Injil 15-qisim
«Timotiygha «1» »
(Rosul Pawlusning Timotiygha yazghan birinchi mektupi)
Kirish söz
«Timotiy»ning ismi Injildiki sehipilerde köp körülidu. U kim? Uning birinchi qétim Eysa Mesih toghruluq xush xewerni anglishi, belkim, rosul Pawlus bilen rosul Barnabas Ikonion (hazir «Koniya») ölkisidiki Listra dégen sheherge (hazirqi Türkiyide) kelgende öz yurtida boldi (belkim miladiye 46-yili). Pawlus we Barnabas bu rayonda birnechche ay turup xush xewerni jakarlidi we u yerdiki köp kishiler ziyankeshlik astida bolsimu, xushalliq bilen uni qobul qildi («Ros.» 14:5-6). Bular ichide Lois isimlik bir Yehudiy momay bar idi; uning grék bir erge tegken, Ewniki isimlik bir qizi bar idi; u éridin Timotiy (grék tilida «Timotéus» — menisi: «Xudaning hörmiti») dégen oghulni tughqanidi; shuningdin kéyin belkim éri dunyadin ketken bolsa kérek. Momay, qizi we chong oghli bilen bille turatti, belkim ular qisqa mezgil ichidila hemmisi Rebge étiqad baghlighanidi. Timotiy belkim öz quliqi bilen rosul Pawlusning wez éytqinini anglighan we shuning bilen ishengen; chünki Pawlus uni «étiqad yolidiki özümning sadiq oghlum Timotiy» dep amraqliq bilen atighan («1Tim.» 1:2ni we «2Tim.» 1:2ni körüng). Töwendiki neqil keltürülgen «Rosullarning paaliyetliri» 16:1-3-ayetlerni «2Tim.» 1:5-ayet bilen sélishturung: —
«Andin u Derbe we Listra sheherlirigimu bardi. Mana, shu yerde étiqadchi Yehudiy bir ayalning oghli, Timotiy isimlik bir muxlis bar idi. Uning atisi bolsa grék idi. Listra we Koniya (Ikonion) sheherliridiki qérindashlarning hemmisi uning toghrluluq yaxshi guwahliq béretti. Pawlus uni özi bilen bille élip mangmaqchi boldi. Biraq bu yerdiki Yehudiylarning hemmisi Timotiyning atisining grék ikenlikini bilgechke, Pawlus uni élip xetne qildurdi».
Bu ish belkim miladiye 50-yili bolghanidi.
Bu ayetlerge qarighanda, Pawlus Timotiyning chin étiqadliq we Xudaning xelqining xizmitide bolushqa intizarliq we muhebbetke tolghan qelbi bar alahide ésil bir yigit ikenlikini körüp yetken we shuning bilen uni Grétsiye we Kichik Asiyada uyaq-buyaqlarni kézip mangidighan «xush xewerchiler guruppisi»gha qatnashturup, élip mangghan. Démisek bolmayduki, Pawlusning Timotiyni xetne qildurushining sewebi uni qandaqtur «rohiy menpeet»ke érishtürüsh üchün emes idi, belki uninggha özige hemrah bolup, Yehudiylarning «sinagog»lirigha, shuningdek Yehudiy jemiyitidiki sorunlargha kirip Mesihning xewerini yetküzüsh we telim bérish sharaitini yaritip bérish üchün idi. Chünki uning anisi Yehudiy, atisi Yehudiy emes bolghachqa, u peqet xetnilik bolsila Yehudiylar uni Yehudiy dep qarap, qobul qilatti.
Kéyinki on besh yilda Timotiy rosulning daimliq hemrahi bolghanidi. Shübhisizki, rosul uchrighan herbir éghirchiliq, xewp-xeter we japa-musheqqetlerge umu oxshash uchrighan:
«Daim seperlerde bolimen; deryalarning xewplirini, qaraqchilarning xewplirini, yurtdashlirimning xewplirini, yat elliklerning xewplirini, sheherning xewpini, bayawanning xewplirini, déngizning xewplirini, saxta qérindashlar arisidiki xewplirini bashtin kechürdüm» («2Kor.» 11:26). Déyishning hajiti yoqki, u rosul bilen ata-balidek yéqin munasiwette bolup, undaq qiyinchiliqlarni xushalliq bilen teng tartatti. Pawlusning sözlirige qarighanda, Timotiy «rosul» dep hésablanmighan bolushi mumkin, lékin u telim bergüchi bolup, xush xewer yetküzüsh xizmetlirini obdan ishligen we belkim bésharet bérish iltipati uningdimu bezi chaghlarda peyda bolghan.
Bezi ehwallarda Pawlus uninggha alahide wezipe tapshurup bashqa yerge ewetetti. Ushbu xetni yazghan waqtida shundaq boldi. Pawlus birinchi qétim zindandin qoyuwétilgendin kéyin Timotiy bilen Asiyada jamaetlerni righbetlendürüsh üchün seperge chiqqan, dep qaraymiz. Waqit belkim miladiye 64-yili idi. Pawlus bilen Timotiy Efesus shehirige kelgende jamaette bériliwatqan telimlerde natoghra weziyetlerni bayqighan, Pawlusning bashqa yerlerde jiddiy ishliri bolghachqa, Timotiyni mushu weziyetni ongshash üchün, jamaetni eslide yaxshi tutuwatqan heqiqetlerde qaytidin mustehkemlesh hemde jamaet üchün yéngi aqsaqallar we xizmetkarlarni tallap tiklesh üchün Efesusta qaldurghanidi (3-babni körüng). «Yéngi aqsaqallarni tiklesh» dégen shu wezipining tapshurulghanliqigha qarighanda, Efesustiki jamaetni téxiche kéngiyiwatqan, dégen xulasige kelsek artuq bolmas; chünki ularda alliqachan birnechche aqsaqallar bar idi (Pawlusning «Ros.» 20:17-38de xatirilengen, ular bilen körüshüshini körüng). Pawlus eslide Efesusta ikki yil turghan mezgilde étiqad qilghanlarning sani, shübhisizki, nechche minggha yetkenidi («Ros.» 19:1-14bi körüng). Shu waqitlarda undaq köp ademler bir jamaet sorunida teng yighilishi mumkin emes idi; 1-esirdin 3-esirgiche jamaetlerning özlirining héchqandaq «ibadetxana» yaki «yighilishxana»si yoq idi; ular öymu-öy yighilatti (shu halda yighilishni jamaet üchün eng muwapiq yighilish usuli, dep qaraymiz) we belkim gahida bir mektep zalida («Ros.» 19:9) yighilatti. Perzimizche Efesustiki jamaetning 20-30 sorunda yighilghan bolushi mumkin; emma bular yenila bir jamaet, yeni «Efesusta turuwatqan jamaet» dep hésablinatti («Ros.» 20:17, 28). Ularning nechche aqsaqalliri bu ibadet sorunlirining hemmisige mes’ul idi.
Efesustiki jamaet Asiyadiki jamaetlerge zor ilhamiy küch we «yétekchi chiragh» boldi; Efesus shehiri «Kichik Asiya» (hazirqi Türkiye)diki eng chong we muhim sheher bolup, nopusi texminen üch yüz ming idi. Sheherde Rim impériyesining rayonluq «memuriy merkez»i tesis qilinghan; buning üstige uningda Asiya boyiche eng chong butxana bar idi. Jamaet bu yerdiki küchlük butperesliktin chiqqan mesililerge we yerlik hökümettin bolghan qarshiliqqa taqabil turush jeryanida özliri küchiyip öskenidi. Halbuki, ularning asasiy eqidiliri toghruluq bir krizis peyda boldi; shu waqitlarda jamaet köp uchrighan mesililerge oxshash, bu krizismu Musa peyghemberge chüshürülgen qanunni toghra chüshinishke baghliq idi. Bu ishlar toghruluq biz yene «qoshumche söz»imizde toxtilimiz. Ularni krizistin ötüshke medet bérish, ularning bashqa etrapidiki jamaetlerge dawamliq «yétekchi chiragh» bolushi üchün Pawlus Timotiyni shu yerde qaldurdi. Pawlus ushbu xetni shu wezipini éniqlash, uni orunlashqa righbetlendürüsh we «qizim sanga éytay, kélinim sen angla» dégendek, uning Timotiygha öz hoquqini tapshurghanliqini jamaet körsun, Timotiygha mushu ishlarda tosqunluq qilmisun, eksiche uni qollisun dégen meqsette yazghan. Shuning bilen Pawlus choqum bu xetni Efesustiki jamaetningmu oqushi üchün yazghan! Buningda yene bir meqsiti bar, jamaet Timotiyning wezipisi toghruluq toluq xewerdar bolghandin kéyin, ular Timotiydin buni toluq ada qilishini telep qilatti. Xetning meqsitini uningdiki ikki ayet bilen yekünleshke bolidu: —
«Men gerche pat arida yéninggha yétip bérishni arzu qilsammu, yenila bu xetni yazdim; mubada men hayal bolup qalsam, xettin Xudaning ailisi arisida özüngni qandaq tutush kéreklikini bilisen. Bu aile bolsa menggü hayat Xudaning jamaiti, heqiqetning tüwrüki we teglikidur» (3:15)
Bügünki künde Xudaning danaliqida qollirimizda Injilda shundaq bir xetning (hemde uninggha oxshap kétidighan «Titusqa») barliqigha minnetdar bolushimizgha toghra kélidu; chünki biz uningdin jamaetlerning emeliy ishlirini qandaq bir terep qilish kérekliki hem jamaetlerge mes’ul bolghanlar özlirini Xuda aldida qandaq tutushi kérekliki toghruluq öginimiz (yuqiriqi ayetni körüng). Biz bu toghruluq we bashqa bezi qiziq yerliri üstide «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.
Yene bir ish, Pawlus Timotiyning Muqeddes Rohtin alahide bir rohiy iltipatni qobul qilghanliqini tilgha alidu (bu iltipatlar toghruluq «1Kor.» 12-14-bablarni körüng). Pawlus bu xétide bizge bu iltipatning del néme ikenlikini démeydu, emma shu iltipatni xush xewerni ishenmigenlerge jakarlap yetküzüsh bilen munasiwiti bar idi, dep qaraymiz («2Tim.» 4:5ni körüng). Pawlusning Timotiyni righbetlendüridighan sözliridin qarighanda, Timotiy özi intayin yuwash, jimighur («2Tim.» 1:7-8, 2:1) we téni ajiz, aghriqchan yash adem idi (4:23). Xudaning Timotiydek shundaq ajiz bir bendini jamaetni righbetlendürüsh we özining xush xewirini jakarlashtek büyük, shereplik wezipilerge talliwalghanliqidin hemmimiz teselli-righbet alsaq bolidu. Xuda biz arqiliq öz ishlirini qilghinida özimizning cheklik talant we qabiliyetlirimiz bilen cheklenmeydu, eksiche ajizliqimiz we chekliklikimiz daim Uning Özining küch-qudritini del körsitishige purset we sharait yaritip béridu («2Kor.» 1:25-30, «2Kor.» 12:7-10, 13:4).
Mezmunlar: —
1. Salam (1:1-2)
2. Natoghra telimlerge reddiye bérish (1:3-20)
3. Dua qilish we ibadet tertipi (2-bab)
4. Yétekchiler we xizmetkarlargha qoyulghan telepler (3-bab)
5. Timotiyning we étiqadchilarning mes’uliyiti (4-6-bablar)
••••••••
Qoshumche söz
(1:4)
«Ularning epsaniler we ayighi yoq nesebnamilerge bend bolmasliqini tapilighin; bular Xudaning étiqad arqiliqla emelge ashurulidighan Öz öyige bolghan pilanini ilgiri sürmeydu, belki peqet bimene talash-tartishlarni keltürüp chiqiridu, xalas».
(4:7)
«Emma ixlassizlarning we momaylarning epsanilirini chetke qéqip, özüngni ixlasmenlik yolida chéniqturup yétishtürgin».
Mushu ayetler toghruluq körsitip éytmisaq bolmayduki, Pawlus tilgha alghan, Yehudiy xelqi arisida (gerche Tewrattiki heqiqetlerge tolimu zit bolsimu) éqip yürgen del bu ammibab epsanilerdin xéli bir qismi téxi dunyadiki musulman xelq arisidimu «hedis»diki hékayilerde éqip yürmekte. Oqurmenler buningdin sheklense, chongraq bir kitabxanidin «Yehudiy epsaniler» toghruluq kitablarni axtursun yaki «Intérnét»ke chiqish pursiti bolsa «izdesh programma»sidin «Yehudiy epsaniler» (“Jéwisx légénds”) dégen sözlerni bésip körsun.
(1:15-16)
«Mushu söz ishenchlik we her adem uni qobul qilishi tégishliktur — «Mesih Eysa gunahkarlarni qutquzush üchün dunyagha keldi!». Men gunahkarlar ichidiki eng esheddiyisidurmen! Lékin del shu sewebtin Mesih Eysaning eng esheddiy gunahkar bolghan méni, kéyin Özige étiqad qilip, menggülük hayatqa érishidighanlargha misal qilip mende Özining barliq sewr-taqitini ayan qilishi üchün, manga rehim-shepqet körsitilgendur».
Rosulning mushu yerde éytqinini tepsiliy halda estayidil qarishimizgha we tekitlishimizge bek erziydu. Uning: «Mesih Eysaning eng esheddiy gunahkar bolghan méni, kéyin Özige étiqad qilip, menggülük hayatqa érishidighanlargha misal qilip mende Özining barliq sewr-taqitini ayan qilishi üchün, rehim-shepqet manga körsitilgendur» déginining menisi néme? Pawlus zadi qandaq «misal» bolidu?
Xudaning meghpiritini we Mesih Eysada bolghan yéngi hayatni ayan qilghan xush xewerni birinchi qétim anglighan köp kishilerning inkasi tonushimiz bolghan bir xenzu saqchiningkige oxshash bolushi mumkin, u «Derweqe intayin ajayib, intayin yaxshi anglinidu, emma özüm bolsam shunche rezil adem, heddidin köp shunche rezil ishlarni sadir qilghanmenki, Xudaning méni kechürüm qilishi hergiz mumkin emes!» — deydu. Del bu sewebtin rosul bizge: «Manga qaranglar! Men eng yamini bolghan, men «gunahkarlar ichidiki eng esheddiyisidurmen», hakawurluqqa tolghan, Xudaning söyümlük bendiliridin köpni solap qoyushqa we hetta öltürülüshige mes’ul bolghanmen. Emma Xuda méni kechürüm qildi we méni pütünley özgertti — shunga U choqum sen üchünmu del bu ishni qilidu we qilishni xalaydu!» — deydu.
(2:13)
«Awwal aldinip azdurulghanmu Adem’ata emes, belki Hawa’ana idi. U tolimu aldanghanliqidin ularning itaetsizlikige chüshüp qalghanidi».
Mushu yerde bezi oqurmenlerge Adem’atimizning gunah sadir qilghanliqigha Hawa’animiz eyiblik, yaki bolmisa «Adem’atidin eyiblikrek» körünidu. Emeliyette bolsa del eksiche. Hawa’animiz yilan teripidin azdurulup gunahqa téyilip ketti. Emma Adem’atimiz azdurulghan emes; u gunah sadir qilghan, néme qiliwatqanliqini bilip turup pütünley angliq halda shundaq qildi. Adem’atimizning gunahi Hawa’animizningkidin zor éghir bolghan. Shunga muqeddes yazmilarda gunahning dunyagha kirgenliki tilgha élinghanda daim bu ish Adem’atimiz arqiliq (Hawa’animiz arqiliq emes) bolghan, déyilidu.
Rosulning mushu yerde déginining poskallisi shuki, ayal kishiler erkek kishilerge qarighanda köprek héssiyatchan we ochuq tebiiyitide bolup (belkim rohiy jehettin tesirlerge sezgürrek désekmu bolidu), ézitqu tesirlerge sezgürrek bolidu. Shuning tüpeylidin ayal qérindashlarning xizmetliri bésharet bérishni öz ichige alghini bilen («1Kor.» 11:5), telim bérishni öz ichige almaydu (2:12).
(2:3) (we 3:12)
«Emdi yétekchi bolsa eyibsiz, bir xotunluq... bolushi kérek»
Jamaet yétekchisige (we xizmetkarliri bolushqa) shert bolghan «bir xotunluq... bolushi kérek» yaki «bir ayalningla éri bolushi kérek» dégen söz üstide köp pikirler bolghan: —
(1) Héch nikahlanmighan adem yétekchi bolmaydu;
(2) (Bir waqitta) köp ayalliq bolghan adem yétekchi bolmaydu;
(3) Ajriship ketken kishi yétekchi bolmaydu;
(4) Ayalidin juda bolup andin qaytidin toy qilghan kishi yétekchi bolmaydu.
(5) Yétekchi bolush üchün özining ayaligha sadiq bolush kérek.
Bular toghruluq qarishimiz mundaq: —
(1) Héch nikahlanmighan adem jamaetning yétekchisi bolalaydu — rosul Pawlus nikahlanghan emes, emma özi yétekchilerni békitidighan rosul idi. Lékin derweqe jamaettin toluq xewer élish xotunsiz halda tes ish bolidu.
(2) Köp ayalliq adem yétekchi bolsa bolmaydu — bu pikirge qoshulimiz. Undaq kishining ailiside beribir köp jédeller bolidu.
(3) Eger kishining ajrishishi Injilgha xilapliq bolsa elwette u yétekchi bolalmaydu. Eger xilapliq bolmisa yétekchi bolush mumkinchilikidin sirt emes. «Korintliqlargha (1)»diki ajrishish toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng.
(4) Ayalidin juda bolup andin qaytidin toy qilghan kishi yétekchi bolsa bolmaydu — bu pikirge qoshulmaymiz. Pawlusning oylighini buningdek bolsa choqum éniq deytti; uning bashqa sözliride we muqeddes yazmilardimu undaq pikirning qilche puriqi yoq.
(5) Yétekchi bolush üchün özining bir ayaligha sadiq bolush kérek — Bu xulase (1)-(4) yuqiriqi sözimizge mas kélidu.
Bizning bu sözlirimiz yene 3:12-ayette körsitilgen jamaetning xizmetkarlirining «bir ayalning éri» bolush shertige oxshashla munasiwetliktur.
Timotiyning telim bérish wezipisi
(3:4)
«Ular (saxta telim bergüchiler) nikahlinishni we bezi yémekliklerni istémal qilishni men’i qilidu. Emma ular men’i qilidighan yémekliklerni Xuda Özige étiqad qilghan hem heqiqetni bilgenlerning teshekkür éytip qobul qilishi üchün yaratqanidi».
Pawlus bu «jinlarning telimliri» «axirqi zamanlarda» peyda bolidu, deydu. Bundaq telimlerning birinchi alamiti belkim u xétining béshida tilgha alghan Yehudiy «bid’et telim bergüchi»lerde körüldi. Ular yetküzgen telimlerning asasi emeliyette grék peylasoplarning: «Jismaniy ishlar rezil, rohiy shey’iler yaxshi» dégen bir uqumi idi — shunga bezi taamlarni men’i qilip, nikahlinishni (ishqiy muhebbet, jinsiyetning özi jismaniy ish bolghachqa, «rezil» dep qarap) men’i qilishi bilen ular «yuqiri rohiy derije»ge kötürüleleytti.
Hazirqi dewrimizde öz «pop»liri we «ustaz»lirining toy qilishni bügünki künge qeder men’i qilidighan «Rimliq Katolik jamaet»te undaq telimler peyde bolup turmaqta. Bundaq perhizler Pawlusning «jamaet yétekchiliri»ning «bir ayalning éri» bolush kérek, dégen sözlirige tolimu zittur. Derweqe özige yardemchi bolghan ayali bolmisa er qérindashlarning jamaettin xewer élishi tes bolidu; bezi shundaq buradirimiz bar, lékin intayin azdur. Emeliyette tarixtin boyan bu atalmish «Katolik jamaet»tiki yalghuz mushu bir perhizla öz «pop» we «monax»liri arisida intayin köp esheddiy gunahlar we jinayetlerni keltürüp chiqardi. Yigirminchi esirdiki gézitler, radio we téléwiziyide xelq’ara xewerlerni élan qilishliri bilen bundaq bezi esheddiy ishlar (mesilen, gödek balilargha basqunchiliq qilish) söküldi.
«Katolik jamaet» taamlar toghrisida yene bezi perhizlerni kirgüzgini bilen (mesiler, jüme küni gösh yéyishke bolmaydu) bashqa bezi mezhepler xéli köp yémeklik perhizlirini terghib qilmaqta. Mesilen, «Adwentist jamaet» («Shabatistlar») köp bashqa perhizler arisida choshqa göshini yémeslik, hetta herqandaq göshni yémeslik kérek, dep telim béridu; yéqindin béri atalmish «Yéngi Dewr»ning uqumliri dunyadiki az bolmighan jamaetlerge tesir yetküzüp, héch gösh yaki béliqni yémeslik kérek dégen telimlerni hasil qildi.
Biz bashqa yerlerde (mesilen, «Korintliqlargha (1)»diki «qoshumche söz»de) dégenlirimizni qaytilaymizki, Mesihge étiqad baghlighan kishi néme yeymen dése shuninggha erkindur. Eysa Mesihning bu ish toghruluq toluq telimini chüshinish üchün «Mar.» 7:1-23, we «Rim.» 14-bab, «1Kor.» 8-babni körüng we shuningdek Pawlusning töwendiki (4-6-ayet) sözlirini körüng: —
«Chünki Xuda yaratqan hemme nerse yaxshidur, ular teshekkür bilen qobul qilinsa, ularning héchqaysisini cheklep ret qilishqa bolmaydu. Chünki ular Xudaning söz-kalami we insanlarning duasi bilen halal qilinidu.
Bu nesihetlerni qérindashlarning semige salsang, Mesih Eysaning yaxshi xizmetkari bolghan bolisen. Shundaqla, özüngning estayidil egeshken étiqadtiki we saghlam telimlerdiki sözler bilen quwwetlendürülgenliking ayan bolidu».
Timotiyning jamaetke qandaq nersilerni yégili bolidu dégen telimlerni yetküzüp tekitlishining muhim ikenliki bizge belkim ghelite tuyulidu; emma jamaet Xudaning tebiiyiti toghruluq kamaletke yétilgen chüshenchige érishey dése choqum Xuda yaratqan hemme nersining yaxshi we paydiliq ishlitilish yoli bar, dep chüshinip yetmise bolmaydu. U qandaqmu özlikidin mutleq ziyan yetküzidighan melum bir nersini yaritatti? Shunga sharab az miqdarda istémal qilinsa, uninggha teshekkür éytsa bolidu (5:23ni körüng). Tamakining dora yasashta paydiliq teripi bar; lékin pak wijdani bolghan herqandaq ademning tamakining öz ténige ziyanliq tesirini bilip turup tamakini yéqip, asmangha qarap Xudagha rehmet éytip andin uni chékidighanliqigha ishenmeymiz! («chünki Xuda yaratqan hemme nerse yaxshi, ular teshekkür bilen qobul qilinsa, ularning héchqaysisini cheklep ret qilishqa bolmaydu»). Hetta xéroin natoghra yollarda ishlitilse uning esheddiy aqiwetliri hemmimizge ayan bolghini bilen, uningmu tibabetchilikte toghra ishlitilish yolliri bar. Jinisiy muhebbet Xudadin kelgen sowghat; Xuda békitkendek nikah qilinghan bir-birige sadiq bolghan er-ayal uningdin huzur élish Xuda teminligen halawettur we uninggha ularning teshekkür éytishigha toghra kélidu; emma herkim bu halawettin nikahdin sirt yaki nikah wedilirini buzup bashqa kishining ayali bilen undaq huzur alsa u beribir Xudaning ghezipige uchraydu.
(4:14)
«Sende bolghan, jamaitingning aqsaqalliri qollirini uchanggha qoyghanda, Xudaning wehiyisi arqiliq sanga ata qilinghan iltipatqa biperwaliq qilma».
Pawlus bizge biwasite éytmighachqa qandaq rohiy iltipatning Timotiygha ata qilinghanliqi bizge toluq melum emes; emma Pawlus Timotiygha yazghan ikkinchi xétide (1:6-8) u bu iltipatni Mesihni téxi ishenmigen kishilerge jasaretlik jakarlash munasiwiti bilen teng tilgha alghachqa, biz Mesihni jarkarlighinini testiqlaydighan birxil iltipat, dep qaraymiz. U Mesihni jarkarlighanda körüngen, alahide «késelni saqaytidighan iltipat» yaki anglighuchilarning ichki dunyasini ashkarilaydighan küchlük birxil alahide iltipat bolushi mumkin idi; shuning bilen Mesihning küch-qudriti anglighuchilargha ochuq körünetti. Undaq iltipatlar rosul Pawlusning özide körünetti (mesilen, «Ros.» 13:8-12, 14:8-10, 28:27-10ni körüng). «Timotiygha (2)»diki «qoshumche söz»imizde yene uning toghruluq azraq toxtilimiz.
(6:12)
«Étiqadtiki güzel küreshte küchep küresh qil. Menggülük hayatni ching tutqin. Sen del buninggha chaqirilding hemde uning yolida nurghunlighan guwahchilar aldida bu étiqadning güzel shahitliqini qilding».
Biz awwal «küresh» dégen söz üstide toxtilimiz. Buni ipadilesh üchün Pawlus grék tilidiki «agon» dégen sözni ishlitidu. «Agon» dégen söz eslidiki «olimpik oyunlar»diki yaki shu dewrdiki bashqa uninggha oxshaydighan oyundiki «chélishish musabiqisi»ni körsitetti. Bu küreshning qaide-yosunliri intayin addiy idi — qisqisi, qaide-yosunliri yoq idi! Ikki küreshchi herqandaq xalighan usulda bir-biri bilen soqushatti — mushtlash, tépish, köz oyush, tatilash qatarliq herqandaq tedbirlerni ishletkili bolatti; musabiqe birining es-hoshidin kétip yaki ölüp yerde yétishi, ikkinchisining ghalibane tik turushi bilen axirlishatti. Mana bu shu dewrdiki «mediniyetlik» kishilerning telep qilidighan tamashasi! Shunga Pawlusning «güzel küresh»ni tilgha élishi belkim bizge ghelite tuyulidu.
Étiqadchi kishide bir ish muqerrerdur; uningdiki esheddiy, héchqandaq qaide-yosunlargha qarimaydighan bir düshminimiz bar! We yaki u bizni yerge yiqitip tügeshtürgüche yaki özi tügeshküche hergiz toxtimaydu! Mana étiqad qilghan bizlerning hemmimiz küresh qilishimiz kérek bolghan «güzel küresh»tur; bizning öz tedbirimiz bizdin hessilep eqilliq undaq düshmenni utuwélishqa yetmeydu. Halbuki, bizde Xudaning roshen kalami bar: biz Xudagha itaet qilip boysunup, iman-ishench we muhebbette yashisaq, emdi uning Sheytangha qarshi chiqishtiki toluq hoquqi wujudimizda bolidu («Yaq.» 4:7, «1Pét.» 5:5-9ni körüng). Ishenmigen ademlerning mundaq rohiy küresh toghruluq héchqandaq éngi yoq; bu ularning düshmenning changgilida we aldam xaltisigha chüshüp turghanliqi tüpeylidin bolghan, xalas! (axirda qoshup éytimizki, Rim impériyeside peqet Injildiki guwahliqning tedrijiy tesiri bilenla andin zulmetlik «agon» impérator teripidin men’i qilindi. Lékin hazir «mediniyetlik dewr»imizde köp döletlerde tamashibinlar shundaq «tamasha»ni telep qilghachqa, qaytidin tedrijiy peyda bolmaqta).
Emdi Pawlusning «étiqadning güzel shahitliqi» dégini némini körsitidu?
Addiyraq jawab bersek, u xeq aldida «Eysa Mesih méning Rebbim» dégenni étirap qilishtin ibaret. Sugha chömüldürüshte, bu heqiqetni bashqilar aldida shundaq étirap qilishimiz kérek; lékin buningdin kéyin bu étirapni qilishimizni telep qilidighan köp ehwallar chiqidu we shuning bilen biz shundaq étirap tüpeylidin belkim ademlerning haqaretlesh, tehdit sélish, qarshilishish, chetke qéqish, ziyankeshlik qilishigha uchrishimiz yaki hetta öltürülüshimizmu mumkin. Emma buning toghrisida Eysa Mesih éniq sözlidi: —
«Chünki kimdekim bu zinaxor we gunahkar dewr aldida Mendin we Méning sözlirimdin nomus qilsa, Insan’oghlimu Atisining shan-sheripi ichide muqeddes perishtiler bilen bille kelginide, uningdin nomus qilidu».(«Mar.» 8:38, «Luqa» 9:26).
Timotiygha köp qétim shundaq «güzel étirap» (shahitliq)ni qilghan dep ishenchimiz kamil. Emma töwendiki 13-ayette yene «güzel shahitliq» tilgha élinidu, shundaqla Eysa Mesihning Özimu bu «güzel shahitliq»ni qilghan dep bayqaymiz: —
(6:13)
«Hemmige hayatliq bériwatqan Xudaning aldida, shundaqla Pontius Pilatusqa güzel shahitliqni qilip guwahliq bergen Mesih Eysa...»
Emdi mushu ayet boyiche «güzel shahitliq (étirap)»ni qilghuchi Mesih Eysa Özi bolghandin kéyin, buni peqet «Eysa Mesih méning Rebbim» dégen sözni körsitidu, déyishimiz bilen toluq chüshinip yettuqmu?
Beziler, Eysa Mesihning «güzel shahitliq (étirap)» dégini Pontius Pilatusning: «Sen Yehudiylarning padishahimusen?» dégen soaligha bolghan testiqiy jawabini körsitidu, dep qaraydu («Mat.» 27:11, «Mar.» 15:2, «Luqa» 23:3, «Yh.» 18:33-37ni körüng). Biz bu pikirge omumen qoshulimiz, emma Uning bu jawabida XudaAtisini hemme bashqa hoquq-menseptin — jümlidin waliy Pilatus we Rim impératori Qeyserdin üstün, hemmidin adil, hemmidin heqqaniy, hemmidin heqiqiy dep ulughlap, Xudadin bashqa birsining teleplirini Xudaning telepliridin üstün qoymighanliqini bildürdi, dep körsetmisek bolmaydu (bolupmu «Yh.» 18:36, 19:10-11ni körüng). Bundaq jawab impératorni «hemmidin heqqaniy» we «reb» dep qarighan Rim qanuni aldida «kupurluq» dep hésablinatti.
Shuningdek «güzel étirap (shahitliq)» — héch ademdin yaki héch insaniy hoquqtin qorqmay Mesih we Xudani hemme bashqilardin üstün étirap qilish dégenliktin ibarettur. Rosul Pétrus özini öltürüshke tehdit salghan Yehudiy «bash kahinlar» aldida Mesihning hoquqi toghruluq shundaq bir étirapni qilghan: — «Biz insanlargha emes, belki Xudaghila itaet qilishimiz kérek!» («Ros.» 5:29). Undaq semimiy we jasaretlik étirap qilghanlargha ata qilinip mehrum qilinmaydighan muqerrer netije del menggülük hayat bolidu.