Injil 11-qisim 

«Filippiliqlargha»


 (Rosul Pawlus Filippi shehiridiki jamaetke yazghan salam mektup) 



Kirish söz


Rosul Pawlusning bu xéti Rimdiki zindanda yazghan besh parche xétining biridur. Uning shu yerde yétishining sewebi u yetküzgen xush xewer üstidin Yehudiylar teripidin kötürülgen shikayetler tüpeylidin idi; u téxi sot qilinmighan, chünki Rimdiki emeldarlardin héchkim bu shikayetlerni éniqraq chüshinelmeytti. Bu tolimu adaletsiz, elwette; erzler éniq bolmisa, kim birsini sewebsiz zindangha tashliyalisun? («Ros.» 23:25-27ni, bolupmu 27ni körüng).


Filippi shehiridiki jamaet Pawlusning türmide yatqanliqini anglap, özliri tolimu hajetmen bolsimu, uninggha iqtisadiy yardem ewetken. Bu qisqa xetning addiy bir meqsiti bolsa, ulargha rehmet éytishtin ibaret idi. Filippidiki jamaet Pawlusning shu yerde xush xewerni jakarlishi bilen barliqqa keltürülgen. Shu sheherde jin chaplashqan, palchiliq qilidighan dédek qiz bar idi. U xojayinliri üchün palchiliq yolida köp pul tépip bériwatqanidi. Rosullardin Pawlus we Silas uninggha yoluqup uning üchün dua qilip jinni qoghliwetti. Qiz azad boldi! Lékin xojayinliri «altun qozuq»tin mehrum bolup peylini buzup sheher emeldarlirini Pawlus we Silasqa qarshi qutratti. Ular qolgha élinip, derrilendi andin zindangha tashlinip kishenlendi. Xuda möjizini yaritip zor bir yer tewresh bilen ularni zindandin qutquzdi («Ros.» 16:16-40). Shübhisizki, bu möjize tüpeylidin nurghun kishiler, jümlidin gundipay we uning ailisidikiler Xudaning yoligha kirdi.


Hazir Pawlusning Filippidin ayrilghinigha on yildin artuq bolghanidi. Xettin körünüp turiduki, Filippidiki jamaet sadiqliq bilen Rebge egiship xush xewerni pütün etrapidikilerge yetküzüshüp kelgen (2:15-16). Ular rosul Pawlus özlirini söygendek unimu intayin söygen bolup, we gerche özliri namrat bolghan bolsimu, xush xewerning ishlirida uninggha qayta-qayta iqtisadiy yardem ewetip kelgenidi (4:15-16, «Rim.» 15:26, «2Kor.» 8:1-5, 11:9). Emdi hazir Filippidikiler söyümlük rosulini Rimdiki zindanda yatqan dep anglap (zindandiki tamaqning az-köplüki we süpiti bügünki dewrdimu héch özgermidi bolghay) uninggha yene yardem ewetish qararigha keldi. Biraq seper uzun we xeterlik — quruqluqtin mangsa 1000 kilométrdin artuq, déngiz bilen mangsa intayin xeterlik idi. Ular Épafrodit isimlik sadiq bir qérindishini elchi qilip tallap uninggha pul-bayliqlarni tapshurdi. Yolning namelum qismidin ötkende u késel bolup qaldi. U özining salametliki bilen héch kari bolmay, qimmetlik sowghining nishangha yetmey qélishidin ensirep algha méngiwerdi. Rim shehirige yetkende uning jéni aran qalghanidi, emma u xushalliq bilen sowghatni rosulgha tapshurup berdi. Rosulning inkasini, Épafroditning ghémini qandaq yégenliki, uning saqaytilishi üchün qanchilik tilawet qilghanliqini tesewwur qilish tes emes. Axiri Épafrodit eslige kélip Pawlusni qaytidin shadliqqa chömdürüp, uning yükini yénikletti. Shübhisizki, Épafrodit Pawlusqa yaxshi hemrah idi, Pawlus uni yénida uzun turghuzmaqchi bolghanidi; emma Épafroditning késellik ehwali toghrisidiki xewer Filippi shehirige yetken bolup, jamaetning uningdin ensirep ketmesliki üchün, Pawlus uni tézrek yolgha sélish qararigha keldi. Yolgha salghanda uninggha qolimizda hazir turghan, jamaetke yazghan bu xetni berdi.

Mushundaq bir xet addiy bir «rehmet éytish»tin köp artuq, elwette. Pawlusning sowghitidin bolghan shadliqi achliqtin tuyuqsiz qutquzulghan kishining yaki pul tutquzulghan namrat kishining shadliqi emes. U ularning özige baghlighan chongqur muhebbitidin bolghan shadliq idi, ularning özliri qattiq namrat ehwalda buni bergenlikidin téximu shundaq; bu sowghining ularning étiqadning yolida dawamliq algha basqanliqigha ispat bergenlikidin shadliqimu bar; Eysa Mesih dunyagha qaytip kelgende Xuda ularning bu köyümchanliqini özlirige qayturidighanliqidinmu Pawlusning yene shadliqi bar. Chünki Xudaning herqandaq adimidek, rosulning jiddiy köngül qoyghini bolsa özining ehwal-hajiti emes, belki özi étiqadta béqiwatqan amraq «Xudaning qoyliri»ning ehwalidur.

Shunga 1:7de Pawlusning «emdi shad-xuramliqimni kamil (qilinglar)...» dégen sözini, shundaqla uning ularni roh-qelbilirini Xudaning muhebbitige téximu échishqa jékilishlirini oqush heyran qalarliq ish emes. Uning ularning muhebbiti we sowghitidin zor shadliqi bar we shuninggha teshekkür éytti; ular téximu ilgirileshni dawam qilghan bolsa «shadliqi kamil» bolatti.


Emeliyette bolsa uning rehmetliri xetning axiridiraq körülidu (4:10). Xetning qalghini bolsa ulargha xushalliq ichide bergen teselli, righbet hem jékileshlerdur. 

Xet Pawlusning telim-terbiye éytish we ishni tüzütüsh meqsiti bilen yazghan bashqa xetlirige oxshimaydu. Shundaq bolghini bilen uningda köp qimmetlik telim-terbiye bardur! «Qoshumche söz»imizde bu telim-terbiyiliridin bezi göherliri üstide toxtilimiz. Xet yene Mesihning insan bolushi toghruluq pütkül Muqeddes Kitab ichidiki eng ulugh wehiylerdin birini öz ichige alidu (2:5-11). Biz uning üstidimu «qoshumche söz»imizde toxtilimiz (2:7).

Pawlusning 1:21-26de yazghan bayanlirigha qarighanda, u késel bolghan yaki bolmighan bolsimu, héch bolmighanda uning salametliki intayin zeipliship ketken, «hayat-mamatning chégrisi»diki melum bir yerde turghan oxshaydu. U «dunyadin kétip Mesih bilen bille bolush» we Xudaning xelqige yene bir’az waqit yardemde bolush üchün «tende qélish» dégen ikki imkaniyet toghruluq oylinidu; uning «Mesih bilen bille bolush»qa küchlük intizari bar, we Xuda aldimgha bu ikkisidin tallash yolini qoydi dégen mene ipadilinidu (1:22). Biz Xudagha rehmet éytimizki, u «tende qélish»ni tallidi, shundaqla yene birnechche yil xush xewerning xizmnitini qildi; we shu chaghda, türmide bolghachqa mezkur qimmetlik xetni yézishqa waqti we türtkisining barliqi üchünmu köp rehmet éytimiz.


Izahat: Xettiki «bab»lar we «ayet»lerning tertip nomuri bilen eyni xetning bir qismi emes; ular oqurmenlerning xalighan melum sözni asan tépiwélishi üchün kéyinki köchürgüchiler teripidin qoshulghanidi.



Mezmunlar: —


1:1-11 Salam, rehmetler we dua

1:12-30  Rosulning öz ehwali we tenglikte qalghanliqi

2:1-11  Kemterlik, «ortaqchiliq», Mesihning dunyagha kélip insan bolushi

2:12-30  «Qurbanliq» hayat — pida bolush

3:1-12  Heqiqiy sünnet; nishanni qoghlash

4:1-9   Axirqi jékileshler

4:10-23  Rehmetler, medhiyiler


••••••••



Qoshumche söz


«Yétekchiler» we «aqsaqallar» (1:1)

«Yétekchiler» we «aqsaqallar» dégen sözler oxshash mes’uliyettiki ademlerni körsitidu. Mesilen, bu pakitni «Ros.» 20:17- we 28-ayetni sélishturush arqiliq körgili bolidu. «Yétekchi» (grék tilida «épiskop») bolsa bashqa qérindashlargha nisbeten mes’ul ademning yiraqni körer, rohiy közliri roshenrek ikenlikini tekitleydu; «aqsaqal» bolsa mes’ul ademning rohiy jehettin «chong bolghan» «piship yétilgen» ikenlikini tekitleydu. «Yétekchiler» yaki «aqsaqallar»ning roli «jamaetni bashqurush» emes, belki «béqish», Xuda aldida jamaetning rohiy ösüshi üchün mes’ul bolushtin ibaret («1Tim.» 3-bab, «Tit.» 1:5-9, «1Pét.» 5:1-7). Aqsaqallar yaki yétekchilerni jamaettikiler öz ademliridin tallishi kérek; mumkin bolsa bir ademla emes, birnechche adem bolghini yaxshi. Injil dewride bezi jamaetler «aqsaqalsiz» qalghan bolushi mumkin (mesilen, Pawlus mezkur xette tilgha alghandikidek, «Korintliqlargha (1)» we «Korintliqlargha (2)»de «aqsaqallar»ni héch tilgha almaydu; u belki Korintliqlardin özliri arisidin sadiq we muhebbetlik bolghan, Xudaning sözini obdan bilidighan ademlerni tonup yétip, étirap qilishni, shuningdek mushundaq qérindashlarning meslihet-nesihetlirige boysunushni ötünidu. «1Kor.» 16:15-19ni körüng. U bu ayetlerde tilgha alghan «Istifanas» bolsa belkim aqsaqal bolushqa muwapiq idi; lékin jamaettikiler özliri uni étirap qilishi kérek.


«Xizmetchiler» (1:1)

Jamaetler melum kölemge yetkendin kéyin shübhisizki, resmiy halda «xizmetchiler»ni tallishi kérek bolidu. Xizmetchiler melum jamaettiki emeliy ishlargha, bolupmu xeyr-saxawet ishlirini bashqurush, bulardin hajetmenlerge teminlesh, jamaetning paaliyetliride herxil emeliy ishlarni orunlashturush qatarliq ishlargha mes’uldur. («Ros.» 6:1-7).


«Mesihning küni» (1:6, 10, 2:16)

«Mesihning küni» dégen ibare peqet bu xette we «2Tés.» 2:2de tépilidu; lékin Pawlus xetliride uni nurghun qétim «shu küni» deydu. «Shu küni»de, Mesih bu dunyagha qaytip kélidu; Özige ishengenlerning hemmisini ölümdin tirildürüp andin «zéminda tirik qalghan» hem «ölümdin tirildürülgen» étiqadchilarning hemmisini, démek pütkül jamaetni Özige alidu; jamaettikilerning herbirining qilghanliri üstidin höküm chiqirip, herbiridin herqandaq nalayiq ishni tawlap tazilighandin kéyin, jamaetni Özige yatliq «pak qiz» süpitide qobul qilidu. Shu kündin bashlap, jamaet Mesihtin héchqachan ayrilmaydu.

Tewrattiki peyghemberler köp qétim «Perwerdigarning küni»ni tilgha alidu. Bezi waqitlarda bu ibare shübhisizki, del «Mesihning küni»ni körsitidu, bezi waqitlarda «Mesihning küni»ning aldida kélidighan dehshetlik japaliq mezgilni (axirqi zamanni)mu öz ichige alidu. Tewrat, «Daniyal»da we Injil, «Wehiy»de bu mezgilning yette yil ikenliki ashkarilinidu.

Mushu yerde tepsiliy halda bu mezgildiki ishlar toghruluq bésharetler heqqide sherh bermeymiz; peqet shuni bayan qilimizki, bu yette yilliq mezgilde hem «Mesihning küni»ning özide Uninggha qarshi chiqqanlarning köpinchisi ölidu. Mesih yer yüzide, Yérusalém merkez qilinghan ming yilliq seltenetni quridu; shu mezgilde Sheytan baghlinip taqaqliq bolidu. Ming yilliq seltenetning axirida: —


(a) 

Sheytan yer yüzidikilerni yene sinashqa waqitliq qoyulidu;

(e) 

Xudaning höküm jazasi «kona zémin»gha axirqi qétim chüshürülidu;

(b)

Mesihke ishenmey ölgenlerning hemmisi Xudaning soriqi aldida turushqa ölümdin tirilidu; insanlargha nisbeten «ikkinchi ölüm», yeni dozax shu waqitta bashlinidu.

(p) 

Xuda «yéngi asman, yéngi zémin» yaritidu.


Bu ishlar toghruluq «Weh.» 19:6-21:8ni körüng. Bezi ishengüchilerning bu «ming yilliq seltenet»ni Mesihning jamaette hazir bolghan seltenitining «simwoli» dep qaraydu; lékin özimiz addiy xelq bolghachqa, melum bir mezgillik waqitni qandaqmu «simwolluq» dégili bolidu, dep héch chüshinelmeymiz; we yene hazir qandaq jehettin Sheytanni «baghlinip taqaqliq bolghan» dégenni kallimizdin héch ötküzelmeymiz. Sheytan hazirqi zamanimizda intayin köp heriket qilmaqta emesmu? Shuning bilen «Wehiy» we «Daniyal»diki sözlerni addiy meniside chüshinip yüriwérimiz.


«Nijat-qutquzush» — heqiqiy bir tebir (1:19-20)

«Chünki dualiringlar we Mesih Eysaning Rohining quwwetlishi arqiliq bu ishlar nijat-qutquzulushumgha medet bolidu dep bilimen, — démek, teqezzaliqim we ümid-istikim boyiche héch ishta xijaletchilikte qalmastin, tirik yaki ölük bolay, herdaim bolghinidek hazirmu toluq jasaret bilen Mesih ténimde ulughlansun!» 


Bezi alimlar Pawlusning «bu ishlar nijat-qutquzulushumgha medet bolidu» dégen bu sözini zindandin azad qilinishi yaki sotta aqlinishini körsitidu, dep qaraydu. Kéyinki pikirge sel qayil bolghinimiz bilen, töwendiki sewebler tüpeylidin her ikki közqarash emeliyetke toluq uyghun kelmeydu, dep oylaymiz: — 


(a) «bu ishlar» dégini shübhisizki, yuqirida tilgha alghan ishlarni, yeni bezi qérindashlarning «Toghra niyettin bolsun yaki saxtiliqtin bolsun, oxshashla Mesihni jakarlishi»din ibaret idi.


(e) «bu ishlar» bilen uning zindandin azad qilinishining mentiqe jehettin héchqandaq alaqisi yoqtur.


(b) «Mesih Eysaning Rohining quwwetlishi» bolsa choqum Pawlus qiyin ehwalda turghinida öz rohida bolghan hajitini toldurush, shu qiyin ehwal üstidin ghelibe qilish üchün bolushi kérek idi. Bundaq «rohiy ghelibe» emeliyette Xudaning uni Rimdiki melum bir zindandin chiqirishidin ziyade ulugh bir ishtur. Xuda Öz adimini zindandin chiqirishni xalisa, peqet bir perishtisini ewetip ishiklerni achquzsila boldi (mesilen, «Ros.» 9-babni körüng).


(p) Bu 19-20-ayetlerde we töwendiki ayetlerde Pawlusqa nisbeten ölümning mumkinchiliki bar, u bu mumkinchilik üstide köp oylaydu. «Ölüm» bolsa «azad qilinish» yaki «aqlinish» emestur.


Shunga bu 19-20-ayetlerning toghra chüshenchisini intayin addiy dep qaraymiz. Pawlusning eng zor köngül qoyghini azad qilinish emes, belki özining Rimdiki dehshetlik emeldarlar aldida, bolupmu mustebit impérator Qeyser Néro aldida Mesihning xewirini toluq jar qilishtin qilche qol üzmeslikidin ibaret idi (yene «Ef.» 6:19-20ni körüng. Axir bérip Pawlus derweqe Qeyserning aldida jasaretlik bilen Mesihni toluq jar qildi («2Tim.» 4:17). Démek, «Tirik yaki ölük bolay, her daim bolghinidek hazirmu toluq jasaret bilen Mesih ténimde ulughlansun!» (20). «Tirik yaki ölük bolush» uninggha nisbeten kari chaghliq. Muhim ish shuki, uningda hazir bolghan «nijat-qutquzush» arqiliq Mesihni ulughlashtin ibaret. Uning «azad qilinish»i emes, belki Mesihni ulughlash uning «teqezzaliqi we ümid-istiki» idi. U bu ümid-istekni bildürgendin kéyin, «hayat-mamat» ishliri (dunyadin ayrilip Mesih bilen bille bolush kérekmu, yaki qérindashlar üchün tende qélish kérekmu?) üstide yene oylinip, özining zindandin chiqirilip, söyümlük Filippidikilerge qaytidin hemrah bolushni muwapiq dep, shuninggha baghlighan ishenchisini bildürdi.

«Nijat-qutquzush» emdi peqet gunahlarning kechürüm qilinishi (ötken ishlargha baghliq) emes, belki hazirqi waqitta: — 


(a) gunahning ilkidin azad qilinish

(e) yéngi hayat — «Xudaning süritide» yéngilinip, shexsiyetchilik asaretliridin azad qilinip, Mesihke baghlinip hayat ötküzüp, künde tawlinip, Uninggha oxshash shekillendürülüshtur.


Daim köngül bölidighinimiz shübhisizki, qutquzulushimizning némidin qutquzulush ikenliki, yeni gunahtinmu, ölümdinmu yaki dozaxtinmu; bulardin qutquzulush derweqe ulugh ishlar bolghini bilen, qutquzulushning nishani ulardin muhimdur; yeni, Mesihke baghlinish, yéngi adem bolush we Xudaning shan-sheripini ayan qilishtin ibarettur. Mana bu, Xudaning bizni qutquzushida bolghan meqsitidur!


Méningmu meqsitim töwendikidek? —

«Tirik yaki ölük bolay, her daim bolghinidek hazirmu toluq jasaret bilen Mesih ténimde ulughlansun!»


Nijat dégen insanning qolidin kelmeydighan, Xudaning küch-qudritidindur!


Pawlusning türmidin qayta chiqqanliqi (1:21-26)

Pawlus bu ayetlerde «dunyadin ayrilish» (yeni uning intizari boyiche, Mesih bilen bille bolush) we (muqeddes bendilirining yardimide bolush üchün) «tende qélish» dégen ikki éhtimalliq üstide puxta oylanghandin kéyin, «tende qalimen» dégen xulasige kélidu. Uning üstige u özining Filippidiki jamaetke yene hemrah bolidighanliqigha baghlighan ishenchisini bildüridu (1:26, 2:24). U «Filémon»gha yazghan xette oxshash ishenchini bildüridu («Filé.» 22). Birnechche yil ilgiri, «Rimliqlargha» yazghan xettimu, ulargha: «Ispaniyege xush xewer tarqitish üchün baridighan sepirimde, siler bilen körüshüp ötimen» dégen meqsitini bildürgenidi. Biz uning bu pilanini özgertken, dégenni oylashqa asasimiz yoq; Asiyadiki jamaetlerde saqlinip kelgen tarixlargha asasen, texminen miladiye 66-yilida Pawlus derweqe Ispaniyege bérip shu yerde xush xewerni jakarlighan.


Bu xet miladiye 63-yilida yézilghan oxshaydu. Ishinimizki, uning xette bildürgen ishenchi boyiche zindandin azad qilindi, we birnechche yildin kéyin yene rimda qamap qoyuldi. Uning rosul Timotiygha yazghan birinchi xéti we rosul Titusqa yazghan xéti Filippi shehiri etrapida yézilghan oxshaydu («1Tim.» 1:3, «Tit.» 3:12). Pawlusning rosul Timotiygha yazghan ikkinchi xéti (zindandin yazghan beshinchi xéti) miladiye 68-yilida yézilghan bolushi kérek. Rim shehiride saqlanghan bezi tarixlargha asasen, shu chaghdin uzun ötmey u Rimning eng esheddiy impératori bolghan Qeyser Néro teripidin öltürüldi.

Mesihning «özidin hemmini quruqdishi» (2:7)


«U özidin hemmini quruqdidi»


Shübhisizki, Muqeddes Kitabning barliq bayanliri ichide bu eng sirliq bolup, bizge yéngiche oy, yéngiche izdinish, chongqur bilim we chüshenchilerge érishishke bipayan yéngi zémin hazirlap béridu; bu bayan bizge Mesih we Uning dunyagha kélishi toghruluq eng chongqur uchur bilen teminleydu.


Eysa chöl-bayawanda qiriq kün roza tutqanda (héchnéme yémigen) Sheytan uni azdurmaqchi bolghan weqedin biz belkim bu bayanning chongqur menisini azraq chüshineleymiz: —


Sheytan: — «Sen eger rasttinla Xudaning Oghli bolsang, mushu tashqa: «nangha aylan!» dep buyrughin» — dédi. (Eysa intayin ach qalghan idi, elwette).

Uning jawabi néme boldi? Qiriq kün ilgiri, asmandin uning Atisining: «Mana bu Méning söyümlük Oghlum, Men uningdin intayin xursenmen» dégen awazi anglanghanidi. Lékin hazir Mesihning Sheytangha bergen ulugh jawabi: —

«Bolmaydu! Chünki Tewratta yézilghan: «Insan peqet nan bilenla emes, belki Xudaning aghzidin chiqqan herbir söz bilenmu yashishi kérek!».


Shuninggha diqqet qilishimiz mumkinki, Eysa mushu yerde Özining Xudaning Oghli ikenliki toghruluq héch talash-tartish qilmaydu. U derweqe buni obdan bilidu, Sheytanning azdurush sözliridin qarighanda Sheytanmu buni obdan bilidu. Lékin Mesih héch ikkilenmeyla Özini insanning ornigha qoyidu. U insanlargha nijat élip kélish üchün insan süpitide keldi; peqet mukemmel bir insanla insanlarning gunahliri üchün mukemmel bir qurbanliq bolup, tunji insan bolghan Adem’atimiz élip kelgen balayi’apettin qutquzup, insaniyetni eslige keltüreleytti. Mesih neqil keltürgen sözlerde, yeni Musa peyghemberning sözliride körsitilgendek, insanning alemde tutushqa tégishlik orni Xudagha mukemmel boysunup, uning barliq sözlirini qobul qilghan halda yashishidin ibaret bolidu.


Pawlusning «U Özidin hemmini quruqdidi» dégen sözlirige asasen, biz uning Xudaliq tebiiti boyiche, derweqe bir söz bilenla «tashlarni nangha aylandurush» qudriti bar bolsimu, emma Uning mushu qudritini ishqa salmasliqni qarar qilghanliqini körimiz.


Kéyin, U Gétsimane baghchisida qolgha élinghanda, uni qolgha alghanlarning heqiqeten Uni tutuwélishqa küchi yétemti? 


Mesih ulardin: — «Kimni izdeysiler? — dep soridi.

— Nasaretlik Eysani, — dep jawab bérishti ular.

Eysa ulargha: 

— Mana Men bolimen, — dédi...

Eysa: «Mana Men bolimen» déwidi, ular arqisigha yénip yerge yiqilishti»  («Yh.» 18:5-6).


Zor küch-qudret zadi kimde? Lékin bilimizki, Eysa ularning Özini qolgha élip, derrilep, mesxire qilip andin axirda kréstke mixlishigha yol qoydi. Bu Uning etey talliwalghan yolidur. U insanni azad qilish üchün insanning süpitide azab tartip ölmekchi bolghanidi. Özi bésharet bergendek, Uning bu talliwalghan yoli muxlislirining béshini qattiq qaturup, ularni alaqzadilikke, patparaqchiliqqa, hetta ishenchsizlikke chömdürüp qoydi. Bashqilarni ölümdin Tirildürgüchi qandaqmu Özi ölümge teslim bolsun?

Ishinimizki, Eysa Mesih dunyagha kélishtin xéli burunla insanni qutquzush üchün insan bolush qararigha kelgen; yeni, insan süpitide tughulup, Özining Xudaning Oghli bolushtin ige bolghan ghayet zor küch-qudritini héch ishletmey mukemmel, toluq insan bolup yashashni qarar qilghan. Shuning bilen u yaratqan möjizilirining köpinchisini peyghemberlerningkilerge oxshash yol bilen yaratqan, yeni Atisining Rohigha tayinip yaratqan. Mesilen: —

«Men Xudaning Rohigha tayinip jinlarni qoghlighan bolsam, undaqta Xudaning padishahliqi derweqe üstünglargha chüshüp namayan boldi» («Mat.» 12:28).


Halbuki, Mesihning «insan yoli»ni tutushtin bashqa tutqan yene bezi alahide yollirimu bardur; yeni möjizilerni yaritish üchün Özining Xudaliq küch-qudritini ishletken yerler bar (mesilen «Mat.» 9:28, «Yh.» 2:1-11, bolupmu 11-ayetni körüng; yene «Yh.» 10:17-18ni körüng: —


«Ata Méni shu sewebtin söyiduki, Men jénimni qayturuwélishim üchün uni pida qilimen. Jénimni héchkim Mendin alalmaydu, Men uni Öz ixtiyarim bilen pida qilimen. Men uni pida qilishqa hoquqluqmen we shundaqla uni qayturuwélishqimu hoquqluqmen; bu emrni atamdin tapshuruwalghanmen» («Yh.» 10:17-18). Mushu yerde Mesih Özining Xudaliq küch-qudritini ishlitidu. Héchkimning özining jénini bérish-bermeslik toghrisida (yeni özining ölümining waqti-saiti toghrisida) küch-hoquqi yoqtur, elwette; we shundaqla héchkimning öz jénini ölümdin élip, özini tirildürüsh küch-hoquqi yoqtur. Biraq biz shuni körimizki, bu ish Özining teshebbusidin emes, belki Atisining buyruqi bilen idi. Ishinimizki, oqurmemler mushundaq ishlarning hemmisiningla oxshashla «Atisining buyruqi bilen» bolghanliqini köreleydu.


Eysaning baliliq dewri toghruluq biz mundaq anglaymiz: —


«Eysa bolsa ösüp, dana-aqilanilik bilen tolup, rohta küchlendürüldi, Xudaning méhir-shepqitimu Uning üstide idi» («Luqa» 2:40).

«Shundaq qilip, Eysa aqilanilik-danaliqta we qamette yétilip, Xuda we kishiler aldida barghanséri söyülmekte idi» («Luqa» 2:52).


Eger Xudaning Oghli ademler arisida tughulghanda, Özining dunyalarni yaratqanda ishletken parasiti hem danaliqini Özi bilen bille élip kelgen bolsa, undaqta yuqiridiki bayanlar Injilda qeyt qilinmighan bolatti. Shundaq bolghanda Uni qandaqmu «U ögendi» dégili bolatti? «Öginish»ning néme hajiti? «Uning eqil-parasiti» qandaq «yétildi»? Bularning hemmisi bizge Uning xéli burun qilghan qararini tekitleydu: «Men insan bolimen!».


«U özidin hemmini quruqdidi». U shundaq qilmighan bolsa, hemmimiz téxiche gunahning ilkide yürettuq. Shan-sherep Xudagha bolghay!


Bu ulugh téma üstide deydighan yene köp sözlirimiz bardur; emma mushu hazir dégenlirimizni ixlasmen oqurmenlerning izdinishliri üchün bu cheksiz sir ichige chala-puchuq kirishige sharait yaritip bérer dep ümidte bolimiz.


Xetne toghruluq (3:1-3)

(Bizning töwendiki bezi sözlirimiz «Ezakiyal»diki «qoshumche söz»imizdin élinghan)


Xetne (sünnet) qilishning néme ehmiyiti bar?

Oqurmenler ésige keltüreleyduki, Xuda Ibrahimni butpereslikni tashlashqa, öz yurtini tashlap bashqa natonush zémingha seper qilishqa chaqirghinida, u ishench-étiqad bilen itaet qildi; Xuda uni Pelestin zéminigha yéteklidi. Shu yerde uning étiqadi bilen Xuda uni Öz neziri aldida «heqqaniy adem» dep jakarlidi. Uning étiqadigha we özining alahide «Xudaning adimi» bolghanliqigha belge bolushqa, Xuda uninggha xetne belgisini ata qildi. Bu belge Ibrahimning ewladliri bolghan Yehudiylargha, özlirining Xudaning alahide xelqi bolghanliqini dunyagha körsitishi üchün tapshurulghan («Yar.» 18-bab). Etrapidiki bashqa el-yurtlardikiler xetne qilmighachqa bu intayin éniq bir belge idi. Hem Yehudiylar we ereblermu (hemmisi Ibrahimning ewladlidi) bügünge qeder xetne qilip kelgen.


Injil mushu ish-weqeler üstide shundaq sherh béridu: — Xudaning xetnide bolghan tüp meqsiti, Uning kelgüsi téximu muhim bir xetnige birxil bésharet bolushidin ibaret idi. Bu rohiy xetne Xudaning Mesih Eysa arqiliq hemme insanlargha emdi sunidighan nijatida ayan qilinidu. Tewrat dewride, xetnide tendin etning késilishi, kelgüsi Injil dewride tende bolghan gunah asaretlerning we bu dunyadiki hoquq, abruy we pulgha tayinishlarning késip tashlinidighan «rohiy xetne»ni körsitip esirmu-esir bésharet bérip keldi. Peqet rohi we qelbi «xetne qilinip» gunah asaretliridin azad bolsila, andin insan Xudagha «rohta we heqiqette» heqiqiy ibadet qilidighan bolidu («Fil.» 3:3, we «Kol.» 2:11-12, «Rim.» 4:9-12, «Gal.» 5:1-15, «Yh.» 4:23-24nimu körüng). Qelb we rohni xalas qilip ademni Xudagha emeliy ibadet qilghuchi qilish, Xudaning Mesihte bolghan nijatini qobul qilghan herbiri üchün Öz Rohi bilen yaritidighan bir möjizisidur.


Pawlusning dewride saxta telim bergüchiler (köpinchisi telim bergüchi Yehudiylar) bar idi; ular étiqadchilar gunahdin qutquzulush üchün özlirini Mesihke tapshurushila emes, belki uning üstige sünnet qobul qilishimu kérek, dep telim béretti. Pawlus bu xette ularni mesxire qilip «tilim-tilim kesküchiler» dégen namni qoyidu (3:2); ular xeqning yéngi qelblerni qobul qilishigha emes, belki peqet «ularning etlirini késish»kila qiziqatti.


Xetnining ademning salametlikige melum paydiliq yerliri bar, we shu sewebtin gherbtiki memliketlerde étiqadliq hem étiqadsiz kishiler öz oghullirini xetne qilsimu, bu dewrde héchkim bu yolda héchqandaq rohiy bext-beriketge érishelmeydu; menggülük hayatqa nisbeten jismaniy xetnini qobul qilish yaki qilmasliqning héchqandaq ehmiyiti we tesiri yoqtur; biraq «rohiy xetne»ni qobul qilmighan héchkim Xudaning padishahliqigha kirmeydu.


Mesihning azablirigha bolghan sirdash-hemdemlik (3:10) 

Chüshinip yétishimizche bu ibarining mumkinchiliki bolghan üch menisi bar: — 


(a) Étiqadchilar Mesihning yolida herqandaq azab-oqubetni tartqanda, shu chaghda ularda özlirini alahide righbetleydighan hem kücheytidighan, Mesih bilen birxil ortaqliq yaki sirdash-hemdemlik bolidu. Bu heqiqetke qil sighmaydu — «2Kor.» 1:3-7ni körüng. 


(e) Mesihning azab-oqubetliri insanning azad qilinishining bedili bolghandek, azad qilinishning xewiri azab-oqubetler arqiliqmu tarqitilidu. Herkim Injildiki «Rosullarning paaliyetliri»ni oqusila buning heqiqet ikenlikini köreleydu (mundaq déginimiz, Xudaning xelqining hazir tartiwatqan azab-oqubetlirini Mesihning gunahni yuyushi üchün tartqan azab-oqubetliri bilen sélishturghuchiliki bar, démekchi emesmiz, elwette). Nijatning shérinlikini tétighan herqandaq adem öz ailisidikiliri, dost-buraderliri, öz élidikiliri hetta bashqa milletlerningmu bu bext-beriketlerge ige bolushini arzu qilsa, shu seweb tüpeylidin u herxil uqushmasliqlar, chetke qéqishlar we uningdin köp bashqa qiyin ishlargha yüzlinishke teyyar bolushi kérek; u yene öz ixtiyari bilen bu yolni tallishi kérek. Héch bolmighanda «Mesih Özini xush qilishni oylimighandek» («Rim.» 15:3) öz zoqliri, xushluqliridin waz kéchishke teyyar bolushi kérek. Bu yolda, yeni Mesih mangghan yolda, Mesihning bashqilarni hayatqa érishtürüsh üchün Özini pida qilghan yolda mangghanlar üchünmu Mesih bilen bille bolghan birxil alahide ortaqliq yaki sirdash-hemdemlik bar. «Kol.» 1:24-25-ayetlerde bu xil ortaqliq körsitilidu, we shuning bilen bir waqitta töwendiki üchinchi menini öz ichige alidu, dep ishinimiz.


(b) Mesih Öz jamaiti üchün dua qilghanda («Rim.» 8:34) U biz üchün azablinidu; chünki bizde herqandaq ishenchsizlik, exmiqanilik yaki itaetsizlik bar bolsa, bu Uninggha we Muqeddes Rohqa azar béridu («Ef.» 4:30). Biz téxi Mesihni tonumighan waqitlirimizdimu Uning biz üchün dua-tilawetliri bolghan bolushi mumkin. Meyli jamaet üchün bolsun, yaki ishenmigüchiler üchün bolsun mushundaq dua-tilawetlerning azabi bolidu. Xudagha Rohta yéqinlashqanlar, bolupmu dua-tilawetlerde köp waqit bolghanlar Mesihning mushu azablirigha sirdash bolmay qalmaydu, shundaqla özlirimu azablanmay qalmaydu. «Yar.» 18:17ni körüng. Shu yerde Xuda Ibrahimni Özige Özining Sodom we Gomorrah sheherliri üstidin azablanghanliqi toghruluq sirdash qilidu: — «Ularning gunahi intayin éghir we azabliqtur» (20). Ibrahimning bu sözler wejidin qilghan duasini körüng («Yar.»  18:17-33).


Ishinimizki, bu üch jehetning herbiri Pawlus körsetken «Mesihning azablirigha sirdash-hemdemlik»ni öz ichige alidu.


Pawlusning sözlirining tertipi boyiche ademler Mesihning «tirilishining küch-qudritide» yashashqa bashlighandin kéyinla andin «Mesihning azablirigha sirdash-hemdemlik»te bolidu, dep körsetsek xata bolmaydu. Bizde Uning küch-qudret béridighan «tirilish hayati» bolmisa azab-oqubetlerni kötürüshke teyyar bolalmaymiz!


«Mesihning kréstigha düshmen bolghanlar» (3:18)

Mesihning kréstigha düshmen bolush zadi néme gep?


Emeliyette bolsa «Mesihning krésti» U mixlinip ölgen del shu parche yaghach emes, belki Uning kréstlinip bizni qutquzüsh üchün tartqan azab-oqubetliri we kréstte bolghan ölümini körsitidu.


«Mesihning krésti», yeni Uning biz üchün tartqan azbliri nijatimizning menbesi bolup xush xewerning méghizidur. Kréstke mixlanghanda Mesih (a) bizning gunahlirimizni öz üstige alghan; (e) gunahkar tebiitimizni bir terep qilghan; shuning bilen yéngi tebiet, yeni Uning hayatini qobul qilalaydighan bolduq.

Bu xush xewerning méghizigha zit yaki bashqiche telim bergüchilerning herqaysisi bolsa «Mesihning kréstigha düshmen» hésablinip, ikki hessilep lenet astida qalidu; béshigha peqet öz gunahlirining lenitila emes, belki bashqilarni nijat yolidin burighanlargha tégishlik lenetmu chüshidu.


Pawlus «Mesihning kréstigha düshmen bolghanlar» dégen ibare arqiliq melum birxil saxta telim bergüchilerni alahide körsitidu. Undaqlar telimide «Mesihning krésti»ni tilgha alghini bilen, emeliyette Mesihning nijat yolini burmilaydu. Bashqilargha butlargha bash urushni ögitidighan herqandaq ademni bolsa «Mesihning kréstige düshmen bolghan» déyishke bolidu, elwette; lékin mundaq ademning xata yoli bolsa Mesihning gépini qilidighan bezi aldamchi telim bergüchilerningkige qarighanda, anche eyiblik bolmaydu. Mushundaq aldamchilarning telimliri herdaim: «Mesihning krésti bolsa derweqe Uning gunahlirimiz üchün töligen bedelidur, shundaqla bizning menggülük hayatqa kirishimizdiki ishiktur, lékin...» dégen shekilde peyda bolidu.


 «Mesihning krésti nijat yolining bashlinishi, lékin...»

«... Lékin siler sünnet qilinishinglar kérek...»

«... Lékin siler bizning jamaitimizge qatnishishinglar kérek...»

«... Lékin siler shembe küni ishlimeslikinglar kérek...»

«... Lékin siler bizning telim bergüchimizge sediqe tapshurushinglar kérek...»

«... Lékin siler Xudaning nami we Mesihning namini mushundaq yolda, mushundaq teleppuzda éytishinglar kérek...»

«... Lékin siler uni-buni yémeslikinglar kérek.....» qatarliqlar, qatarliqlar, wehakazalar...


Bundaq dégüchiler bashqilar teripidin aldanghan bolsun yaki qesten aldamchiliq qilghan bolsun, oxshashla aldamchiliq bilen Mesihning kréstigha düshmen bolghanlar hésablinidu. Bundaq kishiler Xudaning jazasigha intayin yéqin turidu; ularning yénidiki Muqeddes Kitab bolsa téximu shundaq.


Kimiki Mesih kréstte emelge ashurghan nijatqa insan teripidin qilinghan emelni yaki atalmish «sawabliq ish»ni qoshumche qilmaqchi bolsa, Mesihning kréstigha düshmen hésablinidu.

Kimiki Mesihning kréstte emelge ashurghan nijat arqiliq insanlarni pütünley yéngi adem qilghanliqini inkar qilmaqchi bolsa, Mesihning kréstigha düshmen hésablinidu.

Kimiki Mesihning kréstte bolghan azabliri arqiliq gunahlirimizning kechürüm qilinishigha töligen bedelini inkar qilmaqchi bolsa, Mesihning kréstigha düshmen hésablinidu.


Rosullarning biz üchün: (a) qandaq hajet ichide yashash; (e) qandaq bérish we (b) qandaq qobul qilishtiki qaldurghan ülgisi

«Men bu gépimni, birer mohtajliqtin éytiwatqinim yoq» (4:11)

«Méning bundaq déyishim, silerdin birer sowghatni izdep sorighinim emestur, izdiginim bolsa hésawatinglargha rohiy méwining köp toplinishidin ibaret» (4:17)


Izahatlirimizda toxtalghinimizdek, rosul Pawlus Filippiliqlarning soghwitidin zor shadlanghan; bu shadlinish sowghatning öz hajitidin chiqqanliqidin emes, belki bu ularning özige baghlighan muhebbitining, shuningdek ularning Xudaning büyük chaqiriqini dawamliq qoghlashqanliqidin bolghan. Rosulning köngül bölgini özining ehwali emes, belki ularning rohiy bext-berikiti idi. Mana bu heqiqiy «Xudaning adimi»ning alamitidur. Bashqa bir xette u Korinttiki jamaetke mundaq söz qilidu: —


«Silerge héch yük éghirimni salghum yoq. Chünki izdiginim igilikinglar emes, belki özünglardur; perzentliri ata-anilar üchün emes, belki ata-anilar perzentliri üchün mal-mülük yighishi kérek. Emdi jéninglar üchünIgilikimdin xushluq bilen serp qilimen hemde özümni serp qilimen (gerche men silerni qanche söygenséri men shunche az söyülsemmu)» («2Kor.» 12:14-15).


Bizning Pawlus toghruluq alghan barliq xewirimiz boyiche, u özining hem hemrahlirining xej-xirajetlirini özi kötürüshke herdaim intiletti.

Mana bu uning Efesusdiki jamaet aqsaqalliri bilen xoshlashqanda dégen sözliri: —


«Men héchqachan héchkimdin kiyim-kéchek yaki altun-kümüsh tama qilip baqmighanmen. Silerge melumki, men ikki bilikimge tayinip, özümning we hemrahlirimning hajitidin chiqtim. Bundaq qilip herbir ishlarda men silerge mushundaq ejir-emgek arqiliq ajiz-hajetmenlerge yardem bérish lazimliqini, shundaqla Reb Eysa Özi éytqan: «Bermek almaqtinmu bextliktur» déginini ésinglardin chiqarmasliqinglar kéreklikini körsettim» («Ros.» 20:33-35).


Bezi waqitlarda Pawlus sowghatlarni qobul qilghan, elwette; undaq sowghatlar bolsa uning xush xewerni jakarlishigha we telim bérishige köprek waqit chiqirip béridu. Semimiy niyet bilen bérilgen bolsa (we shuning üchün u Xuda choqum sowghat bergüchige kéyin qayturup in’am béridu, dep bilgechke) u mushundaq sowghatlarni shadliq bilen qobul qilatti. Uning üstige u hajetmenlerge yardem bérish üchün köp qétim sowghatlarni qobul qilghan. U yene birnechche qétim bashqa jamaetlerdin «Yérusalémdiki namrat muqeddes bendiler» üchün yardem pul sorighan; lékin oqurmenler uning barliq xetliridin shuni éniq köreleyduki, u hetta bir qétimmu özi üchün pul sorighan emes. Mushu yerde u Filippiliqlarning sowghitini qobul qilghandin kéyin ulargha yazghan xette «Men hajetmen idim» yaki «Men yene sowghatqa hajetmen» dégen puraqni puritip qoyushtin intayin ensireytti.


Hesret bilen éytimizki, hem sherqte hem gherbte «xush xewerchi»ler xush xewerni pulni közlep tarqitidu. Ular Xudaning xelqige: «Mana, men Xudaning alahide elchisidurmen; manga sediqe bersenglar, Xuda silerni alahide beriketleydu» dep ulardin köp pulni ündürmekte. Ulardin hetta milyonér bolghanlarmu bar. Mushundaq kishiler meyli köp pulluq bolsun yaki az pulliq bolsun dozax otining xetiri astida turidu.


Ishinimizki, bu barliq ishlarda rosul Pawlus Reb Eysaning pul-bisat toghruluq töwendiki telimige egiship bizge eng roshen ülge qaldurghan: —


«Shunga Men silerge shuni éytip qoyayki, hayatinglargha kéreklik yémek-ichmek yaki uchanglargha kiyidighan kiyim-kéchekning ghémini qilmanglar. Hayatliq ozuqtin, ten kiyim-kéchektin eziz emesmu? Asmandiki uchar-qanatlargha qaranglar! Ular térimaydu, ormaydu, ambarlargha yighmaydu, lékin ershtiki Atanglar ularnimu ozuqlanduridu. Siler ashu qushlardin köp eziz emesmu? Aranglarda qaysinglar ghem-qayghu bilen ömrünglarni birer saet uzartalaysiler?

Kiyim-kéchekning ghémini qilishinglarning néme hajiti?! Daladiki néluperlerning qandaq ösidighanliqigha qarap béqinglar! Ular emgekmu qilmaydu, chaq égirmeydu; lékin silerge shuni éytayki, hetta Sulayman toluq shan-sherepte turghandimu uning kiyinishi niluperlerning bir gülichilikmu yoq idi. Emdi Xuda daladiki bügün échilsa, etisi qurup ochaqqa sélinidighan ashu gül-giyahlarni shunche bézigen yerde, silerni téximu kiyindürmesmu, ey ishenchi ajizlar! Shunga «néme yeymiz», «néme ichimiz», «néme kiyimiz?» dep ghem qilmanglar. Chünki yat eldikiler (Yehudiy emesler, butperesler, démek) mana shundaq hemme nersige intilidu, emma ershtiki Atanglar silerning bu hemme nersilerge mohtajliqinglarni bilidu; shundaq iken, hemmidin awwal Xudaning padishahliqi we heqqaniyliqigha intilinglar. U chaghda, bularning hemmisi silerge qoshulup nésip bolidu» («Mat.» 6:25-33).


Bizde, Xuda bizning hajetlirimizdin chiqidu deydighan ishench bolsa, emdi némishqa hajitimizni bashqilargha jakarlap yürimiz? Uning padishahliqi we heqqaniyliqini izdisek, uning bizge «hajitinglardin chiqimen» dégen qimmetlik wedisi bar. Emma: «Qizim sanga éytay, kélinim sen angla» dégendek, bezi étiqadchilar qérindashlarning anglawatqanliqini obdan bilip turup jamaette: «Ah Atam, sen bilisen, men ...ge zor hajetmen» dep dua qilidu.  


Bezi ehwallarda, bizdiki mohtajlirimiz bashqilargha muqerrer bilinidu, elwette. Undaq bolghanda ular bizge yardem qilishqa intilse shadliq bilen qobul qilishimiz kérek. Undaq yardemni qobul qilmisaq, biz bergüchi qérindashlirimizni bérishtin bolidighan bextidin mehrum qilghan bolimiz; chünki «Bermek almaqtinmu bextliktur». Héchqandaq insan «mustehkem tüwrük» emestur; biz tekebbur bolmasliqimiz, semimiy yardemni ret qilmasliqimiz kérek. Xuda buyrusa, u bir kün bolmisa bir küni bizge xeqning yaxshiliqini ulargha qayturush pursitini teminlep béridu. Eysa Mesih namelum ayaldin bir otlam su soridi; ayal suni uninggha bermey turupla Mesih uninggha menggülük hayatning yolini échip berdi («Yh.» 4-bab). Bizning Xudaning bérishidin köp bérishimiz, yaki Uni özimizge qerzdar qilip qoyushimiz hergiz mumkin emestur!