Tewrat 6-qisim


«Yeshua»


(Yeshua peyghemberning kitabi)


Kirish söz


Arqa körünüshi

Israil xelqi Misirdin chiqip, chöl-bayawanda qiriq yil her jayda sergerdanliq turmushini kechürgendin kéyin Xuda ulargha teqdim qilishqa «wede qilghan zémin»gha kirishke teyyar turidu. Musa peyghember wapat bolup, u öz ornini bésishqa qoyghan Yeshua xelqni shu zémingha bashlap kirish aldida turatti. Musa eslide Xudaning Yeshuaning yétekchilikide qilmaqchi bolghan karametlirini tekitlesh üchün uning ismini Hoshiya (nijat-qutquzush)din Yeshuagha (Perwerdigar nijat-qutquzushtur dégen menide) özgertkenidi. Yeshua xelqqe bashlamchi bolghanda seksen yashqa kirgen bolsimu, yenila küchlük, tolimu saghlam adem idi. U peyghember bolup, özi Xudaning söz-kalamini xelqqe yetküzidu (mesilen, 23- we 24-babni körüng).


Mezkur kitabtin, Xudaning wedilirining emelge ashurulghanliqini körüpla qalmay, yene Uning qanun emrlirining Yeshua arqiliq beja keltürülginini we Uning ehdisini toluq tutmasliqi tüpeylidin Israillargha bergen agahlirini ularning béshigha chüshürgenlikini körimiz.


Kitabtiki köpinche mezmun Israilning Qanaaniylarning yette qebilisi bilen bolghan jenglirining tarixidur. Xuda eslide Israilni shu qebililerni yoqitishi kérek, dep békitkenidi; buning sewebi üstide «Misirdin chiqish»tiki «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.


Ushbu tarixta Xudaning wedilirige tayinishning muhimliqi tekitlinidu. Bundaq iman-ishench bu tarixta xatirilengen Israilning ghelibiliri we «tebiiy möjiziler»ge achquchtur. «Tebiiy möjiziler» déginimizge misal, Yérixoning sépillirining yiqilishi yer tewresh bilen bolghan bolushi mumkin; lékin bu «tebiiy weqe» del Israil Perwerdigardin medet tilep nida qilghan deqiqidila yüz bergen. Yeshua Perwerdigargha Israilning ghalib kélishi üchün jeng waqtini uzartip bergeysen dep nida qilghan waqtida yüz bergen möjize Muqeddes Kitabta xatirilengen barliq möjiziler ichide eng chong dairilik bolushi mumkin — chünki Xuda quyash we ayni asmanda toxtitidu. Buni bügünki zamanda biz «Xuda shu ishni qilish üchün yer sharining aylinishini toxtatqan bolsa kérek» déyishimiz mumkin, lékin bu Uning shu möjizini qandaq yaratqanliqigha nisbeten héchqandaq chüshendürüsh hésablanmaydu, elwette!


Arxéologiyilik ispatlar

«Yeshua» dégen kitabning köp tarixiy we jughrapiyilik tepsilatliri, mesilen hetta bezi kichik yéza-kentlerning namliri yéqindiki 200 yilliq arxéologiyilik tépilmilar bilen testiqlanghan.


Xeritiler

Oqurmenlerning mezkur kitabning köp tepsilatliri, bolupmu jughrapiyilik tepsilatlirini obdanraq chüshinishi üchün xeritilerni körsun. Ushbu kitabta tilgha élinghan qedimki zamandiki köp sheherler, hetta kent-qishlaqlar arxéologiyilik tekshürüshler arqiliq tépilghan bolsimu, ularning bezilirining nege jaylashqini téxi namelum.


Mezmun: —


1-bab 

Xudaning Yeshuani Musaning orun basarliqigha békitip, uninggha wezipe tapshurushi

2-5-bab 

Zémingha kirish 

6-12-bab 

Zéminni igilesh 

13-22-bab 

Zéminning chek tashlinip, 12 kebilige teqsim qilinishi 

23-24-bab 

Yeshuaning xelqqe axirqi agah-jékileshliri; uning ölümi we depne qilinishi



••••••••



Qoshumche söz


Töwende biz ushbu tarixta teswirlengen birnechche ish-weqeler we ademler üstide azraq toxtilimiz.


Charlighuchilarni ewetish — bu toghra ishmu?

Xuda eslide Israil Pelestin (Qanaan)diki zéminni bérishke wede qilghan we uning üstige shu zéminni «intayin yaxshi» dep bayan qilghan. Undaqta zéminni tekshürüp chiqishqa charlighuchilarni ewetish imansliq qilghanliqmu?


Biz undaq oylimaymiz. Kéyin Reb Eysa Mesih insanning Xudaning yoligha chiqishi, yeni Özige muxlis bolushtin awwal, uningda qanchilik bedel tölishim kérek dégenni olturup hésablisun, dégen prinsipni körsitidu («Luqa» 14:25-35, bolupmu 28-ayetni körüng). Yeshuaning charlighuchilarni ewetishi del shu prinsip boyiche bolghan. Israil zémingha érishish üchün urush qilishqa qanchilik bedel tölishimiz kérek dep hésablishi kérek idi — Xuda ular üchün jengde ular bilen bille bolatti, elwette; lékin U Israilning Qanaan zéminigha kirishtin awwal Özige ishinishke qet’iy niyet baghlishini xalatti.


Pahishe ayal Rahab

Rahab pahishe bolsimu, Injilda iman-étiqadi üchün teriplinidu: —


«Étiqadi bolghachqa, pahishe ayal Rahab Israil charlighuchilirini dostlarche kütüwalghachqa, itaetsizler bolghan öz shehiridikiler bilen birlikte halak bolmidi» («Ibr.» 11:31)

«Mushuninggha oxshash, pahishe ayal Rahab Israil charlighuchilirini öz öyide kütüp, ularni bashqa yol bilen qachuruwetkenliki üchün, u oxshashla ish-emili bilen heqqaniy dep jakarlanghan bolmamdu?» («Yaq.» 2:25).


Ibraniylargha yézilghan mektupta uning étiqadi körsitilidu, rosul Yaqup yazghan xétide shuning étiqadidin chiqqan emellirini teripleydu. U yalghan sözliri üchün emes (2:5), belki u özining «charlighuchilarni Xudaning ademliri bolghachqa, qoghdishim kérek» dégendek iman-ishenchi üchün teriplinidu. Kéyin Rahab Yehuda qebilisidiki Salmon isimlik ademge yatliq bolup, Boazning anisi boldi we shundaqla, Dawut padishah uning chewrisi idi; shu teriqide u Mesihning dunyagha kélishidiki «zenjirni ulashtiki bir halqa» bolup qaldi. 


Perwerdigarning qoshunlirining Serdari (5:13-6:5)

Oqurmenler Yérixo shehirige hujum qilishtin ilgiri Yeshuaning «sughurulghan qilichni tutqan» «Perwerdigarning qoshunlirining Serdari» dégen sirliq zatni uchratqanliqini bilidu. Yeshua tebiiy halda uningdin: —


«Sen biz tereptimu, yaki düshmenlirimiz tereptimu?» dep soraydu. Uning jawabi Yeshuani deslepte belkim sel qaymaqturup qoyghan bolushi mumkin: — «Yaq. Undaq emes, belki Men Perwerdigarning qoshunlirining serdari bolup keldim».

Chünki Xudani hergiz öz qolayliqimiz üchün ishlitelmeymiz. Halqiliq, eng muhim soal: — «U biz terepte turamdu?» dégen soal emes, belki «Biz uning teripide turamduq?» dégendin ibarettur. Yeshua gerche yer yüzide Israilning serdari bolghini bilen peqet asmandiki serdargha boysunsa ghelibe qazinidu. Israil gerche Xuda teripidin tallanghan bolsimu, ular we shundaqla bizlermu bu muhim sawaqni öginishimiz kérek.


Yeshuaning mushu zatni körgen chaghdiki inkasi derhal düm yiqilip uninggha sejde qilish boldi. U bu heriket üchün eyiblengen emes; shunga bu zatni biz peqet bir perishte xalas, dep qarimaymiz («Weh.» 19:10 we 22:9de rosul Yuhanna perishtige sejde qilghanliqi tüpeylidin eyiblinidu). Biz bu zatni ilahiy zat, Xudaliqi bar zat dep qaraymiz; U «Perwerdigarning Perishtisi», Xudaning Öz ipadisi we Kalami bolghan Mesihtin bashqa héchkim emestur; Tewrat dewride U shu teriqide dunyada tughulushtin awwal köp qétim köründi.


Aqandin alghan birnechche sawaqlar (7-bab)

Aqanning tarixidin töwendiki nuqtilargha diqqet qilishqa tégishlik dep qaraymiz: — 

(a) Aqanning gunahi pütkül xelqqe selbiy tesir yetküzdi. Biz Iblisning «gunah peqet özünggila ziyan yetküzidu» dégen aldamchiliqini qobul qilmasliqimiz kérek. U peqet özimizgila emes, belki ailimizge, shundaqla hetta pütkül xelqimizge tesir yetküzeleydu («Pend.» 14:34).


(e) Izahatlirimizda körsetkinimizdek, peqet Aqanla emes, belki uning barliq ailisidikiler ölüm jazasigha tartildi. Sewebi, ularning jim turup, uning gunahi toghruluq héchnéme démesliki uninggha shérik bolghangha barawer idi.


(b) Kéyin Hoshiya peyghember Aqan chalma-kések qilinghan jay, yeni «Aqor jilghisi» toghruluq bésharet béridu: — 


«We Men uninggha shu yerde üzümzarlirini qayturimen we «Aqor jilghisi»ni «ümid ishiki» qilip bérimen» («Hosh.» 2:15, yene «Yesh.» 65:10ni körüng). Bu bésharetning menisi néme?


«Aqor jilghisi»da biz bir ademning gunah tüpeylidin azab tartqanliqini körimiz. Buning netijiside, pütkül xelq azabtin qutquzulidu. Démek, qarishimizche bésharetning menisi — kelgüside yalghuz bir adem (yeni Mesih, elwette) gunahni üstige alidu, netijide barliq étiqadi bar ademler, yeni Xudaning xelqi gunahtin azad bolup qutquzulidu («Yuh.» 11:50).


«Wede qilinghan zémin» — Mesihde bolghan mirasni körsitidighan birxil «bésharetlik tarix» yaki «bésharetlik süret»

Köp étiqadchilar «wede qilinghan zémin» jennetni, shundaqla «Iordan deryasidin ötüsh» dégen weqeni «ölümdin ötüp jennetke kirish»ni körsetken «bésharetlik süret» yaki «bésharetlik simwol» dep qaraydu. Derweqe, Israilning chöl-bayawandin ötüp seper qilishi, shübhisizki, bizning qapqan-qiltaq bilen toldurulghan, ézitqu we egri-toqay bu dunyadin ötidighan, Xudaning küch-qudritige tayanghan rohiy sepirimizni körsitidu («1Kor.» 10:1-14, «1Pét.» 1:17, 2:11). 


Biz «Iordan deryasidin ötüsh» bilen ««wede qilinghan zémin»gha kirish»ni «bésharet» dep qaraydikenmiz, undaqta bu bésharette muhim körsitilgen ish jismaniy ölüsh emes, belki Mesihde bolup «gunahqa, shundaqla mushu rezil dunyagha nisbeten ölüsh», andin Mesihde bolghan toluq rohiy mirasimizgha érishishtur, dep qaraymiz. Démek, bésharette körsitilgini bizning özgertilip, Xuda niyet qilghan xelqning xaraktérida bolup chiqishimizdin ibarettur.


Buninggha héchqandaq guman bolmasliqi kérek, chünki Israil «wede qilinghan zémin»gha érishish üchün jeng qilishi kérek idi; jennette bolsa héchqandaq jeng bolmaydu!


Bu «bésharetlik süret»tin, yeni «wede qilinghan zémingha kirishtiki jeng» bilen «rohiy hayatqa érishtürüshtiki jeng»ning sélishturmisidin, töwendiki birnechche yüzeki bayqighanlirimiz bardur: — 


(a) «Iordan deryasidin ötüsh» derweqe ölümning bir simwolidur — Lékin pikrimizche bu «ölüm» jismaniy ölümni emes, belki bu ölüm shexsiy arzu-hewesliri aldida ölüshni bildüridu, yeni Rebbimizning «Men üchün öz hayatidin mehrum bolghan kishi uninggha érishidu» dégendek ölüshni, yaki sugha chömüldürülüshte «gunahqa nisbeten ölüsh»ni körsitidu («Mat.» 10:38-39, «Rim.» 6:1-14, «Kol.» 2:10-12). Barliq bashqa nersilerge — meyli pul-bayliqlargha, mensep-hoquqqa, nam-abroy yaki bashqilarning söygü-hörmitige nisbeten ölüshke razi bolmighan kishi héchqachan Xudaning öz hayati, yeni menggülük hayatigha muyesser bolalmaydu.


(e) Israil zémingha kirgendin kéyin küchlük bir düshmenge yüzlinishi kérek idi. Bizning Xudaning nijatigha toluq muyesser bolushmizgha pütkül küchi bilen qarshi turuwatqan bir düshminimiz bardur.


(b) Gerche u shundaq küchlük bolsimu, Xudaning méhri-shepqitige tayansaq uning we barliq jinlirining üstidin ghelibe qilmay qalmaymiz («Qan.» 7:17-24).


(p) Mesihde bolghan toluq we mol hayattin behrimen bolush üchün biz héchqandaq butpereslik, xurapiyliq, achközlük yaki rezil arzu-hewesler bilen muresse qilmasliqimiz kérek («Qan.» 7:1-6, 25-26).


(t) Gerche Israil jeng qilip «wede qilinghan zémin»din nurghun jismaniy bext-beriketlerni körgen bolsimu (we kelgüside oxshash bext-beriketlerni köridu — «Qan.» 7:12-16), jamaetning Mesihde érishkining köpinchisi rohiy bext-beriketlerdur («Ef.» 3:1).


(ch) Pütkül zéminda herbir qebilining, herbir jemetning, herbir ailining öz miras zémini bolghan. Shuninggha oxshash, jamaetning herbir ezasigha Xudadin miras bolghan xas chaqiriq, rohiy iltipat, funksiye we xizmet imtiyazliri bardur («1Kor.» 12:4-11, «Ef.» 4:47).


(j) Israilning barliq qebililiri melum bir qebilisining öz mirasigha ige bolushi üchün köp qétimlap ular bilen birge jeng qildi («Chöl.» 32-bab, «Yesh.» 22:1-9). Buninggha oxshash bizmu bir-birimizge medet bérip, Xuda herbirimiz üchün ezeldin teyyarlighan rohiy mirasqa we iltipatlirigha ige bolushqa we Uning chaqiriqi bilen bolghan xizmetke kirishishke köp ishlarda bir-birimizge medet bérip righbetlendürüshimizge toghra kélidu.


Mushundaq sélishturushtin bashqa yene nurghun paydiliq sawaqlar bardur, sehipe we waqit yar berse mushu muzakirini dawamlashturmaqchimiz.