Injil 7-qisim
«Korintliqlargha (1)»
(Rosul Pawlus Korint shehiridiki jamaetke yazghan birinchi mektup)
Kirish söz
Korint shehiridiki jamaetning tarixi
Rosul Pawlusning Korint shehirige tunji kélishi toghrisida Injil «Ros.» 18:1-18da xatirilengen. Korint bolsa Grétsiye (Yunan)diki eng chong déngiz porti idi. Dunyadiki barliq portlardek u herqaysi eldin kelgen her türlük ademler bilen tolghan bolup, mushu yaqa yurttikilerning hemmisi özining étiqadi, özige xas bolghan butpereslikini we örp-adetlirini özi bilen élip kelgenidi. Shu chaghda ularning ichide Mesihke étiqad qilghuchilar bar bolushi mumkin idi, biraq köpinchisi butperes idi. Shu seweblik Korintning Rim impériyesidiki «Butpereslik paytexti» hem «Pahishiwazliq paytexti» dep atiqi chiqqanidi. Sheherde özige xas bolghan «butpereslik pahishiwazliqi» ipadilinidighan 1000din artuq butxana bar idi.
Pawlus Korintqa yétip kelgendin kéyin adettikidek «sinagog» (Yehudiylarning yighinxanisi)qa kirip xush xewerni jakarlashqa bashlidi. Shu yerde köp ademler Xudaning sözini qobul qildi. Lékin adettikidekla, Eysa Mesihning xush xewirini ret qilghan bir qisim Yehudiylar Eysa Mesihke étiqad qilghanlar (Yehudiylar we yat ellerdin bolghalar)ni «sinagogtiki jamaet»tin qoghlap chiqardi. Shuning bilen Korint shehiride «Mesihiy jamaet» tughuldi. Pawlus Korintta on sekkiz ay turup xush xewerni jakarlash, qatarliq ishlar bilen shughullandi. Rosul Pawlus ushbu xétide éytqinidek, Pawlusni jamaetni «tughghuchi», uninggha «ata» bolghuchi déyishke bolidu. Emma melum seweblerdin qandaqtur u öz aditidikidek jamaette aqsaqallarni békitelmigenidi; bundaq bolushi belkim eyni chaghda u ular arisida shunche köp waqit turghan bolsimu jamaettikiler rohiy jehettin kamaletke yetmigechke, aqsaqalliq mes’uliyitige teyyar bolghan héchkim téxi chiqmighan bolsa kérek yaki (téximu éhtimalgha yéqin) jamaetning özi aqsaqallarning yétekchilikini qobul qilishqa teyyar emes bolghan bolushi mumkin.
Ushbu xet Efesus shehiride yézilghan (16:8). Pawlus shu yerde turghan waqtida üch qérindash, yeni Istifanas, Fortunatus we Axayikus uning yénigha yétip, Korint jamaiti yazghan bir xetni kötürüp keldi (16:17). Ularning xétide étiqad hayati toghruluq qoyulghan birnechche soal bar idi. Mushu soallar towendiki ishlarni öz ichige alghanidi: —
(1) |
Er-ayalliq yaki tenha hayat toghruluq bezi mesililer (7-bab); |
(2) |
Butlargha nezir qilinghan taamlarni yégili bolamdu, bolmamdu? (8-bab, 10:15-33); |
(3) |
Xudaning xizmitige mexsus ayrilghanlarning ehwali; ulargha qandaq iqtisadiy yardem bérish we uninggha munasiwetlik bolghan mesililer (9-bab); |
(4) |
Jamaet sorunlirida erler we qiz-ayallarning bashlirigha bir nerse artishi kérek yaki kérek emesliki toghruluq (11:17-33); |
(5) |
«Rebning dastixini» — jamaet sorunida «nan ushtush» toghruluq; |
(6) |
«Rohiy iltipatlar» (12-14-bab); |
(7) |
Ölümdin tirilish (15-bab); |
(8) |
Jamaetning yoqsul-hajetmenlerge yardemde bolup iane qilishi (1:16-4); |
(9) |
Apollosning jamaetni kücheytish üchün kélish imkaniyiti (16:12) |
Pawlus Korint shehirige kelginige üch yildin sel ashqanidi. Eyni chaghda jamaettiki étiqadchilarning köpinchisi chongqur butpereslik turmushidin ayrilghanidi. Biraq u ularning shu üch yilche waqit ichide herqandaq hesetxorluq, tekebburluq qatarliqlardin hem «insaniy oy-pikirliri»din xalas bolushini, qisqisi Mesihte «rohiy ademler»din bolushini normal we tégishlik ish dep qaraytti. Bu bizler üchünmu chong sawaq bolushi kérektur. Siz Mesihke étiqad baghlighili qanche uzun boldi? Üch yildin artuqmu? Emdi Mesihte bolghan mol nijattin qanchilikini özingizge singdürüp qobul qildingiz? Halbuki, bizning rosulning shunche köp mesililiri bolghan bundaq bir jamaetke xet yézishigha mejbur bolghanliqidin Xudagha minnetdar bolushimizgha toghra kélidu. Chünki uning bergen jawabliri bizning (meyli öz shexsiyitimizning bolsun yaki jahanda bolghan jamaetlerning bolsun) özimizning nurghun bügünki qiyinchiliqlirimiz we mesililirimizdin azad qilinish yolini tépishimizgha yétekligüchi bolidu. Méhir-muhebbet toghruluq ezeldin buyan yézilip kelgen barliq yazmilar ichide eng güzel we eng ötkür sözler mushu xettin tépilidu (13-bab).
Eslide Pawlus oqurmenlerni bu xetni biryolila oqup chiqsun dep yazghanidi.
«Qoshumche söz»imizde biz bezi qiyin ayetler we rosul köz aldimizgha keltürgen melum birnechche heqiqet üstide, shundaqla hazirqi zamanimizda bularni qandaq tetbiqlighili bolidighanliqi üstide toxtilimiz.
Mezmun: —
1:1-9 Salamlishish, teshekkür éytish
1:10-31 Bölünüsh; birlikning birdinbir asasi
2-bab Rohqa tayinish yaki öz zéhnige tayinish?
3-bab «Et»ke qul bolush, bölünüshler; heqiqiy ul üstige qurulush
4-bab Xudaning xizmitidiki «ghojidarlar»ning mesuliyetliri
5-bab Rezil ademni jamaettin chiqirish kérek
6:1-8 Étiqadchilarning bir-birige qilidighan erzliri
6:9-20 Muqeddeslik toghruluq
7-bab Er-xotunluq, tenhalaq
8-bab Butlargha nezir qilinghan taamlar
9-bab Rosullarning erkinliki, shundaqla ularning jamaette bolghan qulluqi
10-bab Israildin alghan sawaqlar
11:1-16 Bashni yépish-yapmasliq toghruluq
11:17-34 «Rebning dastixini»
12-bab Rohiy iltipatlar
13-bab Méhir-muhebbet
14-bab Rohiy iltipatlar
15-bab Ölümdin tirilish
16-bab Iane qilish, axirqi sözler
••••••••
Qoshumche söz
Bölünüshler, «mezhepler»
(1:10-17, 3:1-8, 18-23ni körüng)
Korinttiki jamaetning beziliri bir-biridin bölünüp birnechche guruhqa ayrilghanidi; herbir guruh, biz Mesihning rosulliri arisidin melum birsining telimige yaki ülgisige egishimiz, deytti. «Mesihning rosullirining telimige egeshkendin köre, Mesihning öz aghzidin chiqqan telimigila egishimiz» dégüchilermu bar idi. Pawlusning bularning hemmisige, jümlidin «men Pawlusning terepdarimen» dégenlergimu bergen tenbihi intayin küchlüktur. Uning: «Mesih bölüngenmiken?» dégen addiy bir soali bar idi (1:13). Bu soalgha bolghan jawab elwette «yaq» déyishtur.
Bu xette rosulning tenbihige uchrighan birinchi ish del mushu guruhlargha bölünüshIshi idi. Rosulning buni körsitip ötkenlikining ehmiyiti zordur. Beziler uning xétini oqup, uning: «Chünki siler téxi etke tewe kishisiler. Aranglarda hesetxorluq we talash-tartishlar bar bolghandin kéyin, siler etke tewe emesmu, insanlarche méngiwatmamsiler? Chünki birsi «Men Pawlus terepdari», we bashqa birsi «Men Apollos terepdari» dése, siler peqet insanlargha oxshash bolup qalmidinglarmu?» (3:3-4) dégen tenbihinimu chüshenmigenidi.
«Rimliqlargha»diki «kirish söz»de biz «et» yaki «etler», «etke tewe», «etlik kishiler» dégen uqum toghruluq muzakire qilghan; mushu yerde buni qaytilimaymiz. Lékin beziler: ««Insanlargha oxshash» bolsaq néme boptu? Biz hemmimiz insan emesmu?» déyishi mumkin. Bu sözlerning ademni chöchitidighan tüp menisi shuki, barliq insaniyetning hemmisi chékidin ashqan xata yolda qarighularche, telwilerche mangmaqta. Herxil napakliq, achközlük, tekebburluq we hesetxorluqni aqlash üchün biz: «Biz peqet insan, xalas», yaki «Biz peqet Xudaning ajiz bendiliri, xalas» we «Insan dégenning gunah qilmasliqqa amali yoqtur» dégen sözlerni hemishe anglap turimiz.
Qedirlik oqurmen, shu künide Hemmige Qadir aldida hésab tapshurushqa turup uninggha: «Men peqet insandin bolghan» «Hemme adem shundaq qilidighan tursa?» dep bahane körsetsingiz, sözingiz aqamdu? Ajayib ish del shuki, Xuda peqet gunahlarning jazasidinla emes, belki gunahlarning küch-tesirliridinmu qutquzidighan bir nijatliqni insangha ata qilay dep tutmaqta. Buni Korinttiki jamaet obdan bilgen bolsimu, emma nijatliqning küch-qudritide yashimaytti. Shuning bilen Pawlus ulargha qattiq tenbih béridu. Dunyadiki barliq bashqa insanlargha oxshimighan halda bashqiche yashash mumkinki — biz choqum shundaq yashishimiz kérek — Xudagha teshekkür, bizning «insanlargha oxshash» emes, belki asmandiki puqralar, Xudaning Rohidin küchlendürülgen perzentliri süpitide yashash imkaniyitimiz bar.
Jongguda biz xenzu étiqadchi qérindashlirimizdin, bolupmu tunji qétim uchriship tonushqinimizda: sSiz qaysi mezhep («pey»)din bolusiz?» dégen soalni pat-pat anglaymiz. Bu mundaq soal sorighuchining téxi «ette yashawatqanliqi»ni, shundaqla «insanlarche közqarash» bilen dunyagha qaraydighanliqini ispatlaydu, xalas. Qelbide Xudaning Rohi makanlashqan, shundaqla Roh teripidin toldurulghan kishiler mushundaq soal sorimaydu, yaki «Jamaettiki qaysi telim bergüchidin ögendingiz», yaki «Jamaitingizning yétekchisi kim?» dégenge qiziqmaydu — rohiy ademler bolsaq, uchrighan bashqa ishengüchilerdin Mesihning Özi toghruluq guwahliq, tüptin özgertilgen turmushning guwahliqi, towa qilghanliqtin Mesihde bolghan yéngi hayattin urghup éqip turidighan muhebbet, xushalliq, xatirjemlik we heqqaniyliqni izdeymiz. Mana mushu ishlar «étiqadchilar»da körülmise, Injil telimi bergüchilerdin hetta bügünki eng munewerlirining bizde bar bolghinining néme paydisi bolatti? Telimi top-toghra bolghan bir yachéykigha eza bolushning néme paydisi? Lékin özgertilgen bir hayat mewjut bolsa, towa qilishning méwisi körülgen bolsa (gerche ikkilemchi mesililer toghruluq közqarashlar oxshimisimu), andin Mesih toghruluq ortaq söz bilen sirdashqili bolidu.
Mesihke mensup bolghan hemme adem uning jamaitidur — démek, «Her yerlerde Reb Eysa Mesihning (u ulargha we bizge mensup!) namigha nida qilghuchilarning hemmisi» uning jamaitidur. (1:2). Gerche ular bizdin ayrim halda jem bolsimu, özimizni bashqa heqiqiy ishengüchilerdin bashqiche chaghlimasliqimiz kérek. Bizning her zémin-yurtta turuwatqan, barliq jamaetlerde jem boluwatqan barliq qérindishimiz üchün (meyli ular özimizni «qérindash» dep étirap qilsun-qilmisun) dua qilishimiz kérek.
4:6 «Pütülgenning dairisidin halqip ketmenglar»
«Pütülgenning dairisidin halqip ketmenglar» dégen sözler Tewratta eyni yézilmighan bolsimu, u Tewrat-Injildiki intayin muhim bir prinsiptur. Bu ayet, meyli nijatliq bolsun, exlaq-prinsiplar bolsun, jamaetni bashqurush ishliri toghruluq mesililer bolsun, Muqeddes Kitablarda her ehwalda bizge yéterlik yolyoruq tapshurulghanliqi körsitilidu. «Artuq wehiy» bu ishlarda bizge kérek emes; emeliyette, biz mushu heqiqetni mundaq bir bayan bilen ipadileymizki, — Iman-étiqadqa baghliq herqandaq ishlarda (mesilen, exlaq-prinsip, nijatliq, jamaet, yaki mushu yerdikidek Pawlus rosullarning rolliri we mes’uliyetliri toghruluq muzakire qilghinidek), Muqeddes Kitablarda ayan qilinmighan bolsa yaki Muqeddes Kitablardin logikilik qiyas qilinish mumkin bolmisa, undaq ishlarni hergiz «jezmen shundaq» démeslikimiz kérek.
4:8
«Siler alliqachan toyunup kettinglar! Alliqachan béyip kettinglar! Siler bizsiz padishahlar bolup höküm sürdunglar! Kashki siler heqiqeten höküm sürgen bolsanglaridi — undaqta biz siler bilen bille höküm sürgen bolattuq!»
Bezi waqitlarda bügünki dewrdiki oqurmenler üchün rosulning bezi sözlirini chüshinish tes. Shübhisizki, buning bir sewebi, u éniq körgen rohiy heqiqetlerni biz ghuwa körishimiz mumkin. Emma qayta-qayta oqup sözliri üstide oylansaq, Xudaning iltipati bilen bizmu uning behrimen bolghan yoruqluqigha muyesser bolishimiz mumkin; iman-ishench bilen shundaq dawamlashtursaq choqum yoruqluqqa érishimiz.
Mushu sözlerni chüshinish üchün awwal rosulning Rimdiki jamaetke éytqan sözliri üstide azraq toxtilayli: —
«Emdi bir ademning itaetsizliki tüpeylidin, ene shu ölüm bir adem arqiliq hökümran bolghan yerde, Xudaning mol méhir-shepqitini, shundaqla heqqaniyliq bolghan shapaetlik sowghitini qobul qilghanlar bir adem, yeni shu Eysa Mesih arqiliq hayatta shunche ghalibane hökümranliq qilghuchilar bolmamdu!» («Rim.» 5:17)
Mushu ayette Xudaning Mesihning qurbanliq ölümide bolghan büyük meqset-muddiasini körimiz — yeni ishengüchilerning ömür musapisi hayatiy küchke tolup tashqan mol we shereplik hayattur. Ötken kona hayatni bashquridighan gunah we Sheytanning zulum-asaretliridin chiqishta shunche zor özgirish we azad bolush boliduki, Pawlus bu yéngi hayatni gunah we ölüm bolghan burunqi mustebitler üstidin ghelibe qilip padishahtek süridighan hayat, dep süpetleydu. Eng ulugh we kimmetlik höküm sürüsh bolsa, étiqadchining özi üstidin ghelibe qilip, özi üstidin höküm sürüshi, elwette. Sulayman Pend-nesihetliride éytqandek: «Asan achchiqlimaydighan kishi palwandin ewzel; özini tutuwalghan kishi sheher alghandinmu üstün» («Pend.» 16:32). Özini heqiqiy tutuwalghan kishige bolsa, Xuda uninggha téximu köp mes’uliyetlerni amanet qilalaydu, hetta u dunyadiki ishlarda tesewwur qilghili bolmaydighan zor mes’uliyetlerni uninggha tapshuridu.
Emma mushu yerde Pawlus Korintliqlargha kinaye bilen sözlewatidu. Korinttiki jamaet bolsa: «Biz kamaletke yétip, musteqil bolduq; «hökümranliq qilish»qa sen Pawlusning yardiming yaki nesihiting kérek emes, deydu. Pawlus bolsa: «Elwette, siler gunahinglar, öz shexsiyitinglar we Sheytanning üstidin ghelibe qilip padishahdek höküm sürgen bolsanglar’idinglar, shundaq bolghininglarda, biz siler bilen bille uningdin behrimen bolattuq!» deydu. Emma xetning qalghan qismida ademni xijil qilarliq derijide ayan qilinghinidek, ular héchqachan «höküm sürgen» emes idi, eksiche ular nurghun gunahlarning asaret-ilki teripidin hökümranliq qilinip kéliniwatatti.
Pawlusning ulargha sözlesh teleppuzidin éniq turiduki, uning ulargha bolghan meqsiti (bu ümid-meqset hemme heqiqiy rosullarda tépilidu) ularning étiqadi üstidin kontrol qilish emes, belki ularning Xudaning biwasite hökümranliqi astida bolup azad qilinip küchlendürülüsh, yorutulup dana bolush we nijatliqning hemme terepliridin behrimen bolushidin ibaret idi. U heqiqeten chin könglidin ularning özining yardimidin musteqil bolushini ümid qilghanidi.
«Sheytanning ilkige tapshurulush»
5:3-5
«Chünki gerche tende siler bilen bille bolmisammu, emma rohta siler bilen bille bolush süpitide alliqachan shundaq men shu hökümni chiqardimki, — (hemminglar Reb Eysa Mesihning namida jem bolghanda, özümning rohim siler bilen bolup, Rebbimiz Eysa Mesihning küch-qudritige tayinip) — shundaq qilghan kishining etliri halak qilinsun, shundaq qilip rohi Reb Eysaning künide qutquzulushi üchün Sheytanning ilkige tapshurulsun».
Korinttiki jamaetning ezasi bolghan bu kishi atisining ayali (uning ögey anisi, yaki atisining toqili) bilen bille yashashqa bashlighan bolushi mumkin. Bundaq kishi birinchidin gunahi tüpeylidin jamaetning bardi-keldisining sirtida qaldurulushi kérek; jamaet uning bilen adettiki alaqide bolmasliqi kérek. Ikkinchidin, u «Sheytangha tapshurulushi kérek» idi. Herqandaq jamaet üchün öz ezasigha nisbeten mundaq tedbirni qollinishi intayin zor éghir ishtur. Adette shundaq ochuq gunah mewjut bolsa, shundaqla uninggha munasiwetlik ikki ehwal bar bolsa, andin mushundaq tedbirni qollanghili bolidu: —
(1) gunah sadir qilghuchi kishi gunahqa shunche pétip ketkenki, hetta tenbihler yaki nesihetlerni anglimighan bolsa;
(2) bu gunahliq qilmish tüpeylidin Mesih Eysaning namigha éghir dagh tegküzülidu we jamaetning Mesihke bolghan guwahliqini sésitqan bolsa. Ottura déngizdiki «pahishiwazliq paytexti» bolghan Korint shehiridimu amma-puqralar mushundaq qilmishni yirginchlik dep qaraytti — shundaq qilmish jamaetning özide mewjut idi! Pawlusning bu tedbirni qollash qararigha kélishi ejeblinerlik ish emes idi.
Hazir biz «(bu) kishining etliri halak qilinsun» we «rohi Reb Eysaning künide qutquzular» dégenlerning némini körsitidighanliqi toghrisida toxtilayli.
Bu toghruluq töt xil pikir mewjut. Biz peqet özimizningkini éytimiz. Injilda adette «et» we «etler» dégen sözler adette insaniy gunahliq tebiitini körsitidu; lékin pikrimizche mushu yerde «et»ni asasen jismaniy jehettin (bu ademning ténini körsitidu, démekchi), andin ademning gunahliq tebiiti jehetidin chüshinishige toghra kélidu; shundaq qarighanda, Korintliqlar bu kishini Sheytangha tapshursa, emdi uning etliri Sheytanning hökümranliqi astida bolidu (démek, Xudaning biwasite bashpanahliqida bolmaydu, Xudaning shipasidin héchqandaq behrimen bolmaydu. Bu jehettin Ayup peyghemberning tarixini sélisturung, «Ayup» 2:1-10). Shunga shu yolda u birer késelge giriptar bolup, belkim hetta bu késeldin ölüshi mumkin idi. Mushundaq bolghanda töt yaxshi netijimu bolushi mumkin: —
(1) Bu kishining özi Xudaning «terbiye jaza»sini körüshi bilen öz gunahliq qilmishlirigha nisbeten oyghinip towa qilish imkaniyiti bar bolidu
(2) Jamaet özi gunahning éghir aqiwetliri toghruluq oyghinishimu mumkin (Xudaning Korintta turghan muqeddes bendilirining beziliri «Rebning ziyapiti»ge munasiwetlik bolghan gunahlar tüpeylidin aghrighan, hetta ölüp ketkenidi; 11:30ni körüng).
(3) Korinttiki «bu dunyagha tewe bolghan» kishiler Xudaning jaza-terbiyisini köridu we Xudadin qorqidu. Ularning köz aldida xush xewer toghruluq guwahliq eslige keltürülidu;
(4) «Reb Eysaning künide, bu kishining rohi qutquzulidu».
Axirqi bu ibare üstide köp qiyas qilmaymiz. Emma 3:11-17de Pawlus Muqeddes Rohta «qurush» we kéyinki in’amlar dégen muhim ish toghruluq sözlep béridu. Shu yerde u ikki xil kishini tilgha alidu; birinchi xili bolsa iman-étiqad bilen Xudagha itaetmen bolup peqet özigila emes, belki bashqilargha payda yetküzüp «ul üstige altun, kümüsh, yaki qimmetlik tash» salghan kishi; u Xudaning yollirida izchil halda toxtawsiz mangghachqa xaraktérida nurghun ewzel xislet-peziletler qurulup chiqilghan; Xudagha ming teshekkür, Öz méhir-shepqiti hem Rohining alahide ish körüshi bilen ademning ichige yughurulghan bundaq peziletler hergiz yoqap ketmeydu.
Ikkinchi xil kishi öz hayatida héchqandaq «puxta qurulush»ni qurmighan kishidur. Mundaq kishilerning «qurulush»i bar déyilgen teqdirdimu, ularning hemmisi körünüshtikila ishlar bolup, ismi bar jismi yoq, ottin ötelmeydighan erzimes qurulushtur. Bundaq kishi «özi qutulidu, emma goya ottin ötüp qutulghan birsige oxshap qalidu». Pawlus tirilishtiki ishlar toghruluq purutup dégendek, yultuzlar bir-birige oxshimighinidek, tirilishte kishilerning yéngi tenliri bir-biridin perqlinishimu mumkin (15:35-49). Lékin bundaq kishilerge hetta «tirilish»tiki ten béghishlanmasliqi mumkin; ular ishenchisini Reb Eysa Mesihke baghlighanliq sewebidin, ular «qutquzilidu»; emma bu qutquzulushni eng töwen derijide dégili bolidu; démek, ular gunahlirining dozaxtiki jazasini körmeydu, peqet «qutquzulghan tensiz rohlar» süpitide Xuda aldida yashaydu. Mana bu bizning perzimizdur.
Bundaq ishlar toghruluq bashqa bezi ayetler: —«Rim.» 16:17-18; «2Kor.» 6:14-7:1; «Gal.» 6:1-2; «2Tés.» 3:6-15; «1Tim.» 1:20; «Tit.» 3:10-11; «2Yh.» 9-11; «Weh.» 2:20ni körüng.
5:7-8
«Kona xémirturuchni chiqiriwétinglar; shuning bilen siler esli xémirturuchsiz xémirdek yéngi bir zuwula bolisiler; chünki «ötüp kétish héyti»diki qozimiz bolghan Mesih qurbanliq qilindi; shunga héytni yaman niyetlik we rezillik bolghan xémirturuch bilen emes, belki semimiylik we heqiqet bolghan pétir nan bilen tentene qilip ötküzeyli».
Xuda Musa peyghember arqiliq Yehudiy xelqige tapshurghan «ötüp kétish héyti» ularning Misirdiki qulluqtin qutuldurulghanliqini tebrikleydighan bayramdur. Tewrat kaléndarida «ötüp kétish héyti»ge yette künlük «pétir nan héyti» ulinipla kélidu («Mis.» 12:1-20ni diqqet bilen oqung). Bu héytlargha zörür bolghan teyyarliqlarning biri her öydin barliq xémirturuchni estayidilliq bilen chörüp tashlashtin ibarettur. Yehudiy ayallar qoligha chiragh élip xémirturuchning kichikkine bir tal uwiqimu qaldurulmisun dep öz öyining hemme bulung-puchqaqlirini axturup chiqidu; xémirturuchning kichikkine bir tal uwiqi chiqip qalsimu, u sirtqa tashlinip udulluq köydürülidu. Ibdadetxanidimu sunulghan herqandaq qurbanliqlar héchqandaq xémirturuchni öz ichige almasliqi kérek idi («Mis.» 12:1-20, «Law.» 2:11). Undaqta, xémirturuchning menisi zadi néme?
Hemmimizge ayanki, xémirturuch xémirni köptürüp uni bolduridu. Shunga u herdaim ademni chongchiliqqa azduridighan, ademlerni yoghinitidighan, körenglitidighan herxil gunahlargha intayin muwapiq bir simwol bolidu. Gunah bolsa ademlerni peqet «yoghinitidu» (5:2ni körüng). Tewrat dewride Xudagha atalghan qurbanliqlarda héch xémirturuch bolmasliqi kérek idi we Injil dewride jamaetning Xudagha bolghan ibadet-xizmetliride héchqandaq yoghanchiliq-chongchiliq, körenglik bolmasliq kérek. Jamaetning uli Mesihni étirap qilish we ayan bolghan barliq gunahlardin chiqip kétishidin ibaret («2Tim.» 2:19). Mesihke ishinimen dep iman-ishenchini bildürüp sugha chömüldürülgen kishilerde Xudadin kelgen, gunahning asaritidin chiqqudek küch-qudret bolushi kérek. Shunga jamaet ichide towa qilmay gunahni ochuq sadir qiliwéridighan beziler bar bolsa, bundaq qilmishqa yol qoymasliq kérek; bundaq kishilerni jamaet sorunlirigha teklip qilish yaki qobul qilishqa bolmaydu (mesilen, «1Tés.» 3:6-12nimu körüng).
Oqurmenler shuni chüshiniduki, bu déginimiz kona yollarni özgertishte qiyinchiliqqa uchrighandimu gunah bilen bolghan küreshni toxtatmaydighan kishilerge qaritilghan emes; undaq kishilerge sewr-taqet we keng qorsaqliq qilip, righbetlendürüp, herdaim Mesihning muhebbitini körsitishimiz kérek. Közde tutqinimiz gunahdin azad bolushqa küresh qilidighan qérindashlar emes, belki Mesihning xewirige étiqad baghlidim dep turup, ochuq-ashkare we nomussizliq bilen gunahni ching tutuwalghan kishilerdur. Yene kélip bundaq déginimiz, téxi étiqad qilmighanlarni jamaet sorunlirigha teklip qilip qarshi élishimizgha toghra kelmeydu, dégenlik emes! Sorunlargha qatniship Mesihning telimini anglighusi bolghan étiqadsizlarni qizghin qarshi élishimiz kérek.
«Ötüp kétish héyti» bolsa Mesihde bolghan nijatimizni aldin’ala körsetken bir «bésharetlik süret»tur. Uninggha ulinipla kelgen (yette kün dawam qilidighan) «pétir nan héyti» bolsa shübhisizki, bizning birlikte towa qilghan halda «semimiylik we heqiqet bolghan (démek, bulargha simwol bolghan) pétir nan bilen» dawamlishidighan Xudagha baghlanghan turmushimizni aldin’ala körsetken yene bir «bésharetlik süret»tur.
Rosulning addiy birla jümlisige qulaq salsaq, mushundaq turmush jeryanining qandaq boluwatqanliqini bayqighili bolidu: —
«Chünki kim séni bashqa birsidin üstün qilidu? Sanga ata qilinghan nersidin bashqa sende yene néme bar? Hemme sanga bérilgen tursa, némishqa «Mende esli bar idi» dep pexirlinip körenglep kétisen?» (4:7).
Barliq heqiqetler ichide bu eng addilirining biri emesmu? Lékin mana bu heqiqetning insaniy tekebburluqining yiltizini qanchilik chongqur késip üzidighanliqigha qarang! Bu heqiqetke qulaq salsaqla bizde shöhretpereslik, birmu bihude xam xiyal qaldurulmaydu; chünki hemme nersimiz, meyli «tebiiy talant» yaki «rohiy iltipat» bolsun, hemmisi Xudaning Özidin kélidu, shunga biz uningghila barliq shan-sherepni keltürimiz. Kichik péilliq bolsa «Bizde héch talant-iltipat yoq» dégenlik emes, belki bu ishlarning barliqi tüpeylidin talant-iltipat Bergüchige shan-sherep qayturushtin ibarettur.
6:2-3
«Muqeddes bendilerning dunyani soraq qilidighanliqini bilmemsiler? Eger dunya siler teripinglardin soraqqa tartilidighan bolsa, emdi zighirchilik ishlarni hel qilishqa yarimamsiler? Perishtiler üstidinmu höküm chiqiridighanliqimizni bilmemsiler? Emdi bu hayattiki ishlarni hel qilish qanchilik ish idi?»
Bu bayangha oqurmenler belkim xéli heyran qalidu; uninggha qarighanda, ishengüchilerning Mesihning dunya we perishtiler üstidin höküm chiqirishlirigha melum derijide hemrahliqi yaki hemkarliqi bolidu («Zeb.» 149-küynimu körüng).
«2Kor.» 5:20de Pawlus «Mesihning soraq texti»ni tilgha alidu; ishengüchilerning hemmisi bu text aldida hésab tapshurup ténide qilghan yaxshiliqi yaki yamanliqi boyiche in’am qobul qilidu. Mentiqe boyiche bu soraq barliq bashqa soraqlardin awwal yüz bérishi kérek. Bashqa rosullar we peyghemberlerning guwahliqliri buninggha qoshulidu — «Soraq bolsa Xudaning öz öydikiliridin bashlinidu» («1Pét.» 4:17). Xudaning mutleq pak-muqeddeslikidiki ot aldida turghanlar we shuningdek uningdin ötüshi bilen öz barliq gunahliridin pütünley paklandurulghanlarla mushundaq dehshetlik ishlar (dunyani soraqqa tartish)gha hemrah bolushqa layiq bolalaydighan bolidu. Halbuki, bu ishlarning bolidighanliqigha qarap, Pawlus zor ulugh bir prinsipni körsitidu — bizler bu dunyadin ketmeyla jamaette, hetta jamaettiki eng addiy ezalarda Xudaning heqiqiy danaliqi alliqachan ayan bolushi kérektur. U: «Aranglarda jédeller peyda bolsa, u néme üchün?» dep soraydu — «Jamaettiki eng addiy kishilerni bu ishlarni hel qilishqa békitmemsiler?» (6:4)
Ademler Mesihni heqiqeten izdep towa qilghan bolsa ularda qanche chong özgirishler hasil bolidighanliqi mushu yerde körünüp turidu; exmiqanilik danaliqqa aylandurulidu; herbir jamaet zor paydiliq terbiye we parasetning buliqi bolushqa ösüp chiqidu.
6:13
««Yémeklikler ashqazan üchün, ashqazan bolsa yémeklikler üchündur»; emma Xuda u we bu her ikkisini yoqqa chiqiridu; ten bolsa buzuqluq üchün emes, belki Reb üchündur; Reb ten üchündur».
Oqurmenlerning diqqitini bu bayangha tartmaqchimiz, chünki biz yaki bashqilar aghrip qalidighan bolsaq, u bizge qandaq toghra dua qilishimizgha yoruqluq béridu. Omumiy jehettin shundaq déyeleymizki, Xudaning ishengüchi üchün bolghan iradisi rosul Yuhannaning 3-mektupida ipadilinidu: «Qedirlik dostum, roh-qelbing saghlam bolghandek, hemme ishliringning ongushluq we téningning salamet bolushigha tilekdashmen» (2-ayet).
Halbuki, shundaq ehwallar boliduki, ishengüchiler késel bolup qélishi mumkin. Undaq bolghanda biz héch oylanmayla «Méni saqaytqaysen» dep tilewermeslikimiz kérek, belki awwal Rebdin, mende sen bilen bolghan alaqemge tosalgha bolghan, sel qarighan gunahim barmu dep sorishimiz, andin bar bolsa qolimizdin kelginiche uni tüzitishke intilishimiz lazim. Mushundaq qilghandin kéyin Xudadin shipa-salametlikni tileshke bolidu. Shuning bilen bir waqitta tonup yétishimiz kérekki, Reb biz chüshinelmeydighan yüksek sewebler bilen bizning késel bolup qélishimizgha bezide yol qoyidu («Ayup» 2-bab, «2Kor.» 12:7-10). Emma biz hazir qarawatqan ayet bizge shipa-salametlikni tileshke righbet bérishi kérek; bizning ten salametlikimizni tilishimizdiki meqset öz shexsiy arzu-heweslirimizni qandurush üchün emes, belki ténimiz Rebning shan-sheripini keltüridighan ünümlük qorali bolsun üchün bolsa, emdi «Ten bolsa..... Reb üchün» bolghandek, oxshashla qadir Rebbimiz «ten üchündur» — Uning zor küchi bizlerning bu ajiz, zeiplishiwatqan ölidighan ten ezalirimizda Roh arqiliq ishlimekte («Rim.» 8:11).
7-bab: Nikah, er-ayalliq, tenhaliq mesililiri üstide
Bu qisimda Pawlus yene Korinttiki jamaetning bezi soallirigha, yeni er-ayalliq, tenhaliq mesililiri üstidiki soallirigha jawab béridu. Biz buningda öz ichige alghan qimmetlik hem tolimu emeliy telim-terbiye üchün chongqur minnetdar bolushimizgha toghra kélidu. Emma bezi qérindashlar Pawlusning 10- we 12-ayettiki: «Men éytimen.. Emma men emes... Reb (buni) éytidu...», «Men éytimen, Reb buni éytqan emes...» dégen sözlirining ehmiyitini chüshinip yetmeydu. Shularni yene köreyli: —
(10) «Emma nikahlanghanlargha kelsek, ulargha men shuni tapilaymenki, — (bu emeliyette méning tapilighinim emes, yenila Rebningki), ayal éridin ajrashmisun...»
(12) «Qalghanliringlargha kelsek, men shuni éytimenki (bu Rebning éytqini emes), qérindashning étiqadsiz ayali bolsa we ayali uning bilen turuwérishke razi bolsa, u uni qoyup bermisun...»
Beziler bu axirqi sözlerni sherhilep, Pawlus peqet öz hoquqi bilenla bu ishlarni éytiwatidu, deydu. Bu közqarash heqiqettin tolimu yiraq. U emeliyette Xudaning toluq hoquqi bilen sözlewatidu. Shundaqtimu biz uning dégenlirining menisini chüshinishimiz kérektur.
Reb Eysa Mesih yer yüzide tende bolghan waqtida nikahliq hem er-ayalliq toghruluq, Musa peyghemberge chüshürülgen Tewrat-qanuni telepliridin halqighan köp telimlerni berdi. Bu telimlerni mundaq yekünleshke bolidu: —
(1) Xuda talaq qilishqa öchtur. Musa peyghember Xudaning yolyoruqi bilen Israillarning talaq bérishige yol qoyghini bilen, bu ruxset ularning tash yürekliki tüpeylidin otturgha chiqqan. Bularning tash yüreklikini Xuda obdan biletti. Xudaning xaraktérini we hertereplik peziletlirini ipadileydighan birer toluq telepni ular peqet angliyalmaytti hem kötürelmeytti. Emma Mesih yétip kelgende Xudaning barliq emr-teleplirini qobul qilalaydighan yéngi qelb we hayatni élip kélidighan yéngi ehde wujudqa kélidu; shuning bilen kona tash yürek menggü yoqighan bolidu. Shunga Mesihge étiqad qilghuchilar bir-biridin hergiz ajrashmasliqi kérek («Mat.» 5:31, 19:1-12, «Mar.» 10:1-12).
(2) Bu emridin birdinbir mustesna bolghini: — Eger étiqadchi er yaki ayal toy qilghandin kéyin ashnidarchiliq yaki shuninggha oxshash sadaqetsizlik gunahlirini sadir qilghan bolsa, bundaq ehwal astida ajrishish (andin uwal qilinghan jorining bashqa bir étiqadchi bilen toy qilishi) bu emrning sirtida bolidu. Emma Reb shundaq qilish zörür démigen. («Mat.» 19:9)
«Korintliqlargha» dégen qisimda rosul Pawlus Reb Eysa Öz telimide éytmighan birdinbir ehwalni bir terep qilidu — démek, eslide étiqadsiz bolghan er-ayalning bir jorisi étiqad qilghandin kéyinki ehwallar toghruluq sözleydu. Ikkisi étiqadisiz halda toy qilghan, emma hazir bir jorisi étiqad qilghan (shunga yéngi, méhir-shepqetlik qelblik bolghan) we bir jorisi téxi étiqadsiz (shunglashqa belkim qattiq köngüllük — «Mat.» 19:8ni yene körüng) qalghan bolsa (12-17), ishengen jorisi ishenmigen jorisidin ayrilishi kérekmu? Jawab — Yaq. Ishenmigen jora er-ayalliq munasiwitidin razi bolsa ishengüchi uning bilen bille turushi kérek. Emma ishenmigen jorisi ishengen jorisning étiqadidin narazi bolup, awarichilik chiqirip er-ayalliqni saqlashqa étiqadni tashlashni shert qilsa, undaqta ishengüchining jédelsiz ajrishishqa qoshulushigha toghra kélidu; bu ajrishish özi chiqip kétishi yaki jorisining chiqip kétishi bilen bolidu. Undaq ehwal astida «(étiqadchi) qérindash aka-ukilar, hede-singillar nikah mejburiyitige baghlinip qalghan bolmaydu» (15). Beziler bu sözni, ularning bu nikahni dawamlashturush mejburiyiti yoq, uningdin aman-tinchliq bilen ayrilsa bolidu; emma ilgiriki jorisi alemdin ötmigüche qaytidin toy qilish erkinliki bolmaydu, dep chüshinidu. Emma «baghlinip qalghan» dégen söz 39-40-ayette ishlitilgen yerde oxshash menide bolushi kérek; ashu yerde «Éri hayat chaghda ayali uninggha baghlanghandur» dégenliktur («baghlanghan» grék tilida bashqa söz bolsimu oxshash uqumni bildüridu). 39-40de éri ölse, ayali xalisa «Rebde» bashqigha tégishke «erkin» bolidu — démek, U Rebning yolyoruqi we danaliqi bilen, étiqadchi qérindashqa tégishke erkindur. Biz oxshashla 15-ayettiki «baghlinip qalghan emes» dégennimu, bashqa birsige (étiqadchi bolsa) tégishke erkin bolidu, dégen menini körsitidu, dep qaraymiz.
(Bu telimning bashqa teripi bolsa, ishengüchiler (bashqa birsige tégey dése) qandaqla bolmisun bashqa ishengüchige tégishi zörür («2Kor.» 6:4nimu körüng). Eger nikahqa mejburlanghan bolsa ishengüchining ehwali belkim 12-17-ayette körsetilgen ishenmigen jorisi bar bolghan er yaki ayalningkige oxshash dep qarashqa bolidu).
36-38-ayetnimu köreyli: —
«Emma eger birsi niyet qilghan qizgha nisbeten muamilemning durus bolmighan yéri bar dep qarisa, u qiz yashliq baharidin ötüp ketken bolsa, ikkisi özini tutuwalalmisa, u xalighinini qilsun, u gunah qilghan bolmaydu; ular nikah qilsun. Biraq, birsi öz könglide muqim turup, héchqandaq ishq bésimi astida bolmay, belki öz iradisini bashqurup, könglide niyet qilghan qizini emrige almasliqni qarar qilghan bolsa, yaxshi qilghan bolidu. Qisqisi, öylengenning öylenginimu yaxshi ish, öylenmigenning öylenmiginimu téximu yaxshi ish».
Bu ayetler üstide sel toxtilishimizgha toghra kélidu. Chünki beziler 36-38-ayetlerde közde tutulghini pak qizning dadisi uni «Xudaning yolida köprek xizmet qilsun» dep yatliq bolushqa yol qoymaydu, deydu. Emma mundaq chüshenchini mumkin emes dep qaraymiz. Chünki Xudaning yolida toy qilish pursitidin waz kechken, özini qurbanliq qilghuchi, «özini tutuwalghuchi» kishi beribir ata emes, belki qiz we uninggha öylenmekchi bolghan yigit bolidu! Ata bu ishni qarar qilghandin kéyin Rebning xizmitide téximu «köngli bölünmigen halda» bolushi natayin. Shunga biz yuqiriqidek terjime qilduq. Bezi alimlar yene «(pak) qiz» dégenni «tenhaliq» dep terjime qilidu. Bu terjimining mumkinchiliki bar. Biraq asasiy menisi özgermeyduki, er kishi yaki qiz Rebning xizmitide köprek bolay dep toy qilmasliqqa niyet qilishtin ibaret.
8:2
««Méning bilimim bar» dep hésablighan kishi, emeliyette héchnémini téxi bilishke tégishlik derijide bilmigen bolidu».
Bu kichik ayet üstide toxtilish paydiliqtur; chünki bu ayet mektuptiki bashqa köp ayetlerdek, közimiz téxi yetmigen bashqa dunyalarni köridighan bir dérizini achidu. Pawlus Reb Eysadin qalsila, Xudaning kalam-wehiyliri eng köp tapshurulghan insan idi. Lékin uning bu bayanini, peqet bashqilarghila emes, belki özigimu qaritip éytqan. Özide shunche köp wehiy we ilim-bilim bolghini bilen, u bularning hemmisini déngizning bir tamchisi, xalas, deydu.
Xuda bizge shunche mol bilim we wehiylerni körsetkenliki üchün biz uninggha ming teshekkür éytimiz; emma biz buningdin shuni chüshinimizki, biz heqiqette peqet ulugh okyanning qirghiqida turuwatimiz, uning chongqur teglirige chömüshni téxi héch bashlimiduq. Biz hergiz exmeqlerche körenglep ketmeslikimiz üchün, Xuda bizge shundaq bir angni bergey!
10:1-12 «Bésharetlik weqeler» — Israillarning Misirdin chiqip, chöl-bayawandin ötkendiki weqelerdin sawaq élishi
Bu sawaqlar we «bésharetlik süretler»ni obdanraq chüshinish üchün oqurmen Tewrat «Mis.» 12-17-bab, 32-33-bab, «Chöl.» 11-, 20-, 21-bablarni awwal oqusa köp yardimi bolidu.
Peyghemberlerning kelgüsidiki muhim ishlarni bizge söz bilen aldin’ala körsitidighanliqi turghan gep. Emma mushu yerde Pawlus bizge, Xuda Özi bezi weqelerning yüz bérishini shundaq orunlashturup békitkenki, bu weqeler kelgüsi zamanlarda téximu ulugh ish-weqelerni aldin’ala körsitidighan birxil «bésharetlik süret» bolidu, deydu. «Emdi bu weqelerning hemmisi ularning (Israillarning) béshigha bésharetlik misallar süpitide chüshken we axirqi zamanlar béshimizgha kéliwatqan bizlerning ulardin sawaq-ibret élishimiz üchün xatirilengenidi».
Pawlus Israilning béshigha nurghun ishlarning kélishining tüp sewebi, kelgüsidiki jamaetning shulardin sawaq-ibret élishi üchündur, deydu! «bésharetlik sözler»ni béreleydighan peqet Xuda, elwette; emma «bésharetlik weqe»lerni yüz bergüzüshide Uning ulughluqi téximu roshen körüngen emesmu!
Musa we Ilyas peyghemberler Reb Eysaning ölümige yéqin Uning bilen körüshken («Mat.» 17-bab, «Markus» 9-bab, «Luqa» 9-bab); ularning muzakire qilghan muhim témisi Uning ölümi bolghan. Shu yerde Uning ölümini teswirligen söz bolsa «chiqish» idi («Luqa» 9:31). Grék tilda «eksodus» déyilidu. Bu alahide söz Tewrattiki «Misirdin chiqish»ni körsitidu. Mana u Israilning Misirdiki qulluqtin qutulup, Xuda békitken yéngi yétekchi (Musa) arqiliq azadliqqa chiqishidiki weqelerning menisini chüshinishke bir achquchtur. Mana bularning hemmisi Mesihde bolghan téximu ulugh qutquzulushni körsetken «bésharetlik weqe» bolidu; bu ikkinchi «chiqish» Xudaning xelqining Mesihning yétekchilikide Misirdin emes, belki gunah we Sheytanning qulluqidin qutulup Xudaning padishahliqidiki erkin-azadliqqa chiqishtin ibaret.
Xudaning «Misirdin chiqish»ta yurgüzgen üch qutquzghuchi wasitisi mundaq: —
(a) |
Qozining qéni (Pawlus mushu yerde bu toghruluq toxtalmaydu, emma «1Pét.» 1:19ni körüng). («Mis.»12:7, 13) |
(e) |
Kündüzde bulut, kéchide ot tüwrüki («Mis.» 13:21-22). |
(b) |
Qizil Déngiz; Israil uningdin ötüp qutquzulghan, Misirliqlar uningda gherq bolghan («Mis.» 14-bab). |
Bu üch wasite, shübhisizki, töwendikilerni ipadileydu: —
(a) Mesihning qéni; (e) Muqeddes Roh; (b) Mesihning ölümi. Bizning gunahlirimiz «Xudaning qurbanliq qozisi» bolghan Mesihning qéni bilen kechürüm qilinidu, Mesihning ölümi we Muqeddes Rohning küch-qudriti bilen biz qaytidin yéngi hayatqa tughulimiz; bu yéngi hayatta insanning jénigha bolghan düshmenliri, yeni gunah, Iblis, jinlar küchsiz qaldurulidu. Pirewn Qizil Déngiz arqiliq küch-qoshunsiz qaldurulghan; Mesihning ölümi arqiliq Sheytanmu étiqadchini bashqurghudek küchidin qaldurulidu.
(10:1-2)
«Chünki, i qérindashlar, men silerning ata-bowilirimizning hemmisining bulut astida yürgenlikidin we hemmisining déngizdin ötüp mangghanliqidin xewersiz yürüshünglarni xalimaymen; ularning hemmisi bulutta hem déngizda Musaning yétekchilikige chömüldürülgen...»
Mana bu «qaytidin tughulush»ni körsitidighan we shuningdek «sugha chömüldürülüsh» hem «rohqa chömüldürülüsh»ning menisini bildüridighan büyük «bésharetlik süret»tur. «Chömüldürüsh» bolsa herdaim zor küchlük bir özgirishni körsitidu. Israilning pütkül ehwali özgertildi; ular kona quldar zomigerning ilkidin chiqip, Xudaning ehdiside békitilgen, Musa peyghemberning yétekchiliki astida yéngi hayatqa chiqti. Israilning «déngizgha chömüldürülüsh»i bizning Mesihning ölümige chömüldürülüshimizni bildüridu. Shunga biz sugha chömüldürülüsh arqiliq we Xudaning Rohi (bulut we ot)ning wasitisi we chömüldürülüshi bilen biz Sheytanning ilik-asaretliridin qutquzulup Xudaning yéngi ehdiside békitilgen Mesihning yétekchiliki astida yéngi hayatqa, shundaqla Uning méhir-muhebbitidin behrimen bolushqa chiqimiz.
«Siler bilmemsiler? Herqaysimiz Mesih Eysagha kirishke chömüldürülgen bolsaq, Uning ölümi ichige chömüldürülduq» («Rim.» 6:2).
(10:3-4)
«Ularning hemmisi oxshash rohiy taamni yégen («manna» — («Mis.» 16-bab), hemmisi oxshash rohiy ichimlikni ichken; chünki ular özlirige hemrah bolup egiship yürgen rohiy uyultashtin ichetti (emeliyette, mushu uyultash Mesihning Özi idi)».
(«Mis.» 17:1-7ni körüng). Israil chöl-bayawanda bolghan seperliridimu jamaetni körsitidighan bir süret idi. Bu süret bolsa jamaetning Xuda teripidin Öz kalam-sözliri we üzülmes alaqisi bilen ozuqlinidighanliqigha, Mesihning Özidin Muqeddes Roh arqiliq ichidighanliqigha küchlük ipade bolidu («Yh.» 4:14, 6:35, 7:37-38, «1Kor.» 12:13).
Ademni heyran qalduriduki, Israillarda peqet ularni yétekleydighan «bulutluq, otluq tüwrük»la bolup qalmay, yene ularning ussuzluqini qanduridighan, ulargha egiship mangidighan «rohiy uyultash»mu bar idi!
(10:5)
«Shundaqtimu, Xuda ularning köpinchisidin razi bolmighanidi; chünki «ularning jesetliri chöl-bayawanda chéchilip qalghan»».
Gerche bundaq ulugh qutquzulushlar we cheksiz teminleshler bolghan bolsimu, shundaq xeterler yenila mewjut boliduki, insanlar menbelerning Menbesi Bolghuchidin ténip kétishimu mumkin! Töwendiki misallarda bu terepler tekitlinidu: —
(10:6)
«Emma bu ishlar ularning béshigha bizlerge misal-bésharet bolsun üchün chüshkenidi; buningdin meqset bizning ularning yaman ishlargha hewes qilghinidek hewes qilmasliqimiz üchündur».
(10:7)
«Siler yene ularning bezilirige oxshash butqa choqunidighanlardin bolmanglar; bular toghruluq: «Xelq yep-ichishke olturdi, andin keyp-sapagha turdi» dep pütülgen». («Mis.» 32:6)
(10:8)
«Biz yene ularning bezilirining buzuqchiliq qilghinidek buzuqchiliq qilmayli; shu wejidin ulardin yigirme üch ming kishi bir kündila öldi» (bu weqe «Chöl.» 21:5-9de xatirilinidu).
(10:9)
«Yene ularning bezilirining Mesihni sinighinidek Uni sinimayli; shu sewebtin ular yilanlarning chéqishi bilen halak boldi».(«Chöl.» 5:21-9)
(10:10)
«Yene ularning beziliri aghringhandek aghrinip qaqshimanglar — netijide, ular jan alghuchi perishte teripidin öltürüldi».
(«Chöl.» 16:41-50)
(10:11-12)
«Emdi bu weqelerning hemmisi ularning béshigha bésharetlik misallar süpitide chüshken we axirqi zamanlar béshimizgha kéliwatqan bizlerning ulardin sawaq-ibret élishimiz üchün xatirilengenidi. Shuning bilen «Men étiqadta ching tirep turmaqtimen» dégen kishi özining yiqilip kétishidin hézi bolsun!».
Yep-ichishge baghliq prinsplar (10:25-11:1)
Injilda yep-ichishimizde Xudagha shan-sherep keltürülsun dep birnechche prinsiplar bizge tapshurulghan. Ulardin üchini töwendikidek yekünlisek paydisi bolup qalar.
Prinsip: (1) — Étiqad we erkinlik
Eger iman-ishench bilen Xudagha teshekkür éytsaq, herqandaq taamlarni yégili bolidu.
(10:25-26) «Gösh bazirida sétilghan herbirnersini wijdaninglarni dep olturmay, héchnémini sürüshte qilmay yewéringlar. Chünki «jahan we uninggha tolghan hemme mewjudatlar Perwerdigargha mensüptur» dep pütülgen».
«Mar.» 7:14-23de Reb Eysa insanni néme ishlarning bulghaydighanliqini we néme ishlarning bulghimaydighanliqini késip bayan qildi: —
«Andin Eysa xalayiqni yene yénigha chaqirip, ulargha:
— Hemminglar Manga qulaq sélinglar we shuni chüshininglarki, insanning sirtidin ichige kiridighan nersilerning héchqandiqi uni napak qilmaydu, belki öz ichidin chiqidighan nersiler bolsa, ular insanni napak qilidu. Anglighudek quliqi barlar buni anglisun! — dédi.
U xalayiqtin ayrilip öyge kirgende, muxlisliri Uningdin bu temsil heqqide soridi. U ulargha:— Silermu téxiche chüshenmey yürüwatamsiler?! Sirttin insanning ichige kiridighan herqandaq nersining uni napak qilalmaydighanliqini tonup yetmeywatmamsiler? Sirttin kirgen nerse insanning qelbige emes, ashqazinigha kiridu, andin u yerdin teret bolup tashlinidu, — dédi (U bu gepni déyish bilen, hemme yémekliklerni halal qiliwetti).
U yene söz qilip mundaq dédi:—
Insanning ichidin chiqidighinila, insanni napak qilidu. Chünki shular — yaman niyetler, jinsiy buzuqchiliqlar, zinaxorluq, qatilliq, oghriliq, achközlük, rezillikler, aldamchiliq, shehwaniyliq, hesetxorluq, til-ahanet, tekebburluq we hamaqetlikler insanning ichidin, yeni uning qelbidin chiqidu — bu rezil ishlarning hemmisi insanning ichidin chiqip, özini napak qilidu»
Mesih Eysa mushu sözni qilghandin bashlap, herqandaq ishengüchi, Yehudiy bolsun, «yat eller»din bolsun, ulardin Musa peyghemberge chüshürülgen qanunning taam perhizliri (mesilen at, choshqa, töge qatarliqlarning göshini haram hésablash)ge boysunush telep qilinghan emes. Bu prinsip rosul Pawlus teripidin qaytilinidu, mesilen «Rim.» 14:14de: «Rebbimiz Eysada bolghanliqimdin shuninggha qet’iy ishendürülüp bilimenki, herqandaq nerse özlikidin haram emestur; lékin bir nersini haram dep qarighan kishi üchün, u uninggha haramdur...».
Yene «Rim.» 14:2-23de: «Séning melum bir ishni qilishqa ishenching barmu? Emdi bu ishench Xuda bilen séning arangdiki ishtur. Özi qiliwatqan ishni toghra dep qarighan, shuningdin wijdanimu eyibke buyrulmighan kishi némidégen bextlik-he! Lékin yémekliktin gumanlinip turup yene shuni yégen kishi eyibke buyrulidu, chünki buni ishench bilen yémigen. Ishenchtin bolmighan herqandaq ish gunahtur»
«1Tim.» 4-babtin: «Chünki Xuda yaratqan hemme nerse yaxshidur, ular teshekkür bilen qobul qilinsa, ularning héchqaysisini cheklep ret qilishqa bolmaydu. Chünki ular Xudaning sözi we insanlarning duasi bilen halal qilinidu. Bu nesihetlerni qérindashlarning semige salsang, Mesih Eysaning yaxshi xizmetkari bolghan bolisen. Shundaqla, özüngning estayidil egeshken étiqadtiki we saghlam telimlerdiki sözler bilen quwwetlendürülgenliking ayan bolidu... Bu ishlarni jamaetke tapilighin we ögetkin» (4-6, 11).
Prinsip (2): — Étiqadta ajiz bolghanlargha köyünüsh
Ishengüchilerning herqandaq taamlarni yéyishige erkinliki bolghini bilen, bashqa ishlarghimu köngül bölüshimizge toghra kélidu. Bu ishlarni rosul Pawlus «Rimliqlargha» 14-babta we bu xettiki 8-babta körsitidu. Bularni yekünlisek, xalighan taamlarni yéyishke erkin bolduq dep ishensekmu, bashqa ishengüchilerge heriketlirimiz tüpeylidin azar bérip qoyghudek yaki ularning imanini ajiz qilip qoyghudek bolsaq, biz shu qérindishimizgha azghine méhir-muhebbitimiz bolsila u tamaqni yémeslikimiz kérek.
Chüshinishimiz kérekki, «étiqadta ajiz bolghanlar» bolsa bezide intayin küchlük pikirde, mesilen, néme nersilerni ichkili yaki yégili bolidu dégen küchlük pikirde bolushimu mumkin! «Choshqa göshini yégili bolmaydu» dégen birsi bizning jamaitimizge qatnashqan bolsa, ularning aldida choshqa göshini yések, ularning könglige soghuq su sepken bolimiz, undaqta bizde qandaqmu muhebbet bar dégili bolsun? Herqandaq méhmanlar dastixinimizda xatirjem oltursun dep öyimizde musulmanche taamlar toghruluq bolghan perhizlerni tutsaq bizge néme ziyan kélidu? Birsining (ishengüchi bolsun, bolmisun) sharab ichishke xumari bolghan, shuningdek mest bolushqa asanla azdurulidighan bolsa, undaq kishining aldida sharab ichish pütünley eqilsizlik hem uninggha qilinghan düshmenliktur; chünki undaq kishi ishengüchining sharab ichkenlikini körse bu ish uni haraq ichishke adashturushi mumkin.
Prinsip (3): — Ishenmigenlerge, shuningdek jamaetning guwahliqigha köngül bölüsh
«Emma étiqad qilmighanlarning birersi séni ziyapetke teklip qilsa we könglüng tartsa, aldinggha qoyulghan hemmini wijdaningni dep olturmay yewer; emma birsi sanga: «Bu butlargha atalghan qurbanliq taami» dése, undaqta uni yéme; némishqa déseng, bu ishni sanga éytqan ademning sewebi üchün, shundaqla wijdanning sewebi üchündur; men dégen wijdan séningki emes, belki héliqi kishining wijdani; méning erkinlikimge bashqilarning wijdani teripidin yaman dep baha bérilishining néme hajiti? Men teshekkür éytip yésem, teshekkür éytqan nersini durus yéginim tüpeylidin yaman dep qarilishimning néme hajiti?» (10:27-30).
28-ayette soal sorighan kishi, eger étiqadchi dostining «butlargha atalghan qurbanliq taami»ni yewerginini körse, herxil xiyalda bolushi mumkin, mesilen: —
(1) bu adem öz étiqadigha nisbeten semimiy emes;
(2) bu adem étiqad qilghan Mesih méning japa tartishimgha erzimeydu;
(3) bu adem étiqad qilghan Mesih herxil butlargha choqunushqimu yol qoyidiken.
Méhir-muhebbetning türtkisidin (bashqilardin qorqush sewebidin emes) biz peqet özimizning némini xalaydighanliqimizghila emes, belki bashqilarning heriketlirimizge qandaq qaraydighanliqi, heriketlirimizning netijiside ularning Mesih toghruluq néme oylaydighanliqigha köngül qoyushimizgha toghra kélidu. Birsi: «Mesihge ishengen kishiler molla dua qilghan tamaqni yémesliki kérek» dep oylighan bolsa Mesihge ishengen kishi eng yaxshisi uningdin yémesliki kérek; taki birinchi kishi mollining duasining göshke héchqandaq tesir körsitelmeydighanliqini chüshengüche, yewérmeslikimizgha toghra kélidu. Jenubiy shinjangda sufilar arisida «menggülük hayat ata qilghuchi taam» deydighan birxil alahide taamgha xurapiylarche ishengenler bar; bizge nésbeten u peqet tamaq xalas, biraq shundaq kishiler aldida shu tamaqni yések, ular «Mana, Mesihge ishengen kishilermu bu tamaqqa ishinidiken» dep oylap qalidu.
Barliq ishlarda bizning türtkimiz bashqilargha «Melum taamni yéyish yaki yémeslikining insan qelbidiki héchnersini özgertelmeydighan»liqini éniq chüshendürüsh üchün bolushi kérek, ular eksiche barliq heriketlirimiz arqiliq shuni chüshensunki, insanlarning qelbini birdinbir özgertküchi Mesih Eysadur!
11:1-16 «Bashni yépish» we «bashliq» toghruluq
Mushu yerde bu babtiki peqet birnechche ayet üstide toxtilimiz. Mushu qisimni oqughan beziler belkim pütünley xataliship: «Pawlus er kishi ayaldin ewzel dep telim béridu» dégen xulasige kélidu. Undaq oy-xiyallar bizning Xudaning oy-niyetlirige shunche az chömgenlikimizni ispatlaydu. Mesihning rosulliri bir qétim özara arimizda qaysi eng ulugh dep talash-tartish qilishqinida, Eysa ulardin: «Kim mertiwilik? Dastixanda olturghinimu yaki uni kütkinimu?» — dep soraydu, andin Özining ularning arisidiki xizmetkargha oxshash ikenlikini körsitidu (Luqa 22:24-27): — «Ellerdiki padishahlar qol astidiki xelq üstidin buyruqwazliq qilip idare qilidu, ularning üstidiki hoquqdarliri «xelqperwer» dep atilidu. Biraq siler shundaq bolmanglar; belki aranglardiki eng mertiwiliki özini eng kichikidek hésablisun we yétekchi bolghanlar hemmeylenge xizmetkardek bolsun. Zadi kim mertiwilik? Dastixanda olturghanmu yaki dastixandiki kütküchimu? Dastixanda olturghini emesmu? Biraq Men bolsam aranglarda xizmitinglarda bolghuchi kütküchidekturmen».
Gep shuki, Xudaning padishahliqida «üstünlük»ni yaki «ulughluq»ni ölchigili bolsa (we undaq «ölchesh»ning qandaqtur bir menisi bar bolsa) undaqta ademning ulughluqi bashqilarning xizmitide bolushtiki iqtidari bilen ölchinidu; derweqe, bizning «üstünlük» yaki «ulughluq» dégen ishlar bilen karimiz bolmasliqi kérek («Mat.» 18:1-6nimu körüng). Shuningdek er kishining öz ayaligha yaki jamaette erkek qérindashlarning qiz-ayal qérindashlargha «bash» bolushi, ulargha zulmet-mustebitlik qilish üchün emes; belki Mesih Özi jamaetke qandaq «bash» bolghan bolsa (yeni, uninggha köyünüp, söyüp uningdin daim xewer alidighan), er kishilermu özige tayinidighan (jamaette bolsun, ailide bolsun) qiz-ayallargha, bolupmu er kishi öz ayaligha shundaq muamilide bolushi kérek («Ef.» 5:28-29). Pétrusning birinchi mektupida jamaettiki hemmeylenni «Hemminglar bir-biringlargha nisbeten kichik péilliqni kiyimdek kiygüzünglar» dep dewet qilidu («1Pét.» 5:5).
Mushu yerde héchqandaq «üstünlük-töwenlik» yoq. Derheqiqet, Pawlus bu yerde mushundaq «üstünlük-töwenlik» xiyallirini yoqatmaqchi bolup: «Halbuki, Rebde ayal ersiz bolmas, er ayalsiz bolmas», deydu (11) — Xudaning békitkini boyiche erler we qiz-ayallar bir-birige tayinishi kérek. Derheqiqet, «Gal.» 3:28de mundaq déyilidu: —
«Mesihde ne Yehudiy bolmaydu ne Yehudiy emesler dep ayrilish bolmaydu, ne qul bolmaydu ne hör dep ayrilishmu bolmaydu, ne er bolmaydu ne ayal bolmaydu, hemminglar Mesih Eysada bir bolisiler» —bu muhim heqiqetke qarighanda Xuda aldida roh teripide er-ayal arisida héch menggülük perq yoq (démek, erning yaki ayalning rohi dep perqlenmeydu). Emma jan we ten tereplerde perq mewjut bolidu. Mana shundaq bolghachqa, er kishiler hem ayal kishilerning herqaysisi Xuda tapshurghan orun we rolni chin qelbidin razi bolup, teshekkür qilip qobul qilishigha toghra kélidu.
Shuning üchün er we ayal ottursidiki emeliy perq jamaette ibadet yaki dua qilghanda, bash yépishi yaki yapmasliqi bilen körsitilidu: —
«Er kishi bolsa béshini yapmasliqi kérek; chünki u Xudaning süret-obrazi we shan-sheripidur; emma ayal kishi bolsa erning shan-sheripidur».
Yehudiy erler adette sinagoglarda we musulman erler meschitlerde dua qiliwatqanda béshini yapidu; buning sewebini sorighinimizda ularning adette körsitidighan sewebi, insan gunahkar bolup, bashning yapquchi (meyli qandaqla shekilde bolsun) Xuda we insan arisida gunahning tosalghusi bar ikenlikini tonup yétishke bir simwol bolidu, deydu. Emma Mesihde bolsa, mushu «gunahning tosalghusi»ni élip tashlashqa, Xuda bilen ochuq alaqide bolushqa shereplik imkaniyet bardur. Mushundaq alaqe ornitilghanda insanning (er yaki ayal kishining bolsun) yüzi Xudaning shan-sherpini barghanséri eks ettüridu. Shunga insanning yüzini zadila yapmasliq kérek («2Kor.» 4:4-18). Lékin ayal kishiler «erning shan-sheripi» bolushqa yaritilghan (7); ularning bu shan-sheripi ayalning chachlirida alahide körülidu (15). Shunga jamaette bolsa insanning (ayalning chachlirida ipadilengen) shan-sheripini yépip, Xudaning Özining shan-sheripila roshen körülsun üchün intilishigha toghra kélidu. Shunga er kishi béshini yapmasliqi kérek, emma qiz-ayallar (jamaette) béshini, yeni chachlirining jamal-sheripini yépish üchün bashqa yaghliq qatarliqlarni artishigha toghra kélidu.
10-ayet sel sirliqtur: — «perishtilerning sewebidin»
«Bu sewebtin, hem perishtilerning sewebidin, ayal kishi béshida hoquqning belgisige ige bolushi kérek».
Biz bu ayetning sherhini addiy dep qaraymiz. Perishtiler jamaette Xudaning qilidighan ishlirini bilishke alahide qiziqip qarighachqa, jamaet ularning (perishtilerning) Xudaning békitken tertipini xushalliqta qobul qilishigha birinchi bolup obdan nemüne bolushi kérek. Chünki chüshinishimizche Sheytan we uning jinliri eslide perishtiler bolup, deslipide Xudaning tertipige hakawurluq we imansizliq bilen qarshi chiqqanidi («Yesh.» 14:12-15, «Ez.» 28:11-19, «Weh.» 12:3). Gerche perishtiler insanlarning ish-heriketlirini köreleydighan bolsimu, ularning oy-xiyallirini köreleydu dep oylashqa héch ispat-delilimiz yoq. Shunga jamaettiki ayal qérindashlar er qérindashlargha qelbide boysunghan bolsimu (we qelbde boysunush beribir boysunushning belgisini artishtin muhim, elwette), beribir perishtiler bu boysunushning belgisini («hoquqi»)ni körüshni xalaydu (10).
Sheytan isyan kötürgendin kéyin, yene bir türküm perishtiler ayal kishilerning sahibjamalliqini körüp adiship ketti, dep ishinimiz («Yar.» 6:2-4). Shuning bilen ular perishtilik mertiwisini tashlap ayallargha yéqinliship ulargha chéqilish üchün namelum yolda jisim sheklige kirdi. Injildiki wehiy boyiche, mushu perishtiler soraq qilinghuche qamap qoyulidu («2Pét.» 2:4, «Yeh.» 6-7nimu körüng). Ulargha bérilgen jaza isyan kötürgen jinlarningkidin éghir boldi, chünki ular özliridin burun itaetsizlik gunahi bilen Xudaning jazasigha (birinchi, Sheytan asiyliq qilghanda uning béshigha chüshürülgen jaza, ikkinchi, Adem’ata we Hawa’ananing béshigha chüshürülgen jaza, üchinchi, Qabilning béshigha chüshürülgen jaza) uchrighanlarni öz küzi bilen körgen. Emma kim bilsun, bashqa perishtilerningmu mushundaq ishlarni sadir qilish mumkinchiliki téxi mewjutmikin, shunga rosul jamaetke, ibadet sorunlirida qiz-ayal qérindashlarning sahibjamalliqidiki göher bolghan chachliri yépilsun, dep tapilaydu.
Mushu yerde shunimu körsitip öteyliki, chachliri yépilghan bolsa qiz-ayal qérindashlarning jamaettiki ibadet sorunlarda dua qilish we bésharet bérishtiki nésiwisi bardur (5-ayet).
Mushu yerdimu körsitip ötimizki, hazirqi zamandiki köp jamaetler Rebning bu tapshuruqigha sel qarap emel qilmaydu, shuning bilen qiz-ayal qérindashlar jamaette chachlirini yapmaydu; emma bundaq qilish Xudaning sözige emes, belki peqet yerlik yaki «zamaniwiy» örp-adetlerning qélipigha kirish, xalas. Halbuki, rosulning bu qisimning axirida déginidek, bu ishni jenggi-jédelge aylandurushqa hergiz bolmaydu; peqet kimdikim uninggha sel qarisa, Xuda bu ishni soraydu deymiz: —
«Birsining bu ishlar toghruluq talash-tartish qilghusi bolsa, shuni bilsunki, bizlerde hem Xudaning jamaetliridimu shulardin bashqa héch qaidiler yoqtur» (16).
12:10-12 «Rohiy iltipat» toghruluq
Bu qisim shübhisizki, Muqeddes Kitabning intayin qiziq nuqtiliridin biridur. Bu yerde toqquz xil iltipat tilgha élinidu; emma buningdin bashqa herxil iltipatlarni yoq dégili bolmaydu; bu toqquz xil iltipat hemme rohiy iltipatni öz ichige alidu, dep qarimaymiz.
Birinchidin, bu toqquz xil iltipatni mahiyet we funksiye jehetliridin bir-birlep köreyli: —
«Chünki Roh arqiliq birsige danaliq yetküzidighan söz, bashqa birsige oxshash bir Roh bilen xewer yetküzidighan söz teqsim qilinidu; oxshash Roh arqiliq bashqa birsige alahide ishench, yene birige oxshash Roh arqiliq késellerni saqaytish iltipatliri, birawgha möjizilerni yaritish teqsim qilinidu; birawgha wehiy-bésharet bérish; birawgha herxil rohlarni perq étish, birawgha namelum tillarda sözlesh, yene birawgha namelum tillarni terjime qilish iltipati teqsim qilinidu» (12:8-10).
«Danaliq yetküzidighan söz»
Danaliq herdaim néme qilish kérek, dégen mesilige baghliqtur; shunga bu iltipat alahide mohtajliqta alahide eqil teminleydu. Buninggha misallarni Tewrat «2Sam.» 5:17-25, Injil «Ros.» 6:24din körüng.
«Xewer yetküzidighan söz»
Xudadin biwasite kelgen alahide xewer yaki melumat yetküzidighan iltipat. Buninggha misallarni Tewrat «2Pad.» 6:8-12, Injil «Yh.» 4:14-19, «Ros.» 5:1-5, 21:11din körüng.
«(Alahide) ishench»
Hemmimizde herwaqitta ishench-iman bolushi kérek, elwette. Emma «ishench» iltipati bolsa alahide mohtajliqta yaki alahide ehwalda «partlash xaraktérlik» halda Xudadin kélidighan alahide «bir ülüsh» ishenchtur; shuning bilen Xudadin tiligen ishqa bu iltipat tüpeylidin ademning ishenchi kamil bolidu.
Buninggha misallarni Tewrat «1Pad.» 20:12-13, «2Pad.» 17:6-16, Injil «Ros.» 3:1-16 (bolupmu 16-ayet); we Reb Eysaning xizmitidiki nurghunliqan weqelerde, mesilen «Luqa» 7:11-17din körüng.
«(Késellerni) saqaytish iltipatliri»
Reb Eysaning xizmitidin we «Rosullarning paaliyetliri»din nurghun misallar tépilidu, elwette. Diqqet qilishimiz kérekki, mushu yerde «iltipat» köplük sheklide, yeni «iltipatlar» dégen shekilde we shuningdek «saqaytish» dégen sözmu köplük sheklide, yeni «saqaytishlar» déyilidu. Démek, Xudaning ademni saqaytishida nurghun yol-teriqiliri bar; bezi waqitlarda bir deqiqidila shipaliq béridu («Mar.» 10:46-52), gahi waqitlarda tedrijiy («Mar.» 8:22-26), bezi chaghlarda wasitiler arqiliq («Ros.» 19:11-12), bezide wasitisiz; bezi waqitlada saqaytilghuchidin ishench telep qilidighan («Mat.» 9:27-30), bezide saqaytilghuchidin ishench telep qilmaydighan («Yh.» 5:1-9), bezide hetta Xudaning saqaytquchisida angliq ishench bolmighan halda saqaytilghanlarmu bar («Mat.» 9:19-22).
«Möjizilerni yaritish (iltipati)»
Buninggha misallarni Tewrat «1Pad.» 18:17-29, «1Pad.» 1:8, 2:19-22, 5:4-6, Injil «Mat.» 21:19-22, «Ros.» 13:5-12din körüng.
«Wehiy-bésharet bérish (peyghemberlik söz iltipati)»
Mushu iltipat toghruluq köprek toxtilishimizgha toghra kélidu. Injil, yeni yéngi ehdidiki dewrning yétip kelgenlikini Yehudiy xelqige, shundaqla bizlerge körsitidighan karamet-alametlerning biri töwendikiche: —
«Hem kéyin, Men Öz Rohimni barliq et igiliri üstige quyimen;
Silerning oghul-qizliringlar bésharet béridu,
Qériliringlar alamet chüshlerni köridu,
Yigitliringlar ghayibane alamet körünüshlerni köridu» (Tewrat, «Yoél» 2:28, 29).
Rosul Pétrus «Injil dewri yétip keldi» dep jakarlighinida bu sözlerni neqil keltüridu («Ros.» 2:17-18). Bu sözlerning emelge ashurulghanliqini biz «Ros.» 19:1-6, 21:8-9de, hem rosul Pawlusning mushu yerdiki sözliride körimiz. Uning u ayetlerde dégenlirige qarighanda, bu iltipatlar Asiyadiki barliq jamaetlerde ayan qilinmaqta idi.
14-babqa qarighanda jamaet sorunlirida «wehiy-bésharet yetküzüsh» («peyghemberlik söz qilish») dégen iltipatning muhim nuqtisi kelgüside yüz béridighan ishlar emes, belki «Bésharet béridighan kishi bolsa ademlerning étiqadini qurushqa, ularni righbetlendürüshke we teselli bérishke sözleydu» (14:3).
Ibraniy tilida «bésharet bérish» «naba» dégen söz bilen ipadilinidu. «Naba»ning eslidiki menisi «urghup chiqish», «qaynap chiqish» idi. Dewr-dewrlerdiki jamaetler: «Xuda arimizda istixiyilik halda «urghup chiqqan» sözliri bilen bizge daim righbet bérip kelgen» dep guwahliq bérip kelmekte. Omumiy jehettin éytqanda «wehiy-bésharet bérish» iltipati, Xudaning heqiqetlirini «hazirning mohtajliqi yaki ehwali»gha alahide tetbiqlashtin ibaret, dégili bolidu. Pawlusning 14:25-26diki sözliridin körgili boliduki, bu iltipatning halqiliq nuqtisi (Tewrat dewridiki «bésharet bérish»ge oxshimaydighan halda) melum bir shexsning mohtajliri, bolupmu uning qelbidiki tügüch-chigishliri yaki gunah mesililiri; bezide belkim melum bir jamaetning mohtajliqliri bolidu. Shunga bu iltipatni «tar dairidiki bésharet bérish» dégili bolidu. Tewrattiki bésharetlerning kölimi bolsa adette intayin keng bolup, köpinche pütkül ellerning yaki döletlerning teqdirlirini nuqta qilidu. Tewrat bésharetlirining eng ulugh témisi Qutquzghuchi-Mesihning dunyagha kélishidur. Bundaq bésharetlerning hemmisi «keng kölemlik» bésharetler hésablinidu. Shunga Tewratta aldin’ala bésharet bérilgen köp weqeler alliqachan yüz bergen; Mesih Özi axirqi zamanlar toghruluq köp bésharet berdi. Mushu bésharetler bir qétimla éytilghan, shundaqla Tewrat-Injilda xatirilengen bolup, ularni qaytilashning hajiti yoq.
Yene tekitlishimizge toghra kéliduki, Injil dewridiki «bésharet bérish» bilen «telim bérish» xizmiti bir-birige oxshimaydu; «telim bérish»ning nishani bolsa Tewrat-Injilni qétirqinip tetqiq qilip Xudaning pütkül pilan-muddialirini, shundaqla Uning emr-nesihetlirini öz nöwitide yetküzüp jamaetni zérekleshtürüsh we qorallandurushtin ibaret. Tewrattiki bésharetler bir qétimla bérilish bilen «Heqiqeten Xudadin kelgen qusursiz sözler» dep tonulup, kéyinki dewrlermu ulardin paydilansun dep Tewrattiki kitablarda bir-birlep xatirilengen. Jamaetlerde rohiy iltipat arqiliq bérilgen bésharetler emdi bulargha oxshimaydu. Pawlus ularni xatirilesh, «Muqeddes Kitabtiki bésharetlerning qatarigha kirgüzüsh» toghruluq héch tapshuruq bermeydu; sewebi, jamaette bérilgen bésharetler adette ayrim jamaetler we hem ulardiki shexsler toghruluqtur. Belki jamaette bérilgen bésharetlerni Muqeddes Kitablarda alliqachan xatirilengen hemme bésharetler bilen ölchep tekshürüsh kérek bolar. «Bésharet bérish» iltipati pat-pat özliride körüngen qérindashlar herbir bésharetni «weznini ditlap» ölchishi kérek (29), emma jamaettikilerning hemmisidimu bésharetlerni «weznini ditlap» ölchesh mejburiyiti bar. Injil, «1Tés.» 5:19-21ni körüng. Bésharetlerni ölcheshte hemmidin üstün turidighan ölchem Muqeddes Kitablardur; jamaette bolghan bésharetlerni Muqeddes Kitablar bilen teng qilishqa hergiz bolmaydu.
Jamaette birsi bésharetlerni, jümlidin «danaliq yetküzidighan söz» we «xewer yetküzidighan söz»lerni izchil halda we toghriliq bilen bérip kelgen bolsa, undaqta uni (Injil dewridiki) «bésharet bergüchi», «peyghember» dégili bolidu (14:29; yene «Ros.» 11:27, 13:1, 21:10, «Ef.» 4:11nimu körüng). Bundaq chüshendürüshimiz ularning éytqanlirini Tewrat peyghemberliriningkige we yaki Reb Eysaning alahide rosulliriningkige teng-barawer qilish emes.
Bésharetlerni üch ölchem bilen ölchesh kérek: —
(1) Tewrat, Zebur we Injilda xatirilengen Xudaning barliq sözlirige muwapiq bolushi kérek;
(2) Bésharette melum bir ehwal yaki kelgüsi ishlar toghruluq alahide melumat bar bolsa, bu melumat top-toghra bolushi kérek. Xudaning shan-sheripini körsitish üchün bésharetler yüz pirsent toghra bolushi kérek. «70sh toghra» bolghan bésharetni «az-paz paydiliq» dégilimu bolmaydu — eksiche, u intayin xeterlik birnerse — chünki uning qaysi yerlirini qobul qilish kérek, qaysi yerlirini ret qilish kéreklikini qandaqmu bileleymiz?!
«Qan.» 18:22ni körüng: —
«Bir peyghember Perwerdigarning namida söz qilghan bolsa we u bésharet qilghan ish toghra chiqmisa yaki emelge ashurulmisa, undaqta bu sözni Perwerdigardin chiqmighan; shu peyghember bashbashtaqliq bilen sözligen dep, uningdin qorqma». Tewrat dewrliride undaq kishilerni ölüm jazasigha mehkum qilish emr qilinghan. Jamaette undaq qilinmaydu, elwette, emma bu emrning asasiy prinsipi bizlerde qalidu. Saxta bir bésharet bérilgen bolsa, emdi uni éytip bergüchining wujudidiki nepsaniyetchiliki, shöhretperesliki, haram niyetliri, menmenchiliki, tekebburluqi, öz béshimichiliqi qatarliqlar «ölümge mehkum» qilinish kérek. U izdense Muqeddes Roh tézla uninggha munaswetlik kemchilikini ayan qilidu. Bundaq «bésharet bergüchi»ning mes’uliyiti bolsa sewebni izdep tépip ulardin sellimaza towa qilishtur.
(3) «Bésharet bergüchi»ning turmush-hayatida Muqeddes Rohtin kelgen méwe bolushi kérek.
«Qan.» 13:1-3nimu körüng: —
«Eger aranglardin peyghember yaki chüsh körgüchi chiqip, silerge melum bir möjizilik alamet yaki karametni körsitip bérey dése we u silerge aldin’ala dégen möjizilik alamet yaki karamet emelge ashurulsa, emma shuning bilen munasiwetlik «Bashqa ilahlargha (yeni siler tonumighan ilahlargha) egisheyli» we «Ularning qulluqida bolayli» dése, sen shu peyghember yaki chüsh körgüchining sözlirige qulaq salma; chünki shu tapta Perwerdigar Xudayinglar silerning Uni, Perwerdigar Xudayinglarni pütün qelbinglar we pütün jéninglar bilen söyidighan-söymeydighininglarni bilish üchün sinawatqan bolidu».
Sheytan Xudaning xelqini adashturush üchün Uning rohiy iltipatlirini dorap, «saxta iltipatlar»ni, jümlidin emelge ashurulidighan bésharetlerni chiqirishi mumkin. Shunga bésharet bergüchilerge kérek bolghan üchinchi ölchem bolsa: —
(a) muhebbet, heqqaniyliq, xushalliq, xatirjemlik, sewr-taqetlik we pak-muqeddeslik ayan bolghan ixlasmen turmush;
(e) bashqilargha yetküzgen telim-terbiyisi Muqeddes Kitablargha muwapiq kélishi kérek.
Bu alametler bolmisa uning «bésharet»lirini (meyli ular qanchilik toptoghra körünsun) nezerge almasliq, ademning oy-xiyalliridin chiqirip tashlash kérek.
«(Herxil) rohlarni perq étish (iltipati)»
Bu iltipat belkim peqet jin chaplashqanlarning ehwalini yaki jinlarning jamaet ibadet sorunlirigha kiriwélip mömin bendilerge aldamchiliq qilidighan hiyle-mikirlirini perq étishi üchünla bolghan iltipat bolmastin («Ros.» 16:16-18, «Mat.» 9:4), belki yene Muqeddes Rohning ademlerning rohlirida qiliwatqan ishlirini, jümlidin rohiy iltipatlarni bériwatqanliqini körüp yétishnimu öz ichige alidu (mesilen, «Ros.» 14:7-10de xatirilengendek Pawlusning kishining ishenchini körüp yétishi).
«Namelum tillar»
«Namelum tillar» yene «karamet tillar, rohiy tillar, yat tillar»mu déyilidu.
Rosul Pawlusning 14:14-19, 21-23, 27-28de «namelum tillar» toghruluq sözliri bizge köp yoruqluq yetküzidu. Körünüp turuptuki, «namelum tillar» iltipati kishilerge üch tereptin rohiy behir élip kélidu.
(a) «Namelum tillar» «alamet belge» süpitide béghishlanghanda, neq sorunda bolghan kishilerdin bir qismi bu tilni chüshinidu, lékin sözligüchi özi chüshenmeydu («Ros.» 2:1-13). Bundaq ishlar az körülidu.
(e) Ayrim dualarda («öz-özige we Xudagha éytsun», 14:28) shu tilni öz aldigha ishlitidighan, shexsiy «namelum til» iltipati; Pawlusning özide bundaq iltipat bar idi we u uni köp ishletken (14:18). Bu iltipatta ademning rohi dua qilidu, emma uning eqil-zéhni özi éytiwatqanlirini chüshenmeydu (14:14). Bu yolda istixiyilik halda medhiye naxshiliri éytilidu, emma éytquchi özi éytiwatqan naxshisini chüshenmeydu (14:15). Bu axirqi ayet boyiche Pawlus «namelum tillar»da köp dua qilatti we yene öz tilida dua qilatti («Men bezide rohim bilen dua qilimen, hem bezide eqil-idrakim bilenmu dua qilimen»). U namelum tillardimu medhiye naxshiliri éytatti we öz tilida medhiye naxshiliri éytatti («Men bezide rohim bilen medhiye naxshilirini éytimen, hem bezide eqil-idrakim bilenmu medhiye naxshilirini éytimen»).
(b) Jamaette chiqqan namelum tillar. Jamaet ibadet sorunida birsi namelum tilda ünlük dua qilishqa yaki melum ishni jakarlashqa Muqeddes Rohtin ilhamlandurulidu. Pawlusning 14:13, 27-28de telim berginidek, bundaq iltipatni peqet sözligüsi bolghan kishide sözlerni melum bolghan tilgha örüshke birawda iltipat bar bolidu dégen ishench bolghandila andin ishletkili bolidu. Örugüchi kishi özi yaki bashqa qérindash bolidu. Undaq örügüchi bolmisa, u sükütte qélishi kérek («öz-özige we Xudagha éytsun» 14:28).
«Namelum tillarni terjime qilish (örüsh, chüshendürüsh) (iltipati)»
Bu, jamaette melum «namelum til»da bir söz éytilghanda, bu iltipat sözning omumiy menisini ipadileshtiki iltipat bolidu. Bu belkim del sözmusöz «terjime qilish» emestur, lékin undaq ishlarning yüz bergenlikining birnechche jamaetlerde ispati bar.
14:21-23: Yene «namelum tillar» toghruluq
«Tewratta: «Chet tilliqlarning sözi we yat ademlerning lewliri arqiliq Men mushu xelqqe gep qilimen; lékin bundaq bolghini bilen ular yenila Manga qulaq salmaydu — deydu Perwerdigar» dep pütülgendur. Shunga «namelum tillar» bolsa bir alamet belge bolidu; étiqadchilargha emes, belki étiqadsizlargha alamet belgidur; wehiy-bésharetler bolsa, étiqadsizlar üchün emes, belki étiqadchilar üchün bolidu»
Pawlusning bu yerde «Yesh.» 28:11-12din neqil keltürginini azraq chüshendürüshke toghra kélidu. Yeshaya eslide (yuqirida Pawlus neqil keltürgen) bu sözler bilen öz dewridiki Yehudiy xelqige: «Siler Méning xewirimge silerge tonush tilda éytilghanda qulaq salmisanglar, siler ularning tilini bilmeydighan yat bir el bilen orulisiler. Shu chaghda (sürgün bolghininglarda) Méning bu sözüm shu külpetlik ehwal bilen ispatlinidu» — démekchi bolidu, yene — «Emma hetta shu qiyin künlerge kirgendimu siler (Perwerdigar Yeshaya arqiliq deydu) Manga qulaq salmaysiler, dep bilimen», deydu. Yeshayaning dewridin 100 yil kéyin, Yehudiy xelqi Babilgha sürgün qilinghanda, etrapidiki Babil tili («namelum tillar») Yehudiy xelqige bir «karamet» boldi. Démek, ularning etirapida bolghan shu til ulargha özlirining towa qilmighan xelq ikenlikini, Xudaning jazalirining béshigha chüshkenlikini körsetküchi «alamet belge» boldi. Shunga ««namelum tillar» bolsa bir alamet belge bolidu; étiqadchilargha emes, belki étiqadsizlargha alamet belgidur». Shuning bilen Pawlus mundaq deydu: —
«Shuning üchün pütkül jamaet bir yerde jem bolghanda, hemmisi öz aldigha bundaq namelum tillarda sözlewerse we sadda yaki étiqadsiz kishiler kirip qalsa, ular hemminglarni sarang bolup qapsiler déyishmemdu?» (23).
Emma, Pawlus deydu, — biz jamaetke méhman bolup kirgen ademlerge Xudaning sözige ishenmeydighanlarning qatarida muamile qilishni xalimaymiz; ularning béshigha Xudaning jazalirini chüshürüshni xalimaymiz; biz ularni «téxi ishenmigen, lékin ishinishi mumkin bolghan» dep qarap, ularni imangha keltürüshni xalaymiz. Shunga u mundaq deydu: — «Emma hemminglar Wehiy-bésharet yetküzsenglar, étiqadsiz yaki sadda kishi aranglargha kirip qalsa, hemminglar teripidin ularning gunahlirigha tenbih bérilidu, hemminglar teripidin gunahkar bolghanliqini köridu; qelbidiki sirlar ashkare qilinghanda, u yerge yiqilip: — «Xuda heqiqeten aranglardidur» dep Xudagha sejde qilidu» (24-25). Bu uning 22-ayettiki sözlirini chüshendüridu «Wehiy-bésharetler bolsa, étiqadsizlar üchün emes, belki étiqadchilar üchün bolidu». «Namelum tillar»da dua qilishning héch xatasi yoq, emma ishenmigen kishiler aldida choqum menisi örülüshi kérek.
Yene bésharetler toghruluq:
«Peyghemberlerning rohliri peyghemberlerning özlirige itaet qilidu» (14:32)
Bu muhim bayan üstide toxtalghumiz bar; chünki nurghun ishengüchilerning Xudaning Rohining qandaq ishleydighanliqi toghrisida chüshenchisi intayin kem. Mushu ayette Muqeddes Rohning xizmiti «bésharet bérish»tur, emma shuni chüshinimiz kérekki, Uning bashqa xizmetliridimu oxshash muhim prinsip bar bolidu.
Ayettiki «peyghemberlerning (yaki «wehiy yetküzküchi» yaki «bésharetchilerning») rohliri» dégen ibare bésharetchilerning öz insaniy rohlirini körsitidu. Shuning bilen xulasige kélimizki, Muqeddes Roh iltipatlirini (peqet «bésharet bérish»la emes) melum bir ademning rohini wasite qilip ipadileydu. Reb Eysaning xizmitide bu prinsip körünüp turidu (mesilen, «Mar.» 2:8). Rohiy iltipatlar (we bashqa wehiyler) awwal insanning jénidin emes (insanning kallisi, eqil-idraki yaki héssiyatliridin emes), belki rohidin, yeni uning mahiyet-wujudining eng chongqur yéridin chiqidu. Rohiy iltipatlar ademning héssiyatliri teripidin emes, roh teripidin sézilidu, ular ademning kallisigha kirgen «yaxshi eqil»mu emes. Injil, «Luqa» 1-babta, Mesihning anisi Meryem öz newre hedisi Élizabitning bésharetlik salimigha jawaben yene bésharet berginide bu prinsip körünidu: «Jénim Rebni ulughlaydu, rohim Qutquzghuchim Xudadin shadlandi». Bu yerde éytiliwatqan péil zamanlirigha diqqet qiling. Bu bésharet Meryemning jénida emes, belki uning rohida bashlanghan «Méning rohim ulughlaydu... méning jénim shadlandi».
Pawlusning bayanida yene muhim bir sawat bar. Yuqiriqi ayetlerde rosul Pawlus peyghemberler (wehiy-bésharetchiler)ning «nöwet boyiche» sözleydighanliqi, shundaqla bésharetchining özige tapshurulghan wehiyni sözlep bérishke purset kelmigüche könglige püküp turidighanliqi toghruluq bayan qilghan. Shunga intayin roshenki, Muqeddes Roh mejburen ishlimeydu. Birsi özining jamaette qalaymiqanchiliq peyda qilghan bezibir sözi yaki herikiti toghruluq: «Men bu ishta Roh teripidin mejburlandim, manga amal bolmidi» dése, bu gep bilen u özining Muqeddes Rohning yétekchilikide emes, yaman rohlarning asaritide ikenlikini ashkarilaydu. Yaman rohlar (jinlar) daim kishilerge özliri xalimighan ishlarni, hetta ular adette öch köridighan ishlarni qildurghinida özliri ashkarilinidu. Reb Eysaning yer yüzidiki xizmetliride, yaman rohlarni heydiwetkinide bu prinsip (yeni, yaman rohlar kishilerge özliri xalimaydighan ishlarni qilduridu) roshen qilinidu; hetta butpereslermu köp ehwalda bu prinsipni toghra chüshinip yétidu. Xudaning Rohi bolsa mejburlighuchi roh emes; eksiche, U peqet tesirlengen yaki söz yetküzülgen kishining erkin qoshulushi bolghinida andin ishleydu. Bundaq xislet Xudaning tüp mahiyiti we xaraktéri, elwette; U insanlarning Özi bilen hemkarlishishini, erkinlikte ixtiyari bilen özige boysunushini xalaydu; chünki Xudani söyüsh dégenlik Uning iradisini her ishta erkinlik, xushalliq we qet’iylik bilen talliwélishtin ibarettur. Shunga: «peyghemberlerning rohliri peyghemberlerning özlirige itaet qilidu» — démek, ularning söz qilishi mejburiyet astida emes, belki sözlesh nöwiti kelgüche bir-birini küteleydu.
(14:34)
«Aranglardiki ayallar jamaetlerde sükütte oltursun; ularning sözlishige ruxset qilinmighan; Tewrat qanunida belgilengendek, ular tertipke boysunsun».
Izahatlarda körsetkinimizdek, bu emr qiz-ayal qérindashlargha ibadet sorunlirida sözleshni men’i qilidighan emr emes. Chünki 11:5de u qiz-ayal qérindashlarning jamaetlerde dua qilishliri we bésharet bérishliri toghruluq sözleydu — shunga qiz-ayallarning jamaettiki söz-kalam xizmetliride muhim roli bardur. Emma bu ayetning ikkinchi yérimi we 35-ayette körsitilgendek, u qiz-ayal qérindashlarning jamaette chuldurliship sözlishi yaki qalaymiqan sözlishini toxtatmaqchi. Grék jemiyitide ayallarning ammiwiy sorunlarda gepni bölüwétishte dangqi chiqqan.
Kéyinki bir mektupida (1Tim.» 2:12) Pawlus qiz-ayal qérindashlarning jamaette telim bérish xizmitini zimmisige élishigha yol qoymaymen, deydu. Bu tapshuruqning birinchi sewebi, jamaettiki erler telim bérishte mes’uliyetni üstige élishi kérek. Eger ular hurunluqi yaki mes’uliyetsizliki tüpeylidin bu muqeddes wezipini qobul qilmisa, qiz-ayallar bu wezipini üstige alsa eyib bolmaydu; gunahi er qérindashlargha bolidu we ular shundaq ehwalgha yol qoyghanliqi üchün Reb aldida jawab bérishi kérek bolidu.
(35) «Emma ular melum ishni bilmekchi bolsa, öyide öz erliridin sorisun; ayalning jamaette sözlishi uyatliq ishtur». Elwette ularning éri ishengüchi bolmisa, ular ishengen atisidin yaki yéqin turghan mes’ul aka qérindishidin yaki jamaettiki aqsaqallarning biridin sorisa bolidu.
15:8 Pawlusning «xuddi waqitsiz tughulghan bowaqtek» bolghanliqi
Mesihning tirildürülüshini körgen guwahchilar toghruluq sözliginide, Pawlus özining guwahchi ikenliki toghruluq «Hemmisidin kéyin u xuddi waqitsiz tughulghan bowaqtek bolghan mangimu köründi» — deydu.
«Xuddi waqitsiz tughulghan bowaqtek» dégen ibare, shubhisizki, uning rosulluqining salahiyitini testiqlash üchün ishlitilidu; chünki rosullarning salahiyitining muhim bir teripi Mesihning tirildürülüshige guwahchi bolushtin ibaret; «Ros.» 1:15-26ni körüng. Emma bilishimizche Pawlus hetta Eysa Mesihni yer yüzide turghan waqtidimu körüp baqqan emes; u Uning toghrisida rosullarning, bolupmu Istipanning Eysa Mesihning Reb ikenlikini jakarlashliri arqiliq anglighan bolushi mumkin; u Yehudiylardiki «Perisiy» dégen qattiq teleplik diniy mezhepning ezasi bolghachqa uning Mesih telimige bolghan inkasi derhal qarshi chiqip jamaetke qattiq ziyankeshlik qilish idi; «Ros.» 7-babni körüng. Mushu ishlargha qarighanda uning salahiyiti rosul bolush salahiyitidin intayin yiraq idi; insanning közqarashliri boyiche u hergiz rosul bolalmaytti. Emma «rosullarning paaliyetliri» 9-babda oquymizki, Reb Eysa asmangha kötürülüp uzun waqittin kéyin uninggha köründi we buning bilen u qattiq, teltöküs towa qildi. Kéyin, Reb esli Özining «on ikki rosuli»gha tapshurghan barliq telimni we wehiylerni, shundaqla shulardin yene ziyade köp wehiylerni uninggha shexsen we biwasite ayan qildi (mesilen, 11:23-26ni, «Gal.» 1:10-18ni körüng). «On ikki rosul» Reb Eysagha üch yérim yil hemrah bolghandin kéyin «orma héyti» künide Xudaning Rohi teripidin «qayta tughuldi»; bu bolsa ulargha rosulluqning büyük xizmitige axirqi «möhür bésilishi» idi; lékin Pawlusning «rohiy tughulush»i bolsa (Reb Eysa uninggha körünginide) tolimu tuyuqsiz, «xuddi waqitsiz tughulghan bowaqtek» bolup, uni üch kün ichide hayatliqqa we rosulluqqa möhürlidi.
15:24
«Andin axiret bolidu; shu chaghda U hemme hökümranliq, barliq hoquq we küchlüklükni emeldin qaldurup, padishahliqni Xuda-Atigha qayturup tapshuridu...»...
(28) «Emma hemme Uninggha boysundurulghandin kéyin, Oghul hemmini Özige boysundurghuchigha boysunidu; shuning bilen Xuda hemmining hemmisi bolidu».
Bu 24-ayette birinchi soal shuki, bu «padishahliq» némini körsitidu? Jawabimiz bashqa yerde éytqinimizdek shuki, «Weh.» 20:1-6de körsitilgendek, Mesihning muqeddes bendilirini Özige hemkari qilip bu yer-zémin üstige sürgen ming yilliq padishahliqi bolidu. Bu ming yilliq padishahliq ebedil’ebed bilen sélishturghanda köz yumup achquche waqit, xalas, elwette. Emma bu padishahliqning meqsiti Xudaning Mesihning wasitisi bilen, Tewratta xatirilengen, Israilgha bergen barliq wedilirini emelge ashuralaydighanliqi — bu buzulghan, bulghanghan kona yer-zémin üchün qandaq ajayib ishlarni qilalaydighanliqini körsitish üchündur. Bu ming yilliq waqit toshqanda, Sheytan yer yüzidikilerni sinash üchün qaytidin qamaqtin qoyulidu. Sheytanning qutritishliri bilen Xuda Özige qarshi isyan kötürgüchilerge ot jazasini asmandin yaghdurushi bilen bu waqitning axirqi nuqtisini békitidu; kona zémin we kona asman yoqilidu, Sheytan «ot köli»ge tashlinidu. Mushu chaghda Mesih Atisigha bolghan menggülük süygüsining bir ipadisi süpitide «padishahliqni Xuda-atigha qayturup tapshuridu...».
Pawlus «Andin axiret bolidu; shu chaghda U hemme hökümranliq, barliq hoquq we küchlüklükni emeldin qalduridu,...» deydu. Ishinimizki, bu söz peqet Sheytan üstige chiqirilghan axirqi jazanila emes, belki herqandaq «hökümranliq», «hoquq» dep hésablanghanlarning barliqining emeldin qaldurulushinimu körsitidu. Sewebi intayin addiy — Xudaning tüpki muddia-meqsetliri nishangha yetken bolidu; insanlar, perishtilermu gunahning ilik-dairisidin pütünley ötüp, méhir-muhebbet hemmeylenni qaplighan bolidu. Her qelbde méhir-muhebbettin bashqa héch niyet bolmaydu. Muhebbette «hoquq» yaki «hökümranliq», buyruqning héch hajiti yoq bolidu; hemmeylen néme teleplerning barliqini körüpla shuni qilidighan bolidu.
Bu kelgüsi ehwal ikki ayette gewdilendürülidu: —
(1) «...Oghulgha U (Xuda) shundaq deydu: «Séning texting, i Xuda, ebedil’ebedliktur;
Séning shahane hasang bolsa heqqaniyliqning hasisidur» (Injil, «Ibr.» 1:8, bu mektupning muellipi «Zeb.» 45:8ni neqil keltüridu).
(2) «Xudaning künini telmürüp kütüp, u künning tézrek kélishi üchün intilishinglar kérek emesmu? U künning kélishi bilen pütün asmanlar otta yoqap tügeydu we kainatning barliq qurulmiliri shiddetlik otta érip tügeydu. Lékin biz bolsaq Uning wedisi boyiche, yéngi asman-zéminni intizarliq bilen kütmektimiz. U yer heqqaniyliqning makanidur» («2Pét.» 3:12-13).
Birinchi ayet Oghulning padishahliqta höküm sürüshi toghruluq sözleydu; U qolida «heqqaniyliqning hasisi»ni tutidu — démek, höküm sürüsh kérek bolidu. Ikkinchi ayette, kona asman-zéminning yoqap tügishi teswirlengendin kéyin, «heqqaniyliqning makani» bolghan yéngi asman-zémin tilgha élinidu. «Heqqaniyliqning hasisi» hazir kérek emes, chünki yéngi zémin özi «heqqaniyliqning makani» bolidu. Undaq ishlar kallimizning qabiliyitini chekke yetküche ishlitishni telep qilidu, emma biz kelgüside Xudaning méhir-shepqitining axir bérip qandaq ajayib karamet ishlarni ada qilidighanliqidin, Rebning hemmimizning tepekkur qilghinimizdin ziyade ashidighan, shu chaghda ayan qilidighan shan-sheripidin hazirmu shadlinalaydighan bolduq.
15:29 «Ölgenler üchün chömüldürüsh»
«Ölümdin tirilish bolmisa, bezilerning ölgenler üchün chömüldürülüshini qandaq chüshinish kérek? Ölgenler zadi tirilmise, kishiler ular üchün néme dep chömüldürülidu?».
Pawlus bu jümlini yazghandin tartip u dewr-dewrlerde köp sherhchilerning bashlirini qaturup kelgen; bu ayet toghruluq ikki yüzdin artuq chüshendürüsh bérilgen. Biz peqet töwendikidek addiy oylashlirimizni otturigha qoyimiz: —
(a) Xudaning söz-kalamining héchqandaq yéride, tirikler ölgenlerning nijati, yardimi yaki menpeeti üchün birer ish qilalaydu, dep éytilmaydu. Ölgenler tirikler üchünmu héch ish qilalmaydu (mesilen, «2Sam.» 12:15-23, «Luqa» 16:19-31ni körüng). Muqeddes söz-kalamning omumiy telimi del buning eksidur. Gerche köp el-milletlerning ejdadliri üchün dua qilishning nurghun örp-adetliri bolghini bilen, dua-tilawetler ölgenlerge héchqandaq tesir élip kélelmeydu.
(e) Pawlus bezi kishiler özliri üchün emes, belki ölgen bashqa beziler üchün heqiqeten «chömüldürüldi», dégenge oxshaydu. Bu ish ular arisida étiqad qilip emma melum sewebtin ölgüche sugha chömüldürülmigenler üchün qilinish mumkinchiliki bar. Mesilen, Reb Eysaning kréstke mixlanghinida yénida mixlanghan oghri towa qilip Uninggha ishengen bolghachqa, Eysa uninggha menggülük hayat wede qildi, biraq u héch sugha chömüldürülgen emes idi — buninggha purset bolmighan, elwette. «Luqa» 23:29-43ni körüng.
(b) Pawlus bu ishni tilgha alghanda uning toghruluq Korintliqlargha yaki mushu «ölgenler üchün chömüldürgüchiler»ge héchqandaq tenbih bermigen bolsimu uning bu ishni toghra dep testiqlaydighanliqinimu ispatlimaydu. U bu ish toghrisida Korintliqlargha tüzitidighan éniq telimni bergen bolushi mumkin we shundaqla uning toghruluq sözlirini qaytilashning hajiti yoq. U peqet belkim, Korintliqlarning bezilirining undaq qilishini, shuningdek ularning ölümdin tirilish dégen ishni heqiqet dep étirap qilishini körsetmekchi, xalas.
15:45-47
«Shunga Tewratta mundaq pütülgenki: «tunji insan Adem’atimiz tirik bir jan qilip yaritildi»; emma «axirqi Adem’ata» bolsa hayatliq bergüchi Roh boldi. Emma awwal kelgini rohiy adem emes, belki «tebietke tewe bolghuchi» adem idi, kéyin «rohiy adem» keldi. Deslepki insan bolsa yerdin, tupraqtin apiride qilinghan; ikkinchi insan bolsa asmandin kelgendur»
Biz mushu yerde «Rimliqlargha»diki «kirish söz»imizde éytqinimizni azraq qaytilaymiz: —
«Xudaning insangha bolghan meqsiti insanni «rohiy» yaki «rohaniy» adem qilishtin ibaret idi. «Rohiy» déginimiz insanning barliq ishliri «roh»tin kelsun dégenliktur; démek, insanning rohi Xudaning Rohi bilen alaqide bolghanda, Xudaning iradisini chüshinip bilip, uning jéni arqiliq ténini bashqurghan halda iradisini emelge ashurush dégenliktur».
Bu ayetlerge, bolupmu 47-ayetke qarighanda, Xudaning neziride yer yüzide peqet ikki «heqiqiy adem» bolup baqqan, dep bayqaymiz. Bu ikki adem bolsa Adem’atimiz we Eysa Mesihdur. «Heqiqiy adem» dégen Xudaning toluq süriti (obrazi, ipadisi)de bolghan, dégenliktur. Adem’atimiz gunah sadir qilghinida «Xudaning süret-obrazida bolush»tin mehrum boldi — héch bolmighanda, uningda we oxshashla barliq ewladliridimu «Xudaning süret-obrazi» intayin körümsiz bolup ketkenidi.
Xudaning «insan Méning süret-obrazimda bolsun» dégen menggülük meqset-muddiasi Mesihde, shundaqla Uningda «qayta tughulghan»lardimu eslige keltürülüp emelge ashurulidu. Shunga Adem’atimiz peqet özi üchün özide «rohiy hayat»qa ige bolghan bolsimu, Mesih bashqilar üchünmu uninggha igidur; Uning ölüshi, kömülüshi we ölümdin tirilishidin kéyin U «hayatliq bergüchi Roh boldi». Siz uningdin hayatqa érishtingizmu?
16:3-4
«Men kelginimde, siler qaysi ademlerni layiq körüp tallisanglar, men shulargha tonushturush xetlirini yézip bérip mushu iane-shepqitinglarni Yérusalémgha apirip bérishke ewetimen. Méningmu bérishim muwapiq körülse, ular manga hemrah bolup baridu».
Biz bashqa yerlerde éytqinimizdek, rosul Pawlus hergiz özi üchün pul sorap baqmighan. Emma u hajetke chüshken bashqilar üchün pul sorighan we iane toplighan. U mushu yerde «Yérusalémdiki kembeghel muqeddes bendiler» üchün iane qilayli dewatidu. Yérusalém esli ronaq tapqan sheher, uningda turuwatqanlarning adette «ilkide bar» idi, shu yerdiki «muqeddes bendiler» qandaqmu «kembeghel» bolup qalghan?
Oqurmenler belkim Reb Eysa Öz Muqeddes Rohini Yérusalémda del mushu ishqa ishench bilen kütüwatqanlarning wujudigha chüshürgenliki bilen Uning jamaiti wujudqa kelgen, dep eslishi mumkin («Ros.» 1-2-bab). Buningdin kéyin mal-mülüklük yaki zémindar bolghan köp qérindashlarning igiliklirini sétiwétip pullarni kembeghellerni béqish üchün ishlitip, Xudaning mömin bendiliri bilen hemme nersiliri ortaq bolghan halda yashidi; «Ular mal-mülüklirini sétip, pulini hemmisige, herkimning éhtiyajigha qarap teqsim qilishatti» («Ros.» 2:44-45). Shübhisizki, kéyinrek bu pullarning köp qismi xush xewerni tarqitishqa Yérusalémdin yiraqqa chiqmaqchi bolghan qérindashlarni qollap-quwwetlesh üchün ishlitilgenidi. Emma bu zor sediqe bérishler köp qérindashlarning özlirini tijaretliridin yaki étizliridin ayrilip hajetmen qilip qoyghanidi. Shuning bilen bu zor séxiyliqtin quwwetlengen «xush xewer jakarlash herikiti»din bext-beriket körgenler (yeni eller arisida bolghan étiqadchilar, jümlidin Korinttiki jamaet) Yérusalémda qalghan aka-uka, acha-singillirigha jismaniy terepte bolghan qerzini tonup yétishi qilishqa layiq we tégishlik ish idi.
Kéyin, Rim impératori Pelestinge qaratqan mundaq bir yarliqni chüshürgenki, Mesihning namida Xudagha ibadetke yighilishni (undaq qilish impératorgha choqunmasliq bilen barawer dep qarilip) «qanunsiz» dep békitip, herqandaq adem shundaq sorunda tutulup qalsa mal-bisatliri musadire qilinsun, dep buyrulghan. Bundaq ish Yehudiy étiqadchilarning béshigha köp qétimlap kelgen («Ibr.» 10:32-34). Shundaq bolghanda köp jamaetlerdin ewetilgen bu sowghat shu künlerde téximu muhim bolatti. Lékin Pawlus we uning bashqa shundaq iane toplighuchi hemkarliri undaq ehwalning kelgüside chiqidighanliqi toghruluq xewersiz bolghan, elwette. Bilgüchi bolsa hemme ish üstidin bashqurghuchi Xudadur.