Injil 23-ⱪisim
«Yuⱨanna «1» »
(«Rosul Yuⱨanna yazƣan birinqi mǝktup)
Kirix sɵz
Bu hǝtning mu’ǝllipi Rǝb Əysaning ǝslidiki «on ikki muhlis»ining biri, rosul Yuⱨannadur. U «on ikkǝylǝn»din bolƣaqⱪa, Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨni qɵmüldürginidin baxlap Rǝbbimizning ⱨayati wǝ hizmitigǝ guwaⱨqi idi. Yuⱨanna ǝslidǝ «Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya»ning bir muhlisi boluxi mumkin idi, ⱨǝmdǝ Yǝⱨyaning Mǝsiⱨkǝ bolƣan guwaⱨliⱪini anglap, Yǝⱨyadin ayrilip Əysaƣa ǝgixixkǝ baxliƣan («Yuⱨ.» 1:29-37).
Yuⱨanna yǝnǝ «Yuⱨanna bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr» («Yuⱨ.»)ning mu’ǝllipi idi. Bu bayanda u ɵzini biwasitǝ kǝrsǝtmǝy, bǝlki gaⱨi-gaⱨida «Əysaning sɵygǝn muhlisi» dǝp ataydu. Uxbu hǝtni yazƣandin keyin u «Yuⱨanna yazƣan ikkinqi mǝktup» wǝ «üqinqi mǝktup» wǝ ahirda «Wǝⱨiy» degǝn kitabnimu yazidu.
Ikkinqi wǝ üqinqi ǝsirdiki jamaǝtning bǝzi ixǝnqlik tarihliri boyiqǝ, Yuⱨanna Yerusalem yaki uningƣa yeⱪin jayda tǝhminǝn miladiyǝ 66-yiliƣiqǝ turƣan. Xu waⱪitlarda u Əysaning anisi Mǝryǝmdin ɵz anisidǝk hǝwǝr alatti («Yuⱨ.» 19:26-27). Miladiyǝ 66-yili Rim imperiyǝsining ⱪoxuni Yerusalemni muⱨasirigǝ aldi wǝ uni wǝyran ⱪiliwǝtti.
Xu qaƣda Yuⱨanna bǝlkim Əfǝsus xǝⱨirigǝ kɵqüp kǝlgǝn boluxi mumkin. Bu qaƣda rosul Pawlus alliⱪaqan xu yǝrdin kǝtkǝn wǝ bǝlkim 68-yili Rim xǝⱨiridǝ ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinƣan boluxi mumkin. Bǝzi ⱪǝdimki tarihlar boyiqǝ, Yuⱨanna ɵmrining ahiriƣiqǝ Əfǝsusta turup, xu yǝr wǝ ǝtrapidiki jamaǝtlǝrdin hǝwǝr alƣan. Uxbu hǝt bǝlkim Əfǝsusta yezilƣan boluxi mumkin.
Yuⱨanna muxu hǝttǝ ɵz ismini eytmaydu. Xübⱨisizki, sǝwǝb ismini tilƣa elixning ⱨajiti yoⱪ idi. Ⱨǝr adǝm hǝtning mu’ǝllipi kim ikǝnlikini bilǝtti. Biz bu dǝwrdikilǝr uning hǝtning mu’ǝllipi ikǝnlikini xu waⱪittiki jamaǝtning tarihliridin wǝ yǝnǝ hǝtning yezilix uslubi wǝ istilidin bilimiz. Qünki bu uslub-istil «Yuⱨanna bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr»ningkigǝ op’ohxaxtur.
Hǝtni yazƣan waⱪti
Ⱪǝdimki jamaǝtning bǝzi tarihliri ⱨǝm hǝtning ɵzidǝ tilƣa elinƣan bǝzi bid’ǝtqilik ǝⱨwalliridin, biz hǝtni birinqi ǝsirning ahirⱪi yillirida, bǝlkim miladiyǝ 90-100-yillar iqidǝ yezilƣan, dǝp bilimiz. Qünki xu bid’ǝtlǝr pǝⱪǝt xu qaƣdila pǝyda bolƣan.
Hǝtning mǝⱪsiti — Rosul Yuⱨannaning tüp hizmiti
Rǝbbimizning Petrus wǝ Andriyasni andin Yuⱨanna wǝ Yaⱪupni ɵz hizmitigǝ qaⱪirƣanda, Petrus wǝ Andriyas «beliⱪ tutuxⱪa dengizƣa tor taxlawatatti». Yuⱨanna wǝ Yaⱪup bolsa «torlirini ongxawatatti» («Mat.» 4:18-22). Bu kiqik ix bu tɵt adǝmning keyinki roⱨiy hizmitigǝ pǝwⱪuladdǝ mas kelidiƣan birhil rǝsim yaki ohxitix bolidu. Petrus bolsa keyin «tor taxliƣuqi» bolup qiⱪti; uning hux hǝwǝrni jakarliƣini mingliƣan kixilǝrni «Hudaning tori»ƣa aldi («Ros.» 2-bab, 4:4, 10-bab). Jamaǝtning dǝslǝptiki tarihining birdinbir hatirisi bolƣan «Rosullarning paaliyǝtliri» degǝn xu kitabta, Yuⱨanna pǝⱪǝt awwalⱪi bablardǝ birⱪanqǝ ⱪetim tilƣa elinidu; xu tarihta kɵzgǝ kɵrünǝrlik rosullar bolsa awwal Petrus andin Pawlus idi.
Pawlusning ǝslidiki ⱨüniri qedirqiliⱪ idi. Bundaⱪ kǝsp yǝnǝ bizgǝ uning keyinki roⱨiy hizmitigǝ alaⱨidǝ mas kǝlgüdǝk bir rǝsimdur, dǝp ⱪaraymiz; qünki keyin u Mǝsiⱨ üqün «usta memar» bolup («1Kor.» 3:10), uning birdinbir uluƣ nixani «Hudaning ɵyi» bolƣan pütkül jamaǝtning binadǝk «puhta jipsilaxturulup, Rǝbdǝ muⱪǝddǝs bir ibadǝthana boluxⱪa ɵsüx»tin ibarǝt idi («Əf.» 2:21).
Rosul Pawlus dunya sǝⱨnisidin kǝtkǝndin keyin, kɵp jamaǝtlǝrdǝ Pawlus bexarǝt ⱪilƣandǝk mundaⱪ ǝⱨwallar pǝyda boldi: — «Mǝn kǝtkǝndin keyin, qilbɵrilǝr aranglarƣa kirip, padini ⱨeq ayimaydu, ⱨǝmdǝ ⱨǝtta aranglardinmu bǝzilǝr muhlislarni ɵzlirigǝ tartiwelix üqün ⱨǝⱪiⱪǝtni burmiliƣan türlük ixlarni sɵzlǝydu» («Ros.» 20:29-30). Rim imperiyǝsining iqi-sirtida turƣan kɵp jamaǝtlǝr sahta tǝlimlǝr wǝ aldamqilar tǝripidin titildi, bɵlündi wǝ ⱪaymuⱪturuldi. Tɵt tǝrǝptǝ ⱨǝrhil sahta tǝlim wǝ sahta bexarǝtlǝr aynip yamrap kǝtti. Bundaⱪ ǝⱨwallarda, jamaǝtlǝr rosul Yuⱨannaning alaⱨidǝ hizmitigǝ tolimu eⱨtiyajliⱪ idi. U bolsimu «tor taxlax» ǝmǝs, «bina ⱪurux» ǝmǝs, bǝlki «ongxax» yaki «remontqiliⱪ» idi. Uning hǝtliri (1-, 2- wǝ 3-) adǝmni Hudaning kim ikǝnliki wǝ Uningƣa tǝwǝ bolƣanlarning ⱪandaⱪ hususiyǝtliri boluxi kerǝklikigǝ biwasitǝ baxlap kiridu. Yaⱪup, Petrus yaki Pawlusning hǝtliridǝ bizgǝ yǝtküzgǝnlirigǝ ⱪariƣanda, Yuⱨannaning bu hǝtliridǝ birǝr yengi tǝlim yaki wǝⱨiy yǝtküzüldi, degili bolmaydu. Lekin u bu hǝtliridǝ jamaǝtning kɵzlirini ⱪaytidin Hudaning tüp tǝbiiti wǝ harakteri — yǝni Uning mutlǝⱪ pak-muⱪǝddǝsliki, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi wǝ meⱨir-muⱨibbitigǝ ⱪaratti. Bu hususiyǝtlǝr Hudaning ⱨayatini ⱪobul ⱪilƣanlardimu kɵrülüxi muⱪǝrrǝr; xunga bular arⱪiliⱪ Hudaƣa tǝwǝ yaki tǝwǝ ǝmǝs bolƣanliⱪimizni bilǝlǝymiz.
Bu ɵlqǝm-sinaⱪlar pǝⱪǝt ɵzimiznila ǝmǝs, bǝlki yǝnǝ Hudaƣa has bolƣan baxⱪilarni tonup, xundaⱪla ular bilǝn sirdax-ⱨǝmdǝmliktǝ boluxⱪa wǝ ǝksiqǝ Hudaƣa has bolmiƣanlarni, bolupmu (ularning iqidiki) «Mǝsiⱨning tǝlim-bexarǝtliri mǝndǝ bar» dǝp turuwalƣanlarni pǝrⱪ etip, ulardin ɵzimizni tartixⱪimu mǝdǝt beridu. Xundaⱪ «tǝlim bǝrgüqilǝr» Hudadin bolmiƣan bolsa, ular bilǝn (ⱪanqilik karamǝt-mɵjizilǝrni kɵrsitǝlixidin ⱪǝt’iynǝzǝr) ⱨeq karimiz yaki bardi-kǝldimiz bolmasliⱪi kerǝktur. Yuⱨannaning bu hǝttiki hǝwirini ɵzlǝxtürgǝn ⱨǝrbiri Hudaning meⱨir-muⱨǝbbitining nemǝ ikǝnlikini qüxinidu wǝ xuning bilǝn ⱨǝrⱪandaⱪ uduliƣa kǝlgǝn tǝlim-bexarǝtlǝrni pǝrⱪ etǝlǝydiƣan bolidu.
Ahirda xuni ⱪoxup eytip ɵtimizki, Yuⱨanna uxbu hetidǝ pǝwⱪul’addǝ bir bid’ǝtqilik, yǝni «gnostisizm»ƣa rǝddiyǝ beridu.
Xunga uning üq heti, bolupmu bu birinqisini Injilning jǝwⱨiri dǝp ⱪaraymiz. Pawlus «Kolossiliklǝrgǝ» yazƣan mǝktupidimu bu bid’ǝtqilikning dǝslǝpki bihlirini bir tǝrǝp ⱪilidu. Bu bid’ǝtqilikning muⱨim nuⱪtiliri tɵwǝndikidǝk boluxi mumkin idi: —
(1) |
«Alaⱨidǝ bilim wǝ sirlar bizdila bar, mǝhpiy rǝsmiyǝtlirimizdin ɵtsǝnglar, silǝrmu uningƣa erixsilǝr» («Kol.» 2:16-23ni kɵrüng). |
(2) |
«Omumǝn eytⱪanda «maddiy dunya rǝzil», pǝⱪǝt «roⱨiy dunya» yahxidur». |
(3) |
«Maddiy dunya rǝzil yaki ǝⱨmiyǝtsiz, xuningdǝk insanlarning teni bu maddiy dunyaƣa tǝwǝ bolƣaqⱪa, insanlarning ɵz tenidǝ ⱪilƣan ixlirimu ǝⱨmiyǝtsizdur». ««Roⱨiy dunya»ƣa tǝwǝ bolsaⱪ, tenimiz gunaⱨ ⱪiliwǝrsǝ ⱨeqⱪandaⱪ aⱪiwiti bolmaydu». |
(4) |
«Maddiy dunya rǝzil bolƣaqⱪa, Əysa Mǝsiⱨ ǝrxtin kelip bir tǝndǝ makanlixip ⱨǝⱪiⱪiy insan boluxi ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs idi. U pǝⱪǝt «insaniy ⱪiyapǝt»tǝ kǝlgǝn bir roⱨ, halas; demǝk, U «ǝttǝ» ǝmǝs». |
(5) |
«Insan bolƣan Nasarǝtlik Əysa suda qɵmüldürülgǝn waⱪtidila Hudaning Roⱨi Uning tenini ilkigǝ aldi; pǝⱪǝt xu qaƣdin keyinki Əysani «Hudaning Oƣli» deyixkǝ bolidu». |
(6) |
«Insan bolƣan Nasarǝtlik Əysa ɵlüx aldida Hudaning Roⱨi Uning tenidin kǝtti; xunga «Hudaning Oƣli ɵldi» deyixkǝ bolmaydu». |
Gǝrqǝ Yuⱨanna hǝttǝ muxu sahtiliⱪⱪa toluⱪ rǝddiyǝ bǝrgǝn bolsimu (buningƣa munasiwǝtlik ayǝtlǝr üstidǝ izaⱨatlar wǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz), bu hǝtning mǝzmuni u bid’ǝtqilikkǝ bǝrgǝn rǝddiyining ɵzidin kɵp mǝzmunluⱪtur. Yuⱨannaning bu heti Hudaning jamaitining ⱨǝrbir ǝzasiƣa: (a) «Mǝndǝ «ⱨǝⱪiⱪiy ⱨayat» barmu-yoⱪmu?» degǝn soalƣa toƣra jawab tapⱪuzidu; (ǝ) ⱨǝr türlük aldamqiliⱪ wǝ sahta tǝlimlǝrgǝ (ⱪandaⱪ tǝrǝptin kelixidin wǝ nemǝ boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) yüzlinip, ularni pǝrⱪ etip bir tǝrǝp ⱪilixⱪa ⱪorallanduridu.
Mǝzmun: —
1. Ⱨayatliⱪ kalami (1:1-4)
2. Yoruⱪluⱪ wǝ ⱪarangƣuluⱪ (1:5-2:29)
3. Hudaning pǝrzǝntliri kim? (3-bab)
4. Ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ aldamqiliⱪ (4:1-6)
5. Bir-birimizgǝ meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitǝyli (4:7-21)
6. Etiⱪadning ƣǝlibǝ ⱪilixi (5:1-13)
7. Baxⱪilarƣa dua ⱪilix (5:14-21)
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
Muxu yǝrdǝ biz alaⱨidǝ muⱨim yaki qüxinix ⱪiyin dǝp ⱪariƣan bǝzi ayǝtlǝr üstidǝ azraⱪ tohtilimiz.
(2:7-8)
«I sɵyümlüklirim, silǝrgǝ burun anglap baⱪmiƣan yengi bir ǝmrni ǝmǝs, bǝlki dǝslǝptin tartip silǝr tapxuruwalƣan kona ǝmrni yeziwatimǝn. Uxbu ǝmr silǝr burundinla anglap keliwatⱪan sɵz-kalamdur. Lekin yǝnǝ kelip mǝn silǝrgǝ yeziwatⱪinimni yengi ǝmr desǝkmu bolidu; bu ǝmr Mǝsiⱨdǝ ⱨǝm silǝrdimu ǝmǝl ⱪilinmaⱪta, qünki ⱪarangƣuluⱪ ɵtüp kǝtmǝktǝ, wǝ ⱨǝⱪiⱪiy nur alliⱪaqan qeqilixⱪa baxlidi».
Bu sirliⱪ ǝmma tolimu muⱨim ayǝtni mundaⱪ qüxinimiz: —
(1) Əysa Mǝsiⱨ ǝslidǝ muhlisliriƣa birnǝqqǝ ⱪetim: «Bir-biringlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝtni kɵrsitinglar» dǝp tapiliƣanidi («Yuⱨ.» 13:34, 15:12ni kɵrüng). Xunga bu ǝmrni «kona ǝmr» degili bolidu.
(2) Bu ǝmrni muhlislarƣa tapiliƣan waⱪtida ularda ⱨeq ǝmǝl ⱪilinmiƣanidi. Mǝsilǝn, buningƣa misal kǝltürsǝk, Mǝsiⱨ ularƣa ahirⱪi «kǝqlik tamaⱪ»ta bu ǝmrni tapilaydu («Yuⱨ.» 13-bab); lekin ular yǝnǝ bir-biri bilǝn «Arimizda kim ǝng uluƣ» dǝp talax-tartix ⱪilixidu («Luⱪa» 22:24-27). Sǝwǝbi, ularda roⱨiy ⱨayat tehi mǝwjut bolmiƣanidi. Pǝⱪǝt muⱪuddǝs Roⱨ kǝlgǝndǝ andin roⱨiy ⱨayat baxlinidu.
(3) Rǝb Əysa ⱨǝmmimiz üqün kresttiki ɵlümi bilǝn ƣǝlibǝ ⱪazanƣandin keyin, Muⱪǝddǝs Roⱨ kelidu, xundaⱪla insanlar ⱨǝⱪiⱪiy roⱨiy ⱨayatⱪa muyǝssǝr bolidu. Xu qaƣda pǝⱪǝt Mǝsiⱨdila ǝmǝs, Uningƣa roⱨta baƣlanƣanlardimu ⱨǝⱪiⱪiy muⱨǝbbǝt, yǝni Hudaning Ɵzining muⱨibbiti pǝyda bolup, «Bir-biringlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar», ⱨǝtta «Silǝrni sɵyginimdǝk, silǝrmu bir-biringlarni sɵyünglar» degini mumkin bolidu. Əmdi ⱨazir ǝmrgǝ ǝmǝl ⱪilix mumkinqiliki bolƣanliⱪi üqün uni «yengi ǝmr» deyixkǝ bolatti; wǝ xuningdǝk ⱨǝⱪiⱪiy meⱨir-muⱨǝbbǝtning yǝr yüzidǝ barliⱪⱪa kǝlgǝnlikidin ǝmdi «Ⱪarangƣuluⱪ ɵtüp kǝtmǝktǝ wǝ ⱨǝⱪiⱪiy nur alliⱪaqan qeqilixⱪa baxlidi».
(3:9)
«Hudadin tuƣulƣuqi gunaⱨ sadir ⱪilmaydu; Hudaning uruⱪi uningda orun alƣaqⱪa, u gunaⱨ sadir ⱪilixi mumkin ǝmǝs, qünki u Hudadin tuƣulƣandur»
Yuⱨanna ⱪaysi jǝⱨǝttin «U gunaⱨ sadir ⱪilixi mumkin ǝmǝs» dǝydu? U alliⱪaqan (2:1dǝ) «Mubada birsi gunaⱨ sadir ⱪilsa, ...» degǝn. Demǝk, ⱨǝtta Hudadin tuƣulƣan birsiningmu gunaⱨ ⱪilix mumkinqiliki dǝrwǝⱪǝ bardur. Lekin u 3:6dǝ mundaⱪ dǝp jakarlaydu: —
«Uningda yaxawatⱪan ⱨǝrbir kixi gunaⱨ sadir ⱪilmaydu; kimdǝkim gunaⱨ sadir ⱪilsa, Uni kɵrmigǝn wǝ Uni tonumiƣan bolidu». Hudadin ⱨǝⱪiⱪiy tuƣulƣan birsining ⱪǝt’iy gunaⱨ sadir ⱪilix aditi bolmaydu; uningƣa nisbǝtǝn gunaⱨ «binormal ix» bolidu. Uning üqün «normalliⱪ» ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ wǝ meⱨir-muⱨǝbbǝt iqidǝ yaxaxtin ibarǝttur; qünki «Hudaning uruⱪi» bolƣan Mǝsiⱨning Ɵzi uningda yaxaydu («Gal.» 2:20).
Bu 9-ayǝt xübⱨisizki, gunaⱨ sadir ⱪilixning mumkin ǝmǝsliki ǝhlaⱪ yaki meⱨir-muⱨǝbbǝt jǝⱨǝttin eytilƣandur. Buningƣa misal alsaⱪ, sǝbiy balisini ⱪolidin yetilǝp yoldin ɵtüp ketiwatⱪan bir ana dǝyli, tuyuⱪsiz ularƣa ⱪarap keliwatⱪan bir yük maxinisi pǝyda bolup ⱪalidu. Xu ana ɵz balisini axu maxinining aldiƣa taxlap ketix mumkinqiliki barmu? Bir tǝrǝptin, yǝni jismaniy tǝrǝptin, xundaⱪ mumkinqilik dǝrwǝⱪǝ bar; lekin ǝhlaⱪ jǝⱨǝttin yaki aniliⱪ muⱨǝbbiti jǝⱨǝtidin bundaⱪ mumkinqilik ⱪǝt’iy mǝwjut ǝmǝs. Ohxax yolda, Hudaning ⱨǝmraⱨliⱪida mengiwatⱪan, Uni tonuydiƣan birsi «gunaⱨ sadir ⱪilixi mumkin ǝmǝs».
5:6-8
«U bolsa su wǝ ⱪan arⱪiliⱪ kǝlgǝn Zat, yǝni Əysa Mǝsiⱨdur; Uning kelixi pǝⱪǝt su bilǝnla ǝmǝs, bǝlki ⱪan bilǝnmu idi. Wǝ bu ixlarƣa guwaⱨliⱪ bǝrgüqi bolsa Roⱨtur, qünki Roⱨ Ɵzi ⱨǝⱪiⱪǝttur. Qünki Uning toƣruluⱪ üq guwaⱨliⱪ bǝrgüqi bar: — bular Roⱨ, su wǝ ⱪandin ibarǝttur. Bu üqining guwaⱨliⱪi birdur»
Bu ayǝtlǝrning mǝzmuni birnǝqqǝ sahta tǝlimgǝ ⱪarita rǝddiyǝdur. «Kirix sɵz»dǝ deginimizdǝk ular tɵwǝndikilǝrni ɵz iqidǝ alidu: —
(1) |
Omumǝn «maddiy dunya rǝzil, pǝⱪǝt roⱨiy dunya yahxi». |
(2) |
«Maddiy dunya rǝzil bolƣaqⱪa, Əysa Mǝsiⱨ ǝrxtin kelip bir tǝndǝ makanlixip ⱨǝⱪiⱪiy insan boluxi ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs idi. U pǝⱪǝt «insaniy ⱪiyapǝt»tǝ kǝlgǝn bir roⱨ, halas; demǝk, u «ǝttǝ» ǝmǝs». |
(3) |
«Insan bolƣan Nasarǝtlik Əysa suda qɵmüldürülgǝndila Hudaning Roⱨi Uning tenini ilkigǝ aldi; pǝⱪǝt xu qaƣdin keyin, Əysani «Hudaning oƣli» deyixkǝ bolatti». |
(4) |
«Insan bolƣan Nasarǝtlik Əysa ɵlüx aldida Hudaning Roⱨi Uning tenidin kǝtti; xunga «Hudaning Oƣli ɵldi» deyixkǝ bolmaydu». |
(5) |
«Ⱪutⱪuzulux-nijat bu rǝzil, maddiy dunyadiki ⱨayatⱪa baƣliⱪ bolmiƣaqⱪa, ⱪutⱪuzulƣanlarning «jismaniy» ǝhlaⱪliⱪ ⱨayatni ɵtküzüxning, meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitixkǝ kɵngül bɵlüxining ⱨeq zɵrüriyiti yoⱪ». |
Xuning bilǝn ularƣa rǝddiyǝ berix üqün mu’ǝllip ⱪǝt’iylik bilǝn xuni ispatlimaⱪqiki: (1) Əysa Mǝsiⱨ ⱨǝⱪiⱪiy insan bolup tuƣuldi; (2) ⱨǝⱪiⱪiy insan bolup Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin suda qɵmüldürüldi; (3) ⱨǝⱪiⱪiy insan bolup kresttǝ ɵldi. Mana xu sǝwǝbtin mu’ǝllip yuⱪiriⱪi ayǝtlǝrdǝ Rǝbbimizning «Kelixi pǝⱪǝt su bilǝnla ǝmǝs, bǝlki ⱪan bilǝnmu idi» dǝp tǝkitlǝydu.
Buningdin qüxinimizki: —
(a) Rǝbbimiz adǝttiki, normal insaniy tuƣut bilǝn bu dunyaƣa kǝlgǝn. Barliⱪ insaniy tuƣutlarƣa ohxax, uning tuƣulƣini anisining tuƣut suliri bilǝnla ǝmǝs, bǝlki anisidin ayrilix ⱪeni (kindikini kǝskǝndiki) bilǝnmu idi. Əgǝr birsi «Rosul Yuⱨanna bu ixlarƣa guwaⱨqi bolƣanmu?» dǝp sorisa, ǝlwǝttǝ «Ɵz kɵzi guwaⱨqi bolmidi» dǝymiz. Lekin untumasliⱪimiz kerǝkki, Yuⱨanna Rǝbbimizning anisi Mǝryǝm ɵlgüqǝ uningdin hǝwǝr alƣan («Yuⱨ.» 19:26-27).
(ǝ) Rǝbbimizning «hǝlⱪ’alǝm aldidiki hizmǝt»i Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin qɵmüldürülüxi bilǝn baxlanƣanidi. Bu qaƣdimu u ⱨǝm toluⱪ insan ⱨǝm toluⱪ Hudaning Oƣli idi. Xuning bilǝn Uning kelixini «su bilǝn» degili bolidu. Uning «yǝr yüzidiki hizmǝt»i Uning kresttǝ ⱪan tɵküxi bilǝn ahirlaxⱪan; xuning bilǝn Uning ⱨazirⱪi ǝrxtiki hizmitigǝ «kelixi» «su bilǝnla ǝmǝs, bǝlki su wǝ ⱪan bilǝn idi».
(b) U kresttǝ ɵlgǝndin keyin xu yǝrdiki bir ǝskǝr nǝyzini elip Uning biⱪiniƣa sanjidi. Xu qaƣda Yuⱨanna bizgǝ «su wǝ ⱪan qiⱪti» dǝp alaⱨidǝ guwaⱨliⱪ beridu («Yuⱨ.» 19:34-35). Bu ixning ɵzi ǝskǝrlǝrgǝ: «Bu adǝm dǝrwǝⱪǝ ɵldi» degǝn toluⱪ ispat idi. Tibabǝtqilik tǝripidinmu bu ix Uning yüriki yerilip kǝtkǝnlikidin bolƣan boluxi mumkin, dǝp ispatlaydu.
Xuning üqün Yuⱨanna diⱪⱪitimizni bu üq guwaⱨⱪa tartmaⱪqi — su, ⱪan wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ. Ularning ⱨǝmmisi Əysa Mǝsiⱨ anisi Mǝryǝmning ⱪorsiⱪiƣa kǝlgǝndin tartip ɵlüxigiqǝ (ⱨǝm xundaⱪla ⱨazirmu!) Hudaning Oƣli bolupla ⱪalmay, toluⱪ insan ikǝnlikini ispatlaydu.
5:16-17
«Birsi ⱪerindixining ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmaydiƣan bir gunaⱨ sadir ⱪilƣanliⱪini kɵrsǝ, uning üqün dua ⱪilsun; wǝ Huda ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmaydiƣan gunaⱨ sadir ⱪilƣanlar üqün uningƣa ⱨayatliⱪ ata ⱪilidu. Ɵlümgǝ mǝⱨkum gunaⱨmu bardur. Uning toƣrisidin tilisun, demǝymǝn. Hǝmmǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝtsizlik gunaⱨtur; wǝ ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmaydiƣan gunaⱨmu bar».
«Ɵlümgǝ mǝⱨkum bir gunaⱨ» degǝn nemǝ? Omumǝn eytⱪanda, alimlar arisida bu ix toƣrisida tɵwǝndikidǝk üq pikir bar (ⱨǝmmǝ alim xu gunaⱨ sadir ⱪilƣuqi kixini etiⱪadqi dǝp ⱪaraydu): —
(1) Bu hil gunaⱨ gunaⱨ sadir ⱪilƣan adǝm (etiⱪadqi)ni mǝnggülük ⱨayattin mǝⱨrum ⱪilip, uni «ot kɵli»diki «mǝnggülük ɵlüm»gǝ, yǝni dozahⱪa elip baridu. Yuⱨanna ⱪerindaxlarƣa bundaⱪ gunaⱨ ⱪilƣan kixi üqün dua ⱪilmasliⱪni ündigǝndin keyin, undaⱪta u qoⱪum Rǝbbimiz eytⱪan «kǝqürüxkǝ bolmaydiƣan gunaⱨ»ⱪa ohxax ix boluxi kerǝk («Mat.» 12:22-32).
(2) Ⱨǝmmimizgǝ ayan, Huda kerǝk bolƣanda Ɵzigǝ has bolƣanlarning bexiƣa «tǝrbiyilik jazasi»ni qüxüridu (mǝsilǝn, «Ibr.» 12:4-14). Bu gunaⱨ gunaⱨ sadir ⱪilƣuqi kixini «tǝrbiyilik jaza» süpitidǝ jismaniy ɵlümgǝ elip baridu. Bu ix «mǝnggülük ɵlüm»din pütünlǝy baxⱪiqǝ bir ixtur.
(3) Undaⱪ gunaⱨ sadir ⱪilƣuqi kixini «Hudaƣa mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨalǝt»tǝ baƣlap bekitidu. Bu ⱨalǝt u ɵlgüqǝ dawamliⱪ bolidu. Xuning üqün u bu dunyadin kǝtküqǝ baxⱪa ⱪerindaxlar uning ƣemini ⱨeq yemǝy, uning bilǝn bardi-kǝldi ⱪilmasliⱪi kerǝk.
Bu üq pikirdin biriniqisigǝ ⱪǝt’iy ⱪoxulalmaymiz. Ⱨalbuki, 2- wǝ 3-pikirning wǝzinliki bar, dǝp ⱪaraymiz. Əmǝliyǝttǝ bu ikki pikir bir-birigǝ bǝk yeⱪin, «mǝnggülük tǝripidin eytⱪanda» degǝndǝk ohxax ǝⱨwalni kɵrsitidu.
Bu kɵzⱪariximizning sǝwǝbliri mundaⱪ: —
(a) Rǝbbimiz eytⱪan «ⱨeqⱪaqan kǝqürüm ⱪilinmaydiƣan gunaⱨ» bolsa Hudaning awazini ǝng ahirⱪi rǝt ⱪilixtin ibarǝttur («Mat.» 12:31-32 wǝ uningdiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng). Bu gunaⱨning pǝrisiylǝrdǝ bolƣan ipadisi ularning Rǝbbimizning hudaliⱪ ⱨoⱪuⱪini rǝt ⱪilixi idi. Gǝrqǝ U bu ⱨoⱪuⱪini mɵjiziliri bilǝn wǝ karamǝt tǝlimi bilǝn tǝstiⱪliƣan bolsimu, ular yǝnila ixinixni rǝt ⱪilip, Uni «Xǝytanning ǝlqisi» dǝp ⱨaⱪarǝtlidi. Xunga bu etiⱪadqilar tǝripidin ⱪilinƣan gunaⱨ ǝmǝstur (bǝlki etiⱪadsizlar tǝripidin ⱪilinƣandur).
(ǝ) Yuⱨannaning deyixiqǝ, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixkǝn, xundaⱪla «ⱪerindax» dǝp atilixⱪa layiⱪ bir kixigǝ nisbǝtǝn (5:16) yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, gunaⱨning ɵzi binormal bir ix, gunaⱨ uning üqün adǝt ǝmǝs (3:4-10ni kɵrüng). Bundaⱪ deginimiz «etiⱪadqilarda gunaⱨlar bolmaydu» degǝnlik ǝmǝs (2:1ni kɵrüng). Lekin birsining Hudaning ⱨayatiƣa erixkǝndin keyin andin «mǝnggülük gunaⱨ» («Mar.» 3:29) sadir ⱪilixining mumkinqiliki bar deyilsǝ, bizningqǝ bu pikir insanlar «ⱪaytidin tuƣulux» arⱪiliⱪ ⱪobul ⱪilƣan Hudaning Ɵz tǝbiitini mutlǝⱪ inkar ⱪilixⱪa barawǝr bolidu. Pütün Muⱪǝddǝs Kitabta uningƣa ⱨeqⱪandaⱪ misal tapalmaymiz. Birsi: «Mǝsiⱨgǝ satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda buningƣa bir misaldur» desǝ, biz Yǝⱨudaning barliⱪ ⱪilmixliridin uningda «Hudaning ⱨayati» bolƣanliⱪidin birmu ispat tapalmaymiz, dǝp jawab ⱪayturimiz.
(b) Biraⱪ baxⱪa tǝrǝptin eytⱪanda, Muⱪǝddǝs Kitabta etiⱪadqilarning Hudaning tǝrbiyilik jazasi (mǝnggülük jazasi ǝmǝs)ƣa uqrap ɵlgǝnlikidin kɵp misallar bardur. Bundaⱪ jismaniy jazaning sǝwǝbliri gunaⱨ ⱪilƣan kixilǝrning ɵz ǝⱨwalliridin ⱨalⱪip ketixi mumkin. «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ Ananiyas wǝ Safira ɵzlirini «intayin ihlasmǝn kixilǝr» dǝp kɵrsǝtmǝkqi bolup, yalƣan sɵzligǝnliki hatirilinidu («Ros.» 5:1-11). Bu gunaⱨi tüpǝylidin ular Huda aldida ⱨayatidin mǝⱨrum boldi. Hudaning Roⱨi zor ⱪudritini kɵrsǝtkǝn xu künlǝrdǝ bu ix barliⱪ jamaǝtlǝrgǝ ⱪattiⱪ bir agaⱨ boldi. Keyinki dǝwrlǝrdǝ baxⱪilar ohxaxla Hudaning jamaitigǝ yalƣan sɵz ⱪilƣan bolsimu, lekin ular ohxax tǝrbiyilik jazaƣa uqrimiƣan, dǝp guman ⱪilmaymiz — lekin Hudaning Roⱨi küq-ⱪudritini xu künlǝrdikidǝk ohxax ayan ⱪilƣan bolsa, Uning yolini tosiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixining ⱨaliƣa way!
Ananiyas wǝ Safirani ot kɵligǝ qüxidu, dǝp ⱪarimaymiz. Ular bǝlkim rosul Pawlus «1Kor.» 3:11-15dǝ tǝswirlǝydiƣan, Hudaning uli üstigǝ ⱨeq muⱪim nǝrsini ⱪurmiƣan kixilǝrgǝ ohxax bolidu. Bizning xu ayǝtlǝr toƣruluⱪ izaⱨatlirimiznimu kɵrüng.
Tǝwrattin yǝnǝ mundaⱪ bir misal tapimiz. Dawut padixaⱨ Bat-Xeba bilǝn zina ⱪilixi bilǝn Bat-Xeba ⱨamilidar bolup ⱪaldi. Huda Dawutⱪa namimƣa eƣir daƣ kǝltürgining üqün, etiⱪadsizlarning kɵz aldida Ɵz pak-muⱪǝddǝslikimni eniⱪ ⱪilix üqün, Bat-Xebadin bolidiƣan balang tuƣulup ɵlidu, dǝp hǝwǝr yǝtküzdi. Dawut bala üqün yǝttǝ kün roza tutup, dua-tilawǝt ⱪilƣan bolsimu, Hudani bu ⱪararidin yanduralmaytti («Zǝb.» 51:4 wǝ uning üstidiki izaⱨatimiznimu kɵrüng). Muxu yǝrdǝ ɵlidiƣan Dawutning ɵzi ǝmǝs, bǝlki gunaⱨ ⱪilmaydiƣan balisi; lekin Hudaning mǝlum gunaⱨlarning üstidiki ⱨɵkümining ɵzgǝrmǝsliki, ⱨǝtta dua-tilawǝtlǝrningmu ɵzgǝrtilmǝydiƣanliⱪi muxu wǝⱪǝdin eniⱪ turidu. Dawut mumkin bolsa, muxu balini ⱪutⱪuzux üqün jǝzmǝn ɵzini pida ⱪilixⱪa razi bolatti dǝp ixinimiz (keyin, Dawutning ⱨǝtta ɵzigǝ asiy bir oƣliƣa beridiƣan meⱨrini qüxinix üqün «2Sam.» 18:33ni kɵrüng).
Rosul Pawlus yǝnǝ Korinttiki jamaǝtkǝ yazƣan birinqi mǝktupida «Rǝbbimizning kǝqlik tamiⱪi»din natoƣra pozitsiyǝ bilǝn yegǝnlǝrning Hudaning tǝrbiyǝ jazasiƣa uqrap, kesǝl bolup yatⱪanliⱪi, ⱨǝtta ɵlgǝnlikini tǝswirlǝydu. U yǝnǝ Korintta turƣan, eƣir gunaⱨ sadir ⱪilƣan ǝmma towa ⱪilixⱪa razi bolmaydiƣan mǝlum bir etiⱪadqi toƣruluⱪ: — «Xundaⱪ ⱪilƣan kixining ǝtliri ⱨalak ⱪilinsun, xundaⱪ ⱪilip roⱨi Rǝb Əysaning künidǝ ⱪutⱪuzuluxi üqün Xǝytanning ilkigǝ tapxurulsun» — dǝydu («1Kor.» 5:5). Bu ix toƣruluⱪmu xu hǝttiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
Adǝttǝ eƣir gunaⱨ sadir ⱪilƣan ǝmma towa ⱪilixni halimaydiƣanlar üqün Huda bekitkǝn tǝrbiyǝ bolsa, jamaǝt ularni bardi-kǝldisidin qiⱪiriwetixtin ibarǝt bolidu (muxu toƣruluⱪ «Rim.» 16:17-18, «2Kor.» 6:14-7:1, «Gal.» 6:1-2, «2Tes.» 3:6-15, «1Tim.» 1:20, «Tit.» 3:10-11, «2Yuⱨ.» 9-11, «Wǝⱨ.» 2:20ni kɵrüng).
Lekin Pawlus Korinttiki muxu kixining ǝⱨwaliƣa ⱪarap uningƣa muxundaⱪ tǝrbiyining kǝmlik ⱪilidiƣanliⱪini kɵrüp yǝtti. Pütkül yurt aldida Rǝbbimizning guwaⱨ-hǝwirining etiwari ⱪalmidi; gunaⱨ sadir ⱪilƣuqi towa ⱪilixni ⱨeq halimaytti. «Ətliri ⱨalak ⱪilinsun» — bu ibarǝ, bizningqǝ, adǝmning ɵlümini kɵrsitidu. U «ɵlümgǝ mǝⱨkum» bir gunaⱨ sadir ⱪilƣanidi. Rosul Pawlus ohxax yolda «Xǝytanƣa tapxurƣan»lar bolsa, Humene’us wǝ Iskǝndǝr («1Tim.» 1:20) wǝ Filetuslarni ɵz iqigǝ alidu («2Tim.» 2:17). Ularning tezdin alǝmdin ketixi bolsa (1) baxⱪilarƣa zor agaⱨ bolidu, xundaⱪla ularni mundaⱪ kixilǝrning adǝmni bulƣaydiƣan tǝsiridin ⱪutⱪuzidu; (2) ɵzlirining wijdanini tehimu kɵp gunaⱨlarning eƣirlaxtürüxidin ⱪutⱪuzidu.
Xunga kɵzⱪariximiz «ɵlümgǝ mǝⱨkum gunaⱨ» etiⱪadqining jismaniy ɵlüxini elip kelidiƣan gunaⱨdur. Huda Ananiyas wǝ Safiraning üstigǝ qiⱪarmaⱪqi bolƣan ⱨɵkümini eniⱪ ⱪilƣandin keyin, rosul Petrus ular üqün dua ⱪilmiƣanidi. Xuningƣa ohxax, etiⱪadqilar xundaⱪ gunaⱨ sadir ⱪilƣanlar üqünmu dua ⱪilixiƣa toƣra kǝlmǝydu. Uning üstigǝ, undaⱪ eƣir gunaⱨ ⱪilƣan (Korinttiki ⱨeliⱪi adǝmgǝ ohxax towa ⱪilixni halimaydiƣan) etiⱪadqi tüpǝylidin Hudaning nami wǝ hǝwirining etiwari ⱪalmiƣan ǝⱨwalda, jamaǝt ⱨǝtta xu kixini «Xǝytanƣa tapxurux» kerǝkmu, dǝp eƣir-besiⱪliⱪ bilǝn qongⱪur oylinixƣa toƣra kelidu («1Kor.» 6:1-8).