Tǝwrat 19-kisim


«Zǝbur»


(Tǝwrat ⱪisimliri boyiqǝ ⱨesabliƣanda 19-ⱪisim)



Kirix sɵz


Ⱨɵrmǝtlik oⱪurmǝnlǝr ⱪolunglardiki uxbu kitab «Zǝbur»ning ibraniy tilidiki nami «Mizmor», yǝni «mǝdⱨiyilǝr»dur. Biz kitabni xundaⱪ atisaⱪmu bolidu. Zǝburni pǝyƣǝmbǝr Dawut padixaⱨ yazƣan, dǝp ⱪaralmaⱪta. Əmǝliyǝttǝ, toƣrisini eytsaⱪ, «Zǝbur»ning baxlinix ⱪismi Dawut pǝyƣǝmbǝr tǝripidin (miladiyǝdin ilgiriki 1000 yil ǝtrapida) yezilƣan. «Zǝbur»ning 150 küyi iqidiki mawzulardin ⱪariƣanda, 73 küy Dawut tǝripidin yezilƣanliⱪi kɵrsitilidu. «Tǝwrat»ning tarihiy ⱪisimlirida kɵrsitilixi boyiqǝ, Dawut pǝyƣǝmbǝr Israilning ⱨakimliri arisida birinqi bolup hǝlⱪning «muⱪǝddǝs qedir»diki ibaditigǝ yardǝmqi ⱨǝm tǝngkǝxqi bolsun dǝp, birnǝqqǝ hor ⱨǝm saz ɵmǝklirini tǝxkilligǝn. Uning ɵlümidin keyin muxu hor ɵmǝkliri Sulayman padixaⱨ ⱪurƣan muⱪǝddǝs ibadǝthanidimu hizmitini dawamlaxturdi. Biz ⱨǝzriti Dawutni ɵzi ⱨǝm baxⱪilar yazƣan ibadǝt xeir-nahxiliridin «ibadǝthanidiki ibadǝt ⱪilƣuqilar, horqilar, sazqilar ⱨǝm ayrim ibadǝt ⱪilidiƣanlarni muxulardin paydilansun» degǝn mǝⱪsǝttǝ bolup, toplaxⱪa baxliƣan desǝk, eⱨtimalƣa yeⱪin bolsa kerǝk.


Xunga «Zǝbur»diki sɵzlǝrning kɵpinqisi insanning Hudaƣa eytⱪan sɵzliri, ǝlwǝttǝ. Ixinimizki, Huda muxu sɵzlǝrgǝ ⱪulaⱪ selip, bu dualarni ijabǝt ⱪilƣan, ularni ⱪobul ⱪilƣan; xuningdǝk U Ɵz Muⱪǝddǝs Roⱨining tǝsirlǝndürüxi bilǝn ipadilǝngǝn bu dua-mǝdⱨiyilǝrni bizning mǝnggülük mǝnpǝǝtimiz üqün hatirilǝtküzgǝn. Xunga ularning sɵzliri ⱨǝrbir mɵmin bǝndǝ üqün tolimu nopuzluⱪ, tolimu ⱪimmǝtliktur. Bu nuⱪtini Tǝwrattiki keyinki pǝyƣǝmbǝrlǝrdin kɵrgili bolidu; Yǝxaya, Yǝrǝmiya, Daniyal, Zǝkǝriya ⱪatarliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝr «Zǝbur»diki sɵzlǝrni tilƣa elip, ɵz bexarǝtliri iqigǝ kirgüzidu. Injilƣa kǝlsǝk, Əysa Mǝsiⱨ ⱨǝm uning rosulliri Zǝburdiki sɵzlǝrni kɵp ⱪetim nǝⱪil kǝltüridu.


Zǝbur pǝⱪǝt insan Hudaƣa eytⱪan sɵzlǝrni ɵz iqigǝ elipla ⱪalmaydu; oⱪurmǝnlǝr kɵriduki, Dawut ⱪatarliⱪ bu ihlasmǝnlǝrning dualiri otturisida Huda Ɵzi ularning gepini bɵlüwetip wǝⱨiy beridu yaki ular arⱪiliⱪ baxⱪilarƣa bexarǝt ⱪilidu. Zǝburda pütkül insaniyǝtkǝ ⱪaritilip mǝlum ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni elan ⱪilƣan bayanlar bar (alayluⱪ, 1-küy, 11-küy); Hudaning insanƣa bǝrgǝn ǝmr-yolyoruⱪliri bar (mǝsilǝn, 37-küy). Hudaning meⱨribanliⱪi, kǝqürüm ⱪilƣanliⱪi, ⱪutⱪuzƣanliⱪi ⱨǝm muⱨǝbbǝtlik tǝbiiti toƣruluⱪ kɵp guwaⱨlar bar (mǝsilǝn, 23-, 32-, 33-, 34-küy); biwasitǝ berilgǝn wǝⱨiy (mǝsilǝn, 2-, 18-, 22-, 69-küy); padixaⱨning toyi üqün bir dua (45-küy); kǝqürüm-mǝƣpirǝt tilǝydiƣan (mǝsilǝn, 38-, 51-küy), mǝdǝt tilǝydiƣan (mǝsilǝn, 3-, 4-, 5-küy), tutuⱪ ⱨalda eytilƣan (77-küy), ƣeribliⱪ-yalƣuzluⱪta eytilƣan (88-küy), bax ⱪaymuⱪturulƣan ⱨalda eytilƣan (60-küy), huxalliⱪtin iqigǝ patmiƣan ⱨalda eytilƣan (20-, 33-, 96-küy) dualarmu bar. Oⱪurmǝnlǝrdin Hudadin ǝyminip Uni izdigǝnlǝrning ⱪǝlbidǝ nemigǝ ⱨajǝtmǝn bolsa, ulardiki dǝrd-ǝlǝmlǝr yaki huxalliⱪning Zǝburdiki sɵzlǝrdǝ ǝks ǝtkǝnlikini yaki ipadilǝngǝnlikini bayⱪiyalaydu.


Yuⱪirida Zǝburdiki wǝⱨiylik mǝzmunni tilƣa elip ɵttuⱪ. Uningdiki kɵp bexarǝtlǝr Hudaning ⱨǝzriti Ibraⱨimƣa: «Sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar bǝht tapidu» («Yar.» 12-bab) degǝn wǝdisi boyiqǝ, Ɵz xǝpⱪitining Israil hǝlⱪi arⱪiliⱪ barliⱪ insanƣa yǝtküzülidiƣanliⱪini aldin’ala kɵrsitidu. Xuningdǝk, bu «barliⱪ ǝl-yurtlar»ƣa bolƣan bǝhtning «büyük Dawutning tehimu büyük oƣli» bolƣan Ⱪutⱪuzƣuqi Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ, yǝni Uning ɵmri, ɵlümi, tirilip Hudaning ong ⱪol tǝripidǝ olturuxⱪa kɵtürülidiƣanliⱪi, xuningdǝk Uning bu dunyaƣa ⱪayta kelidiƣanliⱪi kɵp ⱪetim bexarǝt ⱪilinidu; bolupmu 16-, 18-, 22-, 24-, 40-, 45-, 69-, 72-, 80-, 89-, 95-, 96-, 98-, 100-, 110-, 112- («mukǝmmǝl adǝm» toƣruluⱪ), 118-, 132-, 146-, 148-, ⱨǝm 150-küy arⱪiliⱪ kɵrsitilidu; yǝnǝ baxⱪa küylǝr arⱪiliⱪmu wasitilik kɵrsitilidu.


Ⱨǝzriti Dawuttin baxⱪa, Zǝburdiki yazƣuqilar ɵz ismilirini bizgǝ eytidu; Musaning bir küyi bar (90-küy); ⱨǝzriti Sulaymanning ikkisi bar (72-, 127-küy). Ⱨǝzriti Asafning on ikkisi, Əzraliⱪ ⱨǝzriti Ⱨemanning biri, Əzraliⱪ ⱨǝzriti Etanning biri, ⱨǝm ismi namǝlum «Koraⱨning oƣulliri üqün yezilƣan» on ikkisi bar. Ahirⱪidikilǝr, xübⱨisizki, ibadǝthanidiki Koraⱨning oƣulliridin tǝxkil tapⱪan bir hor ɵmikining eytixi üqün yezilƣan (Tǝwrat, «2Tar.» 9-babni kɵrüng). Ⱪalƣan küylǝrning bexida ⱪoyulƣan isimlar yoⱪ; xübⱨisizki, bǝziliri Dawutning ǝsǝrliri, bǝziliri ǝmǝs; eniⱪ turuptuki, bǝziliri Israil hǝlⱪi Babilda Hudaning jazasi bolƣan ǝsirliktin (sürgün boluxtin) azad bolƣandin keyin yezilƣan. Demǝk, ⱨǝzriti Dawuttin 400 nǝqqǝ yil keyin yezilƣan.


«Zǝbur» ⱨǝrⱪandaⱪ waⱪit, pǝyt, ǝⱨwal ⱨǝm ⱨǝrhil adǝmgǝ uyƣun kelidiƣan 150 ibadǝt, tǝxǝkkür eytix, mǝdⱨiyǝ ⱨǝm dualar toplimisidur. Bular yǝnǝ bǝx «bɵlǝk»kǝ, yǝni 1-41, 42-72, 73-89, 90-106, 107-150-küylǝrgǝ bɵlüngǝn. Alimlarning pikriqǝ, bu bǝx bɵlüm hilmuhil waⱪit ⱨǝm yǝrlǝrdǝ toplanƣan, ahirda Hudaning iradisi boyiqǝ namǝlum bir ⱪol astida (Amannisahan 12 muⱪamni topliƣandǝk) bir tomƣa yiƣilƣan.


«Zǝbur» ǝslidǝ ibraniy tilidiki «Zamar» degǝn sɵz bolup, ǝrǝb tili arⱪiliⱪ uyƣur tilƣa kirgǝn. «Zamar» — «nǝƣmǝ-nawa eytix», yǝni «saz qelip nahxa eytix» degǝn mǝnidǝ. Xunga «Zǝbur»diki ⱨǝrbir küy ɵzigǝ has muzika bilǝn yezilƣan. Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Hudaning tegigǝ yetip bolmaydiƣan iradisi boyiqǝ bu ǝsliy muzika yoⱪap kǝtti; lekin xuningƣa ming xükriki, xeirlarning bizgǝ zɵrür bolƣan, adǝmni ilⱨamlanduridiƣan sɵzliri bizgǝ ⱪaldi. «Zǝbur» mǝyli ⱪaysi tilƣa tǝrjimǝ ⱪilinsun, waⱪitning ɵtüxi bilǝn xu tilda sɵzlixidiƣan millǝt arisidiki Hudaning mɵmin bǝndiliri bu tǝrjimǝ sɵzlirini ɵzigǝ has bolƣan xeiriy xǝkilgǝ kǝltürüp, ɵzigǝ has bolƣan muzikiƣa tǝngxiyǝlǝydu, xunglaxⱪa ⱨǝrⱪaysi millǝtlǝr «Zǝbur»ni «ɵzining» ⱪilip kǝlgǝn. Mǝsilǝn, inglizqidǝ bolsa ⱨǝrbir küyning «aⱨangliⱪ nusha»si bar, bǝzilǝrning ondin artuⱪ nushisi bar.


«Zǝbur» ibraniy tilining «xeir xǝkli» yaki «qaqma xeir xǝkli»dǝ yezilƣan. Bu tǝrjimimizdǝ biz «mǝnining toƣriliⱪi»ni birinqi orunƣa ⱪoyduⱪ, «xeiriy xǝkildǝ elix»ni nixan ⱪilmiduⱪ, xundaⱪ ipadilǝxkǝ ⱪǝlimimiz ajizliⱪ ⱪilidu. Huda buyrusa kǝlgüsidǝ xeiriy jǝⱨǝttin bizdin talantliⱪ adǝm muxundaⱪ ixⱪa ɵzini atisun. Xundaⱪ deginimiz bilǝn, lekin biz ibraniy tilidiki «xeiriyǝt xǝkli»ni asasiy jǝⱨǝttin saⱪlaxⱪa tirixtuⱪ. Baxⱪa kitabta deginimizdǝk, ibraniy xeiriyitidǝ misralar bǝzidǝ «parallel», bǝzidǝ üq misraliⱪ yezilidu. Bir kuplettiki ⱨǝrbir misraning ohxap ketidiƣan yaki selixturma bolidiƣan temisi bar. Mǝsilǝn: —


«U bizgǝ gunaⱨlirimizƣa ⱪarita muamilidǝ bolƣan ǝmǝs,

Bizgǝ ⱪǝbiⱨliklirimizgǝ ⱪarita tegixlikini yandurƣan ǝmǝs» (103:10)


Bǝzi waⱪitlarda ikkinqi misra birinqi misraning mǝnisini kengǝytidu yaki tǝkitlǝydu: —


«Pǝrwǝrdigar Ɵzigǝ nida ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisigǝ yeⱪindur,

Ɵzigǝ ⱨǝⱪiⱪǝttǝ nida ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisigǝ yeⱪindur» (145:18).


Yǝnǝ bǝzidǝ ikkinqi misra birinqi misraning mǝnisini toluⱪlax rolini oynaydu: —


«Mening jenim Sanga qing qaplixip mangidu,

Sening ong ⱪolung meni yɵlimǝktǝ» (63:8)


Bǝzi waⱪitta ayǝt üq misraliⱪ bolidu: —


«Qünki mana düxmǝnliring, i Pǝrwǝrdigar,

Mana düxmǝnliring yoⱪilidu; 

Barliⱪ ⱪǝbiⱨlik ⱪilƣuqilar tiripirǝn ⱪiliwetilidu!» (92:9)


Dunyaning bǝhtigǝ yarixa, nurƣun tillarƣa tǝrjimǝ ⱪilix mumkin bolmaydiƣan wǝzinlik yaki ⱪapiyǝlik xeirdǝk bolmiƣan bu hil xeiriyǝtni tǝrjimǝ ⱪilƣili bolidu.


Biz imkaniyǝtning bariqǝ tǝrjimizimizdǝ ibraniy tilidiki «parallel» (ikki misraliⱪ) xeiriy xǝkilni wǝ tekistning ǝsliy mǝnisini saⱪlaxⱪa tirixtuⱪ. Ibraniy tilidiki «Huda»ni ipadilǝydiƣan sɵzlǝrni mundaⱪ alduⱪ: —


«Əloⱨim» — «Huda»

«Əl» — «Tǝngri» yaki «ilaⱨ»

«Yaⱨwǝⱨ» («Yǝⱨowaⱨ») — «Pǝrwǝrdigar»

«Yaⱨ» (Yaⱨwǝⱨ»ning ⱪisⱪa ipadisi) — «Yaⱨ»

«Adonay» — «Rǝb»


Tǝrjimǝ hizmitimizdǝ, alimlarning «Zǝbur»ning tekistining mǝnisi toƣruluⱪ pikirlirining bizningki bilǝn gǝwdilik pǝrⱪlǝngǝn yǝrliri bolsa, biz axu baxⱪa hil tǝrjimisini izaⱨlaxⱪa tirixtuⱪ. Əgǝr baxⱪa hil muⱨim tǝrjimisini etibarimizning sirtida ⱪaldurƣan bolsaⱪ, oⱪurmǝnlǝrdin ǝpu soraymiz.


Tǝrjimǝ hizmǝtlirimizdǝ biz ibraniy tilidiki alimlarning tǝtⱪiⱪliridin, bolupmu «Doktor Derik Kidner» ⱨǝm «Doktor Mihael Wilkok»larning ǝsǝrliridin paydilanduⱪ. Biz yǝnǝ 1920-yilliri Ⱪǝxⱪǝrdǝ ixlǝngǝn uyƣurqǝ nushisidin ⱨǝm hǝnzuqǝ (1911-yilidiki «Hehebǝn») «Muⱪǝddǝs Kitab» nushisidin kɵp paydilanduⱪ.


Ⱨǝrbir oⱪurmǝnning aldamqiliⱪⱪa tolƣan muxu dunyada Hudaning yoli boyiqǝ tüz-toƣra mengixi üqün, ⱨǝm uningdiki xadliⱪ wǝ nijatliⱪ-ⱪutⱪuzuxlarni tepip igǝ bolux üqün, Huda ularƣa Ɵz Zǝburi arⱪiliⱪ bǝht, ilⱨam ⱨǝm barliⱪ kerǝk bolƣan mǝdǝtlǝrni bǝrgǝy!


Amin!



Izaⱨat: — Zǝburda tɵwǝndiki alaⱨidǝ sɵz-ibarilǝr kɵp uqraydu: —

«Selaⱨ» — bǝlkim küyni qalƣan waⱪtida muzikidiki bir «pauza»ni kɵrsitixi mumkin; xuning bilǝn uning: — «Tohta, oylan!» degǝn mǝnini bildürüxi mumkin.

«Masⱪil» — mǝnisi bizgǝ namǝlum, bǝlkim «tǝrbiyilik» yaki «maⱨirliⱪ bilǝn eytilsun» degǝn mǝnidǝ boluxi mumkin.

«Mihtam» — bǝzi alimlarning pǝriziqǝ «ünsiz dua», yaki «yoxurun gɵⱨǝr» degǝn mǝnidǝ.

«Tǝⱨtisara» — ɵlgüqilǝrning roⱨliri ⱪiyamǝt künini kütidiƣan jay (ibraniy tilida «xeol» degǝn sɵz).


Izaⱨat: — tekisttǝ kül rǝng bilǝn elinƣan sɵzlǝr ǝyni ibraniy tekisttǝ uqrimaydu, pǝⱪǝtla uyƣurqǝ tekistimiz rawanraⱪ oⱪulsun üqün, tǝrjimanlar tǝripidin ⱪoxulƣan sɵzlǝrdin ibarǝt. Mǝsilǝn, 2-küy, 7-ayǝttiki «... Ərxtiki ...» degǝn sɵz ǝyni tekisttǝ yoⱪ.


Izaⱨat: — yǝnǝ tǝkrarlaymizki, kirix sɵz, mawzu, izaⱨatlar wǝ ahirⱪi ⱪoxumqǝ sɵzlǝrni, oⱪurmǝnlǝrgǝ yardimi bolsun üqün dǝp ⱪoxumqǝ ⱪilduⱪ. Ular Muⱪǝddǝs Kitabning ǝsliy tekist-ayǝtlirining bir ⱪismi ǝmǝs.


••••••••



Koxumqǝ sɵz


Zǝburdiki «intiⱪam tilǝkliri» toƣruluⱪ: —

Oⱪurmǝnlǝr Mǝsiⱨ Əysaning intiⱪam ⱨǝm kǝqürüm toƣruluⱪ tǝlimining Injilda hatirilǝnginini oⱪuƣan bolsa, Zǝburdiki bǝzi küylǝrdǝ Hudaning intiⱪam elip berixini tiligǝn dua-tilawǝtlǝrni kɵrüp, sǝl ⱨǝyran boluxi mumkin (mǝsilǝn, 5:10, 10:15, 58:10, bolupmu 109-küy, 137:7-9). Bir xuni tǝkitlǝymizki, Zǝburdiki barliⱪ dua-tilawǝtlǝrni Huda ⱪobul ⱪilƣan, xundaⱪla ijabǝt ⱪilƣandin keyin hatirilǝngǝndur, dǝp ixinimiz; intiⱪam elip berixni tilǝp eytilƣan bundaⱪ dualar adil bolƣini bilǝn («baxⱪilarning manga ⱪilƣini ularning bexiƣimu qüxsun» degǝndǝk), ⱨazirⱪi Injil dǝwridǝ, yǝni «yengi ǝⱨdǝ» dǝwridǝ bolsa ularni Mǝsiⱨ Əysaning tǝlimliri bilǝn taraziƣa selix kerǝk; yǝni: —


 (1) Biz Hudadin baxⱪilarni ⱪandaⱪ ɵlqǝmdǝ «sot ⱪilixni» tǝlǝp ⱪilƣan bolsaⱪ, Hudamu dǝl xundaⱪ ɵlqǝm boyiqǝ biznimu sot ⱪilidu;


(2) Bizgǝ gunaⱨ ⱪilƣanlarni kǝqürüm ⱪilmisaⱪ, Hudamu bizni kǝqürüm ⱪilmaydu.


(3) Xu «gunaⱨ ⱪilƣan» kixilǝrdǝ towa bolmisa, Zǝburdiki intiⱪam elixⱪa bolƣan pǝryadlar ahiriƣa berip Hudaning jawabiƣa erixidu; Hudaning kǝqürümi rǝt ⱪilinsa, uning adil jazasini tartixtin baxⱪa ix ⱪalmaydu.