Tǝwrat 22-ⱪisim


«Küylǝrning Küyi»


Kirix sɵz


 Axiⱪ-mǝxuⱪlarning bir-birigǝ yazƣan «muⱨǝbbǝt hǝt»lirini yaki «muⱨǝbbǝt xeir»lirini qüxinixning tǝsliki kɵpiniqimizgǝ ayan. Axiⱪ-mǝxuⱪlarning ɵz tili wǝ kɵp sirliri bar; ɵz’ara sɵzlǝxkǝndǝ, xunqǝ kɵp ixlar pǝⱪǝt axiⱪ-mǝxuⱪ ikkisigila mǝlum, ularning munasiwitidiki kiqikkinǝ wǝⱪǝlǝrningmu xunqǝ zor ǝⱨmiyiti bolidu! Mǝlum bir jay, waⱪit yaki qetixliⱪ isimlar tilƣa elinƣandila, andin top-top ǝslǝtmilǝr yaki munasiwǝtlik mǝhpiy ixlar ularning esigǝ kǝlkünlǝp kiridu. Yat adǝmlǝr bolsa, ularning sɵzlirini anglap garang bolup ⱪalidu.


Kɵpinqimiz axiⱪ-mǝxuⱪlarning bir-birigǝ yazƣan «muⱨǝbbǝt hǝt»lirini yaki «muⱨǝbbǝt xeir»lirini oⱪup qüxinixni naⱨayiti az «mǝxiⱪ» ⱪilduⱪ; ⱨǝm xundaⱪ boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ — qünki bu baxⱪilarning ixliri tursa! Biraⱪ bǝzi waⱪitlarda küqlük wǝ tǝsirlik mǝlum bir «muⱨǝbbǝt ⱨekayisi»ning tǝpsilatliri muǝllipning ⱪǝlimi bilǝn ammiƣa ayan ⱪilinip ⱪalidu; ⱨǝrⱪandaⱪ adǝm Lǝyli-Mǝjnun, Pǝrⱨad-Xerinning ⱨekayiliridin tǝsirlǝnmǝy ⱪalmaydu. Qünki Huda Ɵzi wujudimizƣa «romantik» ⱨessiyatni saldi; biz «uning süriti»dǝ yaritilƣanmiz wǝ romantik ⱨessiyat bu sürǝtning ayrilmas bir ⱪismidur.


Ɵz waⱪtida «Sulayman padixaⱨ wǝ Xulamit»ning ⱨekayisi Israil ammisi arisida ohxaxla (Lǝyli-Mǝjnun ⱨekayisidǝk) dangⱪi qiⱪⱪan bolsa kerǝk. Sulayman padixaⱨ ɵz hǝlⱪining ǝyni ǝⱨwalini xǝhsǝn igilǝx üqün addiy bir ⱪoyqining ⱪiyapitidǝ Galiliyǝ ɵlkisigǝ kǝlgǝn boluxi mumkin. U xu yǝrdǝ Xulamitni («Xulam» yaki «Xunǝm» xǝⱨiridiki bir ⱪiz) uqritidu. U addiy bir yeziliⱪ ⱪiz idi; akiliri uningƣa ⱪiziⱪ aptap astida üzümzarlirini pǝrwix ⱪildurƣanidi. Tekisttin kɵrüniduki, uning ikki akisi wǝ bir singlisi bar idi; apisimu tilƣa elinidu, biraⱪ atisi tilƣa elinmaydu, eⱨtimal alǝmdin ɵtkǝn bolsa kerǝk.


Sulayman birinqi ⱪetim Xulamitni kɵrgǝndǝ u bǝlkim bir alma dǝrihi astida uhlawatⱪan bolsa kerǝk (8:4). Ular tunji kɵrüxüpla «kɵyüp ⱪelixti». Dǝslǝptǝ bu addiy padiqining kim ikǝnlikidin ⱪizning ⱪilqǝ hǝwiri yoⱪ idi, ǝlwǝttǝ. Sulayman uningƣa salaⱨiyitini keyinqǝ axkarilidi. Hǝmmigǝ ayan, Padixaⱨning ayali bolux adǝmni ƣǝmgǝ salidiƣan eƣir mǝs’uliyǝtlik ix. Xunga, ularning munasiwiti muⱪim bolƣuqǝ, yǝni Xulamit Sulaymanning ɵzigǝ baƣliƣan muⱨǝbbitining ɵzgǝrmǝydiƣanliⱪiƣa toluⱪ ixǝndürülgüqǝ, Sulayman ɵz salaⱨiyitini uningƣa axkarilimidi. 


Deginimizdǝk «padixaⱨning ayali» bolux mǝs’uliyiti naⱨayiti eƣir. Lekin bu mǝs’uliyǝt Xulamitⱪa ayan bolƣanda, u ɵzining sɵyümlük yurtini taxlap, Sulaymanƣa ǝgixip büyük Yerusalem xǝⱨirigǝ berip, pütünlǝy yengi turmuxni baxlaxtin ibarǝt uluƣ ⱪararƣa kǝldi. Xeir toy ⱪilƣan künidiki ziyapǝttǝ, ⱪizning kǝlgüsi keqǝ toƣruluⱪ oylawatⱪini bilǝn baxlinidu. Asasǝn kitabning ⱨǝmmisi Xulamitning nǝziri bilǝn yezilƣan.


Xǝrⱪtiki kɵp padixaⱨlarƣa ohxax, Sulaymanningmu bir ⱨǝrǝm ayalliri bar idi. Biraⱪ uningƣa nisbǝtǝn Xulamit «birdinbir sɵyümlük»i boldi (5:2); sɵygǝn ayal-kenizǝkliri arisida uning tǝngdixi yoⱪ idi (7:8). Ɵzlirining muⱨǝbbitini tǝbriklǝx üqün Sulayman 13 «oylinix»ni yazdi wǝ uni 5 «hatirǝ» astida rǝtlǝp mǝzkur kitabni qiⱪardi. Bu on üq «oylinix»ning ⱨǝrbiri ularning muⱨǝbbitigǝ baƣliⱪ bolƣan birǝr wǝⱪǝ, parang, oy yaki qüx toƣruluⱪ bolup, «oylinix»ning ⱨǝrbiri yǝnǝ bǝx «hatirǝ»ning biri bilǝn baƣliⱪtur. Bu oylinixlardin ularning muⱨǝbbitining ⱪandaⱪ rawajlanƣanliⱪi, ⱪandaⱪ küqǝytilgǝnliki, bir-birigǝ ɵzlirini ɵmürwayǝt beƣixlixining «ɵlümdǝk küqlük» dǝrijigǝ yǝtkǝnlikini kɵrgili bolidu (8:6). Dǝrwǝⱪǝ muxundaⱪ muⱨǝbbǝt ǝr-ayalliⱪ munasiwǝtkǝ ⱪarita Hudaning bizgǝ ata ⱪilƣan ülgisidur.


Kitabtiki bǝx hatirǝ wǝ on üq oylinix waⱪit tǝrtipi boyiqǝ tizilƣan ǝmǝs. Xunga «oylinixlar» ularning toluⱪ «muⱨǝbbǝt ⱨekayǝ»simu ǝmǝs. Ɵz waⱪtidikilǝr üqün ⱨekayining tǝpsilatliri bǝlkim xunqǝ tonux bolƣanki, ularni tilƣa elixning ⱨajiti yoⱪ idi, dǝp ⱪiyas ⱪilimiz. Biraⱪ bizgǝ nisbǝtǝn ⱨekayining ɵzini, jümlidin ⱨǝrbir hatirining arⱪa kɵrünüxlirini azraⱪ «razwed» ⱪiliximiz bilǝn igiliwalƣili bolidu, dǝp ixinimiz. Ⱨǝrbir «oylinix»ⱪa ⱪoyulƣan mawzu wǝ ayǝtlǝrgǝ berilgǝn xǝrⱨlǝr, ɵzimizning nemǝ ixlarning yüz beriwatⱪanliⱪiƣa bolƣan pikir-tǝxǝbbuslirimizla, halas. Oⱪurmǝnlǝr bu qüxǝnqilirimiz, pikirlirimizning toƣra yaki ǝmǝliyǝtkǝ yeⱪin ikǝnlikigǝ ɵzliri ⱨɵküm qiⱪarsun. Yǝnǝ tǝkitlǝymizki, bu mawzular wǝ ayǝtlǝrgǝ ⱪoxulƣan xǝrⱨlǝr, jümlidin izaⱨatlar bizningdur, bular Muⱪǝddǝs Kitabning ǝsliy tekistining bir ⱪismi ǝmǝs. Ular pǝⱪǝt oⱪurmǝnlǝrgǝ yardǝm bolsun degǝn ümidtǝ tǝrjimandin ⱪoxuldi. Kitabning ǝsliy tekisti «ⱪeniⱪ» besildi. Tekistning mǝnisi toƣruluⱪ hulasigǝ kǝlginimizdǝ biz ⱨazirⱪi zamandiki Arnold Fruhtǝnbaum wǝ Yaⱪup Parax degǝn ikki Yǝⱨudiy alimning oyliƣanliriƣa kɵp ǝgǝxtuⱪ. Bizningqǝ bu ikki alimning ⱨǝrbirining xǝrⱨliri tekistning omumiy mǝnisidin eytⱪanda bir-birigǝ ǝng mas kelidu.


Əmdi soraxⱪa tegixlik bolƣan bir soal ⱪalidu: — «romantikliⱪ» wǝ ǝr-ayalliⱪtiki rawajlinip pixⱪan muⱨǝbbǝt, bolupmu jinsiy muⱨǝbbǝt toƣruluⱪ bir xeirlik ⱨekayining Muⱪǝddǝs Kitab ⱪisimliridin orun alƣuqiliⱪi barmu? Hudaning hǝlⱪi ⱪandaⱪ yaki nemixⱪa mǝzkur kitabni «Hudaning wǝⱨiysi bilǝn kǝlgǝn» dǝp ⱪarap, uni Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning kitablirining ⱪatariƣa kirgüzgǝn? Sulayman padixaⱨ ɵzi birinqi bolup mǝzkur yazmisining «wǝⱨiy» ikǝnlikini bilixi kerǝk, ǝlwǝttǝ. U jǝmiy «bir ming bǝx» xeir-küy yazƣan. Sulayman xu bir ming bǝx xeir-küy iqidǝ muxu ǝsirini «Küylǝrning küyi» dǝp atiƣan; xunga u qoⱪum uning alaⱨidilikini bilip yetip, hǝlⱪning uni Muⱪǝddǝs Kitabning bir ⱪismi dǝp ⱪobul ⱪilixini otturiƣa ⱪoyƣan. Ⱨǝtta mumkinqiliki barki, kitabni «Küylǝrning küyi» dǝp atiƣanliⱪi «dunyadiki barliⱪ xeir-küylǝrning ǝng uluƣi» degǝn mǝninimu kɵrsitixi mumkin.


Hudaning yolida yezilƣan mǝlum kitabta ǝmǝlgǝ axurulƣan bexarǝt bolsa, mɵmin bǝndilǝr bǝlkim bu kitabni «Hudadin kǝlgǝn» dǝp ⱪarixi mumkin. Biraⱪ mǝzkur kitabta xundaⱪ bexarǝt yoⱪ. Biliximizqimu uning yezilixi bilǝn tǝng ⱨeq mɵjizǝ yüz bǝrmigǝn. Hudaning yolliridiki qongⱪur bir prinsip barki, u muⱨim ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrgǝ ⱨǝrdaim birla guwaⱨqi tǝminlǝpla ⱪalmay, bǝlki ikki yaki üq guwaⱨqi tǝminlǝydu. Bu prinsip Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanunda sotlar toƣrisida: «Ⱨǝrbir ixni ikki yaki üq guwaⱨqining aƣzidin ispatlax kerǝk» dǝp yezilƣan — baxⱪiqǝ eytⱪanda, ǝyiblǝngüqining gunaⱨini bekitix üqün birla guwaⱨqi kupayǝ ⱪilmaydu. Əmma Huda bekitkǝn «ⱨǝrbir ixning ikki-üq guwaⱨqisi kerǝk» degǝn xu prinsip sot-dǝwalardin baxⱪa dairidimu kǝng inawǝtliktur. Bu kitabⱪa nisbǝtǝn Sulayman ɵzi birinqi guwaⱨqi bolƣan, ǝlwǝttǝ. Ixinimizki, omumǝn eytⱪanda, Israilning pǝyƣǝmbǝrliri ⱪaysi kitablarning Hudaning wǝⱨiysi bilǝn kǝlgǝnlikini Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ bilip andin bular toƣruluⱪ Hudaning hǝlⱪigǝ guwaⱨliⱪ bǝrgǝn. Xuningdǝk ular Sulaymanning «Küylǝrning küyi» ⱨǝmdǝ xundaⱪla baxⱪa birⱪanqǝ tarihiy kitablar (alayluⱪ, «Padixaⱨlar (1), (2)», «Tarih-Tǝzkirǝ (1), (2)»ni «Hudaning wǝⱨiysi wǝ buyruⱪi bilǝn yezilƣan, ⱨǝⱪiⱪǝtni kɵrsǝtkǝn hatirilǝr» dǝp tǝstiⱪlidi. Xundaⱪ bolup Tǝwrattiki kitablarning sani ǝslidiki Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn «ⱪanuniy hatirilǝr» bolƣan 5 kitabtin (bǝzidǝ ibraniy tilida «Toraⱨ» dǝp atalƣan) asta-asta 39 kitabⱪa yǝtküzüldi. Xuning bilǝn Tǝwrat ǝng ahirⱪi «Malaki pǝyƣǝmbǝr» degǝn bexarǝtlik kitabi bilǝn miladiyǝdin ilgiriki 396-yilida ahirlaxⱪan.


Əmdi Huda nemixⱪa bu «romantik muⱨǝbbǝt»ni tǝswirlǝydiƣan kitabni Tǝwratning bir ⱪismi bolsun dǝp buyruƣan?


Tǝwratning birinqi babida: «Huda: «Bizning süritimizdǝ, Bizgǝ ohxaydiƣan insanlarni yaritayli» degǝn» dǝp hatirilinidu. Insanning «Hudaning süriti» bolƣanliⱪi intayin qongⱪur bir sir bolup, Hudaning ⱨeqⱪandaⱪ jismaniy jǝⱨǝttiki bir «sürǝt»i yaki «ohxaxliⱪ»ini kɵrsǝtmǝydu, ǝlwǝttǝ. «Huda roⱨtur» («Yuⱨ.» 4:24). Xunga yaƣaq yaki taxtin jansiz bir mǝbud yasap, «Mana Hudaning ohxixi!» deyixkǝ ⱪǝt’iy bolmaydu wǝ xundaⱪ ⱪilix Tǝwratta ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. Qünki undaⱪ jansiz bir nǝrsini «Hudaning ohxixi» deyix tirik Hudani ⱨaⱪarǝtlǝxtin ibarǝttur. «Hudaning süriti» insanning roⱨi wǝ harakterida mǝwjuttur. Bu «sürǝt» gunaⱨ tüpǝylidin sǝtlǝxtürülgǝn wǝ buzulƣan bolsimu, «sürǝt» tehi mǝwjut (Injil, «Yaⱪ.» 3:9).


Insanda xu «Hudaning süriti»din ⱪalƣan bir jǝⱨǝti bolsa, ⱨǝr insanda muⱨǝbbǝtni ipadilǝx wǝ muⱨǝbbǝtni ⱪobul ⱪilixⱪa bolƣan tǝⱪǝzza bolidu; Huda dunyani apiridǝ ⱪilƣanda muⱨǝbbǝtning alaⱨidǝ bir yolda ǝr-ayalliⱪ munasiwǝt arⱪiliⱪ ipadilinidiƣanliⱪi wǝ ⱪobul ⱪilinidiƣanliⱪini bekitkǝn. «Xu sǝwǝbtin (Huda bekitkini üqün) oƣul bala ata-anisidin ayrilip, ɵz ayaliƣa baƣlinip, uning bilǝn bir tǝn bolidu» («Yar.» 2:24).


Ər-ayalliⱪ muⱨǝbbǝtning, jinsiyǝt wǝ xundaⱪla jinsiyǝt arⱪiliⱪ muⱨǝbbǝtni ipadilǝydiƣanliⱪi wǝ ⱪobul ⱪilidiƣanliⱪi bolsa gunaⱨning nǝtijisi ǝmǝs, ular Hudaning insanlarƣa ǝsli tǝⱪsim ⱪilƣanlirining bir ⱪismidur, u Adǝm’atimiz gunaⱨ sadir ⱪilixtin burunla mǝwjut bolƣanidi. «Jinsiyǝtning ɵzi napak» degǝn gǝp Xǝytanning bir yalƣanqiliⱪidur. Deyiximiz kerǝkki, ǝlwǝttǝ, ǝr-ayal nikaⱨ arⱪiliⱪ bir-birigǝ beƣixlanmiƣan bolsa, jinsiy «muⱨǝbbǝt» ɵtküzüx Hudaning iradisigǝ pütünlǝy bir satⱪunluⱪ — ǝmǝliyǝttǝ u «muⱨǝbbǝt» ǝmǝs, bǝlki ⱨalakǝtning mujǝssǝmlǝngǝnlikidin ibarǝttur. Xundaⱪ bolƣanda, ⱪiz-ayallar pǝⱪǝt ǝrkǝklǝr lǝzzǝtlinidiƣan bir oyunquⱪ bolidu, halas, kerǝksiz bolƣanda taxliwetilidu. Hudaning Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ kǝlgǝn kǝqürüm-mǝƣpiriti wǝ nijati gunaⱨni yumiƣan bolsa, bu jinisiy tǝrǝptiki gunaⱨning nǝtijisi bolƣan roⱨiy bulƣinix insanlarni dozahⱪa qüxüridu; uningdin sirt, ɵq-adawǝtkǝ qümgǝn ⱨayat, ⱨeqkim beⱪixni halimaydiƣan, xundaⱪla «ⱨaramdin bolƣan», ata-aniliⱪ muⱨǝbbǝttin mǝⱨrum bolƣan nurƣun balilar wǝ yüzligǝn jinsiy kesǝllǝr uning baxⱪa nǝtijisi bolup ⱪalidu. Biraⱪ jinsiy gunaⱨlarni sadir ⱪilmaymǝn degǝn niyǝttǝ: «Jinsiyǝt ɵzi napak, natoƣra» deyix gunaⱨtin ⱪutulux yoli ǝmǝs. Ər-ayalliⱪta bolidiƣan jinsiy muⱨǝbbǝt Hudaning tilsimat wǝ ajayib bir sowƣitidur. Xundaⱪ ikǝn, u sowƣatni tǝbriklǝx, uning üqün rǝⱨmǝt eytix, uningdin ⱨuzur elixⱪa toƣra kelidu. «Küylǝrning küyi» degǝn kitabning pǝyƣǝmbǝrlǝrning kitabliri ⱪataridin orun elixining mǝⱪsiti dǝl xuki — Hudaning sowƣisi bolƣan ǝr-ayalliⱪ muⱨǝbbǝtni tǝbriklǝx, xundaⱪla uning üstigǝ Hudaning tǝstiⱪliƣuqi mɵⱨürini besixtin ibarǝttur. Xuningdǝk, Sulayman wǝ Xulamitning ülgǝ bolƣan muⱨǝbbiti arⱪiliⱪ mǝzkur kitab bizgǝ nikaⱨning uli, yǝni bir-birini ⱨɵrmǝtlǝx, ⱪǝdirlǝx wǝ qüxinix, bir-birigǝ boysunux degǝn prinsiplarni kɵrsitidu. Bu prinsiplarƣa asaslinip ǝr-ayalning muⱨǝbbiti saⱪlinipla ⱪalmay, bǝlki rawajlinip rixtliri tehimu küqlük bolidu. Oylinip baⱪsaⱪ, ǝr-ayalliⱪ, jümlidin jinsiy muⱨǝbbǝt kɵpinqimizning turmuxining xunqǝ muⱨim bir ⱪismi bolƣaqⱪa, Muⱪǝddǝs Kitabta bu tǝrǝptǝ yolyoruⱪlar bolmiƣan bolsa, tolimu ƣǝlitǝ bolatti.

Biz yuⱪiriⱪi prinsiplar üstidǝ wǝ xuningdǝk Sulayman padixaⱨning keyinki ⱨayatidiki mǝsililǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ azraⱪ tohtilimiz. Hudaning mɵmin bǝndiliri dǝwrdin-dǝwrgiqǝ kitabta tǝswirlǝngǝn muⱨǝbbǝttin Hudaning Ɵz jamaitigǝ yaki bolmisa ⱨǝrbir etiⱪadqiƣa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ baƣliƣan muⱨǝbbitining qongⱪur bir süritining ǝks etilgǝnlikini kɵrüp kǝlmǝktǝ. Bǝzi alimlar buni mazaⱪ ⱪilƣan bolsimu, bizningqǝ kitabta ǝr-ayal arisidiki ⱨǝm padixaⱨ-puⱪra arisidiki sap bir muⱨǝbbǝt wǝⱨiy arⱪiliⱪ sürǝtlǝngǝqkǝ, u yǝnǝ Mǝsiⱨning Ɵz hǝlⱪigǝ baƣliƣan muⱨǝbbitining ajayib bir süriti bolmay ⱪalmaydu («Əf.» 5:20-33ni kɵrüng).


Izaⱨat: Kitabta pat-pat tilƣa elinƣan «Yerusalem ⱪizliri»ning sɵzliri Israil hǝlⱪining xeirdǝ tǝswirlǝngǝn muⱨǝbbǝtkǝ bolƣan inkaslirini, xuningdǝk oⱪurmǝnlǝrning ɵzlirining xeirdǝ tǝswirlǝngǝn wǝⱪǝlǝrgǝ soallirini wǝ inkaslirini bildüridu. «Yerusalem ⱪizliri»ning sɵzligǝnlirining ⱨǝmmisila nǝⱪ mǝydanda bolƣan boluxi natayin.


Oⱪurmǝnlǝrgǝ yardimi bolsun dǝp biz bǝzi ayǝtlǝrning astiƣa xǝrⱨ bǝrduⱪ. Bu xǝrⱨlǝrdǝ tekistning toluⱪ mǝnisini xǝrⱨlimǝkqi ǝmǝsmiz (ⱪolimizdin kǝlgǝn bolsa, xübⱨisizki, nurƣun bǝtlǝr ⱪoxulatti), bǝlki oⱪurmǝnlǝrni arⱪa kɵrünüxliri toƣruluⱪ azraⱪ paydiliⱪ hǝwǝr bilǝn tǝminlimǝkqi, xundaⱪla bu ajayib muⱨǝbbǝt xeiridin bǝzi muⱨim yǝkünlǝrni qiⱪarmaⱪqimiz. Yǝnǝ tǝkitlǝymizki, u xǝrⱨilǝr ɵzimizning pikrimiz, halas; u muⱪǝddǝs tekistning bir ⱪismi ǝmǝs.


Qüxiniximizqǝ, kitabning «bǝx hatirǝ», «on üq oylinix»ning ⱪurulmisi tɵwǝndikidǝk: —



Birinqi ⱪisim — muⱨǝbbǝtning baxlinixi  (1:1-5:1)



1-hatirǝ 

toy küni üstidǝ bolƣan oylar (1:2-2:7)

Oylinix (1)   

Xulamit Sulaymanning ordisida — toy ziyapitigǝ tǝyyarlinix (1:2-8)

Oylinix (2)  

toy ziyapitidiki dastihan üstidǝ bolƣan oylar 


(Sulayman Xulamitⱪa sɵz ⱪilidu, andin Xulamit Sulaymanƣa 


sɵz ⱪilidu) (1:9-14)

Oylinix (3)  

toy ⱨujrisida bolƣan oylar (1:15-2:7)



2-hatirǝ: 

Muⱨǝbbǝtlixip yürgǝn künlǝr üstidiki oylar (2:8—3:5)

Oylinix (4)   

Sulaymanning ǝtiyazda Xulamitni yoⱪlap kǝlgini toƣruluⱪ oylar (2:8-9)

Oylinix (5)   

Xulamit ⱪayta-ⱪayta kɵrgǝn «ayrilix» toƣruluⱪ bir qüx (3:1-5)



3-hatirǝ: 

Ər-ayal bolup birlixix üstidiki oylinixlar (3:6-5:1)

Oylinix (6)   

toyƣa sǝpǝr (3:6-11)

Oylinix (7)   

toy keqisi (4:1—5:1)



Ikkinqi ⱪisim — Ər-ayalliⱪ muⱨǝbbǝtni küqǝytix — 

Muⱨǝbbǝtning yengi ipadiliri  (5:2-8:14)



4-hatirǝ:  

muⱨǝbbǝtni rǝt ⱪilix toƣrisidiki bir qüx — u toƣruluⱪ oylinix (5:2-6:9)

Oylinix (8)   

Xulamitni basⱪan ⱪorⱪunqluⱪ qüx (5:2-6:3)

Oylinix (9)   

Sulaymanning Xulamitⱪa ⱪaytip kelixi — 


Xulamitni ⱪayta mahtixi (6:4-9)



5-hatirǝ:   

yezida dǝm elix (Galiliyǝgǝ ⱪaytix) (6:10-8:14)

Oylinix (10)   

««Maⱨanaim (ikki bargaⱨ) ussuli» (6:10-7:10)

Oylinix (11)   

Xulamitning ɵz yurtini yoⱪlaxⱪa bolƣan arzusi (7:11-8:4)

Oylinix (12)   

Yezilarƣa (Galiliyǝgǝ) sǝpǝr (8:5-7)

Oylinix (13)  

Xulamitning yurtiƣa, ɵyigǝ ⱪayitip kelixi. Xulamit kiqik 


singlisi toƣruluⱪ ikki akisiƣa sɵzlǝydu, ahirda Sulaymanƣa 


sɵz ⱪilidu (8:8-14)


Izaⱨat — Uxbu kitabtiki ǝyni muⱪǝddǝs tekist: — «ǝyniy tekist» degǝndǝk ⱨǝrp qongliⱪi wǝ rǝnggi bilǝn kɵrsitilidu. 


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz 


Tɵwǝndǝ mǝzkur kitabtin biz elixⱪa tegixlik bǝzi sawaⱪlar wǝ hulasilǝr tizimlinip bayan ⱪilindi. Ularning bǝziliri yuⱪiriⱪi xǝrⱨlǝrdimu tilƣa elinƣan. Uningda baxⱪa sawaⱪlar wǝ hulasilǝrmu bar.


(1) «Küylǝrning küyi» degǝn kitab Hudaning iradisi bilǝn bizgǝ roxǝn ülgǝ arⱪiliⱪ ǝr-ayalliⱪ muⱨǝbbǝtkǝ, jümlidin jinsiyǝtkǝ bolƣan pozitsiyǝni kɵrsitix yolida ata ⱪilinƣan. Xundaⱪ pozitsiyǝ bolsa ǝr-ayalliⱪ muⱨǝbbǝtni Hudaning sowƣisi süpitidǝ ⱪobul ⱪilix, uningdin ⱨuzur elix, uningƣa tǝxǝkkür eytip minnǝtdar boluxtin ibarǝttur.


(2) Jinsiy muⱨǝbbǝt Hudaning mǝⱪsitidǝ pǝⱪǝt nikaⱨ ɵtküzgǝn ǝr-ayalliⱪ munasiwiti iqidila boluxi kerǝk.


(3) Hudaning jinsiyǝttǝ bolƣan mǝⱪsǝtliri: — 

(a) Pǝrzǝnt kɵrüx («Yar.» 1:28)

(ǝ) Bir tǝn bolux üqün («Yar.» 2:23-25)

(bu «bir tǝn» boluxning natoƣra yoldimu bolux mumkinqiliki bar — «1Kor.», 6:16ni kɵrüng).

(b) Ər-ayalliⱪ muⱨǝbbǝtkǝ lǝzzǝt kǝltürüx.

Bu mǝⱪsǝt «küy»dǝ tǝkitlinip roxǝn kɵrünidu; u güzǝl bir ix, uni ümid wǝ minnǝtdarliⱪ bilǝn kütüxkǝ toƣra kelidu.

Kɵrsitip eytimizki, Hudaning ǝr-ayalliⱪta bolƣan birinqi mǝⱪsiti dostluⱪ, ⱨǝmraⱨliⱪ wǝ bir-biridin ⱨuzurlinixtin ibarǝt idi («Yar.» 2:18). Pǝrzǝnt kɵrüx ikkinqi orunda turidu. Xuning bilǝn pǝrzǝnt kɵrmǝslik sǝwǝbidin ajrixix Huda aldida eƣir gunaⱨdur.


(4) Hudaning jinisiy muⱨǝbbǝttǝ bolƣan toluⱪ iradisi bolsa, nikaⱨliⱪ ǝr-ayal munasiwǝttǝ bolux kerǝk, ǝlwǝttǝ, lekin uning toluⱪ mǝⱪsiti pǝⱪǝt yetilgǝn muⱨǝbbǝt iqidǝ ǝmǝlgǝ axidu. Bundaⱪ muⱨǝbbǝt ibraniy tilida «ahawaⱨ», grek tilida «agapǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. «Ahawaⱨ» degǝn sɵz «Küy»diki kɵp ayǝtlǝrdǝ kɵrünidu.

Xuning bilǝn Muⱪǝddǝs Kitabⱪa asaslanƣan, yahxi bir hil «nikaⱨ xǝkli»dǝ toyƣa mǝs’ul kixi awwal yigittn, andin ⱪizdin: «Sǝn jorǝngning ǝⱨwali ⱪandaⱪla bolsun, bay bolsun kǝmbǝƣǝl bolsun, saⱪ bolsun aƣriⱪ bolsun, üstün bolsun, tɵwǝn bolsun ɵlüm ikkinglarni ayriwǝtküqǝ uningdin hǝwǝr elip, pǝⱪǝt uningƣila xǝrtsiz muⱨǝbbǝt bilǝn baƣlinixⱪa razimusǝn?» degǝn soalni soraydu.


(5) «Yar.» 2:24dǝ mundaⱪ sɵz tepilidu: «Xu sǝwǝbtin (Hudaning bekitkǝnlikidin) oƣul bala ata-anisidin ayrilip, ɵz ayaliƣa baƣlinip, uning bilǝn bir tǝn bolidu». Baxⱪa yǝrlǝrdǝ eytⱪinimizdǝk, xuni tǝkrarlimaⱪqimizki, Muⱪǝddǝs Kitabⱪa asasǝn toy ⱪilƣanda yengi ǝr-ayal yipyengi bir ailǝ ⱪurux üqün imkaniyǝtning bariqǝ ata-anisining ɵyidin (yigitningkidin bolsun, ⱪizningkidin bolsun) «qiⱪix»i kerǝk. Bundaⱪ ⱪilix ata-anilarƣa ⱨɵrmǝtsizlik ǝmǝs. Qünki ata-anilarni ⱨɵrmǝtlǝx, jümlidin yaxanƣanda ulardin hǝwǝr elix burqi bolsa Muⱪǝddǝs Kitab («Mis.» 20:12, «1Tim.» 5:4)dimu eniⱪ buyrulƣan. Biraⱪ Hudaning tǝrtipi boyiqǝ, yigit-ⱪiz toy ⱪilƣandin keyin, yigit ularning yengi ailisining bexi bolidu; xu waⱪittin baxlap Huda aldida uning birinqi mǝs’uliyiti ɵz ayaliƣa, andin baliliriƣa bolidu. Undaⱪ bolmisa nǝtijisi kɵngülsizlik, jedǝl-majira wǝ ziddiyǝtlǝrning mumkinqiliki heli qong bolidu.


(6) Xulamit Sulaymanni «mening bexim» dǝp roxǝn tonuydu. Sulayman uningƣa ǝgixip Galiliyǝgǝ kǝlgǝn ǝmǝs, bǝlki u Sulaymanƣa ǝgixip Yerusalemƣa kelidu. Muⱪǝddǝs Kitab boyiqǝ «Ər ɵz ayalining bexi» deginimiz «ǝr ayalining diktatori» degǝnlik ǝmǝs; ǝr «bax» bolsa, ayal uning «teni» bolidu ǝmǝsmu? («Ular «bir tǝn» bolidu»). «Bax» ɵzining tenidin ayrilalmaydiƣandǝk, tenidin tǝbiiy ⱨalda ⱨǝrdaim hǝwǝr alidiƣandǝk, ǝrning ɵz ayalidin hǝwǝr elix wǝ ɵzi Hudaƣa boysunƣan ⱨalda uningƣa yetǝkqilik rol oynax mǝs’uliyiti bardur. Bundaⱪ deginimiz «Ayal erigǝ tǝxǝbbus ⱪilsa bolmaydu» degǝnlikmu ǝmǝs. Qünki Xulamit Sulaymanƣa bir nǝqqǝ ⱪetim tǝxǝbbus ⱪilidu wǝ Sulayman uni ⱪobul ⱪilidu (2:15, 7:10-12).


(7) Uning «bexi» bolƣini bilǝn, Sulayman Xulamitni ɵz muⱨǝbbitini ⱪobul ⱪilixⱪa mǝjbur ⱪilmaydu (4:1-8dǝ hatirilǝngǝn qüxni kɵrüng). «Basⱪunqiliⱪ» pǝⱪǝt ǝr-ayalliⱪning sirtidila ǝmǝs, bǝlki uning iqidimu mǝwjut boluxi mumkin. Sɵygü bolsa ⱨǝrdaim sɵygǝn kixigǝ ǝrkinlik beridu. Yetilgǝn, toluⱪ muⱨǝbbǝt sɵyginining tǝlǝplirini rǝt ⱪilixⱪa ǝrkinlik beridu; gǝrqǝ sɵyümlük kixisigǝ kɵp ümidlǝrni baƣliƣan bolsimu yaki u toƣruluⱪ Hudadin kɵp tilǝklǝrni tiligǝn bolsimu, muⱨǝbbǝt bilǝn sɵygǝn kixisidin «Bǝrmisǝng bolmaydu» degǝndǝk tǝlǝplǝrni ⱨǝrgiz ⱪilmaydu. Kütkǝn ümidlǝr ǝmǝlgǝ axurulsun axurulmisun, ⱨǝⱪiⱪiy muⱨǝbbǝttǝ ɵzgirix bolmaydu. Mǝsilǝn, 6:4-9dǝ Sulayman Xulamitni tǝriplǝydiƣan sɵzlǝrni bayⱪaymiz. Uning bu sɵzliri ilgiri toy küni kǝqtiki tǝriplirigǝ pütünlǝy degüdǝk ohxax. Gǝrqǝ Xulamitning (uning ikkinqi qüxi ispatliƣandǝk, 4:1-8) Sulaymanning muⱨǝbbitigǝ sǝzgür boluxtin sowuƣan bolsimu, Sulaymanning uningƣa bolƣan muamilisi, uningƣa baƣliƣan muⱨǝbbitidǝ ⱨeq ɵzgirix bolmidi.

Ⱨǝⱪiⱪiy, toluⱪ muⱨǝbbǝt pǝⱪǝt Hudaning ɵzidin kelidu; uning oti kɵnglimizdin orun alƣandin keyin (8:7), biz uning Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ bolƣan dostluⱪida bolsaⱪ andin xundaⱪ muⱨǝbbǝt bizdǝ bolmay ⱪalmaydu.


(8) Xulamit ɵzining kǝmqiliki wǝ artuⱪqiliⱪlirini tonup yǝtkǝn (1:5-6, 2:1). Bǝzilǝr «ɵz artuⱪqiliⱪini tonup yetix kiqik peilliⱪ ǝmǝs» dǝydu. Lekin biz baxⱪa yǝrlǝrdǝ eytⱪinimizdǝk tǝkrarlaymizki, kiqik peilliⱪ —realliⱪⱪa yüzlinixtin ibarǝttur, halas. Bizdǝ talant, güzǝllik wǝ ⱨǝrhil artuⱪqiliⱪlar bar bolsa ularni Huda bǝrgǝndur; xunga kiqik peilliⱪ degǝn bizdiki güzǝllik wǝ artuⱪqiliⱪlarni «Yaⱪ, mǝndǝ yoⱪ» dǝp etirap ⱪilmasliⱪ ǝmǝs, bǝlki minnǝtdarliⱪ bilǝn ularning mǝnbǝsi Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning ikǝnlikini tǝkitlǝxtin ibarǝttur. Biz ⱨǝrgiz bizdǝ bolƣan talantni ««Ɵzimizning alaⱨidǝ bolƣanliⱪimiz»din qiⱪⱪan» demǝymiz; undaⱪ desǝk ⱨakawurluⱪ bizni aldap igiliwalidu.


(9) Xulamit dǝslǝptǝ muⱨǝbbǝtlixip yürgǝn künliridǝ ɵzining ⱨɵsn-jamalini asriyalmiƣanliⱪiƣa bolƣan ⱨǝsritini bildüridu (1:6). Toy ⱪilƣandin keyinmu ⱪolimizdin kelixiqǝ ɵz jɵrimizni sɵyündürüxkǝ «dǝslǝptǝ muⱨǝbbǝtlixip yürgǝn künlirimiz»dǝ bolƣan iskǝtimizni yoⱪatmasliⱪⱪa tirixiximizƣa toƣra kelidu. Ɵzini taxliwetix muⱨǝbbǝtkǝ soƣuⱪ su sǝpkǝndǝk ixtur.


(10) Ər-ayalliⱪta jinsiy jǝⱨǝttin sirt, muⱨǝbbǝtni yǝnǝ ix-ⱨǝrikǝtlǝr bilǝn ipadilǝxkǝ toƣra kelidu. Biz 3:10dǝ Sulaymanning ǝl-yurt aldida Xulamitⱪa bolƣan ⱨɵrmitini bildürüx üqün, toy sǝpirigǝ alaⱨidǝ tǝyyarliƣan tǝhtirawanni kɵrimiz. Uni «ɵz yurtida turƣandǝk» ⱨes ⱪildurux üqün Sulayman yǝnǝ ularning ⱨujirisini alaⱨidǝ bezigǝn (1:16-17). Bundaⱪ orunlaxturuxning bǝzi waⱪitlarda imkaniyiti bolmaydu, ǝlwǝttǝ. Ⱨǝrⱨalda ayalƣa nisbǝtǝn ⱨujrining alaⱨidǝ orun ikǝnliki, imkan ⱪǝdǝr uni sǝrǝmjan saⱪlax ǝrlǝrning diⱪⱪitigǝ ǝrziydu.


(11) Ər-ayalliⱪta jinsiy jǝⱨǝttin baxⱪa, muⱨǝbbǝtni sɵzlǝr bilǝn ipadilǝxkǝ toƣra kelidu. Tǝripligüdǝk pursǝt bolsila Sulayman wǝ Xulamit yurt aldida bir-birini tǝriplǝydu. Gǝrqǝ ularning muⱨǝbbitidǝ kɵngülsizliklǝr bolƣan bolsimu (Xulamit kɵrgǝn qüx, 4:1-8), Sulaymanning uni tǝriplǝydiƣanliⱪi bu ixtin ɵzgǝrmidi. U hǝⱪ aldida ⱨǝrgiz uni ǝyiblimidi.

Ⱨǝrbir ayal ɵz eridin «Seni sɵyimǝn» degǝn sɵzni pat-pat anglaxⱪa tǝxnadur (xunimu dǝp ɵtimizki, ⱨǝrbir balimu ata-anisining «Seni sɵyimǝn» degǝn sɵzini pat-pat anglaxⱪa tǝxnadur).

Sulayman wǝ Xulamit daim ɵzining arzu-ⱨǝwǝsliri wǝ ⱨessiyatlirini bir-birigǝ eytidu. Huda ǝr-ayallarni pǝrⱪliⱪ yaratⱪan; xunga: «Sǝn mǝndǝ ⱪandaⱪ ⱨessiyatning bar ikǝnlikini obdan bilixing kerǝk!» yaki «Mening nemǝ oylawatⱪanliⱪimni bilmǝmsǝn!» deyix, adǝttǝ qong bir hataliⱪ bolidu. Ərlǝr ayallarni asan qüxinǝlmǝydu, ayallarmu ɵz ǝrlirini asan qüxinǝlmǝydu, bir-birini obdan qüxinix üqün tirixix kerǝk; xunga bir-birigǝ bolƣan ⱨessiyatlar, arzu-ⱨǝwǝslirini bildürüxkǝ ǝrkinlik wǝ pursǝt yaritix kerǝk. Ⱨǝrbir arzu-ⱨǝwǝslirining ⱨǝmmisini ⱪandurup ketix natayin, ǝlwǝttǝ; biraⱪ muⱨǝbbǝtning birinqi basⱪuqi bir-birini anglax wǝ ɵz’ara qüxinixtin ibarǝttur.


(12) (2:15) «Tülkilǝrni tutuwalayli, yǝni üzümzarlarni buzƣuqi kiqik tülkilǝrni tutuwalayli» 

Ⱨǝrbir munasiwǝttǝ muⱨǝbbǝtni buzidiƣan, kɵrünüxtǝ «kiqik» bolƣan mǝsililǝr bolidu. Xulamit tehi toy ⱪilmastin ularning munasiwitidǝ muxundaⱪ mǝsililǝrni bayⱪap, bir tǝrǝp ⱪilixⱪa tǝxǝbbus ⱪilixi bizgǝ yahxi ülgidur. Dostluⱪta yaki ǝr-ayalliⱪta mǝwjut bolƣan mǝsililǝr ɵzlikidin ⱨǝrgiz yoⱪimaydu, ǝksiqǝ daim ǝdǝp ketidu.


(13) Sulayman padixaⱨ bolup, mǝmlikǝt ixliri kɵp bolƣini bilǝn, Xulamitning tǝlipi boyiqǝ mǝhsus uningƣa ⱨǝmraⱨ boluxⱪa waⱪit ajratti («yurtini yoⱪlax», 7:11din baxlanƣan ⱪisimni kɵrüng). Ⱨǝrbir ayal yoldixining ɵzigǝ ayrim ⱨǝmraⱨ boluxⱪa waⱪit ajritixiƣa moⱨtaj (ⱨǝrbir balimu ata-anisining ɵzigǝ ayrim ⱨǝmraⱨ boluxiƣa moⱨtaj).


(14) Xulamit Sulaymanni «dostum» dǝp ataydu (biz «amriⱪim» dǝp tǝrjimǝ ⱪilƣan sɵz bu mǝnini ɵz iqigǝ alidu: 1:9, 1:15, 2:2, 2:10, 2:13, 4:1, 4:7, 5:2 wǝ 6:4). Bu sɵz ǝr-ayalliⱪ munasiwǝtning kǝng mǝniliklikini wǝ uningda bolƣan birhil barawǝrlikni bildüridu; «dostum» degǝn sɵz, «sɵyginim» yaki «sɵyümlüküm»ning mǝnisidin kǝng bolidu. Biraⱪ dostluⱪi yoⱪ, ɵz-ara ⱨǝⱪiⱪiy alaⱪǝ-parang bolmay, pǝⱪǝt birhil «ɵmür sodisi» süpitidǝ bolup kǝlgǝn ⱪanqiliƣan ǝr-ayalliⱪ munasiwǝtlǝr bardur?


(15) Ər-ayallar bir-birigǝ jinsiy muⱨǝbbǝtni ipadilǝxtǝ ɵginixkǝ tǝyyar boluxi kerǝk. Bundaⱪ pozitsiyǝ ⱨǝrdaim Xulamitta, bolupmu erining muⱨǝbbitigǝ yengi ɵzgirix wǝ yengi sǝzgürlükni ǝks ǝttürüxtǝ ipadilǝngǝn (5:2-8dǝ hatirilǝngǝn qüxtǝ kɵrünidu). 


(16) Muⱨǝbbǝtning «waⱪti-saiti»ning muⱨimliⱪi, yǝni jɵrisining mijǝz-hulⱪi wǝ ⱨessiyatliriƣa sǝzgür bolux kerǝkliki kɵp ⱪetim tǝktlinidu (2:7, 3:5, 8:4).


(17) 4:12 Sulayman Xulamitⱪa nomusini saⱪliƣanliⱪi üqün minnǝtdarliⱪ bildüridu: «Peqǝtlǝngǝn bir baƣ mening singlim, mening jɵrǝmdur; etiklik bir bulaⱪ, yepiⱪliⱪ bir fontandursǝn».

Hudaning iradisi boyiqǝ, toy ⱪilmastin jinsiy muⱨǝbbǝtni «mǝxiⱪ ⱪilix» bolmaydiƣan ix. Ⱨalbuki, yigit yaki ⱪiz toydin ilgiri jinsiy gunaⱨ arⱪiliⱪ bulƣanƣan bolsa, Hudaƣa tǝxǝkkür, Uning Mǝsiⱨdǝ bolƣan nijat-ⱪutⱪuzuxi arⱪiliⱪ paklanduruluxning imkaniyiti yǝnila bar. «Xuning bilǝn birsi Mǝsiⱨdǝ bolsa, u yengi bir yaritilƣuqidur! Kona ixlar ɵtüp, mana, ⱨǝmmǝ ix yengi boldi!» (Injil, «2Kor.» 5:17).


(18) Hudaning bizgǝ nesiwǝ ⱪilƣan ⱨǝrbir yahxi sowƣisi üqün Uningƣa minnǝtdar bolayli, U ⱨǝrbirimizgǝ baƣliƣan muⱨǝbbǝtkǝ ixinǝyli. 

(Injil, «Yuⱨanna, 10:10) «Mǝn (Əysa) bolsam ular ⱨayatliⱪⱪa erixsun wǝ u ⱨayatliⱪ mol bolsun, dǝp kǝldim».

(Injil «1Tim.» 4:4) «Qünki Huda yaratⱪan ⱨǝmmǝ nǝrsǝ yahxidur, ular tǝxǝkkür eytixlar bilǝn ⱪobul ⱪilinsa, ularning ⱨeqⱪaysisini qǝklǝp rǝt ⱪilixⱪa bolmaydu».

(Injil «1Tim.» 6:17) «Bu zamanda bay bolƣanlarƣa mǝƣrurlanmasliⱪni, tayanƣusiz ɵtkünqi bayliⱪⱪa ǝmǝs, bǝlki biz bǝⱨrimǝn boluxⱪa ⱨǝmmini bizgǝ sehiyliⱪ bilǝn tolup taxⱪan ⱨalda tǝminligüqi Hudaƣa tayinip ümid baƣlaxni tapiliƣin».


Sulaymanning ⱨayatining keyinki künliri

Mǝzkur kitabta romantik muⱨǝbbǝt wǝ uning maⱨiyitining Hudadin kǝlgǝnliki tǝswirlinidu (8:6). Uningda yǝnǝ Sulayman wǝ Xulamit ɵz’ara sadiⱪ boluxⱪa wǝdilǝxkǝnliki (8:6-7), xunglaxⱪa Sulaymanning Xulamitni «atmix hanixi, sǝksǝn keniziki arisida» uning birdinbir ⱨǝⱪiⱪiy sɵygini dǝp bayan ⱪilƣanliⱪi hatirilinidu (6:8-9). Əmdi buni oⱪuƣanlar Sulaymanning ⱨayatining keyinki tarihiƣa ǝjǝblinidu («Ⱨekmǝt topliƣuqi»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdimu biz buning üstidǝ tohtalduⱪ).

Sulaymanning keyinki tarihi Tǝwrattiki «1Pad.» 10-11-bablardin tepilidu; tɵwǝndǝ biz bu yǝrlǝrdin bǝzi sɵzlǝrni nǝⱪil kǝltürimiz. Uningdin awwal Huda Israil padixaⱨliriƣa ⱪaldurƣan pǝrmanlarning bǝzilirini kɵrǝyli:


«Ⱪan.», 17-babtin, 17-19: —


«Padixaⱨ kɵp ayallarni ɵz ǝmrigǝ almasliⱪi kerǝk; bolmisa uning kɵngli ezip ketixi mumkin. U ɵzi üqün altun-kümüxni kɵpǝytmǝsliki kerǝk.

Padixaⱨliⱪ tǝhtigǝ oltuƣinida u ɵzi üqün Lawiy kaⱨinlarning aldida muxu ⱪanunni bir dǝptǝrgǝ kɵqürüp pütüxi kerǝk. Xu dǝptǝr uning yenida daim boluxi wǝ uni ɵmrining barliⱪ künliridǝ oⱪuxi kerǝk; xundaⱪ ⱪilsa u Pǝrwǝrdigar Hudasidin ⱪorⱪup, muxu ⱪanunning sɵzliri wǝ bǝlgilimilirini tutup ularƣa ǝmǝl ⱪilixni ɵginidu...».


«1Pad.» 10-11-bablardin: —


«Sulayman padixaⱨ yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨlardin bayliⱪta wǝ danaliⱪta üstün idi. Huda Sulaymanning kɵngligǝ salƣan danaliⱪni anglax üqün yǝr yüzidikilǝr ⱨǝmmisi uning bilǝn didarlixix arzusi bilǝn kelǝtti. Kǝlgǝnlǝrning ⱨǝmmisi ɵz sowƣitini elip kelǝtti; ular kümüx ⱪaqa-ⱪuqilar, altun ⱪaqa-ⱪuqilar, kiyim-keqǝklǝr, dubulƣa-sawutlar, tetitⱪular, atlar wǝ ⱪeqirlarni elip kelǝtti. Ular ⱨǝr yili bǝlgilik miⱪdarda xundaⱪ ⱪilatti.

Wǝ Sulayman jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪ ǝskǝrlǝrni yiƣdi... 

Padixaⱨ Yerusalemda kümüxni taxtǝk kɵp ⱪildi...

(11-bab) 

Lekin Sulayman padixaⱨning kɵngli Pirǝwnning ⱪizidin baxⱪa kɵp qǝt’ǝllik ayallarƣa, jümlidin Moabiy, Ammoniy, Edomiy, Zidoniy, Ⱨittiy ayalliriƣa qüxkǝnidi. Pǝrwǝrdigar ǝslidǝ muxu ǝllǝr toƣruluⱪ Israillarƣa: «Ularning ⱪizlirini izdǝp barmanglar, wǝ ularni silǝrningkilǝrgǝ kirgüzmǝnglar; qünki ular qoⱪum kɵngülliringlarni ɵz mǝbudliriƣa azduridu» dǝp agaⱨlandurƣan. Biraⱪ Sulaymanning kɵngli dǝl xularƣa baƣlandi. Uning yǝttǝ yüz ayali, yǝni hanixi wǝ üq yüz keniziki bar idi; uning ayalliri uning kɵnglini azdurup buriwǝtkǝnidi.

Xundaⱪ boldiki, Sulayman yaxanƣanda, uning ayalliri kɵnglini baxⱪa ilaⱨlarƣa azdurup buriwǝtti; xuning üqün uning kɵngli atisi Dawutningkidǝk Pǝrwǝrdigar Hudasiƣa mutlǝⱪ sadiⱪ bolmidi.

Xunga Sulayman Zidoniylarning mǝbudi Axtarotni, Ammoniylarning yirginqlik mǝbudi Milkomni izdidi; xuning bilǝn Sulayman Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzillik ⱪildi; u atisi Dawut Pǝrwǝrdigarƣa ǝgǝxkǝndǝk izqilliⱪ bilǝn ǝgǝxmidi.

Andin Sulayman Yerusalem aldidiki edirliⱪta Moabiylarning yirginqlik mǝbudi Kemox ⱨǝm Ammoniylarning yirginqlik mǝbudi Milkom üqün bir «yuⱪiri jay»ni yasidi; xuningdǝk ɵzining mǝbudliriƣa huxbuy yaⱪidiƣan wǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣan ⱨǝrbir qǝt’ǝllik ayali üqünmu u xundaⱪ ⱪildi; xunga Pǝrwǝrdigar Sulaymandin rǝnjidi; gǝrqǝ U uningƣa ikki ⱪetim kɵrüngǝn bolsimu, wǝ uningƣa dǝl muxu ix toƣruluⱪ, yǝni baxⱪa ilaⱨlarni izdimǝslikini tapiliƣan bolsimu, uning kɵngli Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigardin aynip kǝtti; u Pǝrwǝrdigarning tapiliƣiniƣa ǝmǝl ⱪilmidi. Xuning üqün Pǝrwǝrdigar Sulaymanƣa mundaⱪ dedi: —

 «Sǝn xundaⱪ ⱪiliwerip, Mening sanga buyruƣan ǝⱨdǝm bilǝn bǝlgilirimni tutmiƣining üqün, Mǝn jǝzmǝn padixaⱨliⱪni sǝndin yirtiwetip hizmǝtkaringƣa berimǝn»».


Biz: — «Undaⱪ ⱪorⱪunqluⱪ bir «teyilip ketix» ⱪandaⱪmu mumkin bolsun?» dǝp soriximiz mumkin. Huda Sulaymanƣa Xulamitni («Sulayman hanim» — «Xulamit»ni xundaⱪ tǝrjimǝ ⱪilƣili bolidu) uning ⱨǝⱪiⱪiy yar boluxⱪa tǝⱪdim ⱪilƣan dǝp ixinimiz. Xulamitning kiqik peilliⱪi, ɵz hǝlⱪigǝ bolƣan ⱨɵrmiti (6:12) uni Sulaymanƣa «mukǝmmǝl yardǝmqi ⱨǝmraⱨ» boluxⱪa layiⱪ ⱪilƣan; uning Sulaymanning ⱨǝrdaim ɵz puⱪraliri bilǝn bolƣan munasiwǝt-alaⱪisini saⱪlaxⱪa, uni yuⱪiri mǝnsǝptǝ olturƣuqi ⱨǝrbirsi uqraydiƣan hǝtǝrdin, yǝni ⱨakawurluⱪtin saⱪlaxⱪa toluⱪ salaⱨiyiti bar idi. Gǝrqǝ Sulaymanda zor danaliⱪ bolƣini bilǝn, uningƣa tǝⱪdim ⱪilƣan ⱨǝmmǝ imtiyazlar bolƣini bilǝn, uning kɵz aldida Tǝwrattiki nurƣun ⱪisimlar bolƣini bilǝn, pǝyƣǝmbǝrlǝr uningƣa alaⱨidǝ yǝtküzgǝn sɵzlǝr bolƣini bilǝn, Pǝrwǝrdigar biwasitǝ ikki ⱪetim uningƣa kɵrüngini bilǝn («1Pad.» 3:5-15, 9:1-9), Huda uningƣa bekitkǝn xundaⱪla ɵzini tolimu sɵygǝn layiⱪ ⱨǝmraⱨi bolƣini bilǝn, yiƣip eytⱪanda uningƣa bu dunyada tiligüdǝk barliⱪ bǝht-bǝrikǝtlǝrning ⱨǝmmisi tǝⱪdim ⱪilinƣini bilǝn — u yǝnila Pǝrwǝrdigarning yolidin qiⱪip kǝtti. 


Bu adǝmni ⱨǝⱪiⱪiy ǝjǝblǝndüridiƣan bir ⱨadisǝ, ⱨǝmmimiz uningdin qongⱪur sawaⱪ-agaⱨ eliximizƣa toƣra kelidu. Bizgǝ «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr» degǝn uluƣ kitabida «Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux danaliⱪning baxlinixidur» dǝp eytⱪan kixining ɵzi Pǝrwǝrdigardin ǝyminixtin tǝzdi. Bǝrⱨǝⱪ, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr degǝndǝk: «Ⱪǝlb ⱨǝmmidin aldamqi wǝ uning dawasi yoⱪtur. Kimmu uni qüxinǝlisun?!». Rosul Pawlus: 


««Mǝn etiⱪadta qing turiwatimǝn» degǝn kixi ɵzining yiⱪilip ketixidin ⱨezi bolsun» — dǝp agaⱨ beridu («1Kor.» 10:12).


Əgǝr siz bügün Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Hudaning etiⱪadida turƣan bolsingiz, Hudaƣa tǝxǝkkür eyting — biraⱪ ⱨǝrgiz ɵzingizni «yiⱪilip kǝtkǝn» Sulaymandin yaki «Hudaning iltipatidin sundurulƣan» yurtdaxliri bolƣan Yǝⱨudiy hǝlⱪidin artuⱪ qaƣlimang.


Injil, «Rim.», 11:20-21 «Toƣra, ular etiⱪadsizliⱪtin sunduruldi; sǝn bolsang, etiⱪading bilǝn tik turisǝn; biraⱪ uningdin mǝƣrurlanma, ǝksiqǝ Hudadin ⱪorⱪ! Qünki Huda ǝyni waⱪtida bu dǝrǝhning ɵz xahlirini (Sulaymandǝk barliⱪ imtiyazliri bolƣini bilǝn, etiⱪat ⱪilixni rǝt ⱪilƣan Yǝⱨudiylarni) ayimiƣanikǝn, senimu ayimasliⱪi mumkin» (tirnaⱪ iqidiki sɵz ɵzimizningki).


Injil «1Kor.» 10:12: —««Mǝn etiⱪadta qing turiwatimǝn» degǝn kixi ɵzining yiⱪilip ketixidin ⱨezi bolsun».


Ⱨǝmmimizni Sulaymanningkidǝk teyilixtin saⱪlaydiƣan addiy bir ix — ⱨǝrküni Hudaning sɵzidin, yǝni Muⱪǝddǝs Kitabtin bir ⱪisimni (ɵz tilida, ǝlwǝttǝ) oⱪup uning üstidǝ azraⱪ oylinixtin ibarǝt (yuⱪirida, «Ⱪan.» 17:19ni kɵrüng).


Huda ⱨǝmmimizni saⱪlisun — wǝ arimizdiki bala-qaⱪiliⱪ bolƣanlarƣa aililik turmuximizdiki barliⱪ ixlirimizning tǝmigǝ Ɵz xad-huramliⱪi wǝ aram-hatirjǝmlikini selix üqün Ɵzining Mǝsiⱨdǝ bolƣan xǝrtsiz, tilsimat muⱨǝbbitini ata ⱪilƣay!