Injil 5-qisim 

«Rosullarning paaliyetliri»



Kirish söz


«Rosullarning Paaliyetliri»ning muellipi rosul Pawlusning yéqin hemrahi bolghan téwip Luqa idi. Kitabning namidin körünüp turiduki, bu kitabni Mesihning ershke kötürülüp Özige étiqad baghlighanlargha Muqeddes Rohni ewetkinidin tartip deslepki jamaetning ottuz nechche yilliq musapisighiche bolghan tarixidin tallanma, déyishke bolidu. Uningda xush xewerning awwalqi tarqitilish yoli we jamaetning ösüp kéngiyish jeryani xatirilinidu.


Injil «Luqa»gha kirish sözimizde, «Luqa»ning we «Rosullarning paaliyetliri»ning her ikkisi Luqa teripidin yézilghan, bu ikki kitab emeliyette bir izchil tarixtur, dep körsetkeniduq. «Rosullarning paaliyetliri» (ikkinchi kitab)ning béshida biz munu sözlerni oquymiz: —


«I hörmetlik Téofilos, men deslep yazghan bayan Eysa Özi tallighan rosullargha Muqeddes Roh arqiliq emrlerni tapshurup asmangha kötürülgen küngiche bolghan uning barliq emelliri hem barliq telim bérishlirining bashlanmisi toghrisida idi».


Birinchi bayan («Luqa») «asmangha kötürülgen küngiche.... Eysaning barliq emelliri hem barliq telim bérishlirining bashlanmisi» toghrisida bolghan bolsa, Luqaning ikkinchi bayani «Eysaning barliq emelliri hem barliq telim bérishlirining dawami» toghrisida bolush kérek, déyish orunluq emesmu? Bu közqarash ikkinchi bayanining béshidiki munu sözler arqiliq ispatlinidu: — «Eysa Özi tallighan rosullargha Muqeddes Roh arqiliq emrlerni tapshurghan...». Mesihning yer yüzidiki xizmiti haman Muqeddes Rohqa tayanghan bolup, asmangha kötürülgendin kéyin shübhisizki, XudaAtining iradisige Muqeddes Roh arqiliq, rosulliri we jamaitining wasitisi bilen emel qilish dawamlishidu.


Shunga bu kitabning ismini «Eysaning (dawam qilghan) paaliyetliri» yaki «Muqeddes Rohning paaliyetliri» dep atighan bolsaq muwapiqraq kéletti. Halbuki, biz jamaettiki 1900 yilliq en’enige egiship kitabni «rosullarning paaliyetliri» dep atiduq.


Gerche emdi «Rosullarning paaliyetliri»ning sehipiliride rosullar hem jamaetning «emel qilishi» hem «telim bérishi»ni körginimiz bilen «emel qilghuchi» we «telim bergüchi» bolsa ularning wasitisi bilen ish körgüchi Mesih Özidur (Gal.» 20:2ni körüng). Injil, «Yuhanna» 16-babta Mesih Eysa rosullirigha Muqeddes Rohning kélishi we kelgüsidiki xizmiti toghruluq telim béridu: —


«Silerge éytidighan yene köp sözlirim bar idi; lékin siler ularni hazirche kötürelmeysiler. Lékin U, yeni Heqiqetning Rohi kelgende, U silerni barliq heqiqetke bashlap baridu. Chünki U Özlükidin sözlimeydu...» (16:12-14).


Biz «rosullarning paaliyetliri»de Mesihning bu sözining emelge ashurulushining bir qismini köreleymiz. Muhim bir misal alayli, Eysa rosullirigha nijatliq söz-kalamini «yat ellikler»ge («taipilerge») yetküzüsh kéreklikini birnechche qétim ochuq éytqini bilen (mesilen «Mat.» 28:19, we mushu kitabning béshida — «Siler... Yérusalém, pütün Yehudiye we Samariye ölkiliri, jahanning chetlirigiche Manga guwahchi bolisiler») bu sözler rosullarning qulaqlirigha peqet kirmigen.


Bizge nisbeten Yehudiylarning könglidin Yehudiy emesler («yat ellikler»)ge orun bérishning tolimu teslikini belkim tesewwur qilish qiyin bolidu. Ularning közqarishida özliridin bashqa pütkül dunya butpereslikke chömüp ketken, daim haram yémeklerdin bulghinidighanlar bolup, heqiqiy Xudagha ibadet qilidighan Yehudiylargha düshmen idi. Yehudiy xelqi köp qétim yat impériyeler teripidin bésiwélinghan, hetta wetinidin ayrilip sürgün qilinghan, ziyankeshliklerge uchrighan. Eysa Mesih yer yüzide xizmet qilghanda, shundaqla «Rosullarning paaliyetliri»ning waqtidimu wetini bolghan Pelestin öz hökümranliqi astida emes, belki ular nepretlinidighan Rimliqlarning qol astida idi. Yehudiy bolmighan bir kishi bilen hemdastixan olturushni öz xelqige xainliq qilghangha barawer dep qarilatti. Lékin «Rosullarning paaliyetliri»de Reb rosulliri we jamaitidikilerning «yat ellikler»ge könglidin orun bérishi üchün, ularning ich-baghrini keng qilghanliqini körimiz. Ular Yehudiy emeslerge nijatliqni (Mesihning qurbanliqigha we tirilgenlikige étiqad baghlash arqiliq Xudaning kechürümige we yéngi hayatqa muyesser bolushni) sözlep yetküzüsh kérek bolupla qalmay, Yehudiy emeslerni Mesihning téni bolghan jamaetning ayrilmas bir qismi, özliri bilen bu ishta aka-uka, hede-singil, shérik süpitide qobul qilishi kérek idi. Rosul Pawlusning «Ef.» 2:11-22diki bu ish toghruluq sözlirini körüng.


Uning üstige, «Rosullarning paaliyetliri»de Mesihde bolghan nijatliqning xewiri awwal Yehudiylargha qayta-qayta sunulghan bolsimu, ularning köpinchisining uni ret qilghanliqini körimiz. Uni qobul qilip, gunahliridin waz kéchip yéngi hayatqa érishküchiler bolsa köpinchisi Yehudiylar nepretlinidighan butperes «yat ellikler»din idi. «Rimliqlargha» 9-11-bablarni körüng.


Mana bu, Rebning jamaitige «telim bérishining dawami»din bir misaldur. Tilgha élishqa tégishlik yene biri bolsa Mesihning shexsi we Xudaliq tebiiti toghruluq idi (Uning Muqeddes Rohining telim béridighanliqi toghruluq sözlirini «Yh.» 16:14din körüng).


Ushbu kitabning bizge ögitidighan muhim ishlardin biri shuki, erlermu, ayallarmu Muqeddes Roh bilen zich munasiwet baghlishi mutleq kérektur. «Rosullarning paaliyetliri»de körüngen étiqadchilar bolsa «töt bayan»da körüngen, Muqeddes Roh kélishtin ilgiriki shu kishiler emes. «Rosullarning paaliyetliri»de körüngen rosul Pétrus «töt bayan»da körüngen rosul Pétrus emes. «Töt bayan»da körüngen Pétrus ishenchsiz, bashbashtaq, özige qattiq temmena qoyidighan emma Xudaning muhebbitige, qudritige we Xudaning riziq béridighanliqigha nisbeten ishenchi ajiz, arisaldi kishi idi. U Rebbi bolghan Mesihdin üch qétim tanghan Pétrusdur. Biraq «Rosullarning paaliyetliri»de bolsa pütünley bashqiche bir Pétrusni körimiz. U Israilning kattiwashliri aldida yüreklik bilen saxtipezlikini eyibleydu, lékin uningda qilchilikmu burunqi po étish aditi körülmeydu. U ölümdin qorqmaydighan, kemter, iman-ishenchke tolghan, itaetmen, telim-terbiye qobul qilalaydighan, dana kishidur. Emdi bu chong özgirish nedin bolghan? Qisqisi, u Muqeddes Rohqa chömüldürülgen, «qaytidin tughulghan» idi. Asman-zéminda Muqeddes Rohtin bashqa ademni mushundaq özgerteleydighan héchqandaq küch yoqtur. Heqiqiy hayatliq, rohiy hayatliq bolushi üchün er bolsun ayal bolsun yer yüzidikilerning hemmisi Muqeddes Rohqa chömüldürülüshi kérek.

«Rosullarning paaliyetliri»de Mesihning jamaitide heqiqiy sözligüchi, yétekligüchi we jamaet ishlirini bashqurghuchining birer adem emes, belki Muqeddes Roh ikenlikini körimiz. Biz shuningdek Xudaning heqiqiy jamaiti bolsa ademler bashquridighan, birer merkizi chong bash shtabqa yaki «mudiriyet kéngeshmisi»ge ige qandaqtur bir teshkilat emeslikini körimiz; rosul Pawlus biz üchün «1Kor.» 12:12-31de éniq teswirligendek jamaet bir tendur. Uning béshi Mesih ershte turidu, yer yüzidiki herbir étiqadchi bolsa uning ténige tewe ezasidur. Herbir ezasi öz alahide xizmiti bar bolghan, yétekchilikni ademdin emes, belki biwasite halda béshi bolghan Mesihtin alidu. «Rosullarning paaliyetliri» bolsa buning heqiqetlikini körsitidu.


Shunga mezkur kitab birer «jamaet ishlirigha qollanma» bolush meqsitide emes, belki herbir étiqadchigha bash bilen bolidighan ashu biwasite shereplik alaqini izdeshke, shundaqla Muqeddes Rohning yétekchilikide méngishqa intilishke righbet-türtke bolush meqsitide yézilghandur. Herbir eza bashning yétekchiliki bilen mangghanda, undaqta barliq «ten» ezalirining «paaliyetliri» insanning aldin pilanlishi bilen bolmisimu, lékin bir-birige ajayib maslishidu. Bu kitabtin biz kütken bezi ishlarni tapalmighanliqimizdin belkim heyran qélishimiz mumkin. Mesilen, kitabta insanlarning oylap chiqqan héchqandaq eqil-pilanliri, héch iqtisadiy pilanlar (Injilda, Xudaning xizmitide bolghanlarning iqtisadiy hajetliri bek az tilgha élinidu), héchqandaq mexsus binalar («chérkaw» qatarliqlar), közge körüngen héchqandaq alahide «terbiye kursliri» toghrisida bayanlar yoqtur — lékin bu tarix xatirilengen mezgil xush xewer alliqachan Yawropa, Afriqa we Asiyadiki yiraq yerlerge tarqalghan we shu yerlerde étiqadchi jamaetler barliqqa kelgen mezgil idi. Mana bu, Xudaning Özi qilghanliridin ibarettur. Erler bolsun, ayallar bolsun, kishiler Uninggha qulaq sélish we shertsiz itaet qilishqa teyyar tursa mundaq netije chiqmay qalmaydu.


Mezmun: —


1.

Jamaetning «tughulush»i we ösüshi (1-5-bablar)

2.

Jamaetning ziyankeshliklerge uchrishi we kéngiyishi (jümlidin xush xewerning Samariyeliklerge we Afriqiliqlargha jakarlinishqa bashlinishi) (6-8-bablar)

3. 

Pawlusning Mesihke étiqad qilishi we xush xewer tarqitishi (9-bab, 1-31-ayetler)

4. 

Rosul Pétrusning xush xewer jakarlash xizmiti, jümlidin «yat ellikler»ge jakarlashqa «ishikni chong échishi» (9:32-ayettin 12:25-ayetkiche)

5. 

Rosul Pawlusning birinchi qétimliq xizmet sepiri (13-14-bablar)

6. 

Rosullar bilen yétekchilerning Yérusalémdiki kéngeshmisi (15-bab, 1-35-ayetler)

7. 

Rosul Pawlusning ikkinchi qétimliq xizmet sepiri (15:36tin 18:22-ayetkiche)

8. 

Rosul Pawlusning üchinchi qétimliq xizmet sepiri (18:23tin 21:14-ayetkiche)

9. 

Rosul Pawlusning Yérusalémgha bérishi we qolgha élinishi (21:51-26-bab)

10.

Rosul Pawlusning rimgha sepiri (27-28-bablar)


••••••••



Qoshumche söz


Luqa yazghan tarixning «cheklikliki» toghruluq

Ushbu kitabta sanaqsiz sawaqlar we étiqadni righbetlendüridighan ishlar tépilidu. Mushu yerde sehipe cheklimisi bolghachqa, töwende töt soal üstidila toxtilimiz. Birinchi we ikkinchisi Luqaning tarixining cheklik dairisi bilen baghliq. U xush xewerning «kichik Asiya» (Türkiye) we Yawropada qandaq tarqalghanliqi, shundaqla jamaetler ösüp kéngeytilgenliki toghruluq bizge köp tepsilatlarni teminleydu. Emdi némishqa u jamaetning Afriqa yaki Asiyada bolghan ilgirileshliri toghruluq yazmaydu?Xéli roshenki, Luqa jamaetning «toluq tarix»ini yézishqa intilgen emes (emeliyette bundaq bir tarixni yézish hergiz mumkin emes — «Yh.» 21:25ni körüng). Luqaning xatiriligini, yeni jamaetning Yawropa terepke qarap ilgirilishige kelsek, ishinimizki, bu ilgirilesh yölinishi emeliyette eng köp tosalghu-qiyinchiliqqa uchrighan yölinish idi. Jamaettiki qedimki en’eniler we bashqa tarixlardin bilimizki, jamaetlerning Asiya we Afriqida köpiyishi Yawropadiki köpiyishtin téximu téz idi. Shunga Luqa étiqadimizgha eng küchlük righbet-türtke bolsun dep, bizge jamaetning qattiq ziyankeshlik we türlük qiyinchiliqlar astida ösüshi we kéngiyishi xatirilengen bir tarixni teminleydu.


Ikkinchi mesile yuqiriqigha oxshap kétidu — kitabning ikkinchi yérimida rosul Pawlusning Rim qanun tüzümide soraqqa tartilishliri we uchrighan mesililer, shundaqla Pawlusning impératorning özi üstidin höküm chiqirishi üchün Rim shehirige bérish sepiri toghruluq némishqa shunche köp tepsilatlar teswirilinidu? Buningda rohiy bilim-sawaq barmu?


Bu mesile toghruluq «töt bayan»diki kirish sözimizde azraq toxtilimiz: —

«Yene mumkinchiliki barki, eyni waqitta Téofilus Rim jemiiyitide yuqiri tebiqidiki adwokat bolup, Pawlusning soraq ishlirigha teyyarliq qiliwatqan bolushi mumkin. Shundaq bolghanda, Luqaning Eysaning terjimihali bolghan «Luqa»ni we «Rosullarning paaliyetliri»ni yézishtiki meqsiti Téofilusqa Pawlusni («Ros.» 28-babni körüng), shundaqla u jakarlighan étiqadni Qeyser aldida aqlash ispati bilen toluqraq teminleshtin ibaret bolushi mumkin, dep qiyas qilishqa bolidu».


Shunga «Luqa» bilen «Rosullarning paaliyetliri»ni Mesih étiqadini aqlap teswirleydighan bir pütün bayan déyishke bolidu. Pütün impériyening bipayan zéminda, shimalida Engliye we Galliyedin jenubta Afriqa we Misirghiche, gherbde Ispaniyedin sherqte «kichik Asiya» (Türkiye), Suriye we Iordaniyegiche, herbir addiy puqra, shundaqla barliq hökümdarlar öz ortaq tili (grék tili)da bu bayanni oquyalaydu. Bolupmu «Rosullarning paaliyetliri»diki eng axirqi bablarda rosul Pawlusning Rimning qanun-tüzümige toluq boysunghanliqini körimiz. Gerche Rimdiki nezerbendtin qéchishqa köp pursetler chiqqan bolsimu, u qachmaydu. U köp Rimliq hökümdarlar aldida soraqqa tartilidu. Ularning söz-heriketliridin ularning chirikliship ketkenliki éniq körünüp tursimu, Pawlus ulargha Rim hökümitining wekilidek hörmet bilen sözleydu. Uning peyghemberlik aldin körerliki bilen Rimning kémiside olturghan 276 kishi qutquzulidu (27-bab). Shuning bilen hemme kishining közige körüniduki, Mesihge étiqad qilghan ademler semimiy bir hökümetke héch tehdit yetküzmeydu, eksiche amanliq we qanunni etiwarlaydighan bir jemiyette xéli ijabiy tesir körsitip, shular turuwatqan herbir döletke payda yetküzgüchi amildur. Mushundaq süpet igiliri, peqet Rim impériyesige emes, belki öz puqralirining menpeetini közleydighan herqandaq impériye yaki padishahliqqa özini tewsiye qilidu. 


«Mattiyas»ning «on ikkinchi rosul» dep tallinishi (1:15-26) toghruluq — «on ikkinchi rosul» kim?

Bu soalning özi anche muhim emes. Emma bu mesile intayin muhim bir prinsipqa munasiwetlik bolghachqa, uning üstide toxtilishning paydisi bar. Injilda «on ikki rosul»din bashqa «rosul» dep éniq atalghan az dégendimu yene on er kishi bar. Xéli roshenki, bulardin bashqa yene birnechche namsiz rosullarmu bar idi. «Korintliqlargha (2)»diki «qoshumche söz»imizde «rosullar» toghruluq izahatlirimizni körüng. Shu yerde éytqinimizdek, biz shu «on ikki (rosul)»ni (jamaetke nisbeten) «ul» yaki «asas qilinghan» dep qaraymiz. Démek, ularning Rebdin tapshuruwalghan hoquqi we qobul qilghan wehiyliri hetta bashqa rosullarnikidinmu yuqiri derijide idi. «Samawiy Yérusalém»ning on ikki derwazisida «on ikki rosul»ning ismiliri yéziqliq («Weh.» 21:14). Reb Eysamu «Siler (on ikki rosul) on ikki textte olturup, Israilning on ikki qebilisining üstidin höküm chiqirisiler» dégen («Mat.» 28:19). Shunga bu «on ikki»ning Xudaning pilanida alahide orungha ige bolghanliqida qilche guman yoq.


Yuqiriqi ayetlerde, rosul Pétrus Zeburdin (69:25, 109:8) Mesihning satqunluq qilinishi we uninggha satqunluq qilghuchining ornining bashqa birsige tapshurulidighanliqini körsitidighan bésharetlerni neqil keltüridu. Pétrusning bu bésharetlerge sherh bergenlikini toghra dep ishinimiz. Ular derweqe, bashqa birsining Yehudaning ornini basidighanliqi, «on ikkinchi rosul» bolidighanliqini aldin’ala körsitidu.


Halbuki, qérindashlarning Yehudaning «ornini basquchi»ni tallishi toghra chiqtimu? Reb ulardin ayrilip asmangha kötürülgende ulargha peqet «Yérusalémda turup Muqeddes Rohning üstünglargha chüshüshini kütünglar» dégen birla jiddiy we tepsiliy emr qaldurghanidi. Ularning jiddiy mohtaj bolghini mana shu idi. Rebning Muqeddes Roh toghruluq bolghan köp telimlirige (bolupmu «Yuhanna» 14-16-bablar) qarighanda, U Özi ulardin ayrilip, ularning yénida bolmighanda Muqeddes Rohning Uning ornini bésip ulargha Telim Bergüchi we Yétekchi bolidighanliqi toghruluq éniq sözligenlikini körimiz. Mesilen, 16:13de U: «U, yeni Heqiqetning Rohi kelgende silerni barliq heqiqetke chömdürüp yétekleydu» deydu. Bundaq éniq tapshuruq bolghaniken, Pétrus némishqa Eysa yénida bolmighan, emma Muqeddes Roh téxi kelmigen ehwalda telim bergüchi hemde yétekchi rolini öz zimmisige alidu?


Biz qérindashlarning «ikki kishini békitti», andin ularning:

— «Sen, i hemme ademning qelbini bilgüchi Perwerdigar! ... Bu ikkiylendin qaysisini tallighanliqingni körsetkeysen!» dégen duasini oqughinimizda, ular Xudagha anche keng tallash dairisi bermigen, dep oylimay qalmaymiz! Shuninggha oxshash, köp dualar Xudaning ishlirimizni hel qilidighan ajayib karamitige chek belgilep qoyghandek bolup qalidu. Mesilen, «Ah Xuda, méning oghlumning késilini saqaytish üchün manga uni doxturxanida yatquzdek pul teminligeysen!» dégendek dualarni qilishidu. Emdi Xudaning bashqa yolliri yoqmu? U biwasite saqaytalmamdu? Yaki bashqa bir wasite bilen saqaytalmamdu? Biz pulisz, dorisiz we amalsiz qalghanda, umu amalsiz qaldimu? Qandaqmu biz uni özimizning cheklik oy-pikir dairisige baghliyalaymiz? (halbuki, Xudagha shükri, u köp waqitlarda duayimizda aghzimizdin chiqqan söz-shertler boyiche emes, belki qelbimizdiki nida-peryadimizgha qarap jawab béridu).


Qérindashlarning chek tashlishidinmu ashu waqitta Muqeddes Rohning ademning roh-qelbide béridighan yétekchiliki, telimi we guwahliq bérishining ularda téxi bolmighanliqini köreleymiz.

Biz yuqiriqi ishlardin töwendiki prinsipning roshen bir misalini köreleymiz, dep ishinimiz. Mushu muhim prinsipni tonup yetmigüche Xudaning Özini heqiqiy toniyalmaymiz (Xuda Yeshaya peyghember arqiliq dégen): — 


«Chünki Méning oylighanlirim silerning oylighanliringlar emes,

Méning yollirim bolsa silerning yolliringlar emestur;

Chünki asman yerdin qanche yuqiri bolsa,

Mana Öz yollirim silerning yolliringlardin,

Méning oylighanlirim silerning oylighanliringlardin shunche yuqiridur» («Yesh.» 55:8-9).


Pétrusning birsining rosul bolush üchün qandaq salahiyetke ige bolush kérekliki toghruluq oylighini orunluq, asasi bardek qilghini bilen, uningda shübhisizki, Xudaning qadirliqi toghruluq ikki chong xata qiyas hemde bir chong kemchilik bar; shunga, uning bu oylirining «Xudaning oylighanliri» emes, dep ishinimiz. Emdi Pétrusning qiyasliri we oyida bolghan kemchilik bolsa: — 


(1) Eysaning telimi we hayatigha toluq guwahchi bolushi üchün, on ikkinchi rosuli bolidighan adem Eysa yer yüzide xizmette bolghan chéghida (Yehya peyghemberning chömüldürüsh yürgüzgen waqtidin tartip Eysaning asmangha kötürülüshigiche) jismaniy jehette Uning yénida bolushi kérek idi.


(2) Eysaning ölümdin tirildürülgenlikini «öz közi bilen körgen» guwahchi bolushi üchün, Eysaning ölümidin kéyin asmangha kötürülüshigiche yenila u jismaniy jehette bashqa rosullar bilen bille bolghan bolushi kérek idi. 


(3) Pétrus tilgha almighan, emma rosulning salahiyitide bolushi üchün kem bolsa bolmaydighan muhim amil bolsa Mesihning ademni chaqirishidur. Barsabas yaki Mattiyasta mundaq chaqiriq barmu? Ular buni éniqlashqa anche intilmigen oxshaydu.


Bizge Xuda «on ikkinchi rosul»ning ornini bésishqa, yeni bir «ul rosul» bolushqa heqiqiy békitken kishi rosul Pawlustek körünidu (mundaq déginimiz, Mattiyasning birxil «rosulluq xizmet»i yoq, dégenlikimiz emes — 4:33, 5:12ni körüng). Mesih yer yüzide xizmette turghanda Pawlus Uninggha egishish bir yaqta tursun, bilishimizche, hetta Uni körüp baqqanmu emes. Lékin u Mesihning tirilgenlikige guwahchi bolup chiqti; chünki Mesih Özini uninggha alahide ayan qilghan («1Kor.» 9:1ni körüng). Uninggha yene Mesihning yer yüzidiki yürüsh-turushliri toghruluq köp tepsilatlar wehiy arqiliq ayan qilinghan (mesilen, Xuda uninggha Eysani esleydighan «kechlik tamaq», yeni «nan oshtush»ning tepsilatini wehiy bilen ayan qilghan («1Kor.» 11:23-26 we «Gal.» 1:10-12ni körüng). Shundaq bolupla qalmay, u bashqa rosullar bilen sélishturghanda, Mesihning ichki hayati, ölümi we tirilishining ehmiyiti toghruluq yuqiri derijide wehiylerni tapshuruwalghanidi. U özining rohiy tughulushi toghruluq «waqitsiz tughulghan bowaqmen» deydu («1Kor.» 15:8-9) — démek, «rohiy tughulushum normal jeryan arqiliq emes, belki nahayiti qisqa waqit ichide hamile bolup tughulghanidim». Uning bundaq dégini shübhisizki, uning rosulluqqa kirishkenlikini bashqa rosullarningki bilen sélishturush idi. Ular bolsa Mesihke üch yérim yil egiship ögengen, emma Pawlus bolsa ademning eqliy qabiliyitidin éship chüshidighan, tuyuqsiz wehiyler bilen biraqla rosulluq xizmetke chöktüzülgen.


Rebning Pawlusni chaqirghanliqi we uni xizmetke teyinligenliki bashqa rosullarni chaqirighanliqi we xizmetke teyinliginidin roshen idi. Shuning bilen Pétrus qoyghan shertlerge qarighanda u «on ikkinchi rosul» bolushqa tolimu layaqetlik idi — biraq u Mesih yer yüzide xizmette bolghan waqtida u bashqa rosullar bilen bille jismaniy tende hazir bolmighanidi! Pétrus shuninggha diqqet qilmighanki, Xuda köp ishlarda karametlerni körsetkinide bizning (jismaniy jehette) neq meydanda hazir bolush-bolmasliqimiz bilen chekke uchrimaydu. U belkim oylighinimizdin sirt bashqa bir yol bilen ish körüshi mumkin. Uning söz-kalamigha qarighanda U shundaq qilishqa amraqtur.


Biz oqurmenlerdin, yuqirida éytqinimizni bu mesile toghruluq birer talash-tartishqa asas qilmasliqini ötünimiz. Rosul Pawlus özining salahiyiti toghruluq hergiz mundaq munazirileshmeytti. Özi toghruluq u peqetla: — «Men rosullar arisidiki eng töwinimen, rosul dep atilishqa layiq emesmen; chünki men Xudaning jamaitige ziyankeshlik qilghanmen» deydu («1Kor.» 15:9).


Biz bashqa on bir rosul Xudaning toluq pilanini melum jehette chüshenmigen bolsa, Uning Pawlusqa tapshurghan wehiylirinimu qobul qilip chüshinishke toluq teyyarliqi bolmasliqimu mumkin idi, dep oylaymiz.


Musa peyghemberning béshariti toghruluq (3:22-23) «Manga oxshash bolghan bir peyghember» kim? 

«Musa derweqe mundaq dégenidi: — «Perwerdigar Xudayinglar öz qérindashliringlar arisidin manga oxshash bir peyghember turghuzidu. Uning silerge éytqan barliq sözlirini anglap, uninggha toluq itaet qilishinglar kérek! Chünki bu peyghemberning sözini anglimaydighanlarning herbiri xelq qataridin üzüp tashlinidu»».


Roshenki, Pétrus bu sözler Mesihni körsitidu, deydu. «Yh.» 6:14, 7:40dimu shundaq. Musaning ömridiki köp ishlar Mesihni körsitighan «bésharetlik misal» idi. «Ibraniylargha»diki qoshumche sözimizni körüng. Emma qaysi yolda yaki qaysi jehette Mesih bu bésharetni emelge ashurghan?


Musa bolsa «ul peyghember» idi — démek, Israil üchün u Tewrat qanunida asasiy heqiqetler, jümlidin qurbanliq, kahinliq we ibadet chédirige baghliq belgilimilerni qobul qilghan. Uningdin kéyinki peyghemberler elwette bu ishlarni özgertkini yoq, belki bu qanun-heqiqetlerni asas qilip bashqa bésharetlerni bergen. Lékin Mesih kelgende qurbanliq, kahinliq we ibadetxana tügeydu — chünki U Özi «eng axirqi qurbanliq» we shundaqla Xuda teyinligen, ershte olturghan, Xudaning barliq xelqige bolghan ulugh bash kahin boldi. Shuning bilen Uningda Xudagha yéqinlishidighan pütünley yéngi tüzüm barliqqa keltürülgen. U shu yolda Musagha oxshash «ul peyghember»; lékin U élip kelgen yéngi ehde-tüzüm Musaning ehde-tüzümidin chongqur we uzun muddetlik (menggülük!) idi. Eslide Israil xelqi Musagha qulaq salmisa bextisizlikke uchrighan yerde, hazir «Musagha oxshash yéngi peyghember» kelgendin kéyin téximu shundaqki: —


«Uning silerge éytqan barliq sözlirini anglap, uninggha toluq itaet qilishinglar kérek! Chünki bu peyghemberning sözini anglimaydighanlarning herbiri xelq qataridin üzüp tashlinidu».

Emdi Mesih qandaq yol bilen «Musagha oxshaydighan peyghember» bolidu?


(1) Musa bashqa peyghemberlerge sélishturghanda Xudani téximu zich munasiwette tonughan. «Qan.» 34:10-12ni körüng — u Xuda bilen «yüz turane» körüshken.

Reb Eysa Mesihning XudaAtisi bilen bolghan munasiwiti Musaningkidin zor derijide téximu zich idi: — «Öghulni Atidin bashqa héchkim tonumaydu, we Atinimu Oghul we Oghul ashkarilashni layiq körgen kishilerdin bashqa héchkim tonumaydu» («Mat.» 11:27)

«Xudani héchkim körüp baqqan emes. Biraq Uning qoynida turghuchi yégane Oghli bolsa (shundaqla Özi Xuda bolghan) Uni bildürdi» («Yh.» 1:18). (Axirqi ayetke qarighanda, Musa körgen Xudaning siyaqi emeliyette uning wekili bolghan Mesih idi).


(2) Musa Israilgha qutquzghuchi idi. U «qoza qurbanliqi» arqiliq ularni jismaniy qulluqtin qutquzup, ularning yer yüzidiki bir elning «tughulush»igha wasite idi («1Kor.» 10:1-2, «Mis.» 12:1, «Ez.» 16:3-7). Shundaqla u ulargha peqet peyghember we yétekchila emes, belki ulargha «padishah»dek bolghanidi («Qan.» 33:5).

Mesih bolsa Israilghimu, yat elliklergimu Qutquzghuchi bolidu, Özi «qoza qurbanliqi» bolup ularni rohiy qulluqtin, yeni gunahning ilkidin we Sheytanning ilkidin qutquzidu, shundaqla ularning rohiy, samawi bir xelqning «tughulush»igha wasite bolidu; u elwette ulargha peyghember, yétekchi, padishah we ularning Rebbi boldi.


(3) Musa peyghember «kona ehde»ni qobul qilip uning wasitichisi boldi. Shu kona ehde Xudaning «yer yüzidiki» xelqi bolghan Israilning mewjudatliqining asasi idi.

Mesih «yéngi ehde»ning wasitichisidur; yéngi ehde Xudaning ershtiki xelqi bolghan jamaetning menggülük hayatining asasidur. 


15:36-41: Némishqa Pawlus bilen Barnabas ayrilip ketti? Kimning toghra?

«Lékin yene birnechche künlerdin kéyin Pawlus Barnabasqa:— Biz burun Rebning söz-kalamini yetküzgen hemme sheher-yézilargha bérip, qérindashlarning yénigha bérip, ularning halini sorap kéleyli, — dédi.

Barnabas bolsa Yuhanna (Markusmu déyilidu)ni bille élip barmaqchi bolghanidi. Biraq Pawlus aldinqi qétim Pamfiliye ölkiside ulardin ayrilip ketken, Rebning xizmitide ular bilen bille dawamliq seper qilmighan Markusni yene élip bérishni aqilanilik emes dep qaridi. Shuning bilen ikkiylen otturisida bek keskin ixtilap bolup, axir bérip ular bir-biridin ayrilip kétishti. Barnabas Markusni élip, kémige olturup Siprus ariligha ketti. Pawlus bolsa Silasni tallidi; qérindashlarning ikkiylenni Xudaning shapaitige amanet qilishi bilen u ikkisi yolgha chiqti. U emdi Suriye we Kilikiye ölkilirini arilap ötüp, herqaysi jaylarda jamaetlerni quwwetlendürdi»


Pawlus Barnabas bilen bir-biridin ayrilish toghruluq jezmen bir pikirde bolushi belkim mumkin emes. Biz peqet töwendiki bayqighinimizni otturigha qoyimiz, shundaqla Pawlusning qarari belkim toghra idi, dégen pikirge qayilmiz.


(1) Köngli ish tartmaydighan adem emeliyette xizmetke yardem emes, belki tosalghu bolidu («Pend.» 25:13, 10:26). Xudaning xizmiti beribir qérindashlarning héssiyatliridin muhimdur.

(2) Markus Yuhanna bilen Barnabas newre tughqan idi («Kol.» 4:10). Shunga Barnabas tughqanchiliq qilip Markusqa yan bésishi mumkin.

(3) Pawlus tapshuruwalghan wehiyler shübhisizki, Barnabasningkidin köp idi. Shunga Barnabasning bu ishta Pawlusqa boysunishigha belkim toghra kéletti.

(4) Qérindashlar dua qilip Xudagha amanet qilghan kishi Barnabas emes, belkim Pawlus idi. Shunga ular Pawlusningkini toghra dep qarighan oxshaydu.

(5) Birnechche yildin kéyin Pawlus Markusni xizmitige yardemchi süpitide qaytidin qobul qilidu we uni bashqilargha tewsiye qilidu. Markus Pawlusning uninggha bergen sawaq-dersini qobul qilghan bolsa kérek. 


(21:18-26) Pawlusning qesem ichish we qurbanliq qilishi toghruluq

Pawlusning xetlirini oqughan kishiler üchün uning ibadetxanida haywan soyup mundaq bir qurbanliqni qilishi we qesem ichishimu ghelite we nalayiq paaliyet bolup körünidu. U xetliride, Mesihning qurbanliqi eng axirqi, shundaqla barliq bashqa qurbanliqning ornini basqan dep éniq telim bergen emesmu? Bundaq qurbanliq qilish eger Xudaning Mesihde bolghan ulugh ghelibisige asiyliq qilish bolmighandimu, héch bolmisa «arqigha chékinish» bolmamdu?


Bu soalgha jawaben, bayqinimizni, shundaqla töwendiki soallarnimu otturigha qoyimiz. Oqurmenler bulardin özi xulase chiqiriwalalaydu: —


(1) 20-ayette rosul Yaqup Pawlusqa Yehudiylar arisida nurghun «Tewrat qanunigha emel qilishqa intayin qizghin» étiqadchi bar dep uqturidu. Bundaq «qizghinliq» ibadetxanidiki haywan qurbanliqliri we qaide-resimlerde dawamlishishni öz ichige alidu, dep qaraymiz. Undaq bolmighanda Pawlusning bu paaliyetlerge qatnishishi ularni qandaqmu «u bizge oxshash» dep xatirjem qilalisun?


(2) 21-ayette Yaqup Pawlusqa bu yéngi Yehudiy étiqadchilarning «Pawlus Rim impériyesi boyiche Yehudiy xelqige Tewrat qanunigha yaki Tewrattin chiqqan qaide-yosunlargha boysunushni emes, belki ularni tashlashni ögitidu» dégendek oyda bolghanliqini uqturidu. Bu mesile Yehudiy emeslerning Tewrat qanunigha yaki qanunining melum qismini tutushi kérekmu-yoq dégen mesilige pütünley oxshimaydu («Rosullarning paaliyetliri» 16-babta mushu mesile bir terep qilinghanidi).


(3) Mushu yerde birnechche soalni qoyimiz: — Yérusalémdiki jamaette yetküzülgen telim (Yaqupning we bashqa aqsaqallarning telimi)ning mezmuni néme idi? Némishqa bu «yéngi étiqadchilar» shundaq «Tewrat qanunigha emel qilishqa intayin qizghin»? Chünki Xudaning pilanida Tewrat qanuning birinchi meqsiti özimizning gunahqa chömgenlikimiz, Xudaning qanunini emelge ashurulmaydighanliqimiz, shundaqla Qutquzghuchi-Mesihge zor mohtajliqimizni körsitishtin ibaret idi («Rim.» 3:19-28, 7:4-13, 8:3, «Gal.» 2:11-21ni körüng). Némishqa bu kishilerge bashqa barliq qurbanliqning ornini basqan ulugh we axirqi bir qurbanliq bar dep ögitilmigen?


(4) Bu kishiler némishqa Pawlus Yehudiylargha Tewrat qanunini tashlash kérek dep ögitidu, dep oylaydu? Kim ularning mushundaq oylishigha yol qoydi? Yérusalémdiki jamaette Pawlus üchün heqiqiy ehwalni ayan qilghudek jür’etlik adem yoqmidi?


(5) Emeliyette, Pawlus bundaq telimni héch bergen emes. Uning bu téma toghruluq bolghan telimini özining munu sözi bilen yighinchaqlashqa bolidu: —

 «Hemme étiqadchi erkindur». Démek, hem Yehudiy emesler hem Yehudiylar Tewratta belgilenken resim-qaidilerning herqandaq bir qismigha (mesilen, shabat (shenbe) künide dem élish dégendek) riaye qilishni xalisila, u shundaq qilishqa erkindur; emma oxshashla undaq qilishni xalimisimu, umu ularning erkinlikidur. Pawlus ya buni yaki uni qilishqa dewet qilmaydu («Rimliqlargha» 14-babni körüng). Emma qurbanliq mesiliside bolsa uning: — «Eysa Mesihning gunahlarni yuyush üchün Özini qurbanliq qilishi bilen barliq bashqa qurbanliqlar inawettin qaldurulghan» dégen telimi bek roshendur. 

(6) Pawlus yene «hemmeylen erkindur» dep telim bergini bilen u yene muhebbet yolida bashqilarning étiqadigha yaki étiqadni qobul qilishqa tosalghu bolmasliq yaki wijdanigha ziyan yetküzmeslik üchün bashqilarning xata oy-pikrilirige köngül bölüshimizge toghra kélidu, dep ögitidu. Bizning erkinlikimizdin melum ishalarda behrimen bolushimiz tüpeylidin ular muqeddes étiqadimizgha sel qarisa, undaqta ularning xata oy-pikrilirige waqitliq maslishishimizgha toghra kélidu. Mesilen, étiqadchilar herqandaq göshni yése bolidu. Lékin bashqilarni öyimizde azade hés qildurush üchün choshqa göshini öyge kirgüzmeslikimiz danaliq ish bolidu.


Shunga bu yerde Pawlusning haywan qurbanliqlirigha qatnishishi bu qurbanliqni inawetlik dep étirap qilishigha barawer bolmisimu (emeliyette bu xil qurbanliq esli gunahni yuyidighan emes, belki «teshekkür qurbanliqi» yaki «qesem ichish qurbanliqi» bolsa kérek idi), lékin Yérusalémdiki mushu ajiz étiqadliq qérindashlirini dep u «inaq-xatirjemlikning rishtisi bilen, Rohta bolghan birlikni tutush»qa intilidu. Buningda exlaq jehettin héchqandaq chékinish bolmaydu, peqet Yehudiy qérindashlarning étiqadida kemlik bolidu, xalas. Shübhisizki, Pawlus kéyinche ularning ishenchi we köngül bölüshige érishsem, ulargha ishlarni toghriraq chüshendürimen, dégen ümidte bolghan. Lékin hazir bolsa u bu töt kishining yénigha bérip paaliyitige qatnishipla qalmay, belki ularning qurbanliqlirining chiqimini öz üstige alidu. U bundaq qiyin ehwalgha eslide hergiz chüshürülmesliki kérek idi, lékin u shapaet bilen uninggha sewr qilidu we shundaqla özi daim tewsiye qilidighan méhir-muhebbetning yene bir ülgisini körsitip béridu: —


«Muhebbet sewr-taqetlik, méhribanliqtur:

Muhebbet hesetxorluq qilmaydu:

Muhebbet özini maxtimaydu,

Tekebburluq qilmaydu,

Nomussizliq qilmaydu,

Öz menpeetini közlep yürmeydu,

Tériktürülmeydu,

Qönglide öchmenlik saqlimaydu;

Heqqaniysizliqtin xushal bolmaydu,

Belki emeliyettin, heqiqettin xushal bolidu;

Hemme ishta qorsiqi kenglik qilidu, hemmige yüzlinip Xudagha ishinidu, hemme ishqa umid baghlaydu, hemmige chidaydu.

Méhir-muhebbet hergiz tügimeydu».(«1Kor.» 13-babtin).