Injil 15-ⱪisim
«Timotiyƣa «1» »
(Rosul Pawlusning Timotiyƣa yazƣan birinqi mǝktupi)
Kirix sɵz
«Timotiy»ning ismi Injildiki sǝⱨipilǝrdǝ kɵp kɵrülidu. U kim? Uning birinqi ⱪetim Əysa Mǝsiⱨ toƣruluⱪ hux hǝwǝrni anglixi, bǝlkim, rosul Pawlus bilǝn rosul Barnabas Ikonion (ⱨazir «Koniya») ɵlkisidiki Listra degǝn xǝⱨǝrgǝ (ⱨazirⱪi Türkiyidǝ) kǝlgǝndǝ ɵz yurtida boldi (bǝlkim miladiyǝ 46-yili). Pawlus wǝ Barnabas bu rayonda birnǝqqǝ ay turup hux hǝwǝrni jakarlidi wǝ u yǝrdiki kɵp kixilǝr ziyankǝxlik astida bolsimu, huxalliⱪ bilǝn uni ⱪobul ⱪildi («Ros.» 14:5-6). Bular iqidǝ Lo’is isimlik bir Yǝⱨudiy momay bar idi; uning grek bir ǝrgǝ tǝgkǝn, Əwniki isimlik bir ⱪizi bar idi; u eridin Timotiy (grek tilida «Timote’us» — mǝnisi: «Hudaning ⱨɵrmiti») degǝn oƣulni tuƣⱪanidi; xuningdin keyin bǝlkim eri dunyadin kǝtkǝn bolsa kerǝk. Momay, ⱪizi wǝ qong oƣli bilǝn billǝ turatti, bǝlkim ular ⱪisⱪa mǝzgil iqidila ⱨǝmmisi Rǝbgǝ etiⱪad baƣliƣanidi. Timotiy bǝlkim ɵz ⱪuliⱪi bilǝn rosul Pawlusning wǝz eytⱪinini angliƣan wǝ xuning bilǝn ixǝngǝn; qünki Pawlus uni «etiⱪad yolidiki ɵzümning sadiⱪ oƣlum Timotiy» dǝp amraⱪliⱪ bilǝn atiƣan («1Tim.» 1:2ni wǝ «2Tim.» 1:2ni kɵrüng). Tɵwǝndiki nǝⱪil kǝltürülgǝn «Rosullarning paaliyǝtliri» 16:1-3-ayǝtlǝrni «2Tim.» 1:5-ayǝt bilǝn selixturung: —
«Andin u Dǝrbǝ wǝ Listra xǝⱨǝrlirigimu bardi. Mana, xu yǝrdǝ etiⱪadqi Yǝⱨudiy bir ayalning oƣli, Timotiy isimlik bir muhlis bar idi. Uning atisi bolsa grek idi. Listra wǝ Koniya (Ikonion) xǝⱨǝrliridiki ⱪerindaxlarning ⱨǝmmisi uning toƣrluluⱪ yahxi guwaⱨliⱪ berǝtti. Pawlus uni ɵzi bilǝn billǝ elip mangmaⱪqi boldi. Biraⱪ bu yǝrdiki Yǝⱨudiylarning ⱨǝmmisi Timotiyning atisining grek ikǝnlikini bilgǝqkǝ, Pawlus uni elip hǝtnǝ ⱪildurdi».
Bu ix bǝlkim miladiyǝ 50-yili bolƣanidi.
Bu ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, Pawlus Timotiyning qin etiⱪadliⱪ wǝ Hudaning hǝlⱪining hizmitidǝ boluxⱪa intizarliⱪ wǝ muⱨǝbbǝtkǝ tolƣan ⱪǝlbi bar alaⱨidǝ esil bir yigit ikǝnlikini kɵrüp yǝtkǝn wǝ xuning bilǝn uni Gretsiyǝ wǝ Kiqik Asiyada uyaⱪ-buyaⱪlarni kezip mangidiƣan «hux hǝwǝrqilǝr guruppisi»ƣa ⱪatnaxturup, elip mangƣan. Demisǝk bolmayduki, Pawlusning Timotiyni hǝtnǝ ⱪilduruxining sǝwǝbi uni ⱪandaⱪtur «roⱨiy mǝnpǝǝt»kǝ erixtürüx üqün ǝmǝs idi, bǝlki uningƣa ɵzigǝ ⱨǝmraⱨ bolup, Yǝⱨudiylarning «sinagog»liriƣa, xuningdǝk Yǝⱨudiy jǝmiyitidiki sorunlarƣa kirip Mǝsiⱨning hǝwǝrini yǝtküzüx wǝ tǝlim berix xaraitini yaritip berix üqün idi. Qünki uning anisi Yǝⱨudiy, atisi Yǝⱨudiy ǝmǝs bolƣaqⱪa, u pǝⱪǝt hǝtnilik bolsila Yǝⱨudiylar uni Yǝⱨudiy dǝp ⱪarap, ⱪobul ⱪilatti.
Keyinki on bǝx yilda Timotiy rosulning daimliⱪ ⱨǝmraⱨi bolƣanidi. Xübⱨisizki, rosul uqriƣan ⱨǝrbir eƣirqiliⱪ, hǝwp-hǝtǝr wǝ japa-muxǝⱪⱪǝtlǝrgǝ umu ohxax uqriƣan:
«Daim sǝpǝrlǝrdǝ bolimǝn; dǝryalarning hǝwplirini, ⱪaraⱪqilarning hǝwplirini, yurtdaxlirimning hǝwplirini, yat ǝlliklǝrning hǝwplirini, xǝⱨǝrning hǝwpini, bayawanning hǝwplirini, dengizning hǝwplirini, sahta ⱪerindaxlar arisidiki hǝwplirini baxtin kǝqürdüm» («2Kor.» 11:26). Deyixning ⱨajiti yoⱪki, u rosul bilǝn ata-balidǝk yeⱪin munasiwǝttǝ bolup, undaⱪ ⱪiyinqiliⱪlarni huxalliⱪ bilǝn tǝng tartatti. Pawlusning sɵzlirigǝ ⱪariƣanda, Timotiy «rosul» dǝp ⱨesablanmiƣan boluxi mumkin, lekin u tǝlim bǝrgüqi bolup, hux hǝwǝr yǝtküzüx hizmǝtlirini obdan ixligǝn wǝ bǝlkim bexarǝt berix iltipati uningdimu bǝzi qaƣlarda pǝyda bolƣan.
Bǝzi ǝⱨwallarda Pawlus uningƣa alaⱨidǝ wǝzipǝ tapxurup baxⱪa yǝrgǝ ǝwǝtǝtti. Uxbu hǝtni yazƣan waⱪtida xundaⱪ boldi. Pawlus birinqi ⱪetim zindandin ⱪoyuwetilgǝndin keyin Timotiy bilǝn Asiyada jamaǝtlǝrni riƣbǝtlǝndürüx üqün sǝpǝrgǝ qiⱪⱪan, dǝp ⱪaraymiz. Waⱪit bǝlkim miladiyǝ 64-yili idi. Pawlus bilǝn Timotiy Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝlgǝndǝ jamaǝttǝ beriliwatⱪan tǝlimlǝrdǝ natoƣra wǝziyǝtlǝrni bayⱪiƣan, Pawlusning baxⱪa yǝrlǝrdǝ jiddiy ixliri bolƣaqⱪa, Timotiyni muxu wǝziyǝtni ongxax üqün, jamaǝtni ǝslidǝ yahxi tutuwatⱪan ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrdǝ ⱪaytidin mustǝⱨkǝmlǝx ⱨǝmdǝ jamaǝt üqün yengi aⱪsaⱪallar wǝ hizmǝtkarlarni tallap tiklǝx üqün Əfǝsusta ⱪaldurƣanidi (3-babni kɵrüng). «Yengi aⱪsaⱪallarni tiklǝx» degǝn xu wǝzipining tapxurulƣanliⱪiƣa ⱪariƣanda, Əfǝsustiki jamaǝtni tehiqǝ kengiyiwatⱪan, degǝn hulasigǝ kǝlsǝk artuⱪ bolmas; qünki ularda alliⱪaqan birnǝqqǝ aⱪsaⱪallar bar idi (Pawlusning «Ros.» 20:17-38dǝ hatirilǝngǝn, ular bilǝn kɵrüxüxini kɵrüng). Pawlus ǝslidǝ Əfǝsusta ikki yil turƣan mǝzgildǝ etiⱪad ⱪilƣanlarning sani, xübⱨisizki, nǝqqǝ mingƣa yǝtkǝnidi («Ros.» 19:1-14bi kɵrüng). Xu waⱪitlarda undaⱪ kɵp adǝmlǝr bir jamaǝt sorunida tǝng yiƣilixi mumkin ǝmǝs idi; 1-ǝsirdin 3-ǝsirgiqǝ jamaǝtlǝrning ɵzlirining ⱨeqⱪandaⱪ «ibadǝthana» yaki «yiƣilixhana»si yoⱪ idi; ular ɵymu-ɵy yiƣilatti (xu ⱨalda yiƣilixni jamaǝt üqün ǝng muwapiⱪ yiƣilix usuli, dǝp ⱪaraymiz) wǝ bǝlkim gaⱨida bir mǝktǝp zalida («Ros.» 19:9) yiƣilatti. Pǝrzimizqǝ Əfǝsustiki jamaǝtning 20-30 sorunda yiƣilƣan boluxi mumkin; ǝmma bular yǝnila bir jamaǝt, yǝni «Əfǝsusta turuwatⱪan jamaǝt» dǝp ⱨesablinatti («Ros.» 20:17, 28). Ularning nǝqqǝ aⱪsaⱪalliri bu ibadǝt sorunlirining ⱨǝmmisigǝ mǝs’ul idi.
Əfǝsustiki jamaǝt Asiyadiki jamaǝtlǝrgǝ zor ilⱨamiy küq wǝ «yetǝkqi qiraƣ» boldi; Əfǝsus xǝⱨiri «Kiqik Asiya» (ⱨazirⱪi Türkiyǝ)diki ǝng qong wǝ muⱨim xǝⱨǝr bolup, nopusi tǝhminǝn üq yüz ming idi. Xǝⱨǝrdǝ Rim imperiyǝsining rayonluⱪ «mǝmuriy mǝrkǝz»i tǝsis ⱪilinƣan; buning üstigǝ uningda Asiya boyiqǝ ǝng qong buthana bar idi. Jamaǝt bu yǝrdiki küqlük butpǝrǝsliktin qiⱪⱪan mǝsililǝrgǝ wǝ yǝrlik ⱨɵkümǝttin bolƣan ⱪarxiliⱪⱪa taⱪabil turux jǝryanida ɵzliri küqiyip ɵskǝnidi. Ⱨalbuki, ularning asasiy ǝⱪidiliri toƣruluⱪ bir krizis pǝyda boldi; xu waⱪitlarda jamaǝt kɵp uqriƣan mǝsililǝrgǝ ohxax, bu krizismu Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanunni toƣra qüxinixkǝ baƣliⱪ idi. Bu ixlar toƣruluⱪ biz yǝnǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. Ularni krizistin ɵtüxkǝ mǝdǝt berix, ularning baxⱪa ǝtrapidiki jamaǝtlǝrgǝ dawamliⱪ «yetǝkqi qiraƣ» boluxi üqün Pawlus Timotiyni xu yǝrdǝ ⱪaldurdi. Pawlus uxbu hǝtni xu wǝzipini eniⱪlax, uni orunlaxⱪa riƣbǝtlǝndürüx wǝ «ⱪizim sanga eytay, kelinim sǝn angla» degǝndǝk, uning Timotiyƣa ɵz ⱨoⱪuⱪini tapxurƣanliⱪini jamaǝt kɵrsun, Timotiyƣa muxu ixlarda tosⱪunluⱪ ⱪilmisun, ǝksiqǝ uni ⱪollisun degǝn mǝⱪsǝttǝ yazƣan. Xuning bilǝn Pawlus qoⱪum bu hǝtni Əfǝsustiki jamaǝtningmu oⱪuxi üqün yazƣan! Buningda yǝnǝ bir mǝⱪsiti bar, jamaǝt Timotiyning wǝzipisi toƣruluⱪ toluⱪ hǝwǝrdar bolƣandin keyin, ular Timotiydin buni toluⱪ ada ⱪilixini tǝlǝp ⱪilatti. Hǝtning mǝⱪsitini uningdiki ikki ayǝt bilǝn yǝkünlǝxkǝ bolidu: —
«Mǝn gǝrqǝ pat arida yeningƣa yetip berixni arzu ⱪilsammu, yǝnila bu hǝtni yazdim; mubada mǝn ⱨayal bolup ⱪalsam, hǝttin Hudaning ailisi arisida ɵzüngni ⱪandaⱪ tutux kerǝklikini bilisǝn. Bu ailǝ bolsa mǝnggü ⱨayat Hudaning jamaiti, ⱨǝⱪiⱪǝtning tüwrüki wǝ tǝglikidur» (3:15)
Bügünki kündǝ Hudaning danaliⱪida ⱪollirimizda Injilda xundaⱪ bir hǝtning (ⱨǝmdǝ uningƣa ohxap ketidiƣan «Titusⱪa») barliⱪiƣa minnǝtdar boluximizƣa toƣra kelidu; qünki biz uningdin jamaǝtlǝrning ǝmǝliy ixlirini ⱪandaⱪ bir tǝrǝp ⱪilix kerǝkliki ⱨǝm jamaǝtlǝrgǝ mǝs’ul bolƣanlar ɵzlirini Huda aldida ⱪandaⱪ tutuxi kerǝkliki toƣruluⱪ ɵginimiz (yuⱪiriⱪi ayǝtni kɵrüng). Biz bu toƣruluⱪ wǝ baxⱪa bǝzi ⱪiziⱪ yǝrliri üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
Yǝnǝ bir ix, Pawlus Timotiyning Muⱪǝddǝs Roⱨtin alaⱨidǝ bir roⱨiy iltipatni ⱪobul ⱪilƣanliⱪini tilƣa alidu (bu iltipatlar toƣruluⱪ «1Kor.» 12-14-bablarni kɵrüng). Pawlus bu hetidǝ bizgǝ bu iltipatning dǝl nemǝ ikǝnlikini demǝydu, ǝmma xu iltipatni hux hǝwǝrni ixǝnmigǝnlǝrgǝ jakarlap yǝtküzüx bilǝn munasiwiti bar idi, dǝp ⱪaraymiz («2Tim.» 4:5ni kɵrüng). Pawlusning Timotiyni riƣbǝtlǝndüridiƣan sɵzliridin ⱪariƣanda, Timotiy ɵzi intayin yuwax, jimiƣur («2Tim.» 1:7-8, 2:1) wǝ teni ajiz, aƣriⱪqan yax adǝm idi (4:23). Hudaning Timotiydǝk xundaⱪ ajiz bir bǝndini jamaǝtni riƣbǝtlǝndürüx wǝ ɵzining hux hǝwirini jakarlaxtǝk büyük, xǝrǝplik wǝzipilǝrgǝ talliwalƣanliⱪidin ⱨǝmmimiz tǝsǝlli-riƣbǝt alsaⱪ bolidu. Huda biz arⱪiliⱪ ɵz ixlirini ⱪilƣinida ɵzimizning qǝklik talant wǝ ⱪabiliyǝtlirimiz bilǝn qǝklǝnmǝydu, ǝksiqǝ ajizliⱪimiz wǝ qǝkliklikimiz daim Uning Ɵzining küq-ⱪudritini dǝl kɵrsitixigǝ pursǝt wǝ xarait yaritip beridu («2Kor.» 1:25-30, «2Kor.» 12:7-10, 13:4).
Mǝzmunlar: —
1. Salam (1:1-2)
2. Natoƣra tǝlimlǝrgǝ rǝddiyǝ berix (1:3-20)
3. Dua ⱪilix wǝ ibadǝt tǝrtipi (2-bab)
4. Yetǝkqilǝr wǝ hizmǝtkarlarƣa ⱪoyulƣan tǝlǝplǝr (3-bab)
5. Timotiyning wǝ etiⱪadqilarning mǝs’uliyiti (4-6-bablar)
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
(1:4)
«Ularning ǝpsanilǝr wǝ ayiƣi yoⱪ nǝsǝbnamilǝrgǝ bǝnd bolmasliⱪini tapiliƣin; bular Hudaning etiⱪad arⱪiliⱪla ǝmǝlgǝ axurulidiƣan Ɵz ɵyigǝ bolƣan pilanini ilgiri sürmǝydu, bǝlki pǝⱪǝt bimǝnǝ talax-tartixlarni kǝltürüp qiⱪiridu, halas».
(4:7)
«Əmma ihlassizlarning wǝ momaylarning ǝpsanilirini qǝtkǝ ⱪeⱪip, ɵzüngni ihlasmǝnlik yolida qeniⱪturup yetixtürgin».
Muxu ayǝtlǝr toƣruluⱪ kɵrsitip eytmisaⱪ bolmayduki, Pawlus tilƣa alƣan, Yǝⱨudiy hǝlⱪi arisida (gǝrqǝ Tǝwrattiki ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrgǝ tolimu zit bolsimu) eⱪip yürgǝn dǝl bu ammibab ǝpsanilǝrdin heli bir ⱪismi tehi dunyadiki musulman hǝlⱪ arisidimu «ⱨǝdis»diki ⱨekayilǝrdǝ eⱪip yürmǝktǝ. Oⱪurmǝnlǝr buningdin xǝklǝnsǝ, qongraⱪ bir kitabhanidin «Yǝⱨudiy ǝpsanilǝr» toƣruluⱪ kitablarni ahtursun yaki «Internet»kǝ qiⱪix pursiti bolsa «izdǝx programma»sidin «Yǝⱨudiy ǝpsanilǝr» (“Jewish legends”) degǝn sɵzlǝrni besip kɵrsun.
(1:15-16)
«Muxu sɵz ixǝnqlik wǝ ⱨǝr adǝm uni ⱪobul ⱪilixi tegixliktur — «Mǝsiⱨ Əysa gunaⱨkarlarni ⱪutⱪuzux üqün dunyaƣa kǝldi!». Mǝn gunaⱨkarlar iqidiki ǝng ǝxǝddiyisidurmǝn! Lekin dǝl xu sǝwǝbtin Mǝsiⱨ Əysaning ǝng ǝxǝddiy gunaⱨkar bolƣan meni, keyin Ɵzigǝ etiⱪad ⱪilip, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixidiƣanlarƣa misal ⱪilip mǝndǝ Ɵzining barliⱪ sǝwr-taⱪitini ayan ⱪilixi üqün, manga rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsitilgǝndur».
Rosulning muxu yǝrdǝ eytⱪinini tǝpsiliy ⱨalda ǝstayidil ⱪariximizƣa wǝ tǝkitliximizgǝ bǝk ǝrziydu. Uning: «Mǝsiⱨ Əysaning ǝng ǝxǝddiy gunaⱨkar bolƣan meni, keyin Ɵzigǝ etiⱪad ⱪilip, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixidiƣanlarƣa misal ⱪilip mǝndǝ Ɵzining barliⱪ sǝwr-taⱪitini ayan ⱪilixi üqün, rǝⱨim-xǝpⱪǝt manga kɵrsitilgǝndur» deginining mǝnisi nemǝ? Pawlus zadi ⱪandaⱪ «misal» bolidu?
Hudaning mǝƣpiritini wǝ Mǝsiⱨ Əysada bolƣan yengi ⱨayatni ayan ⱪilƣan hux hǝwǝrni birinqi ⱪetim angliƣan kɵp kixilǝrning inkasi tonuximiz bolƣan bir hǝnzu saⱪqiningkigǝ ohxax boluxi mumkin, u «Dǝrwǝⱪǝ intayin ajayib, intayin yahxi anglinidu, ǝmma ɵzüm bolsam xunqǝ rǝzil adǝm, ⱨǝddidin kɵp xunqǝ rǝzil ixlarni sadir ⱪilƣanmǝnki, Hudaning meni kǝqürüm ⱪilixi ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs!» — dǝydu. Dǝl bu sǝwǝbtin rosul bizgǝ: «Manga ⱪaranglar! Mǝn ǝng yamini bolƣan, mǝn «gunaⱨkarlar iqidiki ǝng ǝxǝddiyisidurmǝn», ⱨakawurluⱪⱪa tolƣan, Hudaning sɵyümlük bǝndiliridin kɵpni solap ⱪoyuxⱪa wǝ ⱨǝtta ɵltürülüxigǝ mǝs’ul bolƣanmǝn. Əmma Huda meni kǝqürüm ⱪildi wǝ meni pütünlǝy ɵzgǝrtti — xunga U qoⱪum sǝn üqünmu dǝl bu ixni ⱪilidu wǝ ⱪilixni halaydu!» — dǝydu.
(2:13)
«Awwal aldinip azdurulƣanmu Adǝm’ata ǝmǝs, bǝlki Ⱨawa’ana idi. U tolimu aldanƣanliⱪidin ularning itaǝtsizlikigǝ qüxüp ⱪalƣanidi».
Muxu yǝrdǝ bǝzi oⱪurmǝnlǝrgǝ Adǝm’atimizning gunaⱨ sadir ⱪilƣanliⱪiƣa Ⱨawa’animiz ǝyiblik, yaki bolmisa «Adǝm’atidin ǝyiblikrǝk» kɵrünidu. Əmǝliyǝttǝ bolsa dǝl ǝksiqǝ. Ⱨawa’animiz yilan tǝripidin azdurulup gunaⱨⱪa teyilip kǝtti. Əmma Adǝm’atimiz azdurulƣan ǝmǝs; u gunaⱨ sadir ⱪilƣan, nemǝ ⱪiliwatⱪanliⱪini bilip turup pütünlǝy angliⱪ ⱨalda xundaⱪ ⱪildi. Adǝm’atimizning gunaⱨi Ⱨawa’animizningkidin zor eƣir bolƣan. Xunga muⱪǝddǝs yazmilarda gunaⱨning dunyaƣa kirgǝnliki tilƣa elinƣanda daim bu ix Adǝm’atimiz arⱪiliⱪ (Ⱨawa’animiz arⱪiliⱪ ǝmǝs) bolƣan, deyilidu.
Rosulning muxu yǝrdǝ deginining poskallisi xuki, ayal kixilǝr ǝrkǝk kixilǝrgǝ ⱪariƣanda kɵprǝk ⱨessiyatqan wǝ oquⱪ tǝbiiyitidǝ bolup (bǝlkim roⱨiy jǝⱨǝttin tǝsirlǝrgǝ sǝzgürrǝk desǝkmu bolidu), ezitⱪu tǝsirlǝrgǝ sǝzgürrǝk bolidu. Xuning tüpǝylidin ayal ⱪerindaxlarning hizmǝtliri bexarǝt berixni ɵz iqigǝ alƣini bilǝn («1Kor.» 11:5), tǝlim berixni ɵz iqigǝ almaydu (2:12).
(2:3) (wǝ 3:12)
«Əmdi yetǝkqi bolsa ǝyibsiz, bir hotunluⱪ... boluxi kerǝk»
Jamaǝt yetǝkqisigǝ (wǝ hizmǝtkarliri boluxⱪa) xǝrt bolƣan «bir hotunluⱪ... boluxi kerǝk» yaki «bir ayalningla eri boluxi kerǝk» degǝn sɵz üstidǝ kɵp pikirlǝr bolƣan: —
(1) |
Ⱨeq nikaⱨlanmiƣan adǝm yetǝkqi bolmaydu; |
(2) |
(Bir waⱪitta) kɵp ayalliⱪ bolƣan adǝm yetǝkqi bolmaydu; |
(3) |
Ajrixip kǝtkǝn kixi yetǝkqi bolmaydu; |
(4) |
Ayalidin juda bolup andin ⱪaytidin toy ⱪilƣan kixi yetǝkqi bolmaydu. |
(5) |
Yetǝkqi bolux üqün ɵzining ayaliƣa sadiⱪ bolux kerǝk. |
Bular toƣruluⱪ ⱪariximiz mundaⱪ: —
(1) Ⱨeq nikaⱨlanmiƣan adǝm jamaǝtning yetǝkqisi bolalaydu — rosul Pawlus nikaⱨlanƣan ǝmǝs, ǝmma ɵzi yetǝkqilǝrni bekitidiƣan rosul idi. Lekin dǝrwǝⱪǝ jamaǝttin toluⱪ hǝwǝr elix hotunsiz ⱨalda tǝs ix bolidu.
(2) Kɵp ayalliⱪ adǝm yetǝkqi bolsa bolmaydu — bu pikirgǝ ⱪoxulimiz. Undaⱪ kixining ailisidǝ bǝribir kɵp jedǝllǝr bolidu.
(3) Əgǝr kixining ajrixixi Injilƣa hilapliⱪ bolsa ǝlwǝttǝ u yetǝkqi bolalmaydu. Əgǝr hilapliⱪ bolmisa yetǝkqi bolux mumkinqilikidin sirt ǝmǝs. «Korintliⱪlarƣa (1)»diki ajrixix toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
(4) Ayalidin juda bolup andin ⱪaytidin toy ⱪilƣan kixi yetǝkqi bolsa bolmaydu — bu pikirgǝ ⱪoxulmaymiz. Pawlusning oyliƣini buningdǝk bolsa qoⱪum eniⱪ dǝytti; uning baxⱪa sɵzliridǝ wǝ muⱪǝddǝs yazmilardimu undaⱪ pikirning ⱪilqǝ puriⱪi yoⱪ.
(5) Yetǝkqi bolux üqün ɵzining bir ayaliƣa sadiⱪ bolux kerǝk — Bu hulasǝ (1)-(4) yuⱪiriⱪi sɵzimizgǝ mas kelidu.
Bizning bu sɵzlirimiz yǝnǝ 3:12-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn jamaǝtning hizmǝtkarlirining «bir ayalning eri» bolux xǝrtigǝ ohxaxla munasiwǝtliktur.
Timotiyning tǝlim berix wǝzipisi
(3:4)
«Ular (sahta tǝlim bǝrgüqilǝr) nikaⱨlinixni wǝ bǝzi yemǝkliklǝrni istemal ⱪilixni mǝn’i ⱪilidu. Əmma ular mǝn’i ⱪilidiƣan yemǝkliklǝrni Huda Ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣan ⱨǝm ⱨǝⱪiⱪǝtni bilgǝnlǝrning tǝxǝkkür eytip ⱪobul ⱪilixi üqün yaratⱪanidi».
Pawlus bu «jinlarning tǝlimliri» «ahirⱪi zamanlarda» pǝyda bolidu, dǝydu. Bundaⱪ tǝlimlǝrning birinqi alamiti bǝlkim u hetining bexida tilƣa alƣan Yǝⱨudiy «bid’ǝt tǝlim bǝrgüqi»lǝrdǝ kɵrüldi. Ular yǝtküzgǝn tǝlimlǝrning asasi ǝmǝliyǝttǝ grek pǝylasoplarning: «Jismaniy ixlar rǝzil, roⱨiy xǝy’ilǝr yahxi» degǝn bir uⱪumi idi — xunga bǝzi taamlarni mǝn’i ⱪilip, nikaⱨlinixni (ixⱪiy muⱨǝbbǝt, jinsiyǝtning ɵzi jismaniy ix bolƣaqⱪa, «rǝzil» dǝp ⱪarap) mǝn’i ⱪilixi bilǝn ular «yuⱪiri roⱨiy dǝrijǝ»gǝ kɵtürülǝlǝytti.
Ⱨazirⱪi dǝwrimizdǝ ɵz «pop»liri wǝ «ustaz»lirining toy ⱪilixni bügünki küngǝ ⱪǝdǝr mǝn’i ⱪilidiƣan «Rimliⱪ Katolik jamaǝt»tǝ undaⱪ tǝlimlǝr pǝydǝ bolup turmaⱪta. Bundaⱪ pǝrⱨizlǝr Pawlusning «jamaǝt yetǝkqiliri»ning «bir ayalning eri» bolux kerǝk, degǝn sɵzlirigǝ tolimu zittur. Dǝrwǝⱪǝ ɵzigǝ yardǝmqi bolƣan ayali bolmisa ǝr ⱪerindaxlarning jamaǝttin hǝwǝr elixi tǝs bolidu; bǝzi xundaⱪ buradirimiz bar, lekin intayin azdur. Əmǝliyǝttǝ tarihtin boyan bu atalmix «Katolik jamaǝt»tiki yalƣuz muxu bir pǝrⱨizla ɵz «pop» wǝ «monah»liri arisida intayin kɵp ǝxǝddiy gunaⱨlar wǝ jinayǝtlǝrni kǝltürüp qiⱪardi. Yigirminqi ǝsirdiki gezitlǝr, radio wǝ telewiziyidǝ hǝlⱪ’ara hǝwǝrlǝrni elan ⱪilixliri bilǝn bundaⱪ bǝzi ǝxǝddiy ixlar (mǝsilǝn, gɵdǝk balilarƣa basⱪunqiliⱪ ⱪilix) sɵküldi.
«Katolik jamaǝt» taamlar toƣrisida yǝnǝ bǝzi pǝrⱨizlǝrni kirgüzgini bilǝn (mǝsilǝr, jümǝ küni gɵx yeyixkǝ bolmaydu) baxⱪa bǝzi mǝzⱨǝplǝr heli kɵp yemǝklik pǝrⱨizlirini tǝrƣib ⱪilmaⱪta. Mǝsilǝn, «Adwǝntist jamaǝt» («Xabatistlar») kɵp baxⱪa pǝrⱨizlǝr arisida qoxⱪa gɵxini yemǝslik, ⱨǝtta ⱨǝrⱪandaⱪ gɵxni yemǝslik kerǝk, dǝp tǝlim beridu; yeⱪindin beri atalmix «Yengi Dǝwr»ning uⱪumliri dunyadiki az bolmiƣan jamaǝtlǝrgǝ tǝsir yǝtküzüp, ⱨeq gɵx yaki beliⱪni yemǝslik kerǝk degǝn tǝlimlǝrni ⱨasil ⱪildi.
Biz baxⱪa yǝrlǝrdǝ (mǝsilǝn, «Korintliⱪlarƣa (1)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»dǝ) degǝnlirimizni ⱪaytilaymizki, Mǝsiⱨgǝ etiⱪad baƣliƣan kixi nemǝ yǝymǝn desǝ xuningƣa ǝrkindur. Əysa Mǝsiⱨning bu ix toƣruluⱪ toluⱪ tǝlimini qüxinix üqün «Mar.» 7:1-23, wǝ «Rim.» 14-bab, «1Kor.» 8-babni kɵrüng wǝ xuningdǝk Pawlusning tɵwǝndiki (4-6-ayǝt) sɵzlirini kɵrüng: —
«Qünki Huda yaratⱪan ⱨǝmmǝ nǝrsǝ yahxidur, ular tǝxǝkkür bilǝn ⱪobul ⱪilinsa, ularning ⱨeqⱪaysisini qǝklǝp rǝt ⱪilixⱪa bolmaydu. Qünki ular Hudaning sɵz-kalami wǝ insanlarning duasi bilǝn ⱨalal ⱪilinidu.
Bu nǝsiⱨǝtlǝrni ⱪerindaxlarning sǝmigǝ salsang, Mǝsiⱨ Əysaning yahxi hizmǝtkari bolƣan bolisǝn. Xundaⱪla, ɵzüngning ǝstayidil ǝgǝxkǝn etiⱪadtiki wǝ saƣlam tǝlimlǝrdiki sɵzlǝr bilǝn ⱪuwwǝtlǝndürülgǝnliking ayan bolidu».
Timotiyning jamaǝtkǝ ⱪandaⱪ nǝrsilǝrni yegili bolidu degǝn tǝlimlǝrni yǝtküzüp tǝkitlixining muⱨim ikǝnliki bizgǝ bǝlkim ƣǝlitǝ tuyulidu; ǝmma jamaǝt Hudaning tǝbiiyiti toƣruluⱪ kamalǝtkǝ yetilgǝn qüxǝnqigǝ erixǝy desǝ qoⱪum Huda yaratⱪan ⱨǝmmǝ nǝrsining yahxi wǝ paydiliⱪ ixlitilix yoli bar, dǝp qüxinip yǝtmisǝ bolmaydu. U ⱪandaⱪmu ɵzlikidin mutlǝⱪ ziyan yǝtküzidiƣan mǝlum bir nǝrsini yaritatti? Xunga xarab az miⱪdarda istemal ⱪilinsa, uningƣa tǝxǝkkür eytsa bolidu (5:23ni kɵrüng). Tamakining dora yasaxta paydiliⱪ tǝripi bar; lekin pak wijdani bolƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmning tamakining ɵz tenigǝ ziyanliⱪ tǝsirini bilip turup tamakini yeⱪip, asmanƣa ⱪarap Hudaƣa rǝⱨmǝt eytip andin uni qekidiƣanliⱪiƣa ixǝnmǝymiz! («qünki Huda yaratⱪan ⱨǝmmǝ nǝrsǝ yahxi, ular tǝxǝkkür bilǝn ⱪobul ⱪilinsa, ularning ⱨeqⱪaysisini qǝklǝp rǝt ⱪilixⱪa bolmaydu»). Ⱨǝtta hero’in natoƣra yollarda ixlitilsǝ uning ǝxǝddiy aⱪiwǝtliri ⱨǝmmimizgǝ ayan bolƣini bilǝn, uningmu tibabǝtqiliktǝ toƣra ixlitilix yolliri bar. Jinisiy muⱨǝbbǝt Hudadin kǝlgǝn sowƣat; Huda bekitkǝndǝk nikaⱨ ⱪilinƣan bir-birigǝ sadiⱪ bolƣan ǝr-ayal uningdin ⱨuzur elix Huda tǝminligǝn ⱨalawǝttur wǝ uningƣa ularning tǝxǝkkür eytixiƣa toƣra kelidu; ǝmma ⱨǝrkim bu ⱨalawǝttin nikaⱨdin sirt yaki nikaⱨ wǝdilirini buzup baxⱪa kixining ayali bilǝn undaⱪ ⱨuzur alsa u bǝribir Hudaning ƣǝzipigǝ uqraydu.
(4:14)
«Sǝndǝ bolƣan, jamaitingning aⱪsaⱪalliri ⱪollirini uqangƣa ⱪoyƣanda, Hudaning wǝⱨiyisi arⱪiliⱪ sanga ata ⱪilinƣan iltipatⱪa bipǝrwaliⱪ ⱪilma».
Pawlus bizgǝ biwasitǝ eytmiƣaqⱪa ⱪandaⱪ roⱨiy iltipatning Timotiyƣa ata ⱪilinƣanliⱪi bizgǝ toluⱪ mǝlum ǝmǝs; ǝmma Pawlus Timotiyƣa yazƣan ikkinqi hetidǝ (1:6-8) u bu iltipatni Mǝsiⱨni tehi ixǝnmigǝn kixilǝrgǝ jasarǝtlik jakarlax munasiwiti bilǝn tǝng tilƣa alƣaqⱪa, biz Mǝsiⱨni jarkarliƣinini tǝstiⱪlaydiƣan birhil iltipat, dǝp ⱪaraymiz. U Mǝsiⱨni jarkarliƣanda kɵrüngǝn, alaⱨidǝ «kesǝlni saⱪaytidiƣan iltipat» yaki angliƣuqilarning iqki dunyasini axkarilaydiƣan küqlük birhil alaⱨidǝ iltipat boluxi mumkin idi; xuning bilǝn Mǝsiⱨning küq-ⱪudriti angliƣuqilarƣa oquⱪ kɵrünǝtti. Undaⱪ iltipatlar rosul Pawlusning ɵzidǝ kɵrünǝtti (mǝsilǝn, «Ros.» 13:8-12, 14:8-10, 28:27-10ni kɵrüng). «Timotiyƣa (2)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ uning toƣruluⱪ azraⱪ tohtilimiz.
(6:12)
«Etiⱪadtiki güzǝl kürǝxtǝ küqǝp kürǝx ⱪil. Mǝnggülük ⱨayatni qing tutⱪin. Sǝn dǝl buningƣa qaⱪirilding ⱨǝmdǝ uning yolida nurƣunliƣan guwaⱨqilar aldida bu etiⱪadning güzǝl xaⱨitliⱪini ⱪilding».
Biz awwal «kürǝx» degǝn sɵz üstidǝ tohtilimiz. Buni ipadilǝx üqün Pawlus grek tilidiki «agon» degǝn sɵzni ixlitidu. «Agon» degǝn sɵz ǝslidiki «olimpik oyunlar»diki yaki xu dǝwrdiki baxⱪa uningƣa ohxaydiƣan oyundiki «qelixix musabiⱪisi»ni kɵrsitǝtti. Bu kürǝxning ⱪaidǝ-yosunliri intayin addiy idi — ⱪisⱪisi, ⱪaidǝ-yosunliri yoⱪ idi! Ikki kürǝxqi ⱨǝrⱪandaⱪ haliƣan usulda bir-biri bilǝn soⱪuxatti — muxtlax, tepix, kɵz oyux, tatilax ⱪatarliⱪ ⱨǝrⱪandaⱪ tǝdbirlǝrni ixlǝtkili bolatti; musabiⱪǝ birining ǝs-ⱨoxidin ketip yaki ɵlüp yǝrdǝ yetixi, ikkinqisining ƣalibanǝ tik turuxi bilǝn ahirlixatti. Mana bu xu dǝwrdiki «mǝdiniyǝtlik» kixilǝrning tǝlǝp ⱪilidiƣan tamaxasi! Xunga Pawlusning «güzǝl kürǝx»ni tilƣa elixi bǝlkim bizgǝ ƣǝlitǝ tuyulidu.
Etiⱪadqi kixidǝ bir ix muⱪǝrrǝrdur; uningdiki ǝxǝddiy, ⱨeqⱪandaⱪ ⱪaidǝ-yosunlarƣa ⱪarimaydiƣan bir düxminimiz bar! Wǝ yaki u bizni yǝrgǝ yiⱪitip tügǝxtürgüqǝ yaki ɵzi tügǝxküqǝ ⱨǝrgiz tohtimaydu! Mana etiⱪad ⱪilƣan bizlǝrning ⱨǝmmimiz kürǝx ⱪiliximiz kerǝk bolƣan «güzǝl kürǝx»tur; bizning ɵz tǝdbirimiz bizdin ⱨǝssilǝp ǝⱪilliⱪ undaⱪ düxmǝnni utuwelixⱪa yǝtmǝydu. Ⱨalbuki, bizdǝ Hudaning roxǝn kalami bar: biz Hudaƣa itaǝt ⱪilip boysunup, iman-ixǝnq wǝ muⱨǝbbǝttǝ yaxisaⱪ, ǝmdi uning Xǝytanƣa ⱪarxi qiⱪixtiki toluⱪ ⱨoⱪuⱪi wujudimizda bolidu («Yaⱪ.» 4:7, «1Pet.» 5:5-9ni kɵrüng). Ixǝnmigǝn adǝmlǝrning mundaⱪ roⱨiy kürǝx toƣruluⱪ ⱨeqⱪandaⱪ engi yoⱪ; bu ularning düxmǝnning qanggilida wǝ aldam haltisiƣa qüxüp turƣanliⱪi tüpǝylidin bolƣan, halas! (ahirda ⱪoxup eytimizki, Rim imperiyǝsidǝ pǝⱪǝt Injildiki guwaⱨliⱪning tǝdrijiy tǝsiri bilǝnla andin zulmǝtlik «agon» imperator tǝripidin mǝn’i ⱪilindi. Lekin ⱨazir «mǝdiniyǝtlik dǝwr»imizdǝ kɵp dɵlǝtlǝrdǝ tamaxibinlar xundaⱪ «tamaxa»ni tǝlǝp ⱪilƣaqⱪa, ⱪaytidin tǝdrijiy pǝyda bolmaⱪta).
Əmdi Pawlusning «etiⱪadning güzǝl xaⱨitliⱪi» degini nemini kɵrsitidu?
Addiyraⱪ jawab bǝrsǝk, u hǝⱪ aldida «Əysa Mǝsiⱨ mening Rǝbbim» degǝnni etirap ⱪilixtin ibarǝt. Suƣa qɵmüldürüxtǝ, bu ⱨǝⱪiⱪǝtni baxⱪilar aldida xundaⱪ etirap ⱪiliximiz kerǝk; lekin buningdin keyin bu etirapni ⱪiliximizni tǝlǝp ⱪilidiƣan kɵp ǝⱨwallar qiⱪidu wǝ xuning bilǝn biz xundaⱪ etirap tüpǝylidin bǝlkim adǝmlǝrning ⱨaⱪarǝtlǝx, tǝⱨdit selix, ⱪarxilixix, qǝtkǝ ⱪeⱪix, ziyankǝxlik ⱪilixiƣa uqriximiz yaki ⱨǝtta ɵltürülüximizmu mumkin. Əmma buning toƣrisida Əysa Mǝsiⱨ eniⱪ sɵzlidi: —
«Qünki kimdǝkim bu zinahor wǝ gunaⱨkar dǝwr aldida Mǝndin wǝ Mening sɵzlirimdin nomus ⱪilsa, Insan’oƣlimu Atisining xan-xǝripi iqidǝ muⱪǝddǝs pǝrixtilǝr bilǝn billǝ kǝlginidǝ, uningdin nomus ⱪilidu».(«Mar.» 8:38, «Luⱪa» 9:26).
Timotiyƣa kɵp ⱪetim xundaⱪ «güzǝl etirap» (xaⱨitliⱪ)ni ⱪilƣan dǝp ixǝnqimiz kamil. Əmma tɵwǝndiki 13-ayǝttǝ yǝnǝ «güzǝl xaⱨitliⱪ» tilƣa elinidu, xundaⱪla Əysa Mǝsiⱨning Ɵzimu bu «güzǝl xaⱨitliⱪ»ni ⱪilƣan dǝp bayⱪaymiz: —
(6:13)
«Ⱨǝmmigǝ ⱨayatliⱪ beriwatⱪan Hudaning aldida, xundaⱪla Pontius Pilatusⱪa güzǝl xaⱨitliⱪni ⱪilip guwaⱨliⱪ bǝrgǝn Mǝsiⱨ Əysa...»’
Əmdi muxu ayǝt boyiqǝ «güzǝl xaⱨitliⱪ (etirap)»ni ⱪilƣuqi Mǝsiⱨ Əysa Ɵzi bolƣandin keyin, buni pǝⱪǝt «Əysa Mǝsiⱨ mening Rǝbbim» degǝn sɵzni kɵrsitidu, deyiximiz bilǝn toluⱪ qüxinip yǝttuⱪmu?
Bǝzilǝr, Əysa Mǝsiⱨning «güzǝl xaⱨitliⱪ (etirap)» degini Pontius Pilatusning: «Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimusǝn?» degǝn soaliƣa bolƣan tǝstiⱪiy jawabini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu («Mat.» 27:11, «Mar.» 15:2, «Luⱪa» 23:3, «Yuⱨ.» 18:33-37ni kɵrüng). Biz bu pikirgǝ omumǝn ⱪoxulimiz, ǝmma Uning bu jawabida Huda’Atisini ⱨǝmmǝ baxⱪa ⱨoⱪuⱪ-mǝnsǝptin — jümlidin waliy Pilatus wǝ Rim imperatori Ⱪǝysǝrdin üstün, ⱨǝmmidin adil, ⱨǝmmidin ⱨǝⱪⱪaniy, ⱨǝmmidin ⱨǝⱪiⱪiy dǝp uluƣlap, Hudadin baxⱪa birsining tǝlǝplirini Hudaning tǝlǝpliridin üstün ⱪoymiƣanliⱪini bildürdi, dǝp kɵrsǝtmisǝk bolmaydu (bolupmu «Yuⱨ.» 18:36, 19:10-11ni kɵrüng). Bundaⱪ jawab imperatorni «ⱨǝmmidin ⱨǝⱪⱪaniy» wǝ «rǝb» dǝp ⱪariƣan Rim ⱪanuni aldida «kupurluⱪ» dǝp ⱨesablinatti.
Xuningdǝk «güzǝl etirap (xaⱨitliⱪ)» — ⱨeq adǝmdin yaki ⱨeq insaniy ⱨoⱪuⱪtin ⱪorⱪmay Mǝsiⱨ wǝ Hudani ⱨǝmmǝ baxⱪilardin üstün etirap ⱪilix degǝnliktin ibarǝttur. Rosul Petrus ɵzini ɵltürüxkǝ tǝⱨdit salƣan Yǝⱨudiy «bax kaⱨinlar» aldida Mǝsiⱨning ⱨoⱪuⱪi toƣruluⱪ xundaⱪ bir etirapni ⱪilƣan: — «Biz insanlarƣa ǝmǝs, bǝlki Hudaƣila itaǝt ⱪiliximiz kerǝk!» («Ros.» 5:29). Undaⱪ sǝmimiy wǝ jasarǝtlik etirap ⱪilƣanlarƣa ata ⱪilinip mǝⱨrum ⱪilinmaydiƣan muⱪǝrrǝr nǝtijǝ dǝl mǝnggülük ⱨayat bolidu.