyibleydu. Bu weqe arqiliq Balaam Xudaning uninggha «Éshikingning rohiy közliri bar, lékin séningde yoq!» dégendek agahini qobul qilishi kérek idi (éshek Perwerdigarning Perishtisini köridu, Baalam körmeydu).
Balaam Balaq teripidin qarshi élinghandin kéyin Xudaning Rohining tesiri astida Israil toghruluq töt qétim bésharet bérip, ularni Xuda teripidin nurghun bext-beriket köridu, deydu. Tötinchi qétimliq bésharitide u hetta axirqi zamanlar we Mesihning kélishi toghruluq sözleydu. Balaq Balaamgha qattiq achchiqlinip, her ikkisi öz yoligha mangidu. Halbuki, kéyin Moabiy qiz-ayallar bilen Midiyaniy qiz-ayallar birliship Israil erkeklirini buzuqluqqa, andin butpereslikke éziqturghanliqini bayqaymiz (25:1-3). Shuning bilen Xudaning ghezipi Israilning béshigha chüshidu. Mezkur kitabta, 31:8de Balaamning Midiyanlar arisida turghanliqini bayqaymiz. Midiyanlarning bolsa, yuqirida bayqighinimizdek Moabiylar bilen munasiwiti bar idi. 31:16de Midiyaniy qiz-ayallarning Israillarni éziqturushini eslide Balaamning eqli iken, dep uqimiz: —
«Qaranglar, del shular Balaamning hiyle-meslihiti bilen Péordiki ishta Israillarni Perwerdigar aldida gunahqa patquzushi bilen, Perwerdigarning jamaitige waba yaghdurulghan emesmu?»
Bu ehwalgha qarighanda, Balaam özining Israilni qarghiyalmaydighanliqini tonup yetken bolsimu (chünki Xuda ular üchün bext-beriket békitkenidi), u yenila ulargha ziyan yetküzüshke rezil bir tedbirni oylap chiqti. Eger Israillar özliri Xudagha itaetsizlik qilishqa, shundaqla Uning muqeddes namini bulghashqa éziqturulsa, undaqta özlirini Xudaning qarghishi astida qoyghan bolatti. Melum bir waqitta u mushu teshebbusini otturigha qoyushqa Balaqning yénigha qaytqan bolsa kérek, we shübhisizki, u munasip bir tartuqqa ige boldi. Shunga axir bérip, Musa Midiyaniylardin Xuda buyrughan intiqamni alghanda Balaamning ularning arisida öltürülüshi tolimu muwapiq idi (31:8).
Rebbimiz Eysa Injilning «Wehiy» dégen axirqi qismi bilen axirqi sözini rosuli Yuhannagha yetküzgen chaghda «Balaamning yoli» emes, belki «Balaamning telimi» toghruluq agahlanduridu: —
«Lékin sanga shu birnechche étirazim barki, aranglarda Balaamning telimige egeshkenlerdin beziler bolmaqta — Balaam bolsa Balaqqa Israillarni butqa atap qurbanliq qilinghan göshni yéyish we jinsiy buzuqluq qilishqa azdurushni ögetkenidi» («Wehiy» 2:14).
Shunga «Balaamning telimi» peqet Xudaning yolidin paydilinip, Xudaning padisidin mal-dunyasini aldap éliwélish bolupla qalmay, yene ulargha: — «Buzuqluq we butpereslik ötküzüsh gunah emes, héchweqesi yoq» dep ögitishtinmu ibaret bolidu. Bundaq ehwal hetta Junggo zéminidimu, köz aldimizda bolmaqta (mesilen «Sherqtin chiqqan chaqmaq» dégen mezheptikilerning telimi shundaqtur). Bundaq lenetlik ishlarni ögitidighanlarning béshigha Rebbimizning eng qattiq jazasi chüshmey qalmaydu.