Injil 14-ⱪisim


«Tesalonikaliⱪlarƣa (2)»


(Rosul Pawlus Tesalonika xǝⱨiridiki jamaǝtkǝ yazƣan ikkinqi mǝktup)



Kirix sɵz


Tesalonikadiki jamaǝtning tuƣulux jǝryani wǝ arⱪa kɵrünüxi toƣruluⱪ oⱪurmǝnlǝr «Tesalonikaliⱪlarƣa yezilƣan birinqi mǝktup»tiki «kirix sɵz»imizdin mǝlumat alalaydu.


Ixinimizki, rosul Pawlusning uxbu hetini aldinⱪi hetidin uzun ɵtmǝyla ǝwǝtkǝn; buningƣa ispat, hǝtning bexida salam yolliƣuqilar ohxaxla üq zat — Pawlusning Ɵzi, Timotiy wǝ Silastin ibarǝt idi. Huda yolida daim rosulluⱪ hizmitidǝ uyan-buyan qepip yüridiƣan bu üqi uzun waⱪitlarƣiqǝ bir jayda jǝm bolalmaytti.


«Birinqi hǝt»ni Tesalonika xǝⱨirigǝ aparƣan kixi Korint xǝⱨirigǝ, Pawlusning yeniƣa tezla ⱪaytip kǝlgǝn, xundaⱪla uningƣa jamaǝtning yengi hǝwirini yǝtküzgǝn bolsa kerǝk. Pawlus bu kixidin, jamaǝttiki bǝzilǝrning birinqi hǝttiki «Rǝb Əysaning dunyaƣa ⱪaytip kelixi» toƣruluⱪ tǝlimatlirini (4:15-17, 5:4-6) ikki ⱪoliƣa tayinip jan beⱪixtin waz keqixning baⱨanisi ⱪiliwalƣanliⱪidin hǝwǝrdar boldi. Ular: «Mǝsiⱨ Ɵz padixaⱨliⱪini bǝrpa ⱪilixⱪa tez arida dunyaƣa ⱪaytip kelidu, xunga jan beⱪixⱪa ɵzimizni upritixning nemǝ ⱨajiti?!» dǝp oyliƣan bolsa kerǝk. Bǝzilǝr «Mǝsiⱨning ⱪaytip kelixi» toƣrisidiki tǝlimni qüxinip yǝtmigǝn, yǝnǝ bǝziliri xübⱨisizki, uningdin bikar tǝlǝpliktǝ laƣaylap yürüxkǝ baⱨanǝ tapⱪanliⱪidin huxal boluxup kǝtkǝn.


Xu qaƣlarda yǝnǝ bǝzibir ǝⱨwallarmu kɵrülgǝnidi. Bǝzilǝr: ««Rǝbning küni yetip kǝldi» degǝndǝk wǝⱨiylǝrni kɵrdüm» degǝnidi. «Rǝbning küni»din ibarǝt bu mǝzgil Rǝb Əysa yǝr yüzigǝ ⱪaytip kelixtin ilgiri, Hudaning ƣǝzǝplik jazalirini yǝr yüzigǝ tɵküx mǝzgilini kɵrsitidu. Rǝb Əysa Ɵzi muxu mǝzgilni «zor zulum-zǝhmǝt» yaki «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt» dǝp atiƣanidi («Mat.» 24:21) (biz muxu ix üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdimu tohtilimiz). Tesalonikaliⱪlarƣa nisbǝtǝn «Rǝbning küni yetip kǝldi» degǝn gǝp ularni heli ⱪayil ⱪilatti, qünki ⱨǝr adǝmgǝ ayanki, «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt» mǝzgilidǝ Hudaning muⱪǝddǝs bǝndiliri dǝⱨxǝtlik ziyankǝxlikkǝ uqraydu; Tesalonikadikilǝr dǝl muxundaⱪ dǝⱨxǝtlik ziyankǝxlikkǝ uqrawatⱪanidi. Əxǝddiy besimlar astida kixilǝr ⱨǝr türlük ƣǝlitǝ ixlarni ⱪilixi mumkin; hǝlⱪ tǝlpünüx iqidǝ ⱨǝrhil hiyallarda bolsa, ⱨǝrhil ezitⱪuluⱪ ⱨasil boluxi mumkin. Muxundaⱪ xaraitta birsi Rǝb pat arida ⱪaytip kelip, bu ziyankǝxliklǝrni yoⱪ ⱪilidu, degǝn ümidtǝ bolup: «Rǝbning küni yetip kǝldi» dǝp ham hiyal ⱪilsa, buni qüxinixkǝ bolatti, ǝlwǝttǝ. Tesalonikada bǝzilǝr xundaⱪ hiyalda bolup «Rǝbning küni yetip kǝldi» degǝn «bexarǝt»ni bǝrgǝn; bǝzi rǝzil kixilǝr ⱨǝtta rosul Pawlusning namida xundaⱪ bayandiki sahta hǝtni yazƣan. Bu intayin hǝtǝrlik ix, ǝlwǝttǝ. Bu ⱨǝⱪiⱪiy etiⱪadⱪa ⱨujum ⱪilƣanƣa barawǝr bolidu. Uning üstigǝ, ixlimǝy, bikar tǝlǝp yürüxkǝ «Mǝsiⱨ tez arida kelidu» degǝndǝk «roⱨiy» baⱨanǝ izdǝp kütkǝn adǝmlǝr ⱨǝr yǝrdǝ az bolmaydu. Pawlus bu sɵzni tüzitip: «Rǝbning küni»din ilgiri ikki qong wǝⱪǝ kɵrülidu, dǝydu: — 


(a) «(Etiⱪadtin) qong yenix»

(ǝ) «Mǝsiⱨning rǝⱪibi (dǝjjal)ning axkarilinixi».


Bu ixlar toƣruluⱪ uⱪumlarni toƣrilax, kɵprǝk tǝlim berix, dǝl uxbu ⱪisⱪa hǝtning mǝⱪsitidur. Xundaⱪla barliⱪ hǝtliridǝ degǝndǝk, u eƣir zulum-zǝhmǝtkǝ tehiqǝ uqrawatⱪan bu jamaǝt, yǝni ɵzigǝ jan-jegǝr bolƣan muxu ⱪǝdirlik dostliriƣa tehimu riƣbǝt-tǝsǝlli yǝtküzüx pursitidin paydilinidu. Rosullarning kɵp hǝtliridin, ularning Hudaning mɵmin bǝndiliri ɵtküzgǝn hataliⱪlirini tüzǝtkǝnliridin hǝwǝrdar bolduⱪ. Biz xu hataliⱪlar üqün minnǝtdar boluximizƣa toƣra kelidu. Sǝwǝbi, birinqidin ɵzimiz muxu hataliⱪlarni asanla ⱪaytiliximiz mumkin; ikkinqidin, rosullarning tüzitixliridin intayin kɵp ⱪimmǝtlik tǝlimgǝ muyǝssǝr bolimiz. Kim bilidu, uzun ɵtmǝy ahirⱪi zamanlarƣa yüzliniximizgǝ toƣra kelǝmdu tehi; muxu hǝttǝ, bizni xu ⱪorⱪunqluⱪ zamanlardiki adǝmni qɵqitidiƣan aldamqiliⱪlarƣa taⱪabil turuxⱪa ⱪorallanduridiƣan ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni oⱪuymiz. Ⱨeqkim xuni inkar ⱪilalmayduki, «Rǝbning küni»ning beximizƣa qüxüxkǝ az ⱪalƣanliⱪini kɵrsitidiƣan ⱨǝr türlük alamǝtlǝr kɵz aldimizda yilmuyil axmaⱪta.


Mǝzmun: —


1. Tǝxǝkkür duasi (1-bab)

2. «Rǝbning küni»din burun yüz beridiƣan wǝⱪǝlǝr (2-bab 1-12-ayǝtlǝr)

3. Etiⱪadqilarƣa ⱪilinƣan nǝsiⱨǝt wǝ yolyoruⱪlar (2-bab 13-ayǝttin 3-bab 15-ayǝtkiqǝ)

4. Ahirⱪi tilǝklǝr (3-bab 16-18-ayǝtlǝr)


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


Adǝttikidǝk qüxinixkǝ ⱪiyinraⱪ bolƣan yaki alaⱨidǝ bǝzi nuⱪtilar üstidǝ tohtilimiz; hǝttǝ bayan ⱪilinƣan muxundaⱪ kɵp ayǝtlǝr Tǝwrattiki kɵp bexarǝtlǝr bilǝn ziq baƣliⱪ bolƣaqⱪa, biz axu jǝⱨǝttin kɵprǝk tohtilimiz.


 1:5 

«Bu ixlar Hudaning kelidiƣan adil ⱨɵkümini kɵrsitidiƣan roxǝn bir alamǝttur wǝ xundaⱪla, bu ixlar silǝrning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ⱨesablinixinglar üqün bolidu; silǝr mana xu padixaⱨliⱪ üqün zulum-zǝhmǝt qekiwatisilǝr».


Pawlusning «bu ixlar» degini xübⱨisizki, yuⱪiriⱪi ayǝtlǝrdǝ tilƣa alƣan ⱪarxi qiⱪⱪanlarning ziyankǝxlikliri ⱨǝm Tesalonikadiki etiⱪadqilarning sǝwr-taⱪǝtlirini kɵrsitidu. Əmdi nemixⱪa «bu ixlar» Hudaning adil ⱨɵkümigǝ «roxǝn alamǝt» bolidu?


Bǝzi kixilǝr ⱨǝrdaim «mǝdǝniyǝtlik», ⱪiyapitidǝ ǝdǝplik kixi kɵrünidu. Lekin ular ⱨǝⱪiⱪiy iman, yoruⱪluⱪ wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ pǝyda bolƣanda ⱪarxi qiⱪip etiⱪadqilarƣa ziyankǝxlik ⱪilixⱪa baxlaydu. Ularning undaⱪ ⱨǝrikǝtliri ɵzining ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa bolƣan nǝprǝtlirini, xundaⱪla ɵzining iqki ⱨǝⱪⱪaniysizliⱪini oquⱪ kɵrsitidu. Xuning bilǝn roxǝnki, Hudaning jazalirining ularƣa qüxürülüxi roxǝn adalǝtlik bolidu. Ikkinqidin, Hudaning mɵmin bǝndilirining ziyankǝxlikkǝ wǝ zulum-zǝhmǝtlǝrgǝ sǝwr-taⱪǝt bilǝn bǝrdaxliⱪ beridiƣanliⱪi ularning Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti arⱪiliⱪ ⱨasil ⱪilinƣan hatirjǝmlik ⱨǝm muⱨǝbbǝtlik iqki tǝbiitinimu kɵrsitidu. Xuning bilǝn ularning ⱪiyamǝt künidǝ Hudaning arambǝhxlirini ⱪobul ⱪilƣuqilar boluxⱪa layiⱪliⱪi kɵrülidu.


Baxⱪiqǝ eytⱪanda, rǝzillǝrning ⱨazirⱪi kɵrünüxtiki ƣǝlibǝ-muwǝppǝⱪiyǝtliri ⱨǝmdǝ ⱨǝⱪⱪaniylarning zulum-zǝhmǝt qǝkkǝnlirini ⱪandaⱪ qüxinix kerǝk? Zǝrriqilik adalǝt engigǝ igǝ bolƣan, Hudaning xapaiti ⱨǝmdǝ adalitigǝ ixǝngǝn ⱨǝrⱪandaⱪ kixi muxu ixlarƣa ⱪarap xundaⱪ bir hulasigǝ kelixi kerǝkki — kǝlgüsi zamanda bir qong ⱨesab alidiƣan, rǝzillǝrgǝ jaza qüxüridiƣan, Hudaning yolida mangƣanlarƣa aram-tǝsǝlli beƣixlaydiƣan bir küni kǝlmǝy ⱪalmaydu. Xuning bilǝn «ⱨesablax küni»dǝ ⱨazirⱪi adalǝtsizliktǝ japa tartⱪan etiⱪadqilar raⱨǝt-tǝsǝlli kɵridu, ⱨazir adalǝtsizlik yürgüzgǝnlǝr Hudaning jazasini tartidu.


«Wǝ xundaⱪla silǝrning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ⱨesablinixinglar üqün bolidu» 


Rǝbbimiz Əysaning Ɵzi yaki Uning ⱨeqⱪaysi rosulliri ⱨeqkimni «Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ» dǝp baⱪmiƣan. Pǝⱪǝt Rǝbbimiz Əysala muxundaⱪ ibarini Ɵzigǝ ⱪollansa durus bolatti. Əmma muxu yǝrdǝ qongⱪur bir hudaliⱪ sir tepiliduki, Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bizdǝ ix kɵrüp, bolupmu japa-zulumluⱪ ixlarda bizdǝ ihlasmǝn bir harakterning alamǝtlirini ⱨasil ⱪilƣaqⱪa, etiⱪadqi ǝr-ayallar Rǝbning padixaⱨliⱪiƣa kirixkǝ layiⱪ kɵrünüxtǝ bolidu; wǝ Huda dǝrwǝⱪǝ ularni xundaⱪ ⱨesablaxⱪa razi bolidu! Adǝmlǝrning hulⱪ-mijǝzilirini Ɵz hizmitidǝ boluxⱪa ɵzgǝrtküqi, xundaⱪla bu hizmitidǝ kerǝk bolƣan barliⱪ iltipatlarni tǝminligüqi Huda kǝlgüsi ⱨesab alidiƣan künidǝ huxalliⱪ bilǝn az bolmiƣan kixilǝrgǝ: «Obdan ⱪilding, sǝn mening yahxi wǝ sadiⱪ hizmǝtkarimsǝn!» dǝydu («Mat.» 25:14-30). Xu küni bizning: «Aⱨ, Rǝb, bu ixlar pǝⱪǝt xǝpⱪiting bilǝn boldi! Əmǝliyǝttǝ ixligüqi Ɵzüngdursǝn! Mǝn nemigǝ tǝriplinimǝn?!» degǝndǝk jawab beriximizgǝ toƣra kelidu. Hudaning yolida azab-oⱪubǝtkǝ uqraxni ⱨeqⱪaqan «sawab» dǝp ⱨesabliƣili bolmaydu; ǝksiqǝ, uni birhil imtiyaz ⱨesabliximiz kerǝk («Mat.» 5:11-12, «Luⱪa» 6:22-23, «Fil.» 1:29).

Xunga oⱪurmǝnlǝr Pawlusning: «Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ» deginini ǝmǝs, bǝlki «Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ⱨesablinixinglar» degǝn sɵzini nǝzǝrgǝ elixi yahxidur. Uning bu sɵzini 1:11, «Luⱪa» 7:4, 6-7; 15:21 wǝ 20:35 bilǝn selixturux paydiliⱪtur.


«Dǝjjal» wǝ «Rǝbning küni»

Muxu yǝrdǝ ahirⱪi zamanlarƣa baƣliⱪ bǝzi ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni 2-babtin ayǝtmu-ayǝt tǝⱨlil ⱪilimiz: —


2:1 

«I ⱪerindaxlar, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning ⱪayta kelixi, xundaⱪla bizning Uning bilǝn bir yǝrgǝ jǝm ⱪiliniximiz toƣrisida silǝrdin xuni ɵtünimizki,...»


«Bizning Uning bilǝn bir yǝrgǝ jǝm ⱪiliniximiz» degǝn ix birinqi hetidǝ tilƣa elinidu (4:11-15). Mǝsiⱨ asmandin qüxüwatⱪinida, uningda «ɵlümdǝ uhliƣanlar» tirildürülidu ⱨǝmdǝ yǝr yüzidǝ turuwatⱪan tirik etiⱪadqilarmu ular bilǝn tǝng ⱨawada Uning bilǝn kɵrüxüxkǝ kɵtürülidu.


2:2 

«Əgǝr silǝr «Mǝlum roⱨtin kǝlgǝn wǝⱨiy»din, birsining sɵz-tǝlimidin yaki «bizning namimizda» yezilƣan mǝlum hǝtlǝrdin bolsun «Rǝbning küni yetip kǝldi» degǝn sɵzni anglisanglar, jiddilixip ⱨoduⱪup kǝtmǝnglar yaki dǝkkǝ-dükkigǝ qüxmǝnglar!»


Muxu yǝrdǝ sǝⱨipǝ qǝklimisidin «Rǝbning küni» degǝn ibarining mǝnisi üstidǝ anqǝ tǝpsiliy tohtalmaymiz; biz pǝⱪǝt oⱪurmǝnlǝrgǝ Tǝwrattiki uningƣa munasiwǝtlik ayǝtlǝrni kɵrsitimiz wǝ ɵzimiz muxu ayǝtlǝrdin alƣan bǝzi hulasimizni bayan ⱪilimiz; oⱪurmǝn ɵzi hulasimizni tǝkxürsun. Xundaⱪ ümidimiz barki, keyinki waⱪitlarda ayǝtlǝrni xǝrⱨlǝp, hulasilirimizni toluⱪraⱪ tǝswirligüdǝk waⱪit qiⱪidu.


«Rǝbning küni» yaki «Pǝrwǝrdigarning küni» degǝn ibarǝ Tǝwrattiki kɵp yǝrlǝrdǝ tepilidu. Oⱪurmǝnlǝr üqün biz tɵwǝndǝ, Muⱪǝddǝs Kitabta, «kün»ning türlük jǝⱨǝtliri ayan ⱪilinƣan yǝrlǝrni tizip kɵrsitimiz: —«Yǝx.» 2:10-22; 13:1-14:3; 34:1-17; «Yǝr.» 46:1-10; «Əz.» 30:1-9; «Yoel» 1:15-2:11; 2:31; 3:9-17; «Amos» 5:16-20; «Ob.» 1:15-21; «Zǝf.» 1-3-bab; «Zǝk.» 12-14-bab; «Mal.» 4:1-6 ⱪatarliⱪlar. Yǝnǝ «Daniyal pǝyƣǝmbǝr» degǝn ⱪisimdiki tɵwǝndiki yǝrlǝrdimu ahirⱪi zamanlar toƣrisida bayanlar uqraydu, lekin «Pǝrwǝrdigarning küni» degǝn ibarǝ biwasitǝ tilƣa elinmaydu: 2:40-45; 7:7-14, 19-28; 9:24-27; 11:29-12:4. Tǝwrattiki «ahirⱪi zamanlar»ni kɵrsitidiƣan yǝnǝ heli kɵp baxⱪa ⱪisimlarmu bar.


Oⱪurmǝnlǝr muxu yǝrlǝrdin kɵrǝlǝyduki, «Rǝbning küni» 24 saǝtlik bir künni kɵrsǝtmǝydu; u bǝlki Hudaning ƣǝzipi yǝr yüzidikilǝrgǝ barƣanseri tɵkülidiƣan bir mǝzgil bolidu; u qaƣda bolidiƣan ixlar iqidǝ tɵwǝndiki muⱨim ixlar bolidu: — 


(a) Adǝmni agaⱨlanduridiƣan alamǝtlǝr kɵpǝygǝnseri towa ⱪilixⱪa ahirⱪi bir pursǝt qiⱪixi mumkin (Hudaning xu mǝⱪsiti bolmiƣan bolsa, muxu jazaliri biraⱪla qüxürülgǝn bolatti). 


(ǝ) Hudaning jazaliri dǝjjalning paytǝhti bolƣan Babil xǝⱨiri üstigǝ tɵkülüxkǝ baxlaydu («Yǝx.» 13-bab).


(b) Israil tartⱪan azab-oⱪubǝtliri wǝjidin Pǝrwǝrdigarƣa nida ⱪilƣili turidu, andin Muⱪǝddǝs Roⱨning wǝⱨiyisi arⱪiliⱪ: «Biz nǝqqǝ ming yil qǝtkǝ ⱪeⱪip kǝlgǝn Əysa dǝl ɵzimizning Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨimizdur» dǝp qüxinip yetidu («Zǝk.» 12:9-13:2).


Muⱪǝddǝs yazmilarda «ahirⱪi zamanlar»ni kɵrisitidiƣan, bir-birigǝ ziq munasiwǝtlik yǝnǝ üq ⱪisim bar: — 


(a) «Dan.» 9:24-27, 11:29-12:4.


(ǝ) Injil «Matta» 24-babta hatirilǝngǝn, Rǝb Əysaning ahirⱪi zamanlar, bolupmu «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt» («zor zulum-zǝhmǝt») toƣruluⱪ sɵzliri («Mat.» 24:21-31). 


(b) Injildiki «Wǝⱨiy»ning toluⱪ ⱪismi.


Injildiki «Wǝⱨiy»dǝ bexarǝt berilgǝn wǝⱪǝlǝrni dǝl Rǝb Əysa «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt» yaki «zor zulum-zǝhmǝt» dǝp bekitkǝn mǝzgildiki tǝpsiliy wǝⱪǝlǝrgǝ ohxax dǝp ixinimiz. Xu mǝzgil yǝnǝ Daniyal pǝyƣǝmbǝr bexarǝt bǝrgǝn «yǝtmix yǝttǝ»ning ahirⱪi «yǝttǝ»si, yǝni tǝhminǝn yǝttǝ yili bolidu («Dan.» 9:24-27). Biz yǝnǝ, muxu mǝzgilning ikkinqi yerimi (üq yerim yil) Hudaning ƣǝzipi tɵkülidiƣan waⱪit, yǝni Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning kɵpinqisi «Pǝrwǝrdigarning küni» dǝp atiƣan mǝzgil, dǝp ⱪaraymiz. Biraⱪ, xuni demisǝk bolmayduki, Tǝwrattiki bir ⱪisim yǝrlǝrdimu, «Pǝrwǝrdigarning küni» degǝn ibarǝ pǝⱪǝt muxu yǝttǝ yilning ǝng ahirⱪi alaⱨidǝ ⱪismini kɵrsitidu. Muxu künlǝrdǝ «azab-oⱪubǝt» ǝwjigǝ qiⱪip, ahirida Mǝsiⱨ yǝr yüzigǝ ⱪaytip kelidu wǝ Ɵz padixaⱨliⱪini bǝrpa ⱪilidu.

(Biz pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱪisimliridiki, bolupmu «Ⱨabakkuk», «Yoel», «Zǝfaniya» ⱨǝm «Zǝkǝriya»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu wǝⱪǝlǝr toƣruluⱪmu tohtalduⱪ).


Bizdǝ ⱨazir, Tesalonikadiki etiⱪadqilarning «Rǝbning küni»ning tehi yetip kǝlmigǝnlikini qüxinixining nemixⱪa xunqǝ muⱨim ikǝnlikini bilip yetiximizgǝ yǝtküdǝk mǝlumat bar. Birinqidin, ularning «Rǝbning küni yetip kǝldi» degǝngǝ nemixⱪa ⱪayil boluxⱪa mayil bolƣanliⱪini kɵrimiz; ular duq kǝlgǝn ziyankǝxlik xunqǝ ǝxǝddiy ⱨǝm üzlüksiz bolƣanki, xu mǝzgil Rǝb Əysaning «... U qaƣda dunya apiridǝ bolƣandin muxu qaƣⱪiqǝ kɵrülüp baⱪmiƣan ⱨǝm kǝlgüsidimu kɵrülmǝydiƣan dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt bolidu...» dǝp eytⱪiniƣa ohxaytti; dǝrwǝⱪǝ «Wǝⱨiy» degǝn ⱪisim bizgǝ «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt»ning ǝxǝddiy ziyankǝxlikkǝ tolƣan, milyonliƣan etiⱪadqilar ɵltürülidiƣan bir mǝzgil bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu.


Əmma «Rǝbning küni» tehi yetip kǝlmidi; Pawlus buningdin awwal yüz beridiƣan ikki wǝⱪǝni bizgǝ eytidu: 


(a) (Etiⱪadtin) «qong yenix»;

(ǝ) «Gunaⱨiy adǝm» kɵrülidu: —  


2:3 

«Bu ixlarda ⱨeqⱪandaⱪ adǝmning ⱨeqⱪandaⱪ usul bilǝn silǝrni aldixiƣa yol ⱪoymanglar; qünki «qong yenix» awwal bolup, andin «gunaⱨiy adǝm», yǝni «mǝnggülük ⱨalakǝtkǝ mǝⱨkum ⱪilinƣuqi adǝm» axkarilanmiƣuqǝ, axu kün kǝlmǝydu».


(1) «Qong yenix» (grek tilida «apostasiya») degǝn nemǝ?

Grek tilida muxu sɵzning addiy mǝnisi pǝⱪǝt «ayrilix» «yenidin qiⱪix». Injilda bu sɵz 16 ⱪetim ixlitilginidǝ u dǝl xu mǝnidǝ ⱪollinilƣan, mǝyli ǝsli mǝnisi yaki kɵqmǝ mǝnisidǝ bolsun. «Kɵqmǝ mǝnǝ»dǝ bolƣan bir jay «1Tim.» 4:1dǝ tepilidu: —

«Muⱪǝddǝs Roⱨ xuni bizgǝ oquⱪ eytiduki, ahir zamanda bǝzilǝr etiⱪadtin yenip (yaki tenip), ⱨiyligǝr jinlar wǝ ularning sahta tǝlimlirigǝ ǝgixidu».


Bǝzi alimlar muxu yǝrdiki (2:3dǝ) «apostasiya»ni «isyan» yaki «topilang» dǝp tǝrjimǝ ⱪilƣini bilǝn, lekin biz Injilning ɵzidin buningƣa ⱨeq asas tapalmaymiz; bǝlki Pawlusning yuⱪiriⱪi «Timotiyƣa (1)»diki bexaritigǝ asaslinip, uni «Tesalonikaliⱪlarƣa (2)»dimu ohxax ixni, yǝni «etiⱪadtin yenix»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz.


Əmdi ǝxǝddiy ziyankǝxlik basⱪan, «Mǝn Mǝsiⱨgǝ ixinimǝn» degǝn ⱨǝrⱪandaⱪ birsi xu sǝwǝbtin ɵz ɵy-besatliridin, ǝrkinlikidin ⱨǝtta ɵz bexidin ayrilixi mumkin bolƣan xu künlǝrdǝ, adǝmlǝrning pǝⱪǝt ɵz xǝhsiy mǝnpǝ’itini kɵzlǝp: «Mǝn Mǝsiⱨgǝ ixinimǝn» dǝydiƣan, «adǝmlǝr sirtⱪi ⱪiyapǝttǝ ihlasmǝn boluwelip, ǝmǝliyǝttǝ kɵnglidǝ Hudaning ⱪudritini inkar ⱪilidiƣan» («2Tim.» 3-bab) muxundaⱪ baxⱪiqǝ bir künning kelidiƣanliⱪini kimmu oyliƣan? Rǝbbimiz Əysa Ɵzi tǝmsilliridǝ Hudaning padixaⱨliⱪi toƣruluⱪ ohxax ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni kɵrsǝtkǝnidi (mǝsilǝn, «Matta» 13-bab). Xu qaƣda Uning sɵzi muhlislirining baxlirini ⱪaturiwǝtkǝnidi.


Mubada bǝzilǝr Pawlusning: «apostasiya» degǝn sɵzini muxu yǝrdǝ yǝnǝ «topilang» dǝp tǝrjimǝ ⱪilsa, biz pǝⱪǝt ulardin: «Buningda zadi nemǝ yengiliⱪ bar?!» dǝp soraymiz. Adǝm’atimizdin tartipla pütkül dunya, jümlidin Mǝsiⱨgǝ beⱪinƣuqi bizlǝrmu ǝslidǝ Hudaƣa ⱪarxi qiⱪip isyan kɵtürüp kǝlgǝn ǝmǝsmu?!


Lekin dǝl rosul aldin’ala eytⱪinidǝk, ⱨǝtta ɵz dǝwridǝ bǝzilǝr «etiⱪadtin yenip», sahta tǝlimlǝrni ɵgitixkǝ baxlidi. Muxu hǝt yezilip 300 yilƣiqǝ Rim imperiyǝsining iqki wǝziyiti pütünlǝy baxⱪiqǝ bolup qiⱪti; Rim imperatori Konstantin «Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪildim» dǝp jakarlidi. U butpǝrǝslikni «yahxi ǝmǝs» dǝp qǝklidi. Uxtumtut, «hristian» bolux omumlixip, «abruyluⱪ ix», ⱨǝtta bǝzilǝr üqün intayin paydiliⱪ ix bolup ⱪaldi. Əmǝliyǝttǝ imperator Konstantin Injilning tüp hǝwirini ⱨeq qüxǝnmǝytti. U Injilƣa hilapliⱪ ⱪilip bǝzi pǝrmanlarni qüxürginidǝ jamaǝt yetǝkqiliri uningƣa tǝnbiⱨ berixning orniƣa uning ⱨǝtta jamaǝtning ixliriƣa igidarqiliⱪ ⱪilixiƣa yol ⱪoydi. Bundaⱪ yol ⱪoyux «roⱨiy paⱨixiwazliⱪ», «jamaǝt»ning siyasiy küqidin paydilinixtin baxⱪa ⱨeqnǝrsǝ ǝmǝs idi. Mǝsiⱨdin baxⱪa ⱨeqkim jamaǝtning bexi boluxⱪa, yǝni jamaǝtning ixlirini baxⱪuruxⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ ǝmǝs. Əlwǝttǝ, xu qaƣda Injilƣa hilap xu ixlarƣa ⱪarxi turƣan, awazini kɵtürüxkǝ petinƣan bǝzi ⱨǝⱪiⱪiy ixǝngüqilǝr qiⱪti. Andin yǝnǝ uzun ɵtmǝy kɵp atalmix «ixǝngüqilǝr» ⱨǝⱪiⱪiy ixǝngüqilǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilixⱪa baxliƣanidi. Tarihxunaslar muxu mǝzgilni «Ⱪarangƣuluⱪ dǝwr» yaki «Zulmǝt dǝwrliri» dǝp atiƣanliⱪi toƣridur. Xu qaƣlarda imperiyǝdiki «jamaǝtlǝr»dǝ dua ⱪilix wǝ Injilni oⱪux pǝⱪǝt azla adǝmlǝr qüxinǝlǝydiƣan latin tilida bolatti. Jür’ǝtlik adǝmlǝrning Tǝwrat-Injilni ɵz tiliƣa tǝrjimǝ ⱪilixⱪa kirixixi bilǝn, «Islaⱨat» («reformatsiyǝ») degǝn mǝzgil baxlandi; ixǝngüqilǝr ziyankǝxliktin uyaⱪ-buyaⱪlarda yoxurun ǝmǝs, bǝlki ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydiƣan oquⱪ jamaǝtlǝrdǝ yiƣilixⱪa baxlidi.


Əmma xu ix ⱨǝmmimizgǝ roxǝnki, «qong yenix» alliⱪaqan, yǝni Rim imperiyǝsi dǝwridǝ baxlanƣanidi; ⱨazirⱪi zamandiki bir ipadisi xuki, intayin kɵp adǝmlǝr «Mǝsiⱨgǝ ixinimǝn» (mǝn Mǝsiⱨiy, «hristian») degini bilǝn ⱨǝtta Mǝsiⱨning sɵzini oⱪumaydu; bǝzi atalmix «poplar», «pastorlar», «roⱨaniylar» ⱨǝtta Muⱪǝddǝs Kitabtiki tǝlimatlarƣa oquⱪ ⱪarxi bolƣan etiⱪadsizliⱪni ɵgitidu. Mana misalƣa Yawropa yaki Amerikadiki bǝzi atalmix jamaǝtlǝrdǝ ɵtküzülgǝn «bǝqqiwazlarning (gomoseksual) toyliri»ƣa ⱪaranglar.


Eytip ɵtimizki, Pars, Ottura Asiya wǝ Junggodiki jamaǝtlǝrning tarihi buningƣa ohximaydu; muxu jaylarda bolƣan jamaǝtlǝr 10-ǝsirgiqǝ ⱨakimiyǝtlǝr tǝripidin ziyankǝxlikkǝ uqrap turƣan. Lekin 10-ǝsirdǝ axu «xǝrⱪiy jamaǝtlǝr» Budda dinidiki uⱪumlarni ⱪobul ⱪilixⱪa baxlap, ulardimu «qong yenix» boldi. Keyin Islam dini Ottura Asiyadiki ⱨǝmmǝ baxⱪa etiⱪadlarni waⱪitliⱪ yoⱪitiwǝtti.


Xunga biz «qong yenix» yüz bǝrdi, dǝp ⱪaraymiz — wǝ waⱪit ɵtkǝnseri ǝtrapimizda «qong yenix»tiki adǝmni sǝskǝndüridiƣan tehimu kɵp misallar pǝyda bolmaⱪta.


«Gunaⱨiy adǝm» degǝn kim? —


2:4 

«U («gunaⱨiy adǝm») Huda dǝp atalƣanƣa yaki kixilǝr qoⱪunidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsilǝrning ⱨǝmmisigǝ ⱪarxi qiⱪip, ɵzini ⱨǝmmisidin üstün ⱪilip kɵrsitidu; u xundaⱪ ⱪilip Hudaning ibadǝthanisida olturuwelip, ɵzini Huda dǝp kɵrsitip jakarlaydu».


Tǝwratni oⱪuƣanlar munu sɵzlǝrdin xu ⱨaman «Daniyal»da bexarǝt berilgǝn «dǝjjal» (Mǝsiⱨning rǝⱪibi)ning siyaⱪini tonup yetidu: —


«... ximaliy padixaⱨ ɵz mǝyliqǝ ⱪiliweridu; u tǝkǝbburlixip, ɵzini ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨlardinmu uluƣlap üstün ⱪoyup, ⱨǝtta ⱨǝmmǝ ilaⱨlarning Ilaⱨi Bolƣuqiƣa ajayib kupurluⱪ sɵz ⱪilidu; taki Hudaning ƣǝzipi toluⱪ tɵkülgǝn künigiqǝ u dawamliⱪ zor ronaⱪ tapidu. Qünki Hudaning bekitkini ǝmǝlgǝ axmay ⱪalmaydu. Bu padixaⱨ ata-bowiliri qoⱪunƣan ilaⱨlarƣimu pisǝnt ⱪilmaydu, ayallarƣimu ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝwǝs ⱪilmaydu. Əmǝliyǝttǝ u ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨni ⱨɵrmǝtlimǝydu, qünki u ɵzini ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨtin uluƣ dǝp ⱪaraydu. Bularning ornida u «küqlǝr ilaⱨi»ni ⱨɵrmǝtlǝydu; uning ata-bowilirimu ǝzǝldin qoⱪunmiƣan bu ilaⱨni bolsa u altun, kümüx, yaⱪut wǝ baxⱪa ⱪimmǝtlik sowƣatlarni tǝⱪdim ⱪilip ⱨɵrmǝtlǝydu. U ǝng mustǝⱨkǝm ⱪorƣanlarni xundaⱪ bir ƣǝyriy ilaⱨⱪa tayinip igilǝydu. Kimki uning ⱨɵkümranliⱪiƣa beⱪinsa, u xularƣa xǝrǝplik mǝnsǝp beridu, ularni kɵpqilikni baxⱪuridiƣan ⱪilidu wǝ in’am süpitidǝ yǝr-zeminni tǝⱪsim ⱪilip beridu» («Dan.» 11:36-39).


Biz «Daniyal»diki bexarǝtlǝrni «Wǝⱨiy»diki bexarǝtlǝr bilǝn selixturup, «Dǝjjal»ni ahir berip pütkül yǝr yüzigǝ degüdǝk ⱨɵküm süridu, dǝp ⱪaraymiz; u ⱪalaymiⱪanqiliⱪⱪa, patparaⱪliⱪⱪa petip kǝtkǝn dunyaƣa kelip: «Manga ixinip, ⱨǝmmǝ ixliringlarni manga tapxursanglar, mǝn silǝrdiki barliⱪ talax-jedǝllǝrni ⱨǝl ⱪilip aman-tinqliⱪ ⱨasil ⱪilimǝn» degǝndǝk bir wǝdilǝrni ⱪilidu («1Tes.» 5:3). Uning wǝdiliri Israilƣimu düxmǝnliridin ⱪutⱪuzup amanliⱪni tǝminlǝydiƣan bir ǝⱨdini ɵz iqigǝ alidu («Daniyal» 9-babtiki xu «ǝⱨdǝ» toƣrisidiki ayǝtni tɵwǝndǝ nǝⱪil kǝltürimiz). Lekin uning bu ǝⱨdisi pütünlǝy aldamqiliⱪ bolidu. «Dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt»tiki yǝttǝ yilning dǝl otturida u Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ tolimu asiyliⱪ ⱪilip «Bu yǝrdǝ manga ibadǝt ⱪilinsun» dǝp ularning ibadǝthanisini ɵziningki ⱪiliwalidu. «Dan.» 9:27dǝ «Hudaning ibadǝthanisi» toƣruluⱪ nemǝ ixlar bolidiƣanliⱪini kɵrüng: —


«U ǝmir (dǝjjal) Hudaning hǝlⱪining kɵp ⱪismi bilǝn ahirⱪi bir «yǝttǝ waⱪit»ta dostluⱪ ǝⱨdisini takammul ⱪilidu, lekin bu «yǝttǝ waⱪit»ning yerimiƣa kǝlgǝndǝ, u ibadǝthanidiki ⱪurbanliⱪ wǝ ax ⱨǝdiyǝlǝrni sunuxni ǝmǝldin ⱪalduridu. U qaƣda «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ» muⱪǝddǝs ibadǝthanining ǝng egiz jayiƣa ⱪoyulidu. Taki balayi’apǝt, yǝni Huda bekitkǝn külpǝt wǝyran ⱪilƣuqi kixining bexiƣa yaƣdurulƣuqǝ xu yǝrdǝ turidu» (9:27).

(Bu toƣruluⱪ bizning ««Daniyal pǝyƣǝmbǝr»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni yaki ««Daniyal»diki muⱨim sawaⱪlar wǝ bexarǝtlǝr» degǝn kitabqimiznimu kɵrüng).


Biz muxu ixni Pawlusning «2Tes.» 2:4diki dǝjjalning Hudaning ibadǝthanisidin orun alidiƣanliⱪi toƣrisidiki sɵzliri bilǝn Injil «Mat.» 24:15dǝ hatirilǝngǝn, Rǝb Əysaning ohxax temidiki sɵzliri toluⱪ munasiwǝttǝ turidu dǝp ⱪaraymiz: —«Daniyal pǝyƣǝmbǝr ⱪǝyt ⱪilƣan «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»ning muⱪǝddǝs jayda turƣinini kɵrgininglarda (kitabhanlar bu sɵzning mǝnisini qüxǝngǝy), Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidǝ turuwatⱪanlar taƣlarƣa ⱪaqsun...» («Mat.» 24:15-16).


Yuⱪiriⱪi üq bexarǝttǝ «ibadǝthana» eniⱪ tilƣa elinidu. Daniyal bexarǝttiki sɵzlirini yazƣan waⱪtida, ibadǝthana 70 yil ilgiri wǝyran ⱪilinƣanidi; lekin Rǝb Əysa sɵzligǝn waⱪtida wǝ Pawlus yuⱪiriⱪi 2:4diki sɵzlǝrni yazƣanda ibadǝthana ⱪaytidin Yerusalemda ⱪurulƣan bolup mǝzmut turatti. On yǝttǝ yil keyin ibadǝthana Rim imperiyǝsining ⱪoxunliri tǝripidin miladiyǝ 70-yili yǝnǝ wǝyran ⱪilindi. Xuning bilǝn muxu bexarǝtlǝrning ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün üqinqi bir ibadǝthana Yerusalem xǝⱨiridǝ ⱪurulidu, degǝn ixǝnqimiz bar. Muxu ibadǝthana toƣruluⱪ «Daniyal pǝyƣǝmbǝr»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdin üzündǝ elip eytip ɵtmisǝk bolmaydu: — 


«(Bizgǝ roxǝnki...) pǝyƣǝmbǝrlǝr kǝlgüsidǝ yengi bir ibadǝthana ⱪurulup, ⱪurbanliⱪlar tüzümi ⱪaytidin ornitilidu, dǝp aldin eytⱪan bolsimu, bu ibadǝthanini Yǝⱨudiylar Mǝsiⱨ Əysaƣa ixǝnmǝy, Uning pütün insanning gunaⱨliri üqün ⱪilƣan uluƣ ⱪurbanliⱪidin hǝwǝrsiz ⱨalǝttǝ ⱪuridu. Injilda ayan ⱪiliniduki, Mǝsiⱨ Əysa gunaⱨlar üqün qong ⱪurbanliⱪ bolƣanikǝn, ⱨazir ⱨǝrⱪandaⱪ ⱨaywan ⱪurbanliⱪi pütünlǝy ⱨajǝtsiz. Ibadǝthaniningmu ⱨajiti yoⱪ, qünki Injilƣa asasǝn, Hudaning Mǝsiⱨini ⱪobul ⱪilƣan bǝndiliri Uning uluƣ muⱪǝddǝs ibadǝthanisi boldi. Xundaⱪtimu, kǝlgüsidǝ Yǝⱨudiylar ⱪurƣan axu ibadǝthana nurƣun (toluⱪ qüxǝnmigǝn) kixilǝrning nǝziridǝ «muⱪǝddǝs bir jay» dǝp ⱪarilixi mumkin. Xunga dǝjjalning uni bulƣixi, baxⱪiqǝ ixlitixi Hudaning nǝziridǝ naⱨayiti eƣir bir gunaⱨ ⱨesablinidu. Biraⱪ bu «yirginqlik nomussizliⱪ» pǝⱪǝt Huda alliburun bekitkǝn waⱪitⱪiqila dawamlixalaydu: —

«Taki balayi’apǝt, yǝni Huda bekitkǝn külpǝt wǝyran ⱪilƣuqining bexiƣa yaƣdurulƣuqǝ («yirginqlik nomussizliⱪ») xu yǝrdǝ turidu».

Bu ixlarni Huda alliburun bekitkǝn. Huda ularƣa yol ⱪoyƣan ahirⱪi «yǝttǝ waⱪit»ning ikkinqi yerimi (1260 kün)diki azabliⱪ mǝzgildin ⱨalⱪip kǝtmǝydu. Dǝjjal aƣdurulup gumran ⱪilinidu».


Tǝⱨlilimizni dawam ⱪilayli: —


2:5 

«Mǝn silǝr bilǝn billǝ bolƣan waⱪtimda bularni silǝrgǝ eytⱪanliⱪim esinglarda bardu?»


Rosul Pawlusning ularƣa pǝⱪǝt üq ⱨǝptǝ iqidila xunqǝ kɵp ixlarning hǝwirini yǝtküzgǝnliki bizni ⱨǝyran ⱪalduridu; bügünki künlǝrdǝ xunqǝ kɵp ixǝngüqilǝr kɵz aldida bir pütün Muⱪǝddǝs Kitab turuⱪluⱪ, tehiqǝ ahir zamanlardiki ixlarni angⱪiralmay yüridu.    


2:6-7  

«Wǝ uning bǝlgilǝngǝn waⱪti-saiti kǝlmigüqǝ axkarilanmasliⱪi üqün nemining uni tosup turuwatⱪanliⱪi silǝrgǝ mǝlum. Qünki «ⱪanunni yoⱪatⱪuqi sirliⱪ küq» alliⱪaqan yoxurun ⱨǝrikǝt ⱪilmaⱪta; lekin bu ixlarni ⱨazirqǝ tosup keliwatⱪan Birsi bardur; U otturidin qiⱪⱪuqǝ xundaⱪ tosuⱪluⱪ peti turidu». 


«Ⱪanunni yoⱪatⱪuqi sirliⱪ küq» bǝlkim Xǝytanning astirtin dunyadiki barliⱪ ǝllǝrni, barliⱪ dɵlǝtlǝrni ⱨǝrhil ⱪanunni, xundaⱪla barliⱪ ǝhlaⱪ prinsiplarni buzux tǝrǝpkǝ asta-asta ⱪutritixlirini kɵrsitidu. Bu jǝryanning ǝwjigǝ qiⱪixi dǝjjalning mǝydanƣa kelixi bilǝn bolidu.


Alimlar arisida «tosup keliwatⱪan»ning kim yaki nemǝ ikǝnliki toƣrisida kɵp muzakirilǝr bolƣan. Biz pǝⱪǝt xu addiy pikrimizni eytimizki, ahirⱪi ayǝttin «Tosuƣuqi» bir «xǝy’i» ǝmǝs, bǝlki bir xǝhs süpitidǝ kɵrünidu; U Hudadin qiⱪⱪan boluxi kerǝk, qünki Xǝytan tǝripidin bir küqning ɵzining wǝkili bolƣan dǝjjalni tosuxi yaki besip turuxi mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ. Xuning bilǝn «Tosuƣuqi» dǝl Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨining Ɵzi degǝn hulasigǝ kelimiz. Bu hulasigǝ mas kelidiƣan, kɵp yil burun Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr dǝwridikilǝr toƣruluⱪ eytilƣan Hudaning bir sɵzi bar: «Mening Roⱨim insan bilǝn mǝnggü kürǝx ⱪiliwǝrmǝydu; qünki u ǝttur (ǝtkǝ tǝwǝdur)» (demǝk, insanni Roⱨ ǝmǝs, bǝlki ɵz ǝtliridiki arzu-ⱨǝwǝsliri baxⱪuridu) («Yar.» 6:3).


Muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning insanning wijdanida «kürǝx ⱪilip» gunaⱨlirini tosuƣuqi yaki basⱪuqi bolidiƣan roli kɵrünidu; lekin Uning insanlar bilǝn muxundaⱪ «kürǝx ⱪilidiƣan» künliri qǝksiz bolmaydu; bir kün bolmisa bir küni boliduki, insanlarning gunaⱨliri tosup basⱪudǝk dǝrijidin exip ketidu — «qünki u ǝttur». Xu küni Muⱪǝddǝs Roⱨ «otturidin qiⱪidu» ǝmǝsmu? Demǝk, Muⱪǝddǝs Roⱨ insanning ɵz gunaⱨiy arzu-ⱨǝwǝslirigǝ ǝgixip mengixiƣa tosalƣuluⱪ ⱪilmay «otturidin qiⱪidu». Zadi nemining yaki kimlǝrning otturisidin qiⱪⱪanliⱪi bizgǝ tehi eniⱪ ǝmǝs. Biraⱪ rosulning deginidǝk: ««ⱪanunni yoⱪatⱪuqi sirliⱪ küq» alliⱪaqan yoxurun ⱨǝrikǝt ⱪilmaⱪta» — ǝmma tarihtin buyan Huda mǝlum tǝdbirlǝr bilǝn «ⱪanunƣa yoⱪitix» yaki «ⱪanunƣa ⱪarxi turux»tiki ipadilǝrni qǝklǝp kǝldi. Əng küqlük «tosuƣuqi tǝdbir»lǝr tɵwǝndikidǝk üq hil boldi: —


(1) Hudaning qǝklik (demǝk, tehi toluⱪ bolmiƣan) jazaliri (mǝsilǝn topan, Sodom wǝ Gomorra xǝⱨǝrlirigǝ tɵkülgǝn ot-gunggurt ⱪatarliⱪlar);

(2) Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ qüxürgǝn Tǝwrat ⱪanuni;

(3) Əng küqlük bolƣini, Muⱪǝddǝs Roⱨning insanning roⱨ-wijdanida «kürǝx ⱪilixi» — yǝni sɵz ⱪilix, jǝlb ⱪilix, ɵtünüx wǝ agaⱨlanduruxliri. Demisǝk bolmayduki, buning iqidǝ qongⱪur bir amil Hudaning jamaitidiki sadiⱪ ǝr-ayallarning pütkül insaniyǝt üqün bolƣan dua-tilawǝt hizmǝtliridin ibarǝt boluxi kerǝk. Buningƣa ispat üqün, oⱪurmǝnlǝrdin «Dunyada ⱪaysi dɵlǝtlǝr qiriklixix mǝsilisidin ǝng halas bolƣan?» (ⱨeq dɵlǝttǝ yoⱪ, ǝlwǝttǝ!) dǝp sorisaⱪ, dǝl Yawropa, Asiya, Afriⱪa wǝ jǝnubiy wǝ ximaliy Amerikidiki Tǝwrat-Injilning tǝsiri ǝng küqlük bolƣan, ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydiƣan jamaǝtlǝr ǝng kɵp bolƣan dɵlǝtlǝrdǝ qiriklixix mǝsililirining ǝng az ikǝn, dǝp bilimiz. Etiⱪadqi jamaǝtlǝrning dua-tilawǝtlirining tǝsiri kɵrünmisǝ, (yǝrlik diniy tüzüm nemǝ boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) qiriklixix turmuxning normal bir ⱪismi bolup ⱪalidu.


Xundaⱪ bir küni keliduki, Huda Ɵz jamaitigǝ «Insaniyǝtning gunaⱨi qǝklǝnsun!» dǝp dua-tilawǝt ⱪilix burq-yükini selixtin tohtaydu; nǝtijidǝ, ⱪǝbiⱨ-rǝzillik pütkül insaniyǝtni ⱪapliwalidu; Hudaning muⱪǝddǝs bǝndiliridin sirt pütkül jaⱨan aldinip ezitⱪuluⱪⱪa petip ketidu. Aldinix ǝwjigǝ qiⱪⱪanda pütkül insanlar Xǝytanning wǝkili wǝ obrazi bolƣan dǝjjalƣa qoⱪunuxⱪa, ⱪoliƣa yaki pexanisigǝ uning tamƣisini ⱪobul ⱪilixⱪa razi bolidu («Wǝⱨ.» 13:8). Ⱨǝtta Hudaning muⱪǝddǝs bǝndilirigǝ ɵzlirini aldinixtin saⱪlax tǝs bolidu («Mat.» 24:24). Bu ezitⱪuluⱪ dǝjjal wǝ uning qaparmǝnlirining ⱨǝr türlük mɵjizilǝr wǝ karamǝtlǝrni yaritixi arⱪiliⱪ küqlǝndürülidu. Biz tɵwǝndiki ayǝtlǝrdǝ muxu ixlar toƣruluⱪ oⱪuymiz: —


2:8-12 

«Andin axu «ⱪanun yoⱪatⱪuqi» axkarilinidu; biraⱪ Rǝb Əysa aƣzidiki nǝpisi bilǝnla uni yutuwetip, kǝlgǝn qaƣdiki parlaⱪ nuri bilǝn uni yoⱪ ⱪiliwetidu. «Ⱪanun yoⱪatⱪuqi»ning mǝydanƣa qiⱪixi Xǝytanning pǝntliri bilǝn bolidu, u ⱨǝr türlük küq-ⱪudrǝt, mɵjizǝ wǝ yalƣan karamǝtlǝrni kɵrsitip, ⱨalakǝtkǝ yüzlǝngǝnlǝrni azduridiƣan ⱨǝrhil ⱪǝbiⱨ ⱨiylǝ-mikirlǝrni ixlitidu. Ularning ⱨalakǝt aldida turuwatⱪanliⱪining sǝwǝbi, ɵzlirini nijatⱪa yetǝklǝydiƣan ⱨǝⱪiⱪǝtni sɵymǝy, uningƣa ⱪǝlbidin orun bǝrmǝslikidindur. Xu sǝwǝbtin, Huda ular yalƣanqiliⱪⱪa ixǝnsun dǝp, ⱨǝⱪiⱪǝttin qǝtnitidiƣan bir küq ǝwǝtidu. Nǝtijidǝ, ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ ixǝnmǝy, bǝlki ⱪǝbiⱨlikni hursǝnlik dǝp bilgǝnlǝrning ⱨǝmmisi jazaƣa mǝⱨkum ⱪilinidu».


Bügünki kün towa ⱪilix wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtni ⱪobul ⱪilix künidur. Bu ixlarni keqiktürüx kelidiƣan ezitⱪuluⱪⱪa muptila bolup aldinixning hǝwpigǝ yeⱪin turuxⱪa barawǝrdur; undaⱪ aldanƣanlar dǝjjalning dunyaƣa yǝttǝ yilliⱪ ⱨɵküm sürüxidǝ uningƣa ⱪul bolidu wǝ ahirida Mǝsiⱨ ⱪaytip kǝlginidǝ uning bilǝn tǝng ⱨalakǝtkǝ yüzlinidu.