Injil 16-qisim 

«Timotiygha (2)»


(Rosul Pawlusning Timotiygha yazghan ikkinchi mektupi)



Kirish söz


Pawlusning kéyinki yilliridiki muhim ishlirining tertipi, shundaqla qérindishi Timotiygha «oghlum» dep yazghan ikki xetning hem Titusqa yazghan xetning yézilghan waqti toghruluq töwendikidek qiyasimiz belkim oqurmenlerge qiziq tuyular. Rosulning ilgiriki «zindandiki xetliri» (yeni «Efesus, Filippi we Kolossidiki jamaetlerge we Filémongha yazghan töt xéti) miladiye 63-yillirida yézilghan, dep qaraymiz; bu xetlerde ipadiligen ishenchtin qarighanda, u zindandin qoyup bérilgen, andin qaytidin tutulup zindangha qamalghuche yene birnechche qétim uzun seperge chiqqan.


Uning qoyup bérilgendin kéyin qilghan bezi seperlirini xetliridiki bezi sözlerdin éniqlighili bolidu. Ular toghrisidiki qiyasimiz töwendikidek. Oqurmenler özi belkim Pawlusning kéyinki yilliridiki weqeler toghruluq bashqa munasiwetlik melumatlarni xetliridiki tepsilatlardin bayqishi mumkin.


(1) Zindandin qoyup bérilip melum mezgildin kéyin Krét ariligha bérip, qérindishi Titusni shu yerde qalduridu («Tit.» 1:5)

(2) Andin Efesus shehirige bérip bir mezgil turup andin Timotiyni shu yerde qalduridu («1Tim.» 3:4)

(3) Shu yerdin qérindishi Filémonni yoqlash üchün Kolossi shehirige barghan bolushi mumkin («Filé.» 1:22)

(4) U Makédoniye ölkisige baridu. Shu yerde u choqum Filippi shehiridiki jamaetni yoqlighan bolsa kérek («Fil.» 2:24).

(5) Makédoniye ölkiside bolghan waqtida u Efesusta qaldurulghan Timotiygha bir parche xet, Krétte qaldurulghan Titusqa bir parche xet yazidu. Titusqa yazghan xétide u Nikopolis shehiride qishni ötküzmekchi bolghanliqini éytidu («Tit.» 3:12). Bu sheher Grétsiyening gherbiy teripidiki Épirus ölkisidiki déngiz boyigha jaylashqanidi. U shu yerde turup Titustin yénimgha kel, dep telep qilghanin kéyin, Titus shundaq qilghan bolsa kérek («Tit.» 3:12).

(6) Pawlus ilgiri Rimdiki jamaetke yazghan xétide, Ispaniyege bérip shu yerde xush xewerni tarqitimen dégen küchlük ümidini bildürgenidi. Shu arzusini emelge ashurush üchün shu qishtin kéyinki etiyazda (qishta «Ottura Déngiz»da déngiz bilen méngish mumkin emes idi) Ispaniyege uzun seper qilghan bolsa kérek. Kéyinki esirde Klément isimlik bir telim bergüchi Korinttiki jamaetke xet yézip: «Qérindishimiz rosul Pawlus impériyening gherbidiki eng chet rayonlarda xush xewer tarqatti» dep guwahliq berdi. «Eng chet rayonlar» belkim peqet Ispaniye emes, belki Gaul yaki hetta Britaniye (Engliye)nimu körsitishi mumkin.

(7) Ispaniyedin qaytip kelgendin kéyin u wede berginidek Timotiyni yoqlash üchün choqum Efesus shehirige seper qilidu («1Tim.» 3:14, 15)

(8) U shu rayonda turghan mezgilde yéqin etraptiki sheher Milétusqa barghan bolsa kérek. Shu yerde qérindash Trofimus késel bolup qalghachqa, Pawlusning uni shu yerde qaldurushtin bashqa amali bolmighandu; shu chaghda u Korinttiki jamaet bilenmu alaqilashqan («2Tim.» 4:20).

(9) Efesustin u Troas shehirige baridu. Belkim u sheherning etirapida yürginide Rim hökümiti teripidin qolgha élinghan bolsa kérek (bu ish belkim birsining qara chaplishi bilen — Misker Iskender teripidin bolushi mumkin — «2Tim.» 4:14-15) . Shuning bilen uninggha yépincha we kéreklik nersilirini özi bilen élip kétishke purset chiqmighan («2Tim.» 4:13).

(10) Shuning bilen Pawlus kishenlengen mehbus halitide Rim shehirige keldi. Shu chaghda sarang impérator Néro Mesih étiqatchilirigha qattiq ziyankeshlik qilmaqta idi. Waqit miladiye 68-yili idi. U chaghda Pawlus zindanda Timotiygha ushbu xetni yazdi.


Pawlus Rimda aldinqi qétim mehbus bolghan axirqi ikki yilda nezerbent astida bolup, özi ijarige alghan öyide turghan. Biraq u hazir qorqunchluq zindanda yatidu. U zindandiki soghuq kamérgha solaqliq bolup Timotiydin kelginide yépinchisini alghach kélishini telep qilidu (3:14). Uninggha birinchi qétimliq sot qilindi. Ikkinchi qétimliq sot qish peslide yaki uningdin sel kéyinla békitilgen bolsa kérek (4:21). Bu ishlarning hemmisi uning kütkinidek boldi; Rebbimiz Eysa xéli baldur uninggha ayan qilghinidek, u Rim impériyesi aliy sotida guwahliq bérishi kéreklikini («Ros.» 23:11) we Rebning nami üchün shunche köp éghir ishlarni bashtin ötküzüshi kéreklikini bildi («Ros.» 9:16). Shuning bilen u pat arida impératorlarning ichide eng rehimsiz bolghan «Alwasti Néro» aldida ölümge mehkum qilinidighanliqini bildi (4:6).


Emdi ölümge yüzlengen bu adem néme toghruluq yazidu? U özining hayati hem rohining Reb Eysaning qolida ikenlikige héch gumani yoq idi. Bu xétide ipadilengen chong ghemlirini üch déyishke bolidu: — 


(1) 

Xuda Özige tapshurghan «amanet» bolghan qimmetlik ulugh heqiqetlerning saqlinishi; 

(2) 

Öz künidiki alemshumul jamaetning saq-salamet bolushi we algha bésishi; 

(3) 

Halaketke kétiwatqan, xush xewerni téxi anglimighanlargha  we shuningdeklerge uni jakarlash. Pawlus özi dunyadin kétish aldida turghachqa, bularning mes’uliyitidin chongraq bir qismi Timotiyning üstige chüshetti.


(1) «Amanet» bolghan heqiqetlerning saqlinishi — démek, uning jamaetning ularni qoldin bermeslikige bolghan ghémi. Bu qimmetlik heqiqetler Pawlusqa «éship tashqan halda» tapshurulghan. Ular «xush xewer»de yekünlengen Xudaning toluq nijat pilani, Mesihning Öz salahiyiti, Mesih we jamaiti, Yehudiy xelqi we yéngi asman-zémin toghruluq qimmetlik wehiylerdin ibaret. Pawlus ularning saqlinishigha ishinidu (1:9) we Timotiygha awwal özi bu «amanet»ni ching tutup qoldin bermeslikni, andin bu amanetni tapshurghudek bashqa «sadiq ademler»ni tépishni jékileydu. Bundaq ademler özliri amanetni bashqilargha tapshuralaydu; shundaq qilip bügünge qeder bu «amanet» saqlinip kelmekte. Bu saqlinish peqet amanetning «sadiq ademler»din «sadiq ademler»ge tapshurulishi bilen bolidu; lékin hetta «sadiq ademler» kem bolsimu, herbir yéngi dewrdiki étiqadchilar Injilda saqlinip kelgen, rosullarning yazmiliri arqiliq yetküzülgen bu qimmetlik heqeqetlerni bayqap özleshtüreleydu; peqet ular kemterlik bilen Muqeddes Rohning yorutushlirini izdise shundaq bolidu. Chünki Muqeddes Rohning Özi rosullarni shularni yézishqa wehiy bergüchi emesmu?


(2) Alemshümül jamaetning saq-salamet bolushi. Pawlus besh yil ilgiri Timotiygha bésharet bergen ishlar — («étiqadtin yénish», yeni «chong yénish», «1Tim.» 4:1-5) alliqachan yüz bérishke bashlighanidi. Oqurmenlerning éside barki, birinchi xétini yazghan waqitta (miladiye 63-yili) Pawlus Timotiyni Efesus shehiridiki chong jamaetke qarashqa qaldurghanidi. Shu chaghda jamaette nechche ming adem bolsa kérek; Timotiyning wezipisi, ular arisida peyda bolghan ziyanliq telimlerge reddiye bérish we jamaet aldida ülge bolush, bolupmu «aqsaqal»ning qandaq yürüsh-turushi kéreklikini körsitishtin ibaret idi. Shu xette Timotiyning Efesus jamaitige aqsaqal dep békitilgenliki éytilmaydu; uning mes’uliyiti mumkin bolsa shu yerde bir mezgil turup, muwapiq ademlerni tépip aqsaqalliqqa békitish idi. Mundaq köyümchan perwishler bolghan bolsimu, «Kichik Asiya» (hazirqi Türkiye)diki jamaetler qalaymiqanchiliqqa chömüp ketken bolsa kérek. Köpinchisi Pawlustin waz kechken (1:15); emma Pawlus özi ularni chetke qéqip tashlighini yoq; u ular méni chetke qaqti dégini bilen, ulargha keng qorsaqliq qilip, Mesihni chetke qaqti, démeydu. Shübhisizki «Kichik Asiya»dikiler arisida Pawlusni söyidighanlar yene bar idi; (1:16-ayette tilghan élinghan) Onésifor shularning ichidiki biri idi. Pawlus beribir yuqiriqi kengchilik bilen Asiyadiki köp jamaetlerning mushundaq ehwaligha qarimay Timotiyni jamaetke qarighuchi we telim bergüchi bolush süpitide japa tartip, Xudaning xelqining malimanchiliqtin xaliy bolushi üchün yardemde bolup muhebbet ichide ulargha heqiqetni muressesiz halda jakarlashqa righbetlendüridu (2:24).


 (3) Xush xewerni halaketke kétiwatqanlargha jakarlash. Jamaet malimanchiliqta, jiddiy yardemge mohtaj bolghan chaghlarda xush xewerni téxi anglimighan, jamaetning sirtida turghanlarni untushning xewpi bar, elwette. Pawlus Timotiygha Mesihni jakarlashtiki herqandaq pursetni qoldin bermeslikke righbetlendüridu; Xuda uninggha shundaq qilishqa alahide bir rohiy iltipat bergendin kéyin téximu shundaq qilishi kérek (1:6-8).

Bu ishlar we hazirqi zamanimizdiki qiyinchiliqlarda ilham-küch béridighan bezi heqiqetler üstide «qoshumche söz»imizde yene toxtilimiz.


Mezmun: —


1-bab: «Xush xewer»ning amanitini qoldin bermeslikni tapilash; (1:14ni körüng)

2-bab: «Xush xewer» üchün azab-oqubetke chidashni tapilash; (2:3, 8-9ni körüng)

3-bab: «Xush xewer»de dawamliq turushni tapilash; (3:13-14ni körüng)

4-bab: «Xush xewer»ni jakarlashni tapilash; (4:1-2ni körüng)


••••••••



Qoshumche söz


(1:6)  

«Shuning üchün men shuni qaytidin sanga eslitimenki, qollirimni uchanggha qoyushum bilen sende bolghan, Xuda sanga teqdim qilghan iltipatni qaytidin yalqunlitip jari qilghin».


Bu ayet bilen «1Tim.» 4:14ni sélishiturung: —

«Sende bolghan, jamaitingning aqsaqalliri qollirini uchanggha qoyghanda, Xudaning wehiyisi arqiliq sanga ata qilinghan iltipatqa biperwaliq qilma».


Bu alahide rohiy iltipatning mahiyiti toghruluq (Pawlus biwasite bizge éytmighachqa) tepsiliy melumatimiz yoq; lékin Pawlus aldi-keyni ayetlerde Mesihni yüreklik jakarlash kéreklikini tilgha alghachqa, biz bu iltipatni xush xewerning heqiqetlikini testiqlaydighan küchlük iltipat idi, dep qaraymiz. U anglighuchilargha Mesihning shapaitini ispatlash, késellerni saqaytish, möjize yaritish yaki alahide wehiy-bésharetlerni yetküzüsh iltipati bolsa kérek idi. Pawlusning özide undaq iltipatlar daim peyda boldi (mesilen, «Ros.» 13:8-12, 14:8-10, 19:11-12, 28:7-10ni körüng).


Emdi Timotiy bu iltipatni «yalqunlitip jari qilish» üchün néme qilish kérek? Iltipat Mesihning küch-qudritini ishenmigenlerge namayan qilidu, dégen qiyasimiz toghra bolsa, undaqta mushundaq iltipatni yalqunlitip qozghash, shundaqla dawamliq lawulditishtiki eng ishenchlik yol bolsa etirapimizda yashawatqan, Xudaning nijatigha yat bolghanlar üchün dualarda bolushtin ibaret. Uning üstide biz Xudaning insaniyetke aghritqan ich-baghrilirini, shundaqla barliq insan balilirini qutquzushqa intizarlirini ayan qilghan muqeddes yazmilar üstide pat-pat oylinip eslesh aditimiz bolsa yene bizde bolghan iltipatlarni «yalqunlitip jari qilish»qa zor türtke bolidu.


Halaketke kétiwatqanlar üchün dua qilish özimizning barliq uruq-tughqan, dost-aghinilirimiz bilen bashlinidu, elwette, andin etirapimizda yashawatqanlar üchün bolidu. Heqiqiy dua-tilawet ademlerning ichki hajetliri we ümidsizliklirini we Xudani tonumaydighanlar yüzliniwatqan halaketning qorqunchluqini bizge yéngidin échip béridu; Xudaning muhebbitidiki ot qelbimizde bar bolsa biz iman-ishench bilen ulargha yardem qilishqa qozghilimiz, shundaqla bizde qaysibir iltipatlar bar bolsa ulargha yardem yetküzüshke bu iltipatlarning qozghilishimu ejeblinerlik emes.


(1:12) 

«Men shu sewebtin hazirqi bu xarliq-musheqqetlerni tartmaqtimen. Lékin buningdin nomus qilmaymen; chünki men Kimge étiqad qilghanliqimni bilimen hemde Uning manga tapshurghan amanitini shu küngiche saqliyalaydighanliqigha qadir ikenlikige ishendürüldum».


Adem ejelge kirginide özining héchqandaq ishlirini emes, belki Xudaning jamaitining kélechiki toghruluq ghem yégen bolsa uningda Xudaning hayatining heqiqiy ikenlikige éniq ispat bolmay néme bolidu? Yuqirida éytqinimizdek, uning «amanet»i tapshuruwalghan qimmetlik wehiylerni körsitidu. Shu wehiylerning hemmisini jamaetke toluq özleshtürgüzüsh uning chong nishani we yüki bolup kelgenidi («Ef.» 3:2-13). Lékin jamaet sepsetelerni izdep ézip ketken, yaki hetta Mesihning rosulidin yüz örigen bolsa, bu heqiqetlerge néme bolidu? Qérindishimiz Pawlus özining etrapida peyda boluwatqan wapasizliqlargha qarimay, bu amanetning jamaettin ketmeslikige baghlighan ishenchini bizge bildüridu (1:12) we biz buninggha minnetdarmiz. Shuningdek bizdimu shu ishench barki, bügünki künde Injilni oqughinimizda kemterlik bilen Muqeddes Rohning wehiylirini izdisek, amanettiki heqiqetler bizgimu échilidu. Uningda ögengen heqiqetlerni emeliy ishletkinimizde etirapliq tetbiqlashqa teyyar bolushimiz shert, elwette.


(1:15) 

«Sen bilginingdek, Asiya ölkisidiki étiqadchilarning hemmisi dégüdek mendin yüz öridi. Ularning arisida Figélus we Xérmogénésmu bar».

Pawlusning shundaq éghir köngülsizlikni héch dad-dawrang salmay addiy bayan qilghanliqigha belkim heyran qalimiz. Pawlusqa özlirining rohiy hayatida qerz bolghan jamaetler qandaqmu uningdin «yüz örisun»? Uning mushu «yüz örüsh» dégini némini körsitidu?

Shu chaghdiki impérator Néro impériyesidiki puqralardin özige «Xuda süpitide» sejde qilishini telep qilatti; ularning hemmisini: «Néro Rebdur» dégüzmekchi idi. Emma Pawlus bolsa hemme yerde «Eysa Mesih Rebdur» dep jakarlashta meshhor boldi. Shu sewebtin u jinayetchi déyilip qolgha élinip, belkim «Döletke xainliq qilghuchi» dep erz qilinghan bolushi mumkin. Uning qolgha élinishi uninggha munasiwetlik barliq kishilerni éghir tenglikke, «ikki parche ot otturisi»gha chüshürgen bolsa kérek. Belkim uninggha yéqin bolghanlargha uningdin munasiwetni üzüsh telep qilinatti yaki ular peqet meshhor «sésiq xain» dep hésablanghan bir ademdin nomus qilatti. Shuning bilen «Asiya ölkisidiki étiqadchilarning hemmisi dégüdek mendin yüz öridi». Bu ishning netijisi belkim yene, uninggha chaplanghan «Rimgha qarshi turghan xain» dégen erzge reddiye bérip guwahliq béreleydighan nurghun kishiler hazir qorqunchtin süküt qilmaqta idi.

Biz shuninggha diqqet qilishimiz kérekki, Pawlus ularni Rebning Özidin yüz örigen, démeydu; lékin Xudaning xizmetkarlirigha jiddiy mohtaj bolghan peytte ulardin ayrilsaq biz ashu dehshetlik imkaniyetning xetiride bolimiz («Mat.» 25:31-44). Elwette mushu waz kechkenlerning sirtida turghan beziler bar idi; 16-ayette körsitilgen Onésifor ular arisida idi; Pawlus uning muhebbiti we köyümchanliqini chongqur minnetdarliq bilen tilgha alidu.


(2:8) 

«Sen Dawutning nesli bolghan, ölümdin tirilgen Eysa Mesihni men yetküzüwatqan xush xewer boyiche ésingde ching tut».


Eysa Mesihni kim untuyalisun? Lékin biz yene Xudaning qedimiy xelqi Israil toghruluq «ular Xudani untudi» dep daim xatirilengenlikini ésimizde tutushimizgha toghra kélidu. Epsus, kündilik turmushimizni jiddiy orunlashturushimizda, pilanlirimizda, hetta heqiqet üstide bolghan ziyaliylarche muzakirilirimizde Mesihning Özini untushning heqiqiy xewpi bar. Emma biz Pawlusning peqet «Eysa Mesihni ésingde ching tut» emes, belki «Eysa Mesihni men yetküzüwatqan xush xewer boyiche ésingde ching tut» déginige köngül bölüshimiz kérek. Démek, Xudaning xizmitide ünümlük bolush üchün (Pawlus Timotiyni righbetlendüriwatqandek) biz Mesihning shexsining özi üstide chongqur oylinishimizgha waqit we ejir singdurishimiz kérek; yeni, Uning Xuda teyyarlighan xelqi arqiliq tughulushi, Uning heqiqiy insanning hem Xudaning oghliliq salahiyiti, uning ölümi we tirilishi, shuningdek asman-zémindiki textke bolghan hoquqi üstide (asmangha kötürülginidin kéyin rosullirigha melum qilinghandek), oylinishimiz kérek. Mundaq oylinish bolsa biz ushshaq-chüshshek ishlargha ésiliwélishtin, shundaqla toghra yönülüshtin ézishtin saqlinip qalimiz.


(2:13) 

«Biz uninggha sadaqetsizlik qilsaqmu, u yenila sadaqetliktur; 

Chünki U Özidin héch tanalmaydu»


Belkim oqurmenlerning mushu yerde mundaq bir soalni qoyghusi kéliduki: Pawlus éytqan bu gépi Xudaning bir wedisimu yaki agahmu?

Eger Pawlusning yuqiriqi bayani biz üchün agah bolsa, uning démekchi bolghini: «Reb Özining pak-muqeddeslikidin tanalmaydu, sadaqetsizlikimizge jaza qilmay qalmaydu» dégendek bolidu. Eger «ajiz bendiler»ge ümid béridighan bir bayan bolsa, menisi: «Uning Öz muhebbetlik mahiyiti tüpeylidin, özgermes shapaiti tüpeylidin U bizge sadaqetmen bolushidin héch chiqmaydu; sadaqetsizlikimizge qarimay bizni üzlüksiz söyüp, Rohi arqiliq Öz yénigha qaytishqa jelp qilip tartidu» dégendek bolidu.


Ishinimizki, kéyinki közqarash toghridur; chünki «yéngi ehde»de Xuda Özini bizge qayta tartiwalghusiz béghishlighandur. Bu heqiqet «Rebning ziyapiti»de körünidu. Bu ziyapet yéngi ehdige isharet bolup, uningda biz «Rebning téni we qéni»ni bildüridighan nan we sharabtin behrimen bolimiz. Biz shu nan (Uning téni)ni yégen we sharab (Uning qéni)ni ichkendin kéyin birersi bizdin bulardin ayriwétishi mumkinmu? Emeliyette u qet’iy mumkin emes, chünki yégen we ichken minutlardila ular hezim qilinish bilen öz ténimizning jismaniy ténidin toluq bir qismi bolghan bolidu. Jismaniy isharet körsetkendek, roh jehette Mesih bilen bir qilinghanlar hergiz Uningdin ayrilishi mumkin emes. Shunga U hergiz bizni tashliwetmeydu, chünki «U Özidin héch tanalmaydu».


Biz shuni bayqaymizki, Pawlus Xudaning sadaqet-ishenchliki toghrisida alahide sözliginide, agahlar bilen emes, daim righbet-teselli bérish bilen bolidu (bolupmu «Rim.» 3:3, 9:6, we «1Kor.» 1:9, 10:13, «2Kor.» 1:18, «1Tés.» 5:24, «2Tés.» 3:3ni körüng).


(2:19) 

«Halbuki, Xudaning mezmut uli ching turmaqta. Ulning üstige möhür bilen: «Reb Özige tewe bolghanlarni tonuydu» we «Rebning mubarek namini lewzige alidighanlarning hemmisi rezilliktin qol üzsun» dep möhürlengendur».


Xudaning jamaitide malimanchiliq peyda bolghan waqitlarda bu we kéyinki üch ayette Xudaning xelqi üchün intayin emeliy nesihetni körimiz. Pawlus Timotiygha birinchi xetni yazghan waqittiki ehwal bilen ushbu xetni yazghan waqittiki ehwal pütünley bashqiche. Birinchi xetni yazghinida jamaet xéli tertiplik bolup köp emeliy ishlarni, mesilen tul xotunlargha, yétim-yésirlerge resmiy yardem bérishni orunlashturghili bolatti. Lékin eslide körünüshte Rebge tewe bolghanlardin bezilirining yürüsh-türüshliri hazir pütünley Uninggha tewe emes bolghanlarningkige oxshash bolup qaldi. Emdi undaq ehwalda Xudaning xelqi néme qilishi kérek? Pawlusning jawabi intayin emeliydur. Xuda jamaettiki emeliy hayatning danaliq bilen dawamlishishi yolini ayan qilip, «möhürlengen ikki üzünde» Öz ulining üstige bésilghan. Möhürlengen ikki üzünde mundaq: 


(1) «Reb Özige tewe bolghanlarni tonuydu».

Démek, Xudagha tewe bolghanlarning kim ikenlikini we kim emeslikini tekshürüsh-sürüshtürüshke héchqandaq waqit serp qilmasliqimiz kérek. Bu Rebning Özining ishi.

(2) «Rebning mubarek namini lewzige alidighanlarning hemmisi rezilliktin qol üzsun»

Biz Xudagha kim heqiqeten tewe bolghanliqini we kim tewe bolmighanliqini bilmisekmu, Xudaning jamaiti süpitide yighilghan bolsaq, bu addiy heqiqetni ching tutushimiz zörür. Arimizda özini Mesihge tewemen dégini bilen gunah ichide ochuq we dawamliq turiwéridighanlar (démek, towa qilishqa héch tirishmay) bar bolsa, ulardin ayrilishimiz kérek. Shundaq bolghanda, qandaqla bolmisun étiqadsiz ademler aldida Mesih toghruluq éniq guwahliq bérish imkaniyiti qalidu. Undaq ehwal astida Xudaning xizmetkarliri üchün töwendiki ayettiki temsil nesihetmu bérilidu: —


(2:20-21) 

«Bay-bayashat ademning öyide peqet altun we kümüsh qacha-quchilarla emes, yaghach, sapal qachilarmu bolidu. Qacha-quchilarning beziliri etiwarlinidu, beziliri pes körülidu. Eger bir kishi özini undaqlarning kiridin tazilap xaliy qilsa, u muqeddes qilinghan, xojayinimizgha yaraydighan qachidek, herqandaq güzel ishlargha teyyar bolidu».


Xudaning hemme ishlarni bashqurushi heqiqeten ulugh, shundaqla insanlarning chüshinishliridin ziyade artuq. Jamaetning ichide qalaymiqanchiliq peyda bolushqa yol qoyghan bolsa, shu qalaymiqanchiliq yenila Öz meqsetliri üchün bolidu; Uning hetta Pawlustin yüz örigen «Figélus we Xérmogénés» dégen kishilerde, yaki 19-ayette tilgha élinghan «rezilliktin qol özmigen»lerdimu öz meqsetliri bar. Halbuki, Pawlus déginidek «Bay-bayashat ademning bir öyi»de herxil meqsette ishlitilidighan qacha-quchilar bolidu, «beziliri etiwarlinidu, beziliri pes körülidu. Eger bir kishi özini undaqlarning kiridin tazilap xaliy qilsa, u muqeddes qilinghan, xojayinimizgha yaraydighan qachidek, herqandaq güzel ishlargha teyyar bolidu». Öy xojayinining herbiride özining meqsiti bar; emma héchkim özining altun jamini teret qachisi yaki exlet sanduqi bilen yéqin qoymaydu. Xojayingha yaqidighan, öz yénida ishlitidighan qacha bolushi üchün bu bashqa xil qachilarning türlük bulghashliridin özini saqlishi kérek. Özlirini «telim bergüchi»ler dep atighanlar köptur. Emdi ular Mesihning saghlam telimidin bashqa telimlerni berse, undaqta Xudaning adimi undaqlarning telimining bulghushidin özini saqlishi lazim. Xudani xursen qilmaqchi bolghan xizmetkar bundaq saxta telim bergüchilerge dost-aghine qatarida yaki «xizmetdash»lar qatarida qarisa bolmaydu, shundaqla ularni özining shexsiy düshmini dep qarisimu bolmaydu, elwette; sharait yar berse u ulargha xata yoldin chiqishqa nesihet qilishi kérek (2:24-26). 


(2:22) 

«Shunglashqa, yashliqning arzu-hewesliridin özüngni qachurghin, pak qelb bilen Rebge nida qilghuchi bilen bille heqqaniyliq, ishench-étiqad, méhir-muhebbet we tinch-xatirjemlikni qoghliship izde».


Xata yolda méngiwatqanlardin ayrilish toghruluq sözligendin kéyin rosul qaytidin Timotiygha özimizning toghra meqsiti özimizni pak-muqeddes tutush bolushi kérek, dep eskertidu; shuningdek oxshash meqset-nishanda bolghanlarni izdep tépip, mumkin bolsa özara righbetlendürüshke we dua qilishqa ular bilen bille yighilishqa toghra kélidu. Mana bu malimanchiliq waqitliridiki muqeddes bendilerning yolidur.


(3:1-5) 

«... sirtqi qiyapette ixlasmen boluwélip, emeliyette ixlasmenlikning qudritini inkar qilidighan bolidu. Bundaqlardin yiraq tur».


«Ixlasmenlikning qudriti» dégen néme?

Bu besh ayette rosul axirqi zamanlardiki kishilerning qandaq bolidighanliqini teswirleydu. Ularning bu 1-5-ayette körsitilgen shexsiyetchi qilmishlirini «Rim.» 1:18-32da körsitilgenliri bilen sélishtursaq ularning anche chong perqi yoqtek körünidu, «Némishqa Pawlus bu ishlar peqet axirqi zamanlarda peyda bolidu, deydu?», dep oylishimiz mumkin. Chong perqi shubhisizki, mushu yuqiriqi 5-ayette körünidu: «sirtqi qiyapette ixlasmen boluwélip, emeliyette ixlasmenlikning qudritini inkar qilidighan bolidu». 


«Rim.» 1:18-32da Adem’atimiz gunahqa pétip ketkendin kéyin, nijatning xush xewiri kelgüche bolghan ariliqtiki insanlarning qilmishliri teswirlinidu. Emma yuqiriqi 1-5-ayetlerde teswirlengen qarangghuluq bolsa insanlar Injil nuridin behrimen bolup, nijat sowghitini anglighan bolsimu, uni ret qilghandin kéyinki halet teswirlinidu. U axirqi soraqqa tartilish aldida «nurni ret qilghan qarangghuluq» bolidu. Insanlar «Rim.» 18:1-32de tilgha élinghan barliq ishlarni qiliwatidu, emma ularning bu rezilliklirining hemmisi «ixlasmenlikning qiyapiti»ning niqabi astida bolidu.


(4:5-6) 

«Lékin sen herqandaq ehwalda oyghaq tur, xarliq-musheqqetlerge berdashliq ber, xush xewerchining wezipisini orunda, tapshurulghan xizmitingni her tereptin toluq ada qilghin».

Yuqirida éytqinimizdek, Timotiy (bashqa xizmetlirige qoshup) «xush xewerchi» bolushqa alahide rohiy iltipatlar bilen alahide qorallanghanidi. Timotiyning mijezi yuwash, jimighur bolghachqa, mushu ish diqqitimizni tartidu. Shuni bayqaymizki, Xudaning ademni melum wezipige chaqirishi köp waqitlarda insanlarning oylighinidek bolmaydu, uning qorallandurushliri insanlarning tebiiy talantliridin köp ashidu.


(4:14) 

«Kélishingde Troas shehiride Karpusning yénigha qaldurup qoyghan yépincham bilen kitablarni, bolupmu oram tére yazmilarni bille alghach kelgin».


Yuqirida biz Pawlusning zindandiki soghuqta yétip yépinchigha mohtaj bolghanliqi üstide toxtalduq. Lékin uning bu mohtajliqi uning bu halini choqum obdan bilgen Rim shehiridiki qérindashlarning köyüm-yardimining intayin az ikenlikini eks ettürüp ademni qayghurtidu.



Biz bu ayettin yene körimizki, Pawlus gerche ölümining yéqinliship qalghanliqini bilgini bilen uni bikar kütüshke ten bermeydu. Küchining bariche u qalghan barliq waqtini paydiliq ishlargha salmaqchi idi.

Bu «kitablar, bolupmu oram tére yazmilar» dégini néme? Buning toghruluq bezi orunluq qiyaslarni angliduq. «oram tére yazmilar» bolsa öz shexsiy doklatlirini, jümlidin uning «Rim grazhdanliq kinishkisi»ni öz ichige alghan bolushi mumkin. Ularning ichidimu özining xatiriliri bolghan bolushimu mumkin. Pawlus özi esli «perisiy mezhep»tiki bir «rabbi» (telim bergüchi) bolghachqa, choqum 18 yashqa kirishtin burun pütün Tewrat-Zeburni yadlap bolushi kérek idi, shunga bu «yazmilar» Tewrat-Zeburni öz ichige almighan, chünki uninggha kérek emes, dep qaraymiz. Yene ikki orunluq qiyas bar: —

(1) Mumkinchiliki barki, u Tewrat-Zeburning grék tilidiki terjimisini ishlimekte idi.


(2) Shu chaghda birnechche guwahchilar körgenliri boyiche Reb Eysaning terjimihalini teyyarlawatatti, öz hemrahi Luqa ular arisida idi. Pawlus bu terjimihalni kördi we ularni köchürüwaldi.  


Biz shuni yene körsitimizki, gerche rosul Pawlus Xudadin kelgen shunche köp wehiylerni körgen bolsimu, u téxi öginiwatatti. Shunga uning mushu yerdiki sözliri «Kitablar bizge kérek emes, héch yazmilarni oqumay, peqet dua qilip Muqeddes Rohning wehiylirini kütimiz» dep xam xiyal qilghan bezilerge küchlük tenbih béridu. 


(4:16)  

«Tunji qétimliq soraqta méning aqlinishimgha yardem qilidighan héchkim chiqmidi, hemmisi méni tashlap ketti. Bu ish ulargha hésablanmighay!»


Pawlusning Rebbimiz Eysaning izlirini shunche yéqin basqanliqi ejeblinerlik ishtur. Rebbimiz Eysa éghir sinaq we soraqqa tartilish waqti-saiti kelgende uning barliq dostliri we muxlisliri özidin ténip ketkenidi; Pawlusning köp dostliri we qérindashlirimu oxshash ish qilghanidi; Pawlus Rebge oxshash: «Bu ish ulargha hésablanmighay!» dep dua qilidu. Pütün Rim shehiride héchqandaq qérindash, aka-uka, acha-singilning Pawlusni qollighudek bir éghiz söz éytishqa otturigha chiqmasliqi ademni segitidighan ishtur; chünki pütün impériyediki grazhdanlar üchün Pawlustin artuq yaxshiliq qilghan kishi bolmisa kérek. Rim impériyesining shundaq ésil grazhdan üstidin ölüm jazasi chiqarghanliqi özining zawalliqqa yüz tutuwatqanliqini ispatlidi.


(4:17) 

«Lékin Reb méning bilen bille turup, men arqiliq Injil jakari toluq qilinip, bu yerdiki barliq yat elliklerdin bolghanlarning anglishi üchün méni küchlendürdi; shuning bilen men shirning aghzidin qutquziwélindim».


Pawlusning Qeyser Néro (u edeplik bilen shu diwini peqet «shir» dep atidi) aldida hazir bolup guwahliq bérishi Reb Eysa eslide ottuz yil ilgiri Ananiyasqa uning toghruluq éytqan sözide del bésharet qilinghanidi: «U namimni ellerning we ularning padishahlirining hem Israillarning aldida ayan qilish üchün Özümge alahide tallighan bir eswabtur» («Ros.» 9:15) we kéyin Reb Eysa Pawlusqa alamet körünüshte: «Sen men üchün Rimdimu choqum guwahliq bérisen» dep éytqan («Ros.» 23:11). Biz ishenchlik dep qarighan, köp jamaetler arisida saqlinip kelgen bir tarix boyiche miladiye 68-yili rosul Pawlus Rim shehiri sirtidiki «Ostiy Yol» boyida béshi chépilip öltürülgen (rosul Pétrus uning bilen birla waqitta kréstlinish bilen öltürülgen). Shu chaghda impérator Néro barliq Mesihiy étiqadchilargha zor qattiq ziyankeshlik yürgüzmekte idi. Emma Reb Eysaning undaq mustebitlerge: «Qilich kötürgenler qilich astida halak bolidu» dep agahlandurghinidek, peqet bir yildin kéyinla u qestlinip öltürüldi.