Injil 4-qisim
«Yuhanna»
(«Yuhanna bayan qilghan xush xewer»)
Kirish söz
Rosul Yuhannaning Eysaning terjimihalini teswirligen mezkur bayani toghruluq Injildiki «töt bayan»gha bolghan kirish sözimizni awwal körüng. Mushu yerde biz peqet oqurmenlerning ésige salimizki, Yuhanna Rebbimizning on ikki rosulidin biri idi. Halbuki, uning bu yazghan bayanida özini ismi bilen körsetmeydu, peqet özini «Eysa söygen muxlis» dep chaqiridu. Buningdin, bu uning Mesihning uninggha alahide amraq ikenlikini, yaki melum jehettin uni bashqa muxlislardin ewzel köridighanliqini körsitidu, dep oylap qalsaq bolmaydu (chünki Xuda héchqandaq ademge yan basmaydu). Belki uning Eysa teripidin söyülgenliki uninggha shunche möjizilik we tilsimat bolghanki, bu ish uning pütün wujudigha üzlüksiz tolghanidi. Hetta atmish yildin kéyin, bu «bayan»ni yazghan waqtidimu, bu ish uningda yenila chongqur teejjüplinerlik iz qaldurulghanidi.
Oqurmenler üchün Injildiki «kirish söz»imizdin mushu yerde yene söz keltürimiz: —
«Yuhannaning bayanidiki birinchi ayetni oqughanda, uning yézish nuqtiinezirining bashqa bayanchilarningki bilen pütünley oxshimaydighanliqini bilip yétimiz. Markus bayanini chümüldürgüchi Yehyaning «Tarix sehnisige tuyuqsiz chiqish»i bilen bashlaydu («Mar.» 1:1-18). Matta bayanini Ibrahimning we Dawutning Eysaning ejdadliri ikenliki bilen bashlaydu («Mat.» 1:1-17). Luqa bayanini Eysaning heqiqiy insan ikenlikini tekitlep, Eysaning nesebnamisini Adem’atimiz bilen bashlaydu («Luqa» 3:23-38). Yuhanna bolsa bayanini bular bilen emes, belki «deslipide» yeni «hemmidin burun» bolghan ishlar bilen bashlaydu: — «Hemmidin burun «Kalam» (söz) mewjut idi. U Xuda bilen bille idi hem Özi Xuda idi» («Yh.» 1:1). Roshenki, u öz bayanida kitabxanlirim alliqachan Matta, Markus yaki luqaning bayanlirini hetta bashqilarningkini oqup özleshtürgenliki turghan gep dep oylaydu. Ushbu bayanda u Mesihning toluqraq bir terjimihalini yézishni meqset qilghan emes; belki u özi bizge uqturghandek, Mesihning birnechche alahide süpetlirini ayan qilidighan, özi zor ehmiyetke ige dep qarighan melum weqeler («alamet belgiler», «möjizilik alametler» yaki «karamet belgiler»)ni we wez-telimlerni talliwélip, ularni biz üchün xatirileydu. Mana uning bayanidiki eng axirdin élinghan bir jümle: — «Eysa muxlislirining aldida bu kitabta xatirilenmigen bashqa nurghun möjizilik alametlernimu körsetti. Lékin mushular silerni Eysaning Mesih, shundaqla Xudaning Oghli ikenlikige ishensun hem bu arqiliq Uninggha étiqad qilip, Uning nami arqiliq hayatliqqa érishsun, dep yézildi» (20:30-31). Shuning bilen uning bayanini muqeddes yazmilar ichide asasen téxi étiqad qilmighanlar üchün yézilghan birdinbir qisim, dégili bolidu.
Shunga bu bayan uning Xuda aldida uzun istiqamet qilip, tolimu estayidilliq we éhtiyat bilen (shundaqla ishinimizki, Muqeddes Rohning körsetmisi bilenmu) Mesihning ichki hayati we telimining jewhirini ayan qilidighan weqeler we bayanlar toghruluq chongqur oylinip tallishining netijisidur.
2-babta, Mesih suni sharabqa aylandurghan möjizini yaritidu. Alte chong idish su bilen toldurulghan bolup, ichidiki su usulup méhmanlargha toshulghanda, sharabqa aylandi. Sharab muqeddes yazmilarda mol, xushal hayatning simwolidur («Zeb.» 104:15): —
«U (Xuda) ademning könglini xush qilidighan sharabni,
Insan yüzini parqiritidighan mayni chiqiridu;
Insanning yürikige nan bilen quwwet béridu».
Yuhannaning bayanida, Mesih bilen uchrashqanliqi arqiliq hayati pütünley özgertilgen alte shexs alahiten teswirlinidu. Köp Mesihiy alimlar Yuhannani «su sharabqa aylandurulghan alte idish»ni shu alte shexske oxshitidu, dep qaraydu. Derweqe shu alte shexsning «su»dek temsiz hayati Eysa bilen uchrishish bilen «sharab»dek hayatqa aylanghan.
U alte shexs bolsa: —
(1) Perisiy Nikodémus (3:1-21)
(2) Samariyelik ayal (4:4-42)
(3) Beyt-Esdadiki palech adem (5:1-16)
(4) Zina üstide tutulghan ayal (8:1-11)
(5) Yérusalémdiki kor adem (9:1-41)
(6) Lazarus (ölümdin tirilgen) (11:1-57)
Yuhanna peqet Mesihning ulughluqi yaki emilining melum teripini alahide körsetken yette karametni («möjizilik alamet»ni) tallap xatirileydu: —
(1) Toy ziyapitide suni sharabqa aylandurush (2:1-11) (Mesih xushalliq keltürgüchidur)
(2) Hökümdarning oghlini saqaytish (4:46-54) (Mesih yiraq yerlerningmu igisidur)
(3) Beyt-Esdadiki palechni saqaytish (5:1-16) (Mesih shipaning igisidur — palech 38 yil mangalmighan idi)
(4) Besh ming ademni toydurush (6:1-14) (Mesih Özi biz üchün «Hayatliq Nan»dur).
(5) Muxlislar kémide olturghanda ularning yénigha su üstide méngip bérish (6:15-21
(Mesih alemning shey’ilirining igisidur)
(6) Yérusalémdiki kor ademni saqaytish (9:1-41) (Mesih «Dunyaning Nuri»dur)
(7) Lazarni ölümdin tirildürüsh (11:1-57) (Mesih «Tirilish we Hayat»tur)
Bu möjizilerning hemmisining hayatimizgha menggü rohiy ehmiyiti bardur
Yuhannaning meqsiti bizni bu ishlar toghruluq oylandurush, elwette!
Bu möjizilerning hemmisige eng chongini qoshush kérek:
(8) Mesihning tirilishi!
«Mis.» 3:15-16de Perwerdigarning nami «Men Özümdürmen» dep ayan qilinidu. «Yuhanna»da Mesihning bu nam bilen Özini ayan qilishtiki yette muhim bayani xatirilengen: —
(1) «Men Hayatliq Nandurmen» (6:35)
(2) «Men Dunyaning Nuridurmen» (8:12, 9:5)
(3) «Men Ishikdurmen» (10:7, 9)
(4) «Men Yaxshi Baqquchidurmen» (10:11)
(5) «Men Tirilish we Hayatturmen» (11:25)
(6) «Men Yol, Heqiqet we Hayatturmen» (14:6)
(7) «Men Heqiqiy Üzüm Télidurmen» (15:1)
Bu qisqa tonushturush sözi ichide yene shuni körsitish bek muhimki, Yuhanna bizning Eysaning hem yüz pirsent insan hem yüz pirsent Xudaning tebiitide bolghanliqini chüshinishimizni xalaydu. Bu, Eysaning insan tebiitide bolghanliqini ayding qilip körsetken ayetlerdin (mesilen 1:14) hemde Uning charchap ketkenlikini, ussap ketkenlikini körsetken ayetlerdinmu körünidu (4:6-7, 19:28).
Yuhanna bu bayanini qachan yazghan? Türlük tarixiy ispatlardin qarighanda, bu bayanini birinchi esirning axirida, belkim miladiye 90-95-yillar ariliqida yazghan. Démek, u bu weqelerni yüz bérip atmishche yildin kéyin, qérighan waqtida yazghan. Shunga bezi étiqadsiz ademler mesxire qilip: «Bu qéri adem bu weqelerning hemmisini qandaq ésige keltüreleydu» dep gumanini bildüridu. Terjimanlardin biri bir qétim seksen yashqa kirgen bir proféssorning «Yuhanna» toghruluq léksiye oqughanliqini, shundaqla del shu mesilini tilgha alghanliqini esleydu. U proféssor 80 yashqa kirgen bolup, ottura mektepning birinchi yilliqtiki sawaqdashlirining isimlikini yoqlimidiki tertip boyiche hemmisini yadlap bergen andin: — «Men 80 yashqa kirgen bolsammu, shundaq ushshaq-chüshshek ishlarni ésimdin chiqarmighan yerde, rosul Yuhannaning öz hayatini mutleq özgertken, özini Xudaning padishahliqigha élip barghan mushundaq küchlük weqelerni éside tutushini ejeblinerlik ish hésablighili bolamdu? Uning üstige, Yuhanna özi biz üchün Mesihning «Yardemchi, yeni Muqeddes Roh silerge hemmini ögitidu hem Méning éytqan hemme sözlirimni ésinglargha keltüridu» dégen wedisini xatirileydu» — dédi.
Mezmun: —
1. Eysa Mesih — Xudaning Kalamidur (1:1-18)
2. Yehya peyghemberning Eysagha guwahliq bérishi (1:19-34)
3. Eysaning deslepki muxlisliri (1:35-51)
4. Eysaning «yette möjizilik alamet»i (2-11-bablar)
5. Eysaning bu dunyadiki hayatining axirqi heptisi. Axirqi axshamdiki söhbet (12-17-bablar)
6. Eysaning tutulushi, soraqqa tartilishi, ölüshi, depne qilinishi (18-19-bablar)
7. Eysaning tirilishi we muxlislirigha körünüshi (20-21-bablar)
••••••••
Qoshumche söz
1:1 «Kalam»
«Hemmidin burun «Kalam» bar idi; Kalam Xuda bilen bille idi hem Kalam Xuda idi».
Rebbimiz némishqa «Kalam» yaki «Xudaning Kalami» dep atilidu?
Yalghuz mushu ulugh témining özi üstide hetta minglighan kitab yézilghan dések, ashuruwetken bolmaymiz. Muqeddes Kitabning birinchi jümlisidin Xuda barliq mewjudatlarni söz qilishi arqiliq, qisqiche sözi bilen yaritidu, dep öginimiz: —
«Xuda: — «Nur bolsun» dédi. We nur boldi».
Sulayman padishah «Xuda barliq shey’ilerni öz danaliqi bilen yaratqan» dégen wehiyni bizge yetküzidu. «Pend-nesihetler»diki 8-9-bablarda bu «danaliq»ning emeliyette bir zat ikenliki bizge ayan qilinidu. Yuhanna mushu yerde bu zatning yene «Kalam» dep atilidighanliqini uqturidu.
«Yuhanna»diki mushu 1-babta «Xudaning kalami»ning xudaliq tebiiti ayan qilinidu. U özi héch yaritilghan emes, belki Xuda bilen ezeldin bille bolup kelgendur. Bu ish bolupmu 3-ayettin körünidu: — «U arqiliq barliq mewjudatlar yaritildi we barliq yaritilghanlarning héchbiri uningsiz yaritilghan emes». Bundaq déyishining meqsiti, «kalam»ni héch yaritilghan emes, dep chüshinishimiz üchün, shundaqla 1-ayetni bizge chüshendürüsh üchündur: —«Hemmidin burun «kalam» bar idi; kalam Xuda bilen bille idi hem kalam Xuda idi».
Bu bayan bizge chüshinish tes yaki chüshinish mumkin emes tuyulghini bilen, lékin uninggha: — «Hemmige Qadir qachan Öz Sözisiz bolghan?» dégen bu soalni qoysaq, belkim chüshinishlikrek bolidu. «Xuda melum waqitlarda héchnéme oylimaydu» dégili bolmighinigha oxshash «Xuda Öz sözisiz mewjut turidu» déyishke bolmaydu.
Qandaqla bolmisun, chüshensekmu, chüshenmisekmu, addiy insan bolghan bizler Xudaning Rohi bilen tolghan rosulliri arqiliq éytqan özi toghrisidiki barliq bayanlirini shertsiz qobul qilishimiz hem shu bayanlargha toluq ishinishimiz lazimdur. Ishensek, andin kéyin chüshinimiz, dep qaraymiz.
«Ibraniylargha»ning muellipi mushu ishlarni mundaq ipadileydu: — «Xuda burunqi zamanlarda ata-bowilargha peyghemberler arqiliq türküm-türküm boyiche we nurghun yollar bilen söz qilghan bolup, mushu axirqi künlerde bolsa bizge Oghli arqiliq sözlidi. U Oghlini pütkül mewjudatning mirasxori qilip béketken, Uning arqiliq kainatlarni yaratqan» («Ibr.» 1:1-2).
Bu ishlardin hem sözlerdin Xuda biz bilen shexsen alaqe qilishni xalaydighanliqini körimiz. Öz peyghemberlirining aghzi bilen éytqan sözler arqiliq U «insanlar Méning bilen toluq alaqide bolsun» dégen meqsitige yételmigenliki üchün, U hetta Özini bizge «tirik kalam» bilen ipadilimekchi boldi. Bu tirik kalam «insan boldi» (1:14) we U: «Méni körgen kishi atini körgen bolidu» (14:9) dégenidi. Uning barliq sözliri hemde barliq ish-heriketliri, emelliri Xudaning del qandaq bir Xuda ikenlikini roshen körsitip béridu.
3-bab 3-8-ayetler
«Yuqiridin tughulush» yaki «Qaytidin tughulush» yaki «Sudin hem Rohtin tughulush»
Bashqa yerlerde (mesilen Ezakiyal we Yeremiya peyghemberlerdiki «qoshumche söz»imizde) biz Xudaning qedimki xelqige wede qilghan, ular bilen tüzmekchi bolghan «yéngi ehde»si toghruluq tepsiliy toxtalduq. Shu «yéngi ehde» boyiche ademler rohiy hayatqa ige bolup, shu hayat arqiliq Xudaning alaqiside yashiyalaytti. Undaq yéngi hayatta Xudani xursen qilish üchün, insanlarning tiriship-tirmishishi kérek emes bolidu; Xuda Özi bizlerde yashishi bilen Öz-Özini xursen qilidu. Rosul Pawlus bu ehdining özide bolghan emeliyitini körsitip: — «Men Mesih bilen bille kréstlengenmen, lékin mana, yashawatimen! Lékin yashawatqini men emes, belki mende turuwatqan Mesihdur. We méning hazir etlirimde yashawatqan hayat bolsa, méni söygen we men üchün Özini pida qilghan Xudaning Oghlining iman-étiqadidindur» — deydu («Gal.» 2:20).
Yuhanna 3-babta xatirilengen, Rebbizmizning Nikodimgha éytqan sözliri shu rohiy hayatning ademde bashlinishini körsitidu; bundaq «tughulush» jismaniy tughulushqa oxshash emeliy we roshen bolidu; peqet u ademning ténide emes, belki uning rohida yüz béridu. Shu tughulush bolghandin kéyin bir kishini «yuqiridin tughulghan» yaki «qaytidin tughulghan» dégili bolidu.
Rebbimiz «Berheq, berheq, Men sanga shuni éytip qoyayki, hem sudin, hem Rohtin tughulmighiche, héchkim Xudaning padishahliqigha kirelmes!» dégen ibare bilen némini körsetti? Bu söz qaritilghan kishi Nikodim idi. U kim? U Perisiy, yeni Yehudiy xelqi ichide muqeddes qanunda eng qattiq turidighan mezheptin idi. Rebbimizning uni «Sen Israilning ölimasi turup ...sen?» dégini uning az dégendimu Yehudiy ölümaliri we Tewrat ustazliri ichide eng bilimlik ademlerdin biri (hetta eng bilimlik ademning özi) ikenlikini körsitidu. Emdi Eysaning uninggha éytqan sözlirige yene qarayli: —
«Sen Israilning ölimasi turup, bunimu bilmemsen? Berheq, berheq, Men sanga shuni éytip qoyayki, biz bilginimizni éytimiz we körginimizge guwahliq bérimiz, lékin siler bizning guwahliqimizni qobul qilmaysiler. Silerge zémindiki ishlarni éytsam ishenmigen yerde, ershtiki ishlarni éytsam qandaqmu ishinisiler?».
Birinchi soal, 11-ayettiki «biz» kimni körsitidu? Bizningche Rebbimiz mushu söz bilen Özining aldida mangghan ulugh «jar qilghuchi» Yehya peyghember (we shundaqla belkim bashqa ilgiriki peyghemberler) bilen birlikini ipadilewatidu, dep oylaymiz.
Ikkinchi soal, némishqa Rebbimiz dangqi chiqqan bu ölima Nikodimgha shundaq qattiq tenbih teleppuzi bilen söz qilidu? Biz Rebbimizning Yehudiy aqsaqallar we bash kahinlar bilen bolghan sözlishishliridin («Mat.» 21:23-27) éniq körimizki, bu ademler Yehyaning «gunahlargha kecherüm élip kélidighan, towa qilishni bildüridighan sugha «chömüldürüsh»» xewirini («Luqa» 3:3) ret qilip, uning «chömüldürüsh»ini qobul qilmighanidi. Ular birinchidin, özlirini heqqaniy ademler dep qarap, «yene néme ishlargha towa qilishimizning hajiti bar» dep oylaydu. Ikkinchidin, «Xuda Musa peyghember arqiliq békitken, muqeddes ibadetxanidiki «qurbanliq tüzümi»din halqip, sugha chömüldürülüshning néme hajiti bar?», «Insan gunah qilsa, Xuda eslide békitken bu qurbanliqlar arqiliq kechürümge ériship, pak qilinidighu?!», dep oylap, ibadetxanidin chiqip, Yérusalémni tashlap, chöl-bayawangha uzun seper qilip töge térisi bilen kiyingen, chéketke we here hesili yeydighan mushundaq yawayi bir kishini izdep, uning aldida özini töwen qilishning néme hajiti? — dégenidi.
Nikodimni Yehyaning guwahliqigha ishenmigen bu türküm ademlerning ichide bar, dep qaraymiz; shuning bilen Rebbimiz bu eng asasiy xewerni qobul qilmighanliqi üchün uninggha tenbih béridu: —
«Silerge zémindiki ishlarni éytsam ishenmigen yerde, ershtiki ishlarni éytsam qandaqmu ishinisiler?»
Shu sewebtin «sudin we Rohtin tughulush»tiki suni bolsa, mushu yerde Yehya peyghember élip kelgen «chömüldürüsh» süyi dep qaraymiz. Bu su towa qilishni we Xudaning sözige itaet qilishni bildüridu (Xudaning sözi bezi waqtida ««dasning süyi» bolghan söz-kalam» dep atilidu «Ef.» 5:26). Nikodim «Israilning ölimasi» bolup, Xudaning Yeremiya we Ezakiyal peyghemberler arqiliq ayan qilghan «yéngi ehde»sidiki rohiy hayat toghruluq wedilirini, shundaqla shu rohiy hayatning mutleq zörür ikenlikini chüshinelishi kérek idi. Birsi bu heqiqetni intayin addiy sözler bilen ipadiligen: —
«Eger shu deslepki ehde (yeni Musa arqiliq kelgen muqeddes qanun) kem-kütisiz bolsa idi, kéyinkisi (ikkinchisi, yéngisi) üchün orun izdeshning héchqandaq hajiti bolmighan bolatti» «Ibr.» 8:7.
Nikodim yéngi ehdidiki rohiy hayatqa érishishke «suda chömüldürüsh» dégen birinchi qedemni bésishqa razi bolmighan yerde, qandaqmu uningda ehdining ikkinchi qismi, yeni «Rohtin tughulush» bolsun?
Emeliyet bügünki kündimu shundaq. Rohta tughulush, yeni rohiy hayatqa érishish towa qilmighan yaki Xudaning söz-kalamigha kemterlik bilen boysunmighan kishide hergiz bolmaydu. Xuda «Rohimni sugha chömüldürülmigen kishige bermeymen» démigen; lékin Özi emr qilghandek sugha chömüldürüshni qobul qilishqa, shundaqla xelq-alem aldida Mesihke bolghan étiqadini étirap qilishqa narazi bolghan kishige bolsa U menggülük hayatni hergiz ata qilmaydu, dep ishinimiz («Mar.» 16:16).
«Efesusluqlargha», «Kolossiliklerge» we «Pétrus (1)»diki «qoshumche söz»imizde «chömüldürüsh» toghrisida qilghan bayanlirimiznimu körüng.
(Izahat: — 11-ayettiki «biz» toghruluq bezi alimlar Eysaning bu sözi Özini hem Atini körsitidu, dep qaraydu. Özi hem Xuda toghruluq sözligen kishi «biz» dep éytsa, undaqta U Özini Xudagha hemrah qilghan bolidu, elwette. Hetta Musa peyghembermu özini Xuda bilen yéqin alaqide qoyup «biz» (yeni, «Xuda we men», démekchi) dése bolmaytti («Chöl.» 20:10-12 we «Qan.» 32:51). Halbuki, Rebbimiz shundaq déyeleytti, dep qaraymiz («Yh.» 17:20-22). Shundaqtimu, Rebbimiz xizmitining bu awwalqi basquchlirida «biz» dégen söz bilen Özi bilen Xudani körsetken bolsa, Nikodimgha chüshinishlik bolattimu? Biz uninggha chüshinishlik bolmaytti, dep qaraymiz).
Mol hosul üchün kim «térighuchi»? (4:35-38)
«Siler: «Hosul yéghishqa yene töt ay qaldi» dewatmamsiler? Mana, silerge éytayki, béshinglarni kötürüp étizlargha qaranglar, ziraetler sarghiyip orushqa teyyar boldi! We ormichi ish heqqini alidu we menggülük hayatqa toplanghan hosulni yighidu, shuning bilen térighuchi bilen ormichi teng shadlinidu. Chünki bu ishta «Biri tériydu, yene biri yighidu» dégen söz emelge ashurulidu. Men silerni özünglar emgek singdürmigen hosulni yighishqa ewettim; bashqilar emgek qildi we siler ularning emgikining méwisini élishqa nésip boldunglar».
Bu ayetke bergen izahatmizni qaytilaymiz: — Mesihning bu sözi boyiche, kim «térighan»? Bizningche ular: (1) Tewrat dewridiki Xudaning muqeddes bendiliri, bolupmu peyghemberler; (2) peyghemberlerning bésharetlirini etiwarlap ularni köchürgen we Israillargha (shundaqla Samariyeliklergimu) hem ögetken, Xudagha sadiq bolghan Tewrat ustazliri; (3) Yehya peyghember we muxlisliri bolsa kérek. Bu üch türküm kishilerning hemmisi xelqqe Xudaning söz-kalamini amanet qilip qaldurup, ularni Mesihning kélishige, shundaqla Uninggha étiqad qilishqa teyyarlighanidi. (4) Bulardin bashqa yene Mesihning Özimu «térighuchi» idi.
Mesihning térighini (1) Israilgha Xudaning söz-kalamini térishi; (2) Özini «uruq»tek pida qilip, qurbanliqqa térishi idi. Ikkinchi «térish» eng chong we eng ulugh «térish» bolup, pütkül dunya üchün Xudagha yéqin munasiwette bolushqa yol achqanidi. «Yh.» 12:24de körsitilgenki — «Berheq, berheq, Men silerge shuni éytip qoyayki, bughday déni tupraq ichige chüshüp ölmigüche, u özi yenila yalghuz qalidu; lékin ölse, mol hosul béridu».
Muqeddes Roh özlirige kelgendin kéyin rosullar bu «térish» dégen sözning menisini téximu chongqur chüshengen bolsa kérek. Chünki ular xush xewerni deslepki waqitlarda jar qilishliri bilenla, zor «hosul»ni orghan. Mesilen, «Ros.» 2:41de 3000 kishi, 4:4de 5000 erkek kishi étiqad qilghanliqi bayan qilinghan. Rebbimizning «térighuchi»lar toghruluq bu sözliri «Yuhanna» 4-babta xatirilengen weqeler bilenmu zich munasiwetlik bolsa kérek, elwette. Kéyin Samariye shehiride we etrapida Filipning xush xewerni yetküzüshining wasitisi bilen köp ademler Mesihke étiqad qilishi bilen shu yerdimu «mol hosul» bolghan («Ros.» 8:1-25).
Samariyede bolghan bu «mol hosul»ning térighuchisi shübhisizki, Rebbimiz Özidur. «Yuhanna» 4-babta xatirilengendek, hosulning uruqi bolsa del Uning yalghuz bu hajetmen Samariyelik ayal bilen bolghan sözlishishidin ibaret, xalas.
10:11, 14 «Yaxshi padichi Özümdurmen»
«Yaxshi padichi» we bashqa «qoychilar» toghruluq
Grék tilini ögengenler biliduki, bu sözler Rebbimizning «Men birdinbir yaxshi qoychi» dégen menini roshen körsitidu. Uning bu sözliri bilen Özining Tewrattiki «Yer.» 23:1-8 we «Ezakiyal» 34-babta éytilghan bésharetlerde del aldin éytilghan padichi bolghanliqini körsetken, dep ishinimiz. Tewrattiki bu ikki qisimda Xuda «Israilni béqish» wezipisini Öz üstige élishi kérek bolghan «qoychilar»ni, yeni ularning padishahliri, kahinliri we peyghemberlirini eyibleydu. Ular béqishning ornida hoquqlirini özining menpeeti üchün ishletkenidi. Bu ehwalgha asasen, Xuda Yeremiya peyghember arqiliq: (1) Özining Israilni béqish üchün Dawutning neslidin bolghan «Heqqaniy Shax» dep atilidighan birsini turghuzidighanliqini; (2) shundaqla, Israilning bu kishini «Perwerdigar Heqqaniyliqimiz» dep ataydighanliqini körsitidu. Ezakiyal arqiliq Perwerdigar Özining kélip Israilni baqidighan qoychi bolidighanliqini körsitidu.
Shunga, Rebbimizning «Yaxshi qoychi Özümdurmen» dégen mushu bayani: —
(1) Israilgha qoychi bolushqa tégishlik bolghanlarni (Israilning kahinliri we ustazliri, yeni Perisiyler hem Saduqiylarni) eyiblesh;
(2) Shuning bilen bir waqitta Özining Xudaliq tebiitini körsitishi idi.
Mesihning sözliri yene «heqiqiy qoychi» we uning emelliri, shundaqla uning béshigha chüshidighan pajielik weqelerni körsetken Tewrattiki bashqa bésharetler bilen baghliqtur — «Zebur» 23-küy, 80:1, «Yesh.» 40:11, «Mik.» 5:1-4 we «Zek.» 13:7 we bashqilar. Oqurmenler özi mushularni körüp yételeydu.
(11:35) Némishqa Eysa Lazarusning qebrisi aldida köz yéshi qildi?
Biz Rebbimizning köz yashlirining seweblirini chüshensekmu, chüshenmisekmu, herbir héssiyat igisi Uning dosti Lazarusning qebrisining aldigha kelginide köz yéshi qilghanliqini oqughinida tesirlenmey qalmaydu. Bu ishta Rebbimizning heqiqiy insan ikenlikini sézimiz we shundaqla qelbimizde Xuda bizning derd-elemlirimizni biz oylimighan derijide chongqur chüshinidu, dégen bir ümid peyda bolidu.
Bundaq sézimge kélishimiz toghridur. 11:33de we 38de Rebbimizning «rohida qattiq pighan chékip, köngli tolimu biaram bolghanliqi» toghruluq oquymiz. Grék tilida «pighan chékish» bezide «zor ghezeplinish» dégen menini bildüridu. Shunga bezi alimlarning: «Rebbimiz Lazarusning ölüshi we depne qilinishida pütkül insaniyetning pajielik ehwalini körgen — démek, ularning Sheytanning aldamchiliqi bilen gunahqa téyilip kétishi we buningdin chiqqan barliq gunahliri, azab-oqubetliri we ölümini bir deqiqila körüp, bu pajiege qattiq ghezeplengen» dégini shübhisizki, xata emes. Insanlarning téyilip kétishini tügitish, ularni qutquzush Mesihning pütkül ömrining tüp türtkisi we meqset-muddiasi idi. Krésttiki ölümi bolsa bularning ulugh emelge ashurulushi we ghelibisidur.
Emma Uning köz yashlirida yene bashqa amillar barmidu?
Beziler Eysaning köz yéshi Marta, Meryem we matem tutqan bashqa Yehudiylarning qelbidiki étiqadsizliqidin bolghan azab-oqubiti tüpeylidin idi, deydu. Ularning démekchi bolghini, Marta, Meryem qatarliqlar Xuda kelgüside özige sadiqlarni ölümdin tirildüridighanliqigha toluq ishenmidi. Emma bizningche, Martaning sözlirige qarighanda (24-ayet) u bu heqiqettin gumanlanghan emes.
Derweqe, bashqa birsining ölümige yüzliginide, yeni Yairusning kichik qizini ölümdin tirildürüshke mangghanda («Matta» 9-, «Markus» 5-, «Luqa» 8-bab) Eysa haza tutquchilardin «Némishqa yighlaysiler? U uxlawatidughu» dep eyib terzide sorighan we shuning bilen ular uni mazaq qilghan («Mar.» 5:39). Shu sorundikilerde, shübhisizki, sebiy balilar ölgende, rohliri Xudaning dergahigha hayalsiz baridighanliqidin guman qilidighan imansizliq mewjut idi.
Chünki insanlarning qebrisining yénida ikki xil yighlash bardur. Beziliri ümidsizliktin «ölgüchi zadi qeyerge baridighandu?» dep yigha-zar qilishidu. Yene beziler «Söyümlük adimimiz Mesihge étiqadini baghlighan, shuning üchün uning rohi bu dunyadin ketkende Mesih bilen bille aramda bolidu» dep bilip, yighlishi mumkin. Bu her ikkiliside normal judaliq elimi mewjuttur. Bundaq ishni rosullirimizda körmemduq? Pawlus qedirlik dosti Épafroditning sekratqa chüshüp qalghanliqi toghruluq sözlep: —
«U derweqe késel bolup ejelge yéqinliship qaldi; lékin Xuda uninggha rehim qildi; hem méning derdimning üstige derd bolmisun dep yalghuz uningghila emes, belki mangimu rehim qildi» — deydu («Fil.» 2:27). Épafrodit ölüp ketken bolsa, Pawlus uning kétishige yighlimasmidi? Özige yéqin bolghanlardin, hetta qisqa waqit ayrilipmu, u derd-elemde qalmighanmidi? («1Tés.» 2:17) we egerde bundaq ayrilish qebre bilen bolghan bolsa qandaq bolatti?
Tésalonikaliqlarning jamaitige özlirining bu dunyadin ketken söyümlük qérindashliri toghruluq rosul Pawlus mundaq yazidu: —
«Ey qérindashlar, ümidsizlik ichide yashawatqan bashqa hemmisidek, aranglardiki ölümde uxlap qalghanlargha qayghurup hesret chekmeslikinglar üchün ularning hali toghruluq xewersiz qélishinglarni xalimaymiz» (4:13). Shuning bilen bu sözlerdin uning «héch matem qilip yighlimanglar» dep emes, belki «étiqadsizlardek matem qilip yighlimanglar» dégenlikini chüshinimiz. Chünki ularning rohi Mesihning huzurida menggülük shadliq we aramliqqa ötti, dep bilip étiqadta ölgenler üchün xushal bolushimizgha toghra kélidu; lékin özimiz ulardin waqitliq juda bolghachqa elwette qayghurimiz. Biz köp bashqa ehwallarda oxshashla köz yéshi qilghan halda xushal bolushimiz mumkin; xuddi rosul Pawlusning bir qétim éytqinidek: «Derd-elem tartqinimiz bilen, emma daim shad-xuramda turimiz» («2Kor.» 6:10).
Emdi Rebbimizning köz yashliri néme sewebtin chiqqan? Yuqirida éytqinimizdek, Uning bu köz yashliri Uning Marta, Meryem qatarliqlarning Xudaning muqeddes bendilirini qaytidin tirildürimen dégen wedisige bolghan qandaqtur birxil ishenmeslikidin emes idi. Biz Eysa «Sen söygen dostung késel bolup qaldi» dégen xewerni anglighandin kéyin, Lazarusning ehwali, shundaqla Uning ikki söyümlük hedisining hali Eysaning könglidin bir deqiqe chiqip ketken, dep xiyal qilip qalamduq? Halbuki, biz bizge ghelite tuyulidighan mundaq sözlerni oquymiz: — «Eysa Marta, singlisi we Lazarusni tolimu söyetti. Shunga U Lazarusning késel ikenlikini anglighan bolsimu, Özi turuwatqan jayda yene ikki kün turdi» (5-6-ayet).
U muxlislirigha chüshendürüp: —
«Bu késeldin ölüp ketmeydu, belki bu arqiliq Xudaning oghli ulughlinip, Xudaning shan-sheripi ayan qilinidu», deydu (4-ayet). U Özi néme qilidighanliqini biletti. Shuning üchün 6-ayette: «Shunga u Lazarusning késel ikenlikini anglighan bolsimu, Özi turuwatqan jayda yene ikki kün turdi» dégenlerni oquymiz. U: «Marta we Meryemning inisini ölümdin tirildürüshümdin bolidighan xushalliqi Men hazir bérip, inisini késeldin saqaytishimdin bolidighan xushalliqidin köptin köp ziyade bolidu» dep biletti. Halbuki, U dostining késel azabliri, Uninggha qarap turuwatqan ikki hedisining derd-elemliri, dostining sekratta bolghan azabliri we axirda hede-singilning uni yerlikke qoyghanda bolghan qayghusini oylisa, Uninggha éghir kelmemti? Emdi hazir söyümlük Marta we Meryemning yénigha kelgende, ularning béshidin ötküzgen ghem-qayghu we inisidin juda bolghinidin hazir bolghan qayghusini sezgende u tesirlenmey qalamti? Eysaning yighlishi Uning ularning qayghusi bilen toluq bir ikenlikini bizge körsetmemdu? Gerche ular hazirla zor xushalliqqa chömüp kétidighan bolsimu, shu xushalliq yérige yétish üchün ular «yighlash jilghisi»din ötken ememsu?
Undaqta, Xuda gerche Özining namelum, hetta chüshendürgüsiz sewebliri bilen Öz muqeddes bendilirini herxil azab-oqubetler we sinaqlardin ötküzidighan bolsimu, U bizning tartqan barliq oqubetlirimizde biz bilen bille bolup, biz bilen teng azablinidu (hetta biz azablanghan derijidin artuq azablinidu) dep ishenmemduq? («Yesh.» 63:5). Chünki Mesihni körgen adem Atini körgenmu bolidu. We bundaq étiqadta bibaha teselli bolmamdu? Bundaq étiqadta Lazarus, Marta we Meryem körgendek, Xudaning yolida «bizning bir deqiqilik we yénik japa-musheqqetlirimiz»ningmu ulugh, shan-shereplik netijisi bolidu, dégen ümidimiz bar bolmamdu? («2Kor.» 4:17).
12:20-21 Némishqa Eysa Özini izdep kelgen Grékler bilen körüshüshni layiq körmey, shu waqitta mundaq sirliq sözlerni éytti: —
«Insan’oghlining shan-sherepte ulughlinidighan waqit-saiti yétip keldi. Berheq, berheq, Men silerge shuni éytip qoyayki, bughday déni tupraq ichige chüshüp ölmigüche, u özi yenila yalghuz qalidu; lékin ölse, mol hosul béridu» (23-24)?
Rebbimizning ötüp kétish héytigha kelgen bu Grékler (shübhiziski, Tewrat étiqadini qobul qilghan Grékler)ning Özini izdiginini anglap könglide xushal bolghanliqigha guman qilmaymiz. Lékin Uninggha nisbeten bu ish Uning waqti-saiti kelgenlikige yene bir isharet idi. Chünki U ilgiri: «Men peqet yoldin ténigen qoy padiliri bolghan Israil jemetidikilerge ewetilgenmen» dégenidi («Mat.» 15:24). Shunga bu ish Uning wezipisining hazir tamamlinishqa az qalghanliqini bildüridu. Peyghemberlerning bésharetliridin éniqki, Mesihning wezipisining «yat eller» (Yehudiy emesler)ge bolghan ikkinchi qismi Uning ölümdin tirilishi bilen bashlinidu; démek, Mesih Rohi bilen xizmetkarliri arqiliq nijatni yat elliklerge jakarlaydu. «Ef.» 2:17, «Zeb.» 22:21-31, 96-, 98-, 100-küy, «Yesh.» 42:6-12, 49:1-5 we bashqilarni körüng.
Shuning bilen Eysa Xudaning shu nijat pilanining ikkinchi qismining emelge ashurulushi üchün Özining ölüsh waqtini yétip keldi, dep bilgechke, «Bughday déni tupraq ichige chüshüp... ölüshi kérek...» dégen sözlerni éytti. U ölse, Roh kélidu; Roh kelse rosulliri we muxlisliri nijatni barliq ellerge (jümlidin hazir «biz Eysa bilen körüshsek...» dégen mushu Gréklerge) jakarlashtin ibaret ulugh wezipini bashlaydu. Mushu Grékler derweqe «Eysa bilen körüshidu» — biraq rohiy jehettin éytqanda, peqet Mesih Xuda Özige tapilighinigha ölüm arqiliq toluq itaet qilsa, andin bu imkaniyet bolatti.
Mushu yerde yene éytmaqchimizki, Rebbimiz mushu yerde bashqilarni Sheytanning padishahliqidin qutquzush we ularni Xudaning padishahliqida rohiy hayatta mustehkem qilishqa birdinbir yolni bizge ashkare qilidu. Biz bashqilarning nijat tépishi üchün Mesih Özi qilghandek, özimizni pida qilip «bughday déni yerge chüshüsh»ke razi bolushimiz lazimdur.
12:31 «Emdi dunyaning üstige höküm chiqirilish waqti keldi»
Qaysi terepte «Dunyaning üstige höküm chiqirilish waqti keldi» we shundaqla «Hazir bu dunyaning hökümdarining tashqirigha qoghlinish waqti keldi»? Sheytan hazirmu dunyada köp heriketlerni qilidu emesmu? U téxiche özining «ellerni azdurush»tin ibaret rezillikini dawam qilmamdu? Uning axirqi soraqqa tartilishi muqeddes yazmilarda, bolupmu Injilning «Wehiy» qismida ayan qilindi, elwette; biraq roshenki, uning Mesihning ming yilliq selteniti üchün «baghlinish»i we axir bérip «ot köli»ge tashlinishi peqet Mesihning dunyagha qayta kélishidin kéyinla bolidu.
Shübhisizki, Rebbimiz yuqiriqi bu bayani bilen krésttiki azabi we ölümining netijisini közde tutidu. Mesihning bu bayanini chüshinishimiz üchün bizmu Uning ölümini we netijisini közde tutushimiz lazim.
Birinchidin, Uning ölümi bilen «dunyaning üstige höküm chiqirilish» yüz béridu. Bundaq «höküm chiqirilish»ni Mesihning dunyagha qaytip kelgendin kéyinki «soraq texti» aldida insanlarning emellirining üstige chiqiridighan höküm we jaza chüshürüshi («Matta» 25-bab, «Wehiy» 19-bab) emes dep qaraymiz. Belki Mesihning ölümi arqiliq bu dunyaning Xudagha we Uning shapaiti bilen qarshilashqanliqi we heqiqiy tebiiti pash qilinip, Xudaning dunyaning üstidiki hökümining tégishlik ikenliki ashkarilinidu. Mesihde Xudaning tüp méhribanliqi mujessemleshtürülüp insaniyetke yéqin keldi — «qol tegküdek yiqin» dégili bolidu — insan bolghan Mesih Eysadin Özige yoluqqanlargha peqet iltipat, rehim-shepqet we méhribanliq kéletti. U qeyerge barmisun ular shipa, teselli tapatti, türlük jin-sheytanlardin qutulup chiqatti. U Özi Xudaning insaniyetke baghliqan méhir-muhebbitining reddiyisiz ispatidur. Biraq omumen éytqanda, insaniyet («dunya») uninggha qandaq inkas bildürdi? — Ret qilip öltürüsh, xalas.
Uni ochuq-ashkare ret qilghan Yehudiy xelqini hemmidin rezil bir türkümi dep qarimasliqimiz kérek — Muqeddes Kitab boyiche ular mushu jehette peqet pütkül insaniyetning wekili bolghan, xalas. Herqandaq bashqa milletmu shundaq qilmay qalmaytti. Pütkül dunyaning wekili bolghan Yehudiy xelqi barliq bésharetler, Chömüldürgüchi Yehyaning guwahliqi we Mesihning Özining möjizilirini körüp turup, Uningda Xudaning méhribanliqining mujessemleshkinini bilip turup, Uni chetke qaqqan. Shuningdek, insaniyet öz wekili arqiliq Xudani, yeni Xudaning wekili Mesihni ret qilipla qalmay, belki Uni eng rehimsiz, eng adaletsiz, eng yirginchlik yol bilen ret qilghan. Yehudiylarning qanuni boyiche Mesihning soraqqa tartilishini ottuz terepte qanunsiz hésablash kérek idi; hetta Rim qanuni boyiche Mesihning soraqqa tartilishi mutleq qanunsiz idi.
Bu ishlargha qarap muqeddes yazmilarda daim uchraydighan «dunya» yaki «bu dunya» dégen atalghuning néme ikenlikini chüshinip yétimiz. «Dunya» Xudagha we xelqige, shundaqla Uning nijat nishanlirigha daim qarshi turidighan tüzümdur. Uninggha islahat élip bérish yaki uni özgertishning mumkinchiliki yoq; wehalenki, Xudaning xelqining sadiqliqi we guwahliqi bilen uningda bolghan rezillikni tizginlesh yaki bezide waqitliq chékindürüsh mumkin bolidu. Mesilen, 18- we 19-esirde Yawrupa we Amérikidiki jamaetlerning ötünüshliri we heriketliri bilen dunyadiki qulluq tüzüm köp yerlerde yoq qiliwétilgen. Hazir bolsa qulluq tüzüm islamiyet dunyasidiki bezi yerlerdila yenila tépilidu; biraq gherbiy döletlerning ahaliliri Xudaning söz-kalamini dawamliq ret qilsa (hazir qiliwatqinidek) u yerlerdimu bu tüzüm téz arida qaytidin peyda bolidu.
Emdi «Hazir bu dunyaning hökümdarining tashqirigha qoghlinish waqti keldi» dégenni qandaq chüshinishimiz kérek?
Biz bu bayanning menisini: — (1) Sheytanning shikayet we töhmet qilghili Xudaning dergahigha kirish pursetliri cheklendi; (2) uning insanlarning heqiqetni bilip yétishige tosqunluq qilish üchün oy-pikirlirini kontrol qilip baghliwélishi cheklendi, dep qaraymiz.
Birinchi jehettin Ayupning dewride Sheytanning Xudaning aldigha erkin halda kirip, muqeddes bendiliri (bolupmu Ayup)ning üstidin shikayet qilish hoquqi bolghan bolushi mumkin, dep esleymiz. Emeliyette Sheytanning shikayetliri Xudaning deslepte uni ershtin heydiwetkenlikining üstide qilinghanidi: «Qara, sen Ayupqa bashpanah bolisen, uni qoghdaysen. Lékin u séni heqiqiy söymeydu. U bashqa insanlargha oxshash bir gunahkar, xalas. Uni kechürüm qilghan we bashqa insanlarni kechürüm qilghan yerde, méni ershtin qoghliwétishke néme hedding bar? Uningda néme heqqaniyliq bar?» — dégendek.
Mesihning kréstte bolghan ölümi elwette bu shikayetke toluq reddiyidur. Xuda insanlarni kechürüm qilalaydu, chünki U heqqaniyliq bilen ularning tégishlik jazasini Mesih arqiliq Öz üstige élip bedel töligen. Krésttin kéyin Iblis Xudaning kechürümi toghrisida shikayet qilghudek héchqandaq bahane-seweb tapalmay qaldi. Hetta ershlerning özimu uning töhmet-shikayetliridin paklandi («Ibr.» 9:23).
Ikkinchi jehette, Mesihning krésttiki ölümi Sheytanning qandaqtur «Adem’ata we Hawa’ana gunah sadir qilip manga boysunghan bolghachqa, pütkül insaniyet méningkidur» dégen aghzini tuwaqlap, uning oljisi bolghan insaniyetni uningdin tartiwalghan, dep ishinimiz («Kol.» 2:15). Shunga jamaet xush xewer jakarlighanda anglighuchilar heqiqiy chüshensun, Sheytanning oljisi Xudagha qayturulsun, dep dua qilishining asasi bardur. Bu ish 16:9-11de tilgha élinghan Muqeddes Rohning xizmitigimu baghliq, töwende u toghruluq toxtilimiz.
13-bab: Rebbimizning muxlislirining putlirini yuyushi — uning ehmiyiti néme?
8-ayette Pétrus Rebbimizning uning putlirini yuyushini ret qilidu. Rebning uninggha bolghan jawabi mutleq qet’iy idi: —
«Pétrus: — Sen méning putumni yusang hergin bolmaydu! — dédi.
Eysa uninggha jawaben: — Séni yumisam, Méning bilen teng nésiweng bolmaydu, — dédi».
Bu jawab bizge Rebbimizning bu qilghini peqet kichik péilliq birxil xizmetla emeslikini körsitidu. Peqet kichik péilliqqa ülge bolghan bolsimu, bu ish barliq mömin bendilirige kichik péilliq bilen bir-birimizning xizmitide bolushqa menggülük qimmetlik ülge bolatti. «Aranglarda kim ulugh bolay dése, hemminglargha qul bolsun» Dégüchi bolsa Özi bu sözining hemmidin üstün turidighan ülgisidur. Lékin Rebbimizning Pétrusqa: «Séni yumisam, Méning bilen teng nésiweng bolmaydu» dégen mutleq jawabi bizge bu ishta téximu chongqur bir gep bar, dégenni körsitidu. «Yuhanna»ning bayanidiki bu qisim «Bu dunyadiki Öz ademlirige körsitip kelgen méhir-muhebbitini axirghiche toluq körsitip turdi» dégen tonushturush sözi bilen bashlanghachqa, Uning bu jawabi we ularning putlirini yuyushini Uning ölümi bilen baghliq dep oylimay qalmaymiz. 12-ayette: «— Silerge néme qilghinimni uqtunglarmu?» dégen soali bu chongqur menini körsitidu. Shunga, Uning Pétrusqa: «Bedini yuyulup, tamamen pakiz bolghan adem peqet putlirini yusila qayta yuyunushining hajiti bolmaydu» (13:10) dégen sirliq gépini uning ölümi bilen baghlap chüshinish kérek.
U 15:3de ulargha: «Siler men silerge yetküzgen sözüm arqiliq alliburun pak boldunglar» deydu. Démek, ular Mesihning sözige ishinip qobul qilghanliqi tüpeylidin Xudaning aldida pak we heqqaniy dep hésablinatti. Lékin kamil bolush üchün yene bir qedem méngishi kérek idi — ular Uning özliri üchün xar qilinghan ölümini qobul qilishi kérek bolidu. Buni qobul qilmisa Eysa dégendek ularning «Méning bilen teng nésiwisi bolmaydu».
We herbir insan oxshashla kishining ishengüsi kelmeydighan ashu ishqa ishenchini baghlishi kérekki, Xudaning Oghli bizni hemme dagh-nuqsandin paklandurush üchün Özini töwen qilip krésttiki ölümide bizning xizmitimizde bolghan. Kréstlep öltürüsh jazasi insanlar ijad qilghan barliq ölüm jazaliri ichide ademni eng xar qilghuchi jazadur. Rosul Pawlusning déginidek, hemmimiz «krést bizarliqi»ni ret qilmay, Xudaning shu yolda bizni söygenlikini qobul qilishimiz kérek; bolmisa, bizning «uning bilen teng nésiwimiz bolmaydu».
Rebbimiz axirda, hemmimiz oxshash yolda bir-birimizge xizmet qilishimiz kérek, deydu. Bu sözi bizni peqet kichik péilliq xizmet körsitipla qalmay, belki Özining biz üchün qilghinidek, bir-birimiz üchün pida bolup, hetta xarlinip ölüshke teyyar bolushimizni chaqiridu.
13:31-32
«Yehuda tashqirigha chiqip ketkendin kéyin, Eysa mundaq dédi:— Emdi Insan’oghli ulughlinidighan waqit-saet yétip keldi we Xuda U arqiliq ulughlinidu. We eger Xuda Uningda ulughlansa, Xudamu Özide Uni ulughlaydu, shundaqla derhal Uni ulughlaydu».
Eysa qandaq yolda «ulughlinidu» we Xuda qandaq terepte «Uningda ulughlinidu»?
Bu sözlerni oqughinimizda xiyallirimiz belkim Mesihning ölümdin tirilishi we asmangha kötürilishige atlap ötüp, bu ishlar Uning ulughlinishi bolsa kérek déyishimiz mumkin. Lékin Uning krésttiki ölümidimu birxil shan-sherep yoqmu? Xuda ezeldin Uning bu ölüm yolidikidek ulughlinip baqmighan we kéyin yene shu yolda ulughlinamdu?
Mesihning béshigha taqighan tikenlik taj we Uning üstige békitken taxtay, shübhisizki, Uninggha rehimsiz ahanet keltürüsh üchün qilinghan; lékin Hemmige Qadir bu ishlarni pütünley bashqa menide alliqachan békitkenidi. Insanlar kéygen tajlar ichide Eysa kéygen tikenlik tajdin shereplik taj bolup baqqanmu? Tikenler bolsa insanning gunahining netijisi bolghan lenetni körsitidu («Yar.» 3:18). U bizni dep shu lenetni kötüridu — lékin padishah süpitide kötüridu. Herqandaq jeng meydanida Eysaning kréstte gunah, Iblis we ölümning üstidin qazanghan ghelibisidin ulugh bir ghelibe bolup baqqanmu? Shuningdek Mesihning kréstidin herqandaq padashahning texti shereplik bolup baqqanmu? Mutleq xar qilinishqa yüzlengende shundaq salapet we shahanilik bilen Özini tutuwalghan Eysagha tengdash kishi bolup baqqanmu?
Xudaning kréstte ulughlinishigha kelsek, Uning méhir-muhebbitining uzunluqi, kengliki, chongqurluqi we égizliki héchqandaq bashqa yerde undaq roshen namayan qilinip baqqan emes. Uning gunahqa qaratqan nepriti, Uning mukemmel pak-muqeddesliki we heqqaniyliqi bizning gunahlirimizni Öz üstige alghan Oghligha qaratqan jazasidek shundaq roshen namayan qilinip baqqan emes. Uning heqiqeten Hemmige Qadir ikenliki Oghlining ölümide nechche yüzligen bésharetler we muqeeddes qanunidiki bésharetlik belgilimilerning emelge ashurulghanliqi bilen shundaq mukemmel we ajayib halda körünüp baqqan emes. Uning kréstte körsetken sewr-taqiti bashqa yerde héchqachan shundaq ayan qilinip baqqan emes.
Eysa Mesihning ölümdin tirilishide Xuda derweqe uni ulughlaydu — muxlisliri, perishtiler we barliq ersh-asmanlarning küch-hoquq igilirining köz aldida Uni ulughlaydu. Andin Uni ershke kötürüshi bilen bu ulughlash jeryani yene bir basquch algha bésilidu («Fil.» 2:1-11). Rebbimizning ulughlinishi Uning insan süpitide Atigha bolghan mukemmel itaetmenliki tüpeylidin bolghanliqini hergiz untumayli — Rebbimiz we Akimiz Eysa Mesih Xudaning ong yénida olturghuzulghandur («Ibr.» 2:11). Uning üstige Muqeddes Roh jamaetke kelgende Uning shan-sherepliri we peziletlirini awwal bizge ayan qilip, andin biz arqiliq dunyagha körsetkinide, u dunya aldida yene bir yolda ulughlinidu.
Aldimizda Mesihning téxi ayan qilinmighan köp shan-sherepliri — ming yilliq selteniti we uningdin yiraq ötüp, «yéngi asman, yéngi zémin»da bolidighan, hazir insaniy közler yételmeydighan sherepliri bizni kütidu. Amin!
14:2-4
«Atamning öyide nurghun makanlar bar. Bolmighan bolsa, buni silerge éytqan bolattim; chünki Men herbiringlargha orun teyyarlash üchün shu yerge kétip barimen. Men silerge orun teyyarlighili baridighanikenmen, choqum qaytip kélip, silerni özümge alimen; shuning bilen, Men qeyerde bolsam, silermu shu yerde bolisiler. Siler Méning qeyerge kétidighanliqimni we u yerge baridighan yolni bilisiler».
Izahatimizda körsetkinimizdek, Rebbimizning bu sözliri étiqad qilghuchilar üchün Özining krésttiki ölümidin kéyin wujudqa kelgen yéngi ehwalgha baghliq, dep qaraymiz. Herbir étiqad qilghuchi üchün hazir bir «rohiy turalghu» bar — Xuda bilen yéngi alaqide bolush. Bu alaqe herbir étiqad qilghuchi üchün bashqa-bashqa bolup, Xuda öyide turghandek bizde turidighan we biz Uningda turidighan halettin ibaret. Bu sözlerde közde tutulghini jennette bolghan melum bir jismaniy öy-orda emes, belki yéngi hayat, yéngi birxil hayatni ötküzüshtin ibaret. Derweqe, Xudaning tallighanliri üchün jennette mushundaq jismaniy ordilar bar bolushi mumkin; lékin mushundaq «ordilar» Eysa ölüp, Muqeddes Roh kelgendin kéyinki, Xuda bilen bolidighan yéngi munasiwetning chongqurluqi hem qimmetliki bilen sélishturghanda, haman ikkinchi orunda turidu. Shundaq bolupla qalmay, bu köp «rohiy turalghu»lar jipsalashturulghanda Xudaning öyi (jamaet) bolidu; bizning Xuda bilen yéngi munasiwetimiz bardur, bir-birimiz bilen yéngi munasiwetimiz bardur.
14:12
«Berheq, berheq, Men silerge shuni éytip qoyayki, Manga ishengen kishi Méning qiliwatqan emellirimni qilalaydu; we bulardinmu téximu ulugh emellerni qilidu, chünki Men Atining yénigha qaytip kétimen».
Rebbimizning «téximu ulugh emeller» déginide qandaq emellerni közde tutidu? Biz Uning yaratqan möjizilerdin téximu ulugh möjizilerni körsitimizmu? Uning sözlirige qarighanda jawabimiz «shundaq» bolushi kérektur. Injildiki «Rosullarning paaliyetliri»ge qarighanda, rosullar derweqe shu chaghlarda Xudaning küch-qudritini ayan qilghan köp karamet möjizilerni körsetkenidi we bu möjizilerning Rebbimiz yer yüzide yürgüzgen möjizilerge oxshap kétidighanliqi bizge ayan bolidu. Mesilen, ularning arisida késellerni saqaytish, jinlarni heydiwétish we hetta admemlerni ölümdin tirildürüsh bar idi. Bu alamet-karametler rosullarning yetküzgen Eysa toghruluq xush xewirini testiqlighan ajayib ispat bolup, hemmimiz ularni minnetdarliq bilen qobul qilimiz, elwette. Halbuki, bu möjizilerni Rebbimizning emellirige «oxshap kétidighan» déginimiz bilen rasttin éytsaq «téximu ulugh» dégili bolamdu? Shundaq bir xulasige kélishimiz kérekki, Rebbimizning bu sözliri pütünley bashqiche bir ishni — yeni Muqeddes Rohning küch-qudriti bilen xush xewerni yetküzüp, kishilerni yéngi hayatqa érishtürüsh wasitisi bolushimizni körsitidu.
Rebbimizning derweqe telim bérip söz qilishi, shübhisizki, anglighuchilar üchün ömürwayet eng ajayib ish bolghan bolsimu, krésttiki ölümidin ilgiri U héchkimni Özining Ata bilen bolghan munasiwiti ichige kirgüzelmeytti. Lékin Muqeddes Roh tökülgendin kéyin herbir xush xewerchi we telim bergüchining ademlerni Xuda bilen bille bolush üchün menggülük hayatqa kirgüzüsh wasitisi bolushtek bibaha sheripi bardur. Buning sewebi «chünki Men Atining yénigha qaytip kétimen» — we U Atining yénigha barghanliqi tüpeylidin, Muqeddes Roh kélidu.
15:1 Rebbimiz «Heqiqiy üzüm téli» bolghandin kéyin, «saxta» yaki por-püchek üzüm téli bolamdu?
Rebbimizning «Heqiqiy üzüm téli özümdurmen» dep élan qilghini bizge Tewrat dewride Xuda eslide köp qétim Israilgha «Sen Méning üzüm télimsen» dégenlikini eslitidu. Xudaning Israilgha bolghan muhim bir meqsiti shübhisizki, ularning bashqiche ish-heriketliri arqiliq dunyadiki barliq ellerge Öz guwahchiliri we wekilliri bolushidin ibaret idi. U Ibrahimgha «Sen arqiliq yer yüzidiki barliq el-jemetler bext-beriket tapidu» («Yar.» 12:2) dégen emesmu? Bu wedige Ibrahimning ewladliri bolghan Israil warisliq qilghan emesmu? U eslide Israilgha «Sen Méning qulum Israil, sende ulughlinimen» démekchi bolghan emesmu? («Yesh.» 49:3). Bu témida yene «2Tar.» 6:32-33, «Mik.» 4:1-5, «Yesh.» 2:2-5, «Zek.» 8:23ni körüng.
Halbuki, Israil köp waqitlarda Xudagha ibadet qilip Uning üchün yat ellerde guwahchi we ülge bolushning ornigha, eksiche butlargha choqunup, ish-heriketliri etraptiki butperes ellerningkidin téximu bulghinip ketkenidi. Shuning üchün Xuda ulargha Ezakiyal peyghember arqiliq mundaq sözlerni qilishqa mejbur bolidu: — «Men bu ishni silerni dep emes, i Israil jemeti, belki siler barghan eller arisida bulghighan Öz pak-muqeddes namim üchün qilimen» («Ez.» 8:23).
Démek, Israil Xudaning xursenliki üchün méwe béridighan üzüm téli bolmidi («Yesh.» 5-bab, «Yer.» 2:21-22, «Ez.» 15-bab, «Hosh.» 10:1, «Zeb.» 80:8-18ni körüng). Halbuki, Israil gunahqa pétip Xudaning meqsitini orunlimighachqa, Mesih Özi Xudaning barliq arzu-isteklirini emelge ashuridu, Uningda turghanlar «köp méwe bergüchiler» bolidu («Yh.» 15:5, 8). U «heqiqiy üzüm téli» bolidu.
Muqeddes Rohning xizmiti (16:7-11)
«Emma Men silerge heqiqetni éytip qoyayki, Méning kétishim silerge paydiliqtur. Chünki eger ketmisem, Yardemchi silerge kelmeydu. Emma ketsem, Uni silerge ewetimen. U kelgende, bu dunyadikilerge gunah toghrisida, heqqaniyliq toghrisida we axiret soriqi toghrisida heqiqetni bilgüzidu. U ularni gunah toghrisida bilgüzidu, chünki ular Manga étiqad qilmidi. Ularni heqqaniyliq toghrisida bilgüzidu, chünki Atamning yénigha qaytip barimen we siler Méni yene körelmeysiler. Ularni axiret soriqi toghrisida bilgüzidu, chünki bu dunyaning hökümdari üstige höküm chiqirildi».
Eysaning: «Méning kétishim silerge paydiliq» dégini shübisizki, rosullargha (hem bizgimu) bek heyran qalarliq ish boldi. Chünki U ulargha hemrah bolghinida hemme ish ongushluq idi; «ustazimiz herqandaq qiyin ehwalgha taqabil turalaydu» dégendek ularda Uning arqiliq birxil ishench-xatirjemlik bar idi. Halbuki, U ulardin hetta qisqa bir waqit ayrilsa, ular küchsiz qalghandek bolatti. Mesilen, U ulardin ayrilip taghqa chiqip qaytip kelgende, ularning jin chaplashqan bir baligha medet yetküzelmigenliki körünidu («Mat.» 17:1-22). Uning hazirliqi ularning barliqi idi — U ularning Ustazi, Yolbashchisi, Bashpanahi, Righbetlendürgüchisi, Qutquzghuchisi we hemmidin bek ularning Teselli Bergüchisi, Kücheytküchisi we Dosti idi. U qandaqsige «Méning kétishim silerge paydiliq» désun?
Elwette, U Özi bu ishni chüshendüridu. U «kétishi» kérek — awwal bir yolila insanlarning gunahining mesilisini bir terep qilghili kréstke kétishi kérek, andin Özige étiqad qilghuchilargha Muqeddes Rohni ewetkili krésttin qebr arqiliq ershke, Atisining yénigha kétishi kérek idi. Chünki Uning krésttiki ölümi ademlerning Muqeddes Rohni qobul qilishigha imkaniyet yaritip béridu. Bu shuninggha bedel töligini idi. Biz mundaq bir xulasige kelmey qalmaymiz: —
(1) Xuda Mesihni Öz wekili bolushqa ewetti; U bolsa «Söz-Kalam»dur.
(2) Rebbimiz Muqeddes Rohni jamaitige Öz wekili bolushqa ewetidu. Eysa rosullirigha hemrah bolghanda ulargha néme bolghan bolsa Muqeddes Roh jamaetkimu shu bolidu. Uning déginidek: «Men silerge bashqa bir Yardemchi ewetimen» (14:16). Grék tilida «bashqa bir...» bolsa «Manga op-oxshash bashqa bir» dégen uqumni körsitidu. Démek, Muqeddes Roh ularghimu «Ustaz, Yolbashchi, Bashpanah, Righbetlendürgüchi, Saqaytquchi, Teselli Bergüchi, Kücheytküchi we Dosti bolidu. Chong perqi shu boliduki, Eysa ular «bilen bille» idi, lékin Muqeddes Roh «ularda» yeni «ularning ichide» yashaytti. Bu uningdin téximu cheksiz ewzel bolmamdu?
(3) Mesih jamaitini Özige wekil bolushqa we shundaqla Atigha wekil bolushqa «pütkül dunya»gha ewitidu.
Jamaet Mesihni dunyagha jakarlighanda Muqeddes Roh Rebbimiz 8-11de éytqan xizmetlerni qilip, ademlerge bu xewerning rast ikenlikige guwahliq we jezmlik yetküzidu: —
(1) U bu dunyadiki kishilerni gunah toghrisida bilgüzidu, «chünki ular Manga étiqad qilmidi». Ademlerni dozaxqa ewetidighan gunah del mushudur. Ademlerning dozaxqa chüshüshining birinchi sewebi gunahkar ikenliki emes, belki Eysagha étiqad qilishni ret qilghanliqi, yeni Xudaning nijatini ret qilghanliqi üchündur.
(2) U heqqaniyliq toghrisida bilgüzidu, «chünki Atamning yénigha qaytip barimen we siler Méni yene körelmeysiler».
Rebbimiz bu dunyada bolghanda heqqaniyliqining mukemmel wekili idi. Lékin U bu dunyada bolmisa, ademler Xudaning heqqaniyliqini qandaq chüshinidu? Xudaning bu mesilige bolghan jawabi birinchidin jamaet arqiliq Mesihning heqqaniyliqini ayan qilishtin ibaret bolidu. Eysa awwal «Men dunyaning nurimen» deydu («Yh.» 8:12) biraq andin «Siler dunyaning nurisiler» deydu («Mat.» 5:14). Jamaet Muqeddes Rohqa tolghan bolsa Mesihning heqqaniyliqini ayan qilidu; uning üstige jamaet sadiqliq bilen Xudaning söz-kalamini jakarlighanda Muqeddes Roh Özi ademlerning wijdanlirida ishlep, ularni qayil qilip, «Xudaning heqqaniyliqi» bolghan Mesih toghruluq biwasite guwahliq béridu («1Kor.» 1:30).
(3) U dunyadiki kishilerni axiret soriqi toghrisida bilgüzidu, «chünki bu dunyaning hökümdari üstige höküm chiqirildi».
Yuqirida éytqinimizdek, «bu dunyaning hökümdari» (Sheytan) Mesihning krésttiki ölümi arqiliq pash qilindi we shuningdek uning Xudagha we insanlargha qara chaplimaqchi bolghan barliq shikayetliri we bahaniliri élip tashlandi. Rebbimizning azab tartishi bilen Sheytan soraqqa tartilip üstige chiqirilidighan höküm-jaza hemmige éniq élan qilinghandur. We shundaq bolghanda, Sheytanning padishahliqi astida yashighanlar (yeni, Mesihning étiqadi arqiliq Xudaning padishahliqigha kirmigenler)ning hemmisi oxshash soraq hökümi astida turmaqta. Xudaning söz-kalami jakarlanghada, Muqeddes Roh anglighuchilargha bu kélidighan höküm-jaza toghruluq wijdanlirida guwahliq béridu.
16:12-13
«Silerge éytidighan yene köp sözlirim bar idi; lékin siler ularni hazirche kötürelmeysiler. Lékin U, yeni Heqiqetning Rohi kelgende, U silerni barliq heqiqetke bashlap baridu. Chünki U özlükidin sözlimeydu, belki némini anglighan bolsa, shuni sözleydu we kelgüside bolidighan ishlardin silerge xewer béridu».
Töwendikidek ikki soal mushu sözlerdin chiqidu: —
(1-soal) Ular anglap kötürelmeydighan ishlar néme? Biz bularni hazir bilimizmu?
Buninggha Injilning kéyinki qisimliridin jawab chiqidu. Rosullargha nisbeten bu ishlar bolupmu: — (1) Mesihning Öz shexsiyiti toghruluq toluq wehiy-heqiqetler; (2) Uning krésttiki qurbanliq xizmiti toghruluq wehiy-heqiqetler; (3) «yat ellikler» (Yehudiy emesler)ning jamaette Yehudiy qérindashliri bilen teng Mesihde bolghan bayliq we mirasqa ortaq mirasxorlar ikenliki toghruluq wehiy-heqiqetlerdin ibaret, dep qaraymiz. Bu ishlar toghruluq «Rosullarning paaliyetliri»diki «kirish söz»imizde bolghan bayanlirimiznimu körüng.
Bu ishlarning hemmisini rosullarning özliri salam xetliride bizge sherh qilip béridu; chünki Rebbimiz ulargha bularni jamaetke ögitish wezipisini qaldurghan (mesilen, «Ef.» 3:5ni körüng).
Uning üstige hemmimiz üchün Xudagha itaet qilghanséri we Uning bilen mangghanséri Uningdin kelgen chüshenchiler we bilimler chongqurlishidu; shuning bilen herbirimiz üchünmu «Silerge éytidighan yene köp sözlirim bar idi; lékin siler ularni hazirche kötürelmeysiler» dégen sözler belkim toghridur... Lékin könglimiz teyyar bolghanda «Muqeddes Roh ularni sanga körsitidu».
(2-soal) Rebbimizning bu ayetlerde: «Lékin U, yeni Heqiqetning Rohi kelgende, U silerni barliq heqiqetke bashlap baridu. Chünki U özlükidin sözlimeydu, belki némini anglighan bolsa, shuni sözleydu we kelgüside bolidighan ishlardin silerge xewer béridu» dep bergen wedisi peqet birinchi esirdiki shu on bir rosullar üchünla (we belkim bashqa rosullar üchün) yaki barliq dewrdiki ishengüchiler üchün inawetlik bolamdu?
Bu axirqi soalgha Yuhannaning birinchi salam xétidin söz alsaq toluq jawab bolidu: —
«We siler bolsanglar, siler Uningdin qobul qilghan Mesihligüchi Roh silerde turiwéridu, siler héchkimning ögitishige mohtaj emessiler; belki ene shu Mesihligüchi Roh silerge barliq ishlar toghruluq ögitiwatqandek (U heqtur, héch yalghan emestur!) — hem ögetkendek, siler dawamliq Uningda yashaydighan bolisiler» («1Yh.» 2:27 — sel addiylashturulghan).
Bu sözler birinchi esirdiki «addiy» ishengüchilerge we ulardin kéyinki herbir dewrdiki ishengüchilerge éytilghan (dégümiz kéliduki, Xuda aldida héchkim «addiy» emestur). Shübhisizki, Muqeddes Rohning birinchi rosullargha bolghan yétekchiliki we telimi intayin alahide; biz ularning salam xetliridin ular qobul qilghan shu wehiy we telimlerdin behrimen bolimiz. Lékin rosul Pawlus bizge éytqandek: — «Emma «jangha tewe» kishi Xudaning Rohining ishlirini qobul qilmaydu, chünki bu ishlar uninggha nisbeten exmiqaniliktur; u ularni héch chüshinip yételmeydu, chünki ular roh bilen perq étilip bahalinishi kérektur. Rohqa tewe kishi hemme ishlargha baha béreleydu...» («1Kor.» 2:14, 15).
Xudaning söz-kalamini heqiqet bilen chüshinishimiz üchün, eslide shu heqiqetlerni qobul qilghan rosullargha shularni ögetken Muqeddes Rohqa tayanghandek, bizningmu Uninggha tayinishimiz lazim.
Uning üstige Rebbimizning: «U, yeni Heqiqetning Rohi kelgende, U silerni barliq heqiqetke bashlap baridu» dégen wedisige qaytidin qarishimizgha toghra kélidu. Démek, hemmimiz özimizning ögengüchilerning ornida bolghanliqimizni bilip yétishimiz kérek («muxlis» dégen söz «ögengüchi»dur). Mesihde bolup biz «alliqachan ögengenmen» dégen barliq ishlarni sebiy balidek bolup qaytidin öginishimiz lazim. Xuda Öz Rohi bilen peqet Uning söz-kalamini chüshinishkila emes, belki emeliyette qandaq qilip Uninggha emel qilishqa ögetmise bolmaydu. Razi bolsaq U bizge ish-xizmitimizni qandaq qilip Özining shan-sheripige keltürüsh, ailidikilirimizni qandaq söyüsh, bashqilargha qandaq söz qilish, balilirimizdin qandaq xewer élish, waqitlirimizni qandaq ishlitish, wedilirimizde qandaq turush we U bizge yoluqturghanlarning hemmisige qandaq muhebbet körsitishni ögitidu.
«U... kelgüside bolidighan ishlardin silerge xewer béridu».
Biz bu wedini birinchidin, Rohning rosullargha kelgüside bolidighan ishlarni — bolupmu jamaetke munasiwetlik ishlarni ashkare qilishini körsitidu, dep qaraymiz. Bu ishlar belkim jamaetning ösüp kéngiyishi, jamaet ichide «chong yénish (chékinish)»ning peyda bolushi we Mesihning téz arida dunyagha qaytip kélish waqtigha agah bolushni körsitidighan alametlerning körünüshini öz ichige élishi mumkin. Ikkinchidin, bu wedini Xudaning heqiqetke teshna bolghanlargha bolghan chaqiriqigha, shundaqla ularning Uning xizmitide qandaq rolda bolidighanliqigha qarita birxil chüshenchini öz ichige alidu, dep oylaymiz. Bu ish Xuda bizde kélechek toghruluq bolghan qandaqtur bir qiziqqaqliqimizni qanaetlendürüsh üchün emes (gerche U bezide xizmetkarlirigha kelgüside yüz béridighan bezi ishlarni körsetsimu), belki aldimizda tallaydighan yollargha eng yaxshi qarar chiqirishimiz üchündur.
Eysaning tirilgende Magdalliq Meryemge körünüshi we uninggha dégenliri toghruluq
«Eysa uninggha : — Manga ésilmighin! Chünki Men téxi Atamning yénigha chiqmidim. Bérip qérindashlirimgha: Méni «Silerningmu Atanglarning, yeni Méning Atamning, silerning Xudayinglarning, yeni Méning Xudayimning yénigha chiqimen!» deydu, — dep yetküzgin» — dédi» (20:17).
Némishqa Rebbimiz Meryemge: «Manga ésilmighin!» (grék tilida «manga tegiwerme») dédi? Biz buni «méni kéchiktürmigin» dep terjime qilsaqmu bolatti. Rebbimizning bu gépini sözmusöz chüshinish kérek, dep qaraymiz — démek, U qebridin chiqip del ersh-asmanlarni Sheytanning elmisaqtin buyanqi asiyliqidin bolghan bulghashliridin we töhmet-shikayetlerdin pakizlash üchün atisigha qaytiwatqanidi («Ibr.» 10:23).
Bu pikir shu axshamdiki ishlar bilen testiqlinidu; chünki U muxlislirining yénigha kelgende ulargha «ésilma» (yaki «tegiwerme») dégendek sözni qilmay, belki Öz qollirigha we biqinigha qarashqa we tégishke teklip qilidu («Luqa» 24:33-49, «Yh.» 20:19-29). Buning üstige U shu kechte ularning üstige püwlep: «Muqeddes Rohni qobul qilinglar» dédi. U eslide ulargha chüshendürüp, Atamning yénigha qaytmisam Muqeddes Roh silerge kelmeydu, dégenidi; we Uning Meryemge bolghan sözliri boyiche U del Atining yénigha qaytiwatqanidi. Bu «rohni püwlep bergini»din kéyin u ulargha Muqeddes Rohning üstige toluq chüshüshini Yérusalémda kütüshni buyrudi («Luqa» 24:49, «Ros.» 1:4-8, 2:4). Shunga Uning ulargha bu «Muqeddes Rohni püwlep bérishi» (grék tilida we ibraniy tilida «roh» we «nepes» dégenler bir söz bilenla ipadilinidu) bolsa, belkim ulargha kélidighan Rohtin tétitip qoyush we ulargha Rohning «toluq kélishi» üchün ularni teyyarlighini bolsa kérek idi.
Shunga biz étiqadchilar adette éytidighan «Rebbimizning asmangha kötürülüshi» dégen ish («Luqa» 24:51, «Ros.» 1:9) emeliyette Tewrattiki peyghemberler bésharet qilghan Mesihning «asmangha kötürülüshi» emes idi, dep qaraymiz. Rebbimiz alliqachan Meryemge éytqinidek asmangha chiqqan we «Xudaning ong yénigha olturghuzulghan» idi. Luqa biz üchün xatiriligen uning «asmangha kötürülüshi» («Luqa» 24:51), rosullargha we muxlislirigha Uning derheqiqet «Xudaning ong yénigha olturghuzulghan»liqini ispatlash üchün boldi, dep qaraymiz.
Buning bilen intayin heyran qalarliq shu xulasige kelmey qalmaymizki, Rebbimiz Atigha qaytip kötürülüshini Özi üchün qayghugha chömgen «erzimes» hésablinidighan bir xotungha, yeni «uningdin yette jinni heydiwetken Magdalliq Meryem»ge («Luqa» 8:2) gep qilish üchün toxtitip qoyghan. Bu muqeddes téma üstide köp sözlerni qilalaydighan bolsaqmu, mushu yerde peqet shuni bayqaymizki, Uning ölümdin tirilishige birinchi guwahchi bolush imtiyazi Uning ulugh rosullirining héchqaysisigha emes, belki Uning muhebbitide köyüp pishqan bichare bir ayalgha teqdim qilinghan. Uning Mesihge bolghan muhebbiti shunche küchlükki, Uningsiz u özini yoqitip, barghudek héchyéri yoq bolup qalghanidi.
21:11
«Simon Pétrus kémige chiqip, torni qirghaqqa tartip chiqardi. Tor chong béliqlar bilen tolghan bolup, jemiy bir yüz ellik üch béliq bar idi. Béliq shunche köp bolghini bilen, tor yirtilmighanidi».
Némishqa Yuhanna mushu yerde diqqitimizni «Béliq shunche köp bolsimu, tor yirtilmighanidi» dégen pakitqa tartmaqchi bolidu? Jezmleshtürimizki, u bu ish bilen ilgiriki bir ishni uning ésige éniq keltürdi. Shu chaghda özi, inisi Yaqup, Simon we Andriyas Eysaning sözi bilenmu nurghun béliqlarni tutqan: —
«U kémilerdin birige, yeni Simonningkige chiqip, uningdin kémini qirghaqtin sel yiraqlitishni iltimas qildi. Andin U kémide olturup top-top xalayiqqa telim berdi. Sözi tügigendin kéyin, u Simongha:
— Kémini chongqurraq yerge heydep bérip, béliqlarni tutushqa torliringlarni sélinglar, — dédi.
Simon Uninggha jawaben: — Ustaz, biz pütün kéchiche japa tartip héch nerse tutalmiduq. Biraq séning sözüng bilen torni salsam salay, dédi.
Ular shundaq qiliwidi, nurghun béliqlar torgha chüshti; tor sökülüshke bashlidi» («Luqa» 5:3-6).
Shu chaghda «tor yirtilishqa bashlidi». Némishqa? Shu chaghda Mesih Pétrusqa «torliringlarni («torunglarni» emes) sélip, béliqinglarni tutunglar» dégenidi. Pétrus bolsa: «Ustaz, biz pütün kéchiche japa tartip, héch nerse tutalmiduq. Biraq sen dégenikensen, torni (bir torni, démek) salsam salay» dégen jawabi bilen öz ishenchimni körsettim, dep oylighan bolushi mumkin idi. Biraq emeliyette uning ishenchi toluq emes idi; u éhtimal Mesihning sözige anche diqqet qilmay «torlarni» dégenni «tor» dep anglighan yaki éhtimalgha téximu yéqin bolghini: «Bu kishining béliqchiliq toghruluq anche xewiri bolmighachqa, bir tornila tashlisam andin uni ispatliyalaymen» dégen oyda bolghan bolushi mumkin. Chünki Galiliye kölidiki béliqlar adette kündüzde chongqurluqqa shungghup kétidu, shunga kündüzde ularni tutush mumkin emes; kéche bolsa béliqchiliq waqtidur.(Izahat: — eng mukemmel we ishenchlik kona köchürmilerde «Luqa» 5:5-ayette «torni salsam salay» dep pütülgen. Bashqa az bir qisim tékistlerde «torlarni salsam salay» dep pütülgen).
Aldinqi qétim, u we hemrahliri Mesihning gépige toluq kirmey, béliqlarning köp bolushi tüpeylidin tori yirtilip kétip, peqet azraqla béliq tutalighanidi. U choqum bu ishtin «Ustazimizning gépini toluq anglishimiz kérek» dep chong bir sawaq alghanidi.
Ikkinchi qétim torgha chüshken béliqlar oxshash köp bolsimu, lékin ularning tori yirtilmighanidi. Torning yirtilmasliqi qérindishimiz Yuhannagha özlirining béliqni tutqinigha oxshash möjizilik bir ish körünetti we u buni biz üchün xatirileydu. Lékin Rebbimiz bu qétimda peqet «Torunglarni (bir tor) sélinglar» dégenidi. Halqiliq ish Uning sözidur.
Xuda bizge déginini toluq, toghra anglighudek qulaqlarni, shundaqla uning söz-kalamigha bolghan toluq iman-ishenchni bergey!
21:15
«Ular nashta qilghandin kéyin, Eysa Simon Pétrustin:— Yunusning oghli Simon, sen Méni bulardinmu chongqur söyemsen? — dep soridi».
Bu soalda «bular» kimlerni yaki némilerni bildüridu? Bu ular tutqan béliqlarni, yaki bolmisa Pétrusning esliy kespi bolghan béliqchiliqning özini körsitemdu? Biz undaq oylimaymiz. Emdi Rebbimizning menisi: «Séning Méni söygining séning bu muxlislarni söyginingdin artuqmu?» dégendek bolushi kérekmu? Biz yene undaq oylimaymiz. Chünki Pétrusta Rebning birinchi orunda turidighanliqi üstide héchqandaq müjmellik yoq idi. Lékin ésimizde barki, Rebbimiz Özining tutup bérilishi toghruluq sözligende ulargha: «Hemminglar bügün kéche méni tashlap qéchip kétisiler» dep agahlandurghandin kéyin, Pétrus birinchi bolup reddiye bergen: -
«Lékin Pétrus uninggha:
— Hemmeylen tandurulup putlashsimu, men hergiz putlashmaymen, dédi.
Eysa uninggha: — Men sanga berheq shuni éytip qoyayki, bügün, yeni bügün kéche xoraz ikki qétim chillighuche, sen Mendin üch qétim tanisen, — dédi.
Lékin Pétrus téximu qet’iylik bilen uninggha:
— Sen bilen bille ölidighan ish kérek bolsimu, Sendin hergiz tanmaymen, — dédi.
Qalghan hemme muxlislarmu shundaq déyishti» («Mar.» 14:29-31).
Shuning bilen Pétrusning: «Hemmeylen téyilip putlashsimu, men hergiz putlashmaymen» dep turup, özidin üch qétim tanghinidin kéyin Rebbimiz uninggha bu addiy soalni qoyidu: — «Sen méni bulardinmu chongqur söyemsen?» — yeni, «Yunusning oghli Simon, séning Méni söyüshung (chong gep qilghining bilen) bularning Méni söyüshidin chongqurmu?».
Pétrus Uningdin üch qétim tanghandin kéyin Rebbimiz bu soalni uninggha üch qétim qoyidu.
Xuda Öz yollirida bizning öz ajiz tebiiyitimiz toghruluq öz-özimizni aldishimizgha yaki «ixlasmenlikimiz» yaki «sadiqliqimiz» toghruluq pochiliq qilishni dawamlashturushimizgha yol qoymaydu. Buninggha biz intayin minnetdarmiz. U hetta biz Pétrustek Uningdin ténip ketksekmu, bizni eslige keltüreleydu. Peqet Uning bizdin sorighan soallirigha semimiylik bilen jawab bérip, gunah-sewenlikimizni ochuq iqrar qilsaqla, U bizni özgerteleydu. Injildiki «bayanlar»da uchrighan ikkilinip, temtirep ketken Pétrusni «Rosullarning paaliyetliri»de uchrighan jasaretlik dadil Pétrusqa Aylandurghuchi Xuda biz üchün oxshash ishni qilishqa Qadirdur.