Tewrat 25-qisim


«Yigha-zarlar»

(Yeremiya peyghemberning yigha-zarliri)

(yaki «Mersiyeler»)



Kirish söz


Yeremiya peyghember yazghan Tewrattiki «Yigha-zarlar» qismini uzun tonushturushning hajiti yoq. Éniqki, u peyghemberning chong kitabi («Yeremiya»)ni toluqlaydighan qoshumchidur. Mezkur kitabning «arqa körünüsh»ini chüshinish üchün oqurmenlerning awwal «Yeremiya» dégen qisimni hemde uninggha qoshumche qilinghan «kirish söz», shundaqla «qoshumche söz»ni oqushini tewsiye qilimiz. Bu «Yigha-zarlar» qismi toghruluq shuni déyish zörürki, kitabta qeyt qilinghini peyghemberning özining jan-jéger qérindashliri bolghan xelqning Xudagha qilghan asiyliqliri hemde aqiwette tartqan jazalirigha qarap, Xudagha öz derd-elemlirini tökkenliridin ibarettur. Kitabta, Babil impériyesi (miladiyedin ilgiriki 588-586-yili) Pelestinge axirqi qétim tajawuz qilghan chaghdiki dehshetlik ézilishler, azab-oqubetler, bolupmu ularning Yérusalémni 18 ay qorshawgha alghanliqi alahide bayan qilinidu.


Biz «Yeremiya»gha qoshumche qilinghan «kirish söz»din yene söz alsaq: — «Yeremiya hergiz «Men yaxshi, bashqilar yaman» yaki «özüm beg, özüm chong» deydighan, bashqilarni tenqid qilishqa amraq kishi emes idi. U öz éli teripidin kemsitilgen, daim ularning ziyankeshlikige uchrighan bolsimu, uning Xudaning ulargha rehimdilliq körsitishini dawamlashturushini tiligenlikini körimiz. Bezi waqitlarda u Xudagha: «Men üchün qisas alghaysen» dep dua qilghini bilen, «Yigha-zarlar» dégen kitabidin, uning xelqning hali toghruluq chekken qayghu-hesretliri we ulargha baghlighan chongqur muhebbitini köreleymiz».


Biz mundaq addiy söz bilen «Yeremiya» hem uning «yigha-zar»lirini teswirliyeleymiz: «Yeremiya»da xatirilengini Xudaning Yeremiyagha (Israil we Yehuda üchün) éytqan sözlirining xatirisi, «Yigha-zarlar»da xatirilengini bolsa Yeremiyaning Xudagha (Israil we Yehuda üchün) éytqan sözlirining xatirisidur; «Yigha-zarlar» — Yeremiyaning Xudaning sözlirige hemde xelqining tartqan azab-oqubetlirige bolghan inkasi, chong bir «mersiye»sidur.


Yeremiya derd-elem we dad-peryadlirini bizge shéir sheklide qaldurghan. Kitab besh munajat (herbir munajat bir bab)tin terkib tapidu. Awwalqi töt bab bolsa «élipbelik shéir» sheklididur. Ibraniy yéziqida 22 herp bar. «Élipbelik shéir» bolsa, taq ayetlirining herbiri ibraniy élipbe tertipige asasen yéngi herp bilen bashlinidu (mesilen, uyghur tilida bolsa, a-, e-, b- qatarliq herpler bilen bashlanghangha oxshash).


Üchinchi bab üch ayettin terkib tapqan 22 bölekke bölüngen bolup, uningda 66 ayet bar; bölekler «élipbe tertipi» boyiche yézilidu, herbir bölektiki üch ayet oxshash herp bilen bashlinidu.

Kitabning yene bir alahidiliki: — 2-, 3- hem 4-bablarda, «élipbe tertipi»de ikki herp, yeni «pé» (16-herp) we «ayin» (17-herp) almashturulidu. Ikki herpning almashturulushning sewebi bügünki küngiche chong bir sirdur.

Kitabning beshinchi babi «élipbelik shéir» sheklide yézilghan emes, lékin uningdimu 22 ayet bar.

Déginimizdek, kitabta bashtin-ayagh sözligüchi Yeremiyadur. U bezide «Zion» yaki Yérusalémgha, bezide Israilgha wekil bolup sözleydu.


Mezmun: —


1-bab, 1-22

1-munajat («élipbelik shéir») Yérusalémning qayghu-hesriti

2-bab, 1-22

2-munajat («élipbelik shéir») Yérusalémning jazalinishi

3-bab, 1-66

3-munajat («élipbelik shéir») Jaza we ümid

4-bab, 1-22

4-munajat («élipbelik shéir») «Xarabilik ichide turghan Yérusalém»

5-bab, 1-22 

5-munajat («élipbelik shéir» emes)  Rehim tilesh duasi


••••••••



Qoshumche söz


«Yigha-zarlar» bizge béridighan asasiy xewer

Ibraniy tilidiki köp shéirlarning shundaq bir alahidiliki barki, shéirning muhim témisi yaki xewiri del uning otturisida tépilidu. Biz bu alahidilikni «Ayup» dégen kitabta bayqiduq, we mushu munajatlarning terkibini oxshash dep qaraymiz. Bu azab-oqubet, qayghu-hesret we ümüdsizlikke tolghan shéirlarning otturisidin, yeni otturisidiki shéirning del otturisidin biz munu sözlerni oquymiz: —


«Mana, Perwerdigarning özgermes méhribanliqliri! Shunga biz tügeshmiduq;

Chünki Uning rehimdilliqlirining ayighi yoqtur;

Ular her seherde yéngilinidu;

Séning heqiqet-sadiqliqing tolimu moldur!

Öz-özümge: «Perwerdigar méning nésiwemdur;

Shunga men uninggha ümid baghlaymen» — deymen.

Perwerdigar Özini kütkenlerge,

Özini izdigen jan igisige méhribandur;

Perwerdigarning nijatini kütüsh,

Uni süküt ichide kütüsh yaxshidur.

Ademning yash waqtida boyunturuqni kötürüshi yaxshidur.

U yégane bolup süküt qilip oltursun;

Chünki Reb buni uninggha yüklidi.

Yüzini topa-tupraqqa tegküzsun,

— Éhtimal, ümid bolup qalar?

Mengzini urghuchigha tutup bersun;

Til-ahanetlerni toyghuche ishitsun!

Chünki Reb ebedil-ebed insandin waz kechmeydu;

Azar bergen bolsimu,

Özgermes méhribanliqlirining molluqi bilen ichini aghritidu;

Chünki U insan balilirini xar qilishni yaki azablashni xalighan emestur» (3:22-33).


Biz bu xewerlerni mersiyening Israillargha, shuningdek ulargha oxshash, herxil qayghu-hesret yaki azab-oqubetke chömgen herqayisi oqurmenlirimizge yetküzken asasiy muhim xewiri dep ishinimiz. Israilgha oxshash, ular bizgimu teselli-ümid yetküzgey. Amin!