Injil 1-ⱪisim


 «Matta»

(«Matta bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr»)


Kirix sɵz


Awwal, pütkül Injilƣa ⱪoxⱪan «kirix sɵz»imizdiki «Əysaning yǝr yüzidiki ⱨayati hatirilǝngǝn «tɵt bayan»ƣa kirix sɵz»imizdǝ xǝrⱨiligǝn «Matta» toƣruluⱪ mǝzmunni kɵrüng.


Mǝzmun: —


1.

Əysaning nǝsǝbnamisi wǝ dunyaƣa kelixi (1-, 2-bablar)

2.

Əysaning hizmiti baxlinix aldida (3-babtin 4-bab 11-ayǝtkiqǝ)

3.

Əysaning Galiliyǝdiki hizmiti (4-bab 12-ayǝttin 18-babⱪiqǝ)

4.

Əysaning Galiliyǝdin Yerusalemƣa sǝpiri (19-, 20-bablar)

5.

Əysaning yǝr yüzidiki hizmitining ahirⱪi ⱨǝptisi (21-27 bablar)

6.

Əysaning ɵlümdin tirilixi (28-bab)


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


1:1  «Bu Ibraⱨimning oƣli wǝ Dawutning oƣli bolƣan Əysa Mǝsiⱨning nǝsǝbnamǝ kitabidur»


Muxu ayǝttǝ grek tilidiki «genesis» degǝn sɵz «nǝsǝbnamǝ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Xübⱨisizki, bu sɵz asasǝn 1-16-ayǝttiki «nǝsǝbnamǝ»ni kɵrsitidu. Lekin bu sɵzning birinqi mǝnisi xu ǝmǝs. Tǝwratning birinqi ⱪismi («Yaritilix») grek tilida «Genesis» dǝp atilidu, mǝnisi «baxlinix» yaki «tuƣulux». Xu ⱪisim on bɵlümgǝ bɵlünidu, ⱨǝrbir bɵlümning bexida «ǝmdi bular bolsa palanqining (Adǝm’atining, Nuⱨning, Xǝmning, Tǝraⱨning, Ismailning, Isⱨaⱪning,...) dǝwrliri...» dǝp yezilidu wǝ bu bɵlüm bizgǝ xu ailining tarihini hatirilǝp beridu. Bizgǝ ⱨeq guman yoⱪki, Matta muxu ibarini ohxax mǝnidǝ ixlitidu. Lekin bu ibarǝ pǝⱪǝt ɵz kitabining bexida ǝmǝs, bǝlki (Hudaning Ɵz pilani boyiqǝ) toluⱪ Injilning bexida kelidu. Xu qaƣda mǝnisi «Bu kitab Əysa Mǝsiⱨ wǝ Uning dǝwri (uning jismaniy tǝripidin ǝmǝs, bǝlki Uning Roⱨi tǝripidin tuƣulƣanlar)ning hatirisidur» bolidu.


3:7  «Pǝriysilǝr» wǝ «Saduⱪiylar» degǝn diniy mǝzⱨǝplǝr

«Pǝriysilǝr» bolsa, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn Tǝwrat ⱪanunining barliⱪ tǝpsilatliriƣa ⱪattiⱪ wǝ toluⱪ riayǝ ⱪilixni tǝkitlǝydiƣan bir eⱪim yaki mǝzⱨǝp idi. Ular Israil Tǝwrat ⱪanuniƣa toluⱪ boysunmiƣanliⱪi üqün Huda ularni sürgün ⱪildurƣan, xundaⱪla ⱨazir ularni qǝtǝl ⱨakimiyitining ⱪattiⱪ idarisi astiƣa ⱪoyƣan, dǝp ⱪaraytti. Bu kɵzⱪarax toƣridǝk kɵrüngini bilǝn, Israilning Babilƣa sürgün bolƣanliⱪining asasiy sǝwǝbi ⱪanun tǝpsilatliriƣa boysunmiƣanliⱪi üqün ǝmǝs, bǝlki ularning Tǝwrat ⱪanunidiki muⱨim roⱨiy wǝ ǝhlaⱪiy jǝⱨǝttin (adǝmning iqki dunyasi jǝⱨǝttin) Hudaning ibaditidin yiraⱪlixip kǝtkǝnlikidin ibarǝt idi. Ⱨalbuki, Pǝrisiylǝr Tǝwrat ⱪanuniƣa sirtⱪi jǝⱨǝttǝ riayǝ ⱪilixni intayin tǝkitlǝytti. Baxⱪiqǝ ⱪilip eytⱪanda, ular ⱪanundiki murasimlar, kiyim-keqǝk, yemǝk-iqmǝk toƣrisidiki bǝlgilimilǝrni tǝkitlǝp, adǝmning iqki dunyasini baxⱪuridiƣan tǝlǝplirini kɵzgǝ ilmaytti. Ular ⱨǝtta ɵzliri «ⱪanunni ⱪoƣdaydiƣan» yengi bir tüzüm bǝlgilimiliri («tosma» — Ibraniy tilida «gǝzǝrot»)ni ijad ⱪilip qiⱪⱪanidi. Ularning kɵzⱪarixida, «Adǝm muxundaⱪ «tosma bǝlgilimilǝr»din ⱨalⱪip kǝtmisila, jǝzmǝn Tǝwrat ⱪanunini buzuxⱪa yeⱪin kelǝlmǝydu, xuning bilǝn «tosma bǝlgilimiliri» bilǝn Tǝwrat ⱪanunini buzuxtin bihǝtǝr saⱪliduⱪ» dǝp oylaytti. 

Mǝsilǝn, «xabat küni» (dǝm elix küni)dǝ «tasadipiyliⱪtin ixlǝx»ning aldini elix üqün «buƣdayliⱪtin ɵtmǝslik kerǝk!» degǝn bir bǝlgilimini qiⱪarƣan. Ularning kɵzⱪarixiqǝ buƣdayliⱪtin ɵtkǝndǝ: 


(1) 

Yǝrgǝ qüxkǝn pixⱪan buƣdayni tasadipiyliⱪtin dǝssǝp selip, danni postidin ayriwetixingiz mumkin; bu «haman tepix» bolup ⱪalidu; 



(2) 

Toningiz tasadipiyliⱪtin pixⱪan buƣdayƣa sürkilip ketip danlar kiyim pǝxlirigǝ ilinip ⱪelixi mumkin, bu «ⱨosul elix» bolup ⱪalidu;



 (3) 

U danlar yǝnǝ bǝlkim yǝrgǝ qüxüp ketixi mumkin, bu ix «uruⱪ qeqix» bolup ⱪalidu. Bundaⱪ bolux gunaⱨ ɵtküzgǝn ⱨesablinidu. 


Ularning muxundaⱪ tügimǝs bǝlgilimiliri bar idi. Uning üstigǝ ular Tǝwrat ⱪanunida ǝslidǝ pǝⱪǝt Lawiylarƣa wǝ kaⱨinlarƣila alaⱨidǝ ⱪaritilƣan «ⱨeqbir ɵlük nǝrsilǝrgǝ tǝgmǝslik kerǝk» (ular üqün ⱨǝtta ɵlgǝn nǝrsilǝr tǝgkǝn jaylarmu ⱨaram bolatti), degǝndǝk ⱨaram bilǝn ⱨalal bekitilgǝn bǝlgilimilǝrni ⱪǝsǝm iqip ɵzlirigǝ tǝtbiⱪliƣanidi.


Rǝb Əysaning ular bilǝn bolƣan ⱪarxilixixi üq jǝⱨǝttǝ idi: — 


(1) 

Ular «sirtⱪi jǝⱨǝttiki» riayǝ ⱪilixni tǝkitlǝp, Tǝwrat ⱪanunining iqki mǝnisini unutⱪanidi («Mat.» 23:23); 

(2) 

Ular ustazlirining Tǝwrat ⱪanuni üstidiki xǝrⱨiy sɵzlirini Tǝwrat ⱪanunidin üstün ⱪoyƣanidi («Mat.» 15:1-9); 

(3) 

Ular ɵzlirining ⱪattiⱪ tǝrtip-tǝrbiyisidin intayin tǝkǝbburlixip, baxⱪilarni kǝmsitkǝnidi («Luⱪa» 18:10-14).


«Saduⱪiylar» degǝn diniy eⱪim yaki mǝzⱨǝpning bolsa Tǝwrat ⱪanunidin pǝⱪǝt addiy prinsiplarni izdǝp «pǝzilǝtlik ǝhlaⱪta bolsaⱪla, Tǝwrat ⱪanunining tǝlipigǝ uyƣun bolidu» degǝndǝk pozitsiyisi bar idi (ǝmǝliyǝttǝ ularning bu tǝlimi rosul Pawlusningkigǝ yeⱪin kelǝtti («Rim.» 13:8-10). Biraⱪ ularning Tǝwrat ⱪanunini addiylaxturuxi pǝⱪǝt Tǝwratning dǝslǝpki bǝx ⱪismi («Musaƣa qüxürülgǝn ⱪanun»)ni ⱪobul ⱪilip Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmilirini wǝ Zǝburni rǝt ⱪilatti. Uning üstigǝ, «Musaƣa qüxürülgǝn ⱪanun»ni ⱪobul ⱪilimiz degini bilǝn, muxu ⱪisimlarda hatirilǝngǝn barliⱪ mɵjizilǝrni («tǝbiǝttin taxⱪiri ⱨadisilǝr»ni) pǝⱪǝt «kɵqmǝ mǝnidiki riwayǝt» dǝp ularƣa ixǝnmǝytti. Xuningdǝk ular pǝrixtilǝr, ⱪiyamǝt küni, «ɵlümdin tirilix» ⱪatarliⱪ ixlarni mǝwjut ǝmǝs dǝp ⱪaraytti («Ros.» 22:8). Muⱪǝddǝs yazmilarni bilip qüxǝnmigǝnliki wǝ etiⱪadsizliⱪi üqün Əysa ularƣa ⱪattiⱪ tǝnbiⱨ bǝrdi: «Silǝr nǝ muⱪǝddǝs yazmilarni nǝ Hudaning ⱪudritini bilmigǝnlikinglar üqün azƣansilǝr» («Mat.» 22:29, «Mar.» 12:27). «... Xunga silǝr ⱪattiⱪ adixip kǝtkǝnsilǝr».


Əysaning «Matta»da hatirilǝngǝn nǝsǝbnamisi (1:16) 

Biz 1:16dǝ: — «Yaⱪuptin Mǝryǝmning eri bolƣan Yüsüp tɵrǝldi; Mǝryǝm arⱪiliⱪ Mǝsiⱨ atalƣan Əysa tuƣuldi» dǝp oⱪuymiz. Buni Əysaning «Luⱪa»da hatirilǝngǝn nǝsǝbnamisi bilǝn selixturƣanda, «Luⱪa»da munasiwǝtlik yǝrdǝ «Əysa Huda yolida hizmǝt ⱪilixⱪa kirixkǝn waⱪitta, ottuz yaxlarda idi. Kixilǝrning nǝziridǝ u Yüsüpning oƣli idi. Yüsüp Elining oƣli... (idi)» degǝnni bayⱪaymiz («Luⱪa» 3:23).


«Matta» wǝ «Luⱪa» ⱪismidiki bu bayanlardin xu eⱨtimalƣa yeⱪinki, Matta Əysaning «ata tǝrǝp» (Yüsüp tǝrǝptin bolƣan) nǝsǝbnamisini kɵrsitidu. Xuning bilǝn Matta Yüsüpning Dawutning ǝwladi ikǝnlikini, xundaⱪla ⱪanun boyiqǝ Hudaning Dawutⱪa tapxurulƣan wǝdilirigǝ warisliⱪ ⱪilix ⱨoⱪuⱪi Əysaƣa ɵtküzülgǝnlikini tǝkitlǝydu. «Luⱪa»da bolsa Əysa «kixilǝrning nǝziridǝ Yüsüpning oƣli» deyilidu, Əysaning «Luⱪa»da hatirilǝngǝn nǝsǝbnamisi ǝmǝliyǝttǝ uning «ana tǝrǝp» («Elining ⱪizi Mǝryǝm» tǝrǝtptin bolƣan) nǝsǝbnamisi deyix kerǝk. Yüsüpning «Elining oƣli» dǝp atilixining sǝwǝbi:

(1) 

Ⱪiz-ayallar adǝttǝ nǝsǝbnamilǝrdǝ tilƣa elinmaydu; 

(2) 

Grek tilida «oƣli» bǝzi waⱪitlarda «küy’oƣli»ni kɵrsitidu; 

(3) 

Mumkinqiliki barki, Eli bizgǝ namǝlum bir qaƣda Yüsüpni ɵz oƣli süpitidǝ beⱪiwalƣanidi. Luⱪa Əysaning nǝsǝbnamisining ⱪanuniy jǝⱨǝtlirigǝ ǝmǝs, bǝlki Uning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn kimning ǝwladi ikǝnlikigǝ ⱪiziⱪidu.


Adǝmni ⱨǝyran ⱪilarliⱪi xuki, Əysa jismaniy wǝ ⱪanuniy jǝⱨǝttin, anisi Mǝryǝm tǝrǝptimu, «beⱪiwalƣuqi ata»si bolƣan Yüsüp tǝrǝptinmu «Dawutning oƣli», xundaⱪla Uning tǝhtigǝ warisliⱪ ⱪilƣuqi idi.


2:23 «U... (Əysa) Nasarǝt degǝn bir yeziƣa orunlaxti. Xuning bilǝn Hudaning pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ: «U Nasarǝtlik dǝp atilidu» degini ǝmǝlgǝ axuruldi»


Bu bayan dǝslǝptǝ bǝlkim adǝmni sǝl ⱪaymaⱪturup, bizgǝ «Matta Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmlirini xundaⱪ yahxi bilǝmdiƣandu?» degǝn oyƣa kǝltürüp ⱪoyuxi mumkin; qünki Tǝwrattiki ⱨeqⱪaysi yǝrdin «U Nasarǝtlik dǝp atilidu» degǝn jümlini tapalmaymiz. Əmǝliyǝttǝ ibraniy tilidiki «Nasarǝtlik» degǝn sɵzning yiltizini tǝⱨlil ⱪilsaⱪ, ikki imkaniyǝt pǝyda bolidu. Birinqisi, u ibraniy tilida «notsri» (yaki «nǝtzǝr» — «Xah» degǝn sɵz bilǝn munasiwǝtlik) degǝn sɵzning grek tilidiki «Nasarǝtlik» degǝn ipadisidur. Tǝwratta, Mǝsiⱨni «Xah» dǝp atiƣan tɵt bexarǝt bar («Yǝx.» 11:1diki «nǝtzǝr», «Yǝr.» 23:5 wǝ 33:15 wǝ «Zǝk.» 3:18). Bu kɵzⱪarax toƣra bolsa Hudaning orunlaxturuxi bilǝn Əysa olturaⱪlaxⱪan jayning ismi Ɵzining bexarǝtlik isimlirining birigǝ munasiwǝtlik bolƣan bolidu. 


Ikkinqi kɵzⱪarax bolsa «Nasarǝtlik» degǝn sɵz ibraniy tilidiki «naatz» (kǝmsitix») bilǝn munasiwǝtliktur (Fruhtǝnbaum professorning ««Matta» toƣruluⱪ leksiyiliri»). Undaⱪta «Nasarǝtlik» bǝlkim «kǝmsitilgǝn», «kɵzgǝ ilinmiƣan» degǝn mǝnidǝ bolidu. 


Biz birinqi kɵzⱪaraxning orunluⱪ yǝrliri bar desǝkmu, ikkinqi kɵzⱪaraxni toƣra dǝp ⱪaraymiz.


Tǝwrattiki kɵp bexarǝtlǝrdǝ, Hudaning Mǝsiⱨi ɵsüp qongiyiwatⱪinida kǝmsitilidu, Uning ⱪiyapiti kǝmsitilidu, U elip kǝlkǝn nijatmu kǝmsitilidu, U ɵlümidǝ ⱪattiⱪ ⱨaⱪarǝtlinip kǝmsitilidu, degǝn tilsimat ⱨǝⱪiⱪǝt ayan ⱪilinidu (mǝsilǝn, «Yǝx.» 53:1-5). Demǝk, Əysaning Nasarǝttǝ qong boluxi Uning kǝmsitilgǝnliki wǝ ⱨaⱪarǝtlǝngǝnliki bilǝn munasiwǝtliktur.


Mǝsiⱨ «tasadipiyliⱪtin» Nasarǝt degǝn jayda olturaⱪlaxⱪaqⱪa, Uning salaⱨiyiti tehimu tǝkitlinidu. Jamaǝt keyin Uning «Nasarǝtlik Əysa» (kǝmsitilgǝn, ǝmma Huda tǝripidin ǝng yuⱪiri jayƣa kɵtürülgǝn!) degǝn ismidin pǝhirlinip Mǝsiⱨni jar ⱪilƣinida «Nasarǝtlik Əysa» degǝnni kɵp ixlitǝtti.


Mǝsiⱨning kǝmsitilgǝnliki Nasarǝt degǝn jayda turuwatⱪanliⱪidin tǝkitlǝngǝn. U intayin kɵzgǝ elinmaydiƣan jay idi («Yuⱨ.» 1:46dǝ Natani’ǝlning «Nasarǝttin yahxi nǝrsǝ qiⱪamdiƣandu?!» degǝn sɵzigǝ ⱪarang). Xu qaƣdiki Yǝⱨudiylar arisida Galiliyǝ ɵlkisidin qiⱪⱪanlar «mǝdiniyǝtsiz», «Hudaning Tǝwrat ⱪanunidin hǝwǝrsizlǝr», «yat ǝllǝr bilǝn arilixip kǝtkǝnlǝr» dǝp kɵzgǝ ilinmaytti. Ⱪiziⱪ yeri xuki, Huda Ɵz Oƣlining xundaⱪ bir salaⱨiyǝttǝ ɵsüxini halaytti. Bu ix bizgǝ qong agaⱨ boluxi kerǝkki, biz ⱨǝmmila adǝmgǝ «Hudaning obrazida yaritilƣan», ohxaxla qong ⱪimmǝtkǝ igǝ dǝp muamilidǝ boliximizƣa toƣra kelidu.


Biz bularƣa xuni ⱪoxup eytalaymizki, yoluⱪⱪan kixilǝrning kɵpinqisi uni «Nasarǝtlik Əysa» «Nasarǝtlik pǝyƣǝmbǝr», «Nasarǝttǝ tuƣulƣan» dǝp bilǝtti. Pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtliri boyiqǝ, Mǝsiⱨ Bǝyt-Lǝⱨǝmdǝ tuƣuluxi kerǝk idi, wǝ u dǝrwǝⱪǝ xu yǝrdǝ tuƣulƣan. Lekin ⱪiziⱪki, bu Huda tǝripidin kǝlgǝn «uⱪuxmasliⱪ» Uning tuƣulƣan yeri toƣrisidiki bexarǝtlǝrni obdan bilgǝnlǝrgǝ nisbǝtǝn uning Mǝsiⱨning Ɵzi ikǝnlikigǝ ixinixigǝ tosalƣu bolsimu, Mǝsiⱨ Ɵzi bu pakitlarni qüxǝndürüp baⱪmiƣan! 


3:7-8  «Lekin Pǝrisiy wǝ Saduⱪiy mǝzⱨipidikilǝrdin kɵplirining uning qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪilƣili kǝlgǝnlikini kɵrginidǝ u (Yǝⱨya) ularƣa: — Əy yilanlarning baliliri! Kim silǝrni Hudaning qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?! Əmdi towiƣa layiⱪ mewini kǝltürünglar!».


Əmdi «towiƣa layiⱪ mewǝ» nemini kɵrsitidu? Bu muⱨim soal jamaǝtning qümüldürülüxni tǝlǝp ⱪilƣan mǝlum birsini ⱪobul ⱪilimizmu-yoⱪ dǝp bir ⱪararƣa kelixigǝ kɵp yardǝm beridu.


Qümüldürüxni jiddiy tǝlǝp ⱪilƣanlarni uzun saⱪlitix toƣra ǝmǝs dǝp ⱪaraymiz. Baxⱪa yǝrlǝrdǝ kɵrsǝtkinimizdǝk, qümüldürüx bolsa insanlarƣa etiⱪadni etirap ⱪilix, xundaⱪla Muⱪǝddǝs Roⱨni iltimas ⱪilix üqün Hudaning bekitkǝn yolidur («1Pet.» 3:20, 21 wǝ «Kolossiliklǝrgǝ»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ «sünnǝt wǝ qümüldürüx» toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng).


«Ros.» 8:26-40dǝ Filipning Efiopiyǝlik aƣwatni ⱨeq ⱨayalsiz qɵmüldürgǝnliki, 9:1-18dǝ Ananiasning Pawlusni qɵmüldürgǝnlikini kɵrüng. Uning üstigǝ, yaki Filip (gǝrqǝ Yerusalemda jamaǝttǝ «hizmǝtkar» dǝp bekitilgǝn bolsimu) yaki Ananiyasning jamaǝttǝ qɵmüldürüxkǝ ⱨeqⱪandaⱪ «rǝsmiy salaⱨiyǝt»i yoⱪ idi. Biraⱪ bǝzilǝr «qümüldürüx üqün «Injil Mǝktǝp»ni püttürgǝnlik guwaⱨnamisi boluxi kerǝk» dǝp turuwalidu! Undaⱪ bilimsiz kixilǝr Injilni ⱨǝⱪiⱪiy oⱪup baⱪⱪanmu, yaki pǝⱪǝt ɵz «yetǝkqilǝr»ining sɵzlirini oⱪup baⱪⱪanmu?


Xundaⱪtimu, birsini qümüldürüx intayin eƣir mǝs’uliyǝt, ǝlwǝttǝ. Birsining ⱪǝlbidǝ tǝyyar ikǝnlikini ispatlaydiƣan ⱪaysi «mewilǝr»ni izdǝx kerǝk? Undaⱪ mewǝ Pawlus «Gal.» 5:22dǝ eytⱪan («muⱨǝbbǝt, xad-huramliⱪ, hatirjǝmlik, sǝwr-taⱪǝt, meⱨribanliⱪ, yahxiliⱪ, ixǝnq-sadiⱪliⱪ, mɵmin-mulayimliⱪ wǝ ɵzini tutuwelix» bolƣan) «Muⱪǝddǝs Roⱨning mewisi»ni kɵzdǝ tutⱪan ǝmǝs, dǝp ⱪaraymiz. Qünki undaⱪ mewǝ pǝⱪǝt waⱪitning ɵtüxi bilǝn siniƣili bolidu. Biraⱪ Əysaning «Mat.» 5:1-12dǝ, Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixkǝ muyǝssǝr bolƣanlar üstidiki sɵzliridǝ, kɵrsǝtkǝn «towaƣa layiⱪ mewǝ» tɵwǝndikilǝrni ɵz iqigǝ elixi kerǝk: —


«Roⱨta namrat bolƣan» — gǝrqǝ ⱨǝrhil bayliⱪi bolƣan, yahxi tǝrbiyǝ kɵrgǝn yaki yuⱪiri mǝnsǝptǝ bolƣan bolsaⱪmu, Huda aldida roⱨiy kǝmbǝƣǝllikimizni, Uning meⱨri-xǝpⱪiti, kǝqürümi wǝ Injilda wǝdǝ ⱪilƣan yengi ⱨayatⱪa jiddiy moⱨtajliⱪini tonup yǝtkǝnlǝr;


«Piƣan qǝkkǝn» — ɵz gunaⱨliⱪ ⱪilmixiƣa ⱪattiⱪ puxayman ⱪilƣanlar;

«Yawax-mɵminlǝr» — bilǝrmǝnlik ⱪilmay, baxⱪilardin tǝlim ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar turƣan, «ɵz ⱪudritim bilǝn Huda üqün birǝr ix ⱪilip berimǝn» demigǝnlǝr.

«Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa aq wǝ tǝxna bolƣanlar»,

«Baxⱪilarƣa rǝⱨimdil bolƣanlar»,

«Ⱪǝlbi pak bolƣan» — ⱪǝlbidǝ, baxⱪilar meni nemǝ dǝp oylisa oylawǝrsun, mǝn Hudani razi ⱪilixim kerǝk dǝp iradǝ ⱪilƣanlar.

«Tinqliⱪ tǝrǝpdarliri» — baxⱪilar otturisida jedǝl-majira bolsa imkan ⱪǝdǝr uni ⱨǝl ⱪilixⱪa tǝyyar turƣanlar.


Muxundaⱪ kiqik peil pozitsiyǝ kɵrüngǝn bolsa, bǝlkim qɵmüldürüxni tǝlǝp ⱪilƣan kixi uningƣa tǝyyar turidu. Biraⱪ mǝlum nuⱪtida kǝmlik bolsa tǝlǝp ⱪilƣan kixidǝ kǝmtǝrrǝk pozitsiyining boluxini kütüxkǝ toƣra kelixi mumkin. Bolupmu baxⱪilarƣa adawǝt yaki ⱨǝrⱪandaⱪ ɵqmǝnlik saⱪlap kǝlgǝn wǝ mǝlum birsini kǝqürüm ⱪilmiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmni qɵmüldürgili bolmaydu.


3:10-12  «Palta»

«Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi; yahxi mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrⱪaysi dǝrǝhlǝr kesilip otⱪa taxlinidu. Mǝn dǝrwǝⱪǝ silǝrni towa ⱪilixinglar üqün suƣa qɵmüldürimǝn. Lekin mǝndin keyin kǝlgüqi Zat mǝndin ⱪudrǝtliktur. Mǝn ⱨǝtta Uning kǝxini kɵtürüxkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn. U silǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱨǝm otⱪa qɵmüldüridu. Uning soruƣuqi küriki ⱪolida turidu; U Ɵz haminini topa-samandin tǝltɵküs tazilaydu, sap buƣdayni ambarƣa yiƣidu, ǝmma topa-samanni ɵqmǝs otta kɵydürüwetidu»


Biz baxⱪa yǝrlǝrdǝ, insanning Hudaning alaⱪisigǝ wǝ ⱨayatiƣa kirgüzülüxi üqün Muⱪǝddǝs Roⱨta bolƣan uluƣ qɵmüldürülüxning mutlǝⱪ zɵrüriyiti üstidǝ tohtalduⱪ. Mǝsiⱨ bolsa birdinbir «Muⱪǝddǝs Roⱨ»ⱪa qɵmüldürgüqi, xundaⱪla insanlarƣa birdinbir Ⱪutⱪuzƣuqidur. Insan bolsa saⱪaytⱪili bolmiƣan dǝrijidǝ ɵzini mǝrkǝz ⱪilƣan bolup, xǝhsiyǝtqilikkǝ qɵmüp kǝtkǝn, ⱨǝtta uning «yahxi» mǝⱪsǝt-muddialiri ⱨǝrtürlük yoxurun wǝ ɵz-ɵzini aldaydiƣan tǝkǝbburluⱪ, xǝhsiy arzu-ⱨǝwǝslik niyǝtlǝr, uzundin bolƣan ɵqmǝnlik, ɵz tǝǝlluⱪatlirini yaki ⱨǝtta ɵz ailidikilirini Hudadin üstün ⱪoyidiƣan butpǝrǝslik pozitsiyilǝr bilǝn bulƣanƣandur. Bularning ⱨǝmmisi axkarilinip, Hudaning Roⱨining bizni «operatsiyǝ ⱪilip» ɵzgirtixigǝ oquⱪ turuximiz kerǝk. Hudaƣa tǝxǝkkür, Əysa Mǝsiⱨning künliridǝ hǝlⱪ arisida «dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyulƣan palta» bolƣan bir pǝyƣǝmbǝr, yǝni Yǝⱨya bar idi; qünki bundaⱪ ixlarning ⱨǝmmisini «yiltizidin» kesiwetix kerǝk, bolmisa bulardin ⱨǝⱪiⱪiy towa wǝ waz keqix bolmaydu. Yiltizi ⱪaldurulsa ⱨǝmmisi jǝzmǝn ⱪaytidin ɵsidu!

Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr alǝmdin kǝtti; ǝmma Hudaning sɵzini oquⱪ ⱪǝlb bilǝn oⱪuƣinimizda, Hudaning Roⱨi biz bilǝn billǝ bolidu, U Yǝⱨya ⱪilƣandǝk ⱪǝt’iy towa ⱪilip, Hudaning yengi ⱨayatini ⱪobul ⱪiliximiz üqün ⱪǝlbimizdiki mǝⱪsǝt-muddialirimizning yiltizlirini wǝ natoƣra pozitsiyilirimizni pax ⱪilidu.


«Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi» degǝnning Israilning üstigǝ qüxidiƣan jaza-ⱨɵkümlǝrni kɵrsitidiƣan yǝnǝ bir kɵqmǝ mǝnisining barliⱪidin gumanlanmaymiz, biraⱪ bu yǝrdǝ sǝⱨipǝ qǝklimisi tüpǝylidin bu tema üstidǝ tohtalmaymiz.


 3:13-15 

«Xu waⱪitta, Əysa Yǝⱨyadin qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilix üqün Galiliyǝ ɵlkisidin Iordan dǝryasi boyiƣa, uning yeniƣa kǝldi. Biraⱪ Yǝⱨya jiddiylixip qɵmüldürüxkǝ unimay uni tosup:

— Əsli qɵmüldürülüxni mǝn Sǝndin ⱪobul ⱪilixim kerǝk idi, biraⱪ Sǝn mening aldimƣa kǝpsǝnƣu? — dedi.

Lekin Əysa uningƣa jawabǝn: — Ⱨazirqǝ xuningƣa yol ⱪoyƣin; qünki ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning barliⱪ tǝlǝplirini ǝmǝlgǝ axurux üqün, xundaⱪ ⱪiliximizƣa toƣra kelidu, — dedi.

Xuning bilǝn, Yǝⱨya Uningƣa yol ⱪoydi».


Əysa Mǝsiⱨ nemixⱪa Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin qɵmüldürülgǝn? Əysaning Ɵzi orunlaydiƣan Muⱪǝddǝs Roⱨta qɵmüldürülüxkǝ Yǝⱨya tǝxna bolup, Əysaning meni qɵmüldürgin degǝn tǝlipini ⱨeq qüxǝnmǝytti. Əysa uningƣa qüxǝndürmigǝn, pǝⱪǝt bu ixning ⱨǝⱪⱪaniyǝtning tǝlipi ikǝnlikinila eytⱪan. Əmma «ixtin keyin ǝⱪlimizni tapⱪan» tɵwǝndiki ixlarni eytixⱪa bolidu: —


(1) 

Israilning tarihida Iordan dǝryasi ɵlümning, xundaⱪla yengidin baxlinixning simwoli.



(2) 

Yǝⱨyaning qɵmüldürüxi gunaⱨkarlarning ɵz gunaⱨlirini iⱪrar ⱪilixi wǝ gunaⱨdin towa ⱪilixini bildürüxi üqün idi. Uning qɵmüldürüxi Mǝsiⱨni «kǝlgüsi Ⱪutⱪuzƣuqi» dǝp kɵrsitix arⱪiliⱪ, towa ⱪilip ixǝngǝnlǝrgǝ kǝqürüm elip kelix idi.



(3) 

Mǝsiⱨning ⱨeqⱪandaⱪ towa ⱪilixi yaki iⱪrar ⱪilixi kerǝk bolƣan gunaⱨliri yoⱪ idi.



(4) 

Mǝsiⱨning qɵmülüxi — Hudaning sɵzigǝ ixinip towa ⱪilƣan «ⱪaldisi»ning gunaⱨi wǝ ⱨajitining ⱨǝmmisini ɵz üstümgǝ alimǝn, «ⱪaldi bilǝn mutlǝⱪ bir bolimǝn» deginini bildürgǝn ǝmǝli idi. Uning qɵmüldürülüxi kǝlgüsidiki ɵlümining mǝnisini ǝmǝliy ixta ipadiligǝn bir bexarǝt idi.



(5) 

Yǝnǝ xuningƣa ixǝnqimiz barki, Yǝⱨya kaⱨin bolƣaqⱪa (atisi wǝ anisi ikkilisi Ⱨarunning ǝwladi idi) Əysani Mǝlkizǝdǝk bilǝn bir ⱪatarda bax kaⱨinliⱪⱪa kirgüzüx üqün qɵmüldürdi. 

«Lawiylar» 8-babni kɵrüng — Ⱨarun bax kaⱨinliⱪⱪa kirix üqün awwal yuyundurulƣan, andin muⱪǝddǝs may bilǝn «mǝsiⱨ ⱪilinƣan» wǝ ahirida üstigǝ ⱪurbanliⱪ ⱪan qeqilƣanidi. Əysaning «mǝsiⱨ ⱪilinix»i may bilǝn ǝmǝs, bǝlki qɵmüldürülüxtin qiⱪipla Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn «Mǝsiⱨ ⱪilindi» (ahirida U krestkǝ mihlinip Uningƣa ⱨaywanlarning ⱪanliri ǝmǝs, bǝlki Ɵzining ⱪimmǝtlik ⱪeni qeqilip, «bax kaⱨinliⱪ»ⱪa kirip kaⱨinliⱪ hizmitini baxliƣan).


4:1-11  Mǝsiⱨning sinilip azduruxlarƣa uqrixi

Bu tema naⱨayiti qong bolup, muxu yǝrdǝ biz Əysa uqriƣan azduruxlarning maⱨiyiti üstidǝ bolƣan bǝzi yüzǝki bayⱪiƣinimizni otturiƣa ⱪoyimiz.


(1) Əysa gunaⱨsiz idi. Lekin U «sinilip azduruxlarƣa uqridi». Sinilip azduruxⱪa uqraxning ɵzi gunaⱨ ǝmǝs; biz azduruxⱪa uqriƣinimizda (wǝ ⱨǝmmimiz ularƣa uqraymiz), «mana mǝn alliⱪaqan gunaⱨƣa teyilip kǝtkǝnmǝn» dǝp ⱨesablimasliⱪimiz kerǝk.


(2) Əysa uqriƣan Xǝytanning dǝslǝpki azduruxi Əysaning Hudaliⱪ ⱪudriti bilǝn «taxlarni nanƣa aylandurux»i idi. Qünki Uning ⱪorsiⱪi bǝk aqⱪanidi. Lekin U undaⱪ ⱪilmay, yǝr yüzidǝ toluⱪ insan süpitidǝ, Atisiƣa tayanƣan ⱨalda yaxaxni ǝtǝy talliƣanliⱪini kɵrsǝtti.

Uning talliƣini ««Insan pǝⱪǝt nan bilǝnla ǝmǝs, bǝlki Hudaning aƣzidin qiⱪⱪan ⱨǝrbir sɵz bilǝnmu yaxaydu» dǝp pütülgǝn» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilǝndi («Ⱪan.» 8:3ni nǝⱪil kǝltürüp). Əysaning jawabidin ⱪariƣanda, Hudaning nǝziridǝ ⱨǝⱪiⱪiy, mol ⱨayatni ɵtküzüx («insanning yaxixi») üqün uning «ⱨǝrbir sɵzi»igǝ moⱨtajmiz. Xunga biz Hudaning sɵzini ɵzimizgǝ toluⱪ singdürǝyli; xundaⱪ ⱪilsaⱪ Əysaning muxu yǝrdǝ izqil ⱨalda Xǝytanƣa Hudaning sɵzi bilǝn jawab bǝrginidǝk, bizmu düxmǝnning ⱨǝrbir aldamqi sɵzigimu xundaⱪ jawab berixkǝ ⱪorallandurulƣan bolimiz.


(3) Ikkinqi «azdurux»ta düxmǝn Ɵzi Hudaning sɵzini awwal nǝⱪil kǝltüridu! Lekin uning nǝⱪilliridǝ daim degüdǝk muⱨim bir tǝrǝp qüxüp ⱪalidu. Əmǝliyǝttǝ Zǝburda ǝslidǝ: «U Ɵz pǝrixtilirigǝ sening ⱨǝⱪⱪingdǝ ǝmr ⱪilidu, xunga ular pütkül yolliringda seni saⱪlaydu. Ayiƣing taxⱪa urulup kǝtmǝsliki üqün, ular seni ⱪollirida kɵtürüp yüridu» deyilgǝn («Zǝb.» 91:11, 12)

Xǝytan Zǝburdin nǝⱪil kǝltürgǝn bu sɵzlǝrdǝ «pütkül yolliringda seni saⱪlaydu» degǝn ⱪismi eytilmiƣan. Bu sɵzlǝr Hudaƣa tayanƣan, Hudani ɵz baxpanaⱨi ⱪilƣan, ɵzlükidin ɵz yolini tallimaydiƣan ihlasmǝn kixining yollirini kɵrsitidu. Muxu yǝrdǝ Əysa azduruxⱪa ⱪarita: «Tǝwratta yǝnǝ, «Pǝrwǝrdigar Hudayingni siniƣuqi bolma!» dǝp pütülgǝn, dǝp jawab bǝrdi. Toluⱪ ⱨǝⱪiⱪǝt pǝⱪǝt muⱪǝddǝs yazmilardiki «mundaⱪ yezilƣanki...» degǝndila ǝmǝs, bǝlki «yǝnǝ xundaⱪ yezilƣanki...» degǝnlǝrnimu birlǝxtürgǝndǝ tepilidu.

 Ikkinqi azdurux Ɵzining qong, ⱪudrǝtliklikini kɵrsitip, biraⱪla ⱨǝmmǝylǝngǝ Ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini etirap ⱪildurux idi. Yǝni xuni bayⱪiduⱪki, Xǝytanda mǝlum qǝktǝ «Əysani ibadǝthanining ǝng egiz jayiƣa» turƣuzƣudǝk ⱪabiliyǝt bar. Ətrapimizda mɵjizilik wǝⱪǝlǝr yüz beriwatⱪan bolsimu, biz ⱨǝrgiz ulardin kɵrsǝtmǝ almaymiz. Hudaning pǝrzǝntlirini Uning sɵzi arⱪiliⱪ yetǝkligüqi Muⱪǝddǝs Roⱨtin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ xǝhs yoⱪ. 


(4) Ahirda, ǝng ahirⱪi azduruxta Iblisning tüp mǝⱪsitini kɵrüp yetǝlǝymiz — barliⱪ ibadǝtni Hudaƣa ǝmǝs (ⱨǝtta butlarƣimu ǝmǝs), bǝlki ɵzigila ⱪaritixtin ibarǝttur. 

«Dunyadiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarning xǝrǝpliri» degǝn sɵz ularning maddiy bayliⱪlirini ǝmǝs (bular Mǝsiⱨgǝ ⱨǝmdǝ Hudani sɵygǝnlǝr üqün kari qaƣliⱪ bir ix), bǝlki Huda ⱨǝr millǝtkǝ nesip ⱪilƣan «alaⱨidilik»ini kɵrsitidu; Huda muxularda, yǝni muzika, ussullarda wǝ ⱨǝrtürlük sǝn’ǝttǝ uluƣlinidu. Əlwǝttǝ, kɵp waⱪitlarda bu talantlar wǝ ⱪabiliyǝtlǝrdin xǝrǝp alidiƣini Huda ǝmǝs, bǝlki «biz ɵzimiz ⱪilƣan» dǝp mahtanƣan bizlǝr bolimiz!

Muxu azduruxⱪa taⱪabil turux üqün Mǝsiⱨ yǝnǝ bir ⱪetim Ɵzini yüz pirsǝnt insanning süpitidǝ ⱪoyidu: «Pǝrwǝrdigar Hudayingƣila ibadǝt ⱪil, pǝⱪǝt uningla ibadǝt-hizmitidǝ bol!» dǝp pütülgǝn» («Ⱪan.» 6:13).


7:1-2 

«Baxⱪilarning üstidin ⱨɵküm ⱪilip yürmǝnglar. Xundaⱪta Hudaning ⱨɵkümigǝ uqrimaysilǝr. Qünki silǝr baxⱪilar üstidin ⱪandaⱪ baⱨa bilǝn ⱨɵküm ⱪilsanglar, Hudamu silǝrning üstünglardin xundaⱪ baⱨa bilǝn ⱨɵküm qiⱪiridu. Silǝr baxⱪilarni ⱪandaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqisǝnglar, Hudamu silǝrni xundaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqǝydu».


Mǝsiⱨning muxu yǝrdǝ «ⱨɵküm qiⱪarma» degini adǝmlǝrning ǝmǝl-ⱨǝrikǝtlirini kɵrsǝtkini ǝmǝs, ǝlwǝttǝ, bǝlki xǝhslǝr üstigǝ ⱨɵküm qiⱪarma, degǝnlik. Yaman ixlarƣa ⱪatnaxmasliⱪimiz üqün («Pǝnd.» 1:10-19ni kɵrüng) adǝmlǝrning ǝmǝl-ⱨǝrikǝtlirini toƣra yaki toƣra ǝmǝs, dǝp pǝrⱪ etiximiz kerǝk. Lekin ⱨǝrgiz xǝhslǝr üstigǝ (yaman, rǝzil, lǝniti dǝp ularni ⱪarƣax ⱪatarliⱪ) ⱨɵküm qiⱪarmasliⱪimiz kerǝk. Iqki mǝⱪsǝt-muddialirimizni birdinbir kɵrgüqi wǝ üzimizgǝ ⱨɵküm qiⱪarƣuqi Huda Ɵzidur. Bizning kɵngül bɵlidiƣinimiz Huda bilǝn bolƣan ɵz alaⱪimizdur, biz Uning bilǝn yeⱪin munasiwǝttǝ boluximiz kerǝk. Baxⱪilarning Uning bilǝn bolƣan alaⱪisi bolsa ularning ɵz ixi.


11:2-6 

«Zindanƣa solanƣan Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨning ⱪilƣan ǝmǝllirini anglap, muhlislirini ǝwǝtip, ular arⱪiliⱪ Əysadin: «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?» — dǝp soridi.

Əysa ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi:— Yǝⱨyaning yeniƣa ⱪaytip berip, ɵz anglawatⱪanliringlarni wǝ kɵrüwatⱪanliringlarni bayan ⱪilip: — korlar kɵrǝlǝydiƣan wǝ tokurlar mangalaydiƣan boldi, mahaw kesili bolƣanlar saⱪaytildi, gaslar angliyalaydiƣan boldi, ɵlgǝnlǝrmu tirildürüldi wǝ kǝmbǝƣǝllǝrgǝ hux hǝwǝr jakarlandi» — dǝp eytinglar. Wǝ uningƣa yǝnǝ: «Mǝndin gumanlanmay putlixip kǝtmigǝn kixi bolsa bǝhtliktur!» dǝp ⱪoyunglar, — dedi»


Yǝⱨya nemixⱪa Əysadin gumanlinidu? Yǝⱨytaning soali: «Sǝn rast Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨmusǝn?» idi. Uning gumani dǝl uning pǝyƣǝmbǝrlǝrning Mǝsiⱨ toƣruluⱪ bolƣan bexarǝtlirini obdan bilgǝnlikidin qiⱪⱪanidi. U bexarǝtlǝrdin: Mǝsiⱨ bolsa «Muⱪǝddǝs Roⱨta wǝ otta qɵmüldürüx»ni, jümlidin Hudaning düxmǝnlirining bexiƣa qüxürülidiƣan jazalarni küqlük elip Barƣuqi boluxi kerǝk, dǝp qüxǝndi. U Əysa Nasarǝt sinagogida Ɵzini ayan ⱪilixi üqün nǝⱪil kǝltürgǝn, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning Mǝsiⱨ toƣruluⱪ aldin’ala eytⱪan munu bexarǝtlirinimu obdan bilǝtti:— («Luⱪa» 4:18-22 wǝ «Yǝx.» 61:1-2 wǝ 42:6-7) 


«Rǝb Pǝrwǝrdigarning Roⱨi Mening wujudumda,

Qünki U Meni ezilgǝnlǝrgǝ hux hǝwǝrlǝr yǝtküzüxkǝ mǝsiⱨ ⱪilƣan;

U Meni sunuⱪ kɵngüllǝrni yasap saⱪaytixⱪa, 

Tutⱪunlarƣa azadliⱪni,

Qüxǝp ⱪoyulƣanlarƣa zindanning eqiwetilidiƣanliⱪini jakarlaxⱪa ǝwǝtti;

Azad ⱪilix waⱪtining yetip kǝlgǝnlikini uⱪturuxⱪa ǝwǝtti;

Pǝrwǝrdigarning xapaǝt kɵrsitidiƣan yilini ... jakarlaxⱪa... Meni ǝwǝtti» 

wǝ: —

«Andin ⱪariƣuning kɵzi eqilidu,

Gasning ⱪulaⱪliri oquⱪ ⱪilinidu,

Aⱪsaⱪ-tokurlar keyiktǝk oynaⱪlap sǝkrǝydu;

Gaqining tili nahxa eytidu;

Qünki dalada sular,

Qɵl-bayawanlarda dǝrya-eⱪinlar urƣup taxidu» («Yǝx.» 35:5-6).


Yǝⱨya: «Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ» bexarǝtlǝr boyiqǝ «qüxǝp ⱪoyulƣanlarƣa» zindanni «eqiwǝtsǝ» wǝ Əysa ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Mǝsiⱨ bolsa, U nemixⱪa Hudaning düxmǝnlirini jazalimaydu, xundaⱪla Mǝn Uning ⱪuli Yǝⱨyani «jinayǝtqi» salaⱨiyitidǝ zindanda ⱪaldurdi? — degǝndǝk gumanlarda bolidu.


Oⱪurmǝnlǝr bayⱪiyalayduki, Əysaning Yǝⱨyaƣa bolƣan jawabida «zindanning eqiwetilidiƣanliⱪi»din baxⱪa, Yǝxayaning bexaritidǝ aldin’ala eytⱪan barliⱪ mɵjizilǝr tilƣa elinidu. Əysaning ǝmǝlliridimu yǝnǝ birhil mɵjizǝ, yǝni «ɵlgǝnlǝrning tirildürülüxi» bar (Yǝⱨyaning muhlisliri bularning ⱨǝmmisini ɵz kɵzi bilǝn kɵrgǝn).


Mǝsiⱨning mɵjizilik ǝmǝlliri xu waⱪitⱪiqǝ pǝⱪǝt hǝyr-sahawǝtlik ixlar bilǝn qǝklǝngǝnidi; ⱨɵküm-jaza ixliri tehi kɵrsitilmigǝn. Bu ixlar Mǝsiⱨ azab-oⱪubǝtlǝr tartⱪandin keyin yüz beridu, ǝlwǝttǝ (yǝni, Mǝsiⱨning ikkinqi ⱪetim kelixi bilǝn); lekin Mǝsiⱨ bu ixnimu uningƣa qüxǝndürmǝydu.


11:19 

«...Insan’oƣli bolsa kelip ⱨǝm yǝydu ⱨǝm iqidu wǝ mana, ular: «Taza bir toymas wǝ bir mǝyhor ikǝn. U bajgirlar wǝ gunaⱨkarlarning dosti» deyixidu. Lekin danaliⱪ bolsa ɵz pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu»


Ahirⱪi sɵz xunqǝ kɵp mǝnigǝ tolƣanki, u toƣruluⱪ tohtalmisaⱪ bolmaydu. Əyni sorunda Pǝrisiylǝr Əysani «bajgir wǝ gunaⱨkarlar» bilǝn arilaxⱪini üqün tǝnⱪid ⱪilidu. Bu ix Pǝriysiylǝr üqün ǝhmǝⱪlik ⱨesablinatti. Sulayman padixaⱨ: «Yamanlarƣa rǝxk ⱪilma, ular bilǝn bardi-kǝldi ⱪilixni arzu ⱪilma» dǝp agaⱨlandurƣan ǝmǝsmu («Pǝnd.» 24:1)? Ⱨalbuki, Əysa Ɵzidǝ Hudaning kǝqürümidin qiⱪⱪan qǝksiz imkaniyǝtlirini sǝzgǝn nurƣun hǝlⱪni Ɵzigǝ magnettǝk tartip kǝlgǝn. Ular Uningda Pǝrisiylǝrning hursǝnliki bolƣan ⱪuruⱪ diniy murasimlarni ǝmǝs, bǝlki Hudaning tǝbiitining uluƣluⱪini ⱨǝm güzǝllikini kɵrüp yǝtkǝn. Əmdi muxu kixilǝr pütkül ɵmrini «gunaⱨ»da (demǝk «oquⱪ-axkara» gunaⱨda) ɵtküzgǝn bolsimu, u Mǝsiⱨning ular bilǝn «dost bolux»iƣa tosalƣu bolmaytti. Ular ɵmridǝ birinqi ⱪetim ɵzlirini ǝtiwarlanƣan dǝp ⱨes ⱪilƣanidi; ular Hudaning muⱨǝbbitidin kɵprǝk hǝwǝrdar bolayli dǝp Əysani ɵzlirigǝ ⱨǝmraⱨ boluxⱪa zorlaytti. Xunga ulardin xunqǝ kɵp adǝmlǝrdǝ (Matta ɵzi ularning iqidǝ) mutlǝⱪ ɵzgirix pǝyda bolƣanliⱪi ǝjǝp ǝmǝs. Əmdi Zakaydǝk mǝxⱨur aldamqi wǝ qirik bir ǝmǝldar Əysani ɵyigǝ tǝklip ⱪilip ⱪarxi elip andin: «Ya Rǝbbim, mǝn mal-mülkümning yerimini kǝmbǝƣǝllǝrgǝ ülǝxtürüp berimǝn. Əgǝr mǝn birǝr kixini aldap ⱨǝⱪⱪini yǝwalƣan bolsam, uningƣa tɵt ⱨǝssǝ ⱪatlap ⱪayturimǝn» dǝp elan ⱪilƣandin keyin kimning: «Nemixⱪa Əysa bu napak adǝm bilǝn ⱨǝmdastihan olturƣandu?» degǝndǝk tǝnⱪid awazini kɵtürǝlisun? («Luⱪa» 19:1-8). Xu ǝⱨwalda roxǝnki: —


 «Danaliⱪ bolsa ɵz pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu».


Demǝk: —


(1) Ⱨǝⱪiⱪiy danaliⱪ (Huda üqün, roⱨiy ⱨayatⱪa igǝ bolƣan) pǝrzǝntlǝrni dunyaƣa kǝltüridu.


 (2) Hudaning danaliⱪini ⱪobul ⱪilƣanlar (muxu yǝrdǝ Əysa bilǝn ⱨǝmdastihan boluxi bilǝn, Hudaning meⱨir-xǝpⱪitini qüxinidiƣanlar) bu danaliⱪning ⱨǝⱪiⱪiy durusluⱪi wǝ yahxiliⱪini sezip yetidu.


(3) Əysaning muxundaⱪ «ǝrzimǝs» kixilǝr bilǝn olturup waⱪitni «israp ⱪilƣan» danaliⱪi ularning towa ⱪilixtin qiⱪⱪan mewisidǝ, baxⱪilarƣa bolƣan ⱪǝrzlǝrni ⱪayturƣinida, yengi ⱨayatni baxliƣinida «durus dǝp tonulidu». 

Bu prinsip kɵp tǝrǝplimilik, ǝlwǝttǝ. Huda bizni yetǝkligǝn ix bǝzidǝ dǝslǝptǝ baxⱪilarƣa «waⱪit israpqiliⱪi»dǝk kɵrüngǝn bolsimu, lekin ahir berip Hudadin qiⱪⱪan ⱨǝrbir ix insanning ⱪolidin ⱨǝrgiz kǝlmǝydiƣan ajayib mewǝ qiⱪiridu. 


12:31-32

«Xuning üqün Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, insanlarning ɵtküzgǝn ⱨǝrtürlük gunaⱨliri wǝ ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisini kǝqürüxkǝ bolidu. Biraⱪ insanlarning Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪilƣan kupurluⱪi ⱨeq kǝqürülmǝydu. Insan’oƣliƣa ⱪarxi sɵz ⱪilƣan kimdǝkim bolsa kǝqürümgǝ erixǝlǝydu; lekin Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilƣanlar bolsa bu dunyadimu, u dunyadimu kǝqürümgǝ erixǝlmǝydu».


Əmdi «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪilinƣan kupurluⱪ» degǝn nemǝ ixni kɵrsitidu? Ɵzining gunaⱨining eƣirliⱪini wǝ azabliⱪini sezixkǝ baxliƣan bǝzi sǝzgür dostlar: «Mǝn bu «kǝqürümgǝ erixǝlmǝydiƣan» eƣir gunaⱨ sadir ⱪilƣanmǝn?» dǝp oylaydu. Əmǝliyǝttǝ ularning muxu mǝsiligǝ kɵngül bɵlgǝnlikining ɵzila, bu gunaⱨni sadir ⱪilmiƣanliⱪiƣa ispattur. Qünki bu gunaⱨning ⱪandaⱪ ikǝnliki aldi-kǝynidǝ kǝlgǝn ixlar bilǝn süpǝtlinidu. Əysa bu sɵzni ⱪilixtin burun Hudaning ⱪudritini ajayib kɵrsǝtkǝn bir mɵjizini yaratⱪanidi. Ⱪariƣu wǝ gas, jin qaplaxⱪan bir adǝm azad ⱪilinip kɵrǝylǝydiƣan wǝ angliyalaydiƣan boldi. Undaⱪ ⱪudrǝt pǝⱪǝt ikki mǝnbǝning biridin kǝlgǝn; Pǝrisiylǝr ǝrxtin kǝlgǝn dǝp etirap ⱪilmasliⱪ üqün ǝksiqǝ «Xǝytandin kǝlgǝn» dǝwalidu. Bundaⱪ deyix Muⱪǝddǝs Roⱨning kesǝlni saⱪaytix hizmitigǝ kupurluⱪ kǝltürüp, «Xǝytanning ixi» dǝp uningƣa ⱪarxi sɵzligǝnliktur. Əysa jawabǝn: «Xǝytan Xǝytanni ⱨǝydiwǝtmǝydu» dǝp kɵrsitidu. Əgǝr xundaⱪ bolsa külkülük ix bolatti. Biraⱪ Pǝrisiylǝr bolsa «jinlarni ⱨǝydiyǝlǝymiz» dǝp turuwalatti. Əmma Əysaning jinni ⱨǝydiwǝtkǝn hizmitini kɵrgǝn halayiⱪ ⱨǝmmisi: —

«Buningdin intayin ⱨǝyran bolup, ɵzara ƣulƣula ⱪilixip:— 

Bu ⱪandaⱪ ix? Yengi bir tǝlimƣu! U ⱨoⱪuⱪ bilǝn ⱨǝtta napak roⱨlarƣimu buyruⱪ ⱪilalaydikǝn, ularmu Uning sɵzigǝ boysunidikǝn — deyixti» («Mar.» 1:27) 


Biz ularning bu inkasidin, ular bundaⱪ ixni kɵrüp baⱪmiƣan, xunga Pǝrisiylǝrning «jinni ⱨǝydiwetix»i ǝmǝliyǝttǝ uyatliⱪ tolimu ünümsiz bir ixtin ibarǝt, halas, dǝp hulasigǝ kelimiz (biz «Mar.» 1:27ni xu mǝnidǝ qüxinimiz). Əmdi Xǝytan tǝrǝptǝ turƣan zadi kim?


Huda ⱨǝrbir adǝmni Ɵz nijatiƣa wǝ xǝpⱪitigǝ elip barmaⱪqi, dǝp ixinimiz. Lekin Huda mǝlum birsigǝ xǝpⱪitini kɵrsitkinidǝ, bu adǝm Muⱪǝddǝs Roⱨning ɵz wijdanida sɵz ⱪiliwatⱪinini rǝt ⱪiliwǝrsǝ, bir küni bolmisa bir küni boliduki, u ɵzi ǝng eniⱪ bilgǝnni inkar ⱪilip, Muⱪǝddǝs Roⱨning awazini ⱪǝt’iy qǝtkǝ ⱪeⱪidiƣan ⱪorⱪunqluⱪ waⱪit-saǝt kelidu. U ⱨǝtta: «U Xǝytan!» dǝydiƣan boluxi mumkin. Undaⱪ bir kixi barsa-kǝlmǝs, ⱪutⱪuzuwalƣili bolmaydiƣan dǝrijigǝ berip yǝtkǝn bolidu. U alǝmdiki ǝng mulayim awazni rǝt ⱪildi, xunga uningƣa bu dunyadimu, u dunyadimu, kǝqürümgǝ erixix pursiti yǝnǝ bolmaydu. Tǝwrat dǝwridǝ ɵtkǝn Misir padixaⱨi Pirǝwn bu ixⱪa misal bolidu. Biz awwal: «Pirǝwn kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪildi..», «Pirǝwn kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪildi..», «Pirǝwn kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪildi..» («Mis.» 8:19, 32, 9:7) dǝp oⱪuymiz, andin «Pǝrwǝrdigar Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪildi» dǝp oⱪuymiz (10:1, 14:8). Xu qaƣda Pirǝwn barsa-kǝlmǝs dǝrijigǝ berip yǝtkǝnidi.


12:39-40 

«Rǝzil ⱨǝm zinahor bu dǝwr bir «alamǝt»ning kɵristilixini istǝp yüridu. Biraⱪ bu dǝwrdikilǝrgǝ «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»tin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ mɵjirilik alamǝt kɵrsitilmǝydu. Qünki Yunus pǝyƣǝmbǝr yoƣan beliⱪning ⱪorsiⱪida üq keqǝ-kündüz yatⱪandǝk, Insan’oƣlimu ohxaxla üq keqǝ-kündüz yǝrning baƣrida yatidu»


«Yunus pǝyƣǝmbǝr»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn alamǝt-mɵjizǝ» yaki «Yunus pǝyƣǝmbǝrning karamiti» toƣruluⱪ heli tǝpsiliy tohtalƣaniduⱪ. Bu yǝrdǝ xuningdin sɵz alimiz: —

«Yunusning beliⱪ tǝripidin yutuwelinip andin ⱪusup yanduruluxini uning birhil «ɵlümi ⱨǝm tirilixi» degili bolidu. Mǝsiⱨ Əysaning «Yunus pǝyƣǝmbǝrni tǝstiⱪliƣan «mɵjizilik alamǝt»ni ⱪandaⱪ ǝmǝlgǝ axurƣanliⱪini tɵwǝndiki pakitlardin oylap beⱪing. 


(1) Yunus adǝmlǝrning arisidin (ɵzining gunaⱨi tüpǝylidin) ɵlüxkǝ taxliwetilgǝn; uning boran ⱨǝm beliⱪ tǝrǝpliridin bolƣan «ɵlümi» axu boranni tinqlandurup, baxⱪilarni ⱪutⱪuzup ⱨayatliⱪⱪa erixtürgǝn.

Mǝsiⱨ Əysamu adǝmlǝrning arisidin qǝtkǝ ⱪeⱪilip, yaƣaqⱪa mihlinip ɵlüxkǝ taxliwetilgǝn; biraⱪ Uning ɵlümi Hudaning bizgǝ ⱪaritilƣan ƣǝzipini tinqlandurup, baxⱪilarni ⱪutⱪuzup mǝnggü ⱨayatliⱪⱪa erixtüridu. Əmdi Uning ɵlümi «Ɵzining gunaⱨi tüpǝylidin» ǝmǝs, bǝlki U baxⱪilarning gunaⱨlirini Ɵz üstigǝ alƣan. 


(2) Yunus beliⱪning ⱪarnida üq keqǝ-kündüz yatⱪan.

Mǝsiⱨ Əysa gɵrdǝ üq keqǝ-kündüz yatⱪan. (Yǝⱨudiylarning «kün»ni ⱨesablixi boyiqǝ, bir ⱪanqǝ saǝtmu toluⱪ bir kün ⱨesablinidu. Xunga Əysaning teni yǝrliktǝ jümǝ küni qüxtin keyin bir-ikki saǝt, xǝnbǝ toluⱪ bir kün, yǝkxǝnbǝ tang atⱪuqǝ yatⱪini «üq keqǝ-kündüz» dǝp ⱨesablinidu).


(3) Yunus beliⱪtin «tirilgǝn»din keyin, ɵz ⱪowmi bolƣan Yǝⱨudiylarƣa ǝmǝs, bǝlki Yǝⱨudiy bolmiƣan Ninǝwǝliklǝrgǝ tǝlim berixkǝ barƣan.

Mǝsiⱨ Əysa tirilgǝndin tartip bügüngǝ ⱪǝdǝr Ɵz rosulliri ⱨǝm muhlisliri arⱪiliⱪ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ, jümlidin bizlǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Ɵzi Injildiki hux hǝwǝrni tarⱪitip kǝlmǝktǝ. Uning «Ɵz ⱪowmi» bolƣan Yǝⱨudiylar hux hǝwǝrni (bügüngǝ ⱪǝdǝr) asasǝn tehi ⱪobul ⱪilmiƣan» («Əf.» 2:17).


12:43-45 

«Napak roⱨ birawning tenidin qiⱪiriwetilgǝndin keyin, u ⱪurƣaⱪ dalalarni qɵrgilǝp yürüp, birǝr aramgaⱨni izdǝydu, biraⱪ tapalmaydu wǝ: «Mǝn qiⱪⱪan makanimƣa ⱪaytay» dǝydu. Xuning bilǝn ⱪaytip kelip, xu makanining yǝnila box turƣanliⱪini, xundaⱪla pakiz tazilanƣanliⱪini wǝ rǝtlǝngǝnlikini bayⱪaydu-dǝ, berip ɵzidinmu bǝttǝr yǝttǝ jinni baxlap kelidu; ular kirip billǝ turidu. Buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu. Bu rǝzil dǝwrdikilǝrning ⱨalimu mana xundaⱪ bolidu».


Əysaning bu ⱪattiⱪ agaⱨi birinqidin biz uqriximiz mumkin bolƣan intayin hǝtǝrlik bir ǝmǝliy ǝⱨwalni kɵrsitidu, ikkinqidin bir tǝmsil süpitidǝ eytilidu.


Jin qaplixiwalƣan kɵp kixilǝr bǝlkim awwal kɵp pul hǝjlǝp dǝm oⱪuydiƣan mollilar, bahxi yaki jadugǝr ⱪatarliⱪladin yardǝm sorap, bolmiƣanda etiⱪadqilarning yardimini izdǝxkǝ baxlaydu. Biz awwal xuni eytiximiz kerǝkki, undaⱪ mǝsilidǝ yardimi üqün pul soraydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ atalmix «Mǝsiⱨiy etiⱪadqi» ǝmǝliyǝttǝ ⱨeq yardǝm berǝlmǝydu. Uning pul soriƣinining ɵzila uning Hudaning ǝmǝs, bǝlki Xǝytanning hizmitidǝ bolƣanliⱪiƣa ispat bolidu.


Mǝsiⱨgǝ baƣlanƣan kixining duasidin keyin jinlardin azad bolƣanliⱪi kɵrülüxi mumkin. Biraⱪ kixilǝr bu aramliⱪ waⱪittin paydilinip towa ⱪilip Hudaning toluⱪ nijatini izdimisǝ ǝslidiki ǝⱨwal ⱪayta tǝkrarlinixi mumkin. Mǝlum birsining ɵyidǝ daim keqidǝ kɵp nǝrsilǝr uyan-buyan uqup tamlarƣa soⱪulup kukum-talⱪan bolup ketǝtti, balilar daim uhliyalmay «ⱪara besip» kɵp yaman ⱪabaⱨǝtlǝrni kɵrǝtti. Keyin, ikki dost xu ɵy wǝ ɵydikilǝr üqün dua ⱪilixⱪa tǝklip ⱪilinƣan. Dua ⱪilƣandin keyin nǝqqǝ künlǝr tinq-aman bolƣan. Biraⱪ nǝqqǝ kündin keyin yǝnǝ baxlanƣan! Ikki dost üq-tɵt ⱪetim berip dua ⱪilƣan, nǝtijidǝ ⱨǝrⱪetim nǝqqǝ künlǝr aram bolƣan, andin keyin mǝsilǝ yǝnǝ pǝyda bolƣan. Keyinqǝ, bu ikki dost bu ɵydikilǝrning tehiqǝ jinlar wǝ «ǝrwaⱨ»larƣa qoⱪunup, ulardin mol ⱨosul bolsun dǝp yardǝm soraxni taxlimiƣanliⱪidin hǝwǝr tapⱪan. Iblisni «kǝt» dǝp ⱪoƣlap, andin yǝnǝ uni ⱪaytip kelixkǝ tǝklip ⱪilsaⱪ paydisiz ix bolidu, ǝlwǝttǝ!


Jin qaplaxⱪan bir kixi ulardin azad ⱪilinƣan bolsa uning Əysa Mǝsiⱨdǝ bolƣan toluⱪ nijatni, ⱨǝⱪiⱪiy ⱨayatni izdixigǝ dǝwǝt ⱪilimiz. «Sirttiki pakizliⱪ» yaki mǝlum birnǝqqǝ «diniy murasim»lar jin-xǝytanlarƣa tosalƣu bolidu degǝnlik tolimu ǝhmiⱪanǝ hiyaldur. Ⱪǝlbimiz Hudaning Roⱨining makani boluxⱪa yaritilƣan bolup, Hudaning Roⱨi bizni toldurmisa ⱨǝrdaim iqki dunyayimizda birhil ⱪuruⱪluⱪni wǝ toluⱪsizliⱪni ⱨes ⱪilip yürimiz. Ⱪǝlbimiz «ⱪuruⱪ» tursa, bu ix yaman roⱨlarƣa makanlixix üqün oquⱪ bolƣan bir tǝklipkǝ barawǝr bolidu. Jin-xǝytanlardin aram alƣandin keyin towa ⱪilip etiⱪad ⱪilix üqün bu waⱪittin paydilanmiƣanlarning «ahirⱪi ⱨali» bǝlkim burunⱪidinmu bǝttǝr bolidiƣanliⱪini bayⱪixi mumkin. 


Yǝl gumpisi («qigong») bilǝn xuƣulliniwatⱪan bir ayal duayimizni soridi. «Qigong»din kǝlgǝn bǝzi roⱨlar daim degüdǝk «midirlap yürüp» uningƣa aram bǝrmǝytti. Duadin keyin ⱨali birdǝm yahxi boldi; lekin u yǝl gumpisi ⱨǝrikitidin waz keqip Mǝsiⱨni toluⱪ ⱪobul ⱪilixⱪa razi bolmidi. Ahir berip jismaniy ⱨali ǝslidikidin tehimu bǝttǝr boldi.


Əysa Mǝsiⱨ eytⱪan bu ixlar yǝnǝ tǝmsil süpitidǝ pütkül Israil hǝlⱪining ⱨalini kɵrsitidu. Ular Babilda sürgün bolƣanda tartⱪan ⱪiyinqiliⱪlar ularƣa agaⱨ bolup, ularni butpǝrǝsliktin halas ⱪilƣanidi. Lekin ular Mǝsiⱨni ⱪobul ⱪilmisa, gǝrqǝ ularning ɵyi ⱨazir «pakiz» bolsimu, u bǝribir ⱪuruⱪ. Xunga «Israilning ɵyi» bǝlkim «butpǝrǝslik»tin tehimu bǝttǝr yǝttǝ «yaman roⱨ»ⱪa, tehimu ǝjǝllik gunaⱨlarƣa oquⱪ turƣan boluxi mumkin. Əysani rǝt ⱪilƣandin keyin, ɵzlirigǝ wǝ pütkül dunyaƣa ziyan yǝtküzidiƣan ⱪanqiliƣan yaman ixlarning Yǝⱨudiy hǝlⱪi arⱪiliⱪ dunyaƣa kǝlgǝnlikini pǝⱪǝt ularning paji’ǝlik tarihini bilgǝnlǝrla bilidu. Ulardin birnǝqqǝ ixlarni tilƣa alayli — «Rabbiylar» qiⱪarƣan, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn Tǝwrat addiy ⱪanunini bulƣiƣan wǝ ⱪattiⱪ murǝkkǝplǝxtürgǝn, ⱪaidǝ-yosunluⱪ «Yǝⱨudiy dini», Yǝⱨudiy pǝylasoplar qiⱪarƣan sanaⱪsiz nurƣun hudasiz «ateizmliⱪ» (hudasizliⱪ) pǝlsǝpǝlǝr, Marksizm (Marks Yǝⱨudiy idi), «Fre’ud psihologiyǝsi» (Fre’udmu Yǝⱨudiy idi), mǝƣriptiki dɵlǝtlǝrning iⱪtisadi wǝ sodisidin kɵp mǝnpǝǝt xoraydiƣan «Ərkin Taxqilar» degǝn mǝhpiy jamaǝt ⱪatarliⱪlarning ⱨǝmmisi Yǝⱨudiy hǝlⱪidin qiⱪⱪanidi; qünki ularning ɵyi ǝsli «pakiz tazilanƣan wǝ rǝtlǝngǝn» bolsimu, Mǝsiⱨning makani bolmidi.


2:2, 14:1, 22:16 Muⱪǝddǝs yazmilarda kɵrsitilgǝn «Ⱨerod»lar, xundaⱪla «Ⱨerod tǝrǝpdarliri» toƣrisida

Injilda tilƣa elinƣan, «Ⱨerod» famililik, xaⱨanǝ mǝnsǝp tutⱪan yǝttǝ xǝhs bar: —


(1) «Ⱨerod padixaⱨ», «büyük Ⱨerod» dǝpmu atilidu; u Ⱨerod sulasining ǝjdadi, «Ⱨerod birinqi» bolƣan. («Mat.» 2:1). U ɵzi talantliⱪ ǝmma intayin ǝxǝddiy bir zalim idi; u kɵp pul hǝjlǝp Rim imperiyǝsidin «Yǝⱨudiyǝ padixaⱨliⱪi»ni setiwalƣan (miladiyǝdin ilgiriki 37-yili). U wǝ uning barliⱪ ǝwladliri Yǝⱨudiy ǝmǝs wǝ Yǝⱨudiylar ɵq kɵridiƣan Edomluⱪ idi; xunga Yǝⱨudiylar ularning ⱨǝmmisidin nǝprǝtlinǝtti.

«Büyük Ⱨerod» bolsa «sürgünlüktin keyin ⱪurulƣan» ibadǝthanini pütünlǝy ⱪaytidin ⱪurup qiⱪix bilǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪining kɵnglini elixⱪa tirixⱪanidi. Gǝrqǝ bu yengi ibadǝthana xu dǝwrdiki ǝng ⱨǝywǝtlik imarǝt bolsimu, bu ⱪurulux uning nam-abruyiƣa ⱨeqⱪandaⱪ ijabiy tǝsir yǝtküzmigǝn.

Miladiyǝdin ilgiriki 1-yili ɵlgǝn boluxi mumkin.


(2) «Ⱨerod Arhelaus» «büyük Ⱨerod»ning oƣli («Mat.» 2:22). U Yǝⱨudiyǝ ɵlkisigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilatti (miladiyǝ 1-23-yili). Rimliⱪlar uni ǝmilidin ⱪaldurup orniƣa rimliⱪ bir waliyni ⱪoyƣan. U atisining ibadǝthanisini yengidin ⱪuruxini dawamlaxturƣan.


(3) «Birinqi Ⱨerod»ning yǝnǝ bir oƣli, «Ⱨerod Antipas», Galiliyǝgǝ ⱨɵkümdar bolƣan idi (miladiyǝ 1-23-yili tǝhttǝ olturƣan). U Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyani ɵltürdi («Mat.» 14:1), andin Əysani soraⱪⱪa tartⱪuqi boldi (miladiyǝ 20-40-yili tǝhttǝ olturƣan).


(4) «Birinqi Ⱨerod»ning üqinqi oƣli, «Ⱨerod Filip», Abileniƣa ⱨɵkümdar idi. U «Ⱨerodias»ning ⱪanunluⱪ eri idi («Mat.» 14:3) (miladiyǝdin ilgiriki 4-yilidin miladiyǝ 34-yilƣiqǝ).


(5) «Birinqi Ⱨerod»ning yǝnǝ bir «Ⱨerod Filip» isimlik oƣli (pǝⱪǝt «Luⱪa» 3:1dǝ tilƣa elinƣan) (waⱪitliri namǝlum).


(6) «Birinqi Ⱨerod»ning nǝwrisi «Ⱨerod Agrippa» («Ros.» 12:1-3, 23dǝ tilƣa elinƣan) (miladiyǝ 10-34-yili).


(7) Yuⱪiriⱪi «Ⱨerod Agrippa»ning oƣli, yǝnǝ «Ⱨerod Agrippa» dǝpmu atalƣan. Rosul Pawlus uning aldida ɵzini aⱪliƣan («Ros.» 25:13, 23, 26:27dǝ) (miladiyǝ 72-100-yili).

«Ⱨerodlar»ning bir-biri bilǝn bolƣan munasiwiti «tǝbirlǝr»dǝ «Ⱨerodlarning nǝsǝbnamisi» jǝdwilidǝ kɵrsitildi. Hǝritǝ-shemilarnimu kɵrüng.


«Ⱨerod tǝrǝpdarliri» toƣruluⱪ 

Ⱨerodlar Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ xunqilik nǝprǝtlik bolsimu, ularning tǝrǝpdari bolƣan bir Yǝⱨudiy guruⱨining bolƣanliⱪi bǝlkim bizni sǝl ⱨǝyran ⱪalduridu. Əmma yǝnǝ sǝl oylinip baⱪsaⱪ, ⱨǝr dǝwrdǝ adǝmni setiwalƣudǝk puli bolsila, ularƣa ɵzlirini setip yalaⱪqi, paylaⱪqi bolidiƣan adǝmlǝr bǝribir qiⱪidu.


Lekin bizgǝ ǝng ⱨǝyran ⱪalarliⱪi bǝlkim xuki, Rǝbbimiz tǝlim berixkǝ baxliƣanda, bir-birigǝ küxǝndǝ bolƣan «Ⱨerod tǝrǝpdarliri» wǝ Pǝrisiylǝr ⱨǝmkarlixip, Əysani yoⱪitixⱪa mǝsliⱨǝtlixidu (mǝsilǝn, «Mar.» 3:6ni kɵrüng). Mana ⱪarangƣuluⱪⱪa tǝwǝ bolƣan kixilǝr ⱨaman birinqi bolup nur bilǝn düxmǝnlixidu («Yuⱨ.» 1:5, 3:19).


15:21-28 Əysaning Ⱪanaanliⱪ ayalƣa bolƣan muamilisi

Əysa Mǝsiⱨning Ⱪanaanliⱪ bu ayalƣa bolƣan muamilisi oⱪurmǝnlǝrgǝ sǝl ⱪattiⱪ ⱪolluⱪraⱪ yaki ⱪopalraⱪ kɵrünüxi mumkin. Əmma tǝpsiliy ⱨalda sürüxtürsǝk ǝⱨwalning undaⱪ ǝmǝslikini kɵrimiz. Lekin Əysa uningƣa birnǝqqǝ muⱨim sawaⱪlarni ɵgǝtmǝkqi idi.


Əmdi nemixⱪa Əysa «I Rǝb! Dawutning oƣli, ⱨalimƣa yǝtkǝysiz!» degǝn yalwuruxlarƣa pisǝnt ⱪilmiƣandǝk ⱪilidu? Əmǝliyǝttǝ bu ayal Yǝⱨudiy ǝmǝs, bǝlki butⱪa qoⱪunidiƣan bir Ⱪanaanliⱪ idi. U «Dawutning oƣli» dǝp warⱪirƣinida ɵzining nemǝ dǝwatⱪinidin ⱪilqǝ hǝwiri yoⱪ idi. Xübⱨisizki, u pǝⱪǝt baxⱪilar (Yǝⱨudiylar)ning tǝlǝplirini dorap xundaⱪ ⱪilƣan, halas. Mana birinqi intayin muⱨim sawaⱪ — Huda bizning qirayliⱪ diniy sɵzlirimizgǝ, dualirimizda dǝbdǝbilik ǝmma ɵzimiz qüxǝnmǝydiƣan mǝlum birnǝqqǝ sɵzni (ɵzimiz qüxǝnmǝydiƣan qǝtǝl tili uyaⱪta tursun) ixlitiximizgǝ ⱨeq ⱪiziⱪmaydu. Biz muxu sɵzlǝrni baxⱪilardin ɵginip doriƣan bolsaⱪ tehimu xundaⱪ. Muxu ayalning duasi «Rǝb, manga yardǝm ⱪilƣaysǝn!» degǝn addiy sɵzlǝr bilǝn eytilƣandin keyin Əysaning uningƣa rǝⱨmǝt ⱪilƣanliⱪini bayⱪaymiz.


Muhlislar uni yolƣa salƣaysǝn dǝp tǝlǝp ⱪilƣinida, ayal Əysaning sɵzidin ƣil-pal ümidni kɵrgǝn ohxaydu. Qünki gǝrqǝ u uning tǝlipigǝ jawab bǝrmigini bilǝn u muhlislarning «Uni yolƣa salƣaysǝn» deginigimu pisǝnt ⱪilmiƣininimu bayⱪiƣan. Xuning bilǝn tǝng U ǝrxtiki Atisining Uning ǝⱨwali wǝ hizmitini qǝkligǝnlikigǝ «Mǝn pǝⱪǝt yoldin tenigǝn ⱪoy padiliri bolƣan Israil jǝmǝtidikilǝrgǝ ǝwǝtilgǝnmǝn» dǝp azraⱪ qüxǝndürüx bǝrgǝn (muxu yǝrdǝ xuni eytip ɵtkimiz barki, Hudaning Oƣli qǝk ⱪoyulƣan hizmǝtni ⱪobul ⱪilƣan yǝrdǝ, bizmu Huda ɵzimizgǝ ⱪoyƣan qǝklǝrgǝ razi boluximiz kerǝk).


Bu ⱪǝdirlik ayal gǝrqǝ Əysaning: «Tilǝnglar, silǝrgǝ ata ⱪilinidu. Izdǝnglar, tapisilǝr. Ixikni qekinglar, eqilidu» degǝn tǝlimini anglap baⱪmiƣan bolsimu, u bizgǝ bu tǝlimni gǝwdilǝndüridiƣan ǝng yahxi ülgǝ bolalaydu. Qünki u tilǝxni ⱪǝt’iy tohtatmidi. Əysaning uningƣa «kiqik itlar» toƣruluⱪ bǝrgǝn jawabi bǝlkim ⱪopal anglinidu, lekin bu sɵz ayalning butⱪa qoⱪunidiƣanliⱪiƣa mulayim bir tǝnbiⱨ idi. Tax-yaƣaq nǝrsilǝrgǝ tǝzim ⱪilip qoⱪunidiƣan adǝmlǝr ɵzlirini tirik Hudaning engi bolmiƣan ⱨaywanlarning arisiƣa ⱪoyƣan bolidu. Ayal tǝnbiⱨni aƣrinmay ⱪobul ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki Əysaning xu tǝmsillik jawabidin yǝnǝ bir tilǝx pursitini tapidu. Uningda bolƣan küqlük iman-etiⱪadⱪa ⱪaranglar — «Rǝb, sanga nisbǝtǝn ⱪizimni bu ǝxǝddiy jindin azad ⱪilix pǝⱪǝt nan uwiⱪidǝkla kiqikkinǝ ix, halas — Sǝn asanla ⱪilip berǝlǝysǝn!» degǝndǝk. Əysaning uningƣa dǝrⱨal jawab berip, uning etiⱪadini tǝripligini ǝjǝblinǝrlik ix ǝmǝs. Ayal ɵyigǝ ⱪaytⱪanda, dua-tilawitim ijabǝt boldi dǝp bilip, kɵngli xunqǝ xadliⱪⱪa qɵmgǝnidi!


16:3 

«(Silǝr) ǝtigǝndǝ: «Bügün boran qiⱪidu, qünki asmanning rǝnggi ⱪizil ⱨǝm tutuⱪ», dǝysilǝr. Asman rǝnggi-royini pǝrⱪ etǝlǝysilǝr-yu, lekin bu zamanda yüz beriwatⱪan alamǝtlǝrni pǝrⱪ etǝlmǝysilǝr!»


Mǝsiⱨning «Bu zamanda yüz beriwatⱪan alamǝtlǝrni»ni («zamandiki alamǝtlǝrni») kɵrsǝtkini toƣruluⱪ tohtalsaⱪ paydisi bolup ⱪalar. Pikrimizqǝ Uning «zamandiki alamǝtlǝr» degini, Ɵzining hizmitidǝ bolƣan kɵp mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝr, yaki Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning hizmǝtliri (gǝrqǝ bu ixlar ⱨǝmmǝylǝngǝ muⱨim mǝlumat yǝtküzgǝn bolsimu) ǝmǝs idi.


Tǝwratta Huda Israilƣa, Ɵzümgǝ itaǝtmǝn bolsanglar, silǝrgǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsǝtküqi wǝ ⱪoƣdiƣuqi bolimǝn, dǝp kɵp yǝrlǝrdǝ eniⱪ wǝdǝ ⱪilƣan. Biraⱪ ular ǝksiqǝ itaǝt ⱪilmiƣan bolsa Uning jaza-tǝrbiyisi tǝdrijiy bexiƣa qüxidu. Bu jaza-tǝrbiyining bǝx basⱪuqini tɵwǝndikidǝk yiƣinqaⱪlisaⱪ bolidu. Itaǝtsizliki eƣirlaxⱪanseri jaza-tǝrbiyimu eƣirlixip baridu: —


(1) 

Waba-ⱪizitmining qüxüxi, düxmǝnlǝrning «ixik aldida» turuxi, düxmǝnlǝr aldida asanla mǝƣlup boluxi («Law.» 26:14-17).

(2) 

Yamƣur az, ⱨosulning naqar boluxi («Law.» 26:18-20).

(3) 

Yawayi yirtⱪuq ⱨaywanlarning kɵpiyixi, ularning insanlarƣa wǝ mallarƣa ⱨujum ⱪilixi (buning kɵqmǝ mǝnisi bǝlkim dɵlǝt iqidiki muⱪimsizliⱪ, tǝrtipsizlik wǝ ⱪanunsizliⱪnimu kɵrsitidu) («Law.» 26:21-24).

(4) 

Xǝⱨǝrlǝrning muⱨasirigǝ elinixi, ⱪǝⱨǝtqilik, düxmǝnlǝr wǝ yaⱪa yurtluⱪlarning aldida boysunduruluxi wǝ ularning ⱪattiⱪ baxⱪurux tüzümi astida yaxixi («Law.» 26:25-27).

(5) 

Düxmǝnlǝrning ɵq elixi, ⱪaytidin xǝⱨǝrlǝrni ⱪorxiwelixi, xǝⱨǝrlǝr wǝ yǝr-zeminning wǝyran boluxi, sürgün boluxi, sürgün bolƣinida wǝⱨimǝ astida yaxixi («Law.» 26:27-39, «Ⱪan.» 28:63-68).



Miladiyǝdin ilgiri 539-yili Israilning Pars imperiyǝsigǝ sürgün bolup ⱪaytip kelixkǝ baxliƣan waⱪti idi. Gǝrqǝ ularning ⱪisⱪa mǝzgillik mustǝⱪil waⱪitliri bolƣan bolsimu, ularning omumiy ǝⱨwali ⱪiyinqiliⱪta idi; Əysa Mǝsiⱨ ularƣa sɵz ⱪilƣan waⱪtida ular Rim imperiyǝsidǝ ⱪattiⱪ rejim astida turmaⱪta idi. Gǝrqǝ ular ɵzlirining ihlasmǝnliki, kɵp diniy ⱨeyt-bayramliri wǝ murasimliri toƣruluⱪ mahtansimu, bu ǝⱨwallar Hudaning ulardin tehi razi ǝmǝslikigǝ ispat ǝmǝsmu? Bularning ⱨǝmmisi ularning tehiqǝ towa ⱪilmay, Hudaning jaza-tǝrbiyisining «bǝxinqi basⱪuq»idin, yǝni düxmǝnlǝr tǝripidin ⱪorxiwelinip wǝyran bolux, xundaⱪla sürgün bolux hǝtiridǝ turƣanliⱪiƣa «alamǝtlǝr» («zamandiki alamǝtlǝr») ǝmǝsmu? Wǝ xundaⱪ ixlar dǝrwǝⱪǝ miladiyǝ 70-yilida yüz bǝrgǝn. Yerusalem xǝⱨiri wǝyran bolup kɵp Yǝⱨudiylar sürgün boldi; keyin, miladiyǝ 135-yili Pǝlǝstindǝ turup ⱪalƣan Yǝⱨudiylarning ⱨǝmmisi degüdǝk zemindin ⱪaytidin sürgün bolup, yiraⱪt-yiraⱪlarƣa tarⱪalƣan. 


Jamaǝtning uli nemǝ?

16:16-18: 

«Simon Petrus:— Sǝn Mǝsiⱨ, mǝnggülük ⱨayat Hudaning Oƣli ikǝnsǝn, — dǝp jawab bǝrdi.

Əysa uningƣa:— 

Bǝhtliksǝn, i Yunus oƣli Simon! Buni sanga axkariliƣuqi ⱨeq ǝt-ⱪan igisi ǝmǝs, bǝlki ǝrxtiki Atamdur. Mǝn sanga xuni eytayki, sǝn bolsang Petrusdursǝn. Mǝn jamaitimni bu uyultax üstigǝ ⱪurimǝn. Uning üstidin tǝⱨtisaraning dǝrwazilirimu ƣalib kelǝlmǝydu».


Bu soal intayin muⱨim. Katoliklar muxu ayǝtlǝrgǝ asasǝn, rosul Petrus «jamaǝtning ul texi», Əysa xunga uni jamaǝtning birinqi «Rim papasi» dǝp bekitkǝn, dǝp tǝlim beridu. Lekin ayǝtlǝr (wǝ Petrusning keyinki tǝlimi) dǝl buning ǝksini kɵrsitidu.


«Sǝn bolsang Petrusdursǝn («Petrus» degǝnlik «kiqik bir tax»); jamaitimni bu ⱪoram tax (grek tilida «petra», yoƣan bir tax) üstigǝ ⱪurimǝn». Ⱨalⱪiliⱪ mǝsilǝ, Mǝsiⱨ «petra» bilǝn nemini kɵrsitidu? Alimlar bu toƣruluⱪ ikki kɵzⱪaraxta bolup kǝldi. 


Birinqi kɵzⱪarax, Mǝsiⱨ bu sɵz bilǝn Ɵzini kɵrsǝtti; ikkinqi kɵzⱪarax, bu sɵz Petrusning etiⱪadi, xundaⱪla Əysaning Mǝsiⱨ ikǝnlikini etirap ⱪilixini kɵrsitidu (grek tilida «etirap» ⱨǝm «petra» ayalqǝ rodtiki sɵz). Bu bizning kɵzⱪariximizdur; Əysaning «Buni sanga axkariliƣuqi ⱨeq ǝt-ⱪan igisi ǝmǝs, bǝlki ǝrxtiki Atamdur» degǝn aldinⱪi sɵzlirigǝ ⱪariƣanda, jamaǝt Mǝsiⱨ Hudaning Oƣli, degǝn etiⱪadⱪa ul selinƣan; lekin bu etiⱪad insandin ǝmǝs, bǝlki Huda Ɵzidin kǝlgǝn etiⱪadtur. Insanlarning nǝziridǝ ⱨǝmmisi ajiz wǝ nazuk kɵrüngǝn bolsimu, ǝmma Mǝsiⱨ bu etiⱪad üstigǝ Ɵz jamaitini ⱪurmaⱪta wǝ «uning üstidin tǝⱨtisaraning dǝrwazilirimu ƣalib kelǝlmǝydu!».


«1Pet.» 4:2-10dǝ, Petrusning jamaǝtning maⱨiyiti toƣruluⱪ sɵzlirini kɵrüng. U yǝrdǝ u ɵzini «ul texi» dǝp kɵrsitǝmdu yaki ɵzining pǝⱪǝt Hudaning ɵyidiki «tirik taxlar»din biri ikǝnlikini kɵrsitǝmdu? Oⱪurmǝnlǝr ɵzliri birnemǝ desun!


Bu ayǝtlǝrdin yǝnǝ bir mǝsilǝ qiⱪidu; Əysa Petrusⱪa dǝrwǝⱪǝ qong bir ⱨoⱪuⱪni tapxuridu. Bu uning «papa» ikǝnliki tüpǝylidinmu?!: —

«Ərx padixaⱨliⱪining aqⱪuqlirini sanga tapxurimǝn; sǝn yǝr yüzidǝ nemini baƣlisang ǝrxtimu baƣlanƣan bolidu, sǝn yǝr yüzidǝ nemini ⱪoyup bǝrsǝng, ǝrxtimu ⱪoyup berilgǝn bolidu».


Bu aqⱪuqlar nemǝ? Jawabimiz bǝk addiy; Petrus dǝrwǝⱪǝ Hudaning «aqⱪuqluⱪ adǝm»i bolup qiⱪti. Üq bǝk muⱨim pǝyttǝ u pǝyƣǝmbǝrqiliⱪ ⱪilip Hudaning aƣzidǝk bolup, adǝmlǝrning etiⱪadi arⱪiliⱪ Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixi üqün «ixik aqti» —


(1) 

U «orma ⱨeyti» künidǝ Yerusalemda turuwatⱪan Yǝⱨudiylarning etiⱪad ⱪilixi üqün «ixik aqti» («Ros.» 2:14-42). (U xu künidǝ sɵz ⱪilƣanda «yengi ǝⱨdǝ»ning dairisinimu zor kengǝytip eqip bǝrdi (2:39), biraⱪ ɵzining dǝwatⱪan gepini awwal toluⱪ qüxǝnmidi, dǝp ⱪaraymiz).

(2) 

U Samariyǝdǝ turuwatⱪanlarning Muⱪǝddǝs Roⱨni Hudaning iltipati süpitidǝ ⱪobul ⱪilixi üqün «ixik aqti» («Ros.» 8:14-17).

(3) 

(«Ros.» 10-bab) U «yat ǝlliklǝr» üqün «etiⱪadning ixikini aqti» (yǝnǝ 15:7nimu kɵrüng). Xuning bilǝn u «Rosullarning paaliyǝtliri»ning bexida hatirilǝngǝn sɵzlǝrni («Silǝr Muⱪǝddǝs Roⱨ üstünglarƣa qüxkǝndǝ silǝr küq-ⱪudrǝtkǝ igǝ bolisilǝr, Yerusalem, pütün Yǝⱨudiyǝ wǝ Samariyǝ ɵlkiliri, jaⱨanning qǝtlirigiqǝ Manga guwaⱨqi bolisilǝr») ǝmǝlgǝ axurux üqün «aqⱪuqluⱪ adǝm» idi.-


17-babtiki «Mǝsiⱨning ɵzgirip julaliⱪta kɵrünüxi»

Muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning «ɵzgirip julaliⱪta kɵrünüxi»ning iqki xǝripining toluⱪ mǝnisini — intayin qong bir tema üstidǝ ⱪetirⱪinip izdinixkǝ sǝⱨipimiz qǝklik bolƣaqⱪa, biz pǝⱪǝt muxu yǝrdǝ Petrusning: «I Rǝb, bu yǝrdǝ bolƣinimiz nemidegǝn yahxi! Halisang, birini Sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa dǝp, bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli» deginining sǝwǝbi üstidǝ azraⱪ tohtilayli.


Birinqidin xu waⱪitlar bǝlkim «kǝpǝ ⱨeyti» mǝzgili boluxi mumkin idi. Xu qaƣda Israillar ɵz ɵyilirini bir ⱨǝptǝ taxlap ɵzliri üqün kǝpilǝrni ⱪuruxi kerǝk idi. Buning mǝⱪsiti: —


(1) Israil Misirdin qiⱪip Pǝlǝstingǝ sǝpǝr ⱪilƣinida turƣan makanliri kǝpǝ-qedirlar ikǝnlikini ǝslǝx, wǝ: — 


(2) Kǝlgüsi zamanda, Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ, «Huda insanlar bilǝn makanlixidu» dǝp ǝslǝx (mǝsilǝn, «Yǝx.» 4:2-6, 33:20, «Zǝf.» 3:15). Xunga Petrus muxundaⱪ kǝpilǝrni yasiximiz kerǝk, dǝp oyliƣan boluxi mumkin. Lekin xübⱨisizki, uning asasiy mǝⱪsiti, xu ajayib minutlarni uzartixtin ibarǝt idi. Kim Mǝsiⱨ wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨǝmraⱨliⱪida bolsa xundaⱪ boluxni halimaydu? Kǝpilǝrni yasax ularni uzaⱪraⱪ turuxⱪa ⱪayil ⱪilmamdu?!


Ⱨalbuki, Huda uning tǝxǝbbusiƣa ⱪǝt’iy naraziliⱪini bildürdi. Nemixⱪa desǝk, sǝwǝbi Musa wǝ Iliyas pǝyƣǝmbǝrlǝrning kɵzliridin ƣayib bolƣanliⱪidin kɵrünidu. Petrusning eƣir hataliⱪi, muxu ⱨɵrmǝtlik ǝrbablarni (wǝ ularni ⱨɵrmǝtliximiz kerǝk, ǝlwǝttǝ) Mǝsiⱨ bilǝn tǝng orunƣa ⱪoyƣanliⱪidin ibarǝt. Undaⱪ ixⱪa Huda ⱪǝt’iy yol ⱪoymaydu.

«Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur, Mǝn uningdin hursǝnmǝn. Uningƣa ⱪulaⱪ selinglar!»

Baxⱪa ⱨeqkim Mǝsiⱨ bilǝn selixturƣuqiliⱪi yoⱪtur; U Oƣul, tǝngdax Ⱪutⱪuzƣuqi, U Hudaning ong ⱪolida olturƣan, alǝmning Igisidur.


18:7 

«Insanni gunaⱨⱪa putlaxturidiƣan ixlar tüpǝylidin bu dunyadikilǝrning ⱨaliƣa way! Putlaxturidiƣan ixlar muⱪǝrrǝr bolidu; lekin xu putlaxturƣuqi adǝmning ⱨaliƣa way!».


Əysaning bu sɵzi bǝlkim Yǝⱨudani kɵzdǝ tutidu, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ bu sɵzning kǝng dairlik prinsipliri bar. Tɵwǝndiki ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni ⱪaytilisaⱪ ziyini bolmas: —


(1) Huda ⱨeqkimni gunaⱨ ⱪilixⱪa bekitmǝydu, yaki ⱨeqkimni gunaⱨⱪa azdurmaydu («Yaⱪ.» 1:13);


(2) Huda adǝmlǝrning gunaⱨliⱪ ⱪilmixlirini aldin’ala bilgǝqkǝ, ularni Ɵzining ⱨǝmmidin üstün turidiƣan pilanlirining iqigǝ alidu. Ⱨalbuki, gǝrqǝ Uning xan-xǝripi ularning gunaⱨliⱪ ⱪilmixliri tüpǝylidin tehimu uluƣ kɵrüngǝn bolsimu, muxundaⱪ ixlar Uning biwasitǝ iradisi ǝmǝs wǝ Uningƣa ⱪǝt’iy yaⱪmaydu.


(3) Muxundaⱪ ixlarni sadir ⱪilƣan kixilǝr ɵz ⱪilmixliriƣa mǝs’uldur. Mǝsilǝn, biz Huda Adǝm’atimizning Erǝm baƣqisida gunaⱨ sadir ⱪilidiƣanliⱪini awwal bilǝtti, wǝ keyin Adǝm’atimizning gunaⱨi Uning uluƣ meⱨir-xǝpⱪitini tehimu roxǝn ⱪilidu, dǝp ixinimiz. Lekin Adǝm’atimiz bǝribir ɵz gunaⱨiƣa mǝs’ul idi wǝ uning üqün ⱨeq bolmiƣanda yǝr yüzidǝ jaza tartti. Yǝⱨudaning Mǝsiⱨgǝ satⱪunluⱪ ⱪilidiƣanliⱪi Tǝwratta aldin’ala eytilƣanidi, lekin Yǝⱨuda bu ix ɵzlükidin, muxu yolni ɵzining ǝrkinliki bilǝn talliwaldi («Rim.» 3:1-10, 9:14-24).


21:44 

«Bu «tax»ⱪa yiⱪilƣan kixi parǝ-parǝ bolup ketidu; lekin bu tax ⱨǝrkimning üstigǝ qüxsǝ, uni kukum-talⱪan ⱪiliwetidu».


Mǝsiⱨning bu sɵzidin ⱪariƣanda, Mǝsiⱨ bolƣan taxtin «paqaⱪlinix»tin baxⱪa yol yoⱪ ohxaydu! Əmǝliyǝttǝ ixlirimiz dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ boluxi kerǝk. Mǝsiⱨning yeniƣa ⱪaqⱪanlar, Uni baxpanaⱨ ⱪilip üstigǝ yiⱪilƣanlar ⱨaman bir küni Muⱪǝddǝs Roⱨning yetǝkqilikidǝ ɵz gunaⱨi wǝ xǝhsiyǝtqiliki tüpǝylidin towa ⱪilix jǝryanida ɵzidǝ ǝslidǝ bolƣan ɵzigǝ ixinix, tǝkǝbburluⱪ wǝ xǝhsiyǝtqilikning parǝ-parǝ ⱪilinƣanliⱪini bayⱪaydu. Hudaning nijatiƣa xu yolda boysunmiƣanlar ⱨaman bir küni ɵzlirini Hudaning jazasi astida bayⱪaydu. Hudaning jazasini elip Barƣuqi Mǝsiⱨning Ɵzidur, U Hudaning padixaⱨliⱪiƣa rǝⱪib bolƣanlarning ⱨǝmmisini ɵz astida kukum-talⱪan ⱪiliwǝtkǝn büyük «tax»dur («Dan.» 2:34, 35, 44).

22:33  

««Mǝn Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplarning Hudasidurmǝn!» degǝn xu sɵzini oⱪumidinglarmu? Huda ɵlüklǝrning ǝmǝs, bǝlki tiriklǝrning Hudasidur!».


Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ eytⱪan bu sɵzliri (Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplar dunyadin ɵtüp 350 yil keyin) nemixⱪa ɵlümdin tirilix degǝn ixni ispatlaydu? Əysa kɵrsǝtkinidǝk «Huda ɵlüklǝrning ǝmǝs, bǝlki tiriklǝrning Hudasidur!» — xunga Huda bu sɵzlǝrni eytⱪan waⱪtida U muxu üq xǝhsning roⱨining ibaditini ⱪobul ⱪilmaⱪta idi. Ular Uning aldida tirik bolmay ⱪandaⱪ bolidu? Bu ixning ɵzi «ɵlümdin tirilix» («yengi tǝndǝ bolux»)ni toluⱪ isatlimaydu. Ⱨalbuki, bu sɵzlǝr bizgǝ Hudaning ǝslidǝ bu üq xǝhskǝ tapxurƣan kɵp wǝdǝlirini ǝslitidu. Bolupmu: «Sǝn kɵrüwatⱪan bu zeminlarni sanga wǝ sening ǝwladliringƣa tǝⱪdim ⱪilimǝn. Bu zemin mǝnggü silǝrgǝ mǝnsup» («Yar.» 13:15, Ibraⱨimƣa eytilƣan); «Mǝn sǝn wǝ sǝndin keyinki nǝslinggǝ sǝn ⱨazir musapir bolup turƣan bu zeminni, yǝni pütkül Ⱪanaan zeminini ǝbǝdiy bir mülük süpitidǝ ata ⱪilimǝn; wǝ mǝn ularning Hudasi bolimǝn» («Yar.» 17:8, Ibraⱨim wǝ Isⱨaⱪⱪa eytilƣan),  (andin ohxax wǝdǝ Yaⱪupⱪa eytilƣan 28:4). Huda ularning ⱨǝrbirigǝ muxu zeminni wǝdǝ ⱪilƣandin keyin qoⱪum ǝmǝlgǝ axuridu. Gǝrqǝ Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplarning ǝwladliri Israillar Ⱪanaan zeminini igiliwalƣan bolsimu, ular ɵz ɵmridǝ uruⱪ-tuƣⱪanlirini dǝpnǝ ⱪilix üqün bir parqǝ yǝrni setiwalƣandin baxⱪa ⱨeqyǝrgǝ igǝ bolmidi! Əmdi Huda sɵzini ularƣa ǝmǝldǝ kɵrsitix üqün ularning ⱨǝrbirini ɵlümdin tirildürüp Ⱪanaan zeminidiki ɵz mirasida turƣuzidiƣan bir küni boluxi kerǝk, xundaⱪ ǝmǝsmu?


27:6-10 

«Bax kaⱨinlar kɵmüx tǝnggilǝrni yiƣiwelip: —

Bu hun tɵlümi bolƣan tǝnggilǝrdur, ularni ibadǝthanining hǝzinisigǝ ⱪoyux ⱨaram, — deyixti. Ular ɵzara mǝsliⱨǝtlixip, bu pullar bilǝn yaⱪa yurtluⱪlarƣa mazarliⱪ bolsun dǝp, sapalqining bir parqǝ etizliⱪini setiwaldi. Xunga bu yǝr ⱨazirƣiqǝ «ⱪanliⱪ etiz» dǝp atilip kǝlmǝktǝ.bu wǝⱪǝ arⱪiliⱪ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin burun eytilƣan munu bexarǝt ǝmǝlgǝ axuruldi:

«Israil hǝlⱪi Uning üqün baⱨalap bekitkǝn baⱨasini,

Yǝni ottuz kümüx tǝnggini ular elixti,

Wǝ Pǝrwǝrdigar Manga ǝmr ⱪilƣandǝk,

Sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti».


Muxu yǝrdiki mǝsilǝ, Matta muxu bexarǝtni nǝⱪil kǝltürüp, uning «Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin» bolƣanliⱪini eytidu, lekin bu bexarǝt Tǝwratta, «Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝr»dǝ tepilidu: —


«Wǝ Pǝrwǝrdigar manga: «Mana bu ular Manga bekitkǝn ⱪaltis baⱨa! Uni sapalqining aldiƣa taxlap bǝr!» dedi. Xuning bilǝn mǝn ottuz kümüx tǝnggini elip bularni Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ, sapalqining aldiƣa qɵriwǝttim» («Zǝk.» 11:13)


Bǝx imkaniyǝt bar: —


(1) 

Matta ǝslidǝ «Zriyu» (yaki «Zǝriu» — «Zǝkǝriya»ning ⱪisⱪartilma xǝkli) dǝp yazƣan. Biraⱪ keyinki kɵqürmiqilǝr uni «Jr’iyu» («Yǝrǝmiya»ning ⱪisⱪartilma xǝkli) dǝp oⱪup hata kɵqürgǝn.

(2) 

Əslidǝ Matta ⱨeq pǝyƣǝmbǝrning ismini ⱪoymiƣan, pǝⱪǝt «pǝyƣǝmbǝr tǝripidin» dǝp yazƣan. Keyinki kɵqürmiqilǝr Yǝrǝmiyaning ismini hata kirgüzgǝn. Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ ⱨeq isim kɵrünmǝydu; az bir ⱪisim kɵqürmilǝrdimu «Zǝkǝriya»ning ismi kɵrülidu.

(3)

Tǝwratta Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin hatirilǝngǝn bu bexarǝt ǝmǝliyǝttǝ Yǝrǝmiyaning bir bexariti idi; biraⱪ buning hatirisi yoⱪap kǝtkǝn.

(4) 

Matta ikki bexarǝtni yiƣinqaⱪlidi; birinqisi Zǝkǝriyaningki, ikkinqisi Yǝrǝmiyaningki (19:1-13dǝ hatirilǝngǝn — Yǝrǝmiyaning xu bexaritidǝ «sapalqining dǝrwazisi»ning sirtidiki, ǝhlǝt kɵydürülgǝn jay, xundaⱪla Hudaning jazasiƣa munasiwǝtlik jay («Tofǝt») kɵrsitilidu).

(5)

Tǝwrattiki bǝzi kona kɵqürmilǝr «oram yazma» xǝklidǝ yezilƣan bolup, «pǝyƣǝmbǝrlǝrning «oram yazma»sida bolsa «Yǝrǝmiya» kitabning birinqi ⱪismi idi. Xunga mumkinqiliki barki, Mattaning «Yǝrǝmiya»ning ismini ixlǝtkini pǝⱪǝt «Yǝrǝmiya» degǝn ⱪisimni ǝmǝs, bǝlki («Zǝkǝriya»ni ɵz iqigǝ alƣan) «Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr» degǝn isim dǝp atalƣan pütkül yazmini kɵrsǝtkǝnidi.


Biz 1- yaki 2-kɵzⱪaraxⱪa ⱪayilmiz.