Tǝwrat 28-ⱪisim
«Ⱨoxiya»
(Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝrning kitabi)
Kirix sɵz
Pǝyƣǝmbǝr toƣrisida
Biz Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝrning atisining «Bǝǝri» ikǝnlikini bilginimizdin sirt, uning arⱪa kɵrünüxi toƣruluⱪ ⱨeqⱪandaⱪ mǝlumatⱪa igǝ ǝmǝsmiz. U Israilning («ximaliy padixaⱨliⱪ» yaki «Əfraim» dǝpmu atilidu) ximaliy padixaⱨliⱪida bexarǝt bǝrgǝn. Uning bǝrgǝn bǝzi bexarǝtliri Yǝⱨuda (jǝnubiy padixaⱨliⱪ) toƣruluⱪtur.
Yezilƣan waⱪit
Ⱨoxiya Yǝⱨudaning tɵt padixaⱨini wǝ Israilning bir padixaⱨini tilƣa alidu, u muxu padixaⱨlarning dǝwridǝ bexarǝtlǝrni bǝrgǝn. Ⱨoxiyaning birinqi oƣli tuƣulƣanda, u Israildiki «Yǝⱨu sulalisi»ning ahirlixixi, yǝni «Yǝrǝboam (II)»ning ɵlümi toƣruluⱪ bexarǝt bǝrgǝn. Xunga bilimizki, uning bexarǝtliri xu padixaⱨning ɵlümidin az degǝndǝ bir yil ilgiri, yǝni miladiyǝdin ilgiriki 754-yili baxlanƣan. U az degǝndimu yǝnǝ 40 yilƣiqǝ, yǝni miladiyǝdin ilgiriki 715-yiliƣiqǝ dawamliⱪ bexarǝt bǝrgǝn. Uning pǝyƣǝmbǝrlik hizmiti Israilning ximaliy ⱪǝbililirining Asuriyǝ imperiyǝsi tǝripidin sürgün ⱪilinixi, demǝk Israilning ǝng ahirⱪi altǝ padixaⱨliⱪining ⱪalaymiⱪan dǝwrigiqǝ yǝtkǝn. Biraⱪ u padixaⱨliⱪning bu altǝ padixaⱨidin ⱨeqⱪaysisining ismini tilƣa alƣuqiliⱪi yoⱪ dǝp ⱪariƣan bolsa kerǝk. U Amos, Mikaⱨ ⱨǝm Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr bilǝn zamandax idi; Amosⱪa ohxax uning bexarǝtlirimu ximaliy padixaⱨliⱪⱪa ⱪaritilƣan. Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr Amosning bǝzi sɵzlirini nǝⱪil kǝltüridu.
Tema
Bala waⱪtimizda qonglarning dunyasi bizgǝ bǝk ƣǝlitǝ wǝ sirliⱪ tuyulatti. Ⱨǝmmidǝ ular bǝlgilimilǝrni bekitǝtti — bu nemidegǝn zor küq-ⱨoⱪuⱪ-ⱨǝ! Ularning yǝnǝ pul-dunyasi bar (ularda qoⱪum pul bar dǝp oylayttuⱪ) — «Bu nemidegǝn zor ǝrkinlik-ⱨǝ! Ular nemixⱪa bu pulni oynaxⱪa hǝjlimǝydiƣandu?!» dǝp oylattuⱪ. Əgǝr bizdǝ xunqǝ küq-ⱨoⱪuⱪ, xunqǝ kǝng ǝrkinlik bolƣan bolsa, biz balilar nemǝ ixlarni ⱪilattuⱪkin tang!
Biz qong bolƣandin keyin, ixlarning ⱨazir ɵzimizning balilirimizƣa kɵrüngǝndǝk unqǝ addiy bolmaydiƣanliⱪini bilimiz. «Küq-ⱨoⱪuⱪ» seⱨirlik bir ǝnggüxtǝr ǝmǝs. Biraⱪ bizning Huda toƣruluⱪ bolƣan oy-pikrimiz balilarqǝ addiy boluxi mumkin — «Huda xunqǝ zor küq-ⱨoⱪuⱪⱪa igǝ, uningda haliƣanqǝ ixlitǝlǝydiƣan xunqǝ bayliⱪ-ǝrkinlik barƣu,... ǝgǝr Huda dǝrwǝⱪǝ «Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir», xuningdǝk «Ⱨǝmmidin meⱨriban» bolsa, u nemixⱪa rǝzillikni dunyadin biraⱪla elip taxlimaydu? Nemixⱪa ⱨǝmmǝ adǝmni biraⱪla «durus» ⱪiliwǝtmǝydu...?».
Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr bizgǝ bu mǝsilining yǝnǝ bir tǝripini — yǝni, Hudaning tǝripini — bizgǝ eqip beridu. Huda Ⱨoxiya arⱪiliⱪ bizgǝ bǝhtsiz bir ailini tonuxturidu. Bu ailǝ pǝⱪǝt bǝhtsiz bolupla ⱪalmay, bǝlki eƣir mǝsiligǝ duq kǝlgǝn bir ailǝ — Hudaning Ɵz ailisidur. Huda Ɵzini muxu mǝsililik ailidiki ⱨeqkim sürüxtürüxkǝ petinalmaydiƣan mustǝbitkǝ, yaki ɵzini intayin sɵyidiƣan bala-qaⱪiliri bar bir atiƣa ǝmǝs, bǝlki ayali taxlap kǝtkǝn bir ǝrgǝ, ɵz ɵyidǝ turup yattǝk bolup ⱪalƣan, baliliri tezla ⱨalakǝtkǝ mangidiƣan bir atiƣa ohxitidu.
Əmdi muxundaⱪ ǝⱨwalda Hudaning «Ⱨǝmmigǝ ⱪadir» boluxining wǝ uning ⱪaltis tǝdbirlirining nemǝ roli bolsun? Bundaⱪ ailidiki mǝsiligǝ «passip qidax» toƣra amal ǝmǝs, buningdin ⱨeq nǝtijǝ qiⱪmaydu, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ zor küq-ⱨoⱪuⱪini kɵrsitidiƣan «zorluⱪ» taktikilarmu toƣra amal ǝmǝs. Muxundaⱪ ⱪorⱪutuxning nǝtijisi ayalning «dedǝktǝk» titrixi, balilarning dǝⱨxǝt-ⱪorⱪunqtin bexini iqigǝ tiⱪiwelixi bolidu, halas. Mundaⱪ ⱪorⱪunq iqidǝ turƣan nikaⱨ wǝ ailǝ tolimu muⱨǝbbǝtsiz wǝ ǝⱨmiyǝtsizdur. Ər-ayalliⱪ wǝ ata-baliliⱪ munasiwǝtlǝr muxundaⱪ buzulƣan bolsa uni tezla ǝsligǝ kǝltürüxkǝ amal yoⱪtur — ⱨǝtta «Ⱨǝmmigǝ ⱪadir» üqünmu xundaⱪtur. Oylimiƣan yǝrdin, Ⱨoxiyadǝk eƣir-besiⱪ bir pǝyƣǝmbǝrgǝ Huda tosattin mundaⱪ dǝydu: «Barƣin, paⱨixǝ ayalni ɵz ǝmringgǝ alƣin» — qünki (ⱪisⱪartip elindi) «Mǝn ɵzüm silǝr Israil bilǝn wǝdilixip ǝⱨdilǝxkinimdǝ, Mǝnmu dǝl xuningƣa ohxax bir ixni ⱪilƣan». Xuning bilǝn Hudaning bu dǝrd-ǝlǝmlik ixliri Ⱨoxiyada ǝynǝn realliⱪⱪa aylandurulidu (1-bab, 2-ayǝt).
Biz oylaymizki, Ⱨoxiyaning kɵnglidǝ bu biqarǝ ala kɵngül ayal Gomǝrgǝ nisbǝtǝn alliⱪaqan birhil muⱨǝbbǝt pǝyda bolƣan bolsa kerǝk (muⱨǝbbǝt yolliri intayin sirliⱪtur) biraⱪ Huda baxtin baxlap uningƣa Gomǝrning ⱪandaⱪ ikǝnlikini kɵrsǝtkǝnidi — xunga Ⱨoxiya qoⱪum dǝslǝptǝ bu nikaⱨƣa nisbǝtǝn: «Nikaⱨimiz onguxluⱪ bolmaydu» dǝp oyliƣanidi. Gomǝr suyuⱪ, alakɵngül bir ayal, u ⱨǝ degǝndila Ⱨoxiyani taxlap ketixi mumkin idi. Ular ailǝ ⱪuruxⱪa baxlidi; u Ⱨoxiyadin bir oƣul tuƣdi. Keyin yǝnǝ ikki bala tuƣuldi — ular Ⱨoxiyaning ǝmǝs idi. Gomǝr dǝrwǝⱪǝ uni taxlap kǝtti, Ⱨoxiyani rǝswa ⱪildi — biraⱪ uzun ɵtmǝy Gomǝr ɵzinimu rǝswa ⱪildi; qünki uning axnisi ɵzigǝ ohxax ǝrzimǝs wǝ insapsiz bir kixi bolup qiⱪti. Uzun ɵtmǝy Gomǝr uning burnidin yetilǝp mangidiƣan bir ⱪuli wǝ mǝⱨbusi bolup ⱪaldi. Gomǝr ɵygǝ ⱪaytixnimu oylimaytti; ⱪaytix imkaniyitinimu ⱪǝt’iy yoⱪ, dǝp oyliƣan boluxi mumkin idi. Keyin uni izdǝp barƣini yǝnila uning eri Ⱨoxiya boldi; Ⱨoxiya uning kɵnglini elip uni ɵygǝ ⱪaytixⱪa ixǝndürüxi kerǝk bolupla ⱪalmay, u yǝnǝ Gomǝrni ⱪulluⱪtin setiwelixi kerǝk idi. Bu uning üqün asan ǝmǝs idi; u ⱨǝⱪning bir ⱪismini pulda, bir ⱪismini tawarda tɵlidi. Bu pǝⱪǝt bir «ⱪayturuwelix sodisi» ǝmǝs idi; qünki Huda uningƣa: «Barƣin, yǝnǝ axnisi tǝripidin sɵyülgǝn wǝ zinahor bir ayalni sɵygin; Mǝn Pǝrwǝrdigarning Israilƣa (gǝrqǝ ular yat ilaⱨlar tǝripigǝ ɵtüp kǝtkǝn bolsimu) kɵrsǝtkǝn sɵygüsidǝk uni sɵygin» (3:1)
Bundaⱪ «üq bulungluⱪ muⱨǝbbǝt»ni ⱨǝl ⱪilixta biz «küq-ⱨoⱪuⱪ»ning yaki zorluⱪning az ixlitilgǝnlikini kɵrimiz; qünki «küq-ⱨoⱪuⱪ»ning ɵzi yalƣuz ⱨeqnimini ⱨǝl ⱪilalmaydu. Buning ornida azab-oⱪubǝt, iza-aⱨanǝt, sǝwr-taⱪǝtlik kütüx, yüz turanǝ sɵzlixix, yelinip-yalwuruxla ahirida bir-birigǝ ⱪaytidin baƣlinixni elip kelidu. Huda insanƣa ǝrkinlik wǝ tallax yolini tǝⱪdim ⱪilƣandin keyin U Ɵzimu muxu ǝrkinlikni ⱨeqⱪaqan dǝpsǝndǝ ⱪilip baⱪⱪan ǝmǝs.
Munasiwǝtlǝrni ǝsligǝ kǝltürüxkimu bǝdǝl tɵlǝx kerǝk; ǝng eƣir bǝdǝl pul ǝmǝs, bǝlki rǝt ⱪilixⱪa yaki «kona ziddiyǝtkǝ tegix»tin qiⱪⱪan hapiliⱪⱪa tǝwǝkkul ⱪilix, uⱪuxmasliⱪlarni asta-asta yoⱪitix, munasiwǝtning dawamlixixiƣa wǝ tehimu güllinixigǝ ahirƣiqǝ bǝl baƣlaxtin ibarǝttur. «Mǝn uni Ɵzümgǝ bǝnd ⱪilimǝn ...Mǝn uning kɵngligǝ sɵzlǝymǝn...» — dǝydu Huda, wǝ: «Mǝn seni ǝbǝdil’ǝbǝd Ɵzümgǝ baƣlaymǝn» (2:14, 19). Ⱨoxiya ayaliƣa ɵzining baxⱪilar bilǝn billǝ bolmaydiƣanliⱪini, Gomǝrningmu baxⱪilar bilǝn bolmasliⱪini eytidu: — «Mǝn uningƣa «Sǝn mǝn üqün uzun künlǝr kütisǝn; sǝn paⱨixilik ⱪilmaysǝn, sǝn baxⱪa ǝrningki bolmaysǝn; mǝnmu sǝn üqün ohxaxla kütimǝn» — dedim» (3:2-3).
Mana bu aldinⱪi üq babning ⱨekayisi wǝ kitabning birinqi ⱪismi. Ikkinqi ⱪismi Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝrning ⱨǝrⱪaysi yǝrdǝ wǝ sorunda yǝtküzgǝn bir ⱪatar ayrim-ayrim hǝwǝr-bexarǝtliridin tǝrkib tapⱪan boluxi mumkin (yǝnǝ on bir bab). Muxu yǝrdǝ degümiz keliduki, Ⱨoxiyaning nikaⱨidiki qongⱪur azab wǝ dǝrd-ǝlǝmliri uning kɵnglini Hudadin kǝlgǝn hǝwǝrlǝrni ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyarliƣan. Xuning bilǝn u xu hǝwǝrlǝrdiki küqlük ⱪizƣinliⱪ, ɵtünüx, agaⱨlandurux wǝ qongⱪur dǝrdlǝrni awwal qüxinixkǝ, andin yǝtküzüxkǝ layiⱪ ⱪoral bolup qiⱪti. Pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱨǝrgiz «kǝqlik hǝwǝr diktor»i yaki Hudaning «mikrofon»i ǝmǝs. Huda ɵz hǝlⱪigǝ kɵyünidiƣan adǝmlǝrni ixlitidu; ular eytⱪan ular ɵzlirining ix-ⱨǝriⱪǝtliri ularning yǝtküzidiƣan Hudaning sɵz-kalamining kɵp tǝrǝplǝrdǝ jismaniy bir ipadisi bolidu; demǝk, ular ɵzliri xu sɵz-kalam bilǝn «bir bolidu».
Bu jǝⱨǝttin wǝ baxⱪa kɵp jǝⱨǝtlǝrdin eytⱪanda, Hudaning Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning hizmǝtliri arⱪiliⱪ kɵrsǝtkǝn ahirⱪi, xundaⱪla ǝng uluƣ mǝⱪsiti bolsa Mǝsiⱨ Əysaning dunyaƣa kelixigǝ tǝyyarliⱪ kɵrüxtin ibarǝt idi. Mǝsiⱨ Əysaning Ɵzi «Hudaning Sɵzi» «Kalam» dǝp atilidu. Demǝk, Uning Ɵzi Hudaning bizgǝ yǝtküzmǝkqi bolƣan hux hǝwiridur. Injilda: «Kalam insan boldi ⱨǝm arimizda makanlaxti; wǝ biz Uning xan-xǝripigǝ ⱪariduⱪ — u xan-xǝrǝp bolsa, Atining yenidin kǝlgǝn, meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tolƣan birdinbir yeganǝ Oƣliningkidur» — dǝp hatirilǝngǝn.
«Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr» kitabiƣa ⱪaytip kǝlsǝk, biz uning bexarǝtliridin xuni qüxinip yetimizki, Huda, Hudaning Ɵz hǝlⱪi Israil wǝ Israilning kɵnglini azdurmaⱪqi bolƣan «Hudaning rǝⱪibliri» (yǝni ⱨǝrhil butlar) arisidiki munasiwǝt addiy bir «üq burjǝklik» munasiwǝt ǝmǝs, bǝlki «kɵp tǝrǝplik» munasiwǝttur; Israilning kɵngli kɵp tǝrǝpkǝ tartidu: —
(1) |
Ⱨǝrhil butlarƣa, bolupmu «Baal»larƣa qoⱪunux; (bu qoⱪunux Hudaƣa wapasizliⱪ bolup, roⱨiy jǝⱨǝttǝ paⱨixilik ⱨesablinidu); |
(2) |
Qiriklik; kaⱨinlarning ɵz imtiyazlirini ɵz mǝnpǝǝtigǝ ixlitixi; |
(3) |
Hudaƣa tayanmay, baxⱪa butpǝrǝs ǝllǝr bilǝn ittipaⱪlixix; |
(4) |
Ⱨǝrhil zulum-zorawanliⱪ wǝ zinahorluⱪ; |
Buningƣa ⱪarita Hudaning inkasi: «Mǝyli, ular ⱪurup kǝtsun» degǝn bolsa adil bolatti. Biraⱪ U Israil bilǝn Musa arⱪiliⱪ ǝⱨdǝ tüzgǝnidi; ǝr ɵz ayaliƣa ǝⱨdǝ tüzgǝndǝk, U ularƣa nisbǝtǝn ⱨǝrdaim ǝⱨdisidǝ turƣuqi Hudadur. U ɵtünidu, ɵkünidu, agaⱨlanduridu, ularning ixliriƣa zor küqi bilǝn ⱪol salidu, Ɵz ⱨɵkümlirini kɵrsitidu; biz kɵp ⱪetimlap jaza elip kelidiƣan ahirⱪi sɵz ⱨazir eytilip boldi, dǝp oylaymiz, andin Huda yǝnila ularƣa rǝⱨim-xǝpⱪǝt, towa ⱪilix pursitini tutup turidu.
Ɵz jǝmiyitimizdǝ kɵrülgǝn ⱪalaymiⱪanqiliⱪⱪa ⱪarita tǝdbir ⱪollinixta mundaⱪ üq hil pikir eⱪimi bar: Biri: — «Tǝmkin bolayli» «Biz arilaxmisaⱪqu, bu unsurlar ɵz bexini yǝydu, ɵz paltisi bilǝn ɵz putini qapidu». Yǝnǝ biri: «Ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ bolmisaⱪ bolmaydu — tehimu qing tüzüm, tehimu küqlük tǝrbiyǝ, tehimu ⱪattiⱪ jazalar kerǝk» — dǝydu. Üqinqi bir eⱪim: «Rǝⱨimdil bolayli — biz yoldin qiⱪⱪanlarƣa mulayimliⱪ, rǝⱨimdilliⱪ kɵrsitiximiz kerǝk. Hǝⱪlǝrning wijdaniƣa sɵz ⱪiliximiz kerǝk» — dǝydu. Bu tǝdbirlǝrdin biri yǝkkǝ-yeganǝ ixlitilsǝ, ⱨǝrgizmu kupayǝ ⱪilmaydu, xuningdǝk anarhizm-ⱨɵkümǝtsizlikkǝ, iqki uruxⱪa yaki muxtumzorluⱪⱪa qong bir yoquⱪni ⱪalduridu. Ⱪariƣanda bu üq yaki uningdinmu kɵp tǝdbirdin bolƣan bir yuƣurulmini ixⱪa selix kerǝk; bu murǝkkǝp bir mǝsilǝ üqün murǝkkǝp bir hil amal ⱨesablinidu.
Huda Ⱨoxiya arⱪiliⱪ Ɵzini «tǝmkin» kɵrsitidu: «U Ɵzini tartip ulardin yiraⱪlaxti» (5:6), «Əfraim butlarƣa qaplaxti; uning bilǝn ⱨeqkimning kari bolmisun!» (4:17), «Ular xamal teriƣan, ǝmdi ⱪara ⱪuyunni oridu» (8:7); U yǝnǝ Ɵzini «ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ» kɵrsitidu: «Mǝn Əfraimƣa xirdǝk bolimǝn», «U ular (Israil)ning ⱪǝbiⱨliklirini esigǝ kǝltüridu, ularning gunaⱨlirini jazalaydu» (5:14, 9:9); xuningdǝk bolupmu Ɵzining «mulayim, rǝⱨimdil»liⱪini ipadilǝydu: — «Mǝn ⱪandaⱪmu seni taxlap ⱪoyimǝn, i Əfraim?», «Mǝn ularni «arⱪiƣa qekinixliridin» saⱪaytimǝn» (8:11, 14:4). Demǝk, Hudaning rǝⱨimdil meⱨri-xǝpⱪǝtlirini kɵrsitix jǝⱨǝttǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr arisidin Ⱨoxiyaning aldida turidiƣini yoⱪ. Ⱨoxiya wǝ Gomǝrning ahirⱪi ǝⱨwali ⱪandaⱪ boldi? U bu ⱨekayining ayiƣini eytmaydu; Ⱨoxiyaning kɵngül bɵlidiƣini ɵzi toƣruluⱪ ǝmǝs, bǝlki Huda toƣruluⱪ hǝwǝrni bizgǝ yǝtküzüxtin ibarǝt. Biraⱪ Hudaning Israil bilǝn bolƣan munasiwiti ahir berip (ahirⱪi babta) Israilning qin dilidin towa ⱪilip Ɵz yeniƣa ⱪaytixi bilǝn ahirlaxⱪandǝk, Ⱨoxiyaning Gomǝr bilǝn bolƣan munasiwiti ohxaxla bǝhtlik ahirlaxⱪan dǝp ümid ⱪilixⱪa petinalaymiz. Biz «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ Israilning kelǝqiki üstidǝ azraⱪ tohtilimiz.
Israillar Hudani wǝ Uning ɵtünüxlirini ɵzidin neri ⱪilix üqün tehimu kɵp «diniy» paaliyǝtlirini awutⱪan. U daim: «Biz tehimu kɵp ⱪurbanliⱪlarni elip kelimiz» dǝp oylaydu. Huda ular toƣrisida: «Ular ⱪurbanliⱪlarƣa amraⱪ» — dǝydu. «Ular ⱪoy padiliri wǝ kala padilirini elip Pǝrwǝrdigarni izdǝxkǝ baridu» — biraⱪ Uni izdǝp tepix yoli u ǝmǝs. Bular pǝⱪǝt nǝrsilǝrla, halas — Huda adǝmlǝrni halaydu — yǝni qin kɵnglidin towa ⱪilƣan, ɵzlirini Hudaƣa beƣixliƣan, pütünlǝy wǝ mǝnggü Ɵziningki bolƣan adǝmlǝrni halaydu. Kitabdiki barliⱪ ⱪattiⱪ tǝnⱪidlǝr, kinayilik tǝswirlǝxlǝr, ⱪorⱪunqluⱪ bexarǝtlǝr wǝ jiddiy ɵtünüxlǝr dǝl muxu mǝⱪsǝtni kɵzdǝ tutidu. Kitab bu dǝrd-ǝlǝmlǝrning ǝng ahirⱪi mewisi bilǝn ahirlixidu; Hudaning Israil bilǝn bolƣan bu bǝhtsiz nikaⱨi, Ⱨoxiyaningkidǝk jiddiyqilik wǝ asiyliⱪ bilǝn ǝmǝs, bǝlki aramhudaliⱪ, hatirjǝmlik, huxalliⱪ bilǝn tolƣan bir nikaⱨ bolidu. Hudaning Israil bilǝn nikaⱨ munasiwǝtidiki «zimistan ⱪix» ɵtüp, güllǝr bǝrⱪ urup qeqǝkligǝn baⱨar pǝsli ⱨaman yetip kelidu. Hudaning Ɵzigǝ sadiⱪ bolƣan ayali Israil ahirda Ɵz yenida turidu!
«Baal»lar toƣruluⱪ
«Baal» toƣruluⱪ azraⱪ qüxǝndürüp ɵtǝyli. «Baal», «ǝr» (erim) wǝ «hojayin» degǝn mǝnidǝ bolup, ǝslidǝ Hudani tǝswirlǝxkǝ ixlitilidiƣan sɵz idi. Ⱪǝdimki waⱪitlarda Israillardin isimliri «Baal» degǝn sɵzni ɵz iqigǝ elip ⱪoyulƣan isimlar bar idi. Xu qaƣda bu sɵz toƣra mǝnidǝ ixlitilgǝnidi. Biraⱪ Israilning ǝtrapidiki ǝllǝrning kɵpinqisi bu sɵzni ɵz butlirini tǝswirlǝx üqün ixlǝtkǝn. Xunga Israil butpǝrǝslikkǝ aldinip kǝtkǝndǝ: «Mana, «Baal», yǝni Hudayimiz» degǝn. Yat ǝllǝr üqün «Baal» mol ⱨosulƣa wǝ mallirining yahxi nǝsillǝndürülüxigǝ kapalǝtqi bolƣan. Uni bu ixlarƣa obdan selix üqün ular uning ⱪurbangaⱨining yenida mǝhsus «Baal»ƣa atiƣan paⱨixǝ ayallar bilǝn yatatti; «Baal» bu ixlarni kɵrgǝndǝ «ɵz wǝzipisini esigǝ elix kerǝk idi». Uning üstigǝ «Baal» «tǝlǝp ⱪilƣan ⱪurbanliⱪlar» pǝⱪǝt ⱪoy-kalila ǝmǝs, yǝnǝ insanlar bolatti. «Baal» adǝttǝ mozay yaki buⱪa xǝklidǝ yasilatti.
Tǝrjimimizdǝ biz Tǝwratxunaslarning tǝtⱪiⱪatliridin, bolupmu Yǝⱨudi alim «Doktor Arnold Fruhtenbaum», amerikilik alim «Professor Dawut Hubbard» wǝ ǝngilyǝliⱪ alim «Derik Kidner»larning ǝsǝrliridin paydilanduⱪ. Mǝzkur «kirix sɵz»dǝ biz Kidner ǝpǝndimning «kirix sɵz»idin kɵp sɵzlǝrni nǝⱪil kǝltürduⱪ.
Mǝzmun: —
1-3-bablar: |
Mǝsililǝrgǝ tolƣan bir ailǝ |
4-14-bablar: |
Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr Israilƣa yǝtküzgǝn birnǝqqǝ hǝwǝr-bexarǝtlǝr. |
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
Əmdi Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr bügün bizgǝ nemilǝrni dǝydu? U ⱨeq bolmiƣanda bizgǝ tɵwǝndikilǝrni uⱪturidu: —
(1) Huda bǝzilǝr tǝsǝwwur ⱪilƣandǝk bizdin tolimu yiraⱪ bolƣan bir seⱨirgǝr ǝmǝs. Xundaⱪla U Ɵzi bizgǝ bekitkǝn ǝrkinlikkǝ yaki tallax imkaniyǝtlirimizgǝ dǝhli ⱪilip bizni «maxina adǝmlǝr» ⱪatarida kontrol ⱪilidiƣan Huda ǝmǝstur. Əgǝr biz ǝrkinliklirimizni hata yaki ⱪalaymiⱪan ixlǝtsǝk, undaⱪ ihlassizliⱪ bir adǝmni, nikaⱨni, ailini yaki ǝlni ⱨalakǝtkǝ elip baridu.
(2) Huda meⱨir-muⱨǝbbǝtni kɵrsitixtǝ U ⱨeq bilgüqilǝrni, ⱨeq sɵyülmigǝnlǝrni, sɵyümlük bolmiƣanlarni, ǝrzimǝslǝrni sɵyidu; ⱪisⱪisi, pütkül dunyadikilǝrni sɵyidu; ularni ⱪutⱪuzux üqün ⱨǝrⱪandaⱪ bǝdǝl tɵlǝxkǝ tǝyyar turidu.
(3) U ⱨǝrgizmu «üq burjǝklik muⱨǝbbǝt»ning bir burjiki boluxⱪa yaki «tɵt künlük nikaⱨ»ⱪa razi bolmaydu. Uning üqün nikaⱨ yaki baxⱪa munasiwǝt bolsun, toluⱪ, sadiⱪ, mǝnggülük muⱨǝbbǝttin boluxi kerǝkki, uningdin azraⱪmu kǝm bolsa ⱨǝrgiz razi bolmaydu.
Ⱨoxiyaning bexarǝtliri, Israilning kelǝqiki
(1:11) «Israil baliliri wǝ Yǝⱨuda baliliri birgǝ yiƣilidu, ɵzlirigǝ birla baxni tiklǝydu wǝ turƣan zemindin qiⱪidu; qünki «Yizrǝǝlning küni» uluƣdur!»
Bu sɵz wǝ baxⱪa bexarǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, «Israil» wǝ «Yǝⱨuda» ahirⱪi zamanda yǝnǝ birlǝxkǝn birla hǝlⱪ — «bir baxliⱪ» hǝlⱪ, «Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ»ning yetǝkqilikidǝ bolƣan bir hǝlⱪ bolidu. Əmǝliyǝttǝ «Israil» yaki «Əfraim»ning Yǝⱨuda bilǝn birlǝxtürülüxi alliⱪaqan baxlanƣan. Bizningqǝ buningda az degǝndimu tɵt basⱪuq bar: —
(1) Asuriyǝ imperiyǝsi tajawuz ⱪilƣinida bǝzi Israillar Yǝⱨudadin panaⱨ izdixi mumkin idi («2Tar.» 15:8-15, 30-31 bab, 33:1-9)
(2) Yǝⱨuda Babil imperiyǝsigǝ tarⱪitilip sürgün ⱪilinƣinida, xübⱨisizki, (70 yil ilgiri Asuriyǝgǝ sürgün ⱪilinƣan) Israil ⱪǝbililiridikilǝr bilǝn uqraxⱪan wǝ birlǝxtürülgǝn. Buningƣa ispat, Yǝⱨudiylar sürgünlüktin Pǝlǝstingǝ ⱪaytip kǝlgǝndin keyin, ɵzlirini kɵp ⱪetim «Israil» wǝ «on ikki ⱪǝbilǝ» dǝp atiƣan (mǝsilǝn, Tǝwrat «1Tar.» 9:1-3, «Əzra» 1-2-bab, 8:35, «Nǝⱨ.» 1:6, 7:7, 11:3 ⱪatarliⱪlar).
(3) Bizningqǝ 1-bab, 10-ayǝttiki bexarǝt (tɵwǝndiki ayǝtlǝrni kɵrüng) kǝlgüsidiki «jismamiy Israil»ning ǝmǝlgǝ axuruluxi bolidu. «Jismaniy Israil» deginimiz, Huda ularƣa miras ⱪilƣan Ⱪanaan zeminida kǝlgüsidǝ turidiƣan Israil hǝlⱪini kɵrsitidu. Israilning ⱪǝbililiridin yoⱪap kǝtkǝn kɵp kixilǝrning zadi kim wǝ ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini ⱨeqkim bilmigini bilǝn bir Huda obdan bilidu.
(1:10) «Biraⱪ Israilning balilirining sani dengizdiki ɵlqigili yaki saniƣili bolmaydiƣan ⱪumdǝk kɵp bolidu; «Silǝr Mening hǝlⱪim ǝmǝssilǝr» deyilgǝn jayda xu ǝmǝlgǝ axuruliduki, ularƣa: «Silǝr tirik Tǝngrining oƣulliri!» — deyilidu».
Rosul Pawlus bu sɵzning Mǝsiⱨkǝ ixǝngǝn «yat ǝllǝr (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr) bolƣan bizlǝr»ni kɵrsitidiƣanliⱪinimu Injilda eytidu: —
«Xuning bilǝn Ɵzining rǝⱨim-xǝpⱪitining nixani ⱪilƣan, Ɵzi xan-xǝripigǝ muyǝssǝr boluxⱪa aldin’ala tǝyyarliƣan «ⱪaqilar»da, yǝni Ɵzi Yǝⱨudiylar arisidinla ǝmǝs, bǝlki ǝllǝr arisidinmu qaⱪirƣan bizlǝrdǝ xan-xǝripining qǝksizlikini namayan ⱪilix üqün xundaⱪ ⱪilixni haliƣan bolsa, buningƣa nemǝ bolatti?
Bu huddi Hudaning Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ eytⱪinidǝk: —
«Əsli hǝlⱪim ⱨesablanmiƣan hǝlⱪni hǝlⱪim,
Əsli sɵymigǝnlǝrni sɵygǝnlirim dǝymǝn»;
Wǝ yǝnǝ: — «burun ularƣa: «Silǝr Mening hǝlⱪim ǝmǝssilǝr» deyilgǝn jayda,
Kǝlgüsidǝ dǝl xu jayda ularƣa «Tirik Hudaning oƣulliri!» degǝn nam berilidu».
(Injil, «Rimliⱪlarƣa, 9-bab, 23-26 ayǝt)
Xunga «Kim dana bolup, bu ixlarni qüxinǝr? Qeqǝn bolup, bularni bilǝr»...
«Ɵzünglar bilǝn billǝ sɵzlǝrni epkelinglar, Pǝrwǝrdigarning yeniƣa ⱪaytinglar;
Uningƣa: «Barliⱪ ⱪǝbiⱨlikni kǝqürgǝysǝn,
Xapaǝt bilǝn bizni ⱪobul ⱪilƣaysǝn,...
Qünki Sǝndinla yetim-yesirlǝr rǝⱨim-xǝpⱪǝt tapidu» — desun!
Xuningdǝk Huda bizgǝ: —
«Mǝn ularni «arⱪiƣa qekinixliri»din saⱪaytimǝn, Mǝn ularni qin kɵnglümdin halap sɵyimǝn; qünki Mening ƣǝzipim uningdin yandi. Mǝn Israilƣa xǝbnǝmdǝk bolimǝn;
U nilupǝrdǝk bǝrⱪ uridu, yiltizliri Liwan kedir dǝrihidǝk yiltiz tartidu; uning bihliri xahlap yeyilidu, uning güzǝlliki zǝytun dǝrihidǝk, puriⱪi Liwan kediriningkidǝk bolidu» — dǝydu! (14:9, 2-6).