Tewrat 35-qisim

«Habakkuk»


(Habakkuk peyghemberning kitabi)



Kirish söz


Peyghember özi

Habakkuk peyghemberning qaysi jemettin bolghanliqi yaki uning arqa körünüshidin xewirimiz yoq. U kitabida özini tonushturushidin qarighanda, mezkur bésharetni qobul qilghan waqitta, uning peyghemberlik salahiyiti alliqachan étirap qilinghan. Uning ismi «quchaqlash» dégen menide.


Kitabning yézilghan waqti

Uning kitabi boyiche, «Babil» kelgüside meydangha chiqip, büyük bir impériye bolidu we bu ish intayin heyran qalarliq dep qarilidu. Shunga bu bésharet shu weqedin ilgiri yézilghan bolushi kérek — bolmisa kim uni «bésharet» dep qaraydu?! Shuning bilen xulasige kélimizki, kitab Babilning «chong bösüsh»i, yeni ularning Asuriye paytexti Nineweni miladiyedin ilgiriki 612-yili weyran qilishtin ilgiriki melum bir waqitta yézilghan. Uning oqurmenlerge: «Bu ish silerning künliringlarda bolidu» déginidin qarighanda, uning béshariti miladiyedin ilgiriki 612-yilidin awwalqi bir dewr ichide yézilghan bolushi kérek — démek, miladiyedin ilgiriki 640-612-yilliri ariliqida, Yosiya padishah Yehudaning textige olturghan waqtida yézilghan.


Kitabning tarixiy arqa körünüshi we témisi

Herbir peyghemberning kitabining öz alahidiliki bar, bolupmu Habakkukning shundaq — chünki u elge yaki puqralargha bésharetler bermey, peqet yalghuz Xudagha söz qilidu, andin uningdin jawab alidu. Pütün kitab peqet uning Xudaning Özi bilen bolghan söhbetlirining xatirisi, xalas. Uning köngül qoyghini melum bir xewerni qandaq yetküzüsh üchün emes, belki ich-baghrini azablighan soallarni qandaq hel qilishtin ibaret bolghan. Xudaning körsetmisi bilen u kéyinki dewrlerning bexti üchün bu «söhbetler»ni xatirileydu. 


Yuqiriqi bayqishimiz boyiche, Habakkuk Yosiya padishah Yehudaning textige olturghan waqitta bésharetlerni berdi. Israilning pütün tarixi boyiche Yosiya belkim ularning eng adil, lilla we ixlasmen padishahliridin biri bolghan. Textke olturghandin kéyin u muqeddes ibadetxanidin barliq butpereslikke ait nersilerni chiqiriwétip, barliq butxanilarni we tapqan butlarni buzghan, barliq jadugerlerni, palchilar we shuningdek jin-sheytanlarni izdigenlerni zémindin qoghliwetken we shuningdek köp islahatlarni yolgha qoyghanidi. U adaletni élip baridighan siyasetlerni izchil halda yürgüzgenidi. Biraq Habakkukning dégenliridin körimizki, köp emir-wezirlerning arzu-niyetliri Yosiya padishahning adaletni yaqlash teshnaliqi bilen birdek emes idi. Habakkukning déyishiche, u meyli qaysi terepke qarimisun, u shu yerde zulum-zorluq, jazanixorluq, bulangchiliq we achközlükni kördi. Omumiy jehettin éytqanda, xelq rahet-paraghetlik turmushni ötküzgen, biraq heqiqiy «islahat» bolmighan, xeqler herxil haram yollar bilen béyiwatatti. Habakkuk adalet we heqqaniyliqni nahayiti etiwarlaydighan kishi bolup, Xudaning pak-muqeddesliki we heqqaniyliqi uning könglidin chongqur orun alghan. Her terepte bolghan rezillikni körginide, uning «xelqim gunahliridin waz kechsun, towa qilsun» dégendek dualiri Xudagha anglanmighandek qilatti. Del buning eksiche, dua-nida qilghanséri, ishlar téximu yamanliship ketkenidi. U: — 


«Sen némishqa manga qebihlikni körgüzisen,

Némishqa japa-zulumgha qarap turisen?

Chünki bulangchiliq hem zulum-zorawanliq yüz aldimdidur;

Jenggi-jédeller bar, dewalar köpeymekte» — dep peryad kötürdi (1:3).


U Xudaning méhribanliqigha ishengen, wijdani sezgür bolghan köp ademlerge oxshash, Xudaning mushundaq rezilliklerge yol qoyushi uning kallisidin qet’iy ötmeytti.


Uning Xudagha bolghan nidasi bir jawabqa érishidu — biraq bu u kütken yaki ümid baghlighan jawab emes idi. Chünki Xuda uninggha Kaldiylerning nezersiz bir xelqtin heywetlik bir dölet-impériye bolushqa kötürülidighanliqini körsitidu. U öz wetendashlirining rezillikliri tüpeylidin, Kaldiylerning rehimsizlik bilen Israilni bulang-talang qilishqa, shundaqla Xudaning jazalishini élip bérishqa kélidighanliqini köridu (Habakkuk: «Xudaning sözini kördüm» deydu. Hemmisi belkim uninggha «ghayibane alamet» yaki «alamet körünüsh» sheklide körüngen).


Xudaning bu jawabi uning könglidiki chigishlerni téximu éghir qiliwetti. Chünki Kaldiyler (alamet körünüshte uninggha körsitilgini boyiche) rehimsiz, butperes, éytqusiz derijide baghri tash we ademxor toymas bir xelq idi. Ular urush qilishtin, bashqa ellerni berbat qilishtin, esirlirini xarlashtin huzur alidighan xelqtur. Hemmidin yamini shuki, ular bu ishlarning hemmisini belkim özlirining küch-qudritidin kelgen dep, öz küch-qudritini bir «ilah»qa aylandurushi mumkin idi. Ularning özliri yasighan bir «ilah»i bolghandin kéyin, bu «ilah» ulargha chüshürgen emrler we körsetmiler derweqe ularning shexsiy arzu-heweslirige intayin mas kéletti! Kaldiylerning rezilliki shu derijige yetkenki, hetta ularning aldida Habakkukning rezil xelqimu «adil» körüngen emesmidi?


Habakkuk öz xelqimde adalet yoq, dep derd éytidu; biraq Xuda Özi kaldiyler toghruluq: «Ular özlirining déginini hésab qilidu» deydu (1:7). Démek, ular némining toghra, némining yaman ikenlikini özliri békitidu, ular Xudadin héch qorqmay, néme xalisam shundaq qilimen deydighanlar. Xuda qandaqmu mushundaq bir yat elni öz xelqini jazalashqa ishletisun? Kaldiyler Israilni pare-pare qiliwetse, téximu tekebburliship, «bizning ilahimiz Perwerdigardin küchlük!» dep, Israilning Xudasigha téximu kupurluq qilidighan bolmamdu? Kaldiyler «Xudaning xelqini» bitchit qilsa, ularning dehshetlik, tekebbur köz-qarishini herqaysi el-milletler aldida téximu testiqlighan bolmamdu? 


«Séning közüng shunche ghubarsiz idiki, 

Rezillikke qarap turmaytting;

Emdi némishqa sen munapiqliq qilghanlargha qarap turisen,

Reziller özidin adil bolghan kishini yutuwalghinida, némishqa süküt qilisen?» (1:13).


Bu söz kitabning büyük soalidur. Dad-peryadi bar köp kishiler dadlirini tökkendin kéyin, Xudadin héchqandaq jawab kütmeydu. Biraq Habakkuk derdlirini tökkendin kéyin Xudaning jawabini sewr-taqet bilen kütüshke bel baghlidi. U Xudagha qarap kütiwidi, uning soaligha jawab keldi. Jawab üch tereplik bolup, kitabning axirqi qismini igileydu. Jawab bizge hayatimizda bashni qaturidighan, hetta hayatimizni parakende qilidighan mesililerge yüzlinishimiz üchün yardem béridighan, insanni yorutidighan ölmes heqiqetlerni teminleydu. Hemmidin muhimi: «Heqqaniy adem öz étiqad-sadiqliqi bilen hayat yashaydu».


Bu ishlar we bezi ayetler üstide, jümlidin Babilliqlarning we bashqilarning tarixiy tepsilatliri üstidimu «qoshumche söz»imizde biz yene toxtilimiz.


Terjimimizde biz Tewratshunaslarning tetqiqliridin, bolupmu Yehudi alim Doktor Arnold Fruxténbaum, amérikiliq alim Proféssor Dawut Beyker we engilyilik alim «Dawut Prior»larning eserliridin paydilanduq.


Mezmun: —

1-bab, 1-4 ayet: 

— Habakkukning dad-peryadliri

1-bab, 5-11 ayet: 

— Xudaning jawabi — «Babilliq tajawuzluqi»

1-bab, 12-ayettin 2-bab 1-ayetkiche:

 — Habakkukning ikkinchi dad-peryadi hem qarari

2-bab, 2-20 ayet: 

— Xudaning ikkinchi jawabi — «Babilning nabut bolghanliqi»

3-bab:

— (küy sheklide) Habakkukning duasi we axirqi zamanlar toghruluq béshariti.


••••••••



Qoshumche söz


Muhim sawatlar we bezi ayetler toghruluq sherhler

1-bab, 3-ayet üstide 

«Sen némishqa manga qebihlikni körgüzisen,

Némishqa japa-zulumgha qarap turisen?

Chünki bulangchiliq, zulum-zorawanliq köz aldimdidur;

Jenggi-jédeller bar,

Dewalar köpeymekte»


Xuda Habakkukqa «körgüzgen» azabliq ishlar kembeghellikni öz ichige almaydu. Yosiyaning padishahliqi astida omumiy iqtisadiy ehwal yaman emes bolghan, biraq zulum-zorluqlar tüpeylidin puqralarda héch xatirjemlik bolmighan. Habakkuk dégen «zulum-zorawanliq», bashqilarni bozek qilishlar peqet baylardinla bolmighan — u qaysila terepke qarisa zorawanliqni köridu.


Köpligen ademlerde mundaq chong bir xam xiyal bar: «Peqetla köprek pulimiz bar bolsa,... », yaki «Peqet öz ishlirimizni özimiz bashqurghan bolsaqla...» yaki «Peqet üstimizde lilla insanperwer bir hakim bolghan bolsa, toqquzimiz tel bolatti,... » dégendek. Habakkukning dewridikiler tolimu durus padishah Yosiyaning qol astida yashighan; biraq hetta Yosiyadek shundaq durus bir padishahmu birnechche esirlerdin buyan yürgüzülüp kelgen chiriklikni özgertelmeytti. Eger Xuda pütün xelq arisida hörmetlenmigen yaki tonulmighan bolsa, chiriklishish, bir-birige bolghan hesetxorluq we jédel-majiralar eng yaxshi «siyasetler» yaki «teshkillesh pilanliri» arqiliqmu hergiz hel bolmaydu. Gherbiy döletlergimu ichki jédel-majiralar, bir-birige erz-shikayet qilish qatarliqlar lenettek chüshkenidi; ular baydek körünsimu, xelq Xudani tashlighanliqi tüpeylidin herbiri teelluqatlirida «öz xoshnisi bilen beslishish»ning toxtawsiz éghir bésimi astida yashimaqta.


Babilliqlar toghruluq

Xudaning Babilliqlar toghruluq sözi (1-bab, 5-6-ayet): — 


«Eller arisida bolidighan bir ishni körüp béqinglar, obdan qaranglar, heyranuhes qélinglar!

Chünki silerning dewringlerde bir ish qilimenki,

Birsi silerge bayan qilghan teghdirdimu siler ishenmeyttinglar.

Chünki mana, Men héliqi mijezi osal hem aldiraqsan el Kaldiylerni ornidin turghuzimen;

Esli özige tewe emes makanlarni igilesh üchün,

Ular yer yüzining kengri jaylirini bésip mangidu...»


Kaldiylerning tuyuqsiz meydangha chiqip üstünlükke érishishi derweqe jahanni zilzilige salidighan bir ish boldi. Engliyilik tarixshunas Robertson mundaq sözler bilen buni teswirleydu: —


««Kaldiye» Tigris hem Efrat deryalirining boylirigha, Pars qoltuqi we Babilning eng jenubiy sheherliri otturisigha jaylashqan bir kichik dölet idi... Zeylik, sazliq we köllükliri köp, yéza-bazarliri az bir rayon idi. Uning ahalisi béliqchiliq, owchiliq, kichik kölemlik déhqanchiliq hem charwichiliqqa tayinip jan baqidighan bir xelq idi. Rayon birnechche «qebililik» dairilerge bölüngenidi. Xelqler teshkilchanliqi nahayiti ajiz bolghan, shundaqtimu bir-biridin qattiq musteqil turidighan qebile topliri bolup yashighan. Ular «sheherdikiler»ge öch bolup, shimaldiki Babilgha yaki Ninewedek küchlük sheherlerge héch béqinip baqmighan...


«Teshkillikliki nahayiti ajiz qebile topliri» bolghan bu xelqning yigirme yil ichide dunyadiki eng küchlük impériye bolushi tarixtiki eng chong sirlarning biridur... miladiyedin ilgiriki 614-yilidin bashlap... Kaldiyler ademni heyran qaldurarliq süret bilen mangdi; ular Babiliyege hökümran bolup, andin Asuriye, Suriye, Pelestin we Misirni igiliwalghan (Kaldiyler Babilni igiliwalghandin kéyin özlirini «Babil» dep atighan). Bu ishlardin ilgiri hetta ularning mewjutluqimu namelum dégüdek idi».


Kaldiyler (yeni «Babilliqlar»)ning «weyranchiliq siyasiti» bar idi — ular düshmenliriningkidin bulap kételmeydighan yaki neq meydanda ishlitelmeydighan nersiler bolsila ularni köydürüwétetti yaki weyran qilatti. Özliridin ilgiri küchlük bolghan Asuriyeliklerge oxshash, ular zulum-zorawanliqni bir ilahqa aylandurghan.


1-bab, 12-ayet üstide

«Sen Ezeldin Bar Bolghuchi emesmu, i Perwerdigar Xudayim, méning Muqeddes bolghuchim? — 

Biz ölmeymiz, i Perwerdigar; sen uni jazayingni beja keltürüsh üchün békitkensen;

Sen, i Qoram Tash Bolghuchi, uni bizge terbiye bérip tüzitishke belgiligensen».


Habakkuk Kaldiyler toghrisidiki wehiyni qobul qilghanda qattiq chöchüp, zor wehime basqan. Biraq Injilda éytilghandek: «Tewretkili bolidighan nersiler yeni yaritilghan nersiler tewritilip yoqalghanda, tewretkili bolmaydighan nersiler qalidu». Habakkuk derweqe tewritildi, biraq uning ölmes iman-étiqadi tewrenmidi. Wehiy-bésharet uning jénigha qattiq tegken bolsimu, u könglide «Qoram Tash» bolghuchi Xudani ching séghinip, özi bilip yetken, héchkim reddiye qayturalmaydighan heqiqetni jakarlaydu (12-ayet). Derweqe Babilliqlar azghina bir waqit ichide zor bir küch bolup dunyani zilzilge keltürgini bilen, Xuda beribir ezeldin hemmining  Igisi bolup kelgen. Uning Özi pak-muqeddesliktur we U özgermestur. Derweqe u bir tereptin Xudaning «uni (Babilliqlarni) jazayingni beja keltürüsh üchün békitken» déginini qobul qilidu. Biraq u yenila: «Xuda pak-muqeddes turup, Babilliqlarning küchiyip op’ochuq qilghan rezilliklirige qarap turiwatidu» dégenni oylap chidiyalmaydu, shunga u 13-ayettiki sözni qilidu: —


13-ayet üstide


«Séning közüng shunche ghubarsiz idiki,

Rezillikke qarap turmaytting;

Emdi némishqa sen munapiqliq qilghanlargha qarap turisen,

Reziller özidin adil bolghan kishini yutuwalghinida, némishqa süküt qilisen?».


Emeliyette bolsa Xuda héchkim bilip yételmeydighan derijide rezillik üstige sepsélip qariyalaydu hem uninggha qaraydu. U uning dehshet teglirige qariyalaydu we hetta uningda hergiz échilmaydighan nersilernimu köreleydu. Uning shundaq qilalaydighanliqini, shuningdek shu rezil bolghuchini némishqa derhal yoqatmaydighanliqini biz peqet Injil sehipilirini oqughandila chüshineleydighan bolduq. Emeliyette bolsa herqaysimizda rezillik tépilmasmu? Mesih Eysa bir chaghda öz muritlirigha mundaq söz qildi: — «Siler rezil niyetlik bolghan teqdirdimu, perzentliringlargha yaxshi nersilerni bérishni bilgen yerde, ershtiki Atanglar tiligenlerge Muqeddes Rohini iltipat qilmasmu?». Mesihning mushu muxlisliri towa qilghan, Eysagha ishinishke bashlighan bolsimu, ularda yenila rezillik qaldi. Xudagha shukri, Mesihning nijatidin ata qilinghan Muqeddes Rohning qudriti bilen adem öz rezillikidin qutulidighan bolidu. Biraq hemmimiz eyni ehwalimizda rosul Pawlus dégendek bolimiz: «Ademlerning hemmisi gunah sadir qilip, Xudaning ulughluqigha yételmey, uningdin mehrum boldi» («Rim.» 3:23). Özide gunah bolghan herqandaq ademning yer yüzide tirik turghanliqining özi Xudaning méhri-shepqitining kündilik bir möjizisidur. Bu möjizini peqet uning «héchkimning halak bolushini xalimay, belki ... barliq insanning towa qilishigha kirishini xalaydighan» ghayet zor muhebbiti bilen chüshendürgili bolidu («2Pét.» 3:9). U bu muhebbiti bilen «asman-zémindiki barliq mewjudatni  Özi bilen yarashturush üchün» («Kol.» 1:18), del Özining «Kalam»i bolghan Eysa Mesihni gunahlar üchün qurbanliq süpitide berdi. Bu qurbanliqning netijisi bolsa herqaysi towa qilghan ishengüchini özini weyran qiliwatqan gunahtin ayrishtin ibarettur.


Habakkuk jawabni kütüshke bel baghlaydu. U hetta özini dad-peryadim tüpeylidin Xudaning eyiblishige yaki jazalishigha uchrishim mumkin dep bilsimu, yenila soal qoyushqa jür’et qilidu. U derweqe «Xuda üchün özidin kechken» adem — menggülük heqiqetni qoghlashning ulugh yolida öz nijatigha yaki bixeterlikige perwa qilmighan adem. Xuda bizge herbir dewrde shundaq ademlerni bersun!


2:1 qatarliqlar üstide


U mundaq bayan qilidu (2:1): —

«Emdi men öz közitimde turiwérimen, özümni munar üstide des tikleymen,

Uning manga néme deydighanliqini,

Shuningdek özüm bu dad-peryadim toghruluq qandaq tégishlik jawab tépishim kéreklikini bilishni kütüp turimen».


Közetchining turmushi yalghuzluq turmushidur. U turmushtiki adettiki ishlardin ayrilip, «munar üstidiki» ghéribane wezipige chiqishi kérek. Bu wezipe insandin sewr-taqet, ixlas, estayidilliq we pidakarliq telep qilidu. Jahandiki weziyetni, xelqining ehwalini chüshinishi üchün u öz turmushigha ait ishlar we mesililerning dairisidin yiraqni körüshi kérek. Shuning üchün u heqiqetning öz wujudigha soqidighan herqandaq tesirige, shundaqla uning özini nege apirip qoyushidin qet’iynezer özige bolghan netijige teyyar turidighan adem bolushi kérek. Mushundaq bir adem balisigha Xuda jawab béridu. Habakkuk qobul qilghan jawab peqet özi üchünla kelgen emes. Uni bu xewerni bashqilargha yetküzidighanlar üchünmu ayan qilip yézishi kérek. Xewerni qobul qilghan kishiler bir egri-toqay dunyada Xudagha itaet qilidighan yolda chidamliq bilen yügüreleydighan bolidu: —


(2:2-3)  «Xem Perwerdigar jawaben mundaq dédi: —

«Oqughanlar yügürüsh üchün,

Bu körüngen alametni yézichal:

Uni taxtilar üstige éniq oyup chiq:

Chünki bu körüngen alamet

Kelgüsidiki békitilgen bir waqit üchün,

U ademlerge axiretni telpündüridu,

U yalghan gep qilmaydu;

Uzunghiche kelmey qalsimu, uni kütkin;

Chünki u jezmen yétip kélidu, héch kéchikmeydu»».


Terjimige izahatlighinimizdek, sözmusöz éytqanda: «U ademlerge axiretni telpündüridu» dégen ibare: «U axiretke qarap hasirap nepes alidu» dep ipadilinidu.


«Körüngen alamet kelgüsidiki békitilgen bir waqit üchün» — Amos peyghember Xudaning ghezipining Israilgha chüshüridighan apetliri toghruluq ikki «alamet körünüsh»ni körgen we bu körünüshtiki apetler emelge ashurulmisun dep dua qilghandin kéyin Xuda uninggha «bu apetler chüshmeydu» dep wede bergenidi. Biraq Habakkuk körgen bu alamet körünüsh «kelgüsidiki békitilgen bir waqit üchün» bolghan — insan balisining héchqandaq duasi uni özgertelmeydu.


Hazir Xudaning jawabining birinchi qismi, töwendiki büyük heqiqet bérilidu: —


(2:4) «Qara, tekebburliship ketküchini!

Uning qelbi öz ichide tüz emes;

Biraq heqqaniy adem öz étiqad-sadiqliqi bilen hayat yashaydu».


Bu bayanning birinchi qismi bizge uqturiduki, herqandaq adem tekebbur bolsa, del shu sewebtin durus, tüz yashiyalmaydu. Uning tekebburluqi hemmige bolghan közqarishini burmilaydu. Uning üstige u rohiy jehette ölük adem, chünki peqet «étiqad-sadaqetliki» bar adem hayattur. Bundaq étiqad Xudani toxtawsiz ching tutidighan aktip étiqadtur. Bundaq étiqad bolmisa «hayat yashash» derweqe mumkin emes. Xudagha ishengüchi herbir adem shübhisiki, qaysibir sinaqlargha, chüshendürüshke küchi yetmeydighan ishlargha, herqandaq mentiqighe yatmaydighan ishlargha, uzaqqa hel bolmighan mesililerge uchrimay qalmaydu. Shundaq déyishke boliduki, waqit ötkenséri heqiqiy étiqadliq adem üchün jawab tépilmaydighan soallar azaymastin, belki köpiyip kétidu; biraq shuning bilen teng iman-ishenchimizge qarighanda, Xudaning emelliridin we bizge yéqin turghinidin béshimizdin ötidighinimu köpiyidu. Rosul Pawlusning: «Biz iman-ishench bilen mangimiz, körüsh sézimimiz bilen emes» déginidek («2Kor.» 5:7), Xuda: — «Men Séning néme qiliwatqanliqingni, uni qandaq qiliwatqanliqingni hem Séning meqsetliring néme ikenlikini héch chüshenmeymen; biraq barliq soallirimni «tekche üstige» qoyup qoyimen, Séning yolliring eng ela, Sen eng méhriban dep ishinimen» dégendek bir jawabni Habakkuktin kütken (Habakkuk derweqe 3-babta mushundaq bir jawab béridu).

Hazir Xuda jawabining ikkinchi qismigha ötidu; emeliyette u Babilni jazalimaqchi; qiyamet künidila emes, belki shu zamandimu uni del uning öz jahangirliki tüpeylidin bolghan düshmenliri arqiliq jazalaydu.


5-ayet bizge xewerlendüriduki, «Sharab uninggha (Babil padishahigha) satqunluq qilidu»; we shundaqla uning tekebburluqi özide «hemmidin ulugh ikenlikimni ispatlishim kérek» dégendek nishanni hasil qilip, özini jim turghuzmay intayin urushperes qilidu. Bu ishning özi bir lenetliktur. Özining öz ailisidikiliridin, sawaqdashliridin yaki xizmetdashliridin munewwer ikenlikini ispatlash üchün tinimsiz intilishler qanchilighan kishilerning qanchilighan yillirini israp qilidu? Xudaning mushundaq exmeqliqqe qilche kari yoq. Insanning iqtidarliri esli Xudadin kelgen bolup, Uning békitishliri boyiche, herbirimizge qanchilik talant bérilsun déyilgen bolsa shunchilik bérilidu. Shundaq bolghanda, bir talantni bashqa bir talant bilen sélishturushning néme paydisi? — del shundaq qilishning özi Xudaning shepqiti hem méhribanliqigha ishenmeslikke barawer.

«Sharab ... satqunluq qilidu». Kona grék tarixshunasliri Ksénofon we Héroditusning bizge xewerlendurushiche, Babilliqlar uchigha chiqqan haraqkeshler idi. Bu ishning özi miladiyedin ilgiriki 539-yili ularni nabutluqqa élip barghan. Tewrattiki «Daniyal»ning 5-babida xatirilengendek, Babil padishahi Belshazar we emirliri ordisida mest bolup olturghanda, Babilning sépilini qorshiwalghan Pars impériyesining qoshuni qurup ketken derya sayliridin sheher ichige astirttin kiriwalghan. Babilliqlarning mestliki öz közini bu ishni körmeydighan qilghanidi. Shu küni we kéyinki yillarda 6-12-ayetlerde bésharet bérilgendek, ular esli xorlighan ellerning emdi ularni mazaq qilidighan, öchini alidighan pursiti chiqqanidi. Biraq peyghemberlerning kitablirida köp uchrighandek, bésharet tunji emelge ashurulushtin axirqi zamangha atlap ötidu. Tewrattiki «Yeshaya» (13-14-bab) we «Yeremiya» (49-50-bab) we Injildiki «Wehiy» (17-18-bab) dégen qisimlar Babil shehiri axirqi zamanlarda qaytidin qurulidu, dep körsetken oxshaydu. Sadam Huseyn alliqachan bu ishni bashlidi, biraq hazirche u (yéngi Babil) peqet bir sayahet orni, xalas. Bu axirqi zamanda qurulghan ulugh Babil shehiri birinchi Babil shehirige oxshash weyran bolidu, chünki: —


«Xuddi sular déngizni qaplighandek,

Pütün yer yüzi Perwerdigarni bilip-tonush bilen qaplinidu» (14-ayet).


Axir bérip insaniyetning herbir maxtinip ketkenliri Hemmige Qadirning yalqunlighan shan-sheripi aldida tügishidu. Habakkuk peyghemberning 20-ayette mundaq jakarlighanliqi ejeb emes: —


(20-ayet) «Biraq Perwerdigar Öz muqeddes ibadetxanisididur!

Pütkül yer yüzi uning aldida süküt qilsun!»

Ishengüchining nomus qilmaydighan nochi, xudasiz ademlerning küchlük bolup textlerge chiqishidin ensirishining hajiti yoq. Xuda ershtin mushu ishlargha xatirjemlik bilen qarawatidu we herbir ishta eng axirqi söz Uningki bolidu.

Kitab Habakkukning duasi we medhyisi bilen axirlishidu (3-bab). Biraq bu duasi «Perwerdigarning küni» körsetken bir alamet körünüsh bilen arilashqan. Körünüshte Xudaning békitken Wekilining insan sheklide yer yüzige Xudaning ghezeplik jazasini élip bérip, barliq ellerni soraqqa tartishqa chüshidighanliqi körünidu. Injildin bilimizki, Xudaning bu Wekili Reb Eysa Mesihtin bashqa biri emes. Tewrattiki «Yeshaya» 63-babta körsitilgendek dunyagha qaytip kelginide U awwal dejjalning Israilni yoqitishqa yighqan qoshunliri bilen jeng qilishqa Édom (hazirqi Iordaniye)diki Bozrah shehiri üstige chüshidu. Yeshaya peyghemberning körgini Habakkuk körgen alamet bilen bir bolidu: «Tengri Témandin, Pak-Muqeddes Bolghuchi Paran téghidin keldi» (3:3). Téman we Paran téghi del Édom tewesidiki jaylar. U Édomdin ötüp Yérusalémdikilerni Yérusalémni qorshuwalghan düshmenliridin qutquzush üchün «Zeytun téghi»gha chüshidu («Zek.» 14-bab). Bu weqelerni qismen teswirleydighan bésharetler Habakkukning dua-medhiye sözliri otturisida (3-15-ayetlerde) körünidu. Bu ayetler Xudaning jawabining üchinchi qismi boldi; pütün jahanni soraqqa tartquchi, yeni Reb Eysa Mesihning qayta peyda bolushi bilen herbir uwal we adaletsiz ishlar tüzütülidu we tinch-inaqliq yer yüzide tiklinidu.


Bu hem dehshetlik hem shereplik alamet körünüsh Habakkukni dermansiz qalduridu. Birxil késellik uning ustixanliri ichige kirgendek (16) qilidu. Biraq netijide Habakkuk bésharetning xewirini qobul qilghan barliq ishengüchiler bilen bille, özini Xudaning köyümchanliqigha sewr-taqet bilen tapshuralaydighan boldi. Hetta Babilliqlar tajawuz qilghan künidek waqitlardimu bésharetni qobul qilghuchilar téximu xatirjemlikke ige bolup öz Xudasidin shadlinidu: —

«Chünki enjür derixi chécheklimisimu,

Üzüm tallirida méwe bolmisimu,

Zeytun derixige qilghan ejir yoqqa chiqqan bolsimu,

Étizlar héch ash bermigen bolsimu,

Qotandin qoy padisi üzülgen bolsimu,

Éghilda kala padisi yoq bolsimu,

Men haman Perwerdigardin shadlinimen,

Manga nijatimni bergüchi Xudayimdin shadliqqa chömülimen;

Perwerdigar, Reb, méning küch-qudritimdur;

U méning putlirimni kéyikningkidek qilidu;

U méni yuqiri jaylirimgha mangghuzidu!»  (3:17-19)


Tengri Téghi üstidin yügürüp ötüwatqan yawayi qoylarni körgen herqaysi kishi bu menzirini chüshinidu. Qoylar xuddi bimalal halda bir xeterlik choqqidin bashqa bir xeterlik choqqigha sekrep aqqan sudek ötidu. Ularning bundaq qilche ikkilenmey, qilche arisaldi bolmay, eplik, yarishimliq méngishlirining qapiyisi del jayigha chüshken, ritimi yéqimliq bir shéir dégili bolidu. Del shuningdek Xuda shu teriqide iman-ishenchi bar ademning hayatida ulughlinidu.


Shunga biz Habakkukning derdlik dad-peryadidin öginimizki: —


(1) Iman-ishench bilen hayat yashaydighan heqqaniy adem Xudaning ishini qilidighan yolni qobul qilidu.


(2) Xuda pat-pat bezi ellerni yaki shexslerni ularning exmeqliqi bilen jazalaydu. Barliq gunah axir bérip öz-özini yoqitidighan bir nersidin ibarettur.


(3) Axirida bu alemdiki barliq adaletsizlikler, uwal ishlar Mesih-Qutquzghuchi bu dunyagha qaytip kelgende ongshilidu.


Hemdusana!  


Amin!