Muⱪǝddǝs Kitab
Tǝwrat, Zǝbur wǝ Injil toƣrisida kirix sɵz
Ərxtin nazil ⱪilinƣan bu kalamni tonuxturuxⱪa insanning tili dǝrwǝⱪǝ bǝkla ajizliⱪ ⱪilidu.
Insaniyǝtning ⱨǝrⱪaysi tarihiy dǝwrliridǝ pǝylasoplar wǝ danixmǝn dǝp atalƣanlar ɵz ǝⱪligǝ tayinip kɵzi kɵrgǝn ixlardin pǝrǝz ⱪilip, qamisining yetixiqǝ ɵzlirining hiyalidiki Yaratⱪuqisi toƣrisidiki ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr üstidǝ izdinip kǝlgǝn. Dunya miⱪyasidiki kutuphanilar ularning xu tirixqanliⱪliridin barliⱪⱪa kǝlgǝn ǝsǝrlǝr bilǝn toldurulup turmaⱪta; biraⱪ, ularning arisidiki re'alliⱪⱪa yüzlǝngǝn bǝzi sǝmimiy kixilǝr ɵzlirining otturiƣa ⱪoyƣan ⱪaraxliridiki kǝmtüklükni etirap ⱪilixidu. Bu ⱨǝrgizmu ǝjǝblinǝrlik ix ǝmǝs; buning sǝwǝbi xuki, ⱨǝrtǝrǝplimǝ qǝklimigǝ uqraydiƣan insan qǝksiz bir Hudani ɵz ǝⱪligǝ tayinip pütünlǝy qüxinip ketǝlmǝydu, ǝlwǝttǝ! Əng muⱨimi, gunaⱨⱪa petip ⱪalƣan insanlar ⱪandaⱪmu pak-muⱪǝddǝs Yaratⱪuqisidin birǝr mǝlumatni bilip yetǝlisun?
Undaⱪta, Yaratⱪuqimizni tonuxtin ümid üzüximizgǝ toƣra kelǝmdu? Yaⱪ, ⱨǝrgiz ümidsizliniximizgǝ bolmaydu. Əgǝr Huda Ɵzini insanlarƣa ayan ⱪilixni halisa ⱨǝm xundaⱪla Ɵzini ayan ⱪilixtin huxalliⱪ tapⱪan bolsa, undaⱪta ǝⱨwal pütünlǝy baxⱪiqǝ bolidu, ǝlwǝttǝ. Hudaƣa ming mǝrtǝm tǝxǝkkür! Pǝrwǝrdigar Huda dǝl xundaⱪ ⱪildi. U Ɵzini sɵz ⱨǝm yazmilar bilǝn insanlarƣa ayan ⱪilip, insaniyǝtkǝ ɵzi ⱨǝⱪⱪidǝ qüxǝnqǝ bǝrdi.
Tǝwrat yazmilirida «Mǝzkur kitablar dǝl muxundaⱪ mǝⱪsǝttǝ ata ⱪilinƣan» deyilidu; Zǝbur yazmilirida «Mǝzkur kitablar dǝl muxundaⱪ mǝⱪsǝttǝ ata ⱪilinƣan» deyilidu; Injil yazmilirida «Mǝzkur kitablar dǝl muxundaⱪ mǝⱪsǝttǝ ata ⱪilinƣan» deyilidu.
Injilda Pǝrwǝrdigar Hudaning Ɵz-Ɵzini ayan ⱪilƣanliⱪini mu'ǝyyǝnlǝxtüridiƣan ikki yǝkün harakterliⱪ bayan tepilidu: —
«Pütkül muⱪǝddǝs yazmilarning ⱨǝmmisi Hudaning Roⱨining yolyoruⱪ-ilⱨami bilǝn yezilƣan bolup, u tǝlim berix, tǝnbiⱨ berix, hataliⱪlarni tüzitix wǝ kixilǝrni ⱨǝⱪⱪaniyǝt yoliƣa baxlaxⱪa paydiliⱪtur» («2Tim.» 3:16).
Muxu yǝrdǝ «Pütkül muⱪǝddǝs yazmilarning ⱨǝmmisi» degǝn ibarǝ Injildin ilgiriki Tǝwrat-Zǝbur, xundaⱪla Injilning ɵzidiki ⱨǝrbir sɵz-ayǝtning Hudadin kǝlgǝnlikini tǝkitlǝydu.
«Xuni ⱨǝmmidin muⱨim dǝp bilixinglar kerǝkki, muⱪǝddǝs yazmilardiki ⱨeqⱪaysi wǝⱨiy pǝyƣǝmbǝrlǝrning ɵz qüxǝnqisi boyiqǝ yǝtküzülgǝn ǝmǝs (yaki «ɵzliri oylap qiⱪⱪan ǝmǝs»). Qünki ⱨeqⱪandaⱪ wǝⱨiy-bexarǝt insanlarning iradisidin kǝlgǝn ǝmǝs, bǝlki Hudaning muⱪǝddǝs adǝmliri Muⱪǝddǝs Roⱨ tǝripidin yetǝklinip, Uning türtkisi bilǝn eytⱪan sɵz-kalamdur» («2Pet.» 1:20-21).
Yuⱪirida biz Tǝwrat, Zǝbur wǝ Injilni ǝrxtin nazil ⱪilinƣan yaki ǝrxtin ata ⱪilinƣan, dǝp tǝkitlǝp ɵttuⱪ. Undaⱪta Huda Tǝwrat, Zǝbur wǝ Injildiki sɵzlǝrni pütkǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ wǝ muⱪǝddǝs bǝndilirigǝ huddi ustaz ɵz xagirtliriƣa «anglap yezix» mǝxiⱪi ⱪilƣuzƣandǝk oⱪup bǝrgǝnmidu? Yaki Tǝwrat, Zǝbur wǝ Injildiki sɵzlǝr biwasitǝ asmandin taxlap berilgǝnmu?
Yuⱪiriⱪi ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, ⱨǝrgiz undaⱪ oylimaymiz. Oⱪurmǝnlǝr «nabi» (pǝyƣǝmbǝr) degǝn sɵzni bilixi mumkin. Əslidǝ bu sɵz ibraniy tilidiki «naba» degǝn sɵzdin kelip qiⱪⱪan. «Naba» degǝn sɵz ǝslidǝ: «urƣup qiⱪix», «bolduⱪlap qiⱪix» degǝn mǝnini bildüridu. Muⱪǝddǝs Kitabtiki tǝlimlǝrgǝ asasǝn biz xundaⱪ ixinimizki, Hudaning sɵzi Uning Roⱨining «yolyoruⱪ-ilⱨami» bilǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ yǝtküzülgǝn, andin bu sɵzlǝr yǝnǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning iqidin «Uning Roⱨining yolyoruⱪ-ilⱨami bilǝn» (grek tilida «Huda nǝpisi bilǝn kirgüzüp») urƣup qiⱪⱪan (grek tilida «roⱨ» wǝ «nǝpǝs» bir sɵz).
Xundaⱪ ohxitixⱪa boliduki, Hudaning sɵz-kalami huddi muzikining sazdin qiⱪⱪinidǝk pǝyƣǝmbǝrlǝrning roⱨ-ⱪǝlbliridin qiⱪⱪan bolidu. Sazning ɵzigǝ has alaⱨidiliki muzikining aⱨangiƣa yaki harakteriƣa tǝsir yǝtküzidu; lekin sazning alaⱨidiliki yaki hususiyiti (ixǝnqlik saz bolsila) usta sazqiƣa tosalƣu bolmaydu; usta dutarqi ɵzi qelixni halaydiƣan pǝdigǝ qelix üqün mǝlum alaⱨidiliki yaki harakteri bar dutarni talliwalidu; andin qelix uslubi yaki istilini sazning alaⱨidilikigǝ yaki harakteriƣa maslaxturidu. Xundaⱪ ⱪilip usta sazqining qalƣan muzikisi bǝlkim tehimu yeⱪimliⱪ ⱨǝm tehimu tǝsirlik bolidu. Xuningƣa ohxax, Hudamu Ɵzining «sazliri» bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni talliwalidu; Hudaning ⱪoli astida pǝyƣǝmbǝrlǝrning mejǝz-harakteri, ⱨǝtta ularning bexidin ɵtküzülgǝnlirimu Huda eytmaⱪqi bolƣan sɵzlǝrni alaⱨidǝ yolda ipadilǝxtǝ wasitǝ bolidu. Xunga biz ⱨǝⱪiⱪiy pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzlirini ularning roⱨ-ⱪǝlbidin qiⱪⱪan ⱨǝm Hudadin qiⱪⱪan, dǝymiz. Huddi rosul Pawlusning eytⱪinidǝk: «Pütkül muⱪǝddǝs yazmilarning ⱨǝmmisi Hudaning Roⱨining yolyoruⱪ-ilⱨami bilǝn yezilƣan». Xunga muⱪǝddǝs yazmilar Hudaning Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir ⱪoli wǝ ⱨoⱪuⱪi arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn, xuning üqün biz uning barliⱪ sɵzlirini ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨǝm ⱨǝrbir ǝⱪil-huxi jayida bolƣan adǝm tǝripidin ⱨǝⱪiⱪǝt dǝp ⱪobul ⱪilinixi kerǝk dǝp ⱪaraymiz. Hudaning muⱪǝddǝs yazmilarni ata ⱪilix yoli toƣrisida keyinqǝ biz yǝnǝ kɵp qüxǝnqilǝrni berimiz; tonuxturux yolida muxunqilik yazƣinimiz ⱨazirqǝ yetǝrlik bolar.
Hudaning sɵzlirining yǝtküzülüxidǝ buningdin baxⱪa yollarmu bolƣan, ǝlwǝttǝ; mǝsilǝn, Musa pǝyƣǝmbǝr Sinay teƣida Hudadin kǝlgǝn, pütüx kerǝk bolƣan muⱪǝddǝs ⱪanunni wǝ muⱪǝddǝs qedirning ⱪuruluxi toƣrisidiki yolyoruⱪlarni tapxuruwalƣanda u muxularni biwasitǝ ǝrxtin ⱪobul ⱪilƣan («Mis.» 19-31-bablar); rosul Yuⱨanna ahirⱪi zamandiki ixlarni wǝ yengi asman-zeminni ayan ⱪilƣan Wǝⱨiyni tapxuruwalƣanda, bu Wǝⱨiy asasǝn uningƣa biwasitǝ ǝrxtin yǝtküzülgǝn (Injil «Wǝⱨiy» kitab).
Oⱪurmǝnlǝrning bǝzilirigǝ sǝl ⱨǝyran ⱪalarliⱪ boluxi mumkinki, Tǝwrat wǝ Injil birla mu'ǝllip tǝripidin kɵp ⱪisimliⱪ bolup pütülgǝn kitab bolmastin, bǝlki ⱪiriⱪtin artuⱪ mu'ǝllip tǝripidin pütülgǝn kɵp ⱪisimliⱪ bir kitabtur. Tǝwratning awwalⱪi bǝx ⱪismi dǝrwǝⱪǝ Musa pǝyƣǝmbǝr tǝripidin pütülgǝn. Bu bǝx ⱪisimning birinqisi, yǝni «yaritilix» degǝn ⱪisim Hudaning alǝmni yaritix jǝryanining hatirisi wǝ insaniyǝtning Adǝm-atimizdin tartip Ibraⱨim wǝ uning a'ilisidikilǝrgiqǝ bolƣan roⱨiy tarihining hatirisidur. Musa pǝyƣǝmbǝr bu kitabni Hudaning yolyoruⱪi bilǝn pütkǝn, dǝp ixinimiz; ǝmma u «yaritilix»ni yezixta pǝⱪǝt Hudaning Roⱨining yetǝkqilikidǝ ɵzidin ilgiri mǝwjut bolƣan, Ibraⱨimning jǝmǝtidǝ saⱪlinip kǝlgǝn birnǝqqǝ aƣzaki yaki pütüklük tarihlarni toplap hatiriligǝn tarihxunasning rolini ɵtigǝnidi. Bu kitabni Musa miladiyǝdin ilgiriki 1475-1400-yillarda pütkǝn, dǝp ⱪaraymiz. Tǝwrattiki yǝnǝ bir kitabni, yǝni «Ayup pǝyƣǝmbǝr» degǝn kitab buningdin tehimu burun pütülgǝn boluxi mumkin dǝp ⱪaraymiz.
Ibraⱨimdin Yǝⱨudiy hǝlⱪi, yǝni «Isra'il» kelip qiⱪⱪan. Musaning Isra'il iqidiki yetǝkqiliki wǝ pǝyƣǝmbǝrlikidin keyin, Huda Yǝⱨudiy hǝlⱪining ⱨǝrbir dǝwri üqün degüdǝk pǝyƣǝmbǝrlǝrni tǝyinlǝp turdi; ular hǝlⱪⱪǝ Hudaning pak-muⱪǝddǝsliki, wǝdiliri wǝ yollirini ǝslitǝtti ⱨǝm bǝziliri ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝr yǝtküzgǝn hǝwǝrlǝrgǝ kɵprǝk yengi wǝⱨiylǝrni yüklǝytti. Bexarǝtlǝrdin baxⱪa Tǝwrattiki bǝzi kitablarni tarihiy hatirilǝr wǝ bǝzilirini ibadǝt ⱪollanmisi yaki ibadǝt nǝzmiliri deyixkǝ bolidu. Tǝwratta jǝm'iy bolup 39 kitab bar (Yǝⱨudiy hǝlⱪi adǝttǝ bulardin bǝzilirini birlǝxtürüp 22 kitab ⱪilidu). Bularning mu'ǝllipliri az degǝndimu bǝlkim 32 adǝm bolup, ularning yezilƣan waⱪitliri bǝlkim miladiyǝdin ilgiriki 1600-yilidin miladiyǝdin ilgiriki 396-yiliƣiqǝ sozulƣan boluxi mumkin. Kitablarning mu'ǝllipliri han jǝmǝtidikilǝrdin tartip deⱨⱪanlarƣiqǝ bolƣan ⱨǝr tǝbiⱪǝ wǝ ⱨǝr dǝrijilik ma'arip tǝrbiyisi kɵrgǝn adǝmlǝr idi. Gǝrqǝ arⱪa kɵrünüxi xundaⱪ ⱨǝr tǝrǝplimilik bolsimu, Tǝwrat jümlidin Zǝburdiki hǝwǝrlǝr Injildiki hǝwǝr bilǝn ⱪoxulup ayrilmas mukǝmmǝl bolƣan bir pütünlüktin ibarǝttur.
Undaⱪta Tǝwratta zadi ⱪandaⱪ ixlar hatirilinidu?
Bu toƣrisida biz oⱪurmǝnlǝr üqün tɵwǝndiki addiy ⱨǝm ihqam yǝkünni berimiz: —
(1) Hudaning alǝmni yaritixi, xundaⱪla buningdiki muddi'a-mǝⱪsiti, bolupmu insanƣa bolƣan muddi'a-mǝⱪsiti hatirilǝngǝn;
(2) Hudaning insan bilǝn ǝslidiki yeⱪin munasiwiti hatirilǝngǝn;
(3) Uxbu munasiwǝtning insanning gunaⱨ sadir ⱪilƣini tüpǝylidin buzulƣanliⱪi hatirilǝngǝn;
(4) Hudaning insanning gunaⱨi wǝjidin qüxidiƣan balayi'apǝtlǝr toƣruluⱪ wǝⱨiysi wǝ insaniyǝtni Ɵzigǝ yeⱪin munasiwǝtkǝ ⱪaytidin kǝltürüx toƣruluⱪ wǝdisi hatirilǝngǝn;
(5) Huda agaⱨ-bexarǝt ⱪilƣinidǝk, insanning gunaⱨi wǝjidin qüxidiƣan «tǝrbiyilik jaza» bolƣan apǝtlǝr (mǝsilǝn, Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr dǝwridiki topan, «Babil munari» ⱪatarliⱪ wǝⱪǝlǝr) hatirilǝngǝn;
(6) Hudaning insaniyǝtni Ɵzigǝ yeⱪin munasiwǝtkǝ ⱪaytidin kǝltürüx toƣruluⱪ wǝdisi Ibraⱨimni Ɵzigǝ qaⱪirixi bilǝn baxlinidu. U Ibraⱨimƣa: «Sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ a'ilǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht ata ⱪilinidu» dǝp wǝdǝ ⱪilidu («Yar.» 12:3). Keyin, bu wǝdining Ibraⱨimdin qiⱪⱪan ǝlgǝ, yǝni Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ ⱪaldurulƣanliⱪi hatirilǝngǝn.
Huda «ular arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ a'ilǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht ata ⱪilinidu» dǝp wǝdǝ ⱪilƣan; xundaⱪ ikǝn, u Yǝⱨudiy hǝlⱪi arⱪiliⱪ biz («yǝr yüzidiki ǝllǝr»)gǝ «bǝht yǝtküzidiƣan» ⱪandaⱪ ixlarni ⱪildi? Biz Yǝⱨudiylarning tarihiƣa nǝzǝr salidiƣan bolsaⱪ mundaⱪ hulasigǝ kelǝlǝymiz: —
(1) Huda Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ Ɵzining mutlǝⱪ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪini wǝ pak-muⱪǝddǝslikini ayan ⱪildi. Bular Huda ularƣa tapiliƣan barliⱪ ⱪanun-bǝlgilimilǝrdǝ mujǝssǝmlǝxkǝn. Baxⱪa ǝllǝrmu bu ⱪanunlar arⱪiliⱪ Hudaning tǝbi'itidin azraⱪ bolsimu qüxǝnqigǝ igǝ bolaliƣan.
(2) Yǝⱨudiy hǝlⱪi Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ qüxürülgǝn bu pütkül ⱪanun-tüzümlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixip-tirmixip intilixliri dawamida ɵzlirining gunaⱨkar tǝbi'itining asaritigǝ ǝsir bolup ⱪalƣanliⱪini bilip yǝtkǝn.
(3) Bundaⱪ ⱪattiⱪ sawaⱪni bilgǝndin keyin, Isra'ilda ɵz gunaⱨliⱪ tǝbi'itini obdan bilgǝn, Hudaƣa sadiⱪ bolƣan bir «ⱪaldisi» pǝyda boldi. Xuning bilǝn ular ɵzlirining bir Ⱪutⱪuzƣuqiƣa bolƣan ⱪǝt'iy moⱨtajliⱪini tonup yǝtkǝn; Ⱪutⱪuzƣuqi dunyaƣa kǝlgǝndǝ ular uni ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar idi.
(«Hudaning ⱪaldisi»din baxⱪilar bolsa ɵzining ⱪayta-ⱪayta ɵtküzgǝn sǝwǝnliklirigǝ kɵzini yumup, ɵzlirini baxⱪa ǝllǝr bilǝn selixturup: «Ⱨǝrⱨalda, biz bu «butpǝrǝs kapirlar»din yahximiz» deyixti. Biraⱪ Huda ularning ⱪǝlbigǝ ⱪarap ularni ǝmǝliyǝttǝ kapirlardin bǝttǝr dǝp bildi).
(4) Kɵp pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨayati wǝ sɵzliri hatirilǝngǝn Tǝwrat-Zǝburda, ⱨǝrⱪaysi dǝwrlǝrdǝ yaxiƣan kɵpligǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrning bayanliri arⱪiliⱪ Huda kǝlgüsidǝ bir Ⱪutⱪuzƣuqi, yǝni Mǝsiⱨni ǝwǝtidiƣanliⱪini insanlarƣa uⱪturidu. Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ U: (a) Ɵz azab-oⱪubǝtliri bilǝn Xǝytanni mǝƣlup ⱪilidu; (ǝ) awwal Isra'ilƣa, andin barliⱪ baxⱪa ǝllǝrgǝ gunaⱨlarning kǝqürümini elip kelidu; (b) nijat, yǝni yengi (mǝnggülük) ⱨayatni elip kelidu; baxⱪiqǝ eytⱪanda U Hudaning insanda bolƣan ǝslidiki mǝⱪsiti, yǝni «insan obrazimiz wǝ süritimiz bolsun» degǝn mǝⱪsitini ahirida ǝmǝlgǝ axuridu («Yar.» 1:26).
(5) Ahirida Isra'il hǝlⱪi arⱪiliⱪ Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ pak ⱪiz Mǝryǝmdin tuƣulup, dunyaƣa kǝldi. U dǝl «barliⱪ ǝllǝrgǝ ata ⱪilinƣan bǝht»tur.
Yuⱪiriⱪidiki bu bǝx basⱪuqni yǝnǝ Hudaning padixaⱨliⱪining aldi bilǝn Xǝytanning, andin insanning gunaⱨⱪa teyilip qüxüx sǝwǝbidin buzulƣan alǝmgǝ ⱪǝdǝmmuⱪǝdǝm «bɵsüp kirix» jǝryani dǝp süpǝtlisǝkmu bolidu.
Yuⱪirida tilƣa elinƣan birinqi, ikkinqi, üqinqi wǝ tɵtinqi bǝht-bǝrikǝt yǝtküzidiƣan basⱪuqlar Tǝwratning asasiy mǝzmunidur. «Tǝwrat» degǝn sɵzning mǝnisi «yolyoruⱪ», «ⱨidayǝt» degǝnlik bolup — u pǝⱪǝt Hudaning ǝmrila ǝmǝs, bǝlki insanlarƣa ularning Hudaƣa ⱪǝt'iy moⱨtajliⱪi toƣruluⱪ tǝlim-tǝrbiyǝ berip, Huda bilǝn yaraxturux yolini, yǝni nijatni ayan ⱪilidiƣan kitabtur. Injilning asasiy hǝwiri bolsa Hudaning nijatini elip kǝlgǝn Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixi, ǝlwǝttǝ; xunga Tǝwrat wǝ Injilning bir-biri bilǝn bolƣan munasiwiti «tǝn bilǝn bax»ning munasiwitidur — ayrilmas bir pütünlükning ikki ⱪismidur.
Tǝrjimǝ prinsipliri
Tǝwratning zor kɵp ⱪismi ibraniy tilida, az bir ⱪismi aramiy tilida yezilƣan, Injil ⱪǝdimki grek tili (Yunan tili)da yezilƣan. Biz Tǝwratning ⱨǝrbir ⱪismini tǝrjimǝ ⱪilƣinimizda uningƣa munasiwǝtlik ibraniyxunaslarning (ingliz tilida yezilƣan) ǝsǝrlirini oⱪup paydilanduⱪ; andin birnǝqqǝ hil ingliz tilidiki tǝrjimilǝrdin, hǝnzu tilidiki «Hehebǝn», «Xinyibǝn» wǝ «Lujenjung» ⱪatarliⱪ tǝrjimǝ nushiliridin wǝ rus tilidiki «Sinodal» tǝrjimisidin paydilanduⱪ. Ⱨǝmdǝ biz Mǝⱨmǝt Xükrining Ⱪǝxⱪǝrdǝ 1910-1937-yillirida ixligǝn uyƣur tilidiki tǝrjimisi (torda «www.dunyaningnuri.com») wǝ xundaⱪla «Ⱨazirⱪi zaman uyƣurqǝ tǝrjimisi»din (torda «www.hayatnuri.com»dǝ tepilidiƣan ⱪisimliridin) kɵp paydilanduⱪ.
Injilni tǝrjimǝ ⱪilix hizmitimizdǝ yuⱪirida tilƣa elinƣan materiyallardin baxⱪa biz grek tilidiki tekistlǝrni biwasitǝ kɵrüp ixliduⱪ wǝ xuningdǝk ⱪǝdimki grek tilini tǝtⱪiⱪ ⱪilƣan nurƣun Injilxunaslarning ǝsǝrliridin paydilinip turup ixliduⱪ.
Ⱪolingizdiki bu tǝrjimǝ nushisida bizning kɵzligǝn nixan-mǝⱪsitimiz xuki, küqimizning yetixiqǝ oⱪurmǝnlǝrgǝ ǝslidiki ibraniyqǝ wǝ grekqǝ tekistlǝrni ǝynǝn ipadilǝydiƣan xǝkil wǝ sɵz-ibarilǝrni ⱪollinixⱪa tirixtuⱪ. Uxbu hizmǝtni Huda aldida titrǝp-ⱪorⱪⱪan ⱨalda, Uningdin: «Bizgǝ Ɵz sɵz-kalamingni sadiⱪliⱪ bilǝn ipadilǝx ⱪabiliyitini ata ⱪilƣaysǝn» dǝp ɵtünüp ixliduⱪ. Bizgǝ yardǝm bǝrgǝn bir ibraniyxunasning: «Muⱪǝddǝs Kitabni tǝrjimǝ ⱪilƣuqi qoⱪum ǝsliy tekistning ⱪuli boluxi kerǝk» degǝn ⱨekmǝtlik sɵzini prinsip ⱪilduⱪ. Ibraniy tilidiki yaki grek tilidiki mǝlum bir sɵz-ibarǝ wǝ idi'omning uyƣur tilida udul kelidiƣanliri bolsa, biz xuni tǝrjimimizdǝ ixlǝttuⱪ, ǝlwǝttǝ; ⱪaysi yǝrdǝ ibraniy tilida yaki grek tilida mǝlum bir sɵz-ibarǝ wǝ idi'omni sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣan bolsaⱪ oⱪurmǝnlǝrgǝ müjmǝllik, ikki bisliⱪ yaki hata tǝsir yǝtküzüx eⱨtimalliⱪi bolƣanda, biz mǝnisi uningƣa ǝng yeⱪin ibarini ixlitixkǝ tirixtuⱪ wǝ kɵp yǝrlǝrdǝ ǝslidiki ibarini izaⱨatlirimizda kɵrsǝttuⱪ.
Bǝzi ayǝtlǝrning tǝrjimimizdǝ kɵrsitilginidin yǝnǝ baxⱪa hil qüxǝndürüxliri bolsa, ularni izaⱨatlirimizdimu kɵrsitixkǝ tirixtuⱪ wǝ bǝzidǝ biz talliƣan tǝrjimining sǝwǝblirini kɵrsǝttuⱪ.
Tǝwrat wǝ Injilning barliⱪ ⱪisimlirida kitabning arⱪa kɵrünüxini tonuxturidiƣan «kirix sɵz» bar, wǝ ahirida qüxinix tǝs bolƣan ayǝtlǝr xǝrⱨlinidiƣan yaki bǝzi muⱨim nuⱪtilar tǝkitlǝp kɵrsitilidiƣan «ⱪoxumqǝ sɵz»lǝrni kirgüzduⱪ.
Muⱪǝddǝs Kitabni ɵginix wǝ qüxinixtiki ǝng yahxi ⱪoral dǝl Muⱪǝddǝs Kitabning ɵzidur; u oⱪulƣanseri ɵz-ɵzigǝ xǝrⱨ berip qüxǝnqimizni axurup baridu. Xu wǝjidin biz izaⱨatlirimizdimu mǝzkur ayǝt bilǝn yeⱪin munasiwǝtlik bolƣan baxⱪa ayǝtlǝrning ⱪǝyǝrdǝ kɵrülgǝnlikini kɵrsitip ɵttuⱪ.
Tǝrjimǝ jǝryanida Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Bolƣuqining bizgǝ ata ⱪilƣan küq-mǝditi üqün Uningƣa sanaⱪsiz rǝⱨmǝtlǝrni eytimiz, xundaⱪla Uningdin bizgǝ mǝdǝt bǝrgǝndǝk oⱪurmǝnlǝrgimu Ɵz sɵz-kalamini qüxinixigǝ mǝdǝt berixini qin kɵnglimizdin ümid ⱪilimiz.
Bizning bu tǝrjimimizni «www.mukeddeskalam.com»tin qüxürüxkǝ bolidu wǝ xu tor bǝttin munasiwǝtlik baxⱪa materiyallarmu oⱪurmǝnlǝrgǝ tǝminlinidu. Mana bu jayda biz oⱪurmǝnlǝrning so'alliri yaki pikirlirini ⱪarxi alimiz wǝ imkaniyitimiz bariqǝ silǝrgǝ jawab berimiz.
Əsliy tekistlǝr
Oⱪurmǝnlǝr: «Tǝwratning ǝsliy ⱪol yazmisi nǝdǝ?», «Injilning ǝsliy ⱪol yazmisi nǝdǝ?», «Silǝr nemini asas ⱪilip tǝrjimǝ ⱪildinglar?» degǝn so'alni ⱪoyuxi mumkin. Bu ǝlwǝttǝ intayin aⱪilanilik bilǝn ⱪuyulƣan so'aldur.
Bu so'alƣa beridiƣan jawabimiz xuki, biz bu izdinixni oⱪurmǝnlirimizgǝ ⱨawalǝ ⱪilimiz. Ixinmizki, ⱪǝdirlik oⱪurmǝnlirimiz tɵwǝndiki addiy hǝwǝrni kütüphanilardin yaki «Internet»tin tǝkxürüp tapalaydu: —
(1) Tǝwratning yaki Injilning ǝslidiki ⱪol yazmilirining ⱨeqⱪaysisi bügüngǝ ⱪǝdǝr tepilƣini yoⱪ.
(2) Ⱨalbuki, Tǝwratning ⱨǝrⱪaysi ⱪisimlirining heli kɵp intayin ⱪǝdimki kɵqürmǝ nushiliri wǝ xuningdǝk Injilning ⱨǝrⱪaysi ⱪisimlirining intayin kɵp ⱪǝdimki kɵqürmǝ nushiliri mǝwjut.
(3) Tǝwrat ⱪisimlirining kɵqürmilirining bir-biri bilǝn selixturuluxidin Yǝⱨudiy hǝlⱪining muⱪǝddǝs kalamlarni «kɵqürüx hizmiti»diki sadiⱪliⱪi wǝ ǝstayidilliⱪi eniⱪ kɵrülidu. Ular muⱪǝddǝs kalamlarni kɵqürüx hizmiti jǝⱨǝttǝ dang qiⱪarƣan. Bu ⱨǝⱪiⱪǝtni oquⱪ ispatlaydiƣan tɵwǝndiki pakitlarƣa ⱪarap baⱪayli: —
(a) Miladiyǝdin keyinki 1930-yilƣiqǝ «Tǝwrattiki ǝng ⱪǝdimki kɵqürmilǝr» dǝp ⱪaralƣan yazmilarning yezilƣan waⱪti alimlarning pǝrziqǝ miladiyǝdin keyinki 800-yillar idi (bu kɵqürülmilǝr «Masorit tekistliri» deyilidu). 1930-yillarda I'ordaniyǝdǝ, «Ɵlük Dengiz»ƣa yeⱪin ɵngkürlǝrdin naⱨayiti kɵp ⱪǝdimki oram yazmilar tepilƣan. Arhe'ologlarning tǝkxürüp ispatlixiqǝ bu yazmilarning yezilƣan waⱪti az degǝndimu miladiyǝdin ilgiriki 2-ǝsirgǝ yaki 3-ǝsirgǝ toƣra kelidu. Bu oram yazmilar «Əstǝr» ⱪismidin baxⱪa, Tǝwratning barliⱪ ⱪisimlirini ɵz iqigǝ alidu. Bu oram yazmilarni 1000 yildin keyinki «Masorit tekistliri» bilǝn selixturƣanda bayⱪalƣan pǝrⱪlǝr zǝrriqilik degili bolidu. Xunga ⱪolimizdiki Tǝwratning kɵqürülmiliri mutlǝⱪ ixǝnqlik, dǝp ispatlinidu.
(ǝ) Yǝⱨudiy hǝlⱪi ǝsirmu-ǝsir Tǝwrattiki yazmilarni tolimu ⱪǝdirlǝp kǝlgǝn. Ular Tǝwratning ⱪisimlirini kɵqürüx hizmitini intayin muⱨim dǝp ⱪariƣaqⱪa, mǝlum kɵqürmining toƣriliⱪini tǝkxürüxtǝ ⱨǝrhil tǝkxürüx yollirini ijad ⱪilƣan. Bu tǝkxürüx yolliridin biri «ⱨǝrplǝrni sanax» bolup, mǝlum yengi kɵqürülmining ⱨǝrp sani birsi artuⱪ yaki kǝm bolsa, yaki pütün kɵqürülmining «dǝl otturisidiki» ⱨǝrp toƣra bolmisa ular kɵqürmini xu ⱨaman yirtip taxlaytti wǝ yengiwaxtin kɵqürüxni baxlaytti (ⱨazirⱪi mǝtbu'at bundaⱪ ⱪǝlǝm bilǝn kɵqürüxni kerǝksiz ⱪildi, ǝlwǝttǝ, lekin bǝzi Yǝⱨudiylar qirayliⱪ kɵrkǝm bolsun dǝp tehiqǝ ⱨɵsnǝ hǝt bilǝn kɵqürüwatidu).
(4) Injilning ⱪǝdimki kɵqürülmiliri naⱨayiti kɵp (dunyaning kɵp yǝrliridin tepilƣan 8000din artuⱪ kɵqürmǝ nushisi bar). Bularning ǝng ⱪǝdimkiliri miladiyǝdin keyinki 2-ǝsirdǝ yaki ⱨǝtta 1-ǝsirdǝ yizilƣan. Ularning kɵp ⱪismi bir-birigǝ selixturulƣanda pǝrⱪlirining yǝnila intayin azliⱪi bayⱪilidu. Biz tǝrjimimizdǝ yuⱪirida tilƣa elinƣan nurƣun tekistlǝrdin tallanƣan «kɵp kɵqürmilǝrdin tallanma» degǝn tekistni asas ⱪilduⱪ. Izaⱨatimizda ⱪǝdimki kɵqürülmilǝrdǝ ǝⱨmiyiti bar bolƣan pǝrⱪlǝr bolsa biz xuni kɵrsitixkǝ tirixtuⱪ. Əmma xundaⱪ pǝrⱪlǝr ⱨeqyǝrdǝ Injildiki muⱨim tǝlimlǝrgǝ ⱨeqⱪandaⱪ tǝsir kɵrsitǝlmǝydu.
Pǝrwǝrdigar Huda Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirdur. Xunglaxⱪa, Uning muⱪǝddǝs sɵz-kalamiƣa ixinixni wǝ ǝstayidilliⱪ bilǝn ǝgixip mengixni halaydiƣanlar üqün, Pǝrwǝrdigarning uni toluⱪ, mukǝmmǝl saⱪlaxⱪa ⱪadir ikǝnlikigǝ mutlǝⱪ ixinimiz.
«Ⱪǝdimki kɵqürülmilǝr»ning foto nushilirinimu kɵrüng.
Izaⱨat: — Yǝnǝ oⱪurmǝnlǝrgǝ ǝskǝrtmǝkqimizki, tekist iqidǝ kɵrülgǝn barliⱪ kirix sɵzlǝr, mawzular, bax ⱪurlar, izaⱨatlar wǝ ⱪoxumqǝ sɵzlǝr oⱪurmǝnlǝrgǝ yardimi bolsun üqün tǝrjiman tǝripidin berildi. Ular Muⱪǝddǝs Kitabning ǝsliy tekist-ayǝtlirining bir ⱪismi ǝmǝs.
Yǝnǝ kɵrsǝtmǝkqimizki, Tǝwrat-injildiki «bab»lar wǝ «ayǝtlǝr»ning «tǝrtip rǝⱪǝmliri» oⱪurmǝnlǝrgǝ ⱪolayliⱪ bolsun üqün kɵqürgüqilǝr tǝripidin ⱪoxulƣan bolup, ular ǝsliy tekistning bir ⱪismi ǝmǝs idi. Əsli tekistlǝrdǝ pǝⱪǝt «Zǝbur»dila küylǝrning ǝsli «tǝrtip rǝⱪǝmliri» bolƣan.
Əyni tekistkǝ yǝnǝ sɵz ⱪoxⱪan bolsaⱪ biz bu sɵzlǝrni muxu rǝngdǝ berimiz.
Izaⱨat: — muxu tǝrjimimizdǝ mǝlum kitabning XX-bab, YY-ayǝt «XX:YY» dǝp ipadilǝndi; mǝsilǝn, «Yar.» 49:23 bolsa Tǝwrat, «yaritilix», 49-bab, 23-ayǝtni kɵrsitidu.