Injil 4-ⱪisim
«Yuⱨanna»
(«Yuⱨanna bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr»)
Kirix sɵz
Rosul Yuⱨannaning Əysaning tǝrjimiⱨalini tǝswirligǝn mǝzkur bayani toƣruluⱪ Injildiki «tɵt bayan»ƣa bolƣan kirix sɵzimizni awwal kɵrüng. Muxu yǝrdǝ biz pǝⱪǝt oⱪurmǝnlǝrning esigǝ salimizki, Yuⱨanna Rǝbbimizning on ikki rosulidin biri idi. Ⱨalbuki, uning bu yazƣan bayanida ɵzini ismi bilǝn kɵrsǝtmǝydu, pǝⱪǝt ɵzini «Əysa sɵygǝn muhlis» dǝp qaⱪiridu. Buningdin, bu uning Mǝsiⱨning uningƣa alaⱨidǝ amraⱪ ikǝnlikini, yaki mǝlum jǝⱨǝttin uni baxⱪa muhlislardin ǝwzǝl kɵridiƣanliⱪini kɵrsitidu, dǝp oylap ⱪalsaⱪ bolmaydu (qünki Huda ⱨeqⱪandaⱪ adǝmgǝ yan basmaydu). Bǝlki uning Əysa tǝripidin sɵyülgǝnliki uningƣa xunqǝ mɵjizilik wǝ tilsimat bolƣanki, bu ix uning pütün wujudiƣa üzlüksiz tolƣanidi. Ⱨǝtta atmix yildin keyin, bu «bayan»ni yazƣan waⱪtidimu, bu ix uningda yǝnila qongⱪur tǝǝjjüplinǝrlik iz ⱪaldurulƣanidi.
Oⱪurmǝnlǝr üqün Injildiki «kirix sɵz»imizdin muxu yǝrdǝ yǝnǝ sɵz kǝltürimiz: —
«Yuⱨannaning bayanidiki birinqi ayǝtni oⱪuƣanda, uning yezix nuⱪtiinǝzirining baxⱪa bayanqilarningki bilǝn pütünlǝy ohximaydiƣanliⱪini bilip yetimiz. Markus bayanini qümüldürgüqi Yǝⱨyaning «Tarih sǝⱨnisigǝ tuyuⱪsiz qiⱪix»i bilǝn baxlaydu («Mar.» 1:1-18). Matta bayanini Ibraⱨimning wǝ Dawutning Əysaning ǝjdadliri ikǝnliki bilǝn baxlaydu («Mat.» 1:1-17). Luⱪa bayanini Əysaning ⱨǝⱪiⱪiy insan ikǝnlikini tǝkitlǝp, Əysaning nǝsǝbnamisini Adǝm’atimiz bilǝn baxlaydu («Luⱪa» 3:23-38). Yuⱨanna bolsa bayanini bular bilǝn ǝmǝs, bǝlki «dǝslipidǝ» yǝni «ⱨǝmmidin burun» bolƣan ixlar bilǝn baxlaydu: — «Ⱨǝmmidin burun «Kalam» (sɵz) mǝwjut idi. U Huda bilǝn billǝ idi ⱨǝm Ɵzi Huda idi» («Yuⱨ.» 1:1). Roxǝnki, u ɵz bayanida kitabhanlirim alliⱪaqan Matta, Markus yaki luⱪaning bayanlirini ⱨǝtta baxⱪilarningkini oⱪup ɵzlǝxtürgǝnliki turƣan gǝp dǝp oylaydu. Uxbu bayanda u Mǝsiⱨning toluⱪraⱪ bir tǝrjimiⱨalini yezixni mǝⱪsǝt ⱪilƣan ǝmǝs; bǝlki u ɵzi bizgǝ uⱪturƣandǝk, Mǝsiⱨning birnǝqqǝ alaⱨidǝ süpǝtlirini ayan ⱪilidiƣan, ɵzi zor ǝⱨmiyǝtkǝ igǝ dǝp ⱪariƣan mǝlum wǝⱪǝlǝr («alamǝt bǝlgilǝr», «mɵjizilik alamǝtlǝr» yaki «karamǝt bǝlgilǝr»)ni wǝ wǝz-tǝlimlǝrni talliwelip, ularni biz üqün hatirilǝydu. Mana uning bayanidiki ǝng ahirdin elinƣan bir jümlǝ: — «Əysa muhlislirining aldida bu kitabta hatirilǝnmigǝn baxⱪa nurƣun mɵjizilik alamǝtlǝrnimu kɵrsǝtti. Lekin muxular silǝrni Əysaning Mǝsiⱨ, xundaⱪla Hudaning Oƣli ikǝnlikigǝ ixǝnsun ⱨǝm bu arⱪiliⱪ Uningƣa etiⱪad ⱪilip, Uning nami arⱪiliⱪ ⱨayatliⱪⱪa erixsun, dǝp yezildi» (20:30-31). Xuning bilǝn uning bayanini muⱪǝddǝs yazmilar iqidǝ asasǝn tehi etiⱪad ⱪilmiƣanlar üqün yezilƣan birdinbir ⱪisim, degili bolidu.
Xunga bu bayan uning Huda aldida uzun istiⱪamǝt ⱪilip, tolimu ǝstayidilliⱪ wǝ eⱨtiyat bilǝn (xundaⱪla ixinimizki, Muⱪǝddǝs Roⱨning kɵrsǝtmisi bilǝnmu) Mǝsiⱨning iqki ⱨayati wǝ tǝlimining jǝwⱨirini ayan ⱪilidiƣan wǝⱪǝlǝr wǝ bayanlar toƣruluⱪ qongⱪur oylinip tallixining nǝtijisidur.
2-babta, Mǝsiⱨ suni xarabⱪa aylandurƣan mɵjizini yaritidu. Altǝ qong idix su bilǝn toldurulƣan bolup, iqidiki su usulup meⱨmanlarƣa toxulƣanda, xarabⱪa aylandi. Xarab muⱪǝddǝs yazmilarda mol, huxal ⱨayatning simwolidur («Zǝb.» 104:15): —
«U (Huda) adǝmning kɵnglini hux ⱪilidiƣan xarabni,
Insan yüzini parⱪiritidiƣan mayni qiⱪiridu;
Insanning yürikigǝ nan bilǝn ⱪuwwǝt beridu».
Yuⱨannaning bayanida, Mǝsiⱨ bilǝn uqraxⱪanliⱪi arⱪiliⱪ ⱨayati pütünlǝy ɵzgǝrtilgǝn altǝ xǝhs alaⱨitǝn tǝswirlinidu. Kɵp Mǝsiⱨiy alimlar Yuⱨannani «su xarabⱪa aylandurulƣan altǝ idix»ni xu altǝ xǝhskǝ ohxitidu, dǝp ⱪaraydu. Dǝrwǝⱪǝ xu altǝ xǝhsning «su»dǝk tǝmsiz ⱨayati Əysa bilǝn uqrixix bilǝn «xarab»dǝk ⱨayatⱪa aylanƣan.
U altǝ xǝhs bolsa: —
(1) Pǝrisiy Nikodemus (3:1-21)
(2) Samariyǝlik ayal (4:4-42)
(3) Bǝyt-Əsdadiki palǝq adǝm (5:1-16)
(4) Zina üstidǝ tutulƣan ayal (8:1-11)
(5) Yerusalemdiki kor adǝm (9:1-41)
(6) Lazarus (ɵlümdin tirilgǝn) (11:1-57)
Yuⱨanna pǝⱪǝt Mǝsiⱨning uluƣluⱪi yaki ǝmilining mǝlum tǝripini alaⱨidǝ kɵrsǝtkǝn yǝttǝ karamǝtni («mɵjizilik alamǝt»ni) tallap hatirilǝydu: —
(1) |
Toy ziyapitidǝ suni xarabⱪa aylandurux (2:1-11) (Mǝsiⱨ huxalliⱪ kǝltürgüqidur) |
(2) |
Ⱨɵkümdarning oƣlini saⱪaytix (4:46-54) (Mǝsiⱨ yiraⱪ yǝrlǝrningmu igisidur) |
(3) |
Bǝyt-Əsdadiki palǝqni saⱪaytix (5:1-16) (Mǝsiⱨ xipaning igisidur — palǝq 38 yil mangalmiƣan idi) |
(4) |
Bǝx ming adǝmni toydurux (6:1-14) (Mǝsiⱨ Ɵzi biz üqün «Ⱨayatliⱪ Nan»dur). |
(5) |
Muhlislar kemidǝ olturƣanda ularning yeniƣa su üstidǝ mengip berix (6:15-21) (Mǝsiⱨ alǝmning xǝy’ilirining igisidur) |
(6) |
Yerusalemdiki kor adǝmni saⱪaytix (9:1-41) (Mǝsiⱨ «Dunyaning Nuri»dur) |
(7) |
Lazarni ɵlümdin tirildürüx (11:1-57) (Mǝsiⱨ «Tirilix wǝ Ⱨayat»tur) |
|
Bu mɵjizilǝrning ⱨǝmmisining ⱨayatimizƣa mǝnggü roⱨiy ǝⱨmiyiti bardur. Yuⱨannaning mǝⱪsiti bizni bu ixlar toƣruluⱪ oylandurux, ǝlwǝttǝ! |
|
Bu mɵjizilǝrning ⱨǝmmisigǝ ǝng qongini ⱪoxux kerǝk: |
(8) |
Mǝsiⱨning tirilixi! |
«Mis.» 3:15-16dǝ Pǝrwǝrdigarning nami «Mǝn Ɵzümdürmǝn» dǝp ayan ⱪilinidu. «Yuⱨanna»da Mǝsiⱨning bu nam bilǝn Ɵzini ayan ⱪilixtiki yǝttǝ muⱨim bayani hatirilǝngǝn: —
(1) «Mǝn Ⱨayatliⱪ Nandurmǝn» (6:35)
(2) «Mǝn Dunyaning Nuridurmǝn» (8:12, 9:5)
(3) «Mǝn Ixikdurmǝn» (10:7, 9)
(4) «Mǝn Yahxi Baⱪⱪuqidurmǝn» (10:11)
(5) «Mǝn Tirilix wǝ Ⱨayatturmǝn» (11:25)
(6) «Mǝn Yol, Ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ Ⱨayatturmǝn» (14:6)
(7) «Mǝn Ⱨǝⱪiⱪiy Üzüm Telidurmǝn» (15:1)
Bu ⱪisⱪa tonuxturux sɵzi iqidǝ yǝnǝ xuni kɵrsitix bǝk muⱨimki, Yuⱨanna bizning Əysaning ⱨǝm yüz pirsǝnt insan ⱨǝm yüz pirsǝnt Hudaning tǝbiitidǝ bolƣanliⱪini qüxiniximizni halaydu. Bu, Əysaning insan tǝbiitidǝ bolƣanliⱪini ayding ⱪilip kɵrsǝtkǝn ayǝtlǝrdin (mǝsilǝn 1:14) ⱨǝmdǝ Uning qarqap kǝtkǝnlikini, ussap kǝtkǝnlikini kɵrsǝtkǝn ayǝtlǝrdinmu kɵrünidu (4:6-7, 19:28).
Yuⱨanna bu bayanini ⱪaqan yazƣan? Türlük tarihiy ispatlardin ⱪariƣanda, bu bayanini birinqi ǝsirning ahirida, bǝlkim miladiyǝ 90-95-yillar ariliⱪida yazƣan. Demǝk, u bu wǝⱪǝlǝrni yüz berip atmixqǝ yildin keyin, ⱪeriƣan waⱪtida yazƣan. Xunga bǝzi etiⱪadsiz adǝmlǝr mǝshirǝ ⱪilip: «Bu ⱪeri adǝm bu wǝⱪǝlǝrning ⱨǝmmisini ⱪandaⱪ esigǝ kǝltürǝlǝydu» dǝp gumanini bildüridu. Tǝrjimanlardin biri bir ⱪetim sǝksǝn yaxⱪa kirgǝn bir professorning «Yuⱨanna» toƣruluⱪ leksiyǝ oⱪuƣanliⱪini, xundaⱪla dǝl xu mǝsilini tilƣa alƣanliⱪini ǝslǝydu. U professor 80 yaxⱪa kirgǝn bolup, ottura mǝktǝpning birinqi yilliⱪtiki sawaⱪdaxlirining isimlikini yoⱪlimidiki tǝrtip boyiqǝ ⱨǝmmisini yadlap bǝrgǝn andin: — «Mǝn 80 yaxⱪa kirgǝn bolsammu, xundaⱪ uxxaⱪ-qüxxǝk ixlarni esimdin qiⱪarmiƣan yǝrdǝ, rosul Yuⱨannaning ɵz ⱨayatini mutlǝⱪ ɵzgǝrtkǝn, ɵzini Hudaning padixaⱨliⱪiƣa elip barƣan muxundaⱪ küqlük wǝⱪǝlǝrni esidǝ tutuxini ǝjǝblinǝrlik ix ⱨesabliƣili bolamdu? Uning üstigǝ, Yuⱨanna ɵzi biz üqün Mǝsiⱨning «Yardǝmqi, yǝni Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ⱨǝmmini ɵgitidu ⱨǝm Mening eytⱪan ⱨǝmmǝ sɵzlirimni esinglarƣa kǝltüridu» degǝn wǝdisini hatirilǝydu» — dedi.
Mǝzmun: —
1.Əysa Mǝsiⱨ — Hudaning Kalamidur (1:1-18)
2.Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning Əysaƣa guwaⱨliⱪ berixi (1:19-34)
3.Əysaning dǝslǝpki muhlisliri (1:35-51)
4.Əysaning «yǝttǝ mɵjizilik alamǝt»i (2-11-bablar)
5.Əysaning bu dunyadiki ⱨayatining ahirⱪi ⱨǝptisi. Ahirⱪi ahxamdiki sɵⱨbǝt (12-17-bablar)
6.Əysaning tutuluxi, soraⱪⱪa tartilixi, ɵlüxi, dǝpnǝ ⱪilinixi (18-19-bablar)
7.Əysaning tirilixi wǝ muhlisliriƣa kɵrünüxi (20-21-bablar)
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
1:1 «Kalam»
«Ⱨǝmmidin burun «Kalam» bar idi; Kalam Huda bilǝn billǝ idi ⱨǝm Kalam Huda idi».
Rǝbbimiz nemixⱪa «Kalam» yaki «Hudaning Kalami» dǝp atilidu?
Yalƣuz muxu uluƣ temining ɵzi üstidǝ ⱨǝtta mingliƣan kitab yezilƣan desǝk, axuruwǝtkǝn bolmaymiz. Muⱪǝddǝs Kitabning birinqi jümlisidin Huda barliⱪ mǝwjudatlarni sɵz ⱪilixi arⱪiliⱪ, ⱪisⱪiqǝ sɵzi bilǝn yaritidu, dǝp ɵginimiz: —
«Huda: — «Nur bolsun» dedi. Wǝ nur boldi».
Sulayman padixaⱨ «Huda barliⱪ xǝy’ilǝrni ɵz danaliⱪi bilǝn yaratⱪan» degǝn wǝⱨiyni bizgǝ yǝtküzidu. «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki 8-9-bablarda bu «danaliⱪ»ning ǝmǝliyǝttǝ bir zat ikǝnliki bizgǝ ayan ⱪilinidu. Yuⱨanna muxu yǝrdǝ bu zatning yǝnǝ «Kalam» dǝp atilidiƣanliⱪini uⱪturidu.
«Yuⱨanna»diki muxu 1-babta «Hudaning kalami»ning hudaliⱪ tǝbiiti ayan ⱪilinidu. U ɵzi ⱨeq yaritilƣan ǝmǝs, bǝlki Huda bilǝn ǝzǝldin billǝ bolup kǝlgǝndur. Bu ix bolupmu 3-ayǝttin kɵrünidu: — «U arⱪiliⱪ barliⱪ mǝwjudatlar yaritildi wǝ barliⱪ yaritilƣanlarning ⱨeqbiri uningsiz yaritilƣan ǝmǝs». Bundaⱪ deyixining mǝⱪsiti, «kalam»ni ⱨeq yaritilƣan ǝmǝs, dǝp qüxiniximiz üqün, xundaⱪla 1-ayǝtni bizgǝ qüxǝndürüx üqündur: —«Ⱨǝmmidin burun «kalam» bar idi; kalam Huda bilǝn billǝ idi ⱨǝm kalam Huda idi».
Bu bayan bizgǝ qüxinix tǝs yaki qüxinix mumkin ǝmǝs tuyulƣini bilǝn, lekin uningƣa: — «Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir ⱪaqan Ɵz Sɵzisiz bolƣan?» degǝn bu soalni ⱪoysaⱪ, bǝlkim qüxinixlikrǝk bolidu. «Huda mǝlum waⱪitlarda ⱨeqnemǝ oylimaydu» degili bolmiƣiniƣa ohxax «Huda Ɵz sɵzisiz mǝwjut turidu» deyixkǝ bolmaydu.
Ⱪandaⱪla bolmisun, qüxǝnsǝkmu, qüxǝnmisǝkmu, addiy insan bolƣan bizlǝr Hudaning Roⱨi bilǝn tolƣan rosulliri arⱪiliⱪ eytⱪan ɵzi toƣrisidiki barliⱪ bayanlirini xǝrtsiz ⱪobul ⱪiliximiz ⱨǝm xu bayanlarƣa toluⱪ ixiniximiz lazimdur. Ixǝnsǝk, andin keyin qüxinimiz, dǝp ⱪaraymiz.
«Ibraniylarƣa»ning muǝllipi muxu ixlarni mundaⱪ ipadilǝydu: — «Huda burunⱪi zamanlarda ata-bowilarƣa pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ türküm-türküm boyiqǝ wǝ nurƣun yollar bilǝn sɵz ⱪilƣan bolup, muxu ahirⱪi künlǝrdǝ bolsa bizgǝ Oƣli arⱪiliⱪ sɵzlidi. U Oƣlini pütkül mǝwjudatning mirashori ⱪilip bekǝtkǝn, Uning arⱪiliⱪ kainatlarni yaratⱪan» («Ibr.» 1:1-2).
Bu ixlardin ⱨǝm sɵzlǝrdin Huda biz bilǝn xǝhsǝn alaⱪǝ ⱪilixni halaydiƣanliⱪini kɵrimiz. Ɵz pǝyƣǝmbǝrlirining aƣzi bilǝn eytⱪan sɵzlǝr arⱪiliⱪ U «insanlar Mening bilǝn toluⱪ alaⱪidǝ bolsun» degǝn mǝⱪsitigǝ yetǝlmigǝnliki üqün, U ⱨǝtta Ɵzini bizgǝ «tirik kalam» bilǝn ipadilimǝkqi boldi. Bu tirik kalam «insan boldi» (1:14) wǝ U: «Meni kɵrgǝn kixi atini kɵrgǝn bolidu» (14:9) degǝnidi. Uning barliⱪ sɵzliri ⱨǝmdǝ barliⱪ ix-ⱨǝrikǝtliri, ǝmǝlliri Hudaning dǝl ⱪandaⱪ bir Huda ikǝnlikini roxǝn kɵrsitip beridu.
3-bab 3-8-ayǝtlǝr
«Yuⱪiridin tuƣulux» yaki «Ⱪaytidin tuƣulux» yaki «Sudin ⱨǝm Roⱨtin tuƣulux»
Baxⱪa yǝrlǝrdǝ (mǝsilǝn Əzakiyal wǝ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrlǝrdiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ) biz Hudaning ⱪǝdimki hǝlⱪigǝ wǝdǝ ⱪilƣan, ular bilǝn tüzmǝkqi bolƣan «yengi ǝⱨdǝ»si toƣruluⱪ tǝpsiliy tohtalduⱪ. Xu «yengi ǝⱨdǝ» boyiqǝ adǝmlǝr roⱨiy ⱨayatⱪa igǝ bolup, xu ⱨayat arⱪiliⱪ Hudaning alaⱪisidǝ yaxiyalaytti. Undaⱪ yengi ⱨayatta Hudani hursǝn ⱪilix üqün, insanlarning tirixip-tirmixixi kerǝk ǝmǝs bolidu; Huda Ɵzi bizlǝrdǝ yaxixi bilǝn Ɵz-Ɵzini hursǝn ⱪilidu. Rosul Pawlus bu ǝⱨdining ɵzidǝ bolƣan ǝmǝliyitini kɵrsitip: — «Mǝn Mǝsiⱨ bilǝn billǝ krestlǝngǝnmǝn, lekin mana, yaxawatimǝn! Lekin yaxawatⱪini mǝn ǝmǝs, bǝlki mǝndǝ turuwatⱪan Mǝsiⱨdur. Wǝ mening ⱨazir ǝtlirimdǝ yaxawatⱪan ⱨayat bolsa, meni sɵygǝn wǝ mǝn üqün Ɵzini pida ⱪilƣan Hudaning Oƣlining iman-etiⱪadidindur» — dǝydu («Gal.» 2:20).
Yuⱨanna 3-babta hatirilǝngǝn, Rǝbbizmizning Nikodimƣa eytⱪan sɵzliri xu roⱨiy ⱨayatning adǝmdǝ baxlinixini kɵrsitidu; bundaⱪ «tuƣulux» jismaniy tuƣuluxⱪa ohxax ǝmǝliy wǝ roxǝn bolidu; pǝⱪǝt u adǝmning tenidǝ ǝmǝs, bǝlki uning roⱨida yüz beridu. Xu tuƣulux bolƣandin keyin bir kixini «yuⱪiridin tuƣulƣan» yaki «ⱪaytidin tuƣulƣan» degili bolidu.
Rǝbbimiz «Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, ⱨǝm sudin, ⱨǝm Roⱨtin tuƣulmiƣiqǝ, ⱨeqkim Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirǝlmǝs!» degǝn ibarǝ bilǝn nemini kɵrsǝtti? Bu sɵz ⱪaritilƣan kixi Nikodim idi. U kim? U Pǝrisiy, yǝni Yǝⱨudiy hǝlⱪi iqidǝ muⱪǝddǝs ⱪanunda ǝng ⱪattiⱪ turidiƣan mǝzⱨǝptin idi. Rǝbbimizning uni «Sǝn Israilning ɵlimasi turup ...sǝn?» degini uning az degǝndimu Yǝⱨudiy ɵlümaliri wǝ Tǝwrat ustazliri iqidǝ ǝng bilimlik adǝmlǝrdin biri (ⱨǝtta ǝng bilimlik adǝmning ɵzi) ikǝnlikini kɵrsitidu. Əmdi Əysaning uningƣa eytⱪan sɵzlirigǝ yǝnǝ ⱪarayli: —
«Sǝn Israilning ɵlimasi turup, bunimu bilmǝmsǝn? Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, biz bilginimizni eytimiz wǝ kɵrginimizgǝ guwaⱨliⱪ berimiz, lekin silǝr bizning guwaⱨliⱪimizni ⱪobul ⱪilmaysilǝr. Silǝrgǝ zemindiki ixlarni eytsam ixǝnmigǝn yǝrdǝ, ǝrxtiki ixlarni eytsam ⱪandaⱪmu ixinisilǝr?».
Birinqi soal, 11-ayǝttiki «biz» kimni kɵrsitidu? Bizningqǝ Rǝbbimiz muxu sɵz bilǝn Ɵzining aldida mangƣan uluƣ «jar ⱪilƣuqi» Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr (wǝ xundaⱪla bǝlkim baxⱪa ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝr) bilǝn birlikini ipadilǝwatidu, dǝp oylaymiz.
Ikkinqi soal, nemixⱪa Rǝbbimiz dangⱪi qiⱪⱪan bu ɵlima Nikodimƣa xundaⱪ ⱪattiⱪ tǝnbiⱨ tǝlǝppuzi bilǝn sɵz ⱪilidu? Biz Rǝbbimizning Yǝⱨudiy aⱪsaⱪallar wǝ bax kaⱨinlar bilǝn bolƣan sɵzlixixliridin («Mat.» 21:23-27) eniⱪ kɵrimizki, bu adǝmlǝr Yǝⱨyaning «gunaⱨlarƣa kǝqǝrüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan suƣa «qɵmüldürüx»» hǝwirini («Luⱪa» 3:3) rǝt ⱪilip, uning «qɵmüldürüx»ini ⱪobul ⱪilmiƣanidi. Ular birinqidin, ɵzlirini ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝr dǝp ⱪarap, «yǝnǝ nemǝ ixlarƣa towa ⱪiliximizning ⱨajiti bar» dǝp oylaydu. Ikkinqidin, «Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ bekitkǝn, muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki «ⱪurbanliⱪ tüzümi»din ⱨalⱪip, suƣa qɵmüldürülüxning nemǝ ⱨajiti bar?», «Insan gunaⱨ ⱪilsa, Huda ǝslidǝ bekitkǝn bu ⱪurbanliⱪlar arⱪiliⱪ kǝqürümgǝ erixip, pak ⱪilinidiƣu?!», dǝp oylap, ibadǝthanidin qiⱪip, Yerusalemni taxlap, qɵl-bayawanƣa uzun sǝpǝr ⱪilip tɵgǝ terisi bilǝn kiyingǝn, qekǝtkǝ wǝ ⱨǝrǝ ⱨǝsili yǝydiƣan muxundaⱪ yawayi bir kixini izdǝp, uning aldida ɵzini tɵwǝn ⱪilixning nemǝ ⱨajiti? — degǝnidi.
Nikodimni Yǝⱨyaning guwaⱨliⱪiƣa ixǝnmigǝn bu türküm adǝmlǝrning iqidǝ bar, dǝp ⱪaraymiz; xuning bilǝn Rǝbbimiz bu ǝng asasiy hǝwǝrni ⱪobul ⱪilmiƣanliⱪi üqün uningƣa tǝnbiⱨ beridu: —
«Silǝrgǝ zemindiki ixlarni eytsam ixǝnmigǝn yǝrdǝ, ǝrxtiki ixlarni eytsam ⱪandaⱪmu ixinisilǝr?»
Xu sǝwǝbtin «sudin wǝ Roⱨtin tuƣulux»tiki suni bolsa, muxu yǝrdǝ Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr elip kǝlgǝn «qɵmüldürüx» süyi dǝp ⱪaraymiz. Bu su towa ⱪilixni wǝ Hudaning sɵzigǝ itaǝt ⱪilixni bildüridu (Hudaning sɵzi bǝzi waⱪtida ««dasning süyi» bolƣan sɵz-kalam» dǝp atilidu «Əf.» 5:26). Nikodim «Israilning ɵlimasi» bolup, Hudaning Yǝrǝmiya wǝ Əzakiyal pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ ayan ⱪilƣan «yengi ǝⱨdǝ»sidiki roⱨiy ⱨayat toƣruluⱪ wǝdilirini, xundaⱪla xu roⱨiy ⱨayatning mutlǝⱪ zɵrür ikǝnlikini qüxinǝlixi kerǝk idi. Birsi bu ⱨǝⱪiⱪǝtni intayin addiy sɵzlǝr bilǝn ipadiligǝn: —
«Əgǝr xu dǝslǝpki ǝⱨdǝ (yǝni Musa arⱪiliⱪ kǝlgǝn muⱪǝddǝs ⱪanun) kǝm-kütisiz bolsa idi, keyinkisi (ikkinqisi, yengisi) üqün orun izdǝxning ⱨeqⱪandaⱪ ⱨajiti bolmiƣan bolatti» «Ibr.» 8:7.
Nikodim yengi ǝⱨdidiki roⱨiy ⱨayatⱪa erixixkǝ «suda qɵmüldürüx» degǝn birinqi ⱪǝdǝmni besixⱪa razi bolmiƣan yǝrdǝ, ⱪandaⱪmu uningda ǝⱨdining ikkinqi ⱪismi, yǝni «Roⱨtin tuƣulux» bolsun?
Əmǝliyǝt bügünki kündimu xundaⱪ. Roⱨta tuƣulux, yǝni roⱨiy ⱨayatⱪa erixix towa ⱪilmiƣan yaki Hudaning sɵz-kalamiƣa kǝmtǝrlik bilǝn boysunmiƣan kixidǝ ⱨǝrgiz bolmaydu. Huda «Roⱨimni suƣa qɵmüldürülmigǝn kixigǝ bǝrmǝymǝn» demigǝn; lekin Ɵzi ǝmr ⱪilƣandǝk suƣa qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilixⱪa, xundaⱪla hǝlⱪ-alǝm aldida Mǝsiⱨkǝ bolƣan etiⱪadini etirap ⱪilixⱪa narazi bolƣan kixigǝ bolsa U mǝnggülük ⱨayatni ⱨǝrgiz ata ⱪilmaydu, dǝp ixinimiz («Mar.» 16:16).
«Əfǝsusluⱪlarƣa», «Kolossiliklǝrgǝ» wǝ «Petrus (1)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ «qɵmüldürüx» toƣrisida ⱪilƣan bayanlirimiznimu kɵrüng.
(Izaⱨat: — 11-ayǝttiki «biz» toƣruluⱪ bǝzi alimlar Əysaning bu sɵzi Ɵzini ⱨǝm Atini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Ɵzi ⱨǝm Huda toƣruluⱪ sɵzligǝn kixi «biz» dǝp eytsa, undaⱪta U Ɵzini Hudaƣa ⱨǝmraⱨ ⱪilƣan bolidu, ǝlwǝttǝ. Ⱨǝtta Musa pǝyƣǝmbǝrmu ɵzini Huda bilǝn yeⱪin alaⱪidǝ ⱪoyup «biz» (yǝni, «Huda wǝ mǝn», demǝkqi) desǝ bolmaytti («Qɵl.» 20:10-12 wǝ «Ⱪan.» 32:51). Ⱨalbuki, Rǝbbimiz xundaⱪ deyǝlǝytti, dǝp ⱪaraymiz («Yuⱨ.» 17:20-22). Xundaⱪtimu, Rǝbbimiz hizmitining bu awwalⱪi basⱪuqlirida «biz» degǝn sɵz bilǝn Ɵzi bilǝn Hudani kɵrsǝtkǝn bolsa, Nikodimƣa qüxinixlik bolattimu? Biz uningƣa qüxinixlik bolmaytti, dǝp ⱪaraymiz).
Mol ⱨosul üqün kim «teriƣuqi»? (4:35-38)
«Silǝr: «Ⱨosul yeƣixⱪa yǝnǝ tɵt ay ⱪaldi» dǝwatmamsilǝr? Mana, silǝrgǝ eytayki, bexinglarni kɵtürüp etizlarƣa ⱪaranglar, ziraǝtlǝr sarƣiyip oruxⱪa tǝyyar boldi! Wǝ ormiqi ix ⱨǝⱪⱪini alidu wǝ mǝnggülük ⱨayatⱪa toplanƣan ⱨosulni yiƣidu, xuning bilǝn teriƣuqi bilǝn ormiqi tǝng xadlinidu. Qünki bu ixta «Biri teriydu, yǝnǝ biri yiƣidu» degǝn sɵz ǝmǝlgǝ axurulidu. Mǝn silǝrni ɵzünglar ǝmgǝk singdürmigǝn ⱨosulni yiƣixⱪa ǝwǝttim; baxⱪilar ǝmgǝk ⱪildi wǝ silǝr ularning ǝmgikining mewisini elixⱪa nesip boldunglar».
Bu ayǝtkǝ bǝrgǝn izaⱨatmizni ⱪaytilaymiz: — Mǝsiⱨning bu sɵzi boyiqǝ, kim «teriƣan»? Bizningqǝ ular: (1) Tǝwrat dǝwridiki Hudaning muⱪǝddǝs bǝndiliri, bolupmu pǝyƣǝmbǝrlǝr; (2) pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtlirini ǝtiwarlap ularni kɵqürgǝn wǝ Israillarƣa (xundaⱪla Samariyǝliklǝrgimu) ⱨǝm ɵgǝtkǝn, Hudaƣa sadiⱪ bolƣan Tǝwrat ustazliri; (3) Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr wǝ muhlisliri bolsa kerǝk. Bu üq türküm kixilǝrning ⱨǝmmisi hǝlⱪⱪǝ Hudaning sɵz-kalamini amanǝt ⱪilip ⱪaldurup, ularni Mǝsiⱨning kelixigǝ, xundaⱪla Uningƣa etiⱪad ⱪilixⱪa tǝyyarliƣanidi. (4) Bulardin baxⱪa yǝnǝ Mǝsiⱨning Ɵzimu «teriƣuqi» idi.
Mǝsiⱨning teriƣini (1) Israilƣa Hudaning sɵz-kalamini terixi; (2) Ɵzini «uruⱪ»tǝk pida ⱪilip, ⱪurbanliⱪⱪa terixi idi. Ikkinqi «terix» ǝng qong wǝ ǝng uluƣ «terix» bolup, pütkül dunya üqün Hudaƣa yeⱪin munasiwǝttǝ boluxⱪa yol aqⱪanidi. «Yuⱨ.» 12:24dǝ kɵrsitilgǝnki — «Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, buƣday deni tupraⱪ iqigǝ qüxüp ɵlmigüqǝ, u ɵzi yǝnila yalƣuz ⱪalidu; lekin ɵlsǝ, mol ⱨosul beridu».
Muⱪǝddǝs Roⱨ ɵzlirigǝ kǝlgǝndin keyin rosullar bu «terix» degǝn sɵzning mǝnisini tehimu qongⱪur qüxǝngǝn bolsa kerǝk. Qünki ular hux hǝwǝrni dǝslǝpki waⱪitlarda jar ⱪilixliri bilǝnla, zor «ⱨosul»ni orƣan. Mǝsilǝn, «Ros.» 2:41dǝ 3000 kixi, 4:4dǝ 5000 ǝrkǝk kixi etiⱪad ⱪilƣanliⱪi bayan ⱪilinƣan. Rǝbbimizning «teriƣuqi»lar toƣruluⱪ bu sɵzliri «Yuⱨanna» 4-babta hatirilǝngǝn wǝⱪǝlǝr bilǝnmu ziq munasiwǝtlik bolsa kerǝk, ǝlwǝttǝ. Keyin Samariyǝ xǝⱨiridǝ wǝ ǝtrapida Filipning hux hǝwǝrni yǝtküzüxining wasitisi bilǝn kɵp adǝmlǝr Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilixi bilǝn xu yǝrdimu «mol ⱨosul» bolƣan («Ros.» 8:1-25).
Samariyǝdǝ bolƣan bu «mol ⱨosul»ning teriƣuqisi xübⱨisizki, Rǝbbimiz Ɵzidur. «Yuⱨanna» 4-babta hatirilǝngǝndǝk, ⱨosulning uruⱪi bolsa dǝl Uning yalƣuz bu ⱨajǝtmǝn Samariyǝlik ayal bilǝn bolƣan sɵzlixixidin ibarǝt, halas.
10:11, 14 «Yahxi padiqi Ɵzümdurmǝn»
«Yahxi padiqi» wǝ baxⱪa «ⱪoyqilar» toƣruluⱪ
Grek tilini ɵgǝngǝnlǝr biliduki, bu sɵzlǝr Rǝbbimizning «Mǝn birdinbir yahxi ⱪoyqi» degǝn mǝnini roxǝn kɵrsitidu. Uning bu sɵzliri bilǝn Ɵzining Tǝwrattiki «Yǝr.» 23:1-8 wǝ «Əzakiyal» 34-babta eytilƣan bexarǝtlǝrdǝ dǝl aldin eytilƣan padiqi bolƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn, dǝp ixinimiz. Tǝwrattiki bu ikki ⱪisimda Huda «Israilni beⱪix» wǝzipisini Ɵz üstigǝ elixi kerǝk bolƣan «ⱪoyqilar»ni, yǝni ularning padixaⱨliri, kaⱨinliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirini ǝyiblǝydu. Ular beⱪixning ornida ⱨoⱪuⱪlirini ɵzining mǝnpǝǝti üqün ixlǝtkǝnidi. Bu ǝⱨwalƣa asasǝn, Huda Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ: (1) Ɵzining Israilni beⱪix üqün Dawutning nǝslidin bolƣan «Ⱨǝⱪⱪaniy Xah» dǝp atilidiƣan birsini turƣuzidiƣanliⱪini; (2) xundaⱪla, Israilning bu kixini «Pǝrwǝrdigar Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimiz» dǝp ataydiƣanliⱪini kɵrsitidu. Əzakiyal arⱪiliⱪ Pǝrwǝrdigar Ɵzining kelip Israilni baⱪidiƣan ⱪoyqi bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu.
Xunga, Rǝbbimizning «Yahxi ⱪoyqi Ɵzümdurmǝn» degǝn muxu bayani: —
(1) Israilƣa ⱪoyqi boluxⱪa tegixlik bolƣanlarni (Israilning kaⱨinliri wǝ ustazliri, yǝni Pǝrisiylǝr ⱨǝm Saduⱪiylarni) ǝyiblǝx;
(2) Xuning bilǝn bir waⱪitta Ɵzining Hudaliⱪ tǝbiitini kɵrsitixi idi.
Mǝsiⱨning sɵzliri yǝnǝ «ⱨǝⱪiⱪiy ⱪoyqi» wǝ uning ǝmǝlliri, xundaⱪla uning bexiƣa qüxidiƣan paji’ǝlik wǝⱪǝlǝrni kɵrsǝtkǝn Tǝwrattiki baxⱪa bexarǝtlǝr bilǝn baƣliⱪtur — «Zǝbur» 23-küy, 80:1, «Yǝx.» 40:11, «Mik.» 5:1-4 wǝ «Zǝk.» 13:7 wǝ baxⱪilar. Oⱪurmǝnlǝr ɵzi muxularni kɵrüp yetǝlǝydu.
(11:35) Nemixⱪa Əysa Lazarusning ⱪǝbrisi aldida kɵz yexi ⱪildi?
Biz Rǝbbimizning kɵz yaxlirining sǝwǝblirini qüxǝnsǝkmu, qüxǝnmisǝkmu, ⱨǝrbir ⱨessiyat igisi Uning dosti Lazarusning ⱪǝbrisining aldiƣa kǝlginidǝ kɵz yexi ⱪilƣanliⱪini oⱪuƣinida tǝsirlǝnmǝy ⱪalmaydu. Bu ixta Rǝbbimizning ⱨǝⱪiⱪiy insan ikǝnlikini sezimiz wǝ xundaⱪla ⱪǝlbimizdǝ Huda bizning dǝrd-ǝlǝmlirimizni biz oylimiƣan dǝrijidǝ qongⱪur qüxinidu, degǝn bir ümid pǝyda bolidu.
Bundaⱪ sezimgǝ keliximiz toƣridur. 11:33dǝ wǝ 38dǝ Rǝbbimizning «roⱨida ⱪattiⱪ piƣan qekip, kɵngli tolimu biaram bolƣanliⱪi» toƣruluⱪ oⱪuymiz. Grek tilida «piƣan qekix» bǝzidǝ «zor ƣǝzǝplinix» degǝn mǝnini bildüridu. Xunga bǝzi alimlarning: «Rǝbbimiz Lazarusning ɵlüxi wǝ dǝpnǝ ⱪilinixida pütkül insaniyǝtning paji’ǝlik ǝⱨwalini kɵrgǝn — demǝk, ularning Xǝytanning aldamqiliⱪi bilǝn gunaⱨⱪa teyilip ketixi wǝ buningdin qiⱪⱪan barliⱪ gunaⱨliri, azab-oⱪubǝtliri wǝ ɵlümini bir dǝⱪiⱪila kɵrüp, bu paji’ǝgǝ ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝngǝn» degini xübⱨisizki, hata ǝmǝs. Insanlarning teyilip ketixini tügitix, ularni ⱪutⱪuzux Mǝsiⱨning pütkül ɵmrining tüp türtkisi wǝ mǝⱪsǝt-muddiasi idi. Kresttiki ɵlümi bolsa bularning uluƣ ǝmǝlgǝ axuruluxi wǝ ƣǝlibisidur.
Əmma Uning kɵz yaxlirida yǝnǝ baxⱪa amillar barmidu?
Bǝzilǝr Əysaning kɵz yexi Marta, Mǝryǝm wǝ matǝm tutⱪan baxⱪa Yǝⱨudiylarning ⱪǝlbidiki etiⱪadsizliⱪidin bolƣan azab-oⱪubiti tüpǝylidin idi, dǝydu. Ularning demǝkqi bolƣini, Marta, Mǝryǝm ⱪatarliⱪlar Huda kǝlgüsidǝ ɵzigǝ sadiⱪlarni ɵlümdin tirildüridiƣanliⱪiƣa toluⱪ ixǝnmidi. Əmma bizningqǝ, Martaning sɵzlirigǝ ⱪariƣanda (24-ayǝt) u bu ⱨǝⱪiⱪǝttin gumanlanƣan ǝmǝs.
Dǝrwǝⱪǝ, baxⱪa birsining ɵlümigǝ yüzliginidǝ, yǝni Yairusning kiqik ⱪizini ɵlümdin tirildürüxkǝ mangƣanda («Matta» 9-, «Markus» 5-, «Luⱪa» 8-bab) Əysa ⱨaza tutⱪuqilardin «Nemixⱪa yiƣlaysilǝr? U uhlawatiduƣu» dǝp ǝyib tǝrzidǝ soriƣan wǝ xuning bilǝn ular uni mazaⱪ ⱪilƣan («Mar.» 5:39). Xu sorundikilǝrdǝ, xübⱨisizki, sǝbiy balilar ɵlgǝndǝ, roⱨliri Hudaning dǝrgaⱨiƣa ⱨayalsiz baridiƣanliⱪidin guman ⱪilidiƣan imansizliⱪ mǝwjut idi.
Qünki insanlarning ⱪǝbrisining yenida ikki hil yiƣlax bardur. Bǝziliri ümidsizliktin «ɵlgüqi zadi ⱪǝyǝrgǝ baridiƣandu?» dǝp yiƣa-zar ⱪilixidu. Yǝnǝ bǝzilǝr «Sɵyümlük adimimiz Mǝsiⱨgǝ etiⱪadini baƣliƣan, xuning üqün uning roⱨi bu dunyadin kǝtkǝndǝ Mǝsiⱨ bilǝn billǝ aramda bolidu» dǝp bilip, yiƣlixi mumkin. Bu ⱨǝr ikkilisidǝ normal judaliⱪ ǝlimi mǝwjuttur. Bundaⱪ ixni rosullirimizda kɵrmǝmduⱪ? Pawlus ⱪǝdirlik dosti Epafroditning sǝkratⱪa qüxüp ⱪalƣanliⱪi toƣruluⱪ sɵzlǝp: —
«U dǝrwǝⱪǝ kesǝl bolup ǝjǝlgǝ yeⱪinlixip ⱪaldi; lekin Huda uningƣa rǝⱨim ⱪildi; ⱨǝm mening dǝrdimning üstigǝ dǝrd bolmisun dǝp yalƣuz uningƣila ǝmǝs, bǝlki mangimu rǝⱨim ⱪildi» — dǝydu («Fil.» 2:27). Epafrodit ɵlüp kǝtkǝn bolsa, Pawlus uning ketixigǝ yiƣlimasmidi? Ɵzigǝ yeⱪin bolƣanlardin, ⱨǝtta ⱪisⱪa waⱪit ayrilipmu, u dǝrd-ǝlǝmdǝ ⱪalmiƣanmidi? («1Tes.» 2:17) wǝ ǝgǝrdǝ bundaⱪ ayrilix ⱪǝbrǝ bilǝn bolƣan bolsa ⱪandaⱪ bolatti?
Tesalonikaliⱪlarning jamaitigǝ ɵzlirining bu dunyadin kǝtkǝn sɵyümlük ⱪerindaxliri toƣruluⱪ rosul Pawlus mundaⱪ yazidu: —
«Əy ⱪerindaxlar, ümidsizlik iqidǝ yaxawatⱪan baxⱪa ⱨǝmmisidǝk, aranglardiki ɵlümdǝ uhlap ⱪalƣanlarƣa ⱪayƣurup ⱨǝsrǝt qǝkmǝslikinglar üqün ularning ⱨali toƣruluⱪ hǝwǝrsiz ⱪelixinglarni halimaymiz» (4:13). Xuning bilǝn bu sɵzlǝrdin uning «ⱨeq matǝm ⱪilip yiƣlimanglar» dǝp ǝmǝs, bǝlki «etiⱪadsizlardǝk matǝm ⱪilip yiƣlimanglar» degǝnlikini qüxinimiz. Qünki ularning roⱨi Mǝsiⱨning ⱨuzurida mǝnggülük xadliⱪ wǝ aramliⱪⱪa ɵtti, dǝp bilip etiⱪadta ɵlgǝnlǝr üqün huxal boluximizƣa toƣra kelidu; lekin ɵzimiz ulardin waⱪitliⱪ juda bolƣaqⱪa ǝlwǝttǝ ⱪayƣurimiz. Biz kɵp baxⱪa ǝⱨwallarda ohxaxla kɵz yexi ⱪilƣan ⱨalda huxal boluximiz mumkin; huddi rosul Pawlusning bir ⱪetim eytⱪinidǝk: «Dǝrd-ǝlǝm tartⱪinimiz bilǝn, ǝmma daim xad-huramda turimiz» («2Kor.» 6:10).
Əmdi Rǝbbimizning kɵz yaxliri nemǝ sǝwǝbtin qiⱪⱪan? Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, Uning bu kɵz yaxliri Uning Marta, Mǝryǝm ⱪatarliⱪlarning Hudaning muⱪǝddǝs bǝndilirini ⱪaytidin tirildürimǝn degǝn wǝdisigǝ bolƣan ⱪandaⱪtur birhil ixǝnmǝslikidin ǝmǝs idi. Biz Əysa «Sǝn sɵygǝn dostung kesǝl bolup ⱪaldi» degǝn hǝwǝrni angliƣandin keyin, Lazarusning ǝⱨwali, xundaⱪla Uning ikki sɵyümlük ⱨǝdisining ⱨali Əysaning kɵnglidin bir dǝⱪiⱪǝ qiⱪip kǝtkǝn, dǝp hiyal ⱪilip ⱪalamduⱪ? Ⱨalbuki, biz bizgǝ ƣǝlitǝ tuyulidiƣan mundaⱪ sɵzlǝrni oⱪuymiz: — «Əysa Marta, singlisi wǝ Lazarusni tolimu sɵyǝtti. Xunga U Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, Ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi» (5-6-ayǝt).
U muhlisliriƣa qüxǝndürüp: —
«Bu kesǝldin ɵlüp kǝtmǝydu, bǝlki bu arⱪiliⱪ Hudaning oƣli uluƣlinip, Hudaning xan-xǝripi ayan ⱪilinidu», dǝydu (4-ayǝt). U Ɵzi nemǝ ⱪilidiƣanliⱪini bilǝtti. Xuning üqün 6-ayǝttǝ: «Xunga u Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, Ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi» degǝnlǝrni oⱪuymiz. U: «Marta wǝ Mǝryǝmning inisini ɵlümdin tirildürüxümdin bolidiƣan huxalliⱪi Mǝn ⱨazir berip, inisini kesǝldin saⱪaytiximdin bolidiƣan huxalliⱪidin kɵptin kɵp ziyadǝ bolidu» dǝp bilǝtti. Ⱨalbuki, U dostining kesǝl azabliri, Uningƣa ⱪarap turuwatⱪan ikki ⱨǝdisining dǝrd-ǝlǝmliri, dostining sǝkratta bolƣan azabliri wǝ ahirda ⱨǝdǝ-singilning uni yǝrlikkǝ ⱪoyƣanda bolƣan ⱪayƣusini oylisa, Uningƣa eƣir kǝlmǝmti? Əmdi ⱨazir sɵyümlük Marta wǝ Mǝryǝmning yeniƣa kǝlgǝndǝ, ularning bexidin ɵtküzgǝn ƣǝm-ⱪayƣu wǝ inisidin juda bolƣinidin ⱨazir bolƣan ⱪayƣusini sǝzgǝndǝ u tǝsirlǝnmǝy ⱪalamti? Əysaning yiƣlixi Uning ularning ⱪayƣusi bilǝn toluⱪ bir ikǝnlikini bizgǝ kɵrsǝtmǝmdu? Gǝrqǝ ular ⱨazirla zor huxalliⱪⱪa qɵmüp ketidiƣan bolsimu, xu huxalliⱪ yerigǝ yetix üqün ular «yiƣlax jilƣisi»din ɵtkǝn ǝmǝmsu?
Undaⱪta, Huda gǝrqǝ Ɵzining namǝlum, ⱨǝtta qüxǝndürgüsiz sǝwǝbliri bilǝn Ɵz muⱪǝddǝs bǝndilirini ⱨǝrhil azab-oⱪubǝtlǝr wǝ sinaⱪlardin ɵtküzidiƣan bolsimu, U bizning tartⱪan barliⱪ oⱪubǝtlirimizdǝ biz bilǝn billǝ bolup, biz bilǝn tǝng azablinidu (ⱨǝtta biz azablanƣan dǝrijidin artuⱪ azablinidu) dǝp ixǝnmǝmduⱪ? («Yǝx.» 63:5). Qünki Mǝsiⱨni kɵrgǝn adǝm Atini kɵrgǝnmu bolidu. Wǝ bundaⱪ etiⱪadta bibaⱨa tǝsǝlli bolmamdu? Bundaⱪ etiⱪadta Lazarus, Marta wǝ Mǝryǝm kɵrgǝndǝk, Hudaning yolida «bizning bir dǝⱪiⱪilik wǝ yenik japa-muxǝⱪⱪǝtlirimiz»ningmu uluƣ, xan-xǝrǝplik nǝtijisi bolidu, degǝn ümidimiz bar bolmamdu? («2Kor.» 4:17).
12:20-21 Nemixⱪa Əysa Ɵzini izdǝp kǝlgǝn Greklǝr bilǝn kɵrüxüxni layiⱪ kɵrmǝy, xu waⱪitta mundaⱪ sirliⱪ sɵzlǝrni eytti: —
«Insan’oƣlining xan-xǝrǝptǝ uluƣlinidiƣan waⱪit-saiti yetip kǝldi. Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, buƣday deni tupraⱪ iqigǝ qüxüp ɵlmigüqǝ, u ɵzi yǝnila yalƣuz ⱪalidu; lekin ɵlsǝ, mol ⱨosul beridu» (23-24)?
Rǝbbimizning ɵtüp ketix ⱨeytiƣa kǝlgǝn bu Greklǝr (xübⱨiziski, Tǝwrat etiⱪadini ⱪobul ⱪilƣan Greklǝr)ning Ɵzini izdiginini anglap kɵnglidǝ huxal bolƣanliⱪiƣa guman ⱪilmaymiz. Lekin Uningƣa nisbǝtǝn bu ix Uning waⱪti-saiti kǝlgǝnlikigǝ yǝnǝ bir ixarǝt idi. Qünki U ilgiri: «Mǝn pǝⱪǝt yoldin tenigǝn ⱪoy padiliri bolƣan Israil jǝmǝtidikilǝrgǝ ǝwǝtilgǝnmǝn» degǝnidi («Mat.» 15:24). Xunga bu ix Uning wǝzipisining ⱨazir tamamlinixⱪa az ⱪalƣanliⱪini bildüridu. Pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtliridin eniⱪki, Mǝsiⱨning wǝzipisining «yat ǝllǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr)gǝ bolƣan ikkinqi ⱪismi Uning ɵlümdin tirilixi bilǝn baxlinidu; demǝk, Mǝsiⱨ Roⱨi bilǝn hizmǝtkarliri arⱪiliⱪ nijatni yat ǝlliklǝrgǝ jakarlaydu. «Əf.» 2:17, «Zǝb.» 22:21-31, 96-, 98-, 100-küy, «Yǝx.» 42:6-12, 49:1-5 wǝ baxⱪilarni kɵrüng.
Xuning bilǝn Əysa Hudaning xu nijat pilanining ikkinqi ⱪismining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün Ɵzining ɵlüx waⱪtini yetip kǝldi, dǝp bilgǝqkǝ, «Buƣday deni tupraⱪ iqigǝ qüxüp... ɵlüxi kerǝk...» degǝn sɵzlǝrni eytti. U ɵlsǝ, Roⱨ kelidu; Roⱨ kǝlsǝ rosulliri wǝ muhlisliri nijatni barliⱪ ǝllǝrgǝ (jümlidin ⱨazir «biz Əysa bilǝn kɵrüxsǝk...» degǝn muxu Greklǝrgǝ) jakarlaxtin ibarǝt uluƣ wǝzipini baxlaydu. Muxu Greklǝr dǝrwǝⱪǝ «Əysa bilǝn kɵrüxidu» — biraⱪ roⱨiy jǝⱨǝttin eytⱪanda, pǝⱪǝt Mǝsiⱨ Huda Ɵzigǝ tapiliƣiniƣa ɵlüm arⱪiliⱪ toluⱪ itaǝt ⱪilsa, andin bu imkaniyǝt bolatti.
Muxu yǝrdǝ yǝnǝ eytmaⱪqimizki, Rǝbbimiz muxu yǝrdǝ baxⱪilarni Xǝytanning padixaⱨliⱪidin ⱪutⱪuzux wǝ ularni Hudaning padixaⱨliⱪida roⱨiy ⱨayatta mustǝⱨkǝm ⱪilixⱪa birdinbir yolni bizgǝ axkarǝ ⱪilidu. Biz baxⱪilarning nijat tepixi üqün Mǝsiⱨ Ɵzi ⱪilƣandǝk, ɵzimizni pida ⱪilip «buƣday deni yǝrgǝ qüxüx»kǝ razi boluximiz lazimdur.
12:31 «Əmdi dunyaning üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirilix waⱪti kǝldi»
Ⱪaysi tǝrǝptǝ «Dunyaning üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirilix waⱪti kǝldi» wǝ xundaⱪla «Ⱨazir bu dunyaning ⱨɵkümdarining taxⱪiriƣa ⱪoƣlinix waⱪti kǝldi»? Xǝytan ⱨazirmu dunyada kɵp ⱨǝrikǝtlǝrni ⱪilidu ǝmǝsmu? U tehiqǝ ɵzining «ǝllǝrni azdurux»tin ibarǝt rǝzillikini dawam ⱪilmamdu? Uning ahirⱪi soraⱪⱪa tartilixi muⱪǝddǝs yazmilarda, bolupmu Injilning «Wǝⱨiy» ⱪismida ayan ⱪilindi, ǝlwǝttǝ; biraⱪ roxǝnki, uning Mǝsiⱨning ming yilliⱪ sǝltǝniti üqün «baƣlinix»i wǝ ahir berip «ot kɵli»gǝ taxlinixi pǝⱪǝt Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪayta kelixidin keyinla bolidu.
Xübⱨisizki, Rǝbbimiz yuⱪiriⱪi bu bayani bilǝn kresttiki azabi wǝ ɵlümining nǝtijisini kɵzdǝ tutidu. Mǝsiⱨning bu bayanini qüxiniximiz üqün bizmu Uning ɵlümini wǝ nǝtijisini kɵzdǝ tutuximiz lazim.
Birinqidin, Uning ɵlümi bilǝn «dunyaning üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirilix» yüz beridu. Bundaⱪ «ⱨɵküm qiⱪirilix»ni Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndin keyinki «soraⱪ tǝhti» aldida insanlarning ǝmǝllirining üstigǝ qiⱪiridiƣan ⱨɵküm wǝ jaza qüxürüxi («Matta» 25-bab, «Wǝⱨiy» 19-bab) ǝmǝs dǝp ⱪaraymiz. Bǝlki Mǝsiⱨning ɵlümi arⱪiliⱪ bu dunyaning Hudaƣa wǝ Uning xapaiti bilǝn ⱪarxilaxⱪanliⱪi wǝ ⱨǝⱪiⱪiy tǝbiiti pax ⱪilinip, Hudaning dunyaning üstidiki ⱨɵkümining tegixlik ikǝnliki axkarilinidu. Mǝsiⱨdǝ Hudaning tüp meⱨribanliⱪi mujǝssǝmlǝxtürülüp insaniyǝtkǝ yeⱪin kǝldi — «ⱪol tǝgküdǝk yiⱪin» degili bolidu — insan bolƣan Mǝsiⱨ Əysadin Ɵzigǝ yoluⱪⱪanlarƣa pǝⱪǝt iltipat, rǝⱨim-xǝpⱪǝt wǝ meⱨribanliⱪ kelǝtti. U ⱪǝyǝrgǝ barmisun ular xipa, tǝsǝlli tapatti, türlük jin-xǝytanlardin ⱪutulup qiⱪatti. U Ɵzi Hudaning insaniyǝtkǝ baƣliⱪan meⱨir-muⱨǝbbitining rǝddiyisiz ispatidur. Biraⱪ omumǝn eytⱪanda, insaniyǝt («dunya») uningƣa ⱪandaⱪ inkas bildürdi? — Rǝt ⱪilip ɵltürüx, halas.
Uni oquⱪ-axkarǝ rǝt ⱪilƣan Yǝⱨudiy hǝlⱪini ⱨǝmmidin rǝzil bir türkümi dǝp ⱪarimasliⱪimiz kerǝk — Muⱪǝddǝs Kitab boyiqǝ ular muxu jǝⱨǝttǝ pǝⱪǝt pütkül insaniyǝtning wǝkili bolƣan, halas. Ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa millǝtmu xundaⱪ ⱪilmay ⱪalmaytti. Pütkül dunyaning wǝkili bolƣan Yǝⱨudiy hǝlⱪi barliⱪ bexarǝtlǝr, Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning guwaⱨliⱪi wǝ Mǝsiⱨning Ɵzining mɵjizilirini kɵrüp turup, Uningda Hudaning meⱨribanliⱪining mujǝssǝmlǝxkinini bilip turup, Uni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan. Xuningdǝk, insaniyǝt ɵz wǝkili arⱪiliⱪ Hudani, yǝni Hudaning wǝkili Mǝsiⱨni rǝt ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki Uni ǝng rǝⱨimsiz, ǝng adalǝtsiz, ǝng yirginqlik yol bilǝn rǝt ⱪilƣan. Yǝⱨudiylarning ⱪanuni boyiqǝ Mǝsiⱨning soraⱪⱪa tartilixini ottuz tǝrǝptǝ ⱪanunsiz ⱨesablax kerǝk idi; ⱨǝtta Rim ⱪanuni boyiqǝ Mǝsiⱨning soraⱪⱪa tartilixi mutlǝⱪ ⱪanunsiz idi.
Bu ixlarƣa ⱪarap muⱪǝddǝs yazmilarda daim uqraydiƣan «dunya» yaki «bu dunya» degǝn atalƣuning nemǝ ikǝnlikini qüxinip yetimiz. «Dunya» Hudaƣa wǝ hǝlⱪigǝ, xundaⱪla Uning nijat nixanliriƣa daim ⱪarxi turidiƣan tüzümdur. Uningƣa islaⱨat elip berix yaki uni ɵzgǝrtixning mumkinqiliki yoⱪ; wǝⱨalǝnki, Hudaning hǝlⱪining sadiⱪliⱪi wǝ guwaⱨliⱪi bilǝn uningda bolƣan rǝzillikni tizginlǝx yaki bǝzidǝ waⱪitliⱪ qekindürüx mumkin bolidu. Mǝsilǝn, 18- wǝ 19-ǝsirdǝ Yawrupa wǝ Amerikidiki jamaǝtlǝrning ɵtünüxliri wǝ ⱨǝrikǝtliri bilǝn dunyadiki ⱪulluⱪ tüzüm kɵp yǝrlǝrdǝ yoⱪ ⱪiliwetilgǝn. Ⱨazir bolsa ⱪulluⱪ tüzüm islamiyǝt dunyasidiki bǝzi yǝrlǝrdila yǝnila tepilidu; biraⱪ ƣǝrbiy dɵlǝtlǝrning aⱨaliliri Hudaning sɵz-kalamini dawamliⱪ rǝt ⱪilsa (ⱨazir ⱪiliwatⱪinidǝk) u yǝrlǝrdimu bu tüzüm tez arida ⱪaytidin pǝyda bolidu.
Əmdi «Ⱨazir bu dunyaning ⱨɵkümdarining taxⱪiriƣa ⱪoƣlinix waⱪti kǝldi» degǝnni ⱪandaⱪ qüxiniximiz kerǝk?
Biz bu bayanning mǝnisini: — (1) Xǝytanning xikayǝt wǝ tɵⱨmǝt ⱪilƣili Hudaning dǝrgaⱨiƣa kirix pursǝtliri qǝklǝndi; (2) uning insanlarning ⱨǝⱪiⱪǝtni bilip yetixigǝ tosⱪunluⱪ ⱪilix üqün oy-pikirlirini kontrol ⱪilip baƣliwelixi qǝklǝndi, dǝp ⱪaraymiz.
Birinqi jǝⱨǝttin Ayupning dǝwridǝ Xǝytanning Hudaning aldiƣa ǝrkin ⱨalda kirip, muⱪǝddǝs bǝndiliri (bolupmu Ayup)ning üstidin xikayǝt ⱪilix ⱨoⱪuⱪi bolƣan boluxi mumkin, dǝp ǝslǝymiz. Əmǝliyǝttǝ Xǝytanning xikayǝtliri Hudaning dǝslǝptǝ uni ǝrxtin ⱨǝydiwǝtkǝnlikining üstidǝ ⱪilinƣanidi: «Ⱪara, sǝn Ayupⱪa baxpanaⱨ bolisǝn, uni ⱪoƣdaysǝn. Lekin u seni ⱨǝⱪiⱪiy sɵymǝydu. U baxⱪa insanlarƣa ohxax bir gunaⱨkar, halas. Uni kǝqürüm ⱪilƣan wǝ baxⱪa insanlarni kǝqürüm ⱪilƣan yǝrdǝ, meni ǝrxtin ⱪoƣliwetixkǝ nemǝ ⱨǝdding bar? Uningda nemǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bar?» — degǝndǝk.
Mǝsiⱨning kresttǝ bolƣan ɵlümi ǝlwǝttǝ bu xikayǝtkǝ toluⱪ rǝddiyidur. Huda insanlarni kǝqürüm ⱪilalaydu, qünki U ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn ularning tegixlik jazasini Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Ɵz üstigǝ elip bǝdǝl tɵligǝn. Kresttin keyin Iblis Hudaning kǝqürümi toƣrisida xikayǝt ⱪilƣudǝk ⱨeqⱪandaⱪ baⱨanǝ-sǝwǝb tapalmay ⱪaldi. Ⱨǝtta ǝrxlǝrning ɵzimu uning tɵⱨmǝt-xikayǝtliridin paklandi («Ibr.» 9:23).
Ikkinqi jǝⱨǝttǝ, Mǝsiⱨning kresttiki ɵlümi Xǝytanning ⱪandaⱪtur «Adǝm’ata wǝ Ⱨawa’ana gunaⱨ sadir ⱪilip manga boysunƣan bolƣaqⱪa, pütkül insaniyǝt meningkidur» degǝn aƣzini tuwaⱪlap, uning oljisi bolƣan insaniyǝtni uningdin tartiwalƣan, dǝp ixinimiz («Kol.» 2:15). Xunga jamaǝt hux hǝwǝr jakarliƣanda angliƣuqilar ⱨǝⱪiⱪiy qüxǝnsun, Xǝytanning oljisi Hudaƣa ⱪayturulsun, dǝp dua ⱪilixining asasi bardur. Bu ix 16:9-11dǝ tilƣa elinƣan Muⱪǝddǝs Roⱨning hizmitigimu baƣliⱪ, tɵwǝndǝ u toƣruluⱪ tohtilimiz.
13-bab: Rǝbbimizning muhlislirining putlirini yuyuxi — uning ǝⱨmiyiti nemǝ?
8-ayǝttǝ Petrus Rǝbbimizning uning putlirini yuyuxini rǝt ⱪilidu. Rǝbning uningƣa bolƣan jawabi mutlǝⱪ ⱪǝt’iy idi: —
«Petrus: — Sǝn mening putumni yusang ⱨǝrgin bolmaydu! — dedi.
Əysa uningƣa jawabǝn: — Seni yumisam, Mening bilǝn tǝng nesiwǝng bolmaydu, — dedi».
Bu jawab bizgǝ Rǝbbimizning bu ⱪilƣini pǝⱪǝt kiqik peilliⱪ birhil hizmǝtla ǝmǝslikini kɵrsitidu. Pǝⱪǝt kiqik peilliⱪⱪa ülgǝ bolƣan bolsimu, bu ix barliⱪ mɵmin bǝndilirigǝ kiqik peilliⱪ bilǝn bir-birimizning hizmitidǝ boluxⱪa mǝnggülük ⱪimmǝtlik ülgǝ bolatti. «Aranglarda kim uluƣ bolay desǝ, ⱨǝmminglarƣa ⱪul bolsun» Degüqi bolsa Ɵzi bu sɵzining ⱨǝmmidin üstün turidiƣan ülgisidur. Lekin Rǝbbimizning Petrusⱪa: «Seni yumisam, Mening bilǝn tǝng nesiwǝng bolmaydu» degǝn mutlǝⱪ jawabi bizgǝ bu ixta tehimu qongⱪur bir gǝp bar, degǝnni kɵrsitidu. «Yuⱨanna»ning bayanidiki bu ⱪisim «Bu dunyadiki Ɵz adǝmlirigǝ kɵrsitip kǝlgǝn meⱨir-muⱨǝbbitini ahirƣiqǝ toluⱪ kɵrsitip turdi» degǝn tonuxturux sɵzi bilǝn baxlanƣaqⱪa, Uning bu jawabi wǝ ularning putlirini yuyuxini Uning ɵlümi bilǝn baƣliⱪ dǝp oylimay ⱪalmaymiz. 12-ayǝttǝ: «— Silǝrgǝ nemǝ ⱪilƣinimni uⱪtunglarmu?» degǝn soali bu qongⱪur mǝnini kɵrsitidu. Xunga, Uning Petrusⱪa: «Bǝdini yuyulup, tamamǝn pakiz bolƣan adǝm pǝⱪǝt putlirini yusila ⱪayta yuyunuxining ⱨajiti bolmaydu» (13:10) degǝn sirliⱪ gepini uning ɵlümi bilǝn baƣlap qüxinix kerǝk.
U 15:3dǝ ularƣa: «Silǝr mǝn silǝrgǝ yǝtküzgǝn sɵzüm arⱪiliⱪ alliburun pak boldunglar» dǝydu. Demǝk, ular Mǝsiⱨning sɵzigǝ ixinip ⱪobul ⱪilƣanliⱪi tüpǝylidin Hudaning aldida pak wǝ ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ⱨesablinatti. Lekin kamil bolux üqün yǝnǝ bir ⱪǝdǝm mengixi kerǝk idi — ular Uning ɵzliri üqün har ⱪilinƣan ɵlümini ⱪobul ⱪilixi kerǝk bolidu. Buni ⱪobul ⱪilmisa Əysa degǝndǝk ularning «Mening bilǝn tǝng nesiwisi bolmaydu».
Wǝ ⱨǝrbir insan ohxaxla kixining ixǝngüsi kǝlmǝydiƣan axu ixⱪa ixǝnqini baƣlixi kerǝkki, Hudaning Oƣli bizni ⱨǝmmǝ daƣ-nuⱪsandin paklandurux üqün Ɵzini tɵwǝn ⱪilip kresttiki ɵlümidǝ bizning hizmitimizdǝ bolƣan. Krestlǝp ɵltürüx jazasi insanlar ijad ⱪilƣan barliⱪ ɵlüm jazaliri iqidǝ adǝmni ǝng har ⱪilƣuqi jazadur. Rosul Pawlusning deginidǝk, ⱨǝmmimiz «krest bizarliⱪi»ni rǝt ⱪilmay, Hudaning xu yolda bizni sɵygǝnlikini ⱪobul ⱪiliximiz kerǝk; bolmisa, bizning «uning bilǝn tǝng nesiwimiz bolmaydu».
Rǝbbimiz ahirda, ⱨǝmmimiz ohxax yolda bir-birimizgǝ hizmǝt ⱪiliximiz kerǝk, dǝydu. Bu sɵzi bizni pǝⱪǝt kiqik peilliⱪ hizmǝt kɵrsitipla ⱪalmay, bǝlki Ɵzining biz üqün ⱪilƣinidǝk, bir-birimiz üqün pida bolup, ⱨǝtta harlinip ɵlüxkǝ tǝyyar boluximizni qaⱪiridu.
13:31-32
«Yǝⱨuda taxⱪiriƣa qiⱪip kǝtkǝndin keyin, Əysa mundaⱪ dedi:— Əmdi Insan’oƣli uluƣlinidiƣan waⱪit-saǝt yetip kǝldi wǝ Huda U arⱪiliⱪ uluƣlinidu. Wǝ ǝgǝr Huda Uningda uluƣlansa, Hudamu Ɵzidǝ Uni uluƣlaydu, xundaⱪla dǝrⱨal Uni uluƣlaydu».
Əysa ⱪandaⱪ yolda «uluƣlinidu» wǝ Huda ⱪandaⱪ tǝrǝptǝ «Uningda uluƣlinidu»?
Bu sɵzlǝrni oⱪuƣinimizda hiyallirimiz bǝlkim Mǝsiⱨning ɵlümdin tirilixi wǝ asmanƣa kɵtürilixigǝ atlap ɵtüp, bu ixlar Uning uluƣlinixi bolsa kerǝk deyiximiz mumkin. Lekin Uning kresttiki ɵlümidimu birhil xan-xǝrǝp yoⱪmu? Huda ǝzǝldin Uning bu ɵlüm yolidikidǝk uluƣlinip baⱪmiƣan wǝ keyin yǝnǝ xu yolda uluƣlinamdu?
Mǝsiⱨning bexiƣa taⱪiƣan tikǝnlik taj wǝ Uning üstigǝ bekitkǝn tahtay, xübⱨisizki, Uningƣa rǝⱨimsiz aⱨanǝt kǝltürüx üqün ⱪilinƣan; lekin Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir bu ixlarni pütünlǝy baxⱪa mǝnidǝ alliⱪaqan bekitkǝnidi. Insanlar keygǝn tajlar iqidǝ Əysa keygǝn tikǝnlik tajdin xǝrǝplik taj bolup baⱪⱪanmu? Tikǝnlǝr bolsa insanning gunaⱨining nǝtijisi bolƣan lǝnǝtni kɵrsitidu («Yar.» 3:18). U bizni dǝp xu lǝnǝtni kɵtüridu — lekin padixaⱨ süpitidǝ kɵtüridu. Ⱨǝrⱪandaⱪ jǝng mǝydanida Əysaning kresttǝ gunaⱨ, Iblis wǝ ɵlümning üstidin ⱪazanƣan ƣǝlibisidin uluƣ bir ƣǝlibǝ bolup baⱪⱪanmu? Xuningdǝk Mǝsiⱨning krestidin ⱨǝrⱪandaⱪ padaxaⱨning tǝhti xǝrǝplik bolup baⱪⱪanmu? Mutlǝⱪ har ⱪilinixⱪa yüzlǝngǝndǝ xundaⱪ salapǝt wǝ xaⱨanilik bilǝn Ɵzini tutuwalƣan Əysaƣa tǝngdax kixi bolup baⱪⱪanmu?
Hudaning kresttǝ uluƣlinixiƣa kǝlsǝk, Uning meⱨir-muⱨǝbbitining uzunluⱪi, kǝngliki, qongⱪurluⱪi wǝ egizliki ⱨeqⱪandaⱪ baxⱪa yǝrdǝ undaⱪ roxǝn namayan ⱪilinip baⱪⱪan ǝmǝs. Uning gunaⱨⱪa ⱪaratⱪan nǝpriti, Uning mukǝmmǝl pak-muⱪǝddǝsliki wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi bizning gunaⱨlirimizni Ɵz üstigǝ alƣan Oƣliƣa ⱪaratⱪan jazasidǝk xundaⱪ roxǝn namayan ⱪilinip baⱪⱪan ǝmǝs. Uning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir ikǝnliki Oƣlining ɵlümidǝ nǝqqǝ yüzligǝn bexarǝtlǝr wǝ muⱪǝǝddǝs ⱪanunidiki bexarǝtlik bǝlgilimilǝrning ǝmǝlgǝ axurulƣanliⱪi bilǝn xundaⱪ mukǝmmǝl wǝ ajayib ⱨalda kɵrünüp baⱪⱪan ǝmǝs. Uning kresttǝ kɵrsǝtkǝn sǝwr-taⱪiti baxⱪa yǝrdǝ ⱨeqⱪaqan xundaⱪ ayan ⱪilinip baⱪⱪan ǝmǝs.
Əysa Mǝsiⱨning ɵlümdin tirilixidǝ Huda dǝrwǝⱪǝ uni uluƣlaydu — muhlisliri, pǝrixtilǝr wǝ barliⱪ ǝrx-asmanlarning küq-ⱨoⱪuⱪ igilirining kɵz aldida Uni uluƣlaydu. Andin Uni ǝrxkǝ kɵtürüxi bilǝn bu uluƣlax jǝryani yǝnǝ bir basⱪuq alƣa besilidu («Fil.» 2:1-11). Rǝbbimizning uluƣlinixi Uning insan süpitidǝ Atiƣa bolƣan mukǝmmǝl itaǝtmǝnliki tüpǝylidin bolƣanliⱪini ⱨǝrgiz untumayli — Rǝbbimiz wǝ Akimiz Əysa Mǝsiⱨ Hudaning ong yenida olturƣuzulƣandur («Ibr.» 2:11). Uning üstigǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ jamaǝtkǝ kǝlgǝndǝ Uning xan-xǝrǝpliri wǝ pǝzilǝtlirini awwal bizgǝ ayan ⱪilip, andin biz arⱪiliⱪ dunyaƣa kɵrsǝtkinidǝ, u dunya aldida yǝnǝ bir yolda uluƣlinidu.
Aldimizda Mǝsiⱨning tehi ayan ⱪilinmiƣan kɵp xan-xǝrǝpliri — ming yilliⱪ sǝltǝniti wǝ uningdin yiraⱪ ɵtüp, «yengi asman, yengi zemin»da bolidiƣan, ⱨazir insaniy kɵzlǝr yetǝlmǝydiƣan xǝrǝpliri bizni kütidu. Amin!
14:2-4
«Atamning ɵyidǝ nurƣun makanlar bar. Bolmiƣan bolsa, buni silǝrgǝ eytⱪan bolattim; qünki Mǝn ⱨǝrbiringlarƣa orun tǝyyarlax üqün xu yǝrgǝ ketip barimǝn. Mǝn silǝrgǝ orun tǝyyarliƣili baridiƣanikǝnmǝn, qoⱪum ⱪaytip kelip, silǝrni ɵzümgǝ alimǝn; xuning bilǝn, Mǝn ⱪǝyǝrdǝ bolsam, silǝrmu xu yǝrdǝ bolisilǝr. Silǝr Mening ⱪǝyǝrgǝ ketidiƣanliⱪimni wǝ u yǝrgǝ baridiƣan yolni bilisilǝr».
Izaⱨatimizda kɵrsǝtkinimizdǝk, Rǝbbimizning bu sɵzliri etiⱪad ⱪilƣuqilar üqün Ɵzining kresttiki ɵlümidin keyin wujudⱪa kǝlgǝn yengi ǝⱨwalƣa baƣliⱪ, dǝp ⱪaraymiz. Ⱨǝrbir etiⱪad ⱪilƣuqi üqün ⱨazir bir «roⱨiy turalƣu» bar — Huda bilǝn yengi alaⱪidǝ bolux. Bu alaⱪǝ ⱨǝrbir etiⱪad ⱪilƣuqi üqün baxⱪa-baxⱪa bolup, Huda ɵyidǝ turƣandǝk bizdǝ turidiƣan wǝ biz Uningda turidiƣan ⱨalǝttin ibarǝt. Bu sɵzlǝrdǝ kɵzdǝ tutulƣini jǝnnǝttǝ bolƣan mǝlum bir jismaniy ɵy-orda ǝmǝs, bǝlki yengi ⱨayat, yengi birhil ⱨayatni ɵtküzüxtin ibarǝt. Dǝrwǝⱪǝ, Hudaning talliƣanliri üqün jǝnnǝttǝ muxundaⱪ jismaniy ordilar bar boluxi mumkin; lekin muxundaⱪ «ordilar» Əysa ɵlüp, Muⱪǝddǝs Roⱨ kǝlgǝndin keyinki, Huda bilǝn bolidiƣan yengi munasiwǝtning qongⱪurluⱪi ⱨǝm ⱪimmǝtliki bilǝn selixturƣanda, ⱨaman ikkinqi orunda turidu. Xundaⱪ bolupla ⱪalmay, bu kɵp «roⱨiy turalƣu»lar jipsalaxturulƣanda Hudaning ɵyi (jamaǝt) bolidu; bizning Huda bilǝn yengi munasiwǝtimiz bardur, bir-birimiz bilǝn yengi munasiwǝtimiz bardur.
14:12
«Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, Manga ixǝngǝn kixi Mening ⱪiliwatⱪan ǝmǝllirimni ⱪilalaydu; wǝ bulardinmu tehimu uluƣ ǝmǝllǝrni ⱪilidu, qünki Mǝn Atining yeniƣa ⱪaytip ketimǝn».
Rǝbbimizning «tehimu uluƣ ǝmǝllǝr» deginidǝ ⱪandaⱪ ǝmǝllǝrni kɵzdǝ tutidu? Biz Uning yaratⱪan mɵjizilǝrdin tehimu uluƣ mɵjizilǝrni kɵrsitimizmu? Uning sɵzlirigǝ ⱪariƣanda jawabimiz «xundaⱪ» boluxi kerǝktur. Injildiki «Rosullarning paaliyǝtliri»gǝ ⱪariƣanda, rosullar dǝrwǝⱪǝ xu qaƣlarda Hudaning küq-ⱪudritini ayan ⱪilƣan kɵp karamǝt mɵjizilǝrni kɵrsǝtkǝnidi wǝ bu mɵjizilǝrning Rǝbbimiz yǝr yüzidǝ yürgüzgǝn mɵjizilǝrgǝ ohxap ketidiƣanliⱪi bizgǝ ayan bolidu. Mǝsilǝn, ularning arisida kesǝllǝrni saⱪaytix, jinlarni ⱨǝydiwetix wǝ ⱨǝtta admǝmlǝrni ɵlümdin tirildürüx bar idi. Bu alamǝt-karamǝtlǝr rosullarning yǝtküzgǝn Əysa toƣruluⱪ hux hǝwirini tǝstiⱪliƣan ajayib ispat bolup, ⱨǝmmimiz ularni minnǝtdarliⱪ bilǝn ⱪobul ⱪilimiz, ǝlwǝttǝ. Ⱨalbuki, bu mɵjizilǝrni Rǝbbimizning ǝmǝllirigǝ «ohxap ketidiƣan» deginimiz bilǝn rasttin eytsaⱪ «tehimu uluƣ» degili bolamdu? Xundaⱪ bir hulasigǝ keliximiz kerǝkki, Rǝbbimizning bu sɵzliri pütünlǝy baxⱪiqǝ bir ixni — yǝni Muⱪǝddǝs Roⱨning küq-ⱪudriti bilǝn hux hǝwǝrni yǝtküzüp, kixilǝrni yengi ⱨayatⱪa erixtürüx wasitisi boluximizni kɵrsitidu.
Rǝbbimizning dǝrwǝⱪǝ tǝlim berip sɵz ⱪilixi, xübⱨisizki, angliƣuqilar üqün ɵmürwayǝt ǝng ajayib ix bolƣan bolsimu, kresttiki ɵlümidin ilgiri U ⱨeqkimni Ɵzining Ata bilǝn bolƣan munasiwiti iqigǝ kirgüzǝlmǝytti. Lekin Muⱪǝddǝs Roⱨ tɵkülgǝndin keyin ⱨǝrbir hux hǝwǝrqi wǝ tǝlim bǝrgüqining adǝmlǝrni Huda bilǝn billǝ bolux üqün mǝnggülük ⱨayatⱪa kirgüzüx wasitisi boluxtǝk bibaⱨa xǝripi bardur. Buning sǝwǝbi «qünki Mǝn Atining yeniƣa ⱪaytip ketimǝn» — wǝ U Atining yeniƣa barƣanliⱪi tüpǝylidin, Muⱪǝddǝs Roⱨ kelidu.
15:1 Rǝbbimiz «Ⱨǝⱪiⱪiy üzüm teli» bolƣandin keyin, «sahta» yaki por-püqǝk üzüm teli bolamdu?
Rǝbbimizning «Ⱨǝⱪiⱪiy üzüm teli ɵzümdurmǝn» dǝp elan ⱪilƣini bizgǝ Tǝwrat dǝwridǝ Huda ǝslidǝ kɵp ⱪetim Israilƣa «Sǝn Mening üzüm telimsǝn» degǝnlikini ǝslitidu. Hudaning Israilƣa bolƣan muⱨim bir mǝⱪsiti xübⱨisizki, ularning baxⱪiqǝ ix-ⱨǝrikǝtliri arⱪiliⱪ dunyadiki barliⱪ ǝllǝrgǝ Ɵz guwaⱨqiliri wǝ wǝkilliri boluxidin ibarǝt idi. U Ibraⱨimƣa «Sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-jǝmǝtlǝr bǝht-bǝrikǝt tapidu» («Yar.» 12:2) degǝn ǝmǝsmu? Bu wǝdigǝ Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan Israil warisliⱪ ⱪilƣan ǝmǝsmu? U ǝslidǝ Israilƣa «Sǝn Mening ⱪulum Israil, sǝndǝ uluƣlinimǝn» demǝkqi bolƣan ǝmǝsmu? («Yǝx.» 49:3). Bu temida yǝnǝ «2Tar.» 6:32-33, «Mik.» 4:1-5, «Yǝx.» 2:2-5, «Zǝk.» 8:23ni kɵrüng.
Ⱨalbuki, Israil kɵp waⱪitlarda Hudaƣa ibadǝt ⱪilip Uning üqün yat ǝllǝrdǝ guwaⱨqi wǝ ülgǝ boluxning orniƣa, ǝksiqǝ butlarƣa qoⱪunup, ix-ⱨǝrikǝtliri ǝtraptiki butpǝrǝs ǝllǝrningkidin tehimu bulƣinip kǝtkǝnidi. Xuning üqün Huda ularƣa Əzakiyal pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ mundaⱪ sɵzlǝrni ⱪilixⱪa mǝjbur bolidu: — «Mǝn bu ixni silǝrni dǝp ǝmǝs, i Israil jǝmǝti, bǝlki silǝr barƣan ǝllǝr arisida bulƣiƣan Ɵz pak-muⱪǝddǝs namim üqün ⱪilimǝn» («Əz.» 8:23).
Demǝk, Israil Hudaning hursǝnliki üqün mewǝ beridiƣan üzüm teli bolmidi («Yǝx.» 5-bab, «Yǝr.» 2:21-22, «Əz.» 15-bab, «Ⱨox.» 10:1, «Zǝb.» 80:8-18ni kɵrüng). Ⱨalbuki, Israil gunaⱨⱪa petip Hudaning mǝⱪsitini orunlimiƣaqⱪa, Mǝsiⱨ Ɵzi Hudaning barliⱪ arzu-istǝklirini ǝmǝlgǝ axuridu, Uningda turƣanlar «kɵp mewǝ bǝrgüqilǝr» bolidu («Yuⱨ.» 15:5, 8). U «ⱨǝⱪiⱪiy üzüm teli» bolidu.
Muⱪǝddǝs Roⱨning hizmiti (16:7-11)
«Əmma Mǝn silǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪǝtni eytip ⱪoyayki, Mening ketixim silǝrgǝ paydiliⱪtur. Qünki ǝgǝr kǝtmisǝm, Yardǝmqi silǝrgǝ kǝlmǝydu. Əmma kǝtsǝm, Uni silǝrgǝ ǝwǝtimǝn. U kǝlgǝndǝ, bu dunyadikilǝrgǝ gunaⱨ toƣrisida, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toƣrisida wǝ ahirǝt soriⱪi toƣrisida ⱨǝⱪiⱪǝtni bilgüzidu. U ularni gunaⱨ toƣrisida bilgüzidu, qünki ular Manga etiⱪad ⱪilmidi. Ularni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toƣrisida bilgüzidu, qünki Atamning yeniƣa ⱪaytip barimǝn wǝ silǝr Meni yǝnǝ kɵrǝlmǝysilǝr. Ularni ahirǝt soriⱪi toƣrisida bilgüzidu, qünki bu dunyaning ⱨɵkümdari üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirildi».
Əysaning: «Mening ketixim silǝrgǝ paydiliⱪ» degini xübisizki, rosullarƣa (ⱨǝm bizgimu) bǝk ⱨǝyran ⱪalarliⱪ ix boldi. Qünki U ularƣa ⱨǝmraⱨ bolƣinida ⱨǝmmǝ ix onguxluⱪ idi; «ustazimiz ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪiyin ǝⱨwalƣa taⱪabil turalaydu» degǝndǝk ularda Uning arⱪiliⱪ birhil ixǝnq-hatirjǝmlik bar idi. Ⱨalbuki, U ulardin ⱨǝtta ⱪisⱪa bir waⱪit ayrilsa, ular küqsiz ⱪalƣandǝk bolatti. Mǝsilǝn, U ulardin ayrilip taƣⱪa qiⱪip ⱪaytip kǝlgǝndǝ, ularning jin qaplaxⱪan bir baliƣa mǝdǝt yǝtküzǝlmigǝnliki kɵrünidu («Mat.» 17:1-22). Uning ⱨazirliⱪi ularning barliⱪi idi — U ularning Ustazi, Yolbaxqisi, Baxpanaⱨi, Riƣbǝtlǝndürgüqisi, Ⱪutⱪuzƣuqisi wǝ ⱨǝmmidin bǝk ularning Tǝsǝlli Bǝrgüqisi, Küqǝytküqisi wǝ Dosti idi. U ⱪandaⱪsigǝ «Mening ketixim silǝrgǝ paydiliⱪ» desun?
Əlwǝttǝ, U Ɵzi bu ixni qüxǝndüridu. U «ketixi» kerǝk — awwal bir yolila insanlarning gunaⱨining mǝsilisini bir tǝrǝp ⱪilƣili krestkǝ ketixi kerǝk, andin Ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa Muⱪǝddǝs Roⱨni ǝwǝtkili kresttin ⱪǝbr arⱪiliⱪ ǝrxkǝ, Atisining yeniƣa ketixi kerǝk idi. Qünki Uning kresttiki ɵlümi adǝmlǝrning Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilixiƣa imkaniyǝt yaritip beridu. Bu xuningƣa bǝdǝl tɵligini idi. Biz mundaⱪ bir hulasigǝ kǝlmǝy ⱪalmaymiz: —
(1) Huda Mǝsiⱨni Ɵz wǝkili boluxⱪa ǝwǝtti; U bolsa «Sɵz-Kalam»dur.
(2) Rǝbbimiz Muⱪǝddǝs Roⱨni jamaitigǝ Ɵz wǝkili boluxⱪa ǝwǝtidu. Əysa rosulliriƣa ⱨǝmraⱨ bolƣanda ularƣa nemǝ bolƣan bolsa Muⱪǝddǝs Roⱨ jamaǝtkimu xu bolidu. Uning deginidǝk: «Mǝn silǝrgǝ baxⱪa bir Yardǝmqi ǝwǝtimǝn» (14:16). Grek tilida «baxⱪa bir...» bolsa «Manga op-ohxax baxⱪa bir» degǝn uⱪumni kɵrsitidu. Demǝk, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣimu «Ustaz, Yolbaxqi, Baxpanaⱨ, Riƣbǝtlǝndürgüqi, Saⱪaytⱪuqi, Tǝsǝlli Bǝrgüqi, Küqǝytküqi wǝ Dosti bolidu. Qong pǝrⱪi xu boliduki, Əysa ular «bilǝn billǝ» idi, lekin Muⱪǝddǝs Roⱨ «ularda» yǝni «ularning iqidǝ» yaxaytti. Bu uningdin tehimu qǝksiz ǝwzǝl bolmamdu?
(3) Mǝsiⱨ jamaitini Ɵzigǝ wǝkil boluxⱪa wǝ xundaⱪla Atiƣa wǝkil boluxⱪa «pütkül dunya»ƣa ǝwitidu.
Jamaǝt Mǝsiⱨni dunyaƣa jakarliƣanda Muⱪǝddǝs Roⱨ Rǝbbimiz 8-11dǝ eytⱪan hizmǝtlǝrni ⱪilip, adǝmlǝrgǝ bu hǝwǝrning rast ikǝnlikigǝ guwaⱨliⱪ wǝ jǝzmlik yǝtküzidu: —
(1) U bu dunyadiki kixilǝrni gunaⱨ toƣrisida bilgüzidu, «qünki ular Manga etiⱪad ⱪilmidi». Adǝmlǝrni dozahⱪa ǝwǝtidiƣan gunaⱨ dǝl muxudur. Adǝmlǝrning dozahⱪa qüxüxining birinqi sǝwǝbi gunaⱨkar ikǝnliki ǝmǝs, bǝlki Əysaƣa etiⱪad ⱪilixni rǝt ⱪilƣanliⱪi, yǝni Hudaning nijatini rǝt ⱪilƣanliⱪi üqündur.
(2) U ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toƣrisida bilgüzidu, «qünki Atamning yeniƣa ⱪaytip barimǝn wǝ silǝr Meni yǝnǝ kɵrǝlmǝysilǝr».
Rǝbbimiz bu dunyada bolƣanda ⱨǝⱪⱪaniyliⱪining mukǝmmǝl wǝkili idi. Lekin U bu dunyada bolmisa, adǝmlǝr Hudaning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪini ⱪandaⱪ qüxinidu? Hudaning bu mǝsiligǝ bolƣan jawabi birinqidin jamaǝt arⱪiliⱪ Mǝsiⱨning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪini ayan ⱪilixtin ibarǝt bolidu. Əysa awwal «Mǝn dunyaning nurimǝn» dǝydu («Yuⱨ.» 8:12) biraⱪ andin «Silǝr dunyaning nurisilǝr» dǝydu («Mat.» 5:14). Jamaǝt Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tolƣan bolsa Mǝsiⱨning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪini ayan ⱪilidu; uning üstigǝ jamaǝt sadiⱪliⱪ bilǝn Hudaning sɵz-kalamini jakarliƣanda Muⱪǝddǝs Roⱨ Ɵzi adǝmlǝrning wijdanlirida ixlǝp, ularni ⱪayil ⱪilip, «Hudaning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi» bolƣan Mǝsiⱨ toƣruluⱪ biwasitǝ guwaⱨliⱪ beridu («1Kor.» 1:30).
(3) U dunyadiki kixilǝrni ahirǝt soriⱪi toƣrisida bilgüzidu, «qünki bu dunyaning ⱨɵkümdari üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirildi».
Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, «bu dunyaning ⱨɵkümdari» (Xǝytan) Mǝsiⱨning kresttiki ɵlümi arⱪiliⱪ pax ⱪilindi wǝ xuningdǝk uning Hudaƣa wǝ insanlarƣa ⱪara qaplimaⱪqi bolƣan barliⱪ xikayǝtliri wǝ baⱨaniliri elip taxlandi. Rǝbbimizning azab tartixi bilǝn Xǝytan soraⱪⱪa tartilip üstigǝ qiⱪirilidiƣan ⱨɵküm-jaza ⱨǝmmigǝ eniⱪ elan ⱪilinƣandur. Wǝ xundaⱪ bolƣanda, Xǝytanning padixaⱨliⱪi astida yaxiƣanlar (yǝni, Mǝsiⱨning etiⱪadi arⱪiliⱪ Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirmigǝnlǝr)ning ⱨǝmmisi ohxax soraⱪ ⱨɵkümi astida turmaⱪta. Hudaning sɵz-kalami jakarlanƣada, Muⱪǝddǝs Roⱨ angliƣuqilarƣa bu kelidiƣan ⱨɵküm-jaza toƣruluⱪ wijdanlirida guwaⱨliⱪ beridu.
16:12-13
«Silǝrgǝ eytidiƣan yǝnǝ kɵp sɵzlirim bar idi; lekin silǝr ularni ⱨazirqǝ kɵtürǝlmǝysilǝr. Lekin U, yǝni Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U silǝrni barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ baxlap baridu. Qünki U ɵzlükidin sɵzlimǝydu, bǝlki nemini angliƣan bolsa, xuni sɵzlǝydu wǝ kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlardin silǝrgǝ hǝwǝr beridu».
Tɵwǝndikidǝk ikki soal muxu sɵzlǝrdin qiⱪidu: —
(1-soal) Ular anglap kɵtürǝlmǝydiƣan ixlar nemǝ? Biz bularni ⱨazir bilimizmu?
Buningƣa Injilning keyinki ⱪisimliridin jawab qiⱪidu. Rosullarƣa nisbǝtǝn bu ixlar bolupmu: — (1) Mǝsiⱨning Ɵz xǝhsiyiti toƣruluⱪ toluⱪ wǝⱨiy-ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr; (2) Uning kresttiki ⱪurbanliⱪ hizmiti toƣruluⱪ wǝⱨiy-ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr; (3) «yat ǝlliklǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr)ning jamaǝttǝ Yǝⱨudiy ⱪerindaxliri bilǝn tǝng Mǝsiⱨdǝ bolƣan bayliⱪ wǝ mirasⱪa ortaⱪ mirashorlar ikǝnliki toƣruluⱪ wǝⱨiy-ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrdin ibarǝt, dǝp ⱪaraymiz. Bu ixlar toƣruluⱪ «Rosullarning paaliyǝtliri»diki «kirix sɵz»imizdǝ bolƣan bayanlirimiznimu kɵrüng.
Bu ixlarning ⱨǝmmisini rosullarning ɵzliri salam hǝtliridǝ bizgǝ xǝrⱨ ⱪilip beridu; qünki Rǝbbimiz ularƣa bularni jamaǝtkǝ ɵgitix wǝzipisini ⱪaldurƣan (mǝsilǝn, «Əf.» 3:5ni kɵrüng).
Uning üstigǝ ⱨǝmmimiz üqün Hudaƣa itaǝt ⱪilƣanseri wǝ Uning bilǝn mangƣanseri Uningdin kǝlgǝn qüxǝnqilǝr wǝ bilimlǝr qongⱪurlixidu; xuning bilǝn ⱨǝrbirimiz üqünmu «Silǝrgǝ eytidiƣan yǝnǝ kɵp sɵzlirim bar idi; lekin silǝr ularni ⱨazirqǝ kɵtürǝlmǝysilǝr» degǝn sɵzlǝr bǝlkim toƣridur... Lekin kɵnglimiz tǝyyar bolƣanda «Muⱪǝddǝs Roⱨ ularni sanga kɵrsitidu».
(2-soal) Rǝbbimizning bu ayǝtlǝrdǝ: «Lekin U, yǝni Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U silǝrni barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ baxlap baridu. Qünki U ɵzlükidin sɵzlimǝydu, bǝlki nemini angliƣan bolsa, xuni sɵzlǝydu wǝ kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlardin silǝrgǝ hǝwǝr beridu» dǝp bǝrgǝn wǝdisi pǝⱪǝt birinqi ǝsirdiki xu on bir rosullar üqünla (wǝ bǝlkim baxⱪa rosullar üqün) yaki barliⱪ dǝwrdiki ixǝngüqilǝr üqün inawǝtlik bolamdu?
Bu ahirⱪi soalƣa Yuⱨannaning birinqi salam hetidin sɵz alsaⱪ toluⱪ jawab bolidu: —
«Wǝ silǝr bolsanglar, silǝr Uningdin ⱪobul ⱪilƣan Mǝsiⱨligüqi Roⱨ silǝrdǝ turiweridu, silǝr ⱨeqkimning ɵgitixigǝ moⱨtaj ǝmǝssilǝr; bǝlki ǝnǝ xu Mǝsiⱨligüqi Roⱨ silǝrgǝ barliⱪ ixlar toƣruluⱪ ɵgitiwatⱪandǝk (U ⱨǝⱪtur, ⱨeq yalƣan ǝmǝstur!) — ⱨǝm ɵgǝtkǝndǝk, silǝr dawamliⱪ Uningda yaxaydiƣan bolisilǝr» («1Yuⱨ.» 2:27 — sǝl addiylaxturulƣan).
Bu sɵzlǝr birinqi ǝsirdiki «addiy» ixǝngüqilǝrgǝ wǝ ulardin keyinki ⱨǝrbir dǝwrdiki ixǝngüqilǝrgǝ eytilƣan (degümiz keliduki, Huda aldida ⱨeqkim «addiy» ǝmǝstur). Xübⱨisizki, Muⱪǝddǝs Roⱨning birinqi rosullarƣa bolƣan yetǝkqiliki wǝ tǝlimi intayin alaⱨidǝ; biz ularning salam hǝtliridin ular ⱪobul ⱪilƣan xu wǝⱨiy wǝ tǝlimlǝrdin bǝⱨrimǝn bolimiz. Lekin rosul Pawlus bizgǝ eytⱪandǝk: — «Əmma «janƣa tǝwǝ» kixi Hudaning Roⱨining ixlirini ⱪobul ⱪilmaydu, qünki bu ixlar uningƣa nisbǝtǝn ǝhmiⱪaniliktur; u ularni ⱨeq qüxinip yetǝlmǝydu, qünki ular roⱨ bilǝn pǝrⱪ etilip baⱨalinixi kerǝktur. Roⱨⱪa tǝwǝ kixi ⱨǝmmǝ ixlarƣa baⱨa berǝlǝydu...» («1Kor.» 2:14, 15).
Hudaning sɵz-kalamini ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn qüxiniximiz üqün, ǝslidǝ xu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni ⱪobul ⱪilƣan rosullarƣa xularni ɵgǝtkǝn Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tayanƣandǝk, bizningmu Uningƣa tayiniximiz lazim.
Uning üstigǝ Rǝbbimizning: «U, yǝni Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U silǝrni barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ baxlap baridu» degǝn wǝdisigǝ ⱪaytidin ⱪariximizƣa toƣra kelidu. Demǝk, ⱨǝmmimiz ɵzimizning ɵgǝngüqilǝrning ornida bolƣanliⱪimizni bilip yetiximiz kerǝk («muhlis» degǝn sɵz «ɵgǝngüqi»dur). Mǝsiⱨdǝ bolup biz «alliⱪaqan ɵgǝngǝnmǝn» degǝn barliⱪ ixlarni sǝbiy balidǝk bolup ⱪaytidin ɵginiximiz lazim. Huda Ɵz Roⱨi bilǝn pǝⱪǝt Uning sɵz-kalamini qüxinixkila ǝmǝs, bǝlki ǝmǝliyǝttǝ ⱪandaⱪ ⱪilip Uningƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa ɵgǝtmisǝ bolmaydu. Razi bolsaⱪ U bizgǝ ix-hizmitimizni ⱪandaⱪ ⱪilip Ɵzining xan-xǝripigǝ kǝltürüx, ailidikilirimizni ⱪandaⱪ sɵyüx, baxⱪilarƣa ⱪandaⱪ sɵz ⱪilix, balilirimizdin ⱪandaⱪ hǝwǝr elix, waⱪitlirimizni ⱪandaⱪ ixlitix, wǝdilirimizdǝ ⱪandaⱪ turux wǝ U bizgǝ yoluⱪturƣanlarning ⱨǝmmisigǝ ⱪandaⱪ muⱨǝbbǝt kɵrsitixni ɵgitidu.
«U... kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlardin silǝrgǝ hǝwǝr beridu».
Biz bu wǝdini birinqidin, Roⱨning rosullarƣa kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlarni — bolupmu jamaǝtkǝ munasiwǝtlik ixlarni axkarǝ ⱪilixini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz. Bu ixlar bǝlkim jamaǝtning ɵsüp kengiyixi, jamaǝt iqidǝ «qong yenix (qekinix)»ning pǝyda boluxi wǝ Mǝsiⱨning tez arida dunyaƣa ⱪaytip kelix waⱪtiƣa agaⱨ boluxni kɵrsitidiƣan alamǝtlǝrning kɵrünüxini ɵz iqigǝ elixi mumkin. Ikkinqidin, bu wǝdini Hudaning ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tǝxna bolƣanlarƣa bolƣan qaⱪiriⱪiƣa, xundaⱪla ularning Uning hizmitidǝ ⱪandaⱪ rolda bolidiƣanliⱪiƣa ⱪarita birhil qüxǝnqini ɵz iqigǝ alidu, dǝp oylaymiz. Bu ix Huda bizdǝ kelǝqǝk toƣruluⱪ bolƣan ⱪandaⱪtur bir ⱪiziⱪⱪaⱪliⱪimizni ⱪanaǝtlǝndürüx üqün ǝmǝs (gǝrqǝ U bǝzidǝ hizmǝtkarliriƣa kǝlgüsidǝ yüz beridiƣan bǝzi ixlarni kɵrsǝtsimu), bǝlki aldimizda tallaydiƣan yollarƣa ǝng yahxi ⱪarar qiⱪiriximiz üqündur.
Əysaning tirilgǝndǝ Magdalliⱪ Mǝryǝmgǝ kɵrünüxi wǝ uningƣa degǝnliri toƣruluⱪ
«Əysa uningƣa : — Manga esilmiƣin! Qünki Mǝn tehi Atamning yeniƣa qiⱪmidim. Berip ⱪerindaxlirimƣa: Meni «Silǝrningmu Atanglarning, yǝni Mening Atamning, silǝrning Hudayinglarning, yǝni Mening Hudayimning yeniƣa qiⱪimǝn!» dǝydu, — dǝp yǝtküzgin» — dedi» (20:17).
Nemixⱪa Rǝbbimiz Mǝryǝmgǝ: «Manga esilmiƣin!» (grek tilida «manga tǝgiwǝrmǝ») dedi? Biz buni «meni keqiktürmigin» dǝp tǝrjimǝ ⱪilsaⱪmu bolatti. Rǝbbimizning bu gepini sɵzmusɵz qüxinix kerǝk, dǝp ⱪaraymiz — demǝk, U ⱪǝbridin qiⱪip dǝl ǝrx-asmanlarni Xǝytanning ǝlmisaⱪtin buyanⱪi asiyliⱪidin bolƣan bulƣaxliridin wǝ tɵⱨmǝt-xikayǝtlǝrdin pakizlax üqün atisiƣa ⱪaytiwatⱪanidi («Ibr.» 10:23).
Bu pikir xu ahxamdiki ixlar bilǝn tǝstiⱪlinidu; qünki U muhlislirining yeniƣa kǝlgǝndǝ ularƣa «esilma» (yaki «tǝgiwǝrmǝ») degǝndǝk sɵzni ⱪilmay, bǝlki Ɵz ⱪolliriƣa wǝ biⱪiniƣa ⱪaraxⱪa wǝ tegixkǝ tǝklip ⱪilidu («Luⱪa» 24:33-49, «Yuⱨ.» 20:19-29). Buning üstigǝ U xu kǝqtǝ ularning üstigǝ püwlǝp: «Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilinglar» dedi. U ǝslidǝ ularƣa qüxǝndürüp, Atamning yeniƣa ⱪaytmisam Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ kǝlmǝydu, degǝnidi; wǝ Uning Mǝryǝmgǝ bolƣan sɵzliri boyiqǝ U dǝl Atining yeniƣa ⱪaytiwatⱪanidi. Bu «roⱨni püwlǝp bǝrgini»din keyin u ularƣa Muⱪǝddǝs Roⱨning üstigǝ toluⱪ qüxüxini Yerusalemda kütüxni buyrudi («Luⱪa» 24:49, «Ros.» 1:4-8, 2:4). Xunga Uning ularƣa bu «Muⱪǝddǝs Roⱨni püwlǝp berixi» (grek tilida wǝ ibraniy tilida «roⱨ» wǝ «nǝpǝs» degǝnlǝr bir sɵz bilǝnla ipadilinidu) bolsa, bǝlkim ularƣa kelidiƣan Roⱨtin tetitip ⱪoyux wǝ ularƣa Roⱨning «toluⱪ kelixi» üqün ularni tǝyyarliƣini bolsa kerǝk idi.
Xunga biz etiⱪadqilar adǝttǝ eytidiƣan «Rǝbbimizning asmanƣa kɵtürülüxi» degǝn ix («Luⱪa» 24:51, «Ros.» 1:9) ǝmǝliyǝttǝ Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝr bexarǝt ⱪilƣan Mǝsiⱨning «asmanƣa kɵtürülüxi» ǝmǝs idi, dǝp ⱪaraymiz. Rǝbbimiz alliⱪaqan Mǝryǝmgǝ eytⱪinidǝk asmanƣa qiⱪⱪan wǝ «Hudaning ong yeniƣa olturƣuzulƣan» idi. Luⱪa biz üqün hatiriligǝn uning «asmanƣa kɵtürülüxi» («Luⱪa» 24:51), rosullarƣa wǝ muhlisliriƣa Uning dǝrⱨǝⱪiⱪǝt «Hudaning ong yeniƣa olturƣuzulƣan»liⱪini ispatlax üqün boldi, dǝp ⱪaraymiz.
Buning bilǝn intayin ⱨǝyran ⱪalarliⱪ xu hulasigǝ kǝlmǝy ⱪalmaymizki, Rǝbbimiz Atiƣa ⱪaytip kɵtürülüxini Ɵzi üqün ⱪayƣuƣa qɵmgǝn «ǝrzimǝs» ⱨesablinidiƣan bir hotunƣa, yǝni «uningdin yǝttǝ jinni ⱨǝydiwǝtkǝn Magdalliⱪ Mǝryǝm»gǝ («Luⱪa» 8:2) gǝp ⱪilix üqün tohtitip ⱪoyƣan. Bu muⱪǝddǝs tema üstidǝ kɵp sɵzlǝrni ⱪilalaydiƣan bolsaⱪmu, muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt xuni bayⱪaymizki, Uning ɵlümdin tirilixigǝ birinqi guwaⱨqi bolux imtiyazi Uning uluƣ rosullirining ⱨeqⱪaysisiƣa ǝmǝs, bǝlki Uning muⱨǝbbitidǝ kɵyüp pixⱪan biqarǝ bir ayalƣa tǝⱪdim ⱪilinƣan. Uning Mǝsiⱨgǝ bolƣan muⱨǝbbiti xunqǝ küqlükki, Uningsiz u ɵzini yoⱪitip, barƣudǝk ⱨeqyeri yoⱪ bolup ⱪalƣanidi.
21:11
«Simon Petrus kemigǝ qiⱪip, torni ⱪirƣaⱪⱪa tartip qiⱪardi. Tor qong beliⱪlar bilǝn tolƣan bolup, jǝmiy bir yüz ǝllik üq beliⱪ bar idi. Beliⱪ xunqǝ kɵp bolƣini bilǝn, tor yirtilmiƣanidi».
Nemixⱪa Yuⱨanna muxu yǝrdǝ diⱪⱪitimizni «Beliⱪ xunqǝ kɵp bolsimu, tor yirtilmiƣanidi» degǝn pakitⱪa tartmaⱪqi bolidu? Jǝzmlǝxtürimizki, u bu ix bilǝn ilgiriki bir ixni uning esigǝ eniⱪ kǝltürdi. Xu qaƣda ɵzi, inisi Yaⱪup, Simon wǝ Andriyas Əysaning sɵzi bilǝnmu nurƣun beliⱪlarni tutⱪan: —
«U kemilǝrdin birigǝ, yǝni Simonningkigǝ qiⱪip, uningdin kemini ⱪirƣaⱪtin sǝl yiraⱪlitixni iltimas ⱪildi. Andin U kemidǝ olturup top-top halayiⱪⱪa tǝlim bǝrdi. Sɵzi tügigǝndin keyin, u Simonƣa:
— Kemini qongⱪurraⱪ yǝrgǝ ⱨǝydǝp berip, beliⱪlarni tutuxⱪa torliringlarni selinglar, — dedi.
Simon Uningƣa jawabǝn: — Ustaz, biz pütün keqiqǝ japa tartip ⱨeq nǝrsǝ tutalmiduⱪ. Biraⱪ sening sɵzüng bilǝn torni salsam salay, dedi.
Ular xundaⱪ ⱪiliwidi, nurƣun beliⱪlar torƣa qüxti; tor sɵkülüxkǝ baxlidi» («Luⱪa» 5:3-6).
Xu qaƣda «tor yirtilixⱪa baxlidi». Nemixⱪa? Xu qaƣda Mǝsiⱨ Petrusⱪa «torliringlarni («torunglarni» ǝmǝs) selip, beliⱪinglarni tutunglar» degǝnidi. Petrus bolsa: «Ustaz, biz pütün keqiqǝ japa tartip, ⱨeq nǝrsǝ tutalmiduⱪ. Biraⱪ sǝn degǝnikǝnsǝn, torni (bir torni, demǝk) salsam salay» degǝn jawabi bilǝn ɵz ixǝnqimni kɵrsǝttim, dǝp oyliƣan boluxi mumkin idi. Biraⱪ ǝmǝliyǝttǝ uning ixǝnqi toluⱪ ǝmǝs idi; u eⱨtimal Mǝsiⱨning sɵzigǝ anqǝ diⱪⱪǝt ⱪilmay «torlarni» degǝnni «tor» dǝp angliƣan yaki eⱨtimalƣa tehimu yeⱪin bolƣini: «Bu kixining beliⱪqiliⱪ toƣruluⱪ anqǝ hǝwiri bolmiƣaqⱪa, bir tornila taxlisam andin uni ispatliyalaymǝn» degǝn oyda bolƣan boluxi mumkin. Qünki Galiliyǝ kɵlidiki beliⱪlar adǝttǝ kündüzdǝ qongⱪurluⱪⱪa xungƣup ketidu, xunga kündüzdǝ ularni tutux mumkin ǝmǝs; keqǝ bolsa beliⱪqiliⱪ waⱪtidur.(Izaⱨat: — ǝng mukǝmmǝl wǝ ixǝnqlik kona kɵqürmilǝrdǝ «Luⱪa» 5:5-ayǝttǝ «torni salsam salay» dǝp pütülgǝn. Baxⱪa az bir ⱪisim tekistlǝrdǝ «torlarni salsam salay» dǝp pütülgǝn).
Aldinⱪi ⱪetim, u wǝ ⱨǝmraⱨliri Mǝsiⱨning gepigǝ toluⱪ kirmǝy, beliⱪlarning kɵp boluxi tüpǝylidin tori yirtilip ketip, pǝⱪǝt azraⱪla beliⱪ tutaliƣanidi. U qoⱪum bu ixtin «Ustazimizning gepini toluⱪ angliximiz kerǝk» dǝp qong bir sawaⱪ alƣanidi.
Ikkinqi ⱪetim torƣa qüxkǝn beliⱪlar ohxax kɵp bolsimu, lekin ularning tori yirtilmiƣanidi. Torning yirtilmasliⱪi ⱪerindiximiz Yuⱨannaƣa ɵzlirining beliⱪni tutⱪiniƣa ohxax mɵjizilik bir ix kɵrünǝtti wǝ u buni biz üqün hatirilǝydu. Lekin Rǝbbimiz bu ⱪetimda pǝⱪǝt «Torunglarni (bir tor) selinglar» degǝnidi. Ⱨalⱪiliⱪ ix Uning sɵzidur.
Huda bizgǝ deginini toluⱪ, toƣra angliƣudǝk ⱪulaⱪlarni, xundaⱪla uning sɵz-kalamiƣa bolƣan toluⱪ iman-ixǝnqni bǝrgǝy!
21:15
«Ular naxta ⱪilƣandin keyin, Əysa Simon Petrustin:— Yunusning oƣli Simon, sǝn Meni bulardinmu qongⱪur sɵyǝmsǝn? — dǝp soridi».
Bu soalda «bular» kimlǝrni yaki nemilǝrni bildüridu? Bu ular tutⱪan beliⱪlarni, yaki bolmisa Petrusning ǝsliy kǝspi bolƣan beliⱪqiliⱪning ɵzini kɵrsitǝmdu? Biz undaⱪ oylimaymiz. Əmdi Rǝbbimizning mǝnisi: «Sening Meni sɵygining sening bu muhlislarni sɵyginingdin artuⱪmu?» degǝndǝk boluxi kerǝkmu? Biz yǝnǝ undaⱪ oylimaymiz. Qünki Petrusta Rǝbning birinqi orunda turidiƣanliⱪi üstidǝ ⱨeqⱪandaⱪ müjmǝllik yoⱪ idi. Lekin esimizdǝ barki, Rǝbbimiz Ɵzining tutup berilixi toƣruluⱪ sɵzligǝndǝ ularƣa: «Ⱨǝmminglar bügün keqǝ meni taxlap ⱪeqip ketisilǝr» dǝp agaⱨlandurƣandin keyin, Petrus birinqi bolup rǝddiyǝ bǝrgǝn: -
«Lekin Petrus uningƣa:
— Ⱨǝmmǝylǝn tandurulup putlaxsimu, mǝn ⱨǝrgiz putlaxmaymǝn, dedi.
Əysa uningƣa: — Mǝn sanga bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bügün, yǝni bügün keqǝ horaz ikki ⱪetim qilliƣuqǝ, sǝn Mǝndin üq ⱪetim tanisǝn, — dedi.
Lekin Petrus tehimu ⱪǝt’iylik bilǝn uningƣa:
— Sǝn bilǝn billǝ ɵlidiƣan ix kerǝk bolsimu, Sǝndin ⱨǝrgiz tanmaymǝn, — dedi.
Ⱪalƣan ⱨǝmmǝ muhlislarmu xundaⱪ deyixti» («Mar.» 14:29-31).
Xuning bilǝn Petrusning: «Ⱨǝmmǝylǝn teyilip putlaxsimu, mǝn ⱨǝrgiz putlaxmaymǝn» dǝp turup, ɵzidin üq ⱪetim tanƣinidin keyin Rǝbbimiz uningƣa bu addiy soalni ⱪoyidu: — «Sǝn meni bulardinmu qongⱪur sɵyǝmsǝn?» — yǝni, «Yunusning oƣli Simon, sening Meni sɵyüxung (qong gǝp ⱪilƣining bilǝn) bularning Meni sɵyüxidin qongⱪurmu?».
Petrus Uningdin üq ⱪetim tanƣandin keyin Rǝbbimiz bu soalni uningƣa üq ⱪetim ⱪoyidu.
Huda Ɵz yollirida bizning ɵz ajiz tǝbiiyitimiz toƣruluⱪ ɵz-ɵzimizni aldiximizƣa yaki «ihlasmǝnlikimiz» yaki «sadiⱪliⱪimiz» toƣruluⱪ poqiliⱪ ⱪilixni dawamlaxturuximizƣa yol ⱪoymaydu. Buningƣa biz intayin minnǝtdarmiz. U ⱨǝtta biz Petrustǝk Uningdin tenip kǝtksǝkmu, bizni ǝsligǝ kǝltürǝlǝydu. Pǝⱪǝt Uning bizdin soriƣan soalliriƣa sǝmimiylik bilǝn jawab berip, gunaⱨ-sǝwǝnlikimizni oquⱪ iⱪrar ⱪilsaⱪla, U bizni ɵzgǝrtǝlǝydu. Injildiki «bayanlar»da uqriƣan ikkilinip, tǝmtirǝp kǝtkǝn Petrusni «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ uqriƣan jasarǝtlik dadil Petrusⱪa Aylandurƣuqi Huda biz üqün ohxax ixni ⱪilixⱪa Ⱪadirdur.