Tǝwrat 31-ⱪisim


«Obadiya»


(Obadiya pǝyƣǝmbǝrning kitabi)



Kirix sɵz


Pǝyƣǝmbǝr ɵzi

Obadiya pǝyƣǝmbǝrning kim ikǝnlikini, uning yurtining nǝdilikini yaki uning arⱪa kɵrünüxini bilmǝymiz. Uning ismi «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» degǝn mǝnidǝ. Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr uning yazmisining yerimini ɵz kitabida nǝⱪil kǝltüridu.


Yezilƣan waⱪit

Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Obadiyaning kitabini ɵz kitabida nǝⱪil kǝltüridu, biraⱪ ayǝtlǝrning tǝrtipi ohximaydu (Tǝwrat, «Yǝr.» 41:7, 9-10, 14-16, 22). Bu xuni ispatlayduki, Obadiyaning kitabi Yǝrǝmiyaningkidin burun yezilƣan. Uning üstigǝ, Yoel pǝyƣǝmbǝrmu ɵz kitabida «Obadiya»din nǝⱪil kǝltüridu (2:32); bu ix Obadiyaning pǝyƣǝmbǝrlik hizmitining miladiyǝdin ilgiriki 800-yilidin burun bolƣanliⱪini bekitidu.

«Obadiya» degǝn kitabta Yerusalemning bir ⱪetim tajawuzqiliⱪⱪa uqrap, bulang-talang ⱪilinƣanliⱪi tilƣa elinidu. Obadiya pǝyƣǝmbǝr Edomiylarning xu tajawuzluⱪtin paydilanƣanliⱪi üqün, ularni ǝyiblǝydu. Ular ⱪoxnisi ⱨǝm ⱪan ⱪerindixi bolƣan Israillarƣa yardǝm bǝrmǝy, ǝksiqǝ Israillarning tartⱪan azab-oⱪubǝtliridin wǝ ajizliⱪidin paydilinip, ɵzliri ularni bulang-talang ⱪilƣanidi, ⱨǝtta Israillardin ɵq alƣanidi («Ob.» 10-14-ayǝtlǝr). Undaⱪta, bu zadi ⱪaysi tajawuzluⱪ idi? Bu wǝⱪǝning ⱪaysi wǝⱪǝ ikǝnlikini bilgǝndin keyinla, kitabning yezilƣan waⱪtini bekitkili bolidu. Bizning tɵwǝndikidǝk ikki wǝⱪǝ toƣruluⱪ hǝwirimiz bar: —


(1) Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning Yerusalemni ixƣal ⱪilƣanliⱪi (miladiyǝdin ilgiriki 586-yili).


(2) Yǝⱨoram Yǝⱨudaƣa padixaⱨ bolup (miladiyǝdin ilgiriki 854-yili), Edom Yǝⱨudaning beⱪindiliⱪidin ayrilip, uzun ɵtmǝy Ərǝblǝr wǝ Filistiylǝrning birlixip Yerusalemƣa ⱨujum ⱪilƣanliⱪi.

Bu wǝⱪǝlǝr «1Pad.» 20:8-22-ayǝtlǝr, «2Tar.» 21-bab, 8-10 wǝ 16-17-ayǝtlǝrdǝ hatirilinidu. Ərǝblǝr wǝ Filistiylǝr Yǝⱨoram padixaⱨning ordiliriƣa bɵsüp kirip padixaⱨning bayliⱪlirini, ayallirini wǝ balilirini elip kǝtti. Muxundaⱪ ǝⱨwalda addiy puⱪralarningmu ohxax muamiligǝ uqrixi turƣan gǝp.


Muxu ikki imkaniyǝt iqidǝ, ikkinqi wǝⱪǝ Obadiya bayan ⱪilƣan wǝⱪǝgǝ mas kelidu; qünki biz eytⱪinimizdǝk Yǝrǝmiya «Obadiya»din nǝⱪil kǝltüridu, Yǝrǝmiya ɵzi Babil imperiyǝsining tajawuz ⱪilidiƣanliⱪini xu wǝⱪǝdin heli yil burunla aldin’ala eytⱪan. Xunga «Obadiya» degǝn kitabqǝ Tǝwrattiki «pǝyƣǝmbǝr kitabliri» iqidǝ bǝlkim ǝng burun, tǝhminǝn miladiyǝdin ilgiriki 854-yili yezilƣan. Kitabning bayanliriƣa ⱪariƣanda, Edom xu qaƣdiki Yǝⱨudaning ajizliⱪidin paydilinip, «bulangqilarning kǝynidin bulangqiliⱪ ⱪilƣan».


Kitabning temisi

Kitabning temisi intayin addiy. Edom gunaⱨliri tüpǝylidin Hudaning ⱪattiⱪ jazasiƣa uqraydu.

Obadiya pǝyƣǝmbǝrlǝrning iqidǝ «Pǝrwǝrdigarning küni» toƣruluⱪ ǝng burun sɵz ⱪilƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning biri; xunga kitabni «Pǝrwǝrdigarning küni» degǝn uluƣ temiƣa ⱪarita berilgǝn birhil tonuxturux degili bolidu. Uning kitabi addiy bolƣini bilǝn, barliⱪ hǝlⱪlǝr barliⱪ dǝwrlǝrdǝ uningdin muⱨim sawaⱪlarni alalaydu. Bu sawaⱪlar toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.


Edom wǝ Yǝⱨudaning otturisidiki ɵq-adawǝtning arⱪa kɵrünüxi

Ⱪoxkezǝk aka-uka bolƣan Edom (yǝnǝ bir ismi Əsaw) wǝ Yaⱪuplar Ibraⱨimning nǝwriliri, Isⱨaⱪning oƣulliri idi. Ular tuƣuluxtin ilgiri Huda ularning anisi Riwkaⱨⱪa: Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrgǝ «roⱨiy warisliⱪ» ⱪilix iltipati ⱪoxkezǝkning kiqikigǝ, yǝni Yaⱪupⱪa berilidu, dǝp aldin’ala bexarǝt bǝrgǝnidi. Yaⱪup bolsa muxu «roⱨiy warisliⱪ»ⱪa ixǝngǝn wǝ uni intayin ǝtiwarliƣan; Əsaw undaⱪ ǝmǝs idi. Uning ǝma bolup ⱪalƣan atisi Isⱨaⱪ Hudaning xu bexaritigǝ ⱪarimay, muxu «roⱨiy warisliⱪ»ni Yaⱪupⱪa ǝmǝs, bǝlki uning ornida akisi Əsawƣa tapxurux mǝⱪsitidǝ bolƣanidi. Xuning bilǝn Yaⱪup muxu iltipatⱪa erixixim üqün «Mǝn Hudaning xu wǝdisini ǝmǝlgǝ axuruxi üqün, uningƣa yardǝmlǝxmisǝm bolmaydu» degǝndǝk hiyalƣa kǝldi; u Əsaw boluwelip, dadisini aldidi; Isⱨaⱪ uni Əsaw dǝp bilip, bǝrikǝtlǝp Hudaning roⱨiy warisliⱪ iltipatini uningƣa tapxurdi. Bu aldamqiliⱪ aka-uka arisidiki ⱪorⱪunqluⱪ ɵq-adawǝtni ⱨasil ⱪildi. Əsaw Yaⱪupni ɵltürmǝkqi boldi, Yaⱪup yurttin ⱪeqip kǝtti. Yigirmǝ yildin keyin Yaⱪup yurtⱪa ⱪaytip, Əsawdin kǝqürüm soridi. Əsaw uni mǝrdlǝrqǝ kǝqürüm ⱪilip, aka-uka ⱪaytidin ǝplǝxti  («Yar.» 27-28, 32-33-bablarni kɵrüng).


Əpsuski, Əsaw ɵzi xunqǝ mǝrd-sehiliⱪⱪa ülgǝ kɵrsǝtkǝn bolsimu, lekin uning bala-qaⱪiliri, nǝwriliri wǝ keyinki ǝwladliri Yaⱪupning ǝwladlirini, yǝni Israil hǝlⱪini kǝqürüm ⱪilalmidi. Ɵz ǝjdadini ⱨɵrmǝtlǝp, uning kǝqürüm ⱪilix izlirini besix uyaⱪta tursun, bǝlki buning ornida ular kona ɵq-adawǝtni ⱪaytidin ⱪozƣidi. Israilƣa bolsa Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ: «Edomiylar ⱪerindixinglar bolƣaq, ularƣa nǝprǝt bilǝn ⱪarimanglar» — dǝp buyrulƣan («Ⱪan.» 23:7). Israilning bu buyruⱪⱪa ⱪanqilik dǝrijidǝ boysunƣanliⱪini anqǝ bilmǝymiz, biraⱪ tarihiy hatirilǝrgǝ asaslanƣanda Edomning Israilƣa bolƣan ɵq-adawiti 1800 yil dawamlaxⱪan. Yǝnǝ, Əsawning ǝwladliri (Edomiylar) Yǝⱨudaning dunyaƣa bolƣan tǝsiridin (gǝrqǝ Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Ɵzi buni eniⱪ bekitkǝn bolsimu) ⱨǝsǝt ⱪilatti; ularning ⱨǝsǝthorluⱪi ɵz nǝpritini ɵqürüxkǝ yol ⱪoymaytti. Mana bu Obadiyaning bexarǝtlirining arⱪa kɵrünüxi. Əmǝliyǝttǝ bolsa, muxundaⱪ ɵq-nǝprǝtlikni saⱪlap kǝlgǝn ⱨǝrbir ǝl ahir berip ɵz-ɵzigǝ zamin bolidu.

(Yaⱪup wǝ Əsawlarning tarihi «Yaritilix», 25-28-, 32-33-bablarda hatirilǝngǝn).


Izaⱨat

Tǝrjimimizdǝ biz Tǝwratxunaslarning tǝtⱪiⱪatliridin, bolupmu Yǝⱨudi alim Doktor Arnold Fruhtenbaum ⱨǝm amerikilik alim Professor Dawut Bǝykǝrlǝrning ǝsǝrliridin paydilanduⱪ.


Mǝzmun: —


(1) Edomning bǝrbat boluxi (1-9)

(2) Edomning bǝrbat boluxining sǝwǝbi (10-14)

(3) Pǝrwǝrdigarning küni (15-16)

(4) Israilning ǝsligǝ kǝltürülüxi (17-21)



••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz 


«Obadiya»din alƣan muⱨim sawaⱪlar

Yǝr yüzidǝ ⱪanqiliƣan urux, jedǝl-majiralar Edomlarningkidǝk «dǝwrdin-dǝwrgiqǝ» dawamlixar? — ⱨazir jedǝlni ɵz bexidin ɵtküzüwatⱪan kixilǝrning bǝlkim ǝyni qaƣdiki jedǝl bilǝn alaⱪisi yoⱪ boluxi mumkin. Ⱨǝtta bǝzilǝr jedǝlning sǝwǝbining nemǝ ikǝnlikinimu bilmǝsliki mumkin. «Nemixⱪa soⱪuxisilǝr?» dǝp sorisaⱪ, ular pǝⱪǝt: «Biz ǝzǝldin tartip «uning-buning»din nǝprǝtlinip kǝlduⱪ!» — degǝndin baxⱪa jawab tapalmaydu. Buni deyixning ǝslidǝ ⱨajiti bolmasliⱪi kerǝk idi, — biraⱪ deyix kerǝkki, Huda mǝlum bir dǝwrgǝ ilgiriki dǝwrlǝrning gunaⱨlirining jawabkarliⱪini ⱪoymaydu (ata-bowilarning gunaⱨliri keyinki ǝwladliriƣa ⱪiyinqiliⱪ wǝ azab-oⱪubǝtni yǝtküzüxi mumkin, biraⱪ bu pütünlǝy baxⱪa bir ix). Huda muxundaⱪ dǝp ⱪariƣanikǝn, insan balilirining buningƣa ohximaydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ yoli yaki ⱨǝrikiti bolsa bolmaydu. Ikkinqi dǝwr birinqi dǝwrdiki ⱪǝbiⱨlikni dawamlaxtursa yaki xu ⱪǝbiⱨlikni yahxi dǝp aⱪlimaⱪqi bolsa, undaⱪta ularningmu bu adawǝtkǝ mǝs’uliyiti bolidu, ǝlwǝttǝ; biraⱪ nurƣun ǝⱨwallarda ikkinqi dǝwrning birinqi dǝwr ⱪilƣan ixlar toƣruluⱪ ⱪilqǝ hǝwiri bolmaydu. Bilmǝslikning ɵzi (ⱪǝstǝn bilmǝs boluwalmisa) ǝyib ǝmǝs. Jedǝl qiⱪarƣuqi ⱨǝr ikki tǝrǝp bir-birigǝ qüxinix pursiti yaritip berixi kerǝk. Xuningƣa gǝp kǝtmǝyduki, Xǝytan bu dunyani milyonliƣan kixilǝrning bǝhtini yoⱪitidiƣan uⱪuxmasliⱪ, adawǝt wǝ nǝprǝtlǝr bilǝn tolduruxⱪa muwǝppǝⱪ boldi. Əmdi, qiⱪix yoli barmu?


Birla yol bar — u bolsimu, kǝqürüx. Əmǝliyǝttǝ bolsa Huda aldida ⱨeqⱪandaⱪ bir insanning baxⱪa bir insanƣa ɵq-adawǝt tutux ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur. Ɵzimizning mǝƣrurluⱪ, ⱨǝsǝthorluⱪ, mǝnmǝnqiliktǝk gunaⱨlirimiz Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirni ƣǝzǝplǝndürgüdǝk dǝrijidǝ eƣir tursa, kallimizda Igimizni rǝnjitidiƣan ⱪilmixlirimiz toƣruluⱪ ⱨeq oylimay turup, baxⱪa bir insanni bizni rǝnjitkǝn dǝp ǝyiblǝxkǝ nemǝ ⱨǝddimiz? Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Huda aldida bizlǝr nemǝ iduⱪ?


Xunga Mǝsiⱨ Əysaning tǝngdaxsiz tǝlimi bizgǝ: «Bizgǝ gunaⱨ ⱪilƣanlarni kǝqürüm ⱪilƣinimizdǝk, bizning gunaⱨlirimiznimu kǝqürüm ⱪilƣaysǝn» dǝp dua ⱪilixni ɵgitidu; qünki: — «Əgǝr silǝr baxⱪilarni kǝqürüm ⱪilmisangalar, ǝrxtiki atanglar silǝrnimu kǝqürüm ⱪilmaydu» (Injil, «Matta» 6-bab).


Baxⱪilarni kǝqürüxning ikki basⱪuqi bar; birinqi, Huda aldida kǝqürüx; ikkinqi, insan tǝripidǝ, ɵz’ara munasiwǝtni ǝsligǝ kǝltürüx. Birinqisi bolmisa bolmaydu; uningsiz ⱨǝrbir kixi dozahⱪa kiridu; ikkinqisi intayin güzǝl ix, biraⱪ uningƣa yetix tǝskǝ tohtixi mumkin. «Huda aldida baxⱪilarni kǝqürüx» degǝnlik, mǝndǝ baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ kixining dozahⱪa kirixini halaydiƣan oy bolmasliⱪi kerǝk degǝnliktur; baxⱪiqǝ eytⱪanda, bizgǝ gunaⱨ ⱪilƣan (yaki «bizgǝ gunaⱨ ⱪildi» dǝp oyliƣan) kixigǝ ⱨeq bolmiƣanda: «I Huda, uningƣa towa ⱪilidiƣan ⱪǝlb bǝrgǝysǝn, uni gunaⱨning ilkidin azad ⱪilƣaysǝn wǝ xuning bilǝn tǝng uning gunaⱨimu kǝqürüm ⱪilinsun» degǝndǝk dualarni ⱪilix degǝnliktur. Kǝqürüx degǝn ⱨǝrgiz «Ⱨeqwǝⱪǝsi yoⱪ, bu ⱨeqⱪanqǝ gunaⱨ ǝmǝs» degǝnlik ǝmǝs. Birǝr yamanliⱪ bolƣandin keyin, yaraxturuxning mumkin boluxi üqün awwal bu yamanliⱪni tonup yetix, kǝqürüm sorax kerǝk, ǝlwǝttǝ; pǝⱪǝt xundaⱪ bolƣandila munasiwǝtni ǝsligǝ kǝltürgili bolidu. Mana bu kǝqürüxning ikkinqi basⱪuqi. Bu basⱪuqⱪiqǝ biz gunaⱨ ⱪilƣuqiƣa dost ⱪatarida muamilǝ ⱪilaliximiz natayin; biraⱪ biz uni düxmǝn ⱪatarida kɵrmǝslikimiz zɵrür.


Edom undaⱪ yüksǝklikkǝ yetǝlmigǝnidi. Dǝwrdin-dǝwrgǝ bolƣan mǝƣrurluⱪ uningda küqlük dǝrijigǝ yǝtkǝnidi. Mǝƣrurluⱪ daim ɵz-ɵzini aldaydiƣan bir ix; yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, ular mɵtiwǝr ǝjdadi Əsawning Yaⱪupni kǝqürüm ⱪilƣanliⱪidin ibarǝt pakitni tonuxni rǝt ⱪilip kǝlgǝn.


Ular yǝnǝ ɵzining (ⱨazirⱪi I’ordaniyǝdiki) taƣliⱪ rayonƣa jaylaxⱪan «bürküt uwisi»dǝk bolƣan mustǝⱨkǝm ornidin tǝkǝbburlixip kǝtkǝn. «Ⱨeqkim ⱪol selixⱪa petinalmaydu» degǝndǝk oylarda bolup, ular ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrning ⱨǝrbir ajiz pǝytliridin paydilinip, ⱨujum ⱪilip bulang-talang, basⱪunqiliⱪ ⱪilip yürgǝn. Hudaning muxundaⱪ ixlarƣa ⱪandaⱪ ⱪaraydiƣanliⱪini Sulayman padixaⱨ bizgǝ uⱪturidu: 


«Miskinni bozǝk ⱪilix — Pǝrwǝrdigarƣa biⱨɵrmǝtlik; 

Ⱨajǝtmǝnlǝrgǝ xapaǝt ⱪilix uni ⱨɵrmǝtligǝnliktur» («Pǝnd.» 14:31).


Edomiylar muxu ixlar tüpǝylidin Amos wǝ Yoel tǝripidinmu ǝyiblǝngǝn. Ular Huda aldida üq nuⱪtida gunaⱨliⱪ dǝp ⱪaralƣan: (1) dǝwrdin-dǝwrgǝ ɵq-adawǝt saⱪlax, ⱨǝtta ǝslidǝ tolimu orunsiz bolƣan nǝprǝt-adawǝtni saⱪlax; (2) mǝƣrurluⱪ; (3) ajizlarni bozǝk ⱪilix.


Yuⱪiriⱪilardin baxⱪa, Huda ⱨǝzriti Ibraⱨim üqün tüzgǝn ǝⱨdǝ boyiqǝ, Ibraⱨimning ǝwladliriƣa lǝnǝt oⱪuƣanlarning ⱨǝmmisigǝ lǝnǝt oⱪulatti («Yar.» 12:1-3). Edomiylar Ɵzigǝ talliwalƣan Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ ⱨujum ⱪilip, ulardin nǝprǝtlǝngǝnliki tüpǝylidin ahirida ɵz wǝtǝn-zeminidin ayrilƣan. Miladiyǝdin ilgiriki 6-4-ǝsirdǝ ular Ərǝblǝr tǝripidin «bürküt uwisi»din ⱨǝydiwetilip, «Ɵlük Dengiz»ning yenidiki ⱪaƣjiraⱪ rayonda olturaⱪlixixⱪa mǝjbur ⱪilinƣan. Bügünki kündǝ Edom degǝn mǝmlikǝt yǝr yüzidiki ǝllǝr arisida alliⱪaqan untulup kǝtti (bǝlkim ⱨazirⱪi I’ordaniyǝdiki Ərǝblǝr wǝ Pǝlǝstinliklǝrgǝ assimilyatsiyǝ ⱪilinip, bularning bir ⱪismi bolup kǝtkǝn boluxi mumkin); kǝlgüsidǝ, ⱨǝtta ularning ǝslidiki zemini kelǝr dǝwrlǝrgǝ agaⱨ wǝ ǝslǝtmǝ süpitidǝ ⱪorⱪunqluⱪ, adǝmzatsiz ot-güngürt basidiƣan bir jayƣa aylandurulidu. Lekin biz bolsaⱪ Obadiyaning kiqik kitabqisi arⱪiliⱪ ⱨazir agaⱨlanduruxni ⱪobul ⱪilalaydiƣan ⱨǝm ibrǝt alalaydiƣan bolup, bizni dozah tǝrǝpkǝ elip baridiƣan gunaⱨlardin — mǝyli adawǝt bolsun, mǝƣrurluⱪ bolsun, ⱨǝsǝthorluⱪ yaki ajizlarni bozǝk ⱪilix bolsun —bulardin towa ⱪilip ⱨayat yolini izdiyǝlǝydiƣan bolimiz