Injil 3-qisim

 «Luqa»


 «Luqa bayan qilghan xush xewer»



Kirish söz

Bu kitabning muellipi Yehudiy millitidin bolmighan téwip Luqadur. Biz bashqa yerde, yeni Eysaning yer yüzidiki hayati xatirilengen Injildiki «töt bayan»gha bolghan «kirish söz»imizde Luqaning bayani üstide azraq toxtalghan. Shunga mushu yerde «Luqa» toghruluq anche köp toxtalmaymiz, peqet oqurmenler üchün töwendiki nuqtilarni qaytilaymiz: — 


(1) Luqa intayin estayidil tarixshunastur (hetta xudasiz alimlarmu bu nuqtini étirap qilidu). Uning déyishiche, u bolghan weqelerni «tertipi boyiche» (1:3) xatiriligen. Biz uning bu déginini u xatiriligen barliq weqelerni top-toghra tarixiy tertipke salghanliqini körsitidu, dep oylaymiz. Gerche u xatiriligen weqelerge «öz közi bilen guwahchi» bolmisimu, u pütün tarixni peqet «öz közi bilen körgen»lerning guwahliqini asas qilip yézip chiqqan (1:2-3 we munasiwetlik izahatlarni körüng) we shu yolda Luqa Eysaning tughulushidin taki asmangha kötürülüshigiche bolghan köp weqelerni tepsiliy bayan qilghan.


(2) U Mesih Eysaning toluq insan ikenlikini ayan qilidighan ishlar we weqelerni alahide qiziqish bilen xatirileydu. Mesilen, Mesihning Meryemdin tughulushi, XudaAtigha tayinishi, Muqeddes Roh teripidin yéteklinishi, ichki héssiyatliri, aghriq-silaqlargha, ézilgen aniy-hajetmenlerge hemde «gunahkarlar» dep kemsitilgenlerge ichini aghritishi we dua-tiliwet qilishliri alahide tekitlinidu. «Luqa»ni Mesihning birdinbir «heqiqiy insan» ikenlikini körsitidighan bayan dégili bolidu.


(3) Luqa téwip bolup Eysa saqaytqan kishilerning késellik ehwallirigha qiziqip, shularni toptoghra bayan qilidu. U yene Mesihning qiz-ayallargha nisbeten, ularning hemmisini öz qimmiti bar shexsler dep qaraydighan méhriban muamilisige intayin qiziqidu.


(4) «Luqa»diki muhim témilar: —  (a) Eysa Mesihning Öz shexsining ajayibliqi we tilsimatliri (e) nijat we nijattin bolghan azadliq we xushalliq (p) shu nijatning barliqqa keltürülüshi üchün, shundaqla uning hemme ellerde bolushi üchün Eysaning Öz xelqining qolida öltürülüp qurbanliq bolushqa Yérusalémgha barghan sepiri (9:51-19:48); (b) Uning Yérusalémda azab-oqubet tartishi, ölümi we tirilishi.


Mezmun: —


1. Eysaning dunyagha kélishi we baliliq chaghliri (1-, 2-bablar)

2. Eysaning chömüldürülüshi we sinilishi (3-babtin 4-bab 13-ayetkiche)

3. Eysaning Galiliyediki xizmiti (4-bab 14-ayettin 9-bab 50-ayetkiche)

4. Eysaning «Yérusalémgha sepiri» (9-bab 51-ayettin 19-bab 27-ayetkiche)

5. Eysaning Yérusalémdiki xizmiti (19-bab 28-ayettin 21-bab 4-ayetkiche)

6. Eysaning kelgüsidiki ishlarni, axirqi zamanlarni aldin éytishi (21-bab 5-38-ayetler)

7. Eysaning soraqqa tartilishi, azab-oqubet chékishi, öltürülüshi we tirilishi (22-24-bablar)


••••••••



Qoshumche söz


Biz mushu yerde pütün «bayan» toghruluq emes, belki bezi alahide qiziq nuqta yaki qiyinliqi bar ayetler üstide azraq toxtilimiz. «Luqa», «Matta» we «Markus»ni oqughanlar bolsa, u kitablarda nurghun ortaq bayanlarning barliqini körüp yételeydu. Biz terjimimizdimu, shundaq ortaq yerler üstide toxtalghinimizda, «Matta», «Markus» we «Luqa»diki izahatlar we «qoshumche söz»imizni bir-birige baghlighan halda yézishqa tirishtuq. 


10:42 

«Biraq birla ish zörürdur; we Meryem shuningdin özige nésiwe bolidighan yaxshi ülüshni tallidi; bu hergiz uningdin tartiwélinmaydu».


Marta we Meryem ikkisi, shübhisizki, Eysani öyige qarshi aldi; lékin eslide uni teklip qilghuchi Marta bolushi mumkin (bu yerdiki Meryem Eysaning anisi Meryem emes, elwette). Marta nurghun méhmanlarni kütüsh bilen aldirash idi we Meryem Eysaning ayighida olturup Uning sözini tingshawatatti. Marta Eysagha Meryem manga yardem qilmidi, dep aghrinidu. Bizning Eysaning bergen munu jawabigha estayidil köngül qoyushimizgha toghra kélidu: —

«Ey Marta, Marta, sen köp ishlarning ghémini yep aware bolup yürüwatisen. Biraq birla ish zörürdur; we Meryem shuningdin özige nésiwe bolidighan yaxshi ülüshni tallidi; bu hergiz uningdin tartiwélinmaydu».


Eysa Martagha uning ismini ikki qétim tekrarlap chongqur amraqliq bilen söz qilidu (ibraniy tilida ademning ismini qaytilap chaqirish küchlük amraqliq, méhir-muhebbetni bildüridu). Uning sözidin Martaning könglining köp ishlargha bölünüp, ghemde qéliwatqinini bayqaymiz; emma Rebbimiz bu toghruluq uninggha «Biraq birla ish zörürdur» dep mulayimliq bilen tenbih béridu. Emdi u éytqan «zörür bolghan ish» bolsa Uning ayighida olturup sözini tingshashtin ibaret, démekchimu? Bizningmu Uning Martagha éytqan bu sözini estayidilliq bilen anglishimizgha toghra kélidu — chünki Rebbimiz Meryem talliwalghan «Rebning sözini tingshash»ni «özige nésiwe bolidighan yaxshi ülüsh», deydu. «Ülüsh» bir pütün ish-heriketning melum qismidur. Shunga bashqa ishlarmu «zörür bolghan birla ish»ning melum qismi bolushi kérek. Undaqta «zörür bolghan birla ish», yeni «pütün bir ish» zadi néme?


Muqeddes yazmilardiki köp bashqa yerlerde bu soalgha jawab teminleydu, dep qaraymiz: —«Siler qullar, ettin bolghan xojayininglargha Mesihke itaet qilghininglardek chin könglünglardin eyminish we titresh bilen itaet qilinglar; peqet köz aldidila xizmet qilip, ademni xush qilghuchi qullardin bolmanglar, belki Mesihning qullirining süpitide Xudaning iradisini jan-dil bilen beja keltürünglar, ademlerge emes, belki Rebge chin dilinglardin xizmet qilinglar» («Ef.» 6:5-7).

«We hemme ishlarda, söz bolsun, emel bolsun, hemmisini Reb Eysaning namida qilip, uning arqiliq XudaAtigha rehmet éytinglar» (Kol.» (3:17).

«Néme ishni qiliwatqan bolsanglar, uningda insanlar aldida emes, belki Reb aldida qilghandek jan-dil bilen uninggha ishlenglar» (Kol.» (3:23).


Hemmimiz «qullar» emes, elwette. Biraq rosul Pawlus mushu ayetlerde tetbiqlaydighan prinsipni hemmimizge tetbiqlashqa toghra kélidu. Meyli Xudaning xizmitide bolsun, meyli bashqilarning xizmitide bolsun «chin könglünglardin», «jan-dil bilen», «pütün qelb bilen» Rebning Özi üchün qilghandek yaki Uning aldida qilghandek qilishimizgha toghra kélidu. Chünki bizde shu mumkinchilik barki: — (1) xizmet qilghinimizda niyitimiz durus bolmaydu; (2) biz qilghan xizmitimizde teshekkür éytmaymiz, belki aghrinimiz.


Alayluq, biz xizmetke chin könglimizdin bérilmisek, biz hetta jamaette Rebning xizmitide bolghinimizdimu, qérindashlar bizge rehmet bildürmise yaki xizmitimizni bayqimisa, bizde xapichiliq yaki meyüslük peyda bolidu. Bundaq ish héch bolmighanda, bizning xizmitimizde yalghuz Xudani razi qilish üchünla emes, belki bashqilarning, bolupmu qérindashlarning minnetdarliqi yaki alqishlirigha, hetta ularning yaxshi körüshige érisheyli dégen qismen türtke bilen tirishiwatqanliqimizni ispatlaydu. Eger yalghuz Xudanila razi qilish nishani bilen ishlisek, undaqta, hetta héchkim xizmitimizni körmisimu Xudadin kelgen shadliq bizde bolatti.


Xuda üchün qilghan xizmitimiz shadliq bilen bolmisa, belki könglide naraziliq yaki xapichiliq bilen bolsa, undaqta xizmitimizni toxtitip, shu ehwalimizning sewebini sürüshte qilishimizgha toghra kélidu. Mesilen, biz melum kishilerge xeyrxahliq körsitey dégen niyette bolsaq, undaqta shad-xuramliq bilen qilishimiz kérek. Bolmisa, héchqandaq sediqe bermeslikke toghra kélidu. «Her adem héch qiynilip qalmay yaki mejburen emes, belki öz könglide pükkiniche bersun; chünki Xuda xushalliq bilen bergüchini yaxshi köridu» («2Kor.» 9:7). Yene, «... Xeyrxahliq körsitishni bolsa, xushal-xuramliq bilen qilsun» («Rim.» 12:7). Chünki bashqilargha yardem bergende bizde xursenlik tuyghusi bolmisa, undaq qilghinimiz bizge éghir tuyulsa, undaqta yardem qobul qilghuchida «Manga yardem bergüchi bu ishta chong bedel tölidi» dégendek tesir qaldurmay qalmaymiz. Yardem qobul qilghan kishi: «Qerzdar bolup qaldim» dégen héssiyatqa kélip qalidu. Eksiche, bizge tapshurulghan emrler boyiche bashqilargha «qerzni qayturushum kérek» dégen tesirni qaldurmasliqimiz lazim: — «Yaxshiliq qilinglar, bashqilargha ötne béringlar we «ular bizge bérnéme qayturidu» dep oylimanglar» («Luqa» 6:35).


Meryem néme ish bolushidin qet’iynezer, bu pursetni ching tutup choqum Eysaning sözini tingshay dégenidi. Uning sözige qulaq sélish peytliri shunche qimmetlik idi! Bundaq ehwalda kimning bashqa ishni qilishqa rayi baridu? We shuning bilen u olturup Eysaning sözini anglidi. Bu chaghda, shübhisizki, birsi: «Martamu méhmanlarni kütmey, umu olturuwélip Eysaning sözini tingshisa, undaqta méhmanlargha ghiza nedin kéletti?» dep soraydu. Lékin eger u olturwélip tamaq etmise, bu bir chong pajie bolamti? Méhmanlar peqet nan we soghuq su bilen ozuqlandimu, deyluq, kim uningdin narazi bolatti? Yaki belkim axir bérip hemmeylen ornidin turup qolmuqol birer tamaq teyyarlishi mumkin idi. Bularni biz hazir hergiz bilelmeymiz. Marta «dastixini keng sahibxana» dégen nam-abruydin mehrum bolatti, lékin uning shu abruyi shunche muhimmu? Éniqki, Eysaning uning aldigha bir tallash yolini qoyup: «Marta, sen méhmanlarni kütey déseng, undaqta bu ish xushalliq, raziliq bilen qilinsun; qelbingde bashqa ish qilay dégen istek bolsa shuninggha erkinlik bolsun, shundaq qilsang hetta tamiqing yetmey qalsimu, qelbingde sen Xudagha shan-sherep oqiwérisen» déginidek bolidu.


Bu sözlerning üstige shuni qoshalaymizki, jiddiylik bolup ketken bu dewrimizde «addiylashturush»ning tolimu hajiti bardur. Turmushimiz murekkeplik we aldirashliq bilen tolghachqa, Xuda aldida olturup, Uning awazigha qulaq sélish, Uninggha dua qilish we Uning söz-kalamini oqushqa cholimiz tegmeydu. Bizde ishlirimizni qet’iy addiylashturush niyiti bolmisa, qelbimizde bashqilargha yetküzgüdek héchqandaq rohiy bayliqlar bolmaydighanliqini we pütkül ömrimizning Xudaning padishahliqi üchün héch menggü méwe bolmay bikar ötüp ketkenlikini qattiq epsus ichide köridighan bolimiz. 

12:13-14 

«Birsi: — Ustaz, akamgha atimizdin qalghan mirasni men bilen teng ülishishke buyrughayla — dédi. Lékin U uninggha jawaben: — Burader, kim Méni silerning üstünglargha sotchi yaki üleshtürgüchi qildi? — dédi».

Némishqa Mesih höküm chiqirip bérish telepini ret qildi?


Mesihning bu yerde éytqan sözliri Musa peyghemberning ikki Israilliq qérindishi arisida salachiliq qilmaqchi bolghanda Musagha éytilghan munu sözlerni ademning ésige keltüridu: «Kim séni bizge bashliq yaki soraqchi bolsun deptu! Sen tünügün héliqi Misirliqni öltürginingdek ménimu öltürmekchimusen?!» («Mis.» 2:14). Shu chaghdiki ademler Musa peyghemberning arichi bolush niyitini chetke qaqqini Xuda ularni Misirdin qutquzushqa teyyarlawatqan kishini chetke qaqqini idi («Ros.» 7:26-35ni körüng). Lékin mushu yerde Israillarning Musani ret qilghan bu sözlirini Mesihning Özi ishlitidu. Shu yol bilen ularning Özini chetke qaqidighanliqini aldin’ala puritip éytidu. Yeni: «Siler Méning mushu dewada chiqarghan hökümümni qobul qilsanglarmu, lékin barliq bashqa ishlar üstide bolghan hökümlirimni ret qilsiler» — déginidek. Chünki Xudani özimizge qolayliq teminligüchi qoral qiliwélishimizgha bolmaydu. Bizge «uwal bolghan» dep hésablighan ishlarda Uninggha «Adalitingni ayan qilip toghra höküm chiqarghaysen» dep yalwurup, emma hayatimizdiki bashqa ishlarda Uning körsetken hökümlirini ret qilsaq, Uninggha haqaret keltürgenge barawer bolmamdu? Uni hayatimizning hemme ishi üstide «Xojam», «Rebbim» süpitide qobul qilmisaq, Uni heqiqiy qobul qilghan bolmaymiz.


Hetta Mesihge dad éytqan mushu kishige heqiqeten uwal qilinghan bolsimu, Xuda bilen birge mangghanlar özi üchün orun-hoquq talashmay, barliq ish-dewalirini Uninggha tapshurushni we shuningdek könglini «Qoshnangni özüngni söygendek söygin»ge bérishni öginishi kérek.


«Mubarek, yawash-möminler! Chünki ular yer yüzige mirasxordur»

«Silerge düshmenlik bolghanlargha méhir-muhebbet körsitinglar, silerdin nepretlengenlerge yaxshiliq qilinglar, silerge ziyankeshlik qilghanlargha dua qilinglar»

«Intiqam almanglar, i söyümlüklirim; uni Xudagha tapshurup Uning ghezipige yol qoyunglar, chünki muqeddes yazmilarda mundaq yézilghan: «Perwerdigar deyduki, intiqam Méningkidur, yamanliq Men qayturimen»».

 («Mat.» 5:5, 5:43-44, «Rim.» 12:19).


Muxlis bolush — «munar qurush» «urush qilish»

14:28-33 

«Aranglardin birsi munar salmaqchi bolsa, aldi bilen olturup bu qurulushni pütküzgüdek xirajet özümde barmu-yoq dep hésab qilmasmu? Undaq qilmighanda, ulni sélip pütküzelmise, körgenlerning hemmisi mazaq qilip: «Bu adem binani bashlap qoyup pütküzelmidi» — démey qalmaydu.

Yaki bir padishah yene bir padishah bilen jeng qilghili chiqsa aldi bilen olturup: Méning üstümge kélidighan yigirme ming kishilik qoshun igisige men on ming eskirim bilen taqabil turalarmenmu? Dep mölcherlep körmemdu?! Eger u «Soqushalmaymen» dep oylisa, düshmen téxi yiraqtiki chaghda elchi ewetip, sulh shertlirini soraydu. Shuninggha oxshash, silerdin kimdekim könglide özining bar-yoqi bilen xoshlashmisa, Manga muxlis bolalmas».


Bular Mesihdin öginishning (démek, muxlisi bolush üchün) bashlinishida bolidighan özgermes, muresse qilishqa bolmaydighan shertlerdur. Bu shertlerge yüzlenmise héchkim birdinbir heqiqiy bolghan rohiy seperni qilalmaydu, hetta bashlinishimu bolmaydu : —


Birinchi oxshitish — munar qurush

Eysa Mesihge egishish «qurulush» jeryanigha oxshaydu. Iman-étiqad, shükürlük, bilim, tejribe, sewr-taqet, «rohiy sézim», özini tutush, méhir-muhebbet, — bularning hemmisini hayatimizgha «xishning üstige xish qoyghandek» qoshush kérek. Mushu «qurulush jeryani» peqet biz yalghuz bolghan haldila emes, belki jem bolghinimizdimu algha bésilidu. Muqeddes yazmilardiki «qurulush» yaki «étiqadni qurush» toghruluq nurghun ayetler bar («Rimliqlargha»diki «kirish söz»imiz, «Mat.» 7:24, «Ros.» 7:49, 9:31, «Rim.» 15:20, «1Kor.» 8:1, 8:10, 10:23, 14:4, 14:7, «Gal.» 2:18, «1Tés.» 5:11, «1Pét.» 2:5, 2:7ni körüng). Mesihge barliq egeshmekchi bolghanlar aldimda ömürwayet ««qurush» xizmiti» turidu dep bilishi kérek. Bu xizmetning xetiri bar — munar égiz, shundaqla etraptiki barliq ademler uni yiraqtin köreleydu. Qurulush toxtap qalsa, bu ishni mazaq qilidighanlar az bolmaydu. Lékin halqiliq soal shuki, «Mende mushu munarni qurup chiqqudek matériyal barmu?». Emdi besh künlük addiy bir insan qandaqmu bu chong soalgha durus jawab bérelisun? Bu soalgha hazir ikkinchi bir oxshitish we soal qoshulidu.


Ikkinchi oxshitish — jeng qilish

Mesihge egishishni bir jeng yaki urush déyishke bolidu. Barliq insan janlirining küchlük bir düshmini bardur. U «oghrilaydu, öltüridu we halak qilidu» («Yh.» 10:10) we Mesihge egishey dégen herkimlerge alayiten jeng teyyar qilmaqta. Xudaning yolini tallighanlar bu jengdin qachalmaydu. Shuning bilen halqiliq soal shuki «Men teyyarmu?».

Buning üstige, Rebbimizning bu temsilide bu jeng bek tengsiz körünidu. Mudapie qilghuchida on ming leshker, hujum qilghuchi padishahda yigirme ming leshker bar. Mudapie qilghuchi padishah jeng qilay dése, shübhisizki, barliq leshkerlerni sepke qoyidu. Bir ademmu, bir qoralmu zapas qalmaydu — hemmisi jengge orunlashturulidu, we bularni toghra ishlitishke padishah pütün zéhnini yighip olturidu. Köz aldimizda turghan jengmu bizdin bar-yoqimizni telep qilidu. Emdi muhim soal shuki — «Mende bu jengni qilghudek némem bar?». addiy bir insan buni nedin bilelisun?


Buninggha Rebbimizning jawabi éniqtur. Bu jawabqa kélishtin awwal shuni deymizki, biz rohiy jengdiki xeterlik, musheqqet we azab-oqubetlerge yüzlinishke teyyar bolmisaq, «soqushalmaymen» dések, yaxshisi biz «elchi ewetip, düshmenlirimizdin sulh shertlirini ötünginimiz tüzüktur». Bizde héch guman yoqki, Xudani izdeydighan sepirimizni tashlashqa qoshulsaqla, Sheytan biz bilen «séni aware qilmaymen» dep Sodilishishqa xushal bolidu. Lékin shunimu ésimizge keltürüshimizge toghra kéliduki, Sheytan sözide sözide turamdu-turmamdu?


Emdi «Munarni qurup chiqqudek némem bar?» we «Jengni axirghiche qilghudek küchüm barmu?» dégen soallargha Rebbimiz jawaben mundaq addiy bir bayan qilidu — «Shuninggha oxshash, silerdin kimdekim könglide özining bar-yoqi bilen xoshlashmisa, manga muxlis bolalmas».

Mana bu, bizdiki jimi nersilerning yéterlik-yétersizlikini bizge bildüridighan addiy heqiqettur. Chünki roshen emeliyet shuki, hemme nersimiz bu ishlargha qet’iy yetmeydu! Undaqta biz qandaqmu öz hayatimizgha iman-étiqad, méhir-muhebbet, sewr-taqet, berdashliq, bilim, kichik péilliqni qoshup qurghudek yol-tedbirimiz bar dep oylashqa pétinalaymiz?! Bu yol-tedbirler peqet hemmidin üstün Xudadin kélidu!

Pütkül insaniyetke az dégendimu alte ming yil zerb qilip kelgen tejribisi bar bolghan rohiy bir düshmenge qandaq taqabil turalaymiz? Muqeddes yazmilarda uning toghruluq: — «U pütün dunyani azduridu» dep xatirilinidu. Pakit shuki, uninggha taqabil turushqa kérek bolghan danaliq we étiqadimiz tolimu yétersizdur. Bizde on ming leshker bolsimu, lékin uningda milyardlap bolushi mumkin! U bizning qabiliyetsizlikimizge qarap külüp turidu!


Lékin bu pakit bizge kérek bolghan jawabqa élip kélidu. Rohiy qurulush üchün hemde rohiy jeng üchün Xudaning barliq kéreklikni teminlishige pütünley tayinishimiz kérek. We Uninggha pütünley tayinish üchün addiy bir shert bar — «özining bar-yoqi bilen xoshlishish». Bu ish hemmidin awwal ichki (kishining ichki dunyasigha ait bolghan) bir qarardur — manga teelluq hemme nersidin, barliq munasiwetlirimdin, méning barliq bilginimdin yaki bilimen dégenlirimdin, barliq qilalaydighanlirimdin yaki qilalaydighan dégenlirimdin — bularning hemmisidin «hazir méningki emes» dep waz kéchimen. Hemme ish Uning qoligha ularni néme qilay dése shuni qilsun dep tapshurulidu. Shundaq qilghanda rosul Pawlus bizge éytqinidek «oylighanlirimizdinmu heddi-hésabsiz artuq qilishqa Qadir Bolghuchi» («Ef.» 3:20) Özi bizde ish körüshke bashlaydu. U Özi bizde munar quridu, U Özi bizde jeng yürgüzidu. Shuning bilen bizning «Uningdin öginip, muxlis bolidighan» rohiy sepirimiz bashlinidu.


Derweqe, Rebbimiz bezilirimizni jismaniy jehette «hemmidin waz kéchidighan» qilip békitken; lékin bu ish hemmimiz bel baghlishimiz lazim bolghan halqiliq ichki qarar aldida ikkinchi orunda turidu.


Rebbimiz telimini töwendiki sözler bilen axirlashturidu: —

«Tuz yaxshi nersidur; halbuki, tuz öz temini yoqatsa, uninggha qaytidin tuz temini qandaqmu kirgüzgili bolidu? U tupraqqa ishlitishke yaki oghutqa arilashturushqimu yarimay, talagha tashlinidu. Anglighudek quliqi barlar buni anglisun!».


Biz bashqa yerlerde «tuz»ning ehmiyiti üstide toxtalduq. «Mat.» 5:13 we «Kol.» 4:6 üstidiki «qoshumche söz»imizni körüng. Mushu yerde biz peqet shuni éytimizki, mushu mutleq tüp telimni özimizge singdürmisek, bizde héchqandaq «tuz», héchqandaq «Xudaning temi» bolmaydu.


15-bab — «Yitip ketken qoy, yitip ketken tengge, yoqap ketken oghul» dégen üch temsil toghrisida


Birinchidin bayqaymizki, bu üch temsil emeliyette bir temsil bolup (3-ayet), Perisiylerning Rebbimizni tenqid qilip «Sen némishqa gunahkarlarni qobul qilip ular bilen hemdastixan olturisen?!» dégen hujumigha jawab bérish süpitide éytilghandur. Bu üch temsil, bolupmu üchinchisi shunche mol mezmunluqki, inglizche hem xenzuche yézilghan birnechche kitab mexsus shu üch temsildiki telimlerni téma qilip yézilghan. Mushu yerde biz oqurmenlerning diqqitini ulardiki bizge shunche éniq échilghan birnechche addiy heqiqetlerge tartmaqchimiz, shundaqla temsillerge téximu chongqur menilerni yükleydighan arqa körünüshlirini tonushturmaqchimiz.


1-temsil — Yitip ketken qoy

Mushu temsilde padichi 99 qoyini tashlap, yitip ketken birla qoyni izdeshke baridu. Ottura sherqte yitip ketken qoylar intayin qorqup halsizlinip, «men tépilsam!» dégendek bichare halda ornida titrep turidu. Shunga padichi bolsa qoyi üchün hemme ishni qilish kérektur. U hetta uni (belkim 30-40 kilogramliq éghirliqta bolushi mumkin) öz mürisige yüdüp öyige apiridu! Qoy öz qérindashliridinmu ewzel muamilige muyesser bolidu — chünki u qotangha emes, belki padichining öz öyige apirilidu, andin padichi we qoshniliri buni qizghin tebriklishidu. Rebbimizning bu toghruluq bayani mundaq: —


«Men silerge shuni éytayki, shuninggha oxshash, towa qiliwatqan bir gunahkar üchün ershte zor xursenlik bolidu; bu xursenlik towigha mohtaj bolmighan toqsan toqquz heqqaniy kishidin bolghan xursenliktin köp artuqtur». Biz emdi: — «Kimning towa qilishigha hajiti bolmaydu?!» — dep soraymiz.


Bu temsil Rebbimizning hemmimizge bolghan ayrim-ayrim ghemxorliqini körsitidu. Shunga hetta pütkül jahanda nijat kérek bolghan birla gunahkar bar bolsimu, U: «Men yenila séni qutquzghili kélettim» deydu. Bu heqiqetni körsitidighan bir misalni körüsh üchün «Luqa» 8:19-39ni qaytidin oqung. Shu ayetlerde biz Rebbimiz top-top xalayiqtin ayrilip, nurghun jin chaplashqan yalghuz bir bicharini azad qilish üchün xeterlik déngizdin ötidu, dep oquymiz.

Rosul Pawlus bu heqiqetni yaxshi özleshtürüp: «Xudaning Oghli ... méni söygen we men üchün özini pida qilghan...» déyishke amraq idi (Gal.» 2:20).


Qutquzulush üchün yitip ketken qoy néme qilishi kérek? — peqet «Men yitip kettim!» dep merishi andin padichining köyümchanliq bilen quchaqlap qutquzushini qobul qilishi kérektur, xalas. Emdi bir gunahkar qutquzulush üchün néme qilishi kérek? — Oqurmen özi bu temsildin jawab tépiwalsun!


Yene bir muhim söz bar. Bu temsilni anglighan barliq Yehudiy xelqi shu haman Tewrattiki üch yerni ésige keltüreleydu. Bu üch yerde Xuda Özi pada baqquchi süpitide teswirlinidu — «Zebur» 23-küy, «Yeremiya» 23-bab we «Ezakiyal» 34-bab. Axirqi ikki yerde Xuda Israilning «pada baqquchi»liri, yeni ularning padishahliri, kahinliri we peyghemberlirige: «Siler méning padam bolghan Israildin xewer almidinglar» dep tenbih bérip, Özining kélip öz padisidin xewer élip baqidighanliqini uqturidu. Ushbu temsilde Eysaning Perisiyler we bashqa mötiwerlerge: «Silerning Tewrattiki mol bilimlerdin xewiringlar turup, Xudaning padisidin héch xewer almidinglar» dep tenbih bériwatqanliqigha, shundaqla: «Shu sewebtin heqiqiy pada baqquchi bolghan Men del mushu ishni qilghili keldim» dep uqturghanliqigha qil sighmaydu (yene «Yuhanna» 10-babni körüng).


2-temsil — Yitip ketken tengge

«Yitip ketken tengge» dégen temsilde Xudaning nijatliq iltipati küchlük süretlinidu. Temsilde ayal kishining herikiti alahide tekitlinidu. Birinchi temsildiki pada baqquchining bipayan chöl-bayawanni kézip qoyni tépip, andin uni yüdüp öyige ekelginidek, ayal kishi yittürüp qoyghinini tépishqa «bedel töleydu». U tenggisini tépip bolghuche uni «zen qoyup» izdeydu. Bu söz Mesihning bashqa waqittiki «Ata bolsa Özige ibadet qilidighan shundaq kishilerni izdimekte» déginini ésimizge keltüridu («Yh.» 4:23-24).


«Temsilde tengge özini tapquzush üchün néme ish qilidu?» dep soraymiz. Toghra jawab shuki, «héchnéme!». U pütünley passip orundidur. Izdigüchi hemme ishlarni qilidu. Shübhisizki, bu bizge shuni tekitleyduki, bizning nijatni tépishimiz bolsa Xudaning teshebbuskarliqi, shundaqla Uning méhri-shepqiti bilenla bolidighan ishtur. Ish körgüchi U Özidur we nijattin bolghan shan-sherep peqet Uninggha mensuptur! Yene bir qétim temsildiki sawaq qaytilinidu: — «Men silerge shuni éytayki, shuninggha oxshash towa qiliwatqan bir gunahkar üchün Xudaning perishtilirining arisida xursenlik bolidu».


3-temsil — Yoqap ketken oghul 

(Témini «Yoqap ketken oghul» dégendin köre, «Méhriban ata» dégen yaxshiraq!)

Mushu temsilde méhriban ata yoqap ketken oghlini izdigili chiqmaydu. Oghul bolsa özlükidin atisining yénigha qaytip kélish qararigha kélishi kérek bolidu.

Biz temsildiki «arqa körünüsh»tin töwendiki tepsilatlarni bayqaymiz: —


 (a) kenji balining «Ey ata, mal-mülüktin tégishlik ülüshümni manga bergin» dégen telipi atisigha intayin dehshetlik bir haqaret boldi. Uning telipi: «Ata, bu dunyadin tézrek ketken bolsang kashki! Sen téxi ölüp ketmigen bolsangmu, beribir mirastin özümge tégishlik qisimni hazir alay deymen» dégendek idi. Barliq jamaet bu ishni anglighanda chöchüydu we ghezeplinidu. Ular choqum kenji bala bilen hemme bardi-keldini üzidu. Derheqiqet, ottura sherqtiki nurghun ata bolghanlar mushundaq bir telepni anglighan haman oghlini qattiq kachatlap, derhal öydin heydiwetken bolatti. Bezi yerlerde hetta qaide-yosunlar boyiche uni ölgüdek urghan bolatti. Emma bu ata bolsa héchqandaq tenbih bermeydu yaki qarshiliq körsetmey, balining telipini qanduridu. Yer yüzide shundaq qilidighan ata barmu? Lékin bu temsildiki ata bolsa bizge: (1) Xudaning bizning Özige bolghan haqaretlirimizni we bizge teqsim qilghanlirining béshigha su quyghinimizgha bolghan zor sewr-taqitining bolghinini; (2) Uning bizning haman bir küni özlükimizdin qilmishimizdin bizar bolup, ela bir yolni izdishimizni ümid bilen kütidighanliqini toluq ipadileydu. Kenji bala öydin chiqqanda ata héchqandaq nesihet qilmaydu yaki uningdin héch ishni ötünmeydu. Uning öz perzentlirige körsetken yaxshiliqi oghlini öz muhebbitige we öz yénida qélishqa qayil qilalmighan tursa, u yene néme désun?


(e) Temsilde mundaq déyilidu «We u öz mal-mülüklirini (grék tilida «öz hayatini») ikkisige teqsim qilip bériptu». Bu ibare gunahning tégi néme ikenliki toghrisida bizge chongqur bir uqum yetküzidu. Gunah bolsa Xudaning pütkül alemge qoyghan nurghunlighan teqsim-iltipatlirini özimizning qebih niyetlirimizge élishimiz we ularni israp qilishimiz bolupla qalmay, yene Xuda bizge ata qilghan hayatning özini depsende qilishimizdin we israp qilishimizdin ibarettur.


(b) Bayqaymizki, tunji oghulmu özige tégishlik mirasqa érishkenidi. Lékin kéyin bu ish közige héch körünmeydu yaki u uni étirap qilmaydu (29-ayet).(p) Kenji oghul hemmini sétiwétip, pulni yighishturup tézdinla kétidu (13-ayet). Jamaetning uninggha qaratqan pikri xéli qattiq bolghachqa, u ketmey qalmaytti, elwette.


(t) U yiraq bir yurtqa bérip barliqidin mehrum bolidu. Bu ish öz yurtidikilerning neziride téximu uyat hésablinatti — öz mirasini sétiwétipla qalmay, belki pul (Israilning bayliqi)ni butperes yat ellerning qoligha ötküzüsh téximu éghir bir gunah hésablinatti. Shu chaghda Yehudiylar arisida mushundaq gunahqa qarita «kezizah» dégen bir jaza murasimi ötküzületti. Bu murasimda mirasini shu yolda israp qilip tügetken kishi yurtigha qaytqanda «bizning emes» dep jakarlinatti we belkim qattiq urulatti.


(ch) U choshqilarning arisida ishleshke mejbur bolupla qalmay (bu bir Yehudiy yigitke nisbeten intayin yirginchlik ish bolatti, elwette), uning hetta choshqilarning yémini yéyishimu men’i qilinidu. Gerche u shu yerde shunche köp pul xejligen bolsimu, uning birmu dosti bolmasliqi bizge ejeblinerlik emes.


(j) Temsilde, u yiraq yurtta turghan waqtida «towa qildi» déyilmigen, belki «Axir bérip u hoshini tépip» we qorsiqining achliqi toghruluq oylidi, déyilidu (17-ayet). Temsilde yene, u atisining xizmitide bolghan medikarlar we hünerwenlerning halini eslep: «Qaytip barsam (atam manga rehim qilip) melum bir hünerwenge shagirt qilarmikin; eger méning hünirim bolsa, qalghan künlirimde tiriship-tirmiship, atamgha men israp qilghan mirasni qayturghudek pul tapsam — andin yurt aldida bu uyatliqtin qutulimen... » dep oylighandek puritilidu. Könglide atisigha éytidighan birnechche éghiz sözni teyyarlap répititsye qilidu. Qiziq yéri shuki, bu sözler Pirewnning Musa peyghemberning rehim qilishini ötünüp dégen semimiyetsiz sözlirige bek oxshaydu: «Pirewn jiddiy qiyapette Musa we Harunni chaqirtip ulargha: Men Perwerdigar Xudayinglar aldida we silerning aldinglarda gunah sadir qildim...» dégen («Mis.» 10:16).

Lékin u atisining yénigha qaytishtin awwal «kezizah» dégen murasimgha yüzlinishi kérek bolidu!


(x) Biraq atisi uni yiraqtin köridu. Éniqki, atisi uni uzundin buyan teqezzaliq bilen kütüp kelgenidi. «Yézidikiler oghlumni körgende uni derhal «kezizah» murasimdin ötküzidu» dep bilgen atisi uning aldini élishi üchün bélini baghlap oghlini qarshi élishqa yügürüp chiqidu. Ottura sherqtiki bir yazghuchi mundaq yazghan: «Ottura sherqtiki mötiwer kishiler bashqilarning aldida qet’iy yügürmeydu... undaq qilsa özlirige bek uyat bolidu. Lékin temsilde bu ata yügüridu. Chünki u biliduki, undaq qilghanda barliq ademlerning közliri jul-jul kiyingen oghligha emes, belki özige qaritilidu... Kishiler putlirini ochuq körsitip yügüridighan, özini uyatqa qaldurghan hörmetke sazawer bir zémindargha köz tikip qaraydu. Ata bilen oghul yarishiwalghuche ular héliqi asta méngip kéliwatqan yalangtösh bichare yigitke héch diqqet qilmaydu...».

Ata jüdep ketken, shübhisizki téxi choshqa qotinining sésiqi ténidin ketmigen kenji oghlining qéshigha yétip kelgende uni quchaqlap söyüp kétidu. Atisining uni quchaqlap söyüshi oghlining «teyyar nutuq»ini anglishidin burun bolidu. Uning méhir-muhebbetni ene shundaq bedel bilen namayan qilishi uning oghlining «gunah sadir qildim» dep étirap qilghanliqigha bolghan inkasi emes. Shuning bilen atining «shapaet sunush»i oghlining sözlishige türtke bolidu.

(d) Oghul bolsa intayin heyran qalidu. U atisining uninggha tégishlik uyatni öz-özining üstige alghanliqini kördi. Oghul chongqur hayajanlinip, aghzidin peqet teyyarlighan sözlirining birinchi yérimila chiqidu. Bu sözler heqiqeten özining erzimeslikini, towa qilidighanliqini bildüridu. U chaghda «hüner öginey» démeydu — qattiq towa qilip, özini uyattin qutquzushqa teyyarlighan pilanini chöriwétip, atisining özini «tépishi»ni qobul qilidu (32-ayetni körüng). Uning towa qilishi del shuki, — herqandaq bahane körsetmey, atisining aldida özini aqlimaqchi bolghan oyidin waz kéchip, atisining méhir-shepqitini qobul qilishitin ibaret, xalas. Bashqa temsillerge oxshash, bedel töligüchi tépilghuchi emes, belki tapquchi, yeni méhriban atidur.


(r) Tunji oghul shunche xapa boliduki, el-yurt aldida atisi bilen bolghan munasiwitini ochuq üzidu. Atisining ziyapitige qatnashmasliqi atisi üchün éytqusiz bir ochuq ahanet idi. Némidégen haqaretlik ish-he!


(z) Ata yene méhir-shepqet körsitidu.

Bu ata xelq «sherqtiki atilar»din kütidighan qaide-yosunlarni üchinchi we tötinchi qétim buzidu. Shu künide ikkinchi qétim u héchkim oylimighan birxil méhir-muhebbetni bedel bilen namayan qilishqa razi idi. Lékin mushu yerde bu méhir-muhebbet «Xudaning qanunini buzghuchi» birsige emes, belki «Xudaning qanunini saqlighuchi» birsige sunulidu. Shu dewrdiki qaide-yosun boyiche, ata shu qattiq haqaretke pisent qilmay ziyapetni tunji oghlisiz dawamlashturushi kérek idi. Lékin u undaq qilmaydu! Eksiche, u yene azab bilen xelq-amma aldida özini töwen qilip özining muhebbitini téxi heqiqeten chüshenmeydighan tunji oghlini «tépish» üchün chiqidu. U tunji oghulning qattiq sözlirige xapa bolmay, uninggha tenbih bermeydu, belki uni tebriklesh xushalliqigha teklip qilidu.


Bu addiy bir ata emes — temsildiki ata Xudaning bir simwolidur.


Rebbimizning bu üch temsili Perisiylerning tenqid-shikayetlirige mundaq bir jawab bolidu: «Siler méni tenqid qilip: «Sen gunahkarlar bilen olturup hemdastixan bolisen!» dep shikayet qilisiler. Toghra éytisiler! Men del shu ishni qilimen — we uning üstige, Men ularning kelgenlikini körüp dawandin chüshüp yügürimen, ularni söyüp-söyüp qarshi alimen, andin öyge hemdastixan boloshqa tartimen. Shunga, emeliyette ehwal oylighininglardin ziyade betterdur! Buni chüshendürüp silerge bir hékaye éytip bérey...».


Rebbimizning bu telimide: — 

(a) Nijatning yer yüzide barliqqa keltürülüshi üchün, shundaqla insanlarning nijatni qobul qilidighan towisinimu imkaniyetlik qilish üchün Xudaning Özi pada baqquchi süpitide insanlar arisigha chüshüp «yitip ketken insanlar»ni izdishi muqerrer.

(e) Nijatta bedel töligüchi izdigüchidur.

(b) Yitip ketken qoy, tengge we yoqap ketken oghuldiki «towa» bolsa hergiz «Igem méni qobul qilsun» dégen bir paaliyet emes, belki «Igisining özini tépishi»ni qobul qilishtur. 

(p) Towa we étiqad qachan peyda bolsa ershte tentenilik shad-xuramliq bolidu we buning tüpeylidin yer yüzidimu Xudaning xelqining tebriklishige toghra kélidu (Perisiyler «Némishqa gunahkarlar bilen (tebrikligen halda) hemdastixan bolisen?» dep soal qoyghanidi).


«Yoqap ketken oghul» («köyümchan ata» dep atash téximu muwapiqraq) dep atalghan bu temsil dewrdin-dewrge «Injilning ichidiki Injil» (xush xewer ichidiki xush xewer) dep qedirlinip kelmekte.

Biz hazir köp oqurmenler teripidin «Eysaning telimidiki eng tes temsil» déyilgen, «Luqa» 16-babta éytilghan temsilge kélimiz. Emma közqarishimizche temsillerge tebir bérishtiki addiy prinsiplarni ching tutsaq, bu temsilni chüshinish héch tes emes, belki barliq temsiller ichide, bu temsilni insanlarning iman-étiqadigha eng küchlük telep qoyidighan temsildin ibaret, dep qaraymiz.


16:1-13 «Aldamchi ghojidar»

Oqurmenler qaytidin temsilni oqusun, andin töwendiki sherhimiz toghrimu, toghra emes özi höküm chiqarsun.

Biz eyni tékistke qoshqan izahatlirimizda éytqinimizdek, insaniy tebiet shunche ötkür eks étidighan bu temsil boyiche ghojidar xojayinining hésabat deptirini özgertkinide heqiqeten aldamchiliq bar idi. Bezi alimlar bu ghojidar qerzdarlarning qerzliridin öz «ish heqqi» bilen qerzlerning ösümini kémeytken, shunga u aldamchiliq qilmidi, dep qaraydu. Lékin ghojidarning «ish heqqi» bilen qerzlerning ösümini qoshqandimu, hergiz u kémeytiwatqan qerzlerning qimmitige toghra kelmeytti. Emdi uning xojayini zadi némishqa uni teriplidi? (8-ayet) Némila dégen bilen xojayin kelgüside uni qaytidin ishletmeydighan tursa?! Bu ishtin bizge néme sawaq bolidu?


Temsilni «rohiy prinsiplar» bilen emes, belki «soda prinsipliri» boyiche addiy tehlil qilayli. Xojayin bu hurun ghojidarni tereplidi. Chünki u eng axirida kallisini ishlitip, heriketke kélip azraq aldin körerlikni körsetkenidi! Xojayin özi bu sodida paydigha érishmey qalmighan. Qerz yaki ötne béridighanlar arisida bezide, amalsiz ehwallarda «qerzning köp qismini qayturuwaldim, qalghinini boldi qilay!» déyish birqeder eqilge muwapiq ish bolidu. Xojayin uni héch bolmighanda uning «sirtta dost tépish üchün» bolghan aldin körerlikige qarap, maxtaydu.


Emdi biz hazir temsilning chongqur yéshimige kélimiz: — «Chünki bu dunyaning perzentliri öz dewride nurning perzentliridin pemliktur». Démek, omumen éytqanda soda bilen shughilliwatqan yaki bu dunyadiki paydini közlewatqan kishilerning (özining cheklik dairisi ichide, elwette) kallisini ishlitip, aldidiki ishlarni oylishi «nurning perzentliri» (Xudaning mömin bendiliri)ning «aldin körüsh»idin küchlüktur. Közlirini menggülük kelgüsige tikish kérek bolghan Xudaning mömin bendiliri köp waqitlarda eksiche ötüp kétiwatqan hazirqi rahet-paraghetni közlep yüridu. Baqiy dunyada bizni kütüwatqan bayliqlar bolsun üchün özlirini qozghimaydu, paniy dunyadiki bar-yoqini qandaq ishlitishim kérek dep oylimaydu. Rebbimiz qandaq qilishni éniq körsitidu: «We men silerge shuni éytip qoyayki, «Naheq dunyagha tewe mal-dunya» arqiliq özünglargha dost tutunglar; shundaq qilsanglar, mal-dunya kargha kelmeydighan bolghan künide shu dostlar silerni ebediy makanlargha qarshi alidu».


Démek, Xuda bizge pul, bayliq we künlerge qandaq muyesser qilghan bolsa, biz shularni toghra ishletsek, bashqilarning (meyli rohiy yaki jismaniy hajette bolsun) Xudaning méhir-muhebbitini chüshinip, Mesihge baghlanghan étiqad arqiliq «ebediy makanlar»gha, yeni jennetke baridighan yol tépishigha yardem béreleydighan bolimiz. Bu dunyadin ketkinimizde ularning rohliri bizni shu «ebediy makanlar»gha qarshi alghili kütidighan bolidu.


Rebbimiz némishqa pulgha «naheq dunyagha tewe mal-dunya» (grék tilida «naheq mammon» yaki «naheq pul») dégen ghelite isimni qoyidu? Birinchidin, pulning mewjut bolghinining özi gunahning bir netijisidur. Eger («eger» némidégen ulugh söz-he!) Adem’atimiz gunah sadir qilmighan bolsa, hazir pul bolamti-yoq? Hemme ishta méhir-muhebbet, «herkim qabiliyitige yarisha ishlesh, herkimge hajitige qarap teqsim qilish» dégendek bolsa pul kéreksiz bolatti. Birinchi esirdiki jamaet buninggha bir misal idi: «Ular mal-mülüklirini sétip, pulini hemmisige, herkimning éhtiyajigha qarap teqsim qilishti» («Ros.» 2:45). Pütkül jahan shundaq bolghanda birsining melum hajiti chiqsa, peqet yardem sorash kérek bolatti, xalas. Herqeyerde bir-birige ishench bolatti.


Bundaq déginimiz pulgha ige bolushining özi gunah dégenlik emes, peqet pul gunahning bir netijisi dégenliktur. Pulning heqiqiy qimmiti bardur, uni közge ilmasliq toghra emes — biraq herdaim uni ishletkinimizde ademni rezillikke mayil qilish xetirini közde tutush kérek. Del shu sewebtin Rebbimiz uni «naheq dunyagha tewe bolghan mal-dunya» dep ataydu, dep qaraymiz. Rosul Pawlusmu bizge agah bérip: «Pulpereslik herxil rezilliklerning yiltizidur» deydu («1Tim.» 6:10).

Axirida Rebbimizning bizge bergen munu wedisini körimiz: — «Kimki kichikkine ishta sadiq bolsa, chong ishtimu sadiq bolidu; we kimki kichikkine ishta semimiyetsiz bolsa, chong ishtimu semimiyetsiz bolidu» — démek, menggülük réalliq aldida pul we bayliqlar «kichikkine bir ish»tur. 


«Shunga eger «naheq dunyagha tewe bolghan mal-dunya»da sadiq bolmisanglar, kim silerge heqiqiy bayliqlarni tapshursun?» — mushu ayet shuni bizge küchlük eslitiduki, birdinbir heqiqiy, menggü, yoqap ketmeydighan bayliq bolsa, Xuda aldida jennette turidu.


(16:12) «We bashqilarning nersiliride sadiq bolmisanglar kim silerge özünglarning nersisini bersun?»

Bu yerde, bizning bu dunyada némila teelluqatimiz bolsa — meyli pul, bayliq, talant, qabiliyet, aile, waqit we hetta hayat bolsun, emeliyette ular bizningki emes, dep eslitilidu. Bularning hemmisi ghojidargha amanet qilinish süpitide Hemmige Qadir teripidin bizni ularni sadiqliq we durusluq bilen ishlitemdu-yoq dep, bizge tapshurulghan. Lékin bu xewerdin kéyin biz teejjüplinerlik shu bayanni körimizki, Perwerdigar ershte herbir étiqad igisige «özünglarning nersisi» ata qilidu. Shu chaghda héchkim buni tartiwalmaydu, hetta Xuda Özi bizdin héch qayturuwalmaydu — peqet biz özimiz ixtiyaren uni bermekchi bolsaq, andin bérimiz.


Emdi shu dunyadiki «özimizning nersimiz»ning néme ikenlikige kelsek, biz ajiz közimizge peqet girimsen körünidighan bir alemning bosughusida turuwatimiz, xalas. Emma bu ishning mutleq réalliqliqigha qet’iy ishinimiz.


(16:19-31)

Lazarus we bay adem

Mesihning bu bayani héchyerde «temsil» dep teswirlinidu; U Özi uni «temsil» démeydu. Tewrat-Injildiki héchqandaq temsilde (mushu bayandidek) ademning ismi tilgha élinghan emes. Shunga bu bayandiki barliq tepsilatlar addiy pakit dep qarilishi kérek.


Tewrat boyiche insanlarning alemdin ötken barliq rohliri derhal «Shéol» (tehtisara)gha baridu. Halbuki, Rebbimizning bu télimi boyiche, tehtisaraning ikkige bölüngenliki körünidu. Birinchi bölekte éytiqadsizliqta ölgenler alliqachan qilmishlirigha asasen melum derijide jazalinidu. Lékkin ikkinchi bir böliki bar, yeni «Ibrahimning quchiqi»dur. «Ibrahimning quchiqi» daim étiqadqa tolghan we hazirmu derweqe shundaq; shunga «uning quchiqi» bolsa Ibrahimda bolghan étiqadqa ortaq ige bolghanlar shübhisizki aram alidighan jaydur.


Ishinimizki, Rebbimizning ölümigiche barliq étiqadchilar «Ibrahimning quchiqi» aram élip kelgenidi. Rebbimiz ölüpla rohta bérip Xudaning «Ibrahimning quchiqi» aram alghan mömin bendilirige Uning ular üchün érishken toluq nijatni jar qilip, ularning rohlirini Özi bilen jennetke élip bardi. Rebbimizning Özi bilen teng kréstlengen qaraqchigha éytqan sözlirige töwendiki sherhlirimizni körüng: —

(23:43) «Eysa uninggha: — Berheq, Men sanga éytayki, bügün sen Men bilen bille jennette bolisen!».

«1Pét.» 3:18-22, shu ayetlerdiki izahatlar hem «1Pét.»diki «qoshumche söz»imiznimu körüng.


(17:20-21)  

«Bir küni Perisiyler Uningdin: «Xudaning padishahliqi qachan kélidu?», dep sorighanda U ulargha jawab bérip mundaq dédi: — Xudaning padishahliqining kélishini köz bilen körgili bolmas; kishiler: «Qaranglar, u mana bu yerde!» yaki «U yerde!» déyelmeydu. Chünki mana, Xudaning padishahliqi aranglardidur».


Rebbimizning «taghdiki telim»i («Matta» 5-7-bab) we «padishahliqning temsilliri» («Matta» 13-bab)din Xudaning padishahliqini hemmidin awwal «ichki padishahliq» iken, dep bilimiz. Démek, Xuda heqiqeten bir ademning qelbide höküm sürgen padishah bolsa, emdi Xudaning padishahliqi shu yerge yétip kelgen bolidu. Mana bu «padishahliq»ning hemmidin muhim menisi; uningsiz Xudaning padishahliqining bashqa herbir terepliri tolimu ehmiyetsizdur. «Xudaning padishahliqi yémek-ichmektila emes, belki Muqeddes Rohta bolghan heqqaniyliq, xatirjemlik we shadliqtidur» — deydu rosul Pawlus («Rim.» 13:7). Xuda küch-qudritini namayan qilip, hawarayi, shamal-déngizlarni boysundurup, yer yüzini «jennet»tek qilsimu, shundaqla sirtqi gunahlarni tizginlisimu, lékin insanlarning qelbliri téxi rezillikke teshna yaki uninggha mayil bolsa, emdi uning néme ehmiyiti?! Bu héchqandaq emeliy padishahliq bolmaydu.


Shundaqtimu, biz yenila Mesih yer yüzige qayta kelgende, Xuda yer yüzide ming yilliq «sirtqi shekildiki» padishahliqini berpa qilidu, dep ishinimiz («Wehiy» 20-babni körüng). Shu padishahliqning meqsiti Xudaning hetta gunah bilen buzulghan bu kona yer sharini qaytidin yéngilashta küch-qudritini we shan-sheripini ayan qilishtin ibaret bolidu. Emma shu padishahliqning özi peqet «yéngi asman, yéngi zémin»gha muqeddime bolidu, xalas.


Buning üstige, Xuda Rohi arqiliq möjize (bolupmu ademni jinlardin azad qilish yaki aghriq-silaqlarni saqaytish) yaratqan waqtida, U Öz padishahliqini namayan qildi, dégili bolidu. Chünki shundaq möjiziler Xudaning axirida Sheytan we uning küchlirini yer yüzidin qoghliwétidighan qudritini bizge aldin’ala ayan qilidu (mesilen, «Mat.» 12:28, «Luqa» 10:8-11).


Mushu ayetler («Luqa» 17:20-21) arqiliq Rebbimiz Perisiylerge Xudaning padishahliqi alliqachan «silerning aranglarda» dégenni körsetmekchi bolidu. Uning bu sözi, padishahliq ularning qelbide bar, dégenlik emes; chünki Perisiyler Eysa we Uning telimige pütünley qarshi chiqqanidi. Biraq padishahliq ularning arisida turghan köp ademlerning qelbidin orun almaqta idi; lékin ularning bu ehwalni bayqughudek héch rohiy közliri yoq idi.


18:34 

«Biraq ular bu sözlerdin héchnémini chüshenmidi. Bu sözning menisi ulardin yoshurulghan bolup, uning néme éytqinini bilelmey qaldi».


Rebbimizning terjimihali bolghan «töt bayan»ni oqughinimizda, Uning éniq, addiy bayanlirini anglighuchilarning qanche qétimlap anglapmu, Uni héch chüshinelmigenliki bizge ejeblinerlik ishtur. Rebbimiz Özi tartidighan azab-oqubetler we ölümi toghruluq birnechche qétim aldin éytqan bolsimu, ular sözlirini mutleq chüshinelmigen («Luqa» 9:22, 34, «Mat.» 16:21,  17:22-23, 20:18-19, 26:2, «Mar.» 8:31,  9:31, «Yh.» 2:1-12). Bu ish bizgimu muqeddes yazmilarni oqughinimizda öz-özimizdin «heqiqeten chüshendimmu?» dep sorighan halda diqqet bilen oqushimizgha sawaq bolushi kérek. Chünki muxlislarning Mesihde yüz béridighan ishlargha nisbeten özliri ümid qilidighan güzel xiyalliri bolidu; shuning bilen Mesihning sözlirini özining xahishigha muwapiqlashturup chüshiniwalidighan ehwallar bolidu. Ularning bundaq qilishi chüshinishlik, elwette; muxlislar Uninggha «ghelibidin-ghelibige» egiship kelgenidi, shunga Eysaning ishliri barliq insanlarning Uni Reb Mesih dep étirap qilishi bilen zor shereplik tentenilik ichide axirlashmamdu? Andin, shübhisizki, ular özliri Uninggha egeshgüchi bolush süpitide Uninggha keltürülgen shan-shereptin ortaq muyesser bolidu. Emeliyette ularning Tewrattiki bésharetlerdin alghan chüshenchisi durus idi; axirette Mesih derweqe zor shan-sherep ichide qaytip kélidu. Biraq Tewrattiki peyghemberlerning bésharetliri boyiche, Mesih ariliqta hemmimizni dep azab-oqubet tartishi kérek idi we ular könglide buninggha yüzlinishke teyyar emes idi. Xudaning békitken tertipi bolsa — awwal azab-oqubet, andin shan-shereptur (mesilen, «Luqa» 24:26, «Ros.» 26:23, «Rim.» 8:17, «2Tim.» 2:12ni körüng).


Biraq mushu ayette («Luqa» 18:34 we yene 9:34de) ularning chüshenmeslikide bashqa bir amil peyda bolidu. Birerkim yaki birer nerse Mesihning sözining menisini ularning közliridin yoshurghanidi. Izahatlirimizda, Xuda bu ishqa yol qoyushi bilen yoshurghuchi amil Sheytan dep ishinimiz, déduq. Muxlislarning Mesihge egishish meqset-muddialiri yüzde-yüz durus bolmighachqa, ular bundaq aldamchiliqqa mayil idi. Halbuki, Mesih ölümdin tirilgendin kéyin, ularning bu xata kütkinining özi Uning tirilishning heqiqet ikenlikige téximu küchlük ispat teminleydu. Chünki beziler: — «Kishiler melum bir ish yüz béridu dep küchlük ümid bilen kütse, ular axir bérip «derweqe yüz bergen» dep öz-özini ishendüridu» deydu. Lékin muxlislarning (gerche Rebbimmiz néme ishlar yüz béridighanliqini ulargha shunche roshen éytqan bolsimu!) héchqayisisi Uning tirilishini kütken emes; Uning ölümi bilenla ular patiparaq bolup tarqilip, Mesihdin barliq ümidini üzgenidi (24:21ni körüng).


22:35 «Ikki qilich» bizge néme xewer béridu?

«Andin, U ulardin: 

— Silerni hemyansiz, xurjunsiz we keshsiz seperge ewetkinimde silerning birer nersenglar kem bolup qalghanmu? — dep soridi. Ular: — Yaq, dédi.

Shuning bilen u ulargha: — Lékin hazir her kimning hemyani bolsa, uni alsun; shundaq hem xurjuni bolsa, uni alsun we bir kimning qilichi bolmisa, chapinini sétip birdin qilich alsun. Chünki Men silerge shuni éytayki, muqeddes yazmilarda: «U jinayetchiler qatarida sanilidu» dep pütülgen söz Mende choqum emelge ashurulidu. Chünki Méning toghramdiki barliq ishlar toluq emelge ashmay qalmaydu — dédi.

— I Reb, qarighin, bu yerde ikki qilich bar iken, dédi ular. 

— Boldi, yétidu! — dédi u ulargha».


Rebbimizning bu bayani, shübhisizki, intayin tilsimliq dep hésablinish kérektur. Birinchidin ésimizge keltürimizki, U egeshküchilerge herqandaq zorawanliqni men’i qilghan we düshmenlergimu muhebbetni körsitishni emr qilghan (mesilen, «Mat.» 5:38-48). Hetta Pétrus Eysani qoghdaymen dep bu ikki qilichtin birini ishletkende, Eysa bundaq qilghini üchün uninggha tenbih berdi («Mat.» 26:51-54, «Mar.» 14:17 «Yh.» 18:10-11). Shunga Reb qilichlarni ademge birla urup qoyushnimu telep qilghan emes!


Emdi U néme seweb üchün qilich toghruluq emr qilghandu?


Biz yuqirida muxlislarning Rebbimizning roshen bayanlirini chüshenmigenliki toghruluq toxtalduq. Uning qolgha élinishi, soraqqa tartilishi, tartqan azab-oqubetler we ölümi ularni tolimu chöchitidighan éghir zerbe bolatti. Chünki U Özi «Yol, heqiqet we hayatliq Özümdurmen» dégendin kéyin («Yh.» 14:6), U qandaqmu ölidu?! U duch kelgen barliq ishlarda Özining bu weqelerning mutleq Igisi ikenlikini körsetkenidi. Özige barliq qarshi chiqqan tillarni bolsa u pütünley towaqlighanidi. Top-top ademlerning zor tentenisi ichide u Yérusalémgha éshekke minip kirgen, andin muqeddes ibadetxanigha ige bolup shu yerde herküni telim bergen we kishilerni saqaytqanidi. Shübhisizki, Xudaning padishahliqi hazir roshen peyda bolidu! Özini beg özini chong tutqan héliqi saxtipez hökümdarlarni Mesih textidin chüshürüp, Rim impériyesi qoshunlirini heydiwétidu, andin Xudaning shan-sheripi pütkül zémin üstide namayan bolidu! Mana bu, muxlislarning ümidliri idi. Lékin diniy rehberler hazir Uni tutuwalghaniken, U Özining küch-qudritini körsitish üchün néme qildi? — Héchnéme! Bu ademning eqlige qilche sighmaytti. Némishqa u ularni aghzidiki bir söz bilenla urup yoqitiwetmidi?! Derweqe, U ulargha del bésharet qilghandek ularning hemmisi Özini tashlap tarqilip kétidu: —


«Andin Eysa ulargha: 

Siler hemminglar tandurulup putlishisiler, chünki muqeddes yazmilarda:

«Men padichini uruwétimen,

Qoylar patiparaq bolup tarqitiwétilidu» dep pütülgen» («Mar.» 14:27, «Zek.» 13:7).


Ularning iman-étiqadi ajizlap, nölge chüshey dep qalidu, we Mesih buni obdan biletti. Pétrus üch qétim Uningdin ténip kétidu. Lékin U Pétrusqa:— 


«Ey Simon, Simon! Mana, Sheytan hemminglarni xuddi bughday tasqighandek tasqap sinashni tiligen. Lékin étiqading yoqimisun dep sanga dua qildim. Emdi sen towa qilip tüz yolgha qaytqandin kéyin, qérindashliringni mustehkemligin» dégenidi (22:31-32).


Xudaning xizmitide bolay dégenlerning hemmisi oxshash jeryan bilen «nöl»ge chüshürülmise bolmaydu. Bu jeryan bilen ular Pétrusqa oxshash özining mutleq ajizliqini hemde öz-özige tayinishning paydisizliqini öginidu. Peqet shundaq bolghanda Xudaning heqiqiy küch-qudriti ademge kiridu. Barliq muxlislarning Muqeddes Rohning kélishi we küchlendürüshi bolmisa, özlirini héchnerse emes dep körüp yétishi kérek idi.

Emdi néme üchün hemyan, xurjun we qilichlar kérek? Bu telep ulargha, silerning iman-étiqadinglar choqum meghlup bolidu dep bilimen, dégenni ispatlap bérish üchün idi. U ularni telim bérishke ewetkinide (9-bab) ularning iman-étiqadi yuqiri derijide idi. Ular Xudaning ularning hajetliridin pütünley chiqishigha ishinetti we derweqe, Uning undaq qilishqa qadir ikenlikini ispatlighanidi: «Silerni hemyansiz, xurjunsiz we keshsiz seperge ewetkinimde silerning birer nersenglar kem bolup qalghanmu?...»


Lékin ularning Xudaning Oghligha bolghan iman-ishenchi yoqalghanda Xuda ularning béshigha héchqandaq bashqa sinaqni chüshürmeytti. U bu qarangghuluq mezgil ichide ulargha bezibir sirtqi yölenchük (hemyan, xurjun) we bezibir özini (Mesihni emes!) qoghdash tedbirini (ikki qilich) tutushqa yol qoydi. Biz bu heqiqetni yene bashqa sözler bilen éytayli. Xuda insanlargha Öz Oghli toghruluq roshen guwahliq bergen bolsimu, lékin ular Xudaning Oghligha téxi étiqad qilmighan bolsa, ehwal qandaq bolar? Insan qelbide Xudaning Oghligha étiqad mewjut bolmisa, héchqandaq bashqa ish bilen munasiwetlik heqiqiy ishench-étiqad qet’iy mewjut bolalmaydu (mesilen, Xudaning özlirining jismaniy hajetliridin chiqishigha baghlighan ishench). Chünki Oghulgha étiqad baghlimighan bolsaq, biz barliq étiqadning bulaq-menbesini, yeni Xudaning Öz oghli toghruluq: «Bu Méning söyümlük Oghlum» dégen tüp sözini chetke qaqqan bolimiz. Eysa Mesih Özi del «Xudaning Söz-Kalami» emesmu?


«Guwahliq del shudurki, Xuda bizge menggülük hayatni ata qildi we bu hayatliq uning Oghlididur. Shunga Oghulgha ige bolghan kishi hayatliqqa ige bolghan bolidu; Xudaning Oghligha ige bolmighan kishi hayatliqqa ige bolmighan bolidu» («1Yh.» 5:11-12).


(23:43) 

«Eysa uninggha: — Berheq, Men sanga éytayki, bügün sen Men bilen bille jennette bolisen!»


Bular Rebbimiz Özi bilen teng kréstke tartilghan ikki qaraqchidin birige éytqan sözler. U pütün ömrini öz menpeetini dep, bashqilargha ziyan yetküzüshi bilen ötküzüp kelgen bir kishi idi. Uning qaraqchiliqi we oghriliqi qanche ailini pajielik ehwalgha chüshürgen, hetta kishilerning tenliride qanche yara-jarahetlerni qaldurghandu? Uning öyide köngli sunuq qayghurup olturidighan ata-anisi barmidu? Bundaq éghir gunahlarni kim yuyalaydu?! U herqandaq towigha kéchikip qalghanidi! We eger u bezi waqitlarda tingshighan diniy erbablarning sözi toghra bolsa, kréstlinishning azab-oqubetliridin kéyin téximu dehshetlik bir jehennem uni kütetti, derweqe bundaq jazalar uninggha muwapiq kéletti!


We qaraqchining yénida kréstlengen del shu diniy erbablardin biri bar idi (bu qaraqchi shundaq oylighan). Qaraqchi: «mushu diniy erbablarning hemmisi bir janggalning böriliri, saxtipezler! Bu kishige xop boptu! U hetta özini «Qutquzghuchi» dep jakarlighanghu! Némidégen quw!» — dep oylishi mumkin.


Leshkerler we diniy erbablar Eysaning aldida turup uni mazaq qilghinida, u we ikkinchi qaraqchimu öz awazlirini mazaqqa qoshti («Mat.» 27:24). Lékin Eysa héchqandaq jawab bermeytti. U hetta leshkerler Eysaning qol-putigha mixlarni qéqiwatqanda, uning ular üchün: «Ata, ularni kechürgin! Chünki özlirining némini qiliwatqinini bilmeydu!» dep dua qiliwatqinini anglighanidi.


Pelestindiki herbir Yehudiy öz yurtdashlirining Rimliqlarning qolida kréstlinishige guwahchi bolghan. Bu chaghda shunche köp lenetler, shunche köp qarghashlar pelekni qaplighanidi! Qaraqchi bu kishige qarap, u qandaqmu héchnéme démey sükütte turalighandu? — dep oylap qalghandu. Chünki Eysa Özining bu ölümdiki dehshetlik shermendilikke qalghanliqigha, qipyalingach qilinghanliqigha we Özige haqaretler tökülgenlikige qarimay sükütte turatti. Uning shexsidin hetta bu qaraqchimu körüp yétidighan birxil shan-sherep we salapet urghup chiqip turatti. Uning béshining üstige «Mana Yehudiylarning padishahi, Nasaretlik Eysa» dégen bir shikayet békitilgenidi. Qaraqchi: «Gerche bu kishi azab-oqubet tartquchi bolsimu, bundaq dehshetlik halet üstidin ghalib kelgüchidek turidighu?» — dégen oygha kelgen bolsa kérek. Qaraqchi nurghun «mötiwerler» we «erbablar»ni körgen bolsimu, lékin u bu kishide ulardin bashqiche bir shahane salapet chiqip turghanliqini kördi. «Uning söz-herikiti derweqe padishahningkidektur! Uning pütün qiyapiti «padishah» dégen sözge pütünley bashqiche bir menini yükleydiken; Uning béshidiki héliqi shikayet emeliyette heqiqet iken!» — dep oylighan bolushi mumkin.


«Ularni kechürgin» dégen héliqi duasi toghruluq oylighanséri qaraqchi téximu tesirlendi. U bu kishining derweqe Xudani «Atam» dep chaqirip nida qilghanliqini, anisi Meryemni rosul Yuhannagha amanet qilghaniliqini öz közi bilen kördi («Yh.» 19:26). Kim shundaq esheddiy azablar astida özidin bashqa birerkimning ghémini yeydu?! Qarighanda, «méhir-muhebbet» dégen ish derweqe mewjutken! U héchqachan shundaq bir ish barliqini oylap baqimighan. Mana, mushu yerde U Özige uwal qilip, erz qilghanlargha méhir-muhebbet körsitidighan bir gunahsiz adem! Shübhisizki, bu ademde Xuda bardur yaki U Özi xudaliq bir ademdur!


We shundaq oylighanda qérindishimiz bolghan bu qaraqchi Eysagha qarap rehim-shepqet izdep tilidi we biz yuqirida oqughan sözler bilen rehim-shepqet uninggha ijabet qilindi. Bu rehim-shepqetning u héchqandaq «sawabliq ish» (Xuda aldida «sawabliq ish mewjut emes) yaki yaxshi emel qilmighan halda uninggha sunulghanliqigha diqqet qilghinimiz tüzük. Bu qaraqchi özi nijatning bashtin axirghiche sapla Xudaning shepqitidin chiqqan iltipat ikenlikige ispattur. Biz uninggha érishishke héchqandaq «yaxshi ish» qilalmaymiz, we «qilalaymiz» dep oylisaq, bu Xudagha haqaret bolidu. Kérek bolghini peqet özimizni Eysaning qoligha tapshurushimizdin ibarettur.


Qedirlik oqurmen, Rebbimizning: «Bügün sen Men bilen bille jennette bolisen!» déginige diqqet qilsingiz yaxshi bolidu. Uning bu bayani bizge, Mesihge étiqadta bolghan bolsaq, ölgen deqiqide rohimiz derhal Xudaning dergahigha kiridu, dep körsitidu. Uning üstige, kéyinki bir küni (qiyamet küni) rohimiz tirilgen yéngi bir ten bilen kiydürülidu («2Kor.» 5:1-10, «1Kor.» 15:51-58ni körüng).


Uning üstige bu bayandin «Eysa ölgendin kéyin dozaxqa chüshüp gunahlirimizni kötürgen» dégen telimning emeliyette tolimu bid’etlik bir biljirlash ikenliki körünidu. Biz Mesihning gunahlirimizni (we shundaqla bu gunahlargha tégishlik barliq dozaxtiki azablarni) kréstlengen waqitlar ichide kötürgen, dep ishinimiz. Shuning bilen U axirida: «Ish tamamlandi!» dep jakarlaytti («Yh.» 19:30).