Injil 27-qisim

«Wehiy»



Kirish söz


Miladiye 95-96-yillar. Rosul Yuhannaning ömrining axirqi yilliri, belkim toqsan nechche yashqa kirgen waqti bolsa kérek (oqurmenler alliqachan uning Injildiki Eysaning terjimihali bolghan «Yuhanna» dégen bayanini we «Yuhanna yazghan xetler» dégen qisimlarni oqughan bolsa kérek). Yuhanna shunche yashanghan bolsimu, yenila zor küch bilen her yerde, bolupmu Efesus shehiri we uning etrapidiki yurtlarda Mesihni jakarlimaqta idi. Rim impériyeside turuwatqan jamaetlerge nisbeten bu zamanlar zulmetlik we qiyin idi. U waqitta Domitiyan impérator  («Qeyser») bolup Xudaning xelqige ziyankeshlik yetküzüwatatti; pütün impériyede Mesihge étiqad baghlighanlar étiqadi tüpeylidin zindangha tashlinip yaki ölüm jazasigha mehkum qilinipla qalmay, belki rimliqlarning «sirk»liride reswa qilinip, tirik halda köydürüp öltürülüwatatti, shir-yolwas qatarliq yirtquch haywanlar yaki gladiator-chélishchiler bilen élishishqa sélinip, yaki bashqa herxil esheddiy yollar bilen ölümge tutup bériliwatatti. Impérator özi her yili ««rebning küni» dep atilidighan alahide bir künni békitip, shu künide barliq puqralirini özi toghruluq: «Qeyser Rebtur!» dep étirap qilip, isriq sélishqa mejbur qilatti. Mesihge sadiq bolghanlar elwette undaq qilmighachqa, türlük rehimsizliklerge uchrimaqta idi.


Rosul Yuhanna Patmos dégen kichik aralgha qamalghanidi (u yer belkim birxil «emgek lagéri» bolsa kérek). Impérator puqralirining sejde qilishini qobul qilmaqchi bolghan del ashu «Rebning küni»de, Reb Eysa Mesih Yuhannagha körünüp uninggha hazir aldimizda turghan bu wehiyni tapshurdi we bu kitab «Wehiy» dep ataldi. Tapshurulghan Wehiyning köpinchisi «bésharetlik», yeni kelgüsidiki ishlar, bolupmu Mesih dunyagha qaytip kélishtin awwalqi zamanlar toghruluqtur. Halbuki, kitabning birinchi qismi Eysa Mesih Yuhanna arqiliq «Kichik Asiya» (hazirqi Türkiye)diki yette jamaetke yazghan yette parche xettin terkib tapidu. Yuhanna özi bu yette jamaet bilen zich munasiwette bolup kelgen. Yuhannaning bu xetlerde, shundaqla kitabning köp qismida bolghan roli peqet anglighanliri we körgenlirini xatirilesh idi, xalas. Mumkinchiliki barki, u «Wehiy»ni tapshuriwalghan yaki yazghan chaghda, bu yette jamaet uningdin hal sorash üchün yette «elchi» (belkim ular arisidiki yétekchi yaki aqsaqallar)ni ewetken bolushi mumkin.


Kitabning köp qismi bésharetler bolghini bilen, bezi bésharetler tarixtiki rohiy jehettin muhim bolghan weqelernimu chüshendürüp béridu. Bu Wehiy «Rebning qul-xizmetkarliri» — shu waqittiki mömin bendiliri üchün, shundaqla bizlernimu qiyin künlirimizde righbetlendürüsh üchün bérilgendur. Omumiy jehettin kitabning mezmunini yighinchaghlighanda:


 «Mesihge ishengenler üchün ehwallar deslepte barghanséri betterlishidu, andin Mesih dunyagha kelgende tesewwur qilghili bolmaydighan derijide yaxshi bolup kétidu; Mesihge ishenmigenlerning ishliri belkim waqitliq yaxshi bolushi mumkin, lékin Mesih kélishning aldi-keynide tesewwur qilghili bolmaydighan derijide xarabliship, pajielik bolidu» déyishke bolidu.

Emeliyette «Wehiy» pütkül muqeddes yazmilargha toluq maslashqan, zörür bolghan xatimidur. Ushbu kitabta, Xudaning Tewrattiki barliq bésharetlerde ayan qilinghan yaki peqet puritilghan meqset-muddialirining tentenilik we shan-shereplik halda toluq emelge ashurulushliri körsitilidu; Chömüldürgüchi Yehya we Mesihning Özi bésharet qilghan «Xudaning padishahliqi»ning yer yüzide namayan qilinishi körülidu; shuningdin kéyin bolghan yéngi asman-zémin körülidu we barliq gunah-rezillikning axirqi tégishlik jazagha tartilishlirimu körünidu.


Pütkül muqeddes yazmilarning axirqi qismi bolghan Injilning axirqi Wehiyidiki munu axirqi ayetlerde biz mundaq qorqunchluq sözlerni oquymiz: —


«Menki bu kitabtiki bésharetning sözlirini anglighanlargha guwahliq bérip agahlandurimenki: Kimdikim bu sözlerge birnémini qoshsa, Xuda uninggha bu kitabta yézilghan balayi’apetlerni qoshidu. Kimdikim bu bésharetlik kitabning sözliridin birer sözni élip tashlisa, Xudamu uningdin bu kitabta yézilghan hayatliq derixidin we muqeddes sheherdin bolidighan nésiwisini élip tashlaydu» (22:18-19).


Xudaning hemmini bashquridighan, barliq insanlarning pilanlirining üstide turidighan pilanida bu sözler pütkül muqeddes yazmilar (Tewrat, Zebur, Injil)ning axirida kélidu. Shunga bu sözlerni peqet Wehiy kitabigha baghliq bolupla qalmay, belki pütkül Injil, shundaqla pütkül Muqeddes Kitabqa baghliq dep qaraymiz. Shunga «Wehiy»ni Xudaning axirqi menzil kitabi, yeni insanlargha nazil qilinghan axirqi yazma kitab, dep ishinimiz. Derweqe, kitabni oqup chiqqandin kéyin, uningdiki ademni heyran qaldurarliq mezmungha, yeni axirqi zamandiki ishlar we Xudaning tüp meqset-muddialirining emelge ashurulushlirigha qarap, uninggha yene bashqa mezmunlarni qoshushqimu layiq bolarmu, deymiz.


«Wehiy»ge sherh bermekchi bolghanlarning beziliri ushbu kitabni chüshinish intayin tes dep aghringhan. Biz undaq qarimaymiz. Kitabtiki nurghun bésharetler «simwolluq shekil»de bolghan. Bu simwollarni chüshinishning achquchliri asasen Tewratta we shuningdek Mesihning Injildiki «töt bayan»ida xatirilengen, axirqi zamanlar toghruluq telimliride tépilidu. Xuda Tewratta Öz bendilirige alliqachan yetküzgen, shundaqla Reb Özi bergen, «töt bayan»da xatirilengen bu qimmetlik bésharet-telimlerni istiqamet qilip chüshinishke waqit ajritishni éghir körgenlerge nisbeten «Wehiy»ni oqush derweqe téximu bash qaturidighan ish bolidu. Lékin Xuda alliqachan nazil qilghan bésharetlerni chüshinishke bérilgenler üchün «Wehiy»ning özimu öz menisini échip béridu, dégen ishenchimiz bar.


Eysaning munu sirliq sözliri buning bir misaldur: «Kimde bar bolsa, uninggha téximu köp bérilidu, uningda molchiliq bolidu; emma kimde yoq bolsa, hetta uningda bar bolghanlirimu uningdin mehrum qilinidu» («Mat.» 13:12)


Shundaqtimu, ishengenlerdin eng sebiylirimu gerche kitabtiki tepsilatlarni anche chüshenmisimu, kitabni oqughinida bext tapidu, dep ishinimiz (1:3). Birinchidin, Mesihning we bendilirining axirqi ghelibisi kitabta éniq ashkarilinidu; ikkinchidin, oqurmenlerge bésharet qilinghan weqelerdin (gerche tepsilatlirini deslepte éniq chüshenmisimu) köp qimmetlik rohiy prinsiplar yorutulidu we üchinchidin, bésharet qilinghan weqelerdin oqurmenler öz zamanidiki bezi xeterlik weziyetlerni bayqiyalaydu, shundaqla bular toghruluq agahlandurulidu.

Gerche qarishimizche bésharetlerning köpinchisi axirqi künlerni körsetsimu, her dewrdiki étiqadchilar bu bésharetlerning tarixta «qismen emelge ashurulush»lirini bayqap kéliwatidu. Mushundaq «qismen emelge ashurulush»lirini axirqi zamanlardiki bésharet qilinghan weqerlerning «aldin körsitilgen kölenggüsi» dégili bolidu. Xuda buyrusa «qoshumche söz»imizde buninggha bezi misallarni keltürimiz. Shuningdek oqurmenlerge kitabta yetküzülgen omumiy uqumlar we uningdiki ajayib qurulma toghruluq toxtilimiz, shundaqla bésharetlerni yéship échishi üchün Tewrattiki bésharetlerdin bezi achquchlar bilen teminleymiz. Bu munasiwet bilen bezi ayetlerning yénigha shu ayetlerni aydinglashturuwélish üchün Tewrattiki munasiwetlik bésharetler yaki telimlerning ornini kichik herpler bilen izahlap körsitimiz. Elwette, bu izahatlirimizni toluq dep ketkili bolmaydu. «Wehiy»ni tetqiq qilghan bir alim: «Wehiy»ning tékistide Tewrattiki sözlerni ochuq neqil keltürgen yaki tékistning ichige mas halda qisturghan mingdin artuq jay bar» dep hésablaydu.


Mezmun: — 


1.

Muqeddime — deslepki bésharet (1-bab 1-8-ayetler)

2.

Yuhanna Reb Eysa Mesihni köridu (1-bab 9 -20-ayetler)

3.

Yette jamaetke yézilghan yette parche xet (2-, 3-bablar)

4.

Yette möhür bilen péchetlengen oram yazma (4-babtin 8-bab 1-ayetkiche)

5.

Yette kanay (8-bab 2-ayettin 11-babqiche)

6.

Alamet bolghan ayal, yette bashliq ejdiha we ikki diwe (12-, 13-bablar)

7.

144000 sadiq qul-xizmetkar; «orma» waqti keldi (14-bab)

8.

«Yette chine», yette «axirqi balayi’apet» (15-16-bablar)

9.

Babilning gumran bolushi (17-babtin 19:4-ayetkiche)

10.

Saxta peyghember, diwe we Iblisning tartqan jazasi; (19:5-21)

11.

Mesihning yer yüzide ming yilliq höküm sürüshi (20:1-6)

12.

Axirqi sinaq we axirqi höküm (20:7-15)

13.

Yéngi asman, yéngi zémin (21:1 — 22:5)

14.

Xatime  (22:6-21)


Mushu mezmunlarni bashqa bir shekilge keltürsek, asasiy qurulma peyda bolidu: —


Wehiy — mezmun-qurulushi

Muqeddime — Yuhannaning Rebni körüshi

(1)  (1-bab)

Yuhannagha «yette jamaet»ke béghishlanghan 

«yette xet» tapshurulidu

(2) (2-, 3-bab)

«Dehshetlik azab-oqubet»tin kéyinki waqit —  ershtiki bir körünüsh

(3) (4-, 5-bab)

Yette péchettin alte péchet échilidu

(4) (6-bab)

«Axiret» bolidu


«Qisturma» wehiy —144000 we «zor bir top ademler» 

(5) (7-bab) 

 Yettinchi péchet échilidu

(6) (8:1)

Yette kanaydin alte kanay chélinidu

(7) (8:1-9:21)

«Qisturma» Wehiy —Yuhannaning köprek bésharet bérishi üchün

Yene bir oram yazma tapshurulidu

(8) (10-bab)

Yérusalém, axirqi 1260 kün, «ikki guwahchi» 

(9) (11-bab)

Yettinchi kanay chélinidu

«Axiret» bolidu

-

Keynige qarash — tarix; Iblis we Israil;

«Dehshetlik azab-oqubet»ning aldinqi yérimi

(10) (12-bab)

Diwe we saxta peyghember;

«Dehshetlik azab-oqubet»ning kéyinki yérimi

(11) (13-bab)

144000; 3 perishtining xewiri; axirqi ikki orma orulush;

(12) (14-bab)

«Axiret» bolidu

-

 «Yette chine»diki yette balayi’apet tonushturulidu.

(13) (15-bab)

 «Yette chine» tökülidu; Reb bosughigha kélip qaldi;

(14) (16-bab)

«Axiret» bolidu

-

Keynige qarash — Babil, pahishe ayal

(15) (17-, 18-bab)

Rebning qaytip kélishining tepsilatliri;

(16) (19-bab)

«Axiret» bolidu

-

 Sheytanning baghlinishi; ming yilliq seltenet

(17) (20-bab)

Axirqi sinaq, axirqi soraq

Yéngi asman, yéngi zémin

(18) (21-22-bab)


••••••••



Qoshumche söz


Bu sel uzunraq «qoshumche söz»imizde biz oqurmenlerni kitabni toluqraq chüshenche bilen özleshtürsun dep, uning omumiy bir tézisini hem bésharetliridin bezilirining tepsilatlirini teminlimekchimiz. Kirish sözimizde éytqinimizdek, Tewrattiki we Injildiki ilgiriki bashqa bésharetler oqurmenlerge singgenséri, «Wehiy»ning sirlirimu uninggha shunche ashkarilinidu.

Mesihning Yuhannagha ayan bolushi (1-bab, 9-20)

Kitabning béshida, Mesih Özi qul-xizmetkari rosul Yuhannagha körünidu, andin Yuhanna kitabning wehiylirini qobul qilishqa teyyar turidu. Mesihning ulughluqi Yuhanna hemde bizgimu, yeni rohimizgha shundaq chongqur tesir yetküzmigen bolsa, herqandaq bésharetni, shundaqla herqandaq tarixnimu oqup chüshinishke intilishlirimiz tolimu paydisiz, bikar bir ish bolup chiqidu, elwette. Chünki 19:10de xatirilengendek: «wehiy-bésharetning roh-mahiyiti bolsa Eysa heqqide guwahliq bérishtur». Démek, heqiqiy bésharetlerning omumiy témisi we asasiy xewiri Eysa Mesihning Özidur. Shunga bizning meyli bésharetlerni öginishimiz, meyli tarixni öginishimiz bolsun, uningda birinchi nishanimiz Mesihni téximu tonush bolmisa (mesilen, meqsitimiz peqet kelgüsi ishlargha qiziqishla bolsa, xalas), u halda u bizge tuyuq yol bolupla qalmay, belki bizni tekebburluqqa we türlük rohiy ziyangha élip baridu. Tolimu epsuski, ishengüchilerdin beziler «Wehiy»diki nurghun bésharetlerning tepsilatlirini éniqlash üchün sewdayi bolup ketkini bilen tolimu méhir-muhebbetsiz bolup ketti, bilgenliridin tekebburlashti, hetta exlaqsizliqqa azduruldi. Ular rosul Pawlus Xudaning meqsiti toghruluq ögetken: «U (Mesih) her jehettin pütkül mewjudatlar ichide eng üstün orunda turushi kérek» («Kol.» 1:18) dégen ulugh prinsipnimu untughan. 


Shunga bularni közde tutqan halda, Xudaning qorqunchida bolup bésharetlerni chüshinishke bezi achquchlarni, shundaqla bésharetlerge munasiwetlik paydiliq yaki ilham béridighan tarixiy melumatlarnimu hazir oqurmenler aldigha qoymaqchimiz. Daim déginimizdek, oqurmenlerning özliri éytqanlirimizni muqeddes yazmilardin tekshürüp testiqlishini ötünimiz. Muqeddes yazmilar heqiqetni éniqlap ispatlashtiki birdinbir ölchemdur.


Kitabtiki bésharetlerning omumiy tézisi

Melum bir tarixshunas murekkep bir urush (éytayluq, Ikkinchi Dunya Urushi)ning tarixini yazmaqchi bolidu, deyli. U oqurmenge éniq uqumni bildürüsh üchün awwal urushning muhim nuqtilirini yighinchaqlap gewdilendürüp, tertipi boyiche bablargha bölüp yézishi mumkin. Andin jay-jaylarda bolghan bezi muhim halqiliq jenglerni süretlishi mumkin; uning yene belkim urushqa chétishliq bezi muhim eller (Rusiye, Engliye, Fransiye, Gérmaniye)ni yaki pérsonazhlar (Gitlér, Chérchil, Mussolini, Stalin qatarliqlar)ni teswirleydighan bablarni qoshushimu mumkin. Shübhisizki, axirqi ghelibige élip baridighan jenglerni we ghelibe netijisini intayin tepsiliy teswirleydu. «Omumiy tézis»tin bashqa köp qisimliri shundaq bir tarixning waqtining tertipige asaslanghan bolmaydu, elwette.


«Wehiy»ni bolsa del shundaq uslubta dep ishinimiz. U «bolghan tarix» emes, belki «aldin’ala éytilghan tarix»tur. Uning «omumiy tézis»i bolsa «yette péchet»te teminlinidu. Kitabning barliq bashqa tepsilatliri bu «yette péchet»ning qurulmisi ichige mas halda kirishtürülgen, dep ishinimiz.

Mushu yerde shuni dep ötümizki, alimlar «Wehiy» toghruluq üch xil közqarashta bolidu: —


(1)

Étiqadchi jamaetlerning tarixini (peqet «axirqi zamanlarnila emes) körsitidighan bésharet;

(2)

Asasiy jehettin axirqi zamanlarni körsitidighan bésharet;

(3)

Peqet Mesihning we bendilirining qarangghuluq üsitidin qilghan ghelibisi körsitilidighan simwolluq kitab.


Bu axirqi 3-közqarashni Xudaning heqiqetlikini haqaretligenlik dep qaraymiz. Kitabtiki nurghun ishlargha «simwol xaraktérliq sherh bérish» mumkin emes. 


1-közqarash boyiche, kitabtiki bezi weqelerni jamaetning tarixining bir qismi dep sherh bérishmu muwapiq emes. Mesilen alayluq, 20-babta Mesih yer yüzide höküm sürginide Sheytanning («ellerni qaytidin azdurmasliqi üchün») ming yilghiche baghlinishi körünidu. Bu ish zadi qaysi jehettin «jamaette emelge ashuruldi»? Herbirimiz körginimizdek, pütkül tarixta bügünge qeder Sheytan téxi héchqandaq bir möhlette «baghlanghan» emes; bizning dewrimizde u téximu küchlük tesiri bar bolidighan oxshaydu.


Shunga biz kitabning köp qismilirining derweqe «axirqi zamanlar»ni körsitidighanliqigha ishinimiz. Shundaqtimu, belkim «Wehiy»diki bésharetler tarixta bezide «qismen emelge ashurulghan» weqeler bolghan bolushi mumkin. Mesilen, tarixtiki bezi shexslerde heqiqeten «dejjal»ning alametliri körülidu; alayli, dejjalgha oxshash rohta bolghan — Antioqus Epifanis (miladiyedin ilgiri 165-yili), Sharlémayin, «Büyük Otto», Gitlér, Stalin qatarliqlar.


Bizningche, sherh bérishte (peqet «Wehiy»de emes, belki barliq muqeddes yazmilarda) muhim emma addiy bir prinsip mundaq: — tékisttiki söz-jümlilerni sözmusöz yaki jümlimujümle biwasite chüshinish mumkin bolsila, bularni biwasite chüshinish; tékisttiki söz-jümliler éniq simwolluq menide ishlitilgen yaki éniq köchme menide bolsa, bularni simwolluq menide yaki köchme menide chüshinish.


Mesilen, 7-bab we 14-babta biz «on ikki qebilining herbiridin bolghan» «144000 neper Israil» toghruluq oquymiz. Birinchidin, biz bu reqemni sözning eyni menisi boyiche chüshinimiz. Chünki muqeddes yazmilarda bashqa qaysi yerde melum bir reqem «simwolluq» menide körülgen? Shübhisizki, bezi reqemlerning simwolluq ehmiyiti bardur; mesilen «12» dégen reqem haman Xudaning mukemmel höküm sürüshi bilen baghliq bolidu — emma axir bérip u yenila on ikki bolidu. Mesihning «on ikki rosul»i yenila on ikki heqiqiy adem idi. Shuninggha oxsash 144000 dégen reqemni eyni shu menide chüshinimiz. Reqem «12sh12»ning ikkinchi ehmiyiti belkim bu kishilerning Xudaning mukemmel idare qilishi astida daim turidighanliqini puratqan bolushi mumkin.


Ikkinchidin, bu kishilerning heqiqeten Israilning «on ikki qebilisi»din kelgenlikige ishinimiz. Ular heqiqiy Israillar bolmighan bolsa, ularning «Naftali qebilisidin 12000 kishi, Manasseh qebilisidin 12000 kishi, Shiméon qebilisidin 12000 kishi...» déyishi zadi némini körsitidu? Bu ayettiki isimlarni simwolluq dep sherh bergüchilerdin héchbiri bu isimlarning «simwolluq mene»sidin hetta birmu misalni teminlep bérelmeydu. Emdi Xudaning Öz xelqige hetta «alimlar»dinmu héchkim chüshinelmeydighan simwollarni ishlitip, ularning béshini qaymaqturghudek néme meqsiti bolsun?

Emma bashqa jehettin «yer yüzidiki padishahlar uning bilen buzuqluq qilghan» «nurghun sular üstide olturghan, chong pahishe ayal»ni (17-bab) rohiy yaki simwolluq jehettin chüshinish kérekliki roshen; derweqe bu simwolluq chüshenche kéyinki ayetlerde bizge teminlinidu.


Biz hazir kitabning herbir qismi üstide azraq toxtilimiz: —


«Yette jamaet»ke yézilghan yette xet

Bu xetlerning birinchi we eng muhim ehimiyiti ularning mushu jamaetlerge yetküzgen addiy xewiride bolidu. Herbir xette qaritilghan jamaettikilerge alahide ehmiyiti bolghan melum ish tilgha élinidu. Xuddi Reb bügün Xotendiki jamaetke xet yazghan bolsa, oxshitishlirida qashtashni, Turpandiki jamaetke yazghan bolsa, üzümlerni tilgha élish mumkinchiliki bolghangha oxshash, u shu jamaettikilerge xewerni tekitlesh üchün ulargha intayin tonush ishlarni tilgha alidu. Mesilen, U Laodikiyadikilerge söz qilghanda ularning ilman su mesilisini tilgha alidu. Emma barliq xetler peqet munasiwetlik jamaetlergila emes, belki hemmimizning jamaetlerning artuqchiliqliridin we eyib yerliridinmu sawaq élishimiz üchün «ochuq» turidu. Mezkur xetlerni qobul qilghan shu jamaetlerdiki sadiq qérindashlarning bashqa qérindashlirimizmu bulardin paydilansun dep, xetlerni shundaqla «Wehiy»ning özini estayidilliq bilen köchürüsh wezipisini zimmisige alghanliqi üchün Xudagha shükür éytishimizgha toghra kélidu!


Xetlerning bésharetlik ehmiyiti

Bu yette xet yene dunyawi jamaetning tarixidiki yette «dewr»ge wekillik qilidu, dégen közqarashni xéli nopuzluq dep qaraymiz. Démek, xetler rosul Yuhanna dewridiki yette heqiqiy jamaetke yézilghan hemde xette tertipi boyiche dunyawi jamaetning, bolupmu gherbtiki jamaetning tarixini körsitidighan «bésharetlik simwol» körsitilgen (sherqtiki, yeni Ottura Asiyadiki we Hindistandiki jamaetning tarixi bashqiche bolsa kérek). Bu tehlilimiz toghra bolghanda, melum xette teswirlengen ishlar emelde körsitilgendin kéyin, kéyinki xettiki ishlar emelde körsitilishi bilen yoqalmaydu, belki ular bilen teng dawam qilidu. Shunga «Efesustiki ishlar», «Smirnadiki ishlar ».... «Laodikiyadiki ishlar»ning hemmisi Reb Eysa qaytip kelgendimu dunyawi jamaette körülidu. Eger u qaytip kelgende barliq jamaetlerning hali «Laodikiyadiki ishlar»dikidek bolidighan bolsa, tolimu échinarliq bolidu, lékin pütkül jamaetning undaq bolmaydighanliqigha ishinimiz.


Emdi bu «bésharetlik ish»lar mundaq dewrlerni körsitishi mumkin: —


(1) Efesustiki jamaet. «Rosulluq dewr»diki, yeni birinchi esirdiki jamaetke wekillik qilishi mumkin. Efesustiki jamaet tapshuruwalghan wehiyler intayin köp idi (rosul Pawlus andin rosul Yuhanna bilen zich munasiwette bolghan) (miladiye 33-100-yillar).


(2) Smirna (Izmir)diki jamaet. Köp sherhchiler ularni 2- we 3-esirdiki, köp ziyankeshlikke uchrighan jamaetke wekilliq qilidu, dep qaraydu. Yuhannaning dewride höküm sürgen Domitiyan impératori (81-96)din tartip Dioklitiyan impératori (284-305)ghiche bolghan dewrlerde jamaetler on qétim esheddiy ziyankeshlikge uchrighan («siler on kün qiynilisiler...») (miladiye 100-313-yillar).

(3) Pergamumdiki jamaet. Uningda «Balaamning telimi»ni ögitidighanlar we «Nikolas terepdarliri» tépilidu («Nikolas» «xelqning üstidin ghelibe qilghuchi» dégenni bildüridu). 4-esirde köp jamaetlerde hoquq we pul talishish mesililiri peyda bolup, chong bir «hoquq sistémisi» wujudqa kélidu. Impérator Konstantin «Men xristiyandurmen» dep jamaettin paydilinip, yétekchilerge hökümettiki menseplerni teqsim qilish arqiliq özi jamaettiki ishlarni bashqurushqa bashlaydu.

Gherbtiki jamaetlerning özidimu étiqad toghruluq bezi halqiliq muzakiriler impérator békitken shu «aqsaqallar» arisida ötküzülgen. Shu chaghda heqiqet teripide turidighan peqet aqsaqal Atanasius isimlik bir ademla bar idi. Birsi uninggha: «Atanasius, pütkül dunya sanga qarshi» dése, u qorqmay: «Emdi Atanasius pütkül dunyagha qarshidur» dep jawab bergen (xette «Antipas» isimlik kishi bar, uning ismi «hemmige qarshi» dégen menide) (miladiye 313-606-yillar).


(4) Tiyatiradiki jamaet. «Yizebel» dégen saxta «ayal peyghember» jamaettin orun alidu. 7-esirde «Rim papasi» peyda bolup, atalmish «jamaetning merkizi» dep atalghan Rimdiki «Papa»ning «orda»sida (yeni «Watikan»da) her türlük buzuqluq, bechchiwazliq, oghriliq, qatilliq we kupurluq körülidu. «Papa» Mesihning anisi Meryemge choqunush kérek dep telim béridu. Tarixshunaslar bu dewrni «zulmet dewri» yaki «gheplet dewri» dep atishidu (miladiye 606-yilidin 1000-yillarghiche).


(5) Sardisdiki jamaet. «Séning emelliringni we shundaqla «hayat» dégen nam-abruyingning barliqini bilimen, lékin emeliyette ölüksen». Pütkül Yawropa boyiche peqet birnechche étiqad uchqunliri («Pawlikiylar», «Bogomilar», «Katarlar», «Albigensler», «Wallonlar» «Lollardlar» qatarliq heqiqeten «layiq bolghan» er-ayallar tépilidu. Shu waqitlarda Ottura Asiyadiki jamaetler («sherqtiki jamaet») guwahliqtin mehrum bolup yoqalghan bolushi mumkin (miladiye 1000-1517-yillar).


(6) Filadelfiyediki jamaet. «Ishik échilghan» jamaet. 1500-yillardin bashlinip Tewrat-Injilning addiy puqralar üchün terjime qilinish ishi Xus, Luttér, Tindal, Wiklif qatarliq batur kishiler teripidin bashlanghan. Bu terjimiler xush xewerni qaytidin ayan qilip, dunya boyiche bügünge qeder dawamlashturulghan köp «Xush xewer tarqitish heriketliri»ning bashlamchisi bolghan (miladiye 1517-1918-yillar).


(7) Laodikiyadiki jamaet. Bayliq, mal-mülük we tekebburluq jamaetni kor qilip öz-özidin razi bolushqa azduridu. Hetta bezi «Injil institutliri»da nomussiz étiqadsizliq peyda bolidu. «Itaetsizlik-rezilliklerning köpiyishi tüpeylidin, nurghun kishilerdiki méhir-muhebbet sowup kétidu» («Mat.» 24:12) (miladiye 1918-bügünki yillar). «Laodikiya» dégen söz «xelqning pikirliri» dégen menide bolidu; shübhisizki, bügünki köp jamaetler derweqe Xudaning söz-kalami bilen emes, belki «xelqning pikirliri» bilen yol tapidu we bashqurulidu.


4-bab — Ersh ichige qarash

Yuhannaning ershte birinchi körgini «text» bolidu. Adem Xudaning textining hoquqini körmigen bolsa bashqa wehiylerni qobul qilishqa layiq emes bolidu.


Bizning «kirish söz»de «Rebning küni» toghruluq toxtalghinimizni körüng. Melum bir insan (impérator) dunyani özige choqundurmaqchi bolghan del shundaq bir künde Xudaning Öz küni, yeni «Perwerdigarning küni»diki wehiylerni öz qul-xizmetkari Yuhannagha yetküzgenliki shübhisiz intayin kinayilik, hejwiy ishtur. Tewrattiki bésharetlik qisimlarda «Perwerdigarning küni» toghruluq izahatlar we «qoshumche söz»lernimu körüng.

Text chörisidiki «toluq hesen-hüsen»ge diqqet qiling. Nuh peyghemberge Xudaning Öz ehdisini körsetken belgisi qilinghan hesen-hüsen herdaim «yérim hesen-hüsen» bolidu; emma hazir biz toluq bolghanni körimiz; Xudaning méhir-shepqitini yetküzidighan «yéngi ehde»si toluq, kem-kütisiz ehdidur.


«Yigirme töt aqsaqal» (4-ayet) — bular kim bolidu? 24 dégen reqem Tewrattiki kahinliq tüzümidiki bir tertip bilen munasiwetlik («1Tar.» 24-, 25-bablarni körüng). Undaqta bu aqsaqallar Tewrat dewri bilen baghliqmu? Ular «Ibraniylargha»diki 11-babta körsitilgen, étiqadning yol bashlamchiliri bolghan «étiqadliq baturlar»mu? Ular shu babta «aqsaqallar» déyilidu (2-ayet). Ular «Mesihning tirilishi bilen teng tirilgen muqeddes bendiler»mu? («Mat.» 27:51-53). Bezi sherhchiler ularni jamaetke wekillik qilidu, dep qaraydu; lékin undaq bolsa rosul Yuhannamu ularning arisida bolushi kérek idi! 5:8-10-ayetlerde ularning jamaettin ayrim turghanliqi körünidu.


«Hayat mexluqlar» toghruluq bolsa «Ezakiyal»diki «qoshumche söz»imizni körüng. 


«Yette roh» (5-ayet) Xudaning Rohining yette tereplikini yaki yette wezipisini bildürüshi mumkin («Yesh.» 11:2ni körüng).


5-bab — Ershte körünüshning dawami

Yuhanna hazir intayin shereplik bir sorunni körüshke muyesser bolidu. Sorunda héchqandaq gunahning ipadisi körünmeydu — barliq jan igiliri Xudagha ibadet qilmaqta (13-ayet). Shuning bilen biz bu sorun belkim «dehshetlik azab-oqubet»tin kéyin, «ming yilliq seltenet»ning béshi bolushi mumkin, dep qaraymiz («Ular (muqeddes bendiler) yer yüzide höküm süridu» (10-ayet)). Yuhanna bésharet qilghan weqelerning, bolupmu oram kitabning «yette péchet»ning échilishning axirqi netijisini, yeni ming yilliq seltenetning béshini köridu. Xudaning uninggha shundaq körsitishtiki meqsiti shübhisizki, biz hazir körüsh aldida turuwatqan, péchetlerge munasiwetlik qorqunchluq weqelerning axirqi ghalibiyetlik netijisi netijisini ayan qilish bilen bizni xatirjem qilishtin ibaret bolidu.


13-ayetni körüng: «Textte Olturghuchigha we Qozigha

Medhiye, hörmet, shan-sherep we hoquq-qudret

Ebedil’ebedgiche mensup bolghay!» 


Ibadette éytilghan bu sözlerge qarighanda xéli roshenki, Qoza, yeni Reb Eysa Mesih Xudaning tebiitide bolghan shexstur. «Men Perwerdigardurmen,... Men Özümning shan-shöhritimni bashqa birsige ötküzüp bermeymen» («Yesh.» 48:11) dégüchi mushu yerde Uning shan-shöhritini bashqa birsi bilen ortaq qilidu; emeliyette Xuda «Méning shérikim bolghan adem» dégen bu zat Reb Eysadur («Zek.» 13:7).


(Xudaning yürgüzgen jazalirini bildüridighan) «yette péchet»


 Xudaning jazalirini yer yüzige yetküzüsh (yette péchetni échish)tin ibaret qorqunchluq wezipini ada qilghuchi peqet Özi gunahlarning bu qorqunchluq jazalirini insanlarning béshigha chüshmisun dep Öz üstige alghan Xudaning Qozisidur. Bu oram yazmini achidighan, uningdiki dehshetlik jazalarni qoyuwetküchi bolsa mulayim, küchlük sewr-taqet we cheksiz muhebbetning mujessimi bolghan Qozining qolidur.

Yene diqqet qilsingiz, «Yehuda qebilisidin bolghan shir» del «Xudaning qozisi»dur. Tewrattiki «Shir» Injilda «Qoza» bolidu. Tewrattiki bashqa héch mötiwerler oram yazmini échishqa layiq emestur.


6-bab «yette péchet»

Toluq ishenchimiz barki, Xudaning jazalirini yetküzüsh jeryanining asasiy tertip-qurulmisi oram yazmidiki «yette péchet»tin terkib tapidu. Bu péchetlerni Rebning axirqi zamanlar toghrisidiki, «Matta» 24-bab we «Luqa» 21-babta xatirilengen ilgiriki telimi bilen sélishtursaq töwendiki ajayib nusxini bayqaymiz. Shuning bilen «Wehiy» dégen kitabni Reb Eysaning rosullirigha bergen («Matta» 24-de xatirilengen) ilgiriki telimining kéngeytilishi déyishimizge bolidu. «Matta» 24-de xatirilengen telimler «Wehiy»ning achquchidur; «Wehiy»ning özi Tewrattiki nurghun bashqa-bashqa bésharetler maslashturulup patquzulghan ramkidur.


Oram yazmining herbir péchiti échilghanda, uning yene bir qismi boshitilip, uningda pütüklük jazalar qoyuwétilidu.


«Wehiy» 6-babtiki atliqlar we péchetlerning 

«Matta» 24-bab bilen sélishturmisi 


«Matta» 24-bab

 «Wehiy» 6-bab

5-ayet

«Saxta Mesihler»

«1-péchet»

Aq at — «saxta Mesihler» «ghelibe qilghuchi» süpitide zeper quchush üchün jengge atlandi (19:11nimu körüng).

Saxta peyghemberning meqsiti ghelibe qilish, zeper quchush, lékin peqet birsiningla mushu hoquqi bardur.

6-ayet «urushlar» we «urushlarning shepiliri» 

«Axiret téxi kelmidi»

«2-péchet» 

«Qizil at» 

eller arisidiki urushlar 

7-ayet «acharchiliq»

«yer tewreshler»

«3-péchet» 

«Qara at» — acharchiliq 

(ademning térisi qariyidu)

Asasliq ashliq-yémeklik intayin qimmet, lékin heshemetlik turmushqa 

«kéreklikler»ni alghili bolidu

«Luqa» 11:21 «wabalar»

«4-péchet» 

«tatirang at» — ölüm  «wabalar» (dunyadikilerning töttin biri qilich, waba, acharchiliq we yirtquch haywanlar arqiliq ölidu).

8-ayet 

«Mana bu ishlarning yüz bérishi xuddi hamilidar ayalning tolghiqining 

bashlanghinigha oxshaydu» 

Atlar toxtaydu

«Dehshetlik azab-oqubet» bashlinidu

9-14-ayetler — ziyankeshlik

«Andin kishiler silerni tutup, azab-oqubetke sélip öltüridu...» 

«Xudaning padishahliqi heqqidiki bu xush xewer pütkül dunyagha jakarlinidu»

«5-péchet» 

«Qurbangah astidki janlar»

(ziyankeshlik bilen öltürülgen)

Xudadin qisasini soraydu; lékin ulargha axirqi ziyankeshlik tügigüche kütüshünglar kérek, déyilidu

 14-ayet

«Andin zamanning axiri bolidu»


15-28-ayetler 

«Daniyal peyghember éytqan «weyran 

qilghuchi yirginchlik nomussizliq»

(Bu ishlar «péchetler» arisida ayan qilinghan emes,  belki  «Wehiy»de kéyinrek ayan qilinidu) 

29-ayet 

«U azab-oqubetlik künler ötüp ketken haman, quyash qariyidu, ay yoruqluq bermeydu, yultuzlar asmandin tökülüp chüshidu, asmandiki küchler lerzige kélidu.

Andin asmandin Insan’oghlining kelgenlikining alamiti körülidu; yer yüzidiki pütkül qebililer yigha-zar kötürüshidu. 

Ular Insan’oghlining küch-qudret we ulugh shan-sheripi bilen köktiki bulutlar üstide kéliwatqanliqini köridu»

«6-péchet»

« Quyash böz kiyimdek qariyidu...

ay qandek bolidu

yultuzlar asmandin tökülüp chüshidu.

asman yoqap kétidu

Barliq padishahlar, serdarlar, baylar, qullar tashlargha: — «Üstimizge chüshünglar! Xudaning siymasidin we qozining ghezipidin yoshurunglar! Chünki Ularning ghezipi tutqan dehshetlik kün keldi» — deydu. 


Biz töwende neqil keltürgen ayetlermu «zamanlarning axiri»ni, shundaqla uning bilen baghlanghan oxshash weqelerni körsitidu, dep ishinimiz. Bu ayetlerde, «Mat.» 24:29diki weqelerde we «Wehiy»de 6-péchetke yetkende axirqi basquchning kélishi éniq körsitilgen: —

«Mat.» 24:31 «U perishtilirini zor jarangliq bir kanay sadasi bilen ewetidu, ular Uning tallighanlirini asmanning bir chétidin yene bir chétigiche, dunyaning töt bulungidin yighip bir yerge jem qilidu»


«Weh.» 11:15 «Andin yettinchi perishte kaniyini chaldi; ershte yuqiri awazlar anglinip mundaq déyildi: «dunyaning padishahliqi Perwerdigarimiz we uning Mesihining padishahliqi boldi, u ebedil’ebedgiche höküm süridu»


«1Kor.» 15:51-52 «Biz hemmimiz ölümde uxlaydighan emes; belki hemmimiz özgertilidighan bolimiz! bir deqiqidila... eng axirqi kanay chélinghanda özgertilimiz; chünki kanay chélinsa, ölgenler chirimes hayatqa tirildürülidu....»


«1Tés.» 4:16 «Chünki Reb Özi bir perman towlishi bilen, bash perishtining awazi we Xudaning yangratqan kanay sadasi ichide asmandin chüshidu we Mesihde bolghan ölgenler awwal tirilidu; andin tirik qalghan bizler ular bilen birge, Reb bilen hawada körüshüsh üchün, bulutlar arisigha élinip kötürülimiz; we shuning bilen biz Reb bilen menggü birge bolimiz»


«Zek.» 14:3-6 «..we Perwerdigar chiqip shu yat eller bilen urushidu... Uning putliri shu küni Zeytun téghida turidu.. siler Yehuda padishahi Uzziyaning künliride bolghan yer tewreshte qachqininglardek qachisiler... Shu küni nur toxtap qalidu..» 


Shu waqitlarda: —


(1) 

Xudaning tallighanliri yighilidu; kanay chélinidu («Wehiy»diki «yettinchi kanay» «1Kor.» 15:51de «axirqi kanay» dep atilidu).

(2) 

Xuda Öz seltenitide höküm sürüshke bashlaydu.

(3) 

Insanlarning omumiy soraq ishliri teyyarlinidu.


Altinchi péchet emdi Rebning dunyagha qaytip kélishige munasiwetlik ishlarni körsitidu. Yettinchi péchet bolsa (8:1) asmanda yérim saetlik sükütni körsitidu — buni soraq aldidiki ish dep qaraymiz. Yer yüzi shu chaghda körünmeydu. Biraq 8-babta xatirilengen sorundiki ishlar «yettinchi péchet»tin kéyin emes, belkim yettinchi péchettiki ishlardin ilgiri bolidu («..we men qarisam, mana....»). Inchikilik bilen qarisaq, sorun altinchi péchettin ilgiriki mezgilde (belkim ilgiriki üch yérim yilda) bolidu. U 5- we 6-péchet ariliqidiki waqitni, shundaqla 6-péchettiki bezi ishlarni öz ichige alidu.


Eger birinchi töt péchet we Rebbimizning «Matta» 24-babtiki töt weqe («saxta peyghemberler we saxta Mesihler», «urushlar» «acharchiliqlar we yer tewreshler» we «wabalar») toghruluq bayani derweqe oxshash ishlarni körsetken bolsa, («Bu ishlar tughutning béshidiki tolghaq azabliri, xalas») emdi bu jazalar yer yüzide alliqachan bashlanghan hem hazir ularni körmektimiz. Derweqe öz dewrimizde bu ishlarning éghirlishish we tézlishish weziyiti körünmekte; saxta peyghemberler, özini Mesih dewalghuchilarning sani, dunya boyiche bolghan urushlarning sani, acharchiliq we (zamaniwiy tibabetchilikning tereqqiyati bolghini bilen) wabalardin ölidighanlarning sanining yéqinqi yüz yilda ilgiriki barliq tarixta xatirilengen sanlardin köptur. Yéqinqi yüz yilda bolghan yer tewreshler ilgiride xatirilengen hemme yer tewreshlerdin köp bolghan. Shunga hazir pütün dunyadiki étiqadchilargha chüshidighan intayin zor ziyankeshlik waqti aldida turimiz: «Kishiler silerni tutup, azab-oqubetke sélip öltüridu, méning namim wejidin pütkül eller silerdin nepretlinidu». Lékin shuning bilen teng: «Barliq ellerge agah-guwahliq bolsun üchün, Xudaning padishahliqi heqqidiki bu xush xewer pütkül dunyagha jakarlinidu» («Mat.» 24:9, 14)..


7-bab — Keynige qarash — «dehshetlik azab-oqubet»tin chiqqan méwe (hosul)

Awwal Yuhanna Israilning on ikki qebilisidin bolghan «144000» kishini köridu. Ular Xuda teripidin alahide tallanghan we alahide qoghdilidighanlardin bolsa kérek. Ular Xudaning alahide iltipatigha érishken we «tunji hosulning méwisi» dep atalghachqa (14:1-5), biz ularni desleptiki jamaettikilerni körsitidu, déyishke mayilmiz. Chünki eslide özlirini Xudaning meqset-muddialirigha shertsiz béghishlighanliqi üchün, biz bügünki kündimu Xudaning söz-kalamini anglashqa nésip bolduqqu? Halbuki, bezi alimlar ular yette yilliq «dehshetlik azab-oqubet»ning qorqunchluq waqitlirida xush xewerni ellerge yetküzgüchi alahide bir guruppa bolidu, dep qaraydu. Undaq bolsa, némishqa ular «tunji hosulning méwisi» dep atilidu? Töwende mumkinchiliki bolghan bir jawabni tilgha alimiz, lékin bizning pikrimiz yenila yuqiridikidek bolidu.


U ishtin kéyin Yuhanna mundaq bir sorunni köridu: «Her el, her qebile, her millettin bolghan, her tillarda sözlishidighan san-sanaqsiz zor bir top xalayiq textning we qozining aldida turatti; ularning hemmisige aq ton kiydürülgen ....». U ularning salahiyitini sorighanda: «Bular dehshetlik azab-oqubetni béshidin ötküzüp kelgenlerdur. Ular tonlirini qozining qénida yuyup, ap’aq qilghan» jawaben éytilidu.


«Dehshetlik azab-oqubet» peqet «axirqi yette yil»liq bolsa némishqa Yuhannagha («dehshetlik azab-oqubettin chiqqan») bu bir top kishilerla körsitilidu? Ularning aldida étiqad qilghuchilar yoqmidi? Oylirimizche, bu zor bir top kishilerning körsitilishining sewebi, xush xewerning dehshetlik qiyinchiliqqa yüzlinishi bilen shularda, yeni shu «mol hosul»da axirqi eng chong netijisi we ghelibisi ayan qilinidu. Muxlislarning san-sanaqsiz köp bolushi ilgiriki dewrlerdiki mömin bendilerni (shundaqla bizlernimu) xush xewerning xizmitide ching turushqa righbetlendüridu. Gerche «uruq chéchish»qa yer qattiq we hawa soghuq bolsimu, axirqi hosul «san-sanaqsiz» bolidu. Bu kishilerning éghir azab tartqanliqi «Xuda ularning közliridiki her tamche yashni sürtidu» dégen ishtin körünidu. «Bular dehshetlik azab-oqubetni béshidin ötküzüp kelgenler» dégen jümlidinmu körüniduki, ulardin köp qismi u waqitta Xudaning yolida öltürülgen. Mushu sorunda ular «tirilgen yéngi tenliri»de bolup, «textning aldida turidu» — shunga biz mushu sorunni «dehshetlik azab-oqubet»tin kéyin bolidu, shu mezgilning bir netijisi (Xuda aldidiki eng muhim netije)ni körsitidu, dep qaraymiz.


«Dehshetlik azab-oqubet»ning bu ikkinchi yérimi zor ziyankeshlik we étiqadchilar qurban bolghan mezgil ikenliki töwendiki seweblerdin körünidu, yeni: —


(1) 

Yuqiridiki 6:11-ayettiki sözlerning menisidin; 

(2) 

Rebbimizning «Mat.» 24:9-13de xatirilengen, shu chaghdiki ziyankeshlikning ilgiri körülüp baqmighan derijide bolghanliqi toghruluq sözliridin; 

(3) 

«Wehiy»de kéyin körüngen diwining insanlargha öz belgisini qobul qilishqa ishletken bésimidin (ademler qobul qilmisa barliq insaniy hoquqliridin mehrum bolidu); 

(4) 

12:27de, «Ejdiha»ning Israildiki «qaldi»gha tégelmeydighanliqini bayqighandin kéyinki ghezipining netijisidin; 

(5) 

«Dan.» 7:21-22de we kéyinki ayetlerde xatirilengen, «Dejjal» toghruluq wehiylerdin körgili bolidu.


8-9-bablar — «Yette kanay»

8:3 Yette kanayning chélinishi bolsa «altun xushbuydan»ni tutqan perishtining xushbuyni «muqeddes bendilerning dualiri»gha qoshup sunushi bilen baghliq bolidu. Bu dualar belkim 6:10de körsitilgen «qurbangah astidiki muqeddes bendiler»ning dualirigha oxshash bolushi mumkin — ikki jayda körsitilgen dualarning netijisi oxshashla Xudaning jazalirining tökülüshi bolidu. Xudaning jazasi chüshsun, dégen bir dua «yéngi ehde»ge muwapiq duamu? Bizge «Düshmenliringni söygin, ular üchün dua qil» dep emr qilinghan emesmu? Biraq Xudaning «chong sewri» bolsa «cheksiz sewr» emes. Xudaning asiyliq qilghuchi insaniyetke körsetken uzun sewr-taqiti bir kün bolmisa bashqa bir kün chékige yétidu. Ashu waqitlarda Xudaning iradisige muwapiq bolghan dua bolsa axirda insanlardiki asiyliqlarning jazalirini tileydighan dua bolidu.


Héchbolmighanda perishtilerning kanayni chélishliri we munasiwetlik tökülgen jazalar (bu jazalar «menggülük jazalar» emes, belki yenila «terbiyilesh jazaliri hésablinidu) qurbangahdiki dualar teripidin bashlanghan bolsa kérek. 6:9-11diki «5-péchet» waqtida, mömin bendilerge, qisas waqti kelmidi, kütüsh kérek déyilidu. Mushu ayetlerge qarighanda, bu kütüsh waqti hazir toshti — démek, Xudaning öltürülidighan mömin bendilirining sani toshqan bolup, éghir ziyankeshlik waqti axirlashti, emdi Xudaning jazaliri barghanséri éghirlashqan halda chüshidu. Shunga biz bu «yette kanay»ning waqti «dehshetlik azab-oqubet»ning yette yilining axirqi yérimida kélidu, dep ishinimiz. Mushu yerde «kanaylar»ni tepsiliy tehlil qilmay, peqet munasiwetlik weqeler toghruluq chüshenchimizni töwöndikidek bayan qilimiz: —


(1) «Kanaylar» xushbuydandiki choghlar yer yüzige tashlinishi bilen bashlinidu — netijide «awazlar, güldürmamilar, chaqmaqlar we yer tewresh» bolidu. Bu ishlar belkim kanaylardiki weqelerning bashlinishi, shundaqla «dehshetlik azab-oqubet»ning ikkinchi yérimining bashlinishimu bolushi mumkin («Dan.» 9:24-27diki izahatlarni we ««Daniyal»din alghan sawaqlar»da «yetmish yette» toghruluq izahlirimiznimu körüng). «Yette kanay»ning «yette péchet»ning waqit tertipi boyiche egiship kelmeydighanliqigha ispat keltürüsh üchün biz peqet üchinchi kanayning netijisi «Asmandin chüshidighan, sularni achchiq qilidighan «kekre» isimlik yultuz» bolidu, dep körsitimiz. Bu ish choqum altinchi péchettin ilgiri bolidu, chünki shu péchet échilghanda «Asmandin barliq yultuzlar chüshidu».


Qiziq bir ish shuki, sabiq Sowét Ittipaqidiki étiqadchilar «Chérnobil yadro istansisidiki weqe»ni «kekre» dégen yultuz bilen munasiwetlik bolghan bu bésharetning bir emelge ashurulushi» dep qaraytti. Ukrain tilida «Chérnobil»ning menisi «kekre» dégen menide. Yuqirida bayqighinimizdek, nurghun bésharetlerning «toluq emelge ashurulush»idin burun daim «kichik emelge ashurulush»liri bolidu.


Tötinchi kanaymu (kün, ay we yultuzlarning üchtin bir qismi qarangghulishidu) altinchi péchettin ilgiri bolushi kérek. Chünki altinchi péchette «Kün toluq qarangghulushidu, ay qangha aylinidu, yultuzlar asmandin chüshidu».


Muqeddes Kitabta 7 nerse yaki weqe bezide «4+3» (töt qoshulghan üch) sheklide bölinip bayan qilinidu. Mesilen, «péchetler»ning aldinqi tötide «töt atliq», kéyinki üchide «dehshetlik azab-oqubet» bayan qilinidu. Kanaylarmu shundaq. Axirqi üch kanay «üch way»mu dep jakarlinidu. Kéyinki azablar téximu éghir derijide bolidu (ibraniy tilida «way»ning asasiy menisi «lenet oqulghan» yaki «qarghalghan» bolidu).


 Beshinchi kanay —birinchi «way». Bashqa bir yultuz asmandin yerge chüshidu. Yultuzning melum shexs ikenliki körünidu (12:4, «Zeb.» 147:3, «Ayup» 38:7de yultuzlar perishtiler yaki perishtilik küchke baghliq körünidu). «Halaket» isimlik perishte peyda bolidu, u belkim qarangghuluqqa tewe perishtidur. Chéketkidek janiwarlar hangdin chiqidu, ular hasharet sheklidiki jinlarmu? Ulargha herqandaq yéshil nersige ziyan yetküzüsh cheklinidu. 1-kanayda barliq yéshilliq köyidu; shunga mushu yerde yéshilliq qaytidin ösüshke bashlidi, dégen xulasige kélish kérek. 


Shu ayetlerdin yene bayqaymizki, barliq jinlar yaki napak rohlar hazir yer yüzide yürmeydu; beziliri hazirche solanghan halda turidu.


Altinchi kanay — ikkinchi «way». 12-ayette yene tekitlinidu.


200 milyon kishilik qoshun. Ular kimler? Beziler ularni Jonggu yaki Hindistanning qoshuni dep qaraydu; biraq ularning qiyapitidin qarighanda, ular insanlarning qoshuni emes, belki sherqtin chiqqan birxil «jinliq waba» bolushi kérek. Ular élip kélidighan wabadin körimizki, insaniyetning köpi «barsa kelmes» halgha, yeni towa qilmaydighan derijige yetken; gerche wabaning Xudadin kelgenlikini bilgen bolsimu, ular yenila towa qilmaydu (9:20-21).


Shuni dep ötimizki, Tewrat we Wehiydiki köp bésharetlerde tilgha élinghan qorallar zamaniwiy qorallar emes, belki qedimki qorallardur. Biz jezm qilalmisaqmu, axirqi zamandiki wabalardin biri «pen-téxnikilik» urushni chekliyelishi mumkin dep oylaymiz (emeliyette matorlardek türlük addiy éléktr yolliri, jümlidin barliq komputérlar birla magnétliq zerbe dolqunida asanla kardin chiqirilidu. Undaq zerbe dolquni yadro partlashtin, quyashning «partlash yalquni»din peyda bolushi mumkin). 


Mushu ayetlerdinmu insaniyetning qalghan qismining yenila jinlargha yaki altun, tuch yaki tashtin yasalghan butlargha choqunushqa baghlanghanliqi éniq körünidu. Rosul Pawlusning déginidek «Kishiler Xudani bilishni ret qilsa, Xuda ularni türlük exmeqlikke tapshuridu» («Rim.» 1:19-32, we «2Tés.» 2:7-12ni körüng). Eger bu mezgil «dehshetlik azab-oqubet»ning ikkinchi yérimi bolghanda, bundaq butpereslik (belkim Babilning tesiri bilen, 17-18-bablarni körüng) diwige bolghan choqunush bilen teng bolushi mumkin.


Altinchi kanaydiki Efrat deryasida baghlanghan «töt perishte»ning boshitilishi (kéyin 16-babtimu teswirlengendek) sherqtin kélip Efrat deryasidin ötidighan qoshun bilen baghliqtur.


10-bab — Yettinchi kanayning chélinishqa hazirlinishi — Yuhannagha tapshurulidighan «kichik oram yazma»

«Xudaning siri tamam bolup emelge éshishi»ning aldida, yettinchi kanayning tonushturulushigha (7-ayet) az qalghanda Yuhannagha kichik bir oram yazma tapshurulidu; u buni yéyishi kérek idi (11-ayet). Shuning bilen uninggha «Sen yene köp milletler, eller we her xil tillarda sözlishidighanlar we padishahlar toghrisidiki wehiy-bésharetlerni yene jakarlishing lazim» déyilidu. Bu bésharetler (11-18-bablar) ötmüshtiki bezi ishlar we 19-babqiche bolghan ariliqtiki waqitlar toghruluq jamaetke zörür bolghan bashqa wehiylerni öz ichige alidu. Peqet 19-babtila «Xudaning siri emelge ashurulidighan» axirqi ewjige chiqqan sorun bizge ayan qilinidu. 


11-bab, 1-ayet


Yuhannagha ölchem hasisi tapshurulushining meqsiti (Ezakiyal peyghemberge tapshurulghandek, «Ezakiyal» 40-bab): «Barghin, Xudaning ibadetxanisi, qurbangahi we u yerde ibadet qiliwatqanlarni ölchigin». Mushu sözlerge qarighanda «dehshetlik azab-oqubet» waqtida Yérusalémda yene bir jismaniy ibadetxana we qurbangah qurulushi mumkin (Wehiy bérilgen waqtida Yérusalémdiki ibadetxana alliqachan Rim impériyesi teripidin miladiye 70-yili asasen weyran qilinghanidi). Yene kélip közde tutulghan bésharettiki ibadetxanining ichki bölümige kirgenler Xudagha sadiq bolidighanlardin bolsa kérek. Yuhanna ularni ölchidimu? Ölchidi, dep oylaymiz, lékin uzunluq-kengliki bizge éytilmaydu. Némishqa? We némishqa «Ibadetxanining tashqiriqi hoylisini (bulghanghanliqi tüpeylidin) ölchimey qoy» déyilidu? Bu ish belkim Xudaning Yérusalémda yéngidin qurulidighan shu ibadetxanining ichki qisimlirini deslepte qoghdaydighanliqini körsitishi mumkin. Héchbolmighanda rohiy düshminimiz bizning Xudagha ibadet qilishtiki sirtqi ipadilirimizni bezi waqitlarda chekliyelisimu, Xuda ichki dunyayimizda Özige ötküzüliwatqan ibaditimizge héchqachan héchkimning chek qoyushigha yol qoymaydu.


Bu yéngi ibadetxana toghruluq «Ezakiyal»diki «qoshumche söz»imizdin neqil keltürimiz: — 


«Israiliyede turuwatqan Yehudiy xelqining az dégende 1950-yillardin béri yéngi bir ibadetxanini qaytidin qurush chértyozhi we ibadetxanining eslidiki yéride qaytidin qurbanliqni qilish pilani bolup kelgen. Anglishimizche ular qurmaqchi bolghan ibadetxanining chértyozhi Ezakiyalning 40-44-bablirigha asaslanghan. Lékin Zion téghining (taghning bügünki tüzülüshige qarighanda) Ezakiyal körgen ibadetxanini qurghudek yéri yoq, we qurulushqa bashqa tosalghular bar. Lékin ishinimizki, ular bir ibadetxanini quridu. Chünki Tewrat we Injilda, dejjalning axirqi zamanda «ibadetxanini igiliwélishi» we shu yerde öz yirginchlik mebudini tiklishi toghruluq bésharetler bar («Dan.» 9:27, 12:11, «Mat.» 24:15, «2Tés.» 2:1-11ni körüng).


Bu ibadetxana belkim dejjalning qoli bilen weyran bolidu; Eysa Mesih dunyagha qaytip kelgende yer yüzi üstige ming yil höküm sürüshi («Weh.» 20:1-7)ning deslipide Ezakiyal körgen bu yéngi ibadetxanini quridu dep ishinimiz».


Biraq mushu yerde: «Yérusalémda üchinchi bir «ibadetxana» qurushning néme hajiti bar? Néme ehmiyiti bolsun? Uning qurulushi Xudaning iradisige muwapiqmu?» dégendek muhim soallarni qoyushqa toghra kélishi mumkin. Chünki Injilda bizge tapshurulghan éniq telimler boyiche, Xuda «insan qolliri bilen yasighan ibadetxanilar»ni tashlap, Özige étiqad qilghan insanlardin terkib tapqan dunyawi jamaetni «tirik, heqiqiy ibadetxana»si qilip, Öz shan-sheripini uninggha amanet qilghan. Halbuki, Uning qedimki xelqi bolghan Yehudiylar (Xudani bilmigen halda) Uninggha yéngi bir ibadetxana qurup, u yerde qaytidin qurbanliqlarni sunushqa bashlisa ish qandaq bolidu? Ésimizde barki, Mesih yer yüzide xizmette bolghan waqitta Yérusalémda bir ibadetxana bar idi. Bu ibadetxana hem butperes bolghan, chirikliship ketken rezil padishah Hérod teripidin qurulghan, shundaqla öz xiyali boyiche ijad qilghan bezi nersilerni qoshqan bolsimu, Eysa yenila uni «Xudaning ibadetxanisi» dégen nam bilen étirap qildi. Mesilen, U: «Xuda, «Méning öyüm barliq eller üchün duaxana bolidu», dédi» dep, xanini öz pulperesliki bilen bulghighanlarni eyiblidi («Mar.» 11:17). Ishinimizki, Yehudiy xelqi kelgüside oxshash yolda, yeni Xudani tonumighan we Uning emrisiz halda shu üchinchi ibadetxanini quridu. Shuning bilen ibadetxana Uning nami bilen chétishliq bolidu we del shu sewebtin «dejjal» (diwe, «Mesihning reqibi») uni özining ibadetxanisi qilmaqchi bolup, uninggha «yirginchlik nomussizliq»ni (ademlerni özige choqundurghudek namelum bir nerse yaki ishni) salidu. Shundaq bir yol bilen diwe özini Xudaning ornigha qoymaqchi bolidu («Dan.» 9:27, 12:11, «Mat.» 24:15, «2Tés.» 2:1-11). Bizningche del mushu ishlar tüpeylidin, bolupmu Öz nami dunyadikilerning neziride ibadetxana bilen baghliq bolghachqa, Xuda bu xanini «Méningki» deydu we axir bérip uni bulghighanlarni qattiq jazalaydu.


2-ayette xanining sirtqi hoylisi «yat ellerge 42 ayghiche tapshurulghan» déyilidu. Bu sözler yene Rebbimizning: ««Weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq» «muqeddes bir jay»da turidu» dégen sözlirini bizge eslitidu («Matta» 24-babta). Mushu yergiche bu «weyranchiliq» peqet «sirtqi hoylida» bolidu; lékin rosul Pawlus bizge: ««Gunahiy adem» (dejjal, diwe) ... Xuda dep atalghangha yaki kishiler choqunidighan herqandaq nersilerge qarshi chiqip, özini hemmisidin üstün qilip körsitidu; u shundaq qilip Xudaning ibadetxanisida (Uning «muqeddes jayi»da) olturuwélip, özini Xuda dep körsitip jakarlaydu» dep telim béridu. Bu sözlerge qarighanda, dejjal «nomussizliq»ini awwal «sirtqi hoyla»gha, andin axirida ichki «muqeddes jay»gha sélishi mumkin. Dejjalning bashqa nechche ishliri 12-13-bablardimu körülidu.


3-6-ayette, towa qilish kéreklikini jakarlaydighan bu ikki guwahchining qabiliyetliri Musa we Ilyas peyghemberlerningki bilen oxshishidighan bolghachqa, bezi alimlar ularni del shu ikki peyghember dep qaraydu. Tewrattiki bésharetlerge we Rebbimizning sözige asaslanghanda («Mat.» 17:11-12, «Mar.» 9:11-12) Ilyas peyghember qaytip kélishi muqerrer. Ular «Pütkül yer yüzining Rebbi» aldida turidighan «ikki zeytun derixi» bolidu. Hagay we Zekeriya peyghemberler öz dewride shundaq idi («Zek.» 4:1-7) (mushu yerde éytip ötimizki, Tewratta, «Pütkül yer yüzining Rebbi» déyilgen bolsa, Xudaning guwahliqi Israil zéminida bar bolidu. Eksiche, Xuda «ershtiki Xuda» déyilgende, Xudaning guwahliqi Israil zéminidin yoqap ketkenlikini, zéminidin sirtida turghanliqini körsitidu. 13-ayetni körüng). 


Bu ikki guwahchining sularni boysunduridighan qudriti bar, shunga ular yürgüzidighan jazalar déngizgha ziyan yetküzidighan «ikkinchi kanay» bilen munasiwetlik bolushi mumkin; «sular» dégen söz 8:10de déngizni emes, belki derya-bulaqlarni kürsitidu; lékin «sular» bulghanghan bolsa, ular déngizgha éqip chüshüp unimu bulghishi mumkin.


13-ayette körsitlgen yer tewresh «yettinchi kanay» yaki «yettinichi chine»ge baghliq «qattiq yer tewresh» emes (16:18). 

15-ayette «yettinchi kanay chélinidu» — qaytilaymizki, «yettinchi kanay» zamanning axirini körsitidu. Buninggha 15-19-ayetler ispat béridu, chünki «Dunyaning padishahliqi Perwerdigarimiz we uning Mesihining padishahliqi boldi, u ebedil’ebedgiche höküm süridu» (19:6nimu körüng).


 19-ayette Xudaning ibadetxanisi échilidu (u ibadetxana ershte, yerde emes, 7:5, 14:15-17, 15:5-6, 16:1, 17nimu körüng); «ehdisining sanduqi», yeni Öz huzuri olturghan jayi körünidu. Bu ishlarni del Reb Özi yer yüzige qaytip kéley dégen waqittiki alametler, dep qaraymiz. «Yettinchi chine» bilen baghliq ishlar bulargha oxshashtur (16:17-21).

Shunga «yettinchi kanay»diki axirqi ishlardiki waqit del «altinchi péchet»tiki axirqi ishlardiki waqittur, yeni «Ularning (Xudaning we Kozining) dehshetlik ghezipi kelgen küni»ge oxshash waqittur. «Yettinchi chine»diki ishlarning axirimu oxshash shu waqit bolsa kérek (16:17-21).


12-14-bablar

 Mushu bablarda alemning apiride bolghandin bashlap Mesihning dunyagha qaytip kélishigiche ariliqtiki tarixning bezi sirlirini bizge ashkare qilinidu. Bu sirlar «Wehiy»de alliqachan körsitilgen bolup, axirqi zamandiki muhim weqeler bilen zich munasiwiti bar. Bu bablardimu Daniyal peyghember we Rebbimiz Özi éytqan ashu «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»ning néme ikenliki toghruluq xéli köp melumatlar teminlinidu.


1-ayet — ershte körüngen ayal — bizningche bu ayal «heqiqiy Israil» — yeni «qaldi»ni bildüridu. U «oghul bala»ni tughidu. Kéyin «oghul bala» toghruluq «Ellerni tömür hasa bilen bashquridu» déyilgechke, u choqum Eysa Mesihning Özidur. Shunga ayal Mesihni tughqachqa, «jamaet» bolalmaydu, belki Israil bolsa kérek.


2-6-ayetler — bu ayetlede alem apiride bolghan waqtidiki bir weqe —Sheytanning eslidiki ershte Xudagha qarshi kötürgen isyani körsitilidu. Ayetlerge qarighanda u chaghda u özi bilen perishtilerning üchtin birini yer yüzige tartip ekiliwalghanidi. Bu ayetlerdin yene, Eysa Mesihning tughulushining «arqa körünüshi»nimu körimiz. Hérod padishah Eysani öltürmekchi bolghan chaghlarda eslide Sheytanning qorali idi. Kéyin, «oghul bala» Xudaning yénigha kötürülidu — buni Eysaning asmangha kötürülüshi, dep qaraymiz. Buningdin kéyin «ayal» «chöl-bayawan»gha qachidu, shu yerde 1260 kün (üch yérim yil) alahide quwwetlinidu. Bu waqit «dehshetlik azab-oqubet»ning birinchi yérimimu? — töwendiki söhbitimizni körüng. Bu qiyas toghra bolsa emdi Rebbimizning asmangha kötürülüshi (Israil teripidin chetke qéqilghandin kéyin) we «dehshetlik azab-oqubet»ning bashlinishi (Israildiki «qaldi» qaytidin Xudaning alahide bashpanahi astigha kiridighan waqit) ariliqidiki waqit «mewjut bolmighandek» ötüp ketkendek qilidu. Daniyal peyghember aldin’ala éytqan «yetmish hesse yette waqit» ichidiki «69 yette waqit» Rebbimizning azab-oqubetliri bilen tügep, «dehshetlik azab-oqubet» («yetmish hesse yette» ichidiki axirqi «yette waqit») bilen qaytidin bashlinidighan bolsa, bu del kütkünimizdek bolmamdu? Hazir biz qaytidin Daniyalning shu bésharitige qarayli: — «Bu atmish ikki «yette waqit» (62+7=69) mezgili ötkendin kéyin Mesih üzüp tashlinidu, Uningda héchnerse qalmaydu. Kelgüside bolidighan emirning (Rimning emirining) xelqi bu sheher bilen muqeddes ibadetxanini gumran qilidu. Bu aqiwet kelkündek bésip kélidu; axirighiche jengler dawamlishidu; u yerde bolidighan weyranchiliqlar békitilgendur» («Dan.» 9:26)

Mushu yerde Yérusalémning weyran qilinishi we Yérusalém shehirige, shundaqla Yehudiy xelqining béshigha kéyin chüshidighan nurghun qiyinchiliqlar aldin’ala éytilidu. Andin biz biraqla sekrep «yetmishinchi yette waqit»qa ötimiz. Shu waqitta «kelgüside bolidighan emir» yene peyda bolup Yehudiy xelqi bilen bir ehde tüzidu. Bu ehde ularning bixeterlikige, shundaqla yéngidin qurghan ibadetxanida ibadet qilish erkinlikige kapalet bérishi mumkin, dep oylaymiz: — 


«U emir Xudaning xelqining köp qismi bilen axirqi bir «yette waqit»ta dostluq ehdinamisi tüzidu, lékin bu «yette waqit»ning yérimigha kelgende u ibadetxanidiki qurbanliq we ash hediyelerni sunushni emeldin qalduridu. U chaghda weyran qilghuchi «yirginchlik nomussizliq» muqeddes ibadetxanining eng égiz jayigha qoyulidu. Taki balayi’apet, yeni Xuda békitken külpet weyran qilghuchining béshigha yaghdurulghuche shu yerde turidu» (9:27)


Tehlilimiz toghra bolsa «dehshetlik azab-oqubet»ning yette yili del mushu ehdining tüzülüshi bilen bashlinidu. Bu ehde «xelqining köp qismi» bilen tüzülidu démek, uninggha qoshulmaydighan az bir qismi bardur. Shuning bilen «ayal» belkim mushu chöl-bayawangha qéchip 1260 kün turghan, dejjalning ehdisige esla qoshulmighan «qaldi» bolushi mumkin. Bu ishqa we 13-16-ayetlerdiki bésharetlerge qarighanda, Israildin bolghan «qaldi» wetinidin qéchishqa mejbur bolidu, lékin shundaq qilsa, Xudaning bashpanahliqi astida qalalaydu. Dejjalning ehdiside yoshurun bir shert bolushi mumkinki, Mesihke egeshken Yehudiylerning Israil zéminida turushigha ruxset bolmaydu. Qiziq bir ish shuki, hazir Israiliye hökümiti öz zéminigha olturaqlashmaqchi bolghanlargha del mushundaq shert qoyidu. Düshmenning meqsiti ularni yoqitish bolsimu, ular Xuda teripidin alahide qoghdilidu. Qachqanlarning mexsus bir jaygha qachidighanliqi (miladiye 70-yili Yehudiy étiqadchilar Iordaniyediki «Pelle» shehirige qachti we shuningdek bixeter boldi) yaki Yehudiy emes étiqadchilar bilen yoshurunidighanliqi téxi éniq emes.


Emdi 7:14 we 14:1de éytilghan 144000 mushu «Xudaning qaldisi» yaki uning bir qismimu? Buninggha biz téxi jawab tapalmiduq.


Sheytan «ayal»gha tégelmey qélip derghezep boldi we «uning  (ayalning) qalghan nesli, yeni Xudaning emrlirige emel qilip, Eysaning guwahliqini tutqan perzentliri bilen jeng qilghili ketti». «Uning qalghan nesli» bolsa del Yehudiy emes bolghan jamaetler, dep qaraymiz. Shuning bilen «dehshetlik azab-oqubet»ning birinchi yérimining béshidimu jamaetke qarshi zor bir ziyankeshlik kötürülidu.


7-9-ayetlerde yuqiridiki ishlar bilen munasiwetlik bolghan «ershtiki urush» teswirlinidu. Mikail we perishtiliri ejdiha bilen jeng qilidu, Sheytan yerge tashlinidu. Gerche Sheytan ghezipi tüpeylidin yer yüzidikilerge «way» dégen bolsimu, ershning neziride bu xushalliq ish boldi; chünki qisqa waqittin kéyin Xudaning mömin bendiliri mirasigha érishidu.

Bu ishlarning yene Daniyal peyghemberning bésharetliri bilen éniq munasiwetlik ikenlikini körimiz: — «U chaghda, qérindashliringni «qoghdighuchi ulugh emir» Mikail meydangha chiqidu. Bir azabliq mezgil bolidu; yurt-dölet barliqqa kelgendin buyan, shundaq chong balayi’apetlik waqit bolup baqmighan. Biraq shu chaghda xelqing qutquzulidu; ularning ichidiki nami hayatliq deptirige pütülgenlerning hemmisi nijatliqqa érishidu» («Dan.» 12:1-2).


13-bab, 1-7-ayetler  

13-babtiki izahatimizda körsetkinimizdek, Eysa Mesih Xudaning del «obrazi we oxshashliqi» bolghandek diwe del Sheytan («ejdiha»)ning «obrazi we oxshashliqi»dur. 

17:1- we 15-din we «Yesh.» 57:20din oqughinimizdek, «sular» yaki «déngiz» azdurulup qaymaqturulghan yer yüzidiki ellerge daim wekillik qilidu. Déwe Mesihni dorap uning salahiyitige érishish üchün, hetta «ölümdin tirilgendek» körünidu. Diwige «kupurluq sözleydighan bir éghiz» bérilidu, shundaqla yene «42 ay»ghiche «dawamlishish»qa hoquq bérilidu. Shuning bilen biz shundaq qaraymizki: — «Dan.» 9:27de éytilghandek diwe Israil bilen ehdisini buzup, özining heqiqiy salahiytini ashkarilaydu. Shu chaghda u Yérusalémdiki ibadetxanidin paydilinip, özige ibadet keltürüsh üchün shu yerde «yirginchlik nomussizliq»ni berpa qilidu. «Uning muqeddes bendilerge qarshi jeng qilip, ularning üstidin ghalib kélishige yol qoyuldi. Her qebile, her millet, her xil tilda sözlishidighan ellerge hökümranliq qilish hoquqi bérildi» (13:7). Shuning bilen diwe pütkül dunyaning dégüdek impératori bolidu, we oxshash waqitta jamaetke téximu küchlük ziyankeshlik qilishqa bashlaydu. Étiqadchilarning köp qismi shu chaghda öltürülüshi mumkin.


Bundaq ishlar «Dan.» 7:23-26-ayetlerde ayan qilinghinigha oxshash: —  «Tötinchi mexluq kelgüsi dunyada bash kötüridighan tötinchi padishahliq bolup, u bashqa herqandaq padishahliqlargha oxshimaydu. U pütün dunyani yutup, pütün yer yüzini ayaq asti qilip, kukum-talqan qilidu. On münggüz bolsa, bu padishahliqtin chiqip hökümranliq qilidighan on padishahdur. Kéyin yene bir padishah meydangha chiqidu u ilgiriki padishahlargha oxshimaydu; u üch padishahni aghdurup tashlaydu. U Hemmidin Aliy Bolghuchigha qarshi kupurluq sözlerni qilidu hemde Hemmidin Aliy Bolghuchining muqeddes bendilirini halsizlanduridu. U kaléndarni we héyt-ayemlerni we muqeddes qanunlarni özgertiwétishni qestleydu. Xudaning muqeddes bendiliri «üch yérim waqit» (üch yérim yil) uning hökümranliqigha tapshurulidu.

Andin kéyin Xudaning soti échilidu, buning bilen uning idare qilish hoquqi tartiwélinip, menggülük üzül-késil yoqitilidu.»


Bu ayetlerge qarighanda «diwe impériyesi»ning on padishahliqi «dehshetlik azab-oqubet»lik mezgilning del otturisida «berq uridu», we shu waqittin bashlap ochuq kupurluqi bashlinidu.


11-17-ayetlerde  Qozigha oxshaydighan ikkinchi diwe peyda bolidu. Bu diwining wezipisi «birinchi diwining hoquqigha ige» bolup, «saxta peyghember» bolup, türlük möjizilik alametler arqiliq barliq insanlarni birinchi diwige ibadet qildurushtin ibaret bolidu. Shuning bilen saxta bir «üch bir gewde» peyda bolidu — Xudaning ornini almaqchi bolghan ejdiha, Oghulning ornini almaqchi bolghan, ejdihaning «obrazi» bolghan diwe we ulargha ibadet keltürmekchi bolghan, Muqeddes Rohning rolini doraydighan «saxta peyghember» bar bolidu.

«Diwining but-heykili» — bizningche del Daniyal körsetken «yirginchlik nomussizliq». «Eqil-parasiti barliki kishiler diwining reqimini hésablap baqsun» — emdi buni qilish üchün qandaq «hékmet» kérek bolidu?


«Wehiy»ning eng deslepki oqurmenliri üchün bu héchqandaq qiyin ish bolmaydu. Chünki hem Grékler hem Ibraniylarning héchqandaq ayrim reqem sistémisi bolmighachqa, melum sanni bildürüsh üchün herplerni ishlitetti. Bundaq sistémida Grékche élipbening birinchi herpi «alfa» bolsa 1ni bildüretti, ikkinchi herp «béta» bolsa 2ni bildüretti.... 


«Uning ismining reqimi» addiy puqralar köp yerlerde öz ismidiki herpler bildürgen «san»ni bir-birige qoshup, yighindisini öz dostlirigha éytip béretti; bu reqem «mexpiy shifir» süpitide dostlar arisida öz ismigha wekillik qilatti. Mesilen, arxéologlar kolap chiqqan qedimki sheher Pompeydiki öylerning tamlirida mundaq pütükler tépilidu: «132 513ni söyidu». Öz ismining reqimi 513 ikenlikini bilgen qiz bundaq pütükni körse, derhal barliq yigit tonushlirining ismilirini qizghin hésablashqa kirishetti!


Dejjal peyda bolghanda ishinimizki, uning ismi ibraniy yaki grék tilida ipadilengen bolsa, 666 dégen reqem chiqidu. Töwendiki jedwel bilen oqurmen buni özi hésabliyalaydu.


Yunan (grék) yéziqidiki herpler

α

(alfa)

alpha

1

 β

(béta)

beta

2

 γ

(gamma)

gamma

3

δ

(delta)

délta

4

ε

(epsilon)

 epsilon

5

(kona herp)

(digamma)

digamma

6

 ζ 

(zéta)

zeta

7

η

(éta)

eta

8

θ 

(féta)

theta

9

ι

(iota)

iota

10

κ

(kappa)

kappa

20

λ

(lamda)

lamda

30

μ

(myu)

mu

40

ν

(nyu)

nu

50

ξ

(ksay)

shi

60

ο

(omikron)

omicron

70

π

(pay)

pi

80

(kona herp)



90

 ρ

(ro)

rho

100

σ , ς

(sigma)

sigma

200

τ

(taw)

tau

300

υ

(upsilon)

epsilon

400

φ

(fay)

phi

500

χ

(qay)

chi

600

ψ

(psay)

psi

700

ω

(oméga)

omega

800



 Ibraniy tilidiki herpler

א

(alef)

aleph

1

ב

(bet)

beth

2

ג

(gimel)

gimel

3

ד

(dalet)

daleth

4

ה

(xé)

heh

5

ו

(waw)

waw

6

ז

(zayin)

zayin

7

כ

(xet)

cheth

8

ח

(tet)

 teth

9

י

(yod)

yod

10

כ

(kaf)

kaph

20

ל

(lamed)

lamedh

30

מ

(mem)

mem

40

נ

(nun)

nun

50

ס

(sameq)

samech

60

ע

(ayin)

ayin

70

פ

(peh)

peh

80

צ

(tsadde)

tsadde

90

ק

(chof)

choph

100

ר

(resh)

resh

200

ש

(shén)

sheen

300

ת

(taw)

tau

400



Oqurmen Eysaning namini hésablap baqsun! Grék tilida uning ismi «ιησους» (Yésus) bolup, uningdiki herbler mundaq reqemlerni bildüridu: Iota = 10, éta = 8, sigma = 200, omikron = 70, upsilon = 400, sigma (bashqa shekilde) = 200. Yighindisi? (diqqet qilsingiz, Muqeddes Kitabta «8» dégen reqem köp yerlerde «molchiliq» yaki «tirilish» bilen munasiwetlik bolidu).


Muqeddes yazmilarda «7» bolsa haman Xudaning mukemmellikini bildüridighan yaki Uning mukemmellikini körsetken ishlargha baghlinidu.


«6» dégen reqem bolsa haman «insan» bilen baghliq bolidu. Adem’atimiz 6-künide yaritilghan; yene kélip «6» Xudaning mukemmellikini bildüridighan «7»din kem bolup, daim insanning özige tayinidighanliqi yaki insanlarning öz-özini kötürgenliki (tekebburluqi)ni bildüridu. Shunga «666» derweqe özini Xuda qilmaqchi bolghan melum bir insanning ismining eng muwapiq reqimi bolidu.


Shunimu éytip ötimizki, hazirqi zamandiki «tor» (Intérnét)ning ipadisi «www» bolidu. Ibraniy tilida «w» «waw», yeni 6-herp bolup, «www» ibraniy tilidiki ipadisi «666» bolidu. Kelgüside «tor» dejjalning qorali bolup qalamdu qandaq? Ishqilip bu reqemge qarap étiqadchilarning özlirini «tor»gha bek urup kétishtin sel pexes bolushigha toghra kélidu, dep qaraymiz.  


14:1-5

— 144000 Israil xelqi yene peyda bolidu. Yuqirida, 7:4 üstide toxtalghanlirimizni körüng. Eger «tunji hosulning méwisi» dégen ibare «dunyawi jamaetning deslepki ezaliri»ni körsetmise, undaqta belkim, rosul Yaqup xétide: «Bizler (étiqadchilar) Uning (Xudaning) yaratqan kainattiki hosulining birxil tunji méwisidurmiz» («Yaq.» 1:18) dégen omumiy heqiqetni körsitishi mumkin (Tewrat dewride hosulning tunchi méwisi daim Xudagha atilishi kérek idi). Biz qaytidin tughulghan bolsaq, emdi yéngi hayatimiz «yéngi asman, yéngi zémin»ge kélishimizdin ilgiri yer yüzide «tunji méwe»dek ularning wekili we ispati bolidu.


Yene bir imkaniyet barki, bu 144,000 neper étiqadchilar 7:1de körsitilgen kishilerge oxshimaydighan bir türküm, yeni «Israil otturisidin chiqqan desleptiki jamaet»ni körsitidu. Ular Rebge bolghan sap dilliq sadiqliqi we söygisi «xush xewer»ning pütkül dunyagha tarqitililishining kem bolsa bolmaydighan halqiliq türtke idi. Shu terepte dewrdin-dewrgiche, biz pütqül dunyadiki barliq étiqadchilar ulargha qerzdarlarmiz («Rim.» 15:27ni körüng). Ularning bizge bolghan töhpisi tüpeylidin ulargha «pak ademler» we «Xudagha we Qozigha hosulning tunji méwisi» dep atilishi layiq emes?


8-ayette, ikkinchi perishte: «Ghulidi! Katta sheher Babil ghulidi!» dep jakarlaydu. Bu ish «yettinchi chine»ning axirqi netijisige oxshash bolidu (16:17-19). Biz 17-bab toghruluq bayanimizda buning üstide toxtilimiz. 


9-ayette, üchinchi perishte kim diwige yaki but-heykilige choqunsa yaki uning belgisini qobul qilsa menggü qiynilidu, dep jakarlaydu. Bu xewer «dehshetlik azab-oqubet»ning axirida kélidu (Babil alliqachan gumran bolghan bolsa, ushbu xewer shu waqitta bolushi kérek). Mushu xewer bezi ademlerning téxi «diwining belgisi»ni qobul qilmighanliqigha ispat bolidu. Hetta bu ishlarni qilghan bolsimu, bu agah ular üchün diwining ibaditini tashlap towa qilish yoli téxi barliqigha imkaniyet béremdu? Agah  «hazirqi zaman»da bildürülidu — «Kimdikim diwige we uning but-heykilige choqunuwatsa, uning tamghisin péshanisige yaki qoligha qobul qiliwatsa...». Bu «ötken zaman»da emes ipadenmigechke, éytqan kishiler üchün towa qilish pursiti barmidu? Muqeddes Kitabta Xudaning héchqandaq mushundaq agahi bikar bolmaydu — démek, gerche kechürüm qilish pursiti tilgha élinmighan bolsimu, herdaim bar bolidu (mesilen, Yünüs peyghember Ninewe shehiridikilerge bergen agah). Biz peqet jennetke yetkendila jezm bileleymiz.


14:14-20de Reb Eysaning qaytip kelgen yene bir körünüshini körimiz. Bumu bizge shuni ispatlayduki, waqit «yettinchi chine»ning waqtidin kéyin bolidu. Yuhanna «Insan’oghligha oxshaydighan» birsining bulut üstide olturghanliqini köridu. U orghiqi bilen orushqa bashlaydu. Bu orma yaxshi orma, Insan’oghli Mesih Özi shexsen alidighan, yeni nijatqa érishkenlerdin bolghan orma dep qaraymiz («Mat.» 24:31ni körüng — bu waqit derweqe «zamanning axiri»).


Kéyinki orma perishte teripidin élinghan — Xudaning jazasini tartishqa bolghan orma. Qanning köplikige qarighanda, undaq qirghinchiliq yer yüzide bolup baqmighan.


Bizge hazir Xudaning «dehshetlik azab-oqubet»ning ikkinchi yérimidiki axirqi jazalirining köprek tepsilatliri melum qilinidu. Bu jazalar «yette chine» yaki «yette balayi’apet» dep atilidu.


15-16-bablar «Yette chine»din chiqqan «Yette balayi’apet»

 Yuhannagha yene bir wehiy tapshurulghan, bu qétim «dehshetlik azab-oqubet»ning ikkinchi yérimining axirida, Reb Eysaning qaytip kélishke az qalghan qisqa mezgildiki jazaliri toghruluq bolidu: — 


«Asmanda zor hem karametlik yene bir alametni, yeni axirqi yette balayi’apetni tutup turghan yette perishtini kördüm (axirqi balayi’apet déyilishtiki seweb, Xudaning ghezipi bular bilen axirlishidu)»


Omumiy jehettin éytqanda, «yette chine»diki jazalar «yette kanay»diki jazalarni ötkürleshtürshidu.


15:2-4 Mömin bendilirining bu küyining mezmunigha qarighanda waqit «dehshetlik azab-oqubet»tin kéyin bolidu, chünki bu waqitta küy éytquchilar diwe üstidin ghelibe qilghan we Xudaning hökümliri yer yüzide namayan qilinghan bolidu.


15:5-8 Bu «yette chine» biwasite ershtiki ibadetxanidin chiqidu — démek, jazalar Xudaning Özining jazaliri bolidu. Ilgiriki chüshürülgen balayi’apetlerdin beziliri Sheytanning öz rezil küchini qoyuwétishini öz ichige élishi mumkin idi.


16:2 «Birinchi chine» — diwige choqunghanlar üstide esheddiy yara peyda bolidu — diwe alliqachan ayan bolghachqa, bu weqe ikkinchi «1260 kün» ichide bolidu.

16:3 — «Ikkinchi perishtining chinisi» — déngiz qangha aylinip, déngizda barliq janiwarlar ölidu. Bu weqe «2-kanay» (déngizning üchtin biri qangha aylinidu)din kéyin bolsa kérek.

16:4-7  «Üchinchi perishtining chinisi» — deryalar we bulaqlar üstige tökülüp, ularmu qangha aylinidu. Bu weqe yene «3-kanay» (déngizning üchtin biri achchiq bolup, köp adem ölidu)din kéyin bolsa kérek.


16:8-9 «Tötinchi perishtining chinisi» — quyash üstige tökülüp, quyash tepti ademlerni köydüridu. Beziler bu chine «4-kanay» (quyash waqitning üchtin biride qarangghulishidu) bilen baghliq, dep qaraydu. Emma bizningche ««chine»lerdiki jazalar «kanay»larni ötkürleshtüridu» dégen prinsip toghra bolsa, «beshinchi chine» belkim «4-kanay»da bolghan apetni téximu better qilidu.

16:10-11  «Beshinchi perishtining chinisi» — «diwining padishahliqi» (yer yüzidiki köpinchi jaylar) qarangghulishidu. Insaniyetning köpinchisi yenila bu ishlarni Xuda teripidin kelgen dep bilip turup, towa qilmaydu, hetta téximu kupurluq qilidu.


16:12-16   «Altinchi perishtining chinisi» — Efrat deryasi qurutiwétilidu. Bu ish «altinchi kanay»diki weqege oxshash; sherqtiki padishahlar hazir «Harmagéddon»da bolghan jengge qatnishishqa kéleleydu (Efrat deryasining qurutiwétilishi kérek bolghanliqi bizge bu dewrdiki urushlar we qatnash qorallrining «zamaniwiy» emeslikini ispatlaydu, bolmisa ayrupilanlar asanla ötüp kétetti!).

(«Yeremiya»diki qoshumche sözimizdiki «Efrat deryasining qurutiwétlishi»gha dair burunqi bir weqe toghrisidiki izahatimizni körüng. Shu chaghdimu «qurutulush» «Babil shehiri»ning yoqitilishigha «sherqtin kélidighan bir padishahning yoli»ni teyyarlash üchün idi. Weqe «Yer.» 50:38, 51:30-32, 36de bésharet qilinidu; «Yesh.» 45:1nmu körüng).


16:17-21 ayetler  «yettinchi perishtining chinisi» — hawagha tökülidu. «Ish tamam boldi!» dégen awaz anglinidu. «Yettinchi kanay» chélinghinida oxshash awaz anglinidu. Yüz béridighan yer tewresh ilgiriki herqandiqidin éghir bolidu. Bu ayetlerge qarighanda Babil üstige chiqirilghan höküm-jazani (on padishahning qolida — 17:16ni körüng) «yettinchi chine»diki weqeler öz ichige alidu. Biz hazir Reb Eysa Mesihning qaytip kélidighan «bosughisi»gha kelduq. Hemme ish buninggha teyyar turidu. Uning qaytip kélishining eyni tepsilatliri peqet 19:11-19de teswirlinidu. Emma awwal 17- we 18-babtiki «qisturma söz»ge qarash kérek. Bu bablarda axirqi zamanlarda, shundaqla hazirqi dewrimizge küchlük tesir körsitiwatqan «Babil» bizge «pash qilinghan halda» tonushturulidu.


(17-18-bablar) «Büyük pahishe ayal» — Babil

Muqeddes yazmilar ichide «Babil» muhim bir témidur. «Babil» hem sheherning özi we bu sheherning keynide turghan birxil rohiy küchige wekildur. «Yar.» 10:10de Nimrodning Xudagha qarshiliq bildürüp, insanning shan-shöhritini kötürüsh meqsitide «Babil»ni qurghanliqi körünidu. Hazir «Wehiy»de Babil pahishe ayalning süpitide körünidu; u «Qozigha yatliq bolghan qiz» (21:9), yeni jamaetning del eksi bolidu; Babil qizil kiyim kiyidu, «sular üstide» olturidu; jamaet, yeni «yéngi Yérusalém» asmandin chüshidu, ap’aq kiyim kiyip, xuddi öz éri üchün teyyarlanghan toy qilidighan qizgha oxshash bolidu. Pahishe ayal diwining üstige minidu (siyasiy we Sheytanning küchige tayinidu), buzuqluq qilidu (kimki uninggha payda yetküzse, Babil özini uninggha satidu). U az dégendimu (1) «saxta bir jamaet» yaki diniy tüzüm; (2) heqiqiy bir sheher — «qaytidin qurulghan Babil» bolushi mumkin.


«Yérusalém» we «Babil» sheherlirining birsi asmandin, birsi asiy Nimroddin kélidu. 9-ayetke qarighanda uning Rim shehiri bilen munasiwiti barliqidin kimmu gumanlansun? Halbuki, «pahishe ayal» — «Rimdiki «Katolik jamaet»ni körsitidu» déyish 18-babtiki tepsilatlargha qarighanda yüzeki bir chüshenche bolidu. Barliq bayanlargha inchkilik bilen qarighandin kéyin, belkim bir xulasige kélishimiz mumkin: —


Yuhanna mushu yerde körgen diwe 13-babta körüngen diwige oxshash bolsa kérek, lékin hazir «bedinini kupurluq namliri qaplighan bir toq qizil diwe» körünidu — uning heqiqiy ept-beshirisi körünidu.


Tapshurulghan hékmet boyiche «pahishe» yette bash üstide olturidu, bu bashlar: — 


(1) Yette tagh. Qedimki zamanlarda hemmige ayanki, «Rim shehiri eslide Tibér deryasining sol qirghiqidiki yette tagh üstige berpa qilinghan».


(2) Yette padishah («Bularning beshi yiqilghan, birsi bar, yene biri téxi kelmidi. U kelgende peqet azla waqit turalaydu»). Muqeddes yazmilarda bayan qilinghan, Xudaning xelqi Israilgha qarshi turghan, shundaqla Xudaning Israil arqiliq Qutquzghuchi-Mesihni ewetidighan pilanini yoqatmaqchi bolghan (Mesihning ejdadi bolghanlarni yoqitish arqiliq) alahide alte impériye bar idi. Ular: —


(1) Misir (esli Ibrahimdin Sarahni tartiwalmaqchi idi, kéyin Israilda barliq oghul bowaqlarni öltürüshke tirishqan; 


(2) Asuriye impériyesi (pütkül Israilni yoqatmaqchi), 


(3) Babil impériyesi (Yehudadiki barliq shahzadilerni aghwat qiliwetmekchi idi, kéyin Babilning bayliqliri köp Israillargha wetenge qaytmasliqqa ézitqu boldi), 


(4) Média-Pars impériyesi (Ester ayal padishahning künliride bash wezir Haman pütkül Israilni yoqatmaqchi bolghan), 


(5) Grék impériyesi («Antioqus Epifanis» impérator bolghanda Israildiki ibadetni pütünley buzup, shundaqla ularning Xudaning xelqi bolghan salahiyitini yoqatmaqchi bolghan), 


(6) Rim impériyesi (Mesihni öltürgen, Yérusalémni weyran qilghan, jamaetke esheddiy ziyankeshlik qilishqa bashlighan). Shuning bilen «beshi yiqilghan (Misir, Asuriye, Babil, Pars, Grétsiye), birsi bar (Rim) yene biri téxi kelmidi. U kelgende peqet azla waqit turalaydu» (Daniyal peyghemberning bésharetlirige we töwendiki 11-ayetke asaslanghanda we shundaqla Babil Rim shehirige baghlanghan bolghachqa, bu yettinchisini biz birxil «qaytidin janlanghan Rim» dep oylaymiz).

«Burun bar bolghan, emdi hazir yoq bolghan diwining özi sekkizinchi padishahdur, shundaqla u hem yettisidin biri bolup halaketke qarap mangidu» — shunga «diwe» «eslige keltürülgen Rim»din chiqishi mumkim. Uning chiqishi bilen teng on padishahnimu hoquqqa érishtüridu. Andin («Dan.» 7:8, 20-21ge asaslanghanda) diwe ondin üchisini textidin chüshürüwétip ularning ornini igileydu.


«On padishah» bolsa peqet «bir saet»la hoquqluq bolidu. Eger «Wehiy»de «bir hepte» 7sh360 künni bildürse, undaqta «bir saet» = 360/24 kün, yeni 15 kün bolidu — ishqilip intayin qisqa bir waqit bolidu.


17:15-18-ayette Sheytanning axirqi meqsitini körimiz. Gerche u mushu «pahishe ayal»ni ellerni butpereslik we herxil buzuqluqqa azdurushqa ishletken bolsimu, u insanlarning peqet tash-yaghachtin yasalghan butlargha ibadet qilishidin razi emes — u ularning ibaditining «öz obrazi bolghan diwe» arqiliq biwasite özigila bolushini xalaydu. Shuning bilen «ayal Babil»ni özining waqitliq meqsitide ishletkendin kéyin Sheytan on padishahning wasitisi bilen uni yoqitidu (Sheytanning barliq wasitichilirining axirqi aqiwiti oxshash bolidu).


Yuhannagha pahishe toghruluq: «Yer yüzidiki padishahlarning üstidin hökümranliq qilidighan katta sheherdur» dep éytilidu. Ötken zamanlarda (sekkizinchi esirdin on altinchi esirgiche) «Rim papasi» eslide Rim impératorliri arqiliq, impériye yoqalghandin kéyin özlikidin Yawropadiki köp padishahlarning üstidin köp jehetlerde höküm süretti. Ayetke qarighanda axirqi zamanda bundaq ish qaytidin peyda bolidu. Mushu yerde sehipe cheklikliki bilen munasiwetlik tepsilatlarni teminlimeymiz, lékin Babilning kona alahide butperesliki bilen hazirqi Rimdiki «Katolik dini» zich munasiwetlik, déyishimiz kérek. Bularning alaqisi hetta Pergamum shehiri («Sheytanning texti bolghan jay», 2:13) arqiliq baghlanghan.


Tarixtiki reddiye qilghusiz pakit shuki, ottura esirlerdiki Rim papaliri ochuq-ashkare qatilliq, exlaqsizliq, jinsiy buzuqluq we bechchiwazliqliri bilen hetta butpereslerni seskendüretti. Rim papiliq bolghandin tartip mushu papilar «Mesihning namida» Xudaning mömin bendiliridin, meyli erler bolsun, ayal bolsun yaki hetta balilar bolsun, qanchilighan ademlerni qiyin-qistaqqa alghan, köydürgen, palech qilghan we öltürgen, buni peqet bir Xuda bilidu. Ular öltürgen mömin bendiler Rim impériyesi esli öltürgen bendilerdin ziyade köp idi. Rim papasi Yawropadiki kishilerni Yehudiy xelqige nepretlinishke qutritishliri Ikkinchi Dunya Urushida Gitlérning alte milyon Yehudiyni qetl qilishigha muhim türtke bolghanidi.


Yene éytishqa muwapiqki, dunyadiki eng rezil jinayetchi teshkilat («Mafiya», qara qol jemiyiti) Rim shehiri jaylashqan dölette yiltiz tartqan we «Rimning Katolik jamaiti» bilen zich munasiwiti bar.


18-babta Yuhanna Babilning téximu köprek jehetlirini köridu. Mushu babta u chong soda shehiri süpitide körünidu. Yeshaya we Yeremiya peyghemberlerning Babil shehiri toghruluq bésharetliri téxi toluq emelge ashurulmighachqa, kelgüside Babil shehirining qaytidin qurulushini, andin qaytidin weyran bolushini muqerrer, dep qaraymiz. 


18-babta «Babil»ning «soda» alaqisi intayin éniq körünidu. Babilning muhim alahidilikini töwendikidek körsitimiz: —


(1) Babil étiqadchilardin bolghan heqiqiy jamaetning birxil eksi, saxtisidur.

(2) U daim heqiqy jamaetke ziyankeshlik qilidu we hetta «barliq yer yüzide qirghin bolghanlar»ghimu birxil mes’uliyiti bar (18:24)

(3) Yer yüzidiki barliq padishahlar uning bilen sodilishish we uningdin paydilish üchün özlirini exlaq jehette bulghaydu.

(4) Babil barliq sen’etler we ilim-penlerdin paydilinidu we ular arqiliq kishilerni özige tartidu.

(5) U séhirgerlik qilidu.

(6) Babil bolmisa xelq’ara soda yaki keng dairilik soda mumkin bolmay qélip, derhal tügishidu.

(7) Uning Rim shehiri bilen muqim munasiwiti bar; axirqi zamandiki Rimda yiltiz tartqan diwining qollishigha érishidu, lékin axirda diwe uni yoqitidu. 

(8) Babilning tügishishi intayin qisqa waqit ichide bolidu; bu ish «on padishah»ning qolida bolidu.

Derweqe u «bir sir» bolidu!

Bolupmu yéqinqi zamanlarda Babilning salahiyiti toghruluq alte qiyas otturigha qoyuldi: —


(1) Rimliq Katolik jamaiti

(2) Melum birxil «dunyawiy din» yaki étiqadi buzulghan «xristian dunyawiy jamaiti»

(3) Soda-sétiq, türlük tijaret

(4) Amérika

(5) Qaytidin qurulghan Babil shehiri

(6) Ikkinchi hem beshinchisi — «dunyawiy din» we «qaytidin qurulghan Babil» shehiri.


Bularning ichidiki «Amérika» eng namuwapiq namzat bolushi mumkin, chünki étiqadchilarning jamaetliri Amérikida uchrighan ziyankeshlik bügünge qeder az boldi; Amérika köp qétim ziyankeshliktin qachqan Yehudiylargha we Mesihiy étiqadchilargha bashpanah boldi. Bundaq dégenlikimiz Amérikidiki ehwal peqet özgermeydu, déginimiz emes. Özimiz töwendiki seweblerdin 6-pikirge mayilmiz: 


Mushu 17- we 18-bablardin dunyadiki köp soda (hemme soda démekchi emesmiz) ishlirining keynide bir roh turidighanliqini, insanlarni özige tartip qiltaqqa chüshürüwatqanliqini körgili bolidu. Shunga köpligen kishilerning dinini bolsa del «soda» dégili bolidu. Rebbimiz bu ishni tilgha élip: «Siler hem Xudaning, hem mal-dunya («mammon»)ning quli bolushunglar mumkin emes». Grék tilida «mammon» «soda, bayliq, küchlük tayanch»ni bildüridu. Belkim, 18:23de bu sirni chüshinishtiki bir achquch bizge körsitilidu: «barliq eller séning séhir-epsunliringgha aldandi». 9:20de bu séhirlikning küchi ayan qilinidu.


«Babil» Xudaning heqiqiti we nijatigha qarshi turghan, Xudaning bendilirige ziyankeshlik qilidighan dunyadiki barliq dingha, jümlidin «mammon»gha wekillik qilidu, dések belkim éhtimalgha yéqin bolidu. Kelgüside dunyawiy dinlar birleshtürülüp, Rim papasi ularning béshi bolushi mumkin. Chünki Rim shehiride Rim papasi reisliki astida dunyadiki köp dindarlar, jümlidin «Xristiyan dini», Budda dini, Hindu dini, Islam dini we Tibet dinidiki erbablar birnechche qétim kéngeshte jem bolup bille «dua qilip» «Xudagha ibadet» qilishti. Emeliyette ularning «kéngesh» paaliyetliri «Siz yaxshi, men yaxshi, hemmimiz yaxshi ademlermiz» déyishtin bashqa ish emes. Ularning köp ishlar toghruluq bir-birige shunchilik qoshulghanliqining sewebi emeliy étiqadqa bolghan eqidiliri intayin kem bolghachqa, héchqandaq muqim bir eqidige dégüdek ishenmeytti; biraq ularning köpinchisi shu muhim bir nuqtida bir pikirde bolghanki, «Pütkül alemde mutleq birla heqiqet mewjut dégili bolmaydu» we «Mumkin bolsa «mutleq heqiqetke ishengenler»ning közqarashlirini alemdin yoqitish kérek».


Soda ishlirigha kelsek, dunyadiki köp soda ishlirining her türlük dingha zich munasiwetlik ikenlikidin kimmu guman qilsun? Efesustiki zergerler buning körünerlik bir misalidur («Ros.» 19:23-41). Rimdiki «Watikan» (Katolik dinining «bash ishtabi»)ning bayliqliri qanchilik ikenliki namelum, lékin shübhisizki, nurghun döletlerning barliq xeziniliridin artuqtur. «Watikan»ning nurghunlighan soda alaqiliri bar, yéqinqi bezi weqelerge qarighanda, «Mafiya» bilenmu munasiwiti bar. Halbuki, bu 18-babtiki tékistler hetta yuqirida shu ishlardin ötüp, dunyadiki köp qisim sodilarning birxil «séhirlik küch»ning alaqiside turuwatqanliqini, hetta ashu küch teripidin bashquruliwatqanliqini bizge puritidu.


«Wehiy»diki Babil toghruluq bu bésharetlerning bizge tapshurulushning sewebi bizge dunyadiki mushu ulugh iqtisadiy sistéma (bankilar, paychiklar, türlük paychik bazarliri we hazirqi hemmidin muhim «tor»diki soda)ning keynide bir séhirlik jinning küchi bar dep melum qilishtin ibarettur. Bu iqtisadiy sistéma insanning sözi (Xudaning sözi emes) üstige qurulghan bolup, uning dunyadiki barliq din bilen bille ademni azdurup, heqiqettin ayrishqa xéli küchi bar.


Kelgüside «Babil shehiri» qaytidin qurulsa, dunyaning soda-sétiqini halqiliq kontrol qilghudek amillarni tutushi mumkin. Sadam Huseyn Babil shehirini qaytidin eslige keltürmekchi bolghan; u bügün «qismen qurulghan péti»da turidu.


Babilning gumran bolushi (14:5-12-ayetlerde körsitilgen üch perishtining xewirige qarighanda) bezi kishilerning towa qilishigha türtke bolushi mumkin. Lékin shu ish ademni intayin heyran qalduriduki, hetta nurghun balayi’apetlerning agahlirigha, shundaqla Xudaning Öz guwahchilirining guwahliqini anglap turup, shunche köp ademler özlirining sekratqa chüshüp pat arida jazagha tartilidighanliqigha héch qarimay, belki Babil üchün hesret chékip yigha-zar kötüridu. Kona zamanlarda Xudaning perishtisi Sodom shehiridikilerni rezilliki tüpeylidin urup kor qiliwetken. Lékin ular Xudaning jazasidin héch agah almay, kor turupmu yene gunah qilish pursitini izdep yürgen («Yar.» 19:11). Reb Özi bizge telim berginide, hetta qiyametning harpa künimu köp ademler sodisini qiliwéridu, dep körsitidu («Mat.» 24:36-41, «Luqa» 17:26).


19-bab — Eysa Mesihning qaytip kélishi 

19-babta zamanning axirqi körünüshi, jümlidin Rebbimizning qaytip kélishi biz üchün teswirlinidu. Yuqirida körsetkinimizdek, bu ishlar 


(1) altinchi péchetning; 

(2) yettinchi kanayning; 

(3) yettinchi chinining; 

(4) (17-bab-19:4de xatirilengendek) Babil üstige tökülgen jazalarning ewjige chiqishidur.


20-bab — Sheytanning baghlinishi, ming yilliq seltenet

«1Kor.» 6:2-3ni körüng. Uningda rosul Pawlus Xudaning dunya üstidin höküm chiqirishida Uning muqeddes bendilirining nésiwisi bar, deydu. Mushu sözning emelge ashurulushi mushu «ming yil»ning béshida bolushi kérek.


Yene bir ésh éniqki, «ikki tirilish» bar — birinchi tirilish «ming yil»ning aldida, yeni ishengüchilerning tirilishi; ikkinchi tirilish ming yildin kéyin, yeni étiqadsizlarning tirilishi bolidu.

Bu ming yilliq seltenet heqqidiki bayanlarning shunche qisqa ikenliki, körünüshte melumatning shunche azliqi bizni heyran qaldurushi mumkin. Bu ishning özi bizge shuni ispatlayduki, «ming yilliq seltenet» emeliyette Tewratqa tonush bolghan shu dewrdiki étiqadchilargha nisbeten «yéngi ish» emes. Chünki Tewrattiki nurghun peyghemberlerning yazmilirida «Xudaning padishahliqi» alliqachan tilgha élinghan. «Wehiy» peyghemberlerning shu köp xewerlirige shu chaghghiche namelum bolup kelgen ikki melumat, yeni munu ikki soalgha bolghan jawabni qoshup teminleydu: —


(1) Xudaning (yer yüzide bolghan) padishahliqi qanche waqit dawam qilidu?

(2) U qandaq tügeydu?


Andin Yuhanna yéngi asman, yéngi zéminni köridu; «Chünki burunqi asman we zémin ötüp ketkenidi. Déngizmu mewjut bolmidi».

Biz hazir yéngi asman, yéngi zémin toghruluq tolimu ajayib we tilsimat bayanlargha kelduq (21-22-bab). Bezi alimlar bayqighinidek, Mesih Eysa bizge u dunya üchün teyyarlinishimiz kérek dep shunche köp qétim telim bergen bolsimu, pütkül muqeddes yazmilar ichide yéngi asman-zémin toghruluq peqet mushu ikki babtinla xewirimiz barliqi belkim sel ghelite tuyulidu. Lékin ehwal belkim héch bashqiche bolmasliqi mumkin. Hazirqi eqlimiz intayin cheklik, hetta zerrichilik bolghachqa, eger yéngi asman-zéminni toluqraq teswirligen bolsa, belkim uni peqetla chüshinelmey qalghan bolattuq. 


Töwende biz «Wehiy»de «yette péchet» échilghandin kéyin bésharet qilinghan muhim weqelerni tertipi boyichi tizishqa tirishmaqchimiz; andin bu weqelerni bir «waqit jedwili» ichige tizmaqchimiz.


Hazirqi zaman: — 

Aq atqa mingüchi — saxta Mesihler

Qizil atqa mingüchi — urushlar

Qara atqa mingüchi — acharchiliqlar

Tatirang atqa mingüchi —waba, acharchiliq, urush; insanlarning töttin biri ölidu.


Sheytanning yer yüzige tashlinishi — «dehshetlik azab-oqubet»ning bashlinishi.

Dejjal peyda bolidu, «tinch-amanliq élip kelgen» halda bolidu. U «yéngi Rim»ning béshi bolup («yettinchi bash»); «on münggüz»i téxi namayan bolmidi. U Xudaning xelqining «köp qismi» bilen (démek, hemme Yehudiy bilen emes) ehde tüzidu («Dan.» 9-bab).

Yilan (yeni ejdiha, belki diwe emes) Xudagha sadiq bolghan «Israilning qaldisi»ni yoqatmaqchi bolidu.

«Qaldi» chöl-bayawangha (teyyarlanghan bir jaygha) qachidu.

Yilan yenila Israilning qaldisini halaq qilmaqchi bolidu, lékin «qaldi» 1260 kün chöl-bayawanda himaye qilinidu.

Étiqadchilarning jamaetlirige zor ziyankeshlik bashlinidu. Lékin nurghun ademler xush xewerni qobul qilidu, «mol hosul» bolidu (7-bab, «zor bir top ademler») — bu «dehshetlik azab-oqubet»ning birinchi yérimining eng muhim teripidur.

Diwe (dejjal) Israil bilen bolghan ehdisini buzidu. U Yérusalémdiki ibadetxanining «sirtqi hoyla»sini bulghaydu. Bu «dehshetlik azab-oqubet» mezgilining otturisi bolidu.

Diwe on münggüzi (on padishah) bilen teng özining rezil ept-beshirisi bilen peyda bolidu;

Diwe üch padishahni textidin chüshürüp, ularning ornigha chiqip asasiy qoquqqa ige bolidu.

Diwining yette béshidin biri ejellik yarilinidu, andin saqaytilidu (andin «sekkizinchi bash» bolidu).

Diwe (saxta peyghemberning yardimi bilen, bolupmu «ejellik yarisi» saqaytilghandin kéyin) insanlarni özige ibadet qilduridu.

Diwe özini ibadetxanisida «Mana özüm Xudadurmen» dep körsitip («2Tés.» 2-bab) «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»ni ornitidu.

Saxta peyghember diwige bir but-heykel yasaydu. U heykelni «tirik» qilidu, uni söz qilduridu, türlük bashqa karametlernimu körsitidu. Diwining belgisini qobul qilmighanlargha héchqandaq soda-sétiqni ruxset qilmaydu.

Xudaning mömin bendiliri téximu éghir ziyankeshlikke uchraydu. Diwining belgisini qobul qilmighachqa, ular héchnémini sétiwalalmaydu. Babil mushu ziyankeshlikke qatnishidu. Israillar (Pelestinde turghanlar) hazir diwining xarliqi astida qalidu. Eger mushu waqit 144000 tallanghan Yehudiy peyda bolghan peyt bolsa, ular Xudaning alahide bashpanahi astida guwahliq bérishni bashlishi mumkin. Ikki guwahchi Israiliye zéminida 1260 kün guwahliq béridu.

Beshinchi kanay — ademler besh ay qiynilidu

Efrat deryasi qurup kétidu. «Sherktiki padishahlar» kélidu.

Harmagéddonda bolghan jeng insanlarning üchtin biri ölidu.

«Ikki guwahchi» öltürülidu, qaytidin tirilidu, asmangha kötürülidu.

Diwe burulup «Babil»ni yewétidu.

Sodigerler Babil üstide yigha-zar kötüridu — jemiiyetni muqim qilidighan iqtisadiy sistéma yoq bolidu.

Asmanning otturisida uchuwatqan üch perishte körünidu; ularning yetküzidighan xewiri: —


(1) «Xudagha ibadet qilinglar, chünki sot qilish waqti keldi»; 

(2) «Babil ghulidi»; 

(3) «Diwige choqunidighanlar we tamghisini qobul qilidighanlargha ... jaza chüshidu».

«Muqeddes bendiler aram élish waqti keldi» dégen tötinchi awaz ershtin anglinidu

Reb bulutlarda ayan bolidu, muqeddes bendiliri Özi bilen «hawada uchrishish»qa élinidu.


Yene bir perishtige yer yüzide qalghanlarni soraqqa tartish wezipisi tapshurulidu. «Xudaning qehrining chong sharab kölchiki»ning waqti kélidu.

Reb (muqeddes bendiliri bilen) chüshidu — Israil shu waqitta qutquzulushi mumkin.diwe yoqitilidu.

Yer yüzide qalghanlar bar bolidu — ular balilar we bowaqlarla bolushi mumkin.

Diwe we saxta peyghember ot kölige tashlinidu.

Yer yüzide qalghanlar «ming yilliq seltenet»ke kiridu.

«Ming yilliq seltenet»

«Ming yilliq seltenet»ning axirida, Sheytan yene boshitilidu, eller aldinidu

Yérusalémgha axirqi hujum qilinidu

Xudaning jazasi asman we zémin ot ichide éritip yoqitilidu

Qalghan ölgenler (étiqadsizlar) tirildürülüp soraqqa tartilidu

Yéngi asman-zémin peyda bolidu


Péchetler, kanaylar, «ariliqtiki körünüshler» we «yette chine»ning bir-birige bolghan munasiwiti belkim töwendiki jedweldikidek bolidu: —


Péchetler

Kanaylar

Ariliqtiki körünüshler

Chiniler


1-péchet


Aq at

Saxta mesihler


2-péchet


Qizil at

Urush


3-péchet


Qara at

Acharchiliq


4-péchet


Talirang at

Ölüm, waba, 

acharchiliq, urush.

 Insanlarning töttin 

biri ölidu

(------------------ «Dehshetlik azab-oqubet»ning bashlinishi --------------------)


5-péchet


«Emir» Israil bilen 

ehde tüzidu

Ejdiha «ayal»ni yoqatmaqchi

«Ayal» 1260 kün yoshurulidu

Ejdiha jamaetke ziyankeshlik qilidu

I

I

1260 kün

I

I

I



Qurbangah astidiki janlar

 Ziyankeshlik pat arida bashlinidu

(------------------ «Dehshetlik azab-oqubet»ning otturisi --------------------)



Diwe heqiqiy qiyapette körünidu,

ehdini buzidu

144000 körünidu??

«Ikki guwahchi»  




On padishah peyda bolidu

Üch padishah tehttin chüshidu




Diwe «ejellik yarilinidu»

Diwe saqaytilidu




«Saxta peyghember» körünidu

«Yirginchlik nomussizliq» ibadetxanida sélinidu




«Diwining heykilige jan kirgüzülidu»

Heykel sözleydu




Barliq kishiler diwige choqunushqa we belgisini qobul qilishqa mejburlinidu




1-kanay



Möldür, ot, qan 

Del-derexlerning üchtin 

biri köydürülidu

2-kanay

Otluq tagh déngizgha chüshidu

Déngizning üchtin biri  qan bolidu, déngizdiki janiwarlarning  üchtin 

biri ölidu



3-kanay



«Kekre» yultuzi chüshidu

Deryalar bulghunidu, köp adem ölidu


4-kanay

Quyash, ay, yultuzlarning

üchtin biri qarangghulishidu


5-kanay

(-------????-------)

1-chine


«Chiketqiler» besh ay

 ademni qiynaydu

((------------------))

«Ikki guwahchi» öltürülidu

Diwige choqunghanlarni yarilar basidu





2-chine




Déngiz qangha aylinidu

Déngizda hemme 

nerse ölidu





3-chine




Sular, deryalar 

qangha aylinidu

Insanlar ichishi kérek





4-chine




Insanlar ot bilen zehimlendürülidu





5-chine




Yene bir «yara wabasi» 

Qarangghuluq köp yerlerni basidu



6-kanay


6-chine


«Sherqtin kelgen padishahlar»ning yolini teyyarlashqa Efrat deryasi qurutilidu

«Harmaggédon urushi»


200 milyon atliq sherqtin peyda bolidu; Efrat deryasidin öteleydu.

Ademlerning üchtin birini öltüridu

Babil ghulaydu


7-chine

«Ish tamam boldi!» 

Babil jazalinidu


Üch perishtining axirqi agahi

(------------------- «Dehshetlik azab-oqubet»ning ayaghlishishi ----------------)

(------------------- 1260 kün tügeydu ----------------)

6-péchet

7-kanay


7-chine (dawami)

Qattiq yer tewresh


Quyash qara, ay qan

Yultuzlar chüshidu

Perishtimu hosul alidu

Qattiq yer tewresh 

Soraq jakarlinidu

«Dunyaning padishahliqliri Xudaning padishahliqi boldi!»

Möldür

Insan’oghli 

hosul

 alidu

Qattiq yer tewresh

Yérusalém yiqitilidu

Hemme sheher ghulaydu. 

Taghlar, arallar yoqilidu.

Möldür

( ------------------  Mesih yer yüzige qaytip kélidu ---------------------)

7-péchet


Ershte süküt 

Soraq teyyarlinidu

Ming yilliq seltenet bashlinidu