Injil 14-qisim

«Tésalonikaliqlargha (2)»


(Rosul Pawlus Tésalonika shehiridiki jamaetke 

yazghan ikkinchi mektup)



Kirish söz


Tésalonikadiki jamaetning tughulush jeryani we arqa körünüshi toghruluq oqurmenler «Tésalonikaliqlargha yézilghan birinchi mektup»tiki «kirish söz»imizdin melumat alalaydu.


Ishinimizki, rosul Pawlusning ushbu xétini aldinqi xétidin uzun ötmeyla ewetken; buninggha ispat, xetning béshida salam yollighuchilar oxshashla üch zat — Pawlusning Özi, Timotiy we Silastin ibaret idi. Xuda yolida daim rosulluq xizmitide uyan-buyan chépip yüridighan bu üchi uzun waqitlarghiche bir jayda jem bolalmaytti.


«Birinchi xet»ni Tésalonika shehirige aparghan kishi Korint shehirige, Pawlusning yénigha tézla qaytip kelgen, shundaqla uninggha jamaetning yéngi xewirini yetküzgen bolsa kérek. Pawlus bu kishidin, jamaettiki bezilerning birinchi xettiki «Reb Eysaning dunyagha qaytip kélishi» toghruluq telimatlirini (4:15-17, 5:4-6) ikki qoligha tayinip jan béqishtin waz kéchishning bahanisi qiliwalghanliqidin xewerdar boldi. Ular: «Mesih Öz padishahliqini berpa qilishqa téz arida dunyagha qaytip kélidu, shunga jan béqishqa özimizni upritishning néme hajiti?!» dep oylighan bolsa kérek. Beziler «Mesihning qaytip kélishi» toghrisidiki telimni chüshinip yetmigen, yene beziliri shübhisizki, uningdin bikar teleplikte laghaylap yürüshke bahane tapqanliqidin xushal bolushup ketken.


Shu chaghlarda yene bezibir ehwallarmu körülgenidi. Beziler: ««Rebning küni yétip keldi» dégendek wehiylerni kördüm» dégenidi. «Rebning küni»din ibaret bu mezgil Reb Eysa yer yüzige qaytip kélishtin ilgiri, Xudaning ghezeplik jazalirini yer yüzige töküsh mezgilini körsitidu. Reb Eysa Özi mushu mezgilni «zor zulum-zexmet» yaki «dehshetlik azab-oqubet» dep atighanidi («Mat.» 24:21) (biz mushu ish üstide «qoshumche söz»imizdimu toxtilimiz). Tésalonikaliqlargha nisbeten «Rebning küni yétip keldi» dégen gep ularni xéli qayil qilatti, chünki her ademge ayanki, «dehshetlik azab-oqubet» mezgilide Xudaning muqeddes bendiliri dehshetlik ziyankeshlikke uchraydu; Tésalonikadikiler del mushundaq dehshetlik ziyankeshlikke uchrawatqanidi. Esheddiy bésimlar astida kishiler her türlük ghelite ishlarni qilishi mumkin; xelq telpünüsh ichide herxil xiyallarda bolsa, herxil ézitquluq hasil bolushi mumkin. Mushundaq sharaitta birsi Reb pat arida qaytip kélip, bu ziyankeshliklerni yoq qilidu, dégen ümidte bolup: «Rebning küni yétip keldi» dep xam xiyal qilsa, buni chüshinishke bolatti, elwette. Tésalonikada beziler shundaq xiyalda bolup «Rebning küni yétip keldi» dégen «bésharet»ni bergen; bezi rezil kishiler hetta rosul Pawlusning namida shundaq bayandiki saxta xetni yazghan. Bu intayin xeterlik ish, elwette. Bu heqiqiy étiqadqa hujum qilghangha barawer bolidu. Uning üstige, ishlimey, bikar telep yürüshke «Mesih téz arida kélidu» dégendek «rohiy» bahane izdep kütken ademler her yerde az bolmaydu. Pawlus bu sözni tüzitip: «Rebning küni»din ilgiri ikki chong weqe körülidu, deydu: — 

(a) «(Étiqadtin) chong yénish»

(e) «Mesihning reqibi (dejjal)ning ashkarilinishi».


Bu ishlar toghruluq uqumlarni toghrilash, köprek telim bérish, del ushbu qisqa xetning meqsitidur. Shundaqla barliq xetliride dégendek, u éghir zulum-zexmetke téxiche uchrawatqan bu jamaet, yeni özige jan-jéger bolghan mushu qedirlik dostlirigha téximu righbet-teselli yetküzüsh pursitidin paydilinidu. Rosullarning köp xetliridin, ularning Xudaning mömin bendiliri ötküzgen xataliqlirini tüzetkenliridin xewerdar bolduq. Biz shu xataliqlar üchün minnetdar bolushimizgha toghra kélidu. Sewebi, birinchidin özimiz mushu xataliqlarni asanla qaytilishimiz mumkin; ikkinchidin, rosullarning tüzitishliridin intayin köp qimmetlik telimge muyesser bolimiz. Kim bilidu, uzun ötmey axirqi zamanlargha yüzlinishimizge toghra kélemdu téxi; mushu xette, bizni shu qorqunchluq zamanlardiki ademni chöchitidighan aldamchiliqlargha taqabil turushqa qorallanduridighan heqiqetlerni oquymiz. Héchkim shuni inkar qilalmayduki, «Rebning küni»ning béshimizgha chüshüshke az qalghanliqini körsitidighan her türlük alametler köz aldimizda yilmuyil ashmaqta.


Mezmun: —


1. 

Teshekkür duasi (1-bab)

2. 

«Rebning küni»din burun yüz béridighan weqeler (2-bab 1-12-ayetler)

3. 

Étiqadchilargha qilinghan nesihet we yolyoruqlar (2-bab 13-ayettin 3-bab 15-ayetkiche)

4. 

Axirqi tilekler (3-bab 16-18-ayetler)


••••••••



Qoshumche söz


Adettikidek chüshinishke qiyinraq bolghan yaki alahide bezi nuqtilar üstide toxtilimiz; xette bayan qilinghan mushundaq köp ayetler Tewrattiki köp bésharetler bilen zich baghliq bolghachqa, biz ashu jehettin köprek toxtilimiz.


 1:5 

«Bu ishlar Xudaning kélidighan adil hökümini körsitidighan roshen bir alamettur we shundaqla, bu ishlar silerning Xudaning padishahliqigha layiq hésablinishinglar üchün bolidu; siler mana shu padishahliq üchün zulum-zexmet chékiwatisiler».


Pawlusning «bu ishlar» dégini shübhisizki, yuqiriqi ayetlerde tilgha alghan qarshi chiqqanlarning ziyankeshlikliri hem Tésalonikadiki étiqadchilarning sewr-taqetlirini körsitidu. Emdi némishqa «bu ishlar» Xudaning adil hökümige «roshen alamet» bolidu?


Bezi kishiler herdaim «medeniyetlik», qiyapitide edeplik kishi körünidu. Lékin ular heqiqiy iman, yoruqluq we heqqaniyliq peyda bolghanda qarshi chiqip étiqadchilargha ziyankeshlik qilishqa bashlaydu. Ularning undaq heriketliri özining heqqaniyliqqa bolghan nepretlirini, shundaqla özining ichki heqqaniysizliqini ochuq körsitidu. Shuning bilen roshenki, Xudaning jazalirining ulargha chüshürülüshi roshen adaletlik bolidu. Ikkinchidin, Xudaning mömin bendilirining ziyankeshlikke we zulum-zexmetlerge sewr-taqet bilen berdashliq béridighanliqi ularning Xudaning méhir-shepqiti arqiliq hasil qilinghan xatirjemlik hem muhebbetlik ichki tebiitinimu körsitidu. Shuning bilen ularning qiyamet künide Xudaning arambexshlirini qobul qilghuchilar bolushqa layiqliqi körülidu.


Bashqiche éytqanda, rezillerning hazirqi körünüshtiki ghelibe-muweppeqiyetliri hemde heqqaniylarning zulum-zexmet chekkenlirini qandaq chüshinish kérek? Zerrichilik adalet éngige ige bolghan, Xudaning shapaiti hemde adalitige ishengen herqandaq kishi mushu ishlargha qarap shundaq bir xulasige kélishi kérekki — kelgüsi zamanda bir chong hésab alidighan, rezillerge jaza chüshüridighan, Xudaning yolida mangghanlargha aram-teselli béghishlaydighan bir küni kelmey qalmaydu. Shuning bilen «hésablash küni»de hazirqi adaletsizlikte japa tartqan étiqadchilar rahet-teselli köridu, hazir adaletsizlik yürgüzgenler Xudaning jazasini tartidu.


«We shundaqla silerning Xudaning padishahliqigha layiq hésablinishinglar üchün bolidu» 


Rebbimiz Eysaning Özi yaki Uning héchqaysi rosulliri héchkimni «Xudaning padishahliqigha layiq» dep baqmighan. Peqet Rebbimiz Eysala mushundaq ibarini Özige qollansa durus bolatti. Emma mushu yerde chongqur bir xudaliq sir tépiliduki, Xudaning méhir-shepqiti bizde ish körüp, bolupmu japa-zulumluq ishlarda bizde ixlasmen bir xaraktérning alametlirini hasil qilghachqa, étiqadchi er-ayallar Rebning padishahliqigha kirishke layiq körünüshte bolidu; we Xuda derweqe ularni shundaq hésablashqa razi bolidu! Ademlerning xulq-mijezilirini Öz xizmitide bolushqa özgertküchi, shundaqla bu xizmitide kérek bolghan barliq iltipatlarni teminligüchi Xuda kelgüsi hésab alidighan künide xushalliq bilen az bolmighan kishilerge: «Obdan qilding, sen méning yaxshi we sadiq xizmetkarimsen!» deydu («Mat.» 25:14-30). Shu küni bizning: «Ah, Reb, bu ishlar peqet shepqiting bilen boldi! Emeliyette ishligüchi Özüngdursen! Men némige teriplinimen?!» dégendek jawab bérishimizge toghra kélidu. Xudaning yolida azab-oqubetke uchrashni héchqachan «sawab» dep hésablighili bolmaydu; eksiche, uni birxil imtiyaz hésablishimiz kérek («Mat.» 5:11-12, «Luqa» 6:22-23, «Fil.» 1:29).

Shunga oqurmenler Pawlusning: «Xudaning padishahliqigha layiq» déginini emes, belki «Xudaning padishahliqigha layiq hésablinishinglar» dégen sözini nezerge élishi yaxshidur. Uning bu sözini 1:11, «Luqa» 7:4, 6-7; 15:21 we 20:35 bilen sélishturush paydiliqtur.


«Dejjal» we «Rebning küni»

Mushu yerde axirqi zamanlargha baghliq bezi heqiqetlerni 2-babtin ayetmu-ayet tehlil qilimiz: —


2:1 

«I qérindashlar, Rebbimiz Eysa Mesihning qayta kélishi, shundaqla bizning Uning bilen bir yerge jem qilinishimiz toghrisida silerdin shuni ötünimizki,...»


«Bizning Uning bilen bir yerge jem qilinishimiz» dégen ish birinchi xétide tilgha élinidu (4:11-15). Mesih asmandin chüshüwatqinida, uningda «ölümde uxlighanlar» tirildürülidu hemde yer yüzide turuwatqan tirik étiqadchilarmu ular bilen teng hawada Uning bilen körüshüshke kötürülidu.


2:2 

«Eger siler «Melum rohtin kelgen wehiy»din, birsining söz-telimidin yaki «bizning namimizda» yézilghan melum xetlerdin bolsun «Rebning küni yétip keldi» dégen sözni anglisanglar, jiddiliship hoduqup ketmenglar yaki dekke-dükkige chüshmenglar!»


Mushu yerde sehipe cheklimisidin «Rebning küni» dégen ibarining menisi üstide anche tepsiliy toxtalmaymiz; biz peqet oqurmenlerge Tewrattiki uninggha munasiwetlik ayetlerni körsitimiz we özimiz mushu ayetlerdin alghan bezi xulasimizni bayan qilimiz; oqurmen özi xulasimizni tekshürsun. Shundaq ümidimiz barki, kéyinki waqitlarda ayetlerni sherhlep, xulasilirimizni toluqraq teswirligüdek waqit chiqidu.


«Rebning küni» yaki «Perwerdigarning küni» dégen ibare Tewrattiki köp yerlerde tépilidu. Oqurmenler üchün biz töwende, Muqeddes Kitabta, «kün»ning türlük jehetliri ayan qilinghan yerlerni tizip körsitimiz: —«Yesh.» 2:10-22; 13:1-14:3; 34:1-17; «Yer.» 46:1-10; «Ez.» 30:1-9; «Yoél» 1:15-2:11; 2:31; 3:9-17; «Amos» 5:16-20; «Ob.» 1:15-21; «Zef.» 1-3-bab; «Zek.» 12-14-bab; «Mal.» 4:1-6 qatarliqlar. Yene «Daniyal peyghember» dégen qisimdiki töwendiki yerlerdimu axirqi zamanlar toghrisida bayanlar uchraydu, lékin «Perwerdigarning küni» dégen ibare biwasite tilgha élinmaydu: 2:40-45; 7:7-14, 19-28; 9:24-27; 11:29-12:4. Tewrattiki «axirqi zamanlar»ni körsitidighan yene xéli köp bashqa qisimlarmu bar.


Oqurmenler mushu yerlerdin köreleyduki, «Rebning küni» 24 saetlik bir künni körsetmeydu; u belki Xudaning ghezipi yer yüzidikilerge barghanséri tökülidighan bir mezgil bolidu; u chaghda bolidighan ishlar ichide töwendiki muhim ishlar bolidu: — 

(a) Ademni agahlanduridighan alametler köpeygenséri towa qilishqa axirqi bir purset chiqishi mumkin (Xudaning shu meqsiti bolmighan bolsa, mushu jazaliri biraqla chüshürülgen bolatti). 


(e) Xudaning jazaliri dejjalning paytexti bolghan Babil shehiri üstige tökülüshke bashlaydu («Yesh.» 13-bab).


(b) Israil tartqan azab-oqubetliri wejidin Perwerdigargha nida qilghili turidu, andin Muqeddes Rohning wehiyisi arqiliq: «Biz nechche ming yil chetke qéqip kelgen Eysa del özimizning Qutquzghuchi-Mesihimizdur» dep chüshinip yétidu («Zek.» 12:9-13:2).


Muqeddes yazmilarda «axirqi zamanlar»ni körisitidighan, bir-birige zich munasiwetlik yene üch qisim bar: — 


(a) «Dan.» 9:24-27, 11:29-12:4.


(e) Injil «Matta» 24-babta xatirilengen, Reb Eysaning axirqi zamanlar, bolupmu «dehshetlik azab-oqubet» («zor zulum-zexmet») toghruluq sözliri («Mat.» 24:21-31). 


(b) Injildiki «Wehiy»ning toluq qismi.


Injildiki «Wehiy»de bésharet bérilgen weqelerni del Reb Eysa «dehshetlik azab-oqubet» yaki «zor zulum-zexmet» dep békitken mezgildiki tepsiliy weqelerge oxshash dep ishinimiz. Shu mezgil yene Daniyal peyghember bésharet bergen «yetmish yette»ning axirqi «yette»si, yeni texminen yette yili bolidu («Dan.» 9:24-27). Biz yene, mushu mezgilning ikkinchi yérimi (üch yérim yil) Xudaning ghezipi tökülidighan waqit, yeni Tewrattiki peyghemberlerning köpinchisi «Perwerdigarning küni» dep atighan mezgil, dep qaraymiz. Biraq, shuni démisek bolmayduki, Tewrattiki bir qisim yerlerdimu, «Perwerdigarning küni» dégen ibare peqet mushu yette yilning eng axirqi alahide qismini körsitidu. Mushu künlerde «azab-oqubet» ewjige chiqip, axirida Mesih yer yüzige qaytip kélidu we Öz padishahliqini berpa qilidu.

(Biz peyghemberler qisimliridiki, bolupmu «Habakkuk», «Yoél», «Zefaniya» hem «Zekeriya»diki «qoshumche söz»imizde bu weqeler toghruluqmu toxtalduq).


Bizde hazir, Tésalonikadiki étiqadchilarning «Rebning küni»ning téxi yétip kelmigenlikini chüshinishining némishqa shunche muhim ikenlikini bilip yétishimizge yetküdek melumat bar. Birinchidin, ularning «Rebning küni yétip keldi» dégenge némishqa qayil bolushqa mayil bolghanliqini körimiz; ular duch kelgen ziyankeshlik shunche esheddiy hem üzlüksiz bolghanki, shu mezgil Reb Eysaning «... U chaghda dunya apiride bolghandin mushu chaghqiche körülüp baqmighan hem kelgüsidimu körülmeydighan dehshetlik azab-oqubet bolidu...» dep éytqinigha oxshaytti; derweqe «Wehiy» dégen qisim bizge «dehshetlik azab-oqubet»ning esheddiy ziyankeshlikke tolghan, milyonlighan étiqadchilar öltürülidighan bir mezgil bolidighanliqini körsitidu.


Emma «Rebning küni» téxi yétip kelmidi; Pawlus buningdin awwal yüz béridighan ikki weqeni bizge éytidu: 


(a) (Étiqadtin) «chong yénish»;

(e) «Gunahiy adem» körülidu: —  


2:3 

«Bu ishlarda héchqandaq ademning héchqandaq usul bilen silerni aldishigha yol qoymanglar; chünki «chong yénish» awwal bolup, andin «gunahiy adem», yeni «menggülük halaketke mehkum qilinghuchi adem» ashkarilanmighuche, ashu kün kelmeydu».


(1) «Chong yénish» (grék tilida «apostasiya») dégen néme?

Grék tilida mushu sözning addiy menisi peqet «ayrilish» «yénidin chiqish». Injilda bu söz 16 qétim ishlitilginide u del shu menide qollinilghan, meyli esli menisi yaki köchme meniside bolsun. «Köchme mene»de bolghan bir jay «1Tim.» 4:1de tépilidu: —

«Muqeddes Roh shuni bizge ochuq éytiduki, axir zamanda beziler étiqadtin yénip (yaki ténip), hiyliger jinlar we ularning saxta telimlirige egishidu».


Bezi alimlar mushu yerdiki (2:3de) «apostasiya»ni «isyan» yaki «topilang» dep terjime qilghini bilen, lékin biz Injilning özidin buninggha héch asas tapalmaymiz; belki Pawlusning yuqiriqi «Timotiygha (1)»diki bésharitige asaslinip, uni «Tésalonikaliqlargha (2)»dimu oxshash ishni, yeni «étiqadtin yénish»ni körsitidu, dep qaraymiz.


Emdi esheddiy ziyankeshlik basqan, «Men Mesihge ishinimen» dégen herqandaq birsi shu sewebtin öz öy-bésatliridin, erkinlikidin hetta öz béshidin ayrilishi mumkin bolghan shu künlerde, ademlerning peqet öz shexsiy menpeitini közlep: «Men Mesihge ishinimen» deydighan, «ademler sirtqi qiyapette ixlasmen boluwélip, emeliyette könglide Xudaning qudritini inkar qilidighan» («2Tim.» 3-bab) mushundaq bashqiche bir künning kélidighanliqini kimmu oylighan? Rebbimiz Eysa Özi temsilliride Xudaning padishahliqi toghruluq oxshash heqiqetlerni körsetkenidi (mesilen, «Matta» 13-bab). Shu chaghda Uning sözi muxlislirining bashlirini qaturiwetkenidi.


Mubada beziler Pawlusning: «apostasiya» dégen sözini mushu yerde yene «topilang» dep terjime qilsa, biz peqet ulardin: «Buningda zadi néme yéngiliq bar?!» dep soraymiz. Adem’atimizdin tartipla pütkül dunya, jümlidin Mesihge béqinghuchi bizlermu eslide Xudagha qarshi chiqip isyan kötürüp kelgen emesmu?!


Lékin del rosul aldin’ala éytqinidek, hetta öz dewride beziler «étiqadtin yénip», saxta telimlerni ögitishke bashlidi. Mushu xet yézilip 300 yilghiche Rim impériyesining ichki weziyiti pütünley bashqiche bolup chiqti; Rim impératori Konstantin «Mesihke étiqad qildim» dep jakarlidi. U butpereslikni «yaxshi emes» dep cheklidi. Ushtumtut, «xristian» bolush omumliship, «abruyluq ish», hetta beziler üchün intayin paydiliq ish bolup qaldi. Emeliyette impérator Konstantin Injilning tüp xewirini héch chüshenmeytti. U Injilgha xilapliq qilip bezi permanlarni chüshürginide jamaet yétekchiliri uninggha tenbih bérishning ornigha uning hetta jamaetning ishlirigha igidarchiliq qilishigha yol qoydi. Bundaq yol qoyush «rohiy pahishiwazliq», «jamaet»ning siyasiy küchidin paydilinishtin bashqa héchnerse emes idi. Mesihdin bashqa héchkim jamaetning béshi bolushqa, yeni jamaetning ishlirini bashqurushqa hoquqluq emes. Elwette, shu chaghda Injilgha xilap shu ishlargha qarshi turghan, awazini kötürüshke pétinghan bezi heqiqiy ishengüchiler chiqti. Andin yene uzun ötmey köp atalmish «ishengüchiler» heqiqiy ishengüchilerge ziyankeshlik qilishqa bashlighanidi. Tarixshunaslar mushu mezgilni «Qarangghuluq dewr» yaki «Zulmet dewrliri» dep atighanliqi toghridur. Shu chaghlarda impériyediki «jamaetler»de dua qilish we Injilni oqush peqet azla ademler chüshineleydighan latin tilida bolatti. Jür’etlik ademlerning Tewrat-Injilni öz tiligha terjime qilishqa kirishishi bilen, «Islahat» («réformatsiye») dégen mezgil bashlandi; ishengüchiler ziyankeshliktin uyaq-buyaqlarda yoshurun emes, belki heqiqetni jakarlaydighan ochuq jamaetlerde yighilishqa bashlidi.


Emma shu ish hemmimizge roshenki, «chong yénish» alliqachan, yeni Rim impériyesi dewride bashlanghanidi; hazirqi zamandiki bir ipadisi shuki, intayin köp ademler «Mesihge ishinimen» (men Mesihiy, «xristian») dégini bilen hetta Mesihning sözini oqumaydu; bezi atalmish «poplar», «pastorlar», «rohaniylar» hetta Muqeddes Kitabtiki telimatlargha ochuq qarshi bolghan étiqadsizliqni ögitidu. Mana misalgha Yawropa yaki Amérikadiki bezi atalmish jamaetlerde ötküzülgen «bechchiwazlarning (gomoséksual) toyliri»gha qaranglar.


Éytip ötimizki, Pars, Ottura Asiya we Junggodiki jamaetlerning tarixi buninggha oxshimaydu; mushu jaylarda bolghan jamaetler 10-esirgiche hakimiyetler teripidin ziyankeshlikke uchrap turghan. Lékin 10-esirde ashu «sherqiy jamaetler» Budda dinidiki uqumlarni qobul qilishqa bashlap, ulardimu «chong yénish» boldi. Kéyin Islam dini Ottura Asiyadiki hemme bashqa étiqadlarni waqitliq yoqitiwetti.


Shunga biz «chong yénish» yüz berdi, dep qaraymiz — we waqit ötkenséri etrapimizda «chong yénish»tiki ademni seskendüridighan téximu köp misallar peyda bolmaqta.


«Gunahiy adem» dégen kim? —


2:4 

«U («gunahiy adem») Xuda dep atalghangha yaki kishiler choqunidighan herqandaq nersilerning hemmisige qarshi chiqip, özini hemmisidin üstün qilip körsitidu; u shundaq qilip Xudaning ibadetxanisida olturuwélip, özini Xuda dep körsitip jakarlaydu».


Tewratni oqughanlar munu sözlerdin shu haman «Daniyal»da bésharet bérilgen «dejjal» (Mesihning reqibi)ning siyaqini tonup yétidu: —


«... shimaliy padishah öz meyliche qiliwéridu; u tekebburliship, özini herqandaq ilahlardinmu ulughlap üstün qoyup, hetta hemme ilahlarning Ilahi Bolghuchigha ajayib kupurluq söz qilidu; taki Xudaning ghezipi toluq tökülgen künigiche u dawamliq zor ronaq tapidu. Chünki Xudaning békitkini emelge ashmay qalmaydu. Bu padishah ata-bowiliri choqunghan ilahlarghimu pisent qilmaydu, ayallarghimu héchqandaq hewes qilmaydu. Emeliyette u herqandaq ilahni hörmetlimeydu, chünki u özini herqandaq ilahtin ulugh dep qaraydu. Bularning ornida u «küchler ilahi»ni hörmetleydu; uning ata-bowilirimu ezeldin choqunmighan bu ilahni bolsa u altun, kümüsh, yaqut we bashqa qimmetlik sowghatlarni teqdim qilip hörmetleydu. U eng mustehkem qorghanlarni shundaq bir gheyriy ilahqa tayinip igileydu. Kimki uning hökümranliqigha béqinsa, u shulargha shereplik mensep béridu, ularni köpchilikni bashquridighan qilidu we in’am süpitide yer-zéminni teqsim qilip béridu» («Dan.» 11:36-39).

Biz «Daniyal»diki bésharetlerni «Wehiy»diki bésharetler bilen sélishturup, «Dejjal»ni axir bérip pütkül yer yüzige dégüdek höküm süridu, dep qaraymiz; u qalaymiqanchiliqqa, patparaqliqqa pétip ketken dunyagha kélip: «Manga ishinip, hemme ishliringlarni manga tapshursanglar, men silerdiki barliq talash-jédellerni hel qilip aman-tinchliq hasil qilimen» dégendek bir wedilerni qilidu («1Tés.» 5:3). Uning wediliri Israilghimu düshmenliridin qutquzup amanliqni teminleydighan bir ehdini öz ichige alidu («Daniyal» 9-babtiki shu «ehde» toghrisidiki ayetni töwende neqil keltürimiz). Lékin uning bu ehdisi pütünley aldamchiliq bolidu. «Dehshetlik azab-oqubet»tiki yette yilning del otturida u Yehudiy xelqige tolimu asiyliq qilip «Bu yerde manga ibadet qilinsun» dep ularning ibadetxanisini öziningki qiliwalidu. «Dan.» 9:27de «Xudaning ibadetxanisi» toghruluq néme ishlar bolidighanliqini körüng: —


«U emir (dejjal) Xudaning xelqining köp qismi bilen axirqi bir «yette waqit»ta dostluq ehdisini takammul qilidu, lékin bu «yette waqit»ning yérimigha kelgende, u ibadetxanidiki qurbanliq we ash hediyelerni sunushni emeldin qalduridu. U chaghda «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq» muqeddes ibadetxanining eng égiz jayigha qoyulidu. Taki balayi’apet, yeni Xuda békitken külpet weyran qilghuchi kishining béshigha yaghdurulghuche shu yerde turidu» (9:27).

(Bu toghruluq bizning ««Daniyal peyghember»diki «qoshumche söz»imizni yaki ««Daniyal»diki muhim sawaqlar we bésharetler» dégen kitabchimiznimu körüng).


Biz mushu ishni Pawlusning «2Tés.» 2:4diki dejjalning Xudaning ibadetxanisidin orun alidighanliqi toghrisidiki sözliri bilen Injil «Mat.» 24:15de xatirilengen, Reb Eysaning oxshash témidiki sözliri toluq munasiwette turidu dep qaraymiz: —«Daniyal peyghember qeyt qilghan «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»ning muqeddes jayda turghinini körgininglarda (kitabxanlar bu sözning menisini chüshengey), Yehudiye ölkiside turuwatqanlar taghlargha qachsun...» («Mat.» 24:15-16).


Yuqiriqi üch bésharette «ibadetxana» éniq tilgha élinidu. Daniyal bésharettiki sözlirini yazghan waqtida, ibadetxana 70 yil ilgiri weyran qilinghanidi; lékin Reb Eysa sözligen waqtida we Pawlus yuqiriqi 2:4diki sözlerni yazghanda ibadetxana qaytidin Yérusalémda qurulghan bolup mezmut turatti. On yette yil kéyin ibadetxana Rim impériyesining qoshunliri teripidin miladiye 70-yili yene weyran qilindi. Shuning bilen mushu bésharetlerning emelge ashurulushi üchün üchinchi bir ibadetxana Yérusalém shehiride qurulidu, dégen ishenchimiz bar. Mushu ibadetxana toghruluq «Daniyal peyghember»diki «qoshumche söz»imizdin üzünde élip éytip ötmisek bolmaydu: — 


«(Bizge roshenki...) peyghemberler kelgüside yéngi bir ibadetxana qurulup, qurbanliqlar tüzümi qaytidin ornitilidu, dep aldin éytqan bolsimu, bu ibadetxanini Yehudiylar Mesih Eysagha ishenmey, Uning pütün insanning gunahliri üchün qilghan ulugh qurbanliqidin xewersiz halette quridu. Injilda ayan qiliniduki, Mesih Eysa gunahlar üchün chong qurbanliq bolghaniken, hazir herqandaq haywan qurbanliqi pütünley hajetsiz. Ibadetxaniningmu hajiti yoq, chünki Injilgha asasen, Xudaning Mesihini qobul qilghan bendiliri Uning ulugh muqeddes ibadetxanisi boldi. Shundaqtimu, kelgüside Yehudiylar qurghan ashu ibadetxana nurghun (toluq chüshenmigen) kishilerning neziride «muqeddes bir jay» dep qarilishi mumkin. Shunga dejjalning uni bulghishi, bashqiche ishlitishi Xudaning neziride nahayiti éghir bir gunah hésablinidu. Biraq bu «yirginchlik nomussizliq» peqet Xuda alliburun békitken waqitqichila dawamlishalaydu: —

«Taki balayi’apet, yeni Xuda békitken külpet weyran qilghuchining béshigha yaghdurulghuche («yirginchlik nomussizliq») shu yerde turidu».

Bu ishlarni Xuda alliburun békitken. Xuda ulargha yol qoyghan axirqi «yette waqit»ning ikkinchi yérimi (1260 kün)diki azabliq mezgildin halqip ketmeydu. Dejjal aghdurulup gumran qilinidu».


Tehlilimizni dawam qilayli: —


2:5 

«Men siler bilen bille bolghan waqtimda bularni silerge éytqanliqim ésinglarda bardu?»


Rosul Pawlusning ulargha peqet üch hepte ichidila shunche köp ishlarning xewirini yetküzgenliki bizni heyran qalduridu; bügünki künlerde shunche köp ishengüchiler köz aldida bir pütün Muqeddes Kitab turuqluq, téxiche axir zamanlardiki ishlarni angqiralmay yüridu.    


2:6-7  

«We uning belgilengen waqti-saiti kelmigüche ashkarilanmasliqi üchün némining uni tosup turuwatqanliqi silerge melum. Chünki «qanunni yoqatquchi sirliq küch» alliqachan yoshurun heriket qilmaqta; lékin bu ishlarni hazirche tosup kéliwatqan Birsi bardur; U otturidin chiqquche shundaq tosuqluq péti turidu». 


«Qanunni yoqatquchi sirliq küch» belkim Sheytanning astirtin dunyadiki barliq ellerni, barliq döletlerni herxil qanunni, shundaqla barliq exlaq prinsiplarni buzush terepke asta-asta qutritishlirini körsitidu. Bu jeryanning ewjige chiqishi dejjalning meydangha kélishi bilen bolidu.


Alimlar arisida «tosup kéliwatqan»ning kim yaki néme ikenliki toghrisida köp muzakiriler bolghan. Biz peqet shu addiy pikrimizni éytimizki, axirqi ayettin «Tosughuchi» bir «shey’i» emes, belki bir shexs süpitide körünidu; U Xudadin chiqqan bolushi kérek, chünki Sheytan teripidin bir küchning özining wekili bolghan dejjalni tosushi yaki bésip turushi mumkin emes, elwette. Shuning bilen «Tosughuchi» del Xudaning Muqeddes Rohining Özi dégen xulasige kélimiz. Bu xulasige mas kélidighan, köp yil burun Nuh peyghember dewridikiler toghruluq éytilghan Xudaning bir sözi bar: «Méning Rohim insan bilen menggü küresh qiliwermeydu; chünki u ettur (etke tewedur)» (démek, insanni Roh emes, belki öz etliridiki arzu-hewesliri bashquridu) («Yar.» 6:3).


Mushu yerde Muqeddes Rohning insanning wijdanida «küresh qilip» gunahlirini tosughuchi yaki basquchi bolidighan roli körünidu; lékin Uning insanlar bilen mushundaq «küresh qilidighan» künliri cheksiz bolmaydu; bir kün bolmisa bir küni boliduki, insanlarning gunahliri tosup basqudek derijidin éship kétidu — «chünki u ettur». Shu küni Muqeddes Roh «otturidin chiqidu» emesmu? Démek, Muqeddes Roh insanning öz gunahiy arzu-heweslirige egiship méngishigha tosalghuluq qilmay «otturidin chiqidu». Zadi némining yaki kimlerning otturisidin chiqqanliqi bizge téxi éniq emes. Biraq rosulning déginidek: ««qanunni yoqatquchi sirliq küch» alliqachan yoshurun heriket qilmaqta» — emma tarixtin buyan Xuda melum tedbirler bilen «qanungha yoqitish» yaki «qanungha qarshi turush»tiki ipadilerni cheklep keldi. Eng küchlük «tosughuchi tedbir»ler töwendikidek üch xil boldi: —

(1) Xudaning cheklik (démek, téxi toluq bolmighan) jazaliri (mesilen topan, Sodom we Gomorra sheherlirige tökülgen ot-gunggurt qatarliqlar);

(2) Xudaning Musa peyghember arqiliq Yehudiy xelqige chüshürgen Tewrat qanuni;

(3) Eng küchlük bolghini, Muqeddes Rohning insanning roh-wijdanida «küresh qilishi» — yeni söz qilish, jelb qilish, ötünüsh we agahlandurushliri. Démisek bolmayduki, buning ichide chongqur bir amil Xudaning jamaitidiki sadiq er-ayallarning pütkül insaniyet üchün bolghan dua-tilawet xizmetliridin ibaret bolushi kérek. Buninggha ispat üchün, oqurmenlerdin «Dunyada qaysi döletler chiriklishish mesilisidin eng xalas bolghan?» (héch dölette yoq, elwette!) dep sorisaq, del Yawropa, Asiya, Afriqa we jenubiy we shimaliy Amérikidiki Tewrat-Injilning tesiri eng küchlük bolghan, heqiqetni jakarlaydighan jamaetler eng köp bolghan döletlerde chiriklishish mesililirining eng az iken, dep bilimiz. Étiqadchi jamaetlerning dua-tilawetlirining tesiri körünmise, (yerlik diniy tüzüm néme bolushidin qet’iynezer) chiriklishish turmushning normal bir qismi bolup qalidu.


Shundaq bir küni kéliduki, Xuda Öz jamaitige «Insaniyetning gunahi cheklensun!» dep dua-tilawet qilish burch-yükini sélishtin toxtaydu; netijide, qebih-rezillik pütkül insaniyetni qapliwalidu; Xudaning muqeddes bendiliridin sirt pütkül jahan aldinip ézitquluqqa pétip kétidu. Aldinish ewjige chiqqanda pütkül insanlar Sheytanning wekili we obrazi bolghan dejjalgha choqunushqa, qoligha yaki péshanisige uning tamghisini qobul qilishqa razi bolidu («Weh.» 13:8). Hetta Xudaning muqeddes bendilirige özlirini aldinishtin saqlash tes bolidu («Mat.» 24:24). Bu ézitquluq dejjal we uning chaparmenlirining her türlük möjiziler we karametlerni yaritishi arqiliq küchlendürülidu. Biz töwendiki ayetlerde mushu ishlar toghruluq oquymiz: —


2:8-12 

«Andin ashu «qanun yoqatquchi» ashkarilinidu; biraq Reb Eysa aghzidiki nepisi bilenla uni yutuwétip, kelgen chaghdiki parlaq nuri bilen uni yoq qiliwétidu. «Qanun yoqatquchi»ning meydangha chiqishi Sheytanning pentliri bilen bolidu, u her türlük küch-qudret, möjize we yalghan karametlerni körsitip, halaketke yüzlengenlerni azduridighan herxil qebih hiyle-mikirlerni ishlitidu. Ularning halaket aldida turuwatqanliqining sewebi, özlirini nijatqa yétekleydighan heqiqetni söymey, uninggha qelbidin orun bermeslikidindur. Shu sewebtin, Xuda ular yalghanchiliqqa ishensun dep, heqiqettin chetnitidighan bir küch ewetidu. Netijide, heqiqetke ishenmey, belki qebihlikni xursenlik dep bilgenlerning hemmisi jazagha mehkum qilinidu».


Bügünki kün towa qilish we heqiqetni qobul qilish künidur. Bu ishlarni kéchiktürüsh kélidighan ézitquluqqa muptila bolup aldinishning xewpige yéqin turushqa barawerdur; undaq aldanghanlar dejjalning dunyagha yette yilliq höküm sürüshide uninggha qul bolidu we axirida Mesih qaytip kelginide uning bilen teng halaketke yüzlinidu.