Injil 18-ⱪisim 


«Filemon»


(Rosul Pawlusning Filemonƣa yazƣan mǝktupi)



Kirix sɵz


Rosul Pawlusning ǝziz dosti Filemonƣa yazƣan bu yeⱪimliⱪ wǝ ⱪisⱪa xǝhsiy hetining Injil ⱪisimlirining ⱪatariƣa elinix sǝwǝbi uningda bolƣan biwasitǝ berilgǝn tǝlim üqün ǝmǝs, bǝlki uningda Hudaning muⱨǝbbitining ǝmǝliy ipadiliri bayan ⱪilinƣanliⱪi üqündur. Hǝt Əysa Mǝsiⱨgǝ ümid baƣliƣanlarning ⱨǝmmisi üqün muⱨǝbbǝtning roxǝn wǝ xǝrǝplik ülgisidur.


Uxbu ⱪisⱪa mǝktupning tǝpsilatlirini xǝrⱨilǝxkǝ anqǝ kɵp waⱪit kǝtmǝydu. Pawlusning hux hǝwǝrni jakarlaxliridin Filemon isimlik bir bay adǝm Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣan. Bu ix bǝlkim Əfǝsus xǝⱨiridǝ bolƣan. Keyin Filemon ɵz yurti Kolossi xǝⱨirigǝ ⱪaytixi bilǝn ɵz ɵyidǝ bir jamaǝt tuƣulup, yiƣilixⱪa baxlaydu (1:2). Pawlus ɵzi Kolossi xǝⱨirigǝ berip baⱪmiƣan («Kol.» 2:1). Filemonning Onesimus (mǝnisi, «paydiliⱪ») isimlik bir ⱪuli bolup, u bǝlkim Filemonning Əfǝsusⱪa ⱪilƣan sǝpiridǝ uningƣa ⱨǝmraⱨ bolup, ɵzimu Pawlusning wǝz eytixlirini angliƣan boluxi mumkin. Rosul Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridin ayrilip bir-ikki yildin keyin Yerusalemda Rim ⱨɵkümiti tǝripidin «ⱨɵkümǝtkǝ ⱪarxi qiⱪⱪan» dǝp ǝrz ⱪilinip ⱪolƣa elindi; yǝnǝ bir mǝzgildin keyin ⱨɵkümǝt uni Rim xǝⱨirigǝ yalap apardi. Rim xǝⱨiridǝ u kixǝnlǝngǝn ⱨalda ijarigǝ alƣan ɵyidǝ nǝzǝrbǝnt astida ikki yil ⱨayat ɵtküzdi («Ros.» 28:30-31). Mumkinqiliki barki, u keyinki bir mǝzgildǝ zindanƣa solanƣan; mǝyli «ɵz ɵyidǝ» yaki zindanda bolsun, ixⱪilip Pawlus Onesimus bilǝn kɵrüxkǝnidi! Əmdi Onesimus nemǝ üqün hojayini Filemondin ayrilip Rim xǝⱨiridǝ bolidu?


Xübⱨisizki, bu biqarǝ ɵz kǝqürmixlirining ⱨǝmmisini Pawlusⱪa tɵkkǝn. U ɵzining ⱨɵrlükini alƣan ǝmǝs, bǝlki hojayinidin ⱪaqⱪan, bǝlkim xundaⱪla hojayinining pulini yaki mal-mülkini oƣriliƣan boluxi mumkin (18-ayǝt). U pul tapimǝn dǝp Rim xǝⱨirigǝ ⱪarap yol alƣan. Lekin kɵp qong xǝⱨǝrlǝrdikidǝk Rim xǝⱨiridimu Onesimusⱪa ohxax nadan yax yigitlǝrdin paydilinidiƣan heli kɵp kazzaplar bar idi. Onesimus awariqilikkǝ yoluⱪⱪanidi — u jinayǝtqi dǝp ǝrz ⱪilinip, zindanƣa solanƣan. U Pawlus bilǝn zindanda kɵrüxkǝnmu, yaki pǝⱪǝt Pawlusning «ijarigǝ alƣan ɵyi»gǝ, uning aldiƣa berip yardǝm soriƣanmu?


Ixⱪilip Pawlusning uningƣa: «Yax yigit, sening moⱨtaj bolƣining Mǝsiⱨ Əysaning Ɵzidur; U sening qigix ⱨayatingning qataⱪlirini birdinbir ⱨǝl ⱪilƣuqi» dǝp eytⱪanliƣini bilimiz. Onesimus Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣan wǝ Hudaning mǝƣpirǝt-kǝqürümi, Mǝsiⱨdǝ bolƣan yengi ⱨayat elip kǝlgǝn hatirjǝmlik wǝ hursǝnliktǝ yaxaxⱪa baxliƣanidi. Xuningdǝk u ɵzigǝ ǝziz xapaǝtqi bolƣan, türmidǝ yatⱪan, yaxanƣan Pawlusⱪa ⱪandaⱪ yardǝm berǝlǝrmǝn dǝp türlük yollarni huxalliⱪ bilǝn izdigǝn. Əjǝba, u ǝslidǝ dǝl xu ixtin — baxⱪilarning hizmitidǝ boluxtin ⱪaqⱪanidi!


Uning bu hizmiti wǝ yardimi, xübⱨisizki, rosulƣa zor hursǝnlik wǝ tǝsǝlli elip kǝldi. Əmma bu yax yigitning ɵz hojayini Filemonƣa bolƣan mǝs’uliyitidin bax tartixining uzunƣa sozuluxiƣa u yol ⱪoymatti. Onesimus ⱪattiⱪ realliⱪⱪa yüzlinixi kerǝk idi. U ⱪaqⱪan ⱪul bolƣaqⱪa Rim imperiyǝsining ⱪanuniƣa hilapliⱪ ⱪilƣan bolatti wǝ xundaⱪla eƣir jazaƣa tartilixi mumkin idi. Uning üstigǝ uning Filemonning nǝrsilirini oƣriliƣan yaki uningƣa ziyan yǝtküzgǝn mǝsilisi bar idi. Huda aldida ⱨǝⱪiⱪiy towa ⱪilixning kǝm bolsa bolmaydiƣan bir tǝripi dǝl xuki, biz ǝslidǝ uwal ⱪilƣan yaki ziyan yǝtküzgǝnlǝrdin kǝqürüm sorax wǝ yǝtküzgǝn ziyanlarni bolsa mumkin ⱪǝdǝr tɵlǝp berixtin ibarǝttur. Lekin Onesimusning ɵzining ⱨeqⱪandaⱪ puli yoⱪ idi! Ⱪerindiximiz Pawlus Hudaning muⱨǝbbitidin urƣup qiⱪⱪan mǝrdlik bilǝn Filemonƣa uxbu hǝtni yezip, Onesimusning ⱪoliƣa tapxurup, uni Filemonning yeniƣa ⱪayturup ǝwǝtidu. Hǝttǝ u Onesimusning barliⱪ ⱪǝrzlirini ɵz üstigǝ elip, ⱨǝmmisini ⱪayturidiƣanliⱪini yazidu (18-ayǝt). U Filemondin Onesimusni kǝqürüm ⱪilip, uni ɵyigǝ ⱪayta ⱪobul ⱪilixini ɵtünidu. Xundaⱪ ⱪilƣinida rǝⱨimsiz dunya aldida Hudaning muⱨǝbbitigǝ zor ülgǝ kɵrsǝtkǝnlik bolidu wǝ Pawlusning «iq-baƣirliri sɵyündürülidu» (20-ayǝt). Pawlusning Filemon toƣruluⱪ barliⱪ eytⱪanliriƣa asaslanƣanda, biz Filemonni qoⱪum xundaⱪ ⱪilƣan ⱨǝmdǝ uningdin tehimu artuⱪ ⱪilƣan dǝp jǝzmlǝxtürimiz; dǝrwǝⱪǝ u Pawlusning ɵtüngǝn iltimasini anglimiƣan bolsa, uxbu hǝt ⱨazir ⱪolimizda bolmaytti! 


Biz yǝnǝ xuni bayⱪaymizki, uxbu hǝtni Kolossidiki jamaǝtgǝ yazƣan heti bilǝn tǝng yazƣan, xundaⱪla qoⱪum uning bilǝn tǝng yolliƣan («Kol.» 4:9ni kɵrüng).


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


Hǝttin elinƣan ǝng uluƣ qüxǝnqǝ

Bu addiy hǝttin alƣili bolidiƣan ǝng uluƣ sawaⱪlardin biri dǝl xuki, Hudaning muⱨǝbbitidǝ yaxiƣanda, biz ⱨǝrgiz baxⱪilarning yardimi yaki yahxiliⱪini «tegixlik», «ǝlwǝttǝ xundaⱪ ⱪilix kerǝk» dǝp kütüp tursaⱪ yaki xu peti ⱪobul ⱪilsaⱪ bolmaydu. Pawlusning ⱪǝdirlik dosti Filemonƣa bolƣan pozitsiyǝsi buni ayan ⱪilidu. U Onesimusning ɵz yenida ⱪelip yardǝmdǝ bolƣanliⱪidin Filemon qoⱪum huxal bolatti dǝp oylap yetǝtti wǝ xundaⱪla uni yenida ⱪalduralaytti; lekin dostining biwasitǝ raziliⱪini almay turup u ⱨǝrgiz undaⱪ ⱪilmaytti.


Hudaning tǝlimini ⱪobul ⱪiliwatⱪan bolsaⱪ («Yuⱨ.» 6:45, «1Tes.» 4:9) Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilmiƣan gunaⱨkar adǝmlǝrdin gunaⱨdin baxⱪa ⱨeqnemini kütmǝymiz; ⱨǝrdaim ularni kǝqürüm ⱪilixⱪa tǝyyar turimiz (etiⱪadqi bolmiƣanlar bizgǝ yahxliⱪ kɵrsǝtsǝ Hudaƣa tǝxǝkkür eytip uni ⱪobul ⱪilimiz, ǝlwǝttǝ!) lekin Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣan ⱪerindiximizdin bizgǝ yahxi muamilǝ ⱪilixni, mubada ularƣa uwal ⱪilƣan bolsaⱪ ularning bizni kǝqürüxini ümid ⱪilimiz. Əmma ularning xundaⱪ ⱪilixini ⱨǝrgiz «bizning tegixlik ⱨoⱪuⱪimiz» dǝp oylimasliⱪimiz kerǝk. Ⱪerindaxlirimiz bizgǝ muⱨǝbbǝtlik muamilǝ ⱪilsa, biz bu ixning ularning ɵz ihtiyari wǝ ǝrkinliki bilǝn bolƣan dǝp bilip ⱨǝr ⱪetim uning üqün minnǝtdar boliximizƣa toƣra kelidu. Ərlǝr ɵz ayallirining muⱨǝbbitini «manga bolƣan tegixlik burqi, halas» dǝp ⱪarisa bolmaydu, ayallarmu ǝrlirining muⱨibbitigǝ xundaⱪ ⱪarixi kerǝk. Xundaⱪ yolda ⱨǝmmimiz bir-birimizgǝ «tegixlik», «ǝlwǝttǝ, xundaⱪ ⱪilix kerǝk» degǝnni ⱨeq yüklimǝy ǝng yeⱪinlirimizni ǝtiwarlap, ularƣa ⱨǝⱪiⱪiy muⱨǝbbǝt kɵrsitǝyli.


1:15 

«Qünki sening Onesimustin waⱪitliⱪ mǝⱨrum bolƣiningning sǝwǝbi, bǝlkim dǝl sening uningƣa ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ nesiwǝ boluxung üqün idi».


Pawlusning bu sɵzidin, tirilix waⱪtida bizning bir-birimizni tonuyalaydiƣanliⱪimiz roxǝn kɵrünidu. Xuningdǝk, Mǝsiⱨdǝ bolƣan yǝr yüzidǝ muyǝssǝr bolƣan barliⱪ muⱨǝbbǝt, ⱪerindaxliⱪ wǝ dostluⱪ (hojayin-ⱪulluⱪ munasiwitidǝ ǝmǝs!) rixtilirimiz wǝ munasiwǝtlirimiz xu baⱪiy dunyada üzlüksiz dawamlaxturulidu (pǝⱪǝtla ǝr-ayalliⱪ munasiwiti xu waⱪitta bolmaydu («Mat.» 22:30)).


«Ⱪulluⱪ» üstidǝ

Oⱪurmǝnlǝr hǝt üstidǝ oylinixliri iqidǝ bǝlkim ⱪulluⱪ tüzümning ⱨǝⱪ-naⱨǝⱪliki toƣruluⱪ bǝzi oylarda bolƣandur, xunga munasiwǝtlik bolƣan bu ix üstidǝ omumǝn sǝl tohtilimiz.


Birinqidin, Tǝwratni oⱪuƣanlar bilginidǝk, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun astida yol ⱪoyulƣan, Yǝⱨudiylar arisidiki ⱪulluⱪ tüzümi ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa ǝl iqidiki tüzümgǝ pütünlǝy ohximaytti. Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanun astida iⱪtisadiy ⱪiyinqiliⱪ tüpǝylidin bir Yǝⱨudiy yurtdixiƣa ⱪul boluxⱪa ɵzini setiwǝtkǝn bolsa ⱪulluⱪ muⱨliti yǝttǝ yildin artuⱪ bolmaytti. Bu mɵⱨlǝt toxⱪanda u halisa hojayindin ǝrkin bolatti («Ⱪan.» 15:12-18). Baxⱪa ǝldin bolƣan ⱪulliri bolsa hizmǝt ⱨoⱪuⱪliri eniⱪ bekitilgǝnidi; ular harliⱪⱪa uqralƣan bolsa ⱨɵrlükkǝ qiⱪix ⱨoⱪuⱪi bar idi (mǝsilǝn, «Mis.» 21:26-27ni kɵrüng). Israil iqidiki ⱨǝrbir kixi, mǝyli ⱪul bolsun ⱨɵr bolsun ⱨǝr yǝttinqi küni (xǝnbǝ, «xabbat küni»)dǝ dǝm alatti.


Rim ⱪanun tüzümi astida ⱪullarning ǝⱨwali pütünlǝy baxⱪiqǝ idi. Ⱪanun boyiqǝ ⱪullarning xǝhsiy ⱨoⱪuⱪliri yoⱪ degüdǝk idi. Hojayinliri ularni ⱨǝrtürlük jismaniy yaki roⱨiy horluⱪⱪa uqratsimu ⱪanundiki ⱨeqⱪandaⱪ jaza buyrulmaytti. Dunyadiki barliⱪ ⱪulluⱪ tüzümlǝr muxuningdǝk bolup kǝlgǝn. Tarihtin bilimizki, Rim tüzümi astida yaxawatⱪan bǝzi ⱪullar illiⱪ muamilini kɵrgǝn, ⱨǝtta hizmǝt ⱪilƣan ailining bir ǝzasiƣa aylanƣanlar bar idi. Lekin kɵpinqisi üqün turmuxini ⱪara basⱪan harliⱪ degili bolatti. Rim imperiyǝsidǝ qong xǝⱨǝrlǝrdǝ ⱪullarning sani bǝlkim aⱨalining 50 pirsǝntini igilǝytti! Rim astidiki bir ⱪul üqün ⱨeqⱪandaⱪ «dǝm elix küni» bolmaytti — u (ǝr bolsun ⱪiz bolsun) pǝⱪǝt hojayinining haliƣanqǝ ixlitidiƣan mülkidin biri idi, halas.  


Əmdiliktǝ Rǝb Əysa ⱨǝmmǝ gunaⱨkar adǝmni ilkidǝ tutuwatⱪan ǝng qong ⱪulluⱪni, yǝni gunaⱨning ⱪulluⱪini kɵrsǝtti. «Gunaⱨ sadir ⱪilƣan kixi gunaⱨning ⱪulidur» («Yuⱨ.» 8:31-36). Əlwǝttǝ, U Pǝlǝstindǝ turuwatⱪan Yǝⱨudiylarƣa tǝlimni jakarliƣini bilǝn insanlar arisidiki ⱪulluⱪ toƣruluⱪ az sɵzlǝytti.


Əmdi keyin Rim imperiyǝsining ⱨǝrⱪaysi jaylirida hux hǝwǝrni jakarliƣan Mǝsiⱨning rosulliri u toƣruluⱪ nemǝ dǝydu?


Injildin rosullarning yazmilirini oⱪuƣanlar xuni kɵrǝlǝyduki, ularning muⱨim kɵzligini adǝmlǝrning gunaⱨning ⱪulluⱪidin azad bolup Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixidin ibarǝt. Mǝsilǝn, «Rim.» 6:16-22ni kɵrüng. Əmdi bizmu buningƣa ohxax hulasigǝ keliximizgǝ toƣra keliduki, gunaⱨdin azad bolup Hudaning mǝnggülük padixaⱨliⱪiƣa kirix bolsa, adǝmning ⱨɵkümranliⱪidin «azad bolup», gunaⱨning ⱪulluⱪi astida ǝsir boluxtin qǝksiz dǝrijidǝ muⱨimdur. Undaⱪ «ǝrkinlik» ǝmǝliyǝttǝ ⱨeqⱪandaⱪ ǝrkinlik ǝmǝs. Mana xu sǝwǝbtin rosullar mǝlum adǝmning baxⱪa birawƣa ⱪul boluxining ⱨǝⱪliⱪ-ⱨǝⱪisizlikigǝ biwasitǝ nǝzǝr salmaydu.


 Əmma xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪiliximiz tegixlikki, rosul Pawlus buzuⱪ insanlarning ⱪilmixlirini hatiriligǝndǝ «ⱪulluⱪⱪa bulax»ni eƣir gunaⱨ dǝp bekitidu («1Tim.» 1:10). Rim imperiyǝsidǝ bǝzi adǝmlǝr ⱪǝrzdin ⱪutulux üqün ɵzlirini ⱪulluⱪⱪa satsimu, ⱪullarning kɵpinqisi ǝslidǝ urux ǝsirliri yaki «ⱪulluⱪⱪa bulanƣanlar» idi. Bügünki barliⱪ ⱪulluⱪ tüzümlirining ⱨǝmmisi (mǝsilǝn, ⱨazirdiki bǝzi Ərǝb dɵlǝtlǝrdǝ) xu yol bilǝn mǝwjut bolup xu sɵz bilǝn gunaⱨⱪa bekitilgǝndur.


Etiⱪadqilarning ⱪulluⱪning ⱨǝⱪliⱪ-ⱨǝⱪsizlikigǝ ⱪandaⱪ ⱪarixi kerǝkliki ǝmǝliyǝttǝ qong bir mǝsilǝ, yǝni ⱨɵkümǝtlirigǝ, ularning ⱪanunliriƣa wǝ omumǝn eytⱪanda barliⱪ ⱨoⱪuⱪdarlarƣa ⱪaysi pozitsiyǝni baƣlixi kerǝk, degǝn mǝsilining bir ⱪismidur. Bu toƣruluⱪ oⱪurmǝnlǝrning diⱪⱪitini «rimliⱪlarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiz (13-bab üstidiki sɵz)gǝ ⱪaritimiz. Xu sɵzdin muxu yǝrdǝ azraⱪ nǝⱪil kǝltürimiz: —


«Insaniyǝt gunaⱨⱪa teyilip petip ⱪalƣanliⱪi tüpǝylidin, (Hudaning nijatiƣa igǝ bolƣuqǝ) gunaⱨⱪa nisbǝtǝn tizginlinixi kerǝk bolƣaqⱪa, Huda bu ixning bir ⱪismini ⱨɵkümǝt-ⱨakimiyǝtlǝr arⱪiliⱪ orunlaydu: — «Ⱨǝmmǝ adǝm ɵzlirini idarǝ ⱪilƣuqi ⱨoⱪuⱪ igilirigǝ boysunsun. Qünki Huda tiklimigǝn ⱨɵkümǝt bolmas; ⱨɵkümǝtlǝrning ⱨǝmmisi Hudaning ǝmri bilǝn bolƣandur» («Rim.» 13:1).


Ⱪulluⱪ tüzümi Rim ⱪanunining bir ⱪismi bolƣaqⱪa, bu ⱪanun astida ⱪul bolƣan etiⱪadqilarning ǝrkinlikini ⱪolƣa kǝltürüx üqün ⱪoral kɵtürüp inⱪilab ⱪilix toƣra ǝmǝs idi. «Yuⱨ.» 18:36dǝ hatirilǝngǝn, Rǝb Əysaning tɵwǝndiki sɵzlirigǝ ⱪarayli: —


«Mening padixaⱨliⱪim bu dunyaƣa tǝwǝ ǝmǝstur. Əgǝr bu dunyaƣa tǝwǝ bolƣan bolsa, hizmǝtqilirim Mening Yǝⱨudiylarƣa tapxurulmasliⱪim üqün jǝng ⱪiliwatⱪan bolatti. Ⱨalbuki, Mening padixaⱨliⱪim bu yǝrgǝ tǝwǝ ǝmǝstur».


Xuning bilǝn ǝksiqǝ etiⱪadqilar hizmitidiki sǝmimiyliki wǝ ixǝnqliki arⱪiliⱪ Hudaning ⱨǝⱪiⱪǝtliki wǝ muⱨǝbbitini ɵz hojayinliriƣa kɵrsitixkǝ toƣra kelǝtti. Injilda, hojayinlarmu ɵz ⱪulliriƣa insan ⱪatarida ⱪarap adil muamilǝ ⱪilixi kerǝk, dǝp jekilǝngǝn («Əf.» 6:9, «Kol.» 4:1). Rim jǝmiyitidǝ Injilning tǝsiri kengǝygǝnseri ⱪulluⱪ tüzümning yoⱪap kǝtkǝnliki tarihtiki bir roxǝn pakittur. Bu ix pütünlǝy inⱪilabsiz bolƣan; inⱪilablarning adǝttǝ mǝlum mustǝbit tüzümni baxⱪa bir mustǝbit tüzüm bilǝn almaxturuxtin baxⱪa nǝtijisi bolmaydu.


Əngliyǝdiki «sanaǝt inⱪilabi» miladiyǝ 1750-yili baxlanƣandin keyin, zawutlardiki kɵp ixqilar hojayinliri tǝripidin rǝⱨimsiz harliⱪ wǝ ekspilatatsiyigǝ uqriƣan. Xaraitlar «inⱪilab ⱪilix»ⱪa pixip ⱪalƣanidi. Dǝrwǝⱪǝ, Fransiyǝdǝ Əngliyǝdikigǝ ohxax xarait astida inⱪilab partlidi, xuning bilǝn Fransiyǝning keyinki oninqi yilida, ⱨakimmutlǝⱪ Napole’on mǝydanƣa qiⱪip dɵlǝt tǝrtipini ǝsligǝ kǝltürgüqǝ, ⱪanlar koqilarda dǝryadǝk aⱪⱪanidi. Əngliyǝdǝ bolsa Wǝsliy wǝ Witfild degǝn ikki adǝm Muⱪǝddǝs Roⱨning zor tǝstiⱪlixi iqidǝ Hudaning nijatini küqlük jakarlaxⱪa baxlidi. Mingliƣan ⱨǝrhil «tǝbiⱪǝ»diki kixilǝr towa ⱪilip oyƣitildi. Jamaǝttǝ zawut igiliri ɵz ixqiliri bilǝn yandax olturatti; ular xuning bilǝn ɵzliri bilǝn ohxax bir zeminda yaxawatⱪan insanlarƣa salƣan harliⱪning nemǝ ikǝnlikini qüxinip yetip, uningdin towa ⱪilip ixqiliriƣa bolƣan muamilisi ɵzgirip, xuning bilǝn Əngliyǝ inⱪilab ⱪirƣinqiliⱪidin ⱪutulƣan.


Ɵzgǝrgǝn kixilǝr ɵzgǝrtilgǝn jǝmiyǝtlǝrni ⱨasil ⱪilidu. Baxⱪa yollar bilǝn jǝmiyǝtni ɵzgǝrtix mumkin ǝmǝs. Inⱪilab yaki noⱪul yengi, ⱪattiⱪ ⱪanunlar insan tǝbiitini ɵzgǝrtǝlmǝydu; bǝlkim 20 yil iqidǝ kona illǝtlǝr ǝslidiki xǝkildǝ bolmisimu, baxⱪa bir xǝkildǝ ⱪaytidin pǝyda bolidu.


17-ǝsirning otturisidin beri ƣǝrbtiki dɵlǝtlǝrdin Ispaniyǝ, Portugaliyǝ, Gollandiyǝ, Əngliyǝ wǝ Amerika ɵzlirining Afriⱪidiki mustǝmlikǝ dɵlǝtliridin ⱪullarni tutup baxⱪa mustǝmlik dɵlǝtlirigǝ apirip ǝmgǝkkǝ selixⱪa baxliƣan. Əngliyǝdǝ Wilyam Wilberfors isimlik bir adǝm Injildin bu ixning dǝl Pawlus eytⱪan «ⱪulluⱪⱪa bulax» degǝn gunaⱨning ɵzi ikǝnlikini bilip yetip, uningdin ⱪǝt’iy towa ⱪilix kerǝk dǝp tǝlim berixkǝ baxlidi. Yigirmǝ yil u xundaⱪ kürǝx ⱪilip Əngliyǝ ⱨɵkümitini ixǝndürgǝn (miladiyǝ 1807-yili). Xuning bilǝn Əngliyǝ ⱨɵkümiti ⱪulluⱪ tüzümni barliⱪ mustǝmlikiliridǝ ⱪanunsiz dǝp bekitkǝn. Asta-asta Gollandiyǝ, Amerika, andin Ispaniyǝ wǝ Portugaliyǝ hijalǝtkǝ ⱪaldurulup Əngliyǝni ülgǝ ⱪilip ⱪulluⱪ tüzümni bikar ⱪilƣan. Bügünki kündǝ bǝzi ǝrǝb ǝlliri wǝ ximaliy Afriⱪidiki bir ⱪisim dɵlǝtlǝrdǝ ⱪulluⱪ tüzümi yǝnila mǝwjut.


Ⱪullar wǝ hojayinlarning yürüx-turuxliri ⱪandaⱪ boluxi kerǝklikini bilix üqün tɵwǝndǝ kɵrsitilgǝn, rosullarning hǝtliridiki ayǝtlǝrni kɵrüng. Demisǝkmu, bu ayǝtlǝrdiki jekilǝxlǝr ⱨǝrⱪandaⱪ hizmǝttikilǝrgǝ, yǝni xǝhslǝrgǝ yallinip ixlǝwatⱪanlar bolsun yaki dɵlǝt mǝmurliri bolsun ularƣa ohxaxla ⱪaritilƣan; xundaⱪla ⱪul hojayinliriƣa ⱪaritilƣan bu sɵzlǝr türlük adǝm yalliƣuqilarƣimu ohxaxla ⱪaritilidu: —

«1Kor.» 7:20-24, «Əf.» 6:5-9, «Fil.» 2:7, «Kol.» 3:10-11, 3:22-4:1, «1Tim.» 6:1-2, «Tit.» 2:9-10, «1Pet.» 3:13-21.