Tǝwrat 20-ⱪisim
«Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»
Sulayman padixaⱨning (wǝ baxⱪilarning) ⱨekmǝtlik sɵzliri
Kirix sɵz
Israilning padixaⱨi Dawut pǝyƣǝmbǝr alǝmdin ɵtkɵndin keyin, uning oƣli Sulayman tǝhtkǝ warisliⱪ ⱪildi. Xu künlǝrdǝ Pǝrwǝrdigar uning qüxidǝ kɵrünüp, uningƣa: «Sǝn nemini halisang, Mǝndin xuni tilǝ, Mǝn sanga berimǝn» — dedi. Bu wǝⱪǝ Tǝwrattiki «1Pad.» 3:5-14tǝ hatirilǝngǝn. Sulayman Pǝrwǝrdigardin hǝlⱪini idarǝ ⱪilixⱪa ǝⱪil-parasǝt sorap: «Ɵz ⱪulungƣa hǝlⱪingning üstidin ⱨɵküm ⱪilixta yahxi-yamanni pǝrⱪ etidiƣan oyƣaⱪ bir ⱪǝlbni bǝrgǝysǝn; bolmisa, kim bu büyük hǝlⱪingning üstidin toƣra ⱨɵküm qiⱪiralisun?» dǝp dua ⱪildi.
«Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr» degǝn bu kitab, xübⱨisizki, Huda Sulaymanning axu duasiƣa ⱪayturƣan jawabining bir ⱪismidur. Kitabtiki nǝsiⱨǝtlǝr ǝmǝliyǝtkǝ wǝ realliⱪⱪa yüzlǝngǝn bolup, ⱨǝmmǝ kixini, mǝyli bay yaki miskin bolsun kündilik turmuxtiki mǝsililǝrni ⱨǝⱪⱪaniy, adalǝtlik wǝ meⱨribanliⱪ bilǝn bir tǝrǝp ⱪilixⱪa qaⱪiridu. Xunga «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr» degǝn bu kitab Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Ɵz hǝlⱪi bolƣan Yǝⱨudiylarƣa tapxurƣan «muⱪǝddǝs ⱪanun»ning bir toluⱪlimisidur. Kitabtiki nurƣun dǝwǝtlǝr hǝlⱪlǝrgǝ «muⱪǝddǝs ⱪanun»da ɵzlirigǝ berilgǝn alaⱨidǝ wǝdilǝrni ǝslitidu, yǝni Pǝrwǝrdigarƣa itaǝt ⱪilixning nǝtijisining bǝhtliklikini kɵrsitidu. Hudaning muⱪǝddǝs ⱪanunida hatirilǝngǝn ǝⱨdigǝ asasǝn, Huda Ɵzining alaⱨidǝ ⱪowmi bolƣan Yǝⱨudiylarƣa iltipat ⱪilƣan bu bǝhtlǝr mǝniwi wǝ maddiy jǝⱨǝtnimu ɵz iqigǝ alidu.
Kitabta gunaⱨlarning ⱨalakǝtliri ⱨǝr tǝrǝptin kɵrsitilidu. Kitabta pǝⱪǝt gunaⱨlarning ⱪiyamǝt künidǝ Huda tǝripidin mǝnggülük ⱨɵküm ⱪilinidiƣan ⱨalakitila ǝmǝs, bǝlki bu dunyaƣimu tǝwǝ bolƣan salamǝtlikimizgǝ, ailimizdiki turmuxⱪa, dostluⱪ munasiwitimizgǝ wǝ pütkül jǝmiyǝtkǝ bolƣan ⱪorⱪunqluⱪ tǝsirliri bayan ⱪilinidu. Gunaⱨning jǝmiyǝtning tǝrǝⱪⱪiyatining jan tomuriƣa, yǝni ɵz’ara ixǝnqkǝ bolƣan tǝsirliri kɵrsitilidu. Kitabta padixaⱨ wǝ uning hǝlⱪi arisidiki munasiwǝt toƣruluⱪ yezilƣanliri az. Sulayman bu kitab arⱪiliⱪ ɵzini tǝxwiⱪ ⱪilip, ɵzining mǝnpǝǝt-ⱨoⱪuⱪini kɵzlǝp, hǝlⱪining kɵzini boyimaⱪqi ǝmǝs. Əksiqǝ, u ularƣa ɵzining Hudaning ilkidǝ ikǝnlikini ǝskǝrtip: «Padixaⱨning kɵngli Pǝrwǝrdigarning ⱪolididur, Pǝrwǝrdigar ⱪǝyǝrgǝ toƣrilisa, xu tǝrǝpkǝ mangidu» dǝydu (21-bab, 1-ayǝt).
Kitabning ǝng muⱨim wǝ ⱨǝyran ⱪalarliⱪ yǝrlirining biri xuki, insaniyǝt ikki hilƣa bɵlünidu. Kitabta bu ikki hil adǝmlǝr ⱨǝrhil ipadilǝx usuli arⱪiliⱪ bayan ⱪilinidu. Danalar wǝ nadan-ǝhmǝⱪlǝr (yaki saddilar), tǝkǝbburlar wǝ kiqik peillar, sadiⱪ-sǝmimiylǝr wǝ yalƣanqilar, ixqanlar wǝ ⱨurunlar, bolupmu ⱨǝⱪⱪaniylar wǝ rǝzillǝrgǝ bɵlinidu. Biz ⱪaysi hildikilǝrgǝ tǝwǝ? Mǝzkur kitab bizgǝ nurƣun ǝmǝliy misallarni berip: «ⱪaysi hildiki kiximǝn?» degǝn soalimizƣa jawab tepiximizƣa yardǝm beridu. Uningdinmu muⱨimi, bizgǝ tüzitix yolini kɵrsitip beridu. Ⱪisⱪisi, bizni ɵzining tǝyyarliƣan ziyapitigǝ tǝklip ⱪilƣan «Danaliⱪ» degǝn kixining sɵzigǝ mǝrⱨǝmǝt ⱪilidu. U bizgǝ: Danaliⱪ adǝmning balisidin ǝmǝs (mǝyli ⱪanqǝ muⱨim ǝrbab yaki ⱨoⱪuⱪdar boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr), bǝlki «Pǝrwǝrdigardinla ⱪorⱪux danaliⱪning baxlinixidur» — dǝp dǝwǝt ⱪilidu. Ɵz-ɵzigǝ, ɵzining ǝⱪil-parasitigǝ tayanmasliⱪ kerǝk, pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarƣila tayinix kerǝk: «Ɵz ǝⱪlinggǝ tayanmay, Pǝrwǝrdigarƣa qin diling bilǝn tayanƣin» (3-bab, 5-ayǝt).
Ⱨǝrbir insan balisiƣa mundaⱪ intayin ⱪimmǝtlik wǝdǝ berilgǝnki, kimki danaliⱪni kɵngül ⱪoyup izdisǝ, ǝmǝliyǝttǝ ahirida Hudaning ɵzini tonuƣan bolidu: —
«Əgǝrdǝ danaliⱪⱪa ⱪulaⱪ salsang,
— Əgǝr yoruⱪluⱪⱪa erixixkǝ kɵngül bǝrsǝng,
— Əgǝr ǝⱪil-parasǝtkǝ tǝxna bolup iltija ⱪilsang,
— Əgǝr yoruⱪluⱪⱪa erixix üqün duayingda yuⱪiri awazda yelinsang
— Əgǝr kümüxkǝ intilgǝndǝk intilsǝng,
— Əgǝr yoxurun gɵⱨǝrni izdigǝndǝk izdǝnsǝng,
Undaⱪta Pǝrwǝrdigardin ⱨǝⱪiⱪiy ⱪorⱪuxni bilisǝn,
Wǝ sanga Hudani tonux nesip bolidu» (2-bab, 2-5-ayǝt).
Danaliⱪ wǝ ⱨǝⱪiⱪiy bilim Hudadin kǝlginidǝk, xübⱨisizki ⱨǝⱪⱪaniyǝtmu pǝⱪǝt Uningdinla kǝlgǝndur. Ⱨabkkuk degǝn yǝnǝ bir pǝyƣǝmbǝr degǝndǝk: «Ⱨǝⱪⱪaniy kixi Hudaƣa tayinix arⱪiliⱪ yaxaydu».
Bu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni Sulayman ɵz atisi Dawut pǝyƣǝmbǝrdin ɵgǝngǝn. Kitabning kɵp ⱪismi bǝlkim miladiyǝdin ilgiri 960-yillarda yezilƣan.
Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝrdiki «ⱨekmǝtlik sɵzlǝr»ning asasiy ⱪurulmisi
Oⱪurmǝnlǝr «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki «ⱨekmǝtlik sɵzlǝr»ning kɵp ⱪismining «ikki ⱪurluⱪ» xǝkildǝ ikǝnlikini bayⱪiyalaydu. Xu ⱪurulmida bǝzidǝ bir ⱨǝⱪiⱪǝt uning ǝksiqǝ bolƣan yǝnǝ bir ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn selixturulidu; bǝzidǝ bir ⱨǝⱪiⱪǝt uningƣa ohxap ketidiƣan yǝnǝ bir ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn selixturulidu yaki uningƣa mǝnisini kengǝytidiƣan baxⱪa bir ⱨǝⱪiⱪǝt ⱪoxulidu; bǝzidǝ mǝlum ⱨǝⱪiⱪǝt (uyƣurlarning maⱪal-tǝmsilliridǝk) ohxitix arⱪiliⱪ eniⱪlaxturulidu yaki tǝkitlinidu.
Mǝsilǝn, (1) «ǝksiqǝ bolƣan ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn selixturux»:
«Dana oƣul atisini xad ⱪilar;
Əⱪilsiz oƣul anisini ⱪayƣu-ⱨǝsrǝtkǝ salar» (10:1)
«Ɵqmǝnlik jedǝl ⱪozƣar;
Meⱨir-muⱨǝbbǝt ⱨǝmmǝ gunaⱨlarni yapar» (10:12)
(2) Bir ⱨǝⱪiⱪǝtni uningƣa ohxap ketidiƣan yǝnǝ bir ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn selixturux yaki uning mǝnisini kengǝytix:
«Pǝrwǝrdigarning ata ⱪilƣan bǝrikiti adǝmni dɵlǝtmǝn ⱪilar;
U bǝrikitigǝ ⱨeqbir japa-muxǝⱪⱪǝt ⱪoxmas» (10:22)
«Ⱨǝⱪⱪaniyning qiⱪarƣan mewisi «ⱨayatliⱪ dǝrihi»dur;
Kim dana bolsa, baxⱪilarni ⱪutulux yoliƣa ⱪayturar» (11:30)
(3) Bir ⱨǝⱪiⱪǝtni ohxitix arⱪiliⱪ eniⱪlax yaki tǝkitlǝx:
«Adǝm aqqiⱪ su yutuwalƣandǝk,
Kɵzigǝ is-tütǝk kirip kǝtkǝndǝk,
Ⱨurun adǝmni ixlǝtkǝnmu xundaⱪ bolar» (10:26)
«Qirayliⱪ ǝmma tetiⱪsiz hotun,
Qoxⱪining tumxuⱪiƣa altun ⱨalⱪa salƣandǝktur» (11:22)
«Nazakǝtlik ayal izzǝt-ⱨɵrmǝtni ⱪoldin bǝrmǝs;
Zorawanlar bayliⱪni ⱪoldin bǝrmǝs» (16:11).
Demisǝkmu, uyƣur hǝlⱪining maⱪal-tǝmsillirigǝ ohxax, xu ⱨekmǝtlik sɵzlǝrni qüxinix üqün ularning ikki bɵlikining (bǝzidǝ üq bɵlikining) bir-birigǝ ⱪandaⱪ baƣlanƣanliⱪini izdǝp qüxinix kerǝk.
Mǝzmun: —
(a) Danaliⱪning insanlarƣa bolƣan hitabi; Sulaymanning Hudani tonuƣan atisining sɵzining ⱪimmiti; Xǝytanning insanƣa ⱪoyidiƣan tuzaⱪliri; bu dunyaƣa ⱪandaⱪ yüzlinix (1-9-bab)
(ǝ) Sulaymanning ⱨekmǝtlik sɵzliri (10-29-bab)
(b) Agurning ⱨekmǝtlik sɵzliri (30-bab)
(p) Lemu’elning anisining ⱨekmǝtlik sɵzliri — pǝzilǝtlik ayal (31-bab)
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan bǝht-bǝrikǝtlǝr wǝ ularning Hudaning Israil hǝlⱪi bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisi bilǝn bolƣan munasiwiti
Oⱪurmǝnlǝr «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ Hudaning ǝmrlirini qing tutup ǝmǝl ⱪilƣanlarƣa nurƣun bǝht-bǝrikǝtlǝrni, jümlidin bayaxatliⱪ, salamǝtlik wǝ uzun ɵmürni beridiƣanliⱪi toƣrisidiki altundǝk wǝdilirini bayⱪiƣan bolsa kerǝk. Mǝsilǝn: —
«I oƣlum, tǝlimimni untuma,
Degǝnlirimni ⱨǝmixǝ kɵnglüngdǝ qing tut.
Qünki u sanga bǝrikǝtlik künlǝr, uzun ɵmür,
Hatirjǝmlik ⱪoxup beridu» (3:1-2)
«Ɵzüngni ǝⱪilliⱪ sanima;
Pǝrwǝrdigardin ǝyminip, yamanliⱪtin yiraⱪ bol.
Xundaⱪ ⱪilƣiningda, bu ixlar dǝrdinggǝ dǝrman,
Ustihanliringƣa yilik bolidu.
Pǝrwǝrdigarning ⱨɵrmitini ⱪilip mal-dunyayingdin ⱨǝdiyǝlǝrni sunƣin,
Etizingdin tunji qiⱪⱪan mǝⱨsulatliringdin uningƣa atiƣin;
Xundaⱪ ⱪilƣiningda, ambarliring axliⱪⱪa tolup taxidu,
Xarab kɵlqǝkliringdǝ yengi xarab exip-texip turidu» (3:7-10).
Bǝzi izaⱨatlirimizda kɵrsǝtkinimizdǝk, bu wǝdilǝrning asasi Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝrning wasitisi arⱪiliⱪ Israil hǝlⱪi bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisidur. Əⱨdining asasiy mǝzmuni: «Mening awazimƣa ⱪulaⱪ salsanglar, Mening ǝmrim boyiqǝ mangsanglar, Mǝn silǝrni bǝrikǝtlǝymǝn, ⱪoƣdaymǝn; ǝmma Manga ⱪulaⱪ salmisanglar, undaⱪta Mening tǝrbiyǝ jazalirim astiƣa kelisilǝr» degǝndǝk bolidu («Mis.» 19:6-7, «Law.» 26-bab, «Ⱪan.» 28-babni kɵrüng). Israil hǝlⱪi ǝⱨdǝ boyiqǝ yaxiƣan bolsa, undaⱪta ularning zemini barƣanseri yengi bir «Erǝm baƣqisi»dǝk bolup kǝtkǝn bolatti wǝ ular muyǝssǝr bolƣan sǝltǝnǝt arⱪiliⱪ Huda bu bǝht-bǝrikǝtni pütkül dunyaƣa yǝtküzgǝn bolatti; Ibraⱨimƣa wǝdǝ ⱪilƣinidǝk: — «Sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ailǝ-ⱪǝbililǝr bǝht-bǝrikǝt tapidu!» («Yar.» 12:3).
Biz bu ixlar toƣrisida tɵwǝndikilǝrni bayⱪaymiz: —
(1) Oⱪurmǝnlǝr Tǝwrattiki tarihiy ⱪisimlardin bayⱪiyalayduki, Israil Hudaning ǝⱨdisidǝ turƣan ǝmǝs. Ⱨǝtta Huda ularning yeniƣa ⱨǝⱪiⱪiy padixaⱨini, yǝni Mǝsiⱨini ǝwǝtkǝndǝ, ular uni ⱪobul ⱪilixning orniƣa uni rǝt ⱪilip: «Rim imperatori Ⱪǝysǝrdin baxⱪa ⱨeq padixaⱨimiz yoⱪtur!» dǝp warⱪiriƣan («Yuⱨ.» 19:5).
Xuning bilǝn, gǝrqǝ ihlasmǝn adǝmlǝrla «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ kɵrsitilgǝn bǝht-bǝrikǝtlǝrni kɵrgǝn bolsimu, lekin pütkül ǝl ularƣa muyǝssǝr bolmay kǝldi. Uning üstigǝ, ihlasmǝnlǝr bǝzidǝ Hudaning «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki wǝdiliri boyiqǝ ǝslidǝ kɵrüxkǝ tegixlik bǝht-bǝrikǝtlǝrdin baxⱪilarning gunaⱨliri tüpǝylidin mǝⱨrum boldi. Daniyal pǝyƣǝmbǝr buning bir misalidur. Uning künliridǝ, Israil hǝlⱪi gunaⱨliri tüpǝylidin Babilƣa sürgün ⱪilindi. Daniyal ɵzi ihlasmǝn yigit bolup, ularning butpǝrǝslikigǝ ⱨǝmraⱨ bolmiƣan bolsimu, yǝnila ular bilǝn japa tartip, Babilƣa sürgün bolƣan. Xu yǝrdǝ uning etiⱪadi kɵp sinaⱪlarƣa duq kǝlgǝndin keyin u «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ wǝdǝ ⱪilinƣan bǝht-bǝrikǝtlǝrning kɵpini, yǝni uzun ɵmür, Hudaning baxpanaⱨliⱪi wǝ bayaxatliⱪni kɵrgǝn. Tǝwrat dǝwridǝ, Hudaning muⱪǝddǝs bǝndilirining tarihliridin kɵpi uningkidǝk bolƣan bolsa kerǝk.
(2) Əmdi Injil dǝwridiki etiⱪad ⱪilƣuqilar «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ wǝdǝ ⱪilinƣan xu bǝht-bǝrikǝtlǝrgǝ muyǝssǝr bolamdu?
«Korintliⱪlarƣa (2)»dǝ mundaⱪ oⱪuymiz: «Qünki Hudaning ⱪanqilik wǝdiliri boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr, ular Uningda (yǝni Mǝsiⱨdǝ) «bǝrⱨǝⱪ»tur, wǝ biz arⱪiliⱪ Uningdimu Hudaƣa xan-xǝrǝp kǝltüridiƣan «Amin» bardur» (1:20).
Biz xuni xǝksiz deyǝlǝymizki, Huda Israilƣa wǝdǝ ⱪilƣan jismaniy jǝⱨǝttiki bǝht-bǝrikǝtlǝr Ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa «yengi asman, yengi zemin»da mutlǝⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu — uzun ɵmür (ǝmǝliyǝttǝ «mǝnggülük ⱨayat»), saⱪ-salamǝt bir tǝn (yepyengi bir tǝn, uningda ⱨeq aƣriⱪ-silaⱪ, yiƣa-zar yaki azab bolmaydu — «1Kor.» 15:50-54, «Wǝⱨ.» 7:17, 21:4) wǝ sanaⱪsiz bayliⱪ bolidu («1Kor.» 2:9). Ⱨazirⱪi dǝwrimizdǝ bolsa Hudaning muddia-mǝⱪsiti roⱨ-ⱪǝlbdǝ ⱨǝr jǝⱨǝttin Ɵzigǝ ohxax, «Ɵzining süriti» bolƣan bir ⱪowmƣa igǝ bolux, xundaⱪla ularƣa barliⱪ roⱨiy bǝht-bǝrikǝtlirini yǝtküzüxtin ibarǝttur («Əf.» 1:3). Bu bǝht-bǝrikǝtlǝrning ⱪimmiti ⱨǝrⱪandaⱪ jismaniy bǝht-bǝrikǝtlǝrning ⱪimmitidin asmanning zemindin yuⱪiri bolƣinidǝk yuⱪiri turidu. Ɵz hǝlⱪi muxu bǝht-bǝrikǝtlǝrgǝ muyǝssǝr ⱪilinix üqün ⱨǝrtürlük azab-oⱪubǝtlǝrgǝ duq kelidu wǝ dǝrwǝⱪǝ ularning etiⱪadining paklinixi wǝ tawlinixi üqün xundaⱪ boluxi kerǝk (mǝsilǝn, «Zǝbur» 94:1-7ni kɵrüng). Rǝbbimizning Ɵz sɵz-kalamini ⱪobul ⱪilip etiⱪadⱪa kirgǝnlarning ǝⱨwali toƣrisidiki sɵzlirini kɵrüng: «Sɵz-kalamni dǝp ⱪiyinqiliⱪ yaki ziyankǝxlikkǝ (uqrimay ⱪalmaydu)... uqriƣinida...» («Mat.» 13:21). Biz Uningƣa ǝgǝxkǝn bolsaⱪ, ⱨǝrtürlük azab-oⱪubǝtlǝrgǝ yüzlinixkǝ tǝyyar turuximiz lazimliⱪi toƣrisidiki Uning baxⱪa sɵzlirini kɵrüng (mǝsilǝn, «Mat.» 10:38, 16:24, «Mar.» 8:34) wǝ xundaⱪla Petrus, Yaⱪup, Pawlus wǝ barliⱪ rosullarning bu ix toƣrisidiki sɵzlirinimu kɵrüng (mǝsilǝn, «Ros.» 14:22, «Rim.» 5:3, «Kol.» 1:24, «Fil.» 1:29, «1Tes.» 2:13-16, «2Tes.» 1:4, «2Tim.» 2:3, «1Pet.» 1:6, 1:19-24, «Yaⱪ.» 5:10). Hudaning bu azab-oⱪubǝtlǝrdǝ nurƣun muddia-mǝⱪsǝtliri bardur (mǝsilǝn, «Kolossiliklǝrgǝ»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdiki 1:24 toƣruluⱪ xǝrⱨlirimizni kɵrüng). Uning üstigǝ barliⱪ etiⱪadqilar Hudaning «tǝrbiyilik jazaliri»ƣa uqraydu (mǝsilǝn, «Ibr.» 12:5-17 bilǝn «Pǝnd.» 3:11-12, «2Kor.» 5:9, «1Kor.» 5:1-5, 10:26-34ni kɵrüng).
Xundaⱪ deginimiz bilǝn ⱨǝrbir etiⱪadqiƣa «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ berilgǝn barliⱪ nǝsiⱨǝtning mǝnggülük ⱪimmiti bardur. Ɵzini rǝzilliktin saⱪlaxⱪa, aldam haltiƣa qüxmǝslikkǝ wǝ aldamqilarni pǝrⱪ etixkǝ, ɵz ailisidikilǝrdin obdan hǝwǝr elixⱪa, ularƣa tǝrbiyǝ berixkǝ wǝ barliⱪ ixlirining ronaⱪ tepixiƣa, xundaⱪla xular arⱪiliⱪ ularda Hudaƣa xan-xǝrǝp kǝltürüxkǝ wǝ baxⱪilarƣa yardǝm yǝtküzüxkǝ kimgǝ danaliⱪ kerǝk bolmisun? Bu ⱪimmǝtlik ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr mǝzkur kitabta tepilidu. Kimki ɵzini xularning iqigǝ qɵküp, uni ɵzigǝ singdürsǝ, insanlar arisida danaliⱪ wǝ bilimning bayliⱪliri bilǝn tolƣan ǝng bay adǝm bolidu.
Uning üstigǝ, ɵz kɵzimiz bilǝn kɵrgǝndǝk, «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni ⱪobul ⱪilƣanlarning biz muzakirǝ ⱪiliwatⱪan xu jismaniy bǝht-bǝrikǝtlǝrgimu (bolupmu salamǝtlik jǝⱨǝttin) nesip bolidiƣan ǝⱨwallar az ǝmǝs.
«Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ kɵp sɵzlǝr nemixⱪa kɵrünüxtǝ ⱪiz-ayallarƣa ǝmǝs, bǝlki ǝrlǝrgila nixan ⱪilinidu?
Bu yǝrdǝ bu soalƣa sǝⱨipǝ qǝklimisi bilǝn toluⱪ jawab berǝlmǝymiz. Əmma xuni eniⱪ deyiximiz kerǝkki, Muⱪǝddǝs Kitabtiki barliⱪ tǝlimlǝrgǝ asasǝn ǝrlǝr wǝ ayallarning ⱨǝrbiri Huda aldida ohxax ⱪimmǝtliktur. Roⱨiy jǝⱨǝttin ǝrlǝr bilǝn ayallar otturisida ⱨeqⱪandaⱪ pǝrⱪ yoⱪtur. Mǝsiⱨ barliⱪ insanlar üqün, ǝrlǝr üqün, ayallar üqün ɵldi; ɵlümdin tirilixtǝ ǝrlǝr bilǝn ayallar otturisida pǝrⱪ bolmaydu (mǝsilǝn, «Mat.» 22:30 wǝ «1Kor.» 11:1-16ni wǝ xu mǝktuptiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni wǝ xu ayǝtlǝr üstidǝ tohtalƣinimiznimu kɵrüng).
Ⱨalbuki, ɵy iqidǝ Huda ǝrni ayaliƣa, xundaⱪla ailisidiki barliⱪ kixilǝrgǝ bax ⱪilƣan (yǝnǝ «1Kor.» 11:1-16ni wǝ xu mǝktuptiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng). Xunga ailidǝ ǝr kixining kɵprǝk jawabkarliⱪi bardur. «Yengi ǝⱨdǝ»ni ⱪobul ⱪiƣanlar, yǝni Hudaning nijatliⱪi bilǝn «yengi ⱪǝlb wǝ yengi roⱨ»ni ⱪobul ⱪilƣanlar toƣruluⱪ Huda: «Tǝwrat-ⱪanunlirimni ularning iqigǝ salimǝn, ⱨǝmdǝ ularning ⱪǝlbigimu yazimǝn» wǝ «Ularning ⱨǝmmisi, yǝni ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ meni bilip bolƣan bolidu» dǝydu («Yǝr.» 31:31-34). Xunga ɵydiki muⱨim ⱪararlarda Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi Ɵz iradisi toƣruluⱪ ⱨǝm ǝr kixining ⱪǝlbidǝ ⱨǝm ayal kixining ⱪǝlbidǝ guwaⱨliⱪ beridu, dǝp ixinimiz; ⱪararlarning tüp ⱨoⱪuⱪi wǝ mǝs’uliyiti bolsa yǝnila ǝr kixidǝ turidu, ǝlwǝttǝ.
Tǝwrat dǝwridǝ Israil hǝlⱪidǝ ⱪizlar yatliⱪ bolƣuqǝ adǝttǝ atisining ɵyidin kɵp qiⱪmay turatti. Ɵzliri üqün ⱪarar ⱪilalaydiƣan ixlarning dairisi sǝl qǝklik idi. Xunga «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki jekilǝxlǝr wǝ nǝsiⱨǝtlǝrning kɵpinqisi ɵzlirining ɵyidiki ixlarƣa mǝs’ul bolƣan ǝrlǝrni nixan ⱪilidu. Ərlǝr mǝzkur kitab boyiqǝ ɵydiki ixlarni sǝmimiylik, adilliⱪ wǝ kɵyümqanliⱪ bilǝn bejirsǝ, ⱪaysi ayal yaki ⱪiz narazi bolidu yaki aƣrinidu? Ⱨalbuki, bügünki jǝmiyǝttǝ yengi ⱪǝlb wǝ yengi roⱨni ⱪobul ⱪilƣanlarƣa nisbǝtǝn, ǝr bolsun, ayal bolsun «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki sɵzlǝr ohxaxla muⱨim rol oynaydu wǝ tolimu ⱪimmǝtliktur.
Oⱪurmǝnlǝr kɵrgǝndǝk, «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ ⱪiz-ayallarni «tɵwǝn kɵrüx» yaki «kǝmsitix» mǝwjut ǝmǝstur. Balilarning jismaniy wǝ roⱨiy jǝⱨǝttin saƣlam boluxi wǝ yahxi qong boluxida atining tǝlim-tǝrbiyisi ⱨǝm anining tǝlim-tǝrbiyisi ohxaxla muⱨim ikǝnliki eniⱪ kɵrülidu (1:8, 6:20, 30:17, 31:1). 1:20-33dǝ, 4:1-13dǝ, 8-bab wǝ 9-babta «Danaliⱪ» adǝmlǝxtürülgǝn bolup, ayal kixi süpitidǝ sɵzlǝydu. «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki bǝzi ⱨekmǝtlik sɵzlǝr diⱪⱪitimizni pǝzilǝtlik ayal kixining ɵz pǝziliti wǝ nomusini saⱪlax üqün kürǝx ⱪilidiƣanliⱪiƣa tartidu (bu kürǝxlǝr bǝzi waⱪitlarda yoxurun bolidu — mǝsilǝn, 11:16). Ahirⱪi 31-babta «pǝzilǝtlik ayal»ni bayan ⱪilƣan güzǝl xeirni kɵrimiz (31:10-31). Erining uningƣa toluⱪ ixǝnqi bolƣaqⱪa (31:11), ɵy iqidǝ uning ⱪarar ⱪilix ⱨoⱪuⱪi wǝ ǝrkinliki barliⱪi kɵrülidu wǝ eri dǝrwǝⱪǝ uning tirixqanliⱪi wǝ aldin kɵrǝrliki bilǝn kɵp payda kɵridu. U esil rǝhtlǝrni tallap setiwelip, ɵyidikilǝrgǝ kiyimlǝrni tikip beridu wǝ kiyim tikip satidu (31:13-14, 21-22, 24); u kǝmbǝƣǝllǝrgǝ kɵp hǝyr-sahawǝtlik ⱪilidu; ⱨǝtta bir parqǝ yǝrnimu ɵz kɵzi bilǝn kɵrüp setiwalidu (31:16). Muxundaⱪ ǝrkinlik wǝ ixǝnq bolƣan ǝr-ayalliⱪ munasiwǝt ⱨǝⱪiⱪǝtǝn bǝhtlik munasiwǝttur; wǝ dǝrwǝⱪǝ Huda bilǝn yeⱪin alaⱪidǝ yaxay degǝnlǝr üqün, Uning ǝr-ayalliⱪ munasiwǝti toƣrisidiki iradisi dǝl xundaⱪ boluxtur.