Tǝwrat 21-ⱪisim

«Ⱨekmǝt topliƣuqi»


Kirix sɵz


Ⱨayatliⱪning ǝⱨmiyiti nemǝ?

Oⱪurmǝnlǝr aldidiki bu kitab «muⱪǝddǝs yazmilar» iqidiki alaⱨidǝ kitablarning biri. Kitabning awwalⱪi jümliliri bizgǝ uning yazƣuqisining Sulayman padixaⱨ ikǝnlikini bildüridu. Mǝzkur kitab ⱨayatning ǝⱨmiyitini izdǝx toƣrisida yezilƣan; kɵrünüxtǝ u ümidsizlikkǝ tolƣan bir kitab — biwasitǝ yaki yoxurun soallarni, jawabsiz yaki «yerim jawabliⱪ» soallarni soraydiƣan kitabtur. Toluⱪ Muⱪǝddǝs Kitabning türlük ⱪismiliri arisida bǝlkim Hudadin ⱪorⱪmaydiƣan «ⱨazirⱪi zaman kixiliri» uni ɵzigǝ ǝng tonux, ɵz kɵzⱪarixi wǝ ⱨessiyatliriƣa ǝng yiⱪin dǝp ⱪarixi mumkin. Kɵrünüxtǝ kitab mutlǝⱪ ümidsizlikkǝ tolƣan bir bayan bilǝn baxlinidu: «Bimǝnilik üstigǝ bimǝnilik! Bimǝnilik üstigǝ bimǝnilik! Ⱨǝmmǝ ix bimǝniliktur!». «Mǝwjudiyǝtizm pǝlsǝpisi («eksistentsializm» dǝpmu atilip, Fransiyǝ pǝylasopi Ȥon Pawil Satirning kɵz ⱪaraxlirida gǝwdilǝndürülgǝn) yengi pǝyda bolƣan» dǝydiƣan kixilǝr jǝzmǝn «Ⱨekmǝt topliƣuqi» degǝn kitabni ⱨeq oⱪup baⱪmiƣanlardur. Israil padixaⱨi Sulayman bexidin ⱨǝrhil sǝrgüzǝxtlǝrni ɵtküzgǝn, kɵp tǝjribilǝrgǝ erixkǝn adǝm; u ⱪurulux, yeza igilik, baƣwǝnqilik, ilim-pǝn ⱪatarliⱪ ⱨǝrhil saⱨǝlǝrdǝ imkaniyǝtning bariqǝ oyliƣanlirini yolƣa ⱪoyup sinaydu, andin ɵtkür zeⱨnini ixⱪa selip, uningdin ⱪandaⱪ muwapiⱪ hulasilǝrni qiⱪarƣili bolidiƣanliⱪi üstidǝ oylinidu.  


Ⱨayatliⱪning ǝⱨmiyiti toƣrisida qongⱪur izdǝngǝn, xundaⱪla hudasiz ɵtkǝn ⱨayattiki ixlarning bimǝniliki toƣrisida qongⱪur qüxǝnqigǝ igǝ bolƣan adǝmlǝrning iqidǝ Sulaymandǝk küqlük kitab yazƣudǝk baxⱪa bir adǝm bolmisa kerǝk. Uningda xarait, bayliⱪ, Huda tǝⱪdim ⱪilƣan alaⱨidǝ kalla-zeⱨin wǝ danaliⱪ, hǝlⱪ’araliⱪ alaⱪilǝr wǝ ǝng muⱨimi yetǝrlik waⱪit bar idi (qünki Huda uni wǝ uning padixaⱨliⱪini aman-esǝnlik bilǝn bǝrikǝtligǝn). Uning üstigǝ atisi Dawut pǝyƣǝmbǝr Hudaning yaratⱪan mɵjizilirini wǝ Uning ajayib muamilisini kɵrgǝn intayin tǝjribilik kixi idi. Biraⱪ ⱨayatliⱪning ǝⱨmiyitini izdigüqilǝrning kɵpinqisigǝ nisbǝtǝn muxundaⱪ muwapiⱪ xaraitlar ǝsla bolmasliⱪi mumkin; huddi Sulayman padixaⱨ ɵzi eytⱪandǝk: «Padixaⱨtin keyin turidiƣan adǝm nemǝ ⱪilalaydu — ⱪilsimu alliⱪaqan ⱪilinƣan ixlardin ibarǝt bolidu, halas!» (12:2).


«Ⱨekmǝt topliƣuqi» degǝn kitab toƣruluⱪ ixǝngüqilǝr ikki hil ǝn’ǝniwiy kɵzⱪaraxta bolup kǝlgǝn: —


Birinqi hil kɵzⱪaraxta, Sulayman padixaⱨ ɵzi ⱪoyƣan tǝs soallarƣa beridiƣan jawabni bilmǝskǝ salƣan. Bundaⱪ boluxi ⱪǝstǝn, aⱪilliⱪ bilǝn bolƣandur. Uning muddiasi xuki, bu arⱪiliⱪ oⱪurmǝnning diⱪⱪitini oyliƣanidi. Xuningdǝk u oⱪurmǝnlǝrgǝ bir ⱪatar «yerim hulasǝ»ni ⱪalduridu; bumu uning ⱪǝstǝn ⱪilƣini; u oⱪurmǝnlǝrni ɵzi oylinip hulasigǝ kǝlsun wǝ xuning bilǝn Hudadin ⱪorⱪsun dǝp ümid ⱪilidu.


Ikkinqi hil kɵzⱪaraxta, Sulayman padixaⱨ mǝzkur kitabni ɵzining ǝhlaⱪiy qüxkünlǝxkǝndǝ yazƣan. Xu sǝwǝbtin u soriƣan soallarning jawabini ɵzimu bilmǝydu yaki bolmisa u ǝslidǝ bu ixlar toƣruluⱪ ɵzlǝxtürgǝn ɵtkür qüxǝnqilǝrdin mǝⱨrum bolƣan. Biraⱪ kitab Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Bolƣuqining pilan-iradisi wǝ buyruⱪi bilǝn, Hudani dost tutmiƣan ⱨayatning tolimu ǝⱨmiyǝtsilikigǝ guwaⱨqiliⱪ bolsun dǝp yezilƣan, xundaⱪla Muⱪǝddǝs Kitab iqigǝ elinƣan. Kitabtiki «yerim hulasilǝr» ǝslidǝ Sulaymanni tehimu kɵp ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ yetǝklixi kerǝk idi; biraⱪ uning ǝhlaⱪiy qüxkünlǝxkǝqkǝ, xundaⱪ bolmidi. Ⱨalbuki, Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Bolƣuqining ⱨǝmmǝ ixni baxⱪurƣuqi ⱪoli bilǝn muxu «yerim hulasilǝr» oⱪuƣan insanni oylinixⱪa, xuningdǝk Ɵzidin ⱪorⱪuxⱪa oyƣitixning ⱪorali boluxi üqün kitabda ⱪaldurulƣan.


Ⱪaysi kɵzⱪarax toƣra boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr, Hudaning kitabⱪa nisbǝtǝn mǝⱪsǝt-muddiasi ohxaxtur. Birinqi kɵzⱪarax boyiqǝ, Sulayman ⱪayƣu iqidǝ bolup muxu jawabi bolmiƣan soallarni soriƣan wǝ yazƣan waⱪtida ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ularning jawablirini bilmigǝn; biraⱪ u yǝnila Hudaning muxu kitabni «yazƣuqi ⱪorali» idi. Ikkinqi kɵzⱪarax boyiqǝ, u jawablirini qüxǝngǝn, biraⱪ danaliⱪ bilǝn jawabini bayan ⱪilmiƣan. Bu qaƣda u angliⱪ ⱨalda Hudaning ⱪorali bolƣan bolidu. Ikki kɵzⱪaraxning birdinbir pǝrⱪi xuki, u bolsimu, Hudaning angliⱪ yaki angsiz ⱪorali bolƣanliⱪidin ibarǝt, halas. Ɵzimiz ikkinqi pikirgǝ mayilmiz, biraⱪ ǝmǝliyǝt ikki pikirning otturisida boluximu mumkin. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ yǝnǝ tohtilimiz.


Hudadin ⱪorⱪuxni «koniliⱪ, ⱪatmalliⱪ, waⱪti ɵtkǝn» dǝp ⱪaraydiƣan ⱨazirⱪi zamandiki kɵpinqǝ kixilǝrning kɵngli ⱨayatning ǝⱨmiyǝtisizlikidin tolimu biaram bolup, qongⱪur ⱪanaǝtsizliktǝ turmaⱪta. Bundaⱪ ⱨalǝt dangliⱪ fransuz rǝssam Gawginning ⱨayatida dǝⱨxǝtlik ⱨalda roxǝn gǝwdilǝngǝnidi. «Ⱨekmǝt topliƣuqi»tǝk, u ⱨayatining ǝⱨmiyitini izdǝp: «Ⱪanqǝ kɵp sǝrgüzǝxtlǝrni beximdin ɵtküzsǝm xunqǝ yahxi» degǝn muddiada bala-qaⱪilirini ⱨǝm yurtini taxlap «Tinq Okyan»diki «Erǝm baƣqisi»dǝk illiⱪ wǝ güzǝl Tahiti ariliƣa sǝpǝr ⱪildi. Xu yǝrdǝ u «Ⱨǝⱪiⱪiy lǝzzǝtni tetip baⱪay» dǝp yǝrlik kixilǝrningkidǝk «iptidaiy turmux»ni ɵtküzüxkǝ baxliƣan. Tahitilik bir ayal bilǝn billǝ turƣan wǝ uningdin baxⱪa nurƣun ⱪiz-ayallar bilǝn axna oyniƣan. Biraⱪ u izdigǝn «qong lǝzzǝt» ⱨǝrdaim uningdin ⱪeqip yürgǝn. U «Ⱪǝyǝrdin? Ⱪaysi? Ⱪǝyǝrgǝ?» namliⱪ ǝng ahirⱪi rǝsimni sizƣan (u rǝsimni ⱨǝrⱪaysi kitabhanidin tapⱪili bolidu). U rǝsimdǝ insanning ⱨayatining ⱨǝrbir basⱪuqiƣa, yǝni «yax», «ottura yax» wǝ «ⱪeri» degǝn baxⱪuqiƣa kɵzlǝp turƣan alwastidǝk ⱨaywanlarning jǝsǝtlirini ozuⱪ ⱪilidiƣan bir tapⱪuxni sürǝtligǝn. U rǝsimni sizip bolup ɵzini ɵltürüwalƣan.


«Ⱨazirⱪi zaman kixiliri»ning «Ⱨekmǝt topliƣuqi» degǝn kitabni ⱪanqilik asan ⱪobul ⱪilalaydiƣanliⱪi tǝrjimanlardin birigǝ addiy bir wǝⱪǝdǝ mujǝssǝm boldi. Bu tǝrjiman iqkiridǝ bir hǝnzu Mǝsiⱨiy ailining ɵyidǝ meⱨman boluwatⱪanda bolƣan ix. 1950-yilidin baxlap heli uzunƣiqǝ, hǝnzu Mǝsiⱨiy jamaǝtliridǝ ibadǝt sorunliriƣa ixlǝtküdǝk ⱨeqⱪandaⱪ «mǝdⱨiyǝ nahxa» kitabqiliri yoⱪ idi. Xu waⱪitlarda Mǝsiⱨiylǝr ⱪolidiki Muⱪǝddǝs Kitabtin (u waⱪitlarda ularda Muⱪǝddǝs Kitabmu bǝkla az idi) biwasitǝ kɵp bab-ayǝtlǝrni nahxilarƣa aylandurƣan. Tǝrjimanni meⱨman ⱪilƣan hǝnzu ayal xundaⱪ kɵp nahxilarni yadlap ɵgǝngǝnidi. Bir küni uning ɵyigǝ ayal ⱪoxnisi kirip ⱪaldi. Ⱪoxnisi Muⱪǝddǝs Kitabni ⱨeq oⱪup baⱪmiƣan yaki Huda toƣruluⱪ ⱨeqⱪandaⱪ tǝlim anglap baⱪmiƣanidi. Tǝrjimanni ⱨǝyranni ⱪaldurƣini xuki, oylimiƣan yǝrdin Mǝsiⱨiy ayal ɵz ⱪoxnisiƣa bir nahxa eytip berixkǝ baxlidi. Nahxining aⱨangi intayin mungluⱪ bolup, nahxining tekisti «Ⱨekmǝt topliƣuqi»ning birinqi bab, 1-11-ayǝtliri idi. Tǝrjiman: «Bu ⱨǝsrǝtlik nahxa ⱪoxnisiƣa ⱪandaⱪ tǝsir kɵrsitǝr?» dǝp oylap olturdi. Yǝnǝ oylimiƣan yǝrdin ⱪoxnisi kɵzigǝ yax yügürtkǝn ⱨalda: «Mana bizning ⱨayatimizƣu! Bu ajayib kitabmu nemǝ?!» dǝp kǝtti. Keyin u kɵp ⱪetim kelip, etiⱪad yoli toƣruluⱪ soridi. Hudaning «Ⱨekmǝt topliƣuqi» degǝn kitabta bolƣan muddiasi ǝmǝlgǝ axuruldi; bu ⱪoxnining diⱪⱪǝt-etibari ⱪozƣaldi wǝ xuningdǝk tehimu kɵp nǝtijilǝr qiⱪti.


Biz ibraniy tilidiki «Koⱨǝlǝt» degǝn sɵzni «ⱨayatliⱪⱪa ⱨekmǝt topliƣuqi», ⱪisⱪartilƣan xǝkildǝ «ⱨekmǝt topliƣuqi» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Muⱪǝddǝs Kitabta «koⱨǝlǝt» degǝn bu sɵz intayin az uqraydu. Uning «topliƣuqi», «yiƣⱪuqi» degǝn mǝnisi bar. U nemini toplaydu, degǝn mǝsiligǝ kǝlsǝk, bǝzi alimlar: «adǝmlǝrni toplaydu» dǝp ⱪarap «koⱨǝlǝt» degǝnni «wǝz eytⱪuqi» «tǝlim bǝrgüqi» dǝp tǝrjimǝ ⱪilƣan. Bizning qüxǝnqimiz boyiqǝ, bu sɵz bǝlkim Sulaymanning ɵy-pikirlirini, hulasilirini rǝtlǝp tǝrtipkǝ selixini kɵrsitixi mumkin. Xunga bǝzilǝr «mutǝpǝkkur», «tǝpǝkkurqi» yaki «pǝylasop» dǝp tǝrjimǝ ⱪilƣan. Biz «koⱨǝlǝt» degǝn sɵzning toluⱪ mǝnisi «pütün zeⱨnini yiƣip hulasǝ qiⱪarƣuqi, yǝkünlǝrni topliƣuqi» dǝp ⱪarap, «ⱨayatliⱪⱪa ⱨekmǝt topliƣuqi» yaki ⱪistartilƣan «ⱨekmǝt topliƣuqi»ni muwapiⱪ bir tǝrjimisi dǝp oyliduⱪ. «Ⱨayatliⱪni hulasliƣuqi» yaki «hulasliƣuqi» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinixlarmu muwapiⱪ birhil tǝrjimisi bolalaydu.


«Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ Sulaymanning «teyilip kǝtkǝnliki», uning ⱨayat toƣrisidiki qüxinixlirigǝ bolƣan roⱨiy qǝklimilǝr, xuningdǝk uning bǝzi aqⱪuqluⱪ bayanliri wǝ u ⱪoyƣan soallarƣa Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning bǝrgǝn jawabliri, xundaⱪla Injil ⱪisimliridin alƣan bǝzi jawablar üstidǝ tohtilimiz. Muxu yǝrdǝ biz pǝⱪǝt oⱪurmǝngǝ kitabtiki ikki «aqⱪuqluⱪ ibarǝ»ni kɵrsǝtmǝkqimiz: —


1-ibarǝ:  «Ⱪuyax astida» (1:3 ⱪatarliⱪlarda) yaki «asmanlar astida» (1:13 ⱪatarliⱪlarda) — bu ibarǝ kitabtiki asasiy nuⱪtinǝzǝrni yorutup beridu. Bu kitab insaniy kɵzⱪaraxtin (Hudaning iradisi bilǝn) yezilƣan. Kitabning mǝzmunini ibraniy pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱪobul ⱪilƣan «asmandin kǝlgǝn» yaki «asmanning yuⱪirisidin kǝlgǝn» wǝⱨiylǝr toƣruluⱪ bayanlar bilǝn selixturuxⱪa bolidu; yǝni «Ⱨekmǝt topliƣuqi» degǝn kitabta «asmanning astidin», — insanlardin bolƣan kɵzⱪarax bayan ⱪilinƣan; pǝyƣǝmbǝrlǝrning wǝⱨiyliri bolsa — ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning kɵzⱪarixi boyiqǝ, «asmanning yuⱪirisidin» kǝlgǝn.

Mǝsilǝn, «Əz.» 1:1 «Asmanlar eqilip, Hudaning alamǝt kɵrünüxlirini kɵrdüm»;

Yaki Injil «Fil.» 3:20 «Bizning puⱪraliⱪimiz bolsa ǝrxtidur, biz dǝl xu yǝrdin Nijatkarning qüxüxini intizarliⱪ bilǝn kütmǝktimiz. U bolsa Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨdur».

«1Pet.» 1:12 «... bügünki kündǝ bu ixlar ǝrxtin ǝwǝtilgǝn Muⱪǝddǝs Roⱨning küqi bilǝn silǝrgǝ hux hǝwǝrni yǝtküzgüqilǝr arⱪiliⱪ ... jakarlandi. Ⱨǝtta pǝrixtilǝrmu bu ixlarning tegi-tǝktini sǝpselip qüxüniwelixⱪa tǝlpünmǝktǝ».

Xunga, rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱪobul ⱪilƣan bu wǝⱨiylǝr bilǝn Sulaymanning «Ⱨekmǝt topliƣuqi»diki bayanliri bir-birigǝ pütünlǝy ohximaydiƣan ikki kɵzⱪaraxtin eytilƣandur.


2-ibarǝ: «insanning barliⱪ künliridǝ» yaki «sanaⱪliⱪ künliridǝ» (2:3 ⱪatarliⱪlar).

Kitabtiki tüp kɵzⱪarax bu dunyadiki ixlarƣa ⱪaritilƣan. Kitabta ɵlümdin keyinki ixlar toƣrisida naⱨayiti az sɵzlinidu wǝ ⱨǝtta ɵlümdin keyinmu ⱨayat barmu? dǝp soraydu. Biz bunimu Huda pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ tapxurƣan wǝⱨiylǝr bilǝn selixtursaⱪ bolidu: —

Dawut pǝyƣǝmbǝr, «Zǝbur» 17:13-15: —

«Ornungdin turƣaysǝn, i Pǝrwǝrdigar,

Uning yolini tosup, yǝrgǝ yǝksan ⱪilƣaysǝn,

Jenimni rǝzil adǝmdin ⱪutⱪuzƣin, ⱪiliqing bilǝn;

Meni ⱪolung bilǝn kixilǝrdin,

Yǝni muxu dǝwrdiki kixilǝrdin ⱪutⱪuzƣin;

Ularning nesiwisi bolsa muxu dunyadiladur;

Sǝn ularning ⱪarnini nemǝtliring bilǝn toldurisǝn;

Ularning kɵngli pǝrzǝntliri bilǝn ⱪandi,

Baliliriƣa bayliⱪlirini ⱪalduridu.

Mǝn bolsam, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta yüzünggǝ ⱪariƣuqi bolimǝn;

Oyƣanƣinimda (ⱪiyamǝt künidǝ), Sening didaringdin sɵyünimǝn!»

Rosul Pawlus, Injilda «2Kor.» 4:18: «Xunga biz kɵz bilǝn kɵrgili bolidiƣan ixlarƣa ǝmǝs, bǝlki kɵrülmǝs ixlarƣa kɵz tikimiz; qünki kɵrülgǝn ixlar waⱪitliⱪ, ǝmma kɵrɵlmǝs ixlar mǝnggülüktur» — dǝydu.


Biz tǝrjimǝ dawamida, «Ⱨekmǝt topliƣuqi»ni tǝtⱪiⱪ ⱪilƣan mǝnbǝlǝr iqidin, ǝngliyǝlik alim wǝ ibraniyxunas Derik Kidnerning «Ⱨekmǝt topliƣuqi» («Ekklesiastis») degǝn kitabidin kɵp paydilanduⱪ.


Biz kitabtiki ⱨǝrhil mǝzmunlarni tɵwǝndikidǝk tizip qiⱪtuⱪ, buningdin oⱪurmǝnlǝr «Ⱨekmǝt topliƣuqi»ning oyliƣan temilirini qüxinip yetǝlǝydu.


1:1-2  Kirix sɵz: mutlǝⱪ bimǝnilik.

1:3-11  Tǝbiǝtning bimǝnilikining süpǝtlinixi.

1:12-15  Muwǝppǝⱪiyǝtning ɵzi bimǝniliktur.

1:16-18  Bilimni axuruxning ɵzi bimǝniliktur

2:1-3  Lǝzzǝtni izdǝxning bimǝnilikliki

2:4-11  Bay boluxning bimǝnilikliki

2:12-17  Danaliⱪ ǝhmiⱪaniliktin ǝwzǝl

2:18-23  Ixlǝxkǝ jan pida ⱪilixning bimǝnilikliki

2:12-26  Ɵz ǝmgikidin ⱨuzur elix

3:1-11  Ⱨayatningmu ɵzigǝ quxluⱪ pǝsli bar

3:12-15  Bǝzi hulasilǝr

3:16-4:3  Adalǝtsizlik, jǝbir-zulum mǝsilisi

4:4-8  Riⱪabǝt wǝ aqküzlükning bimǝnilikliki

4:9-12  Əmgǝk mewisidin ortaⱪ bǝⱨriman bolux paydiliⱪtur

4:13-16  Abruyning bimǝnilikliki

5:1-7  Yeniklik bilǝn iqkǝn ⱪǝsǝmlǝr

5:8-9  Ⱨɵkümǝtning qiriklixixi

5:10-12   Aqkɵzlük

5:13-17   «Bay bolay» degüqi ⱨayatliⱪtin ⱨuzur alalmaydu

5:18-20  Əmgǝk mewisidin ⱨuzur elix

6:1-9 Ⱨǝmmǝ adǝm ⱨayatliⱪtin ⱨuzur alalmaydu

6:10-12  Ⱨayattiki tasadipiyliⱪtin qiⱪⱪan bimǝnilikliri

7:1-4  Ⱨayat ⱪisⱪa, ɵlümdin ⱪaqⱪili bolmaydu.

7:5-12  Danaliⱪ wǝ ǝhmiⱪanilik toƣruluⱪ bǝzi ⱨekmǝtlǝr

7:13-14  Dana kixi Hudaning bekitkǝnlirigǝ boysunidu.

7:15-18  Hudaning adilliⱪi bǝzi ixlarda kɵrünmǝydu (1)

7:19-29  Ⱨeqkim ⱨǝⱪⱪaniy bolmiƣaqⱪa, danaliⱪ zɵrürdur.

8:1-9  Insanlar ⱨakimiyǝt sürgǝndǝ, danaliⱪning qǝklikliki kɵrünidu

8:10-14 Hudaning adilliⱪi bǝzi ixlarda kɵrünmǝydu (2)

8:15-17  Bǝzi hulasilǝr

9:1-6  Adǝm ⱨamini ɵlidu

9:7-10  Ⱨayat ⱪisⱪa, uning ⱨuzurini ǝtiwarlax kerǝk

9:11-12  Pǝyt wǝ tasadipiyliⱪ

10:9-13  Danaliⱪ wǝ ǝhmiⱪanilik toƣruluⱪ baxⱪa bǝzi ⱨekmǝtlǝr

10:2-7 Ⱨɵkümranlarning ǝhmiⱪaniliki ularning danaliⱪini yoⱪⱪa qiⱪiridu

10:8-15  Danaliⱪ wǝ ǝhmiⱪanilik toƣruluⱪ baxⱪa bǝzi ⱨekmǝtlǝr

10:16-20   Əhmǝⱪ ⱨɵkümranlar mǝsilisi

11:1-6  Kelǝqǝkni bilmigǝqkǝ, bügün tirixqanliⱪ kɵrsitixkǝ toƣra kelidu

11:7-10 Ⱨayatliⱪtin ⱨuzur elix — Hudadin ⱪorⱪux-ǝyminix iqidǝ boluxi kerǝk

12:1-7  Ⱪeriliⱪ wǝ ɵlüm tez kelidiƣan bolƣaqⱪa, Hudadin ⱪorⱪ!

12:8-11  Hulasǝ: «Ⱨekmǝt topliƣuqi»ning nǝsiⱨiti danadur.

12:12-14   Ahirⱪi hulasǝ: «Hudadin ǝyminip-ⱪorⱪup uning ǝmrlirigǝ ǝmǝl ⱪil!»


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz

Sulaymanning «ǝhlaⱪiy qüxkünlük»i

Mǝzkur kitabning guwaⱨliⱪi boyiqǝ (2:8) Sulayman u kitabni yazƣan qaƣda kɵp ayal-kenizǝklǝrni ɵz ǝmrigǝ alƣanidi. Uning xundaⱪ ⱪilƣini Tǝwrattiki «Ⱪan.» 17-babta padixaⱨlar toƣruluⱪ pütülgǝn pǝrmanlarƣa mutlǝⱪ hilap idi. Biz munasiwǝtlik ayǝtlǝrni nǝⱪil kǝltürimiz: —

«Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga tǝⱪdim ⱪilidiƣan zeminƣa kirip uni igiligǝndǝ, xundaⱪla uningda turƣanda: «Mǝn ǝtrapimdiki ǝllǝrningkidǝk ɵzümgǝ bir padixaⱨ tiklimǝkqimǝn» desǝng, xu qaƣda sǝn ɵzünggǝ pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigar Hudaying tallaydiƣinini tiklǝysǝn; üstünggǝ ⱪerindax bolmiƣan qǝt’ǝllikni bekitmǝsliking kerǝk. Padixaⱨ bolsa ɵzi üqün atlarni kɵpǝytmǝsliki yaki atlarni kɵpǝytimǝn dǝp hǝlⱪni Misirƣa ⱪayturmasliⱪi kerǝk; qünki Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ: «Silǝr xu yol bilǝn ⱨǝrgiz ⱪaytmasliⱪinglar kerǝk» degǝnidi.

Padixaⱨ kɵp ayallarni ɵz ǝmrigǝ almasliⱪi kerǝk; bolmisa uning kɵngli ezip ketixi mumkin. U ɵzi üqün altun-kümüxni kɵpǝytmǝsliki kerǝk.

Padixaⱨliⱪ tǝhtigǝ oltuƣinida u ɵzi üqün Lawiy kaⱨinlarning aldida muxu ⱪanunni bir dǝptǝrgǝ kɵqürüp pütüxi kerǝk. Xu dǝptǝr uning yenida daim boluxi wǝ uni ɵmrining barliⱪ künliridǝ oⱪuxi kerǝk; xundaⱪ ⱪilsa u Pǝrwǝrdigar Hudasidin ⱪorⱪup, muxu ⱪanunning sɵzliri wǝ bǝlgilimilirini tutup ularƣa ǝmǝl ⱪilixni ɵginidu. Xundaⱪla uning kɵngli ⱪerindaxliri aldida ⱨakawurlixip kǝtmǝydu, bu ǝmrlǝrdin ong ya solƣa qǝtnǝp kǝtmǝydu wǝ xuningdǝk Israil arisida uning wǝ oƣullirining padixaⱨliⱪ künliri kɵp bolidu».


Biz bu ajayib ǝmrlǝrni Tǝwrattiki «1Pad.» 10-11-bablarda hatirilǝngǝn Sulaymanning ⱨayatidiki bǝzi tǝrǝpliri bilǝn selixtursaⱪmu bolidu. Astiƣa sizilƣan sɵzlǝrgǝ diⱪⱪǝt ⱪilip yuⱪiridiki sɵzlǝr bilǝn selixturƣaysilǝr.


«Sulaymanƣa ⱨǝr yili kǝltürülgǝn altunning ɵzi 666 Talant (22 Tonna) idi... Sulayman padixaⱨ 200 qong siparni soⱪturdi wǝ ⱨǝr siparƣa 600 xǝkǝl altun kǝtti; xundaⱪla 300 ⱪalⱪanni yapilaⱪlanƣan altundin yasidi; ⱨǝrbir ⱪalⱪanni yasaxⱪa üq mina altun ixlitildi; padixaⱨ ularni «Liwan ormini sariyi»ƣa esip ⱪoydi.

Padixaⱨ pil qixliridin qong bir tǝhtni yasap, uni tawlanƣan altun bilǝn ⱪaplatti... 

Sulayman padixaⱨning barliⱪ jam-piyaliliri altundin yasalƣan; «Liwan Ormini Sarayi»diki barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilar tawlanƣan altundin yasalƣan; ularning ⱨeqⱪaysisi kümüxtin yasalmiƣan; Sulaymanning künliridǝ kümüx ⱨeqnemigǝ ǝrzimǝytti. Qünki padixaⱨⱪa ⱪaraxliⱪ dengizda yüridiƣan, Ⱨiramning kemilirigǝ ⱪoxulup «Tarxix kemǝ» ǝtritimu bar idi; «Tarxix kemǝ» ǝtriti üq yilda bir ⱪetim kelip altun-kümüx, pil qixliri, maymunlar wǝ tozlarni ǝkelǝtti.

Sulayman padixaⱨ yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨlardin bayliⱪta wǝ danaliⱪta üstün idi. Huda Sulaymanning kɵngligǝ salƣan danaliⱪni anglax üqün yǝr yüzidikilǝr ⱨǝmmisi uning bilǝn didarlixix arzusi bilǝn kelǝtti. Kǝlgǝnlǝrning ⱨǝmmisi ɵz sowƣitini elip kelǝtti; ular kümüx ⱪaqa-ⱪuqilar, altun ⱪaqa-ⱪuqilar, kiyim-keqǝklǝr, dubulƣa-sawutlar, tetitⱪular, atlar wǝ ⱪeqirlarni elip kelǝtti. Ular ⱨǝr yili bǝlgilik miⱪdarda xundaⱪ ⱪilatti.

Sulayman jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪ ǝskǝrlǝrni yiƣdi; uning 1400 jǝng ⱨarwisi, 12000 atliⱪ ǝskiri bar idi; u ularni «jǝng ⱨarwisi xǝⱨǝrliri»gǝ wǝ ɵzi turidiƣan Yerusalemƣa orunlaxturdi.

Padixaⱨ Yerusalemda kümüxni taxtǝk kɵp ⱪildi...


Sulayman alƣan atlar Misirdin wǝ Kuwǝdin idi; padixaⱨning tijarǝtqiliri ularni kuwǝdin bekitilgǝn baⱨada alatti. Misirdin elip kǝlgǝn bir jǝng ⱨarwisining baⱨasi 600 kümüx tǝnggǝ, ⱨǝr at bolsa 150 tǝnggǝ idi; wǝ ular yǝnǝ Ⱨittiylarning padixaⱨliri ⱨǝm Suriyǝ padixaⱨliri üqünmu ohxax baⱨada elip qiⱪti....

(Tɵwǝndiki ayǝtlǝrdǝ hatirilǝngǝn ⱨǝmmǝ ixlar «Ⱪanun xǝrⱨi»diki ǝmrlǝrgǝ hilap)

(11-bab) «Lekin Sulayman padixaⱨning kɵngli Pirǝwnning ⱪizidin baxⱪa kɵp qǝt’ǝllik ayallarƣa, jümlidin Moabiy, Ammoniy, Edomiy, Zidoniy, Ⱨittiy ayalliriƣa qüxkǝnidi. Pǝrwǝrdigar ǝslidǝ muxu ǝllǝr toƣruluⱪ Israillarƣa: «Ularning ⱪizlirini izdǝp barmanglar, wǝ ularni silǝrningkilǝrgǝ kirgüzmǝnglar; qünki ular qoⱪum kɵngülliringlarni ɵz mǝbudliriƣa azduridu» dǝp agaⱨlandurƣan. Biraⱪ Sulaymanning kɵngli dǝl xularƣa baƣlandi. Uning yǝttǝ yüz ayali, yǝni hanixi wǝ üq yüz keniziki bar idi; uning ayalliri uning kɵnglini azdurup buriwǝtkǝnidi.

Xundaⱪ boldiki, Sulayman yaxanƣanda, uning ayalliri uning kɵnglini baxⱪa ilaⱨlarƣa azdurup buruwǝtti; xuning üqün uning kɵngli atisi Dawutningkidǝk Pǝrwǝrdigar Hudasiƣa mutlǝⱪ sadiⱪ bolmidi.

Xunga Sulayman Zidoniylarning mǝbudi Axtarotni, Ammoniylarning yirginqlik mǝbudi Milkomni izdidi; xuning bilǝn Sulayman Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzillik ⱪildi; u atisi Dawuttǝk Pǝrwǝrdigarƣa izqilliⱪ bilǝn ǝgǝxmidi.

Andin Sulayman Yerusalem aldidiki edirliⱪta Moabiylarning yirginqlik mǝbudi Kemox ⱨǝm Ammoniylarning yirginqlik mǝbudi Milkom üqün bir «yuⱪiri jay»ni yasidi; xuningdǝk ɵzining mǝbudliriƣa huxbuy yaⱪidiƣan wǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣan ⱨǝrbir yat ǝllik ayali üqünmu u xundaⱪ ⱪildi. Xunga Pǝrwǝrdigar Sulaymandin rǝnjidi; gǝrqǝ U uningƣa ikki ⱪetim kɵrüngǝn bolsimu, wǝ uningƣa dǝl muxu ix toƣruluⱪ, yǝni baxⱪa ilaⱨlarni izdimǝslikini tapiliƣan bolsimu, uning kɵngli Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigardin aynip kǝtti; u Pǝrwǝrdigarning tapiliƣiniƣa ǝmǝl ⱪilmidi...».


Sulaymanning bu «teyilip ketixi» adǝmni ⱨǝⱪiⱪiy ǝjǝblǝndüridiƣan bir ⱨadisǝ wǝ ⱨǝmmimiz uningdin qongⱪur sawaⱪ-agaⱨ eliximizƣa toƣra kelidu. Tǝwrattiki «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr» (muǝllipi Sulayman, ǝlwǝttǝ) degǝn uluƣ yazmisida bizgǝ dǝl «Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux danaliⱪning baxlinixidur» dǝp eytⱪan kixi ɵzi Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪuxtin tǝzdi. Bu ix ⱨǝmmimizgǝ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning «Ⱪǝlb ⱨǝmmidin aldamqi wǝ uning dawasi yoⱪtur. Kimmu uni qüxinǝlisun?!» degǝn ɵtkür sɵzlirini ⱪaytidin ǝslitidu. Yǝr yüzidiki ǝng dana kixi Hudadin ⱪorⱪuxtin tǝzgǝn bolsa, u xu ⱨaman eniⱪ kɵzⱪaraxliridin ⱨǝmdǝ Hudaning wǝⱨiylirigǝ bolƣan qüxinixliridin mǝⱨrum bolidu, dǝp ⱪaraymiz. Uningƣa ǝsli naⱨayiti eniⱪ bolƣan ixlar ǝmdi müjmǝl wǝ hirǝ kɵrünidu; ǝsli uni üzlüksiz xad-huram ⱪilidiƣan wǝⱨiylǝr ǝmdi uningƣa qüxiniksiz bolidu. Dǝrwǝⱪǝ adǝm Hudaning yenidin ezip kǝtsǝ, ǝhmiⱪanilik kallisiƣa kirixkǝ baxlaydu, degǝn prinsip bar. Sulayman mǝzkur kitabni teyilip kǝtkǝnning dǝslǝpki mǝzgilidǝ yazƣan dǝp ⱪaraymiz; uning üstigǝ, uning teyilip ketixidǝ ǝng ǝjǝllik amil uning butlarƣa qoⱪunƣan yat ayallarƣa wǝ kenizǝklǝrgǝ baƣlinixidin ibarǝt dǝp ixinimiz (2:8 wǝ 7:25-28ni kɵrüng). Sulayman ǝhlaⱪiy qüxkünlükkǝ qongⱪur petip kǝtkǝn künliridǝ bolsa, adǝmlǝrni Hudadin ⱪorⱪuxⱪa dǝwǝt ⱪilidiƣan bundaⱪ kitabni yazalmiƣan bolatti.


Ⱨǝmmimizni Sulaymanningkidǝk qüxkünlüktin saⱪlaydiƣan addiy bir tǝdbir — ⱨǝrküni Hudaning sɵzini, yǝni Muⱪǝddǝs Kitabtin bir ⱪisimni (ɵz tilida, ǝlwǝttǝ) oⱪup uning üstidǝ azraⱪ oylinix (yuⱪirida, «Ⱪan.» 17:19ni kɵrüng).


«Ⱨekmǝt topliƣuqi» degǝn kitabning samawiy wǝⱨiylirigǝ wǝ uningdiki ǝbǝdil’ǝbǝdgǝ baƣliⱪ tǝlimlǝrdin ǝmǝs, bǝlki yazƣuqining tǝjribilirigǝ asaslinip, «ⱪuyax astida» «insanning ⱨayat künliridǝ» bolƣan ixliriƣa asasǝn yezilƣanliⱪining ⱨǝyran ⱪalarliⱪi yoⱪ. Biraⱪ tǝkrarlaymizki, kitab bizgǝ paydiliⱪ bolsun üqün Hudaning iradisi boyiqǝ yezilƣan, xunglaxⱪa keyinki pǝyƣǝmbǝrlǝrning wǝⱨiyliri bilǝn billǝ Muⱪǝddǝs Kitabning yazmiliri ⱪatariƣa kirgüzülgǝn, dǝp ixinimiz (bu ⱨǝⱪtǝ, Sulaymanning muⱨǝbbǝt toƣruluⱪ yazƣan «Küylǝrning küyi» degǝn kitab toƣrisidiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznmu kɵrüng).


Kitabtiki bǝzi bayanlar wǝ «yerim soallar»ni («Kim bilidu...?» degǝndǝk soallar) Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱪisimlirida yaki Injil ⱪisimlirida tepilƣan jawablar bilǝn yandax ⱪilip selixturuximiz paydiliⱪ bolidu. Biz xuni yǝnǝ eytimizki, bu bayanlarning bǝzi jawabliri Muⱪǝddǝs Kitabning baxⱪa yǝrliridin tǝminlǝnsun dǝp ⱪǝstǝn ⱪilinƣanidi, dǝp ⱪaraymiz.


Misallarning kɵpinqisidǝ, oⱪurmǝnlǝrning selixturuxi üqün, «Ⱨekmǝt topliƣuqi»diki ayǝtlǝrni baxⱪa ayǝtlǝrgǝ tɵwǝndikidǝk yandax ⱪilimiz: —


(1) «Top.» 1:3 «Bir dǝwr ɵtidu, yǝnǝ bir dǝwr kelidu; biraⱪ yǝr-zemin mǝnggügǝ dawam ⱪilidu».

Injil, «Wǝⱨ.» 20:11 «Uningdin keyin, qong bir aⱪ tǝht wǝ uningda olturƣuqini kɵrdüm. Asman bilǝn zemin uning yüzidin ⱪeqip,... ƣayib boldi». 

«Wǝⱨ.»  21:1 «Andin, yengi asman wǝ yengi zeminni kɵrdüm, qünki burunⱪi asman wǝ zemin ƣayib bolƣanidi».


(2) «Top.» 1:7, 8 «Barliⱪ dǝryalar dengizƣa ⱪarap aⱪidu, biraⱪ dengiz tolmaydu;

Dǝryalar ⱪaysi jayƣa aⱪⱪan bolsa,

Ular yǝnǝ xu yǝrgǝ ⱪaytidu.barliⱪ ixlar japaƣa tolƣandur;

Uni eytip tügǝtküqi adǝm yoⱪtur;

Kɵz kɵrüxtin,

Ⱪulaⱪ anglaxtin ⱨǝrgiz toymaydu».

Bu ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, bu dunyada yaki u dunyadimu ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝⱪiⱪiy, daimliⱪ xadliⱪ yoⱪtur. Lekin: — 

Dawut «Zǝbur» 16:11dǝ: «Sǝn manga ⱨayat yolini kɵrsitisǝn;

Ⱨuzurungda tolup taxⱪan xad-huramliⱪ bardur;

Ong ⱪolungda mǝnggülük bǝⱨrǝ-lǝzzǝtlǝrmu bardur» dǝydu.

Injil «Yuⱨ.» 15:11, 16:22: «Mening huxalliⱪim silǝrdǝ bolsun wǝ xuningdǝk huxalliⱪinglar tolup taxsun dǝp, mǝn bularni silǝrgǝ eyttim... Mǝn silǝr bilǝn ⱪayta kɵrüximǝn, ⱪǝlbinglar xadlinidu wǝ xadliⱪinglarni ⱨeqkim silǝrdin tartiwalalmaydu».

«Yǝx.» 64:4 wǝ ohxaxla Injil, «1Kor.» 2:9) «Ɵzini sɵygǝnlǝrgǝ Hudaning tǝyyarliƣanliri — 

Dǝl ⱨeqⱪandaⱪ kɵz kɵrmigǝn,

Ⱨeqⱪandaⱪ ⱪulaⱪ anglimiƣan,

Ⱨeqⱪandaⱪ kɵngül oylap baⱪmiƣan nǝrsilǝrdur».


(3) «Top.» 1:9, 10 «Bolƣan ixlar yǝnǝ bolidiƣan ixlardur;

Ⱪilƣan ixlar yǝnǝ ⱪilinidu;ⱪuyax astida ⱨeqⱪandaⱪ yengiliⱪ yoⱪtur.

«Mana, bu yengi ix» degili bolidiƣan ix barmu?

U bǝribir bizdin burunⱪi dǝwrlǝrdǝ alliⱪaqan bolƣandur».

«Yǝx.» 43:19 «Qünki mana Mǝn yengi bir ix ⱪilimǝn;

U ⱨazirla barliⱪⱪa kelidu;silǝr uni kɵrmǝy ⱪalamsilǝr?!

Mǝn ⱨǝtta dalalardimu yol aqimǝn,

Qɵl-bayawanda dǝryalarni barliⱪⱪa kǝltürimǝn!»

«Yǝr.» 31:22 «Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidǝ yengi bir ix yaritidu; ayal kixi baturning ǝtrapida yepixip hǝwǝr alidu» (bǝlkim Mǝsiⱨning pak ⱪiz Mǝryǝmdǝ ⱨamilǝ boluxi toƣrisidiki bexarǝt boluxi mumkin).

 Injil, «2Kor.» 17:5 «Xuning bilǝn birsi Mǝsiⱨdǝ bolsa, u yengi bir yaritilƣuqidur! Kona ixlar ɵtüp, mana, ⱨǝmmǝ ix yengi boldi!».


(4) «Top.» 1:11 «Burunⱪi ixlar ⱨazir ⱨeq ǝslǝnmǝydu;

Wǝ kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlarmu ulardin keyin yaxaydiƣanlarning esigǝ ⱨeq kǝlmǝydu».

Injil, «2Kor.» 5:1) «Qünki bu zeminƣa tǝwǝ ɵyimiz, yǝni bu qedirimiz bolƣan tǝn yoⱪitilsa, Huda tǝripidin bolƣan, insan ⱪoli bilǝn yasalmiƣan bir ɵy, yǝni asmanlarda ǝbǝdiy bir makanimiz bardur dǝp bilimiz».

«2Kor.» 5:10: — «Qünki tǝndǝ ⱪilƣan ǝmǝllirimizni, yahxiliⱪ bolsun, yamanliⱪ bolsun, ⱨǝrbirimizgǝ (ixǝngüqilǝrgǝ) ⱪayturuluxi üqün Mǝsiⱨning soraⱪ tǝhti aldida (kǝlgüsidǝ) ⱨazir boluximiz lazim».


(5) «Top.» 1:15 «Əgrini tüz ⱪilƣili bolmas;

Kǝmni toluⱪ dǝp saniƣili bolmas».

«Yǝx.» 40:4 «Barliⱪ jilƣilar kɵtürülidu,

Barliⱪ taƣ-dɵnglǝr pǝs ⱪilinidu;

Əgri-toⱪaylar tüzlinidu,

Ongƣul-dongƣul yǝrlǝr tǝkxilinidu».

«Yǝx.» 16:42nimu kɵrüng.

Injil, «1Kor.» 6:9-11) «Ⱨǝⱪⱪaniysiz kixilǝrning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa warisliⱪ ⱪilalmaydiƣanliⱪini bilmǝmsilǝr? Aldinip kǝtmǝnglar! Buzuⱪluⱪ ⱪilƣuqilar, butpǝrǝslǝr, zina ⱪilƣuqilar, bǝqqiwazlar, baxⱪa ǝrlǝr bilǝn buzuⱪluⱪ ⱪilƣuqilar, oƣrilar, nǝpsaniyǝtqilǝr, ⱨaraⱪkǝxlǝr, tɵⱨmǝthorlar yaki aldamqi-kazzaplar Hudaning padixaⱨliⱪiƣa warisliⱪ ⱪilalmaydu; bǝzinglar bolsanglar xundaⱪ bolƣansilǝr; ǝmma silǝr Rǝb Əysa Mǝsiⱨning namida wǝ Hudayimizning Roⱨi bilǝn yuyuldunglar, pak-muⱪǝddǝs ⱪilindinglar, ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilindinglar».

Dawut «Zǝbur» 23:1 «Pǝrwǝrdigar meni baⱪⱪuqi padiqimdur,

Moⱨtaj ǝmǝsmǝn ⱨeqnǝrsigǝ!» dǝydu.


(6) «Top.» 2:12 «Andin zeⱨnimni yiƣip uni danaliⱪⱪa, tǝlwilik wǝ ǝhmiⱪanilikkǝ ⱪaraxⱪa ⱪoydum; qünki padixaⱨtin keyin turidiƣan adǝm nemǝ ⱪilalaydu — ⱪilsimu alliⱪaqan ⱪilinƣan ixlardin ibarǝt bolidu, halas!»

Injil, «Yuⱨ.», 14:12 (Mǝsiⱨning sɵzi) «Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, Manga ixǝngǝn kixi Mening ⱪiliwatⱪan ǝmǝllirimni ⱪilalaydu; wǝ bulardinmu tehimu uluƣ ǝmǝllǝrni ⱪilidu, qünki Mǝn Atining yeniƣa ⱪaytip ketimǝn».

Injil, «Wǝⱨ.», 21:5 «Bu qaƣda, tǝhttǝ Olturƣuqi: «Mana, ⱨǝmmini yengi ⱪilimǝn!» — dedi»


(7) «Top.» 17:2 «Mǝn ⱨayatⱪa ɵq boldum; qünki ⱪuyax astida ⱪilinƣan ixlar manga eƣir kelǝtti; ⱨǝmmisi bimǝnilik wǝ xamalni ⱪoƣliƣandǝk ixtur».

Zǝbur, 63:3 «Ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiting ⱨayattinmu ǝzizdur;

Lǝwlirim Seni mǝdⱨiyilǝydu!»

Injil, «Yuⱨ.», 10:10 (Əysa dedi) «Mǝn bolsam ularni ⱨayatliⱪⱪa erixsun wǝ u ⱨayatliⱪi mol bolsun dǝp kǝldim».


(8) «Top.» 3:19-21 «Qünki insan balilirining bexiƣa kelidiƣini ⱨaywanlarƣimu kelidu, ularning kɵridiƣini ohxax bolidu. Ulardin aldinⱪisi ⱪandaⱪ ɵlgǝn bolsa, keyinkisimu xundaⱪ ɵlidu, ularda ohxaxla birla nǝpǝs bardur. Insanning ⱨaywanlardin ⱨeq artuⱪqiliⱪi yoⱪ; qünki ⱨǝmmǝ ix bimǝniliktur. Ularning ⱨǝmmisi bir jayƣa baridu; ⱨǝmmisi topa-qangdin qiⱪⱪan, ⱨǝmmisi topa-qangƣa ⱪaytidu.

Kim adǝm balilirining roⱨini bilidu? U yuⱪiriƣa qiⱪamdu, buni kim bilidu? Ⱨaywanlarning roⱨi, u yǝr tegigǝ qüxǝmdu, kim bilidu?».

Injil «2Kor.» 5:8 «Biz yurǝklik bolup, xuningdǝk tǝndin neri bolup Rǝb bilǝn billǝ bir makanda (u dunyada) boluxⱪa tehimu hursǝnmiz».

«Ibr.» 9:27 «Ⱨǝmmǝ adǝmning bir ⱪetim ɵlüxi wǝ ɵlgǝndin keyin soraⱪⱪa tartilixi bekitilgǝn...»


(9) «Top.» 12:6 «Qünki insanning ɵmridǝ, yǝni uning sayidǝk tezla ɵtidiƣan mǝnisiz ɵmridiki barliⱪ künliridǝ uningƣa nemining paydiliⱪ ikǝnlikini kim bilsun? Qünki insanƣa u kǝtkǝndin keyin ⱪuyax astida nemǝ ixning bolidiƣanliⱪini kim dǝp berǝlisun?»

Tǝwrat «Mik.» 6:8 «I insan, U sanga nemǝ ixning yahxi ikǝnlikini kɵrsǝtkǝn, bǝrⱨǝⱪ, Pǝrwǝrdigar sǝndin nemǝ tǝlǝp ⱪilƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn —

Adalǝtni yürgüzüx,

Meⱨribanliⱪni sɵyüx,

Sening Hudaying bilǝn billǝ kǝmtǝrlik bilǝn mengixtin baxⱪa yǝnǝ nemǝ ixing bolsun?»

Injil «Luⱪa» 6:23 «Xu küni (silǝrning Hudaning yolida ⱨǝⱪiⱪǝtǝn mangƣanliⱪinglar ispatlanƣanda) xadlinip tǝntǝnǝ ⱪilip sǝkrǝnglar. Qünki mana, ǝrxtǝ bolƣan in’aminglar zordur...!»


(10) «Top.» 7:16, 17 «Ɵzüngni dǝp ⱨǝddidin ziyadǝ ⱨǝⱪⱪaniy bolma; wǝ ɵzüngni dǝp ⱨǝddidin ziyadǝ dana bolma; ɵz-ɵzüngni alaⱪzadǝ ⱪilmaⱪqimusǝn? Ɵzüngni dǝp ⱨǝddidin ziyadǝ rǝzil bolma, yaki ǝhmǝⱪ bolma; ɵz ǝjiling toxmay turup ɵlmǝkqimusǝn?» (buningƣa ⱪoyulƣan izaⱨatimizni kɵrüng ⱨǝm tɵwǝndiki ayǝtlǝr bilǝnmu selixturung).

Injil «Yuⱨ.» 8:34 «Əysa ularƣa jawab berip: — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, gunaⱨ sadir ⱪilƣan kixi gunaⱨning ⱪulidur».

Injil «Mat.» 5:20 «Qünki Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪinglar Tǝwrat ustazliri wǝ pǝrisiylǝrningkidin axmisa, ǝrx padixaⱨliⱪiƣa ⱨeqⱪaqan kirǝlmǝysilǝr».

Injil, «Rim.» 14:17 «Qünki Hudaning padixaⱨliⱪi yemǝk-iqmǝktǝ ǝmǝs, bǝlki Muⱪǝddǝs Roⱨta bolƣan ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ, inaⱪliⱪ-hatirjǝmlik wǝ xadliⱪtidur».


(11) «Top.» 7:20 «Bǝrⱨǝⱪ, yǝr yüzidǝ daim meⱨribanliⱪ yürgüzidiƣan, gunaⱨ sadir ⱪilmaydiƣan ⱨǝⱪⱪaniy adǝm yoⱪtur».

«Yǝx.» 53:9-11 (Mǝsiⱨ toƣruluⱪ bexarǝt) «Kixilǝr Uni rǝzillǝr bilǝn ortaⱪ bir gɵrgǝ bekitkǝn bolsimu,

Lekin U ɵlümidǝ bir bay bilǝn billǝ boldi,

Qünki U ⱨeqⱪaqan zorawanliⱪ ⱪilip baⱪmiƣan,

Uning aƣzidin birǝr eƣizmu ⱨiylǝ-mikirlik sɵz tepilmas.

Biraⱪ Uni ezixni layiⱪ kɵrgǝn Pǝrwǝrdigardur;

U Uni azabⱪa qɵmüldürgüzdi.

Gǝrqǝ U Ɵz jenini gunaⱨni yuyidiƣan ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan bolsimu,

Lekin U Ɵzining uruⱪ-ǝwladlirini qoⱪum kɵrüp turidu,

Xundaⱪla Uning kɵridiƣan künliri uzartilidu;

Wǝ Pǝrwǝrdigarning kɵngüldikiliri Uning ⱪolida bolup rawaj tepip ǝmǝlgǝ axurulidu.

U Ɵzi tartⱪan japaning mewisini kɵrüp mǝmnun bolidu;

Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi Mening ⱪulum Ɵzining bilimliri bilǝn nurƣun kixilǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yǝtküzidu.

Qünki U ularning ⱪǝbiⱨliklirini Ɵzigǝ yükliwalidu...»

Injil, «Ibr.» 4:15 «Qünki bizgǝ tǝyinlǝngǝn Bax Kaⱨinimiz ajizliⱪlirimizƣa ⱨesdaxliⱪ ⱪilmiƣuqi ǝmǝs, bǝlki bizgǝ ohxax ⱨǝrhil azdurux-sinaⱪlarƣa duq kǝlgǝn, lekin gunaⱨ sadir ⱪilip baⱪmiƣuqidur».


(12) «Top.» 28:7 «(Mening ⱪǝlbim buni yǝnila izdimǝktǝ, biraⱪ tehi tapalmidim!) — ming kixi arisida bir durus ǝrkǝkni taptim — biraⱪ xu ming kixi arisidin birmu durus ayalni tapalmidim».

Sulayman ɵzigǝ: «Meni kɵnglünggǝ mɵⱨürdǝk,

Bilikinggǝ mɵⱨürdǝk bekitkǝysǝn;

Qünki muⱨǝbbǝt ɵlümdǝk küqlüktur;

Muⱨǝbbǝtning ⱪizƣinixi tǝⱨtisaradǝk rǝⱨimsizdur;

Uningdin qiⱪⱪan ot uqⱪunliri,

— Yaⱨning dǝⱨxǝtlik bir yalⱪunidur» degǝn sɵyümlüki «Xulamit»ni untup ⱪalƣan ohxaydu («Küy» 8:6).

Injil, «Luⱪa», 1:26-28 «... Pǝrixtǝ Jǝbrail Huda tǝripidin Galiliyǝ ɵlkisidiki Nasarǝt degǝn bir xǝⱨǝrgǝ, pak ⱪiz Mǝryǝmning ⱪexiƣa ǝwǝtildi... 

Jǝbrail uning aldiƣa kirip uningƣa: 

— Salam sanga, ǝy xǝpⱪǝtgǝ muyǝssǝr bolƣan ⱪiz! Pǝrwǝrdigar sanga yardur! — dedi».

«Luⱪa», 8:2-3 «Uning bilǝn billǝ barƣanlardin yǝnǝ yaman roⱨlardin wǝ aƣriⱪ-silaⱪlardin saⱪaytilƣan bǝzi ayallarmu bar idi; ularning arisida ɵzidin yǝttǝ jin ⱨǝydǝp qiⱪirilƣan Mǝryǝm (Magdalliⱪ dǝp atalƣan), Ⱨerod hanning saray ƣojidari Huzaning ayali Yoanna, Suzanna wǝ baxⱪa nurƣun ayallarmu bar idi. Bular ɵz mal-mülükliri bilǝn Əysa wǝ uning muhlislirining ⱨajǝtliridin qiⱪatti».


(13) «Top.» 8:8 «Ⱨeqkim ɵz roⱨiƣa igǝ bolalmas, yǝni ⱨeqkimning ɵz roⱨini ɵzidǝ ⱪaldurux ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur; ⱨeqkimning ɵlüx künini ɵz ⱪolida tutux ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur; xu jǝngdin ⱪeqixⱪa ruhsǝt yoⱪtur; rǝzillik rǝzillikkǝ berilgüqilǝrni ⱪutⱪuzmas».

Injil «Yuⱨ.» 10:17-18, (Əysa Mǝsiⱨ dǝydu) «Ata Meni xu sǝwǝbtin sɵyiduki, Mǝn jenimni ⱪayturuwelixim üqün uni pida ⱪilimǝn. Jenimni ⱨeqkim Mǝndin alalmaydu, Mǝn uni Ɵz ihtiyarim bilǝn pida ⱪilimǝn. Mǝn uni pida ⱪilixⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪmǝn wǝ xundaⱪla uni ⱪayturuwelixⱪimu ⱨoⱪuⱪluⱪmǝn; bu ǝmrni Atamdin tapxuruwalƣanmǝn».

«Mat.» 27:50  «Əysa ⱪattiⱪ awaz bilǝn yǝnǝ bir warⱪiridi-dǝ, roⱨini ⱪoyuwǝtti».

«Luⱪa», 23:46  «Əysa ⱪattiⱪ awaz bilǝn nida ⱪilƣandin keyin: — I Ata! Roⱨimni ⱪolungƣa tapxurdum, — dedi-dǝ, tiniⱪi tohtap, jan üzdi».


(14) «Top.» 5:9, 10 «Tiriklǝr bolsa ɵzlirining ɵlidiƣanliⱪini bilidu; biraⱪ ɵlgǝnlǝr bolsa ⱨeqnemini bilmǝydu; ularning ⱨeq in’ami yǝnǝ bolmaydu; ular ⱨǝtta adǝmning esidin kɵtürülüp ketip ⱪayta kǝlmǝydu ...ⱪolung tutⱪanni barliⱪ Küqüng bilǝn ⱪilƣin; qünki sǝn baridiƣan tǝⱨtisarada ⱨeq hizmǝt, mǝⱪsǝt-pilan, bilim yaki ⱨekmǝt bolmaydu».

Dawut, Zǝbur, 16:9-11 «Xunga mening ⱪǝlbim huxallandi,

Mening roⱨim tehimu kɵtürülidu,

Mening tenim aman-esǝnlikkǝ turidu;

Qünki jenimni tǝⱨtisarada ⱪaldurmaysǝn,

Xundaⱪla Sening Muⱪǝddǝs Bolƣuqingƣa (Sening Mǝsiⱨinggǝ, demǝkqi) qiriklixixlǝrni kɵrgüzmǝysǝn.

Sǝn manga ⱨayat yolini kɵrsitisǝn;

Ⱨuzurungda tolup taxⱪan xad-huramliⱪ bardur;

Ong ⱪolungda mǝnggülük bǝⱨrǝ-lǝzzǝtlǝrmu bardur»

Injil «Yuⱨ.» 5:28-29  «Buningƣa tǝǝjjüp ⱪilmanglar; qünki barliⱪ gɵrdǝ yatⱪanlar Uning awazini anglaydiƣan waⱪit kelidu wǝ ular xuan yǝrlikliridin qiⱪixidu, yahxiliⱪ ⱪilƣanlar bolsa ⱨayatⱪa tirilidu, yamanliⱪ ⱪilƣanlar soraⱪⱪa tartilixⱪa tirilidu».


(15) «Top.» 12:9 «Bǝrⱨǝⱪ, insanmu ɵz waⱪti-saitini bilmǝydu!».

Injil «Yuⱨ.» 17:1  «Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilƣandin keyin, kɵzlirini ǝrxkǝ tikip, mundaⱪ dua ⱪildi: 

— I Ata, waⱪit-saǝt yetip kǝldi; Sǝn Oƣlungƣa xan-xǝrǝp kǝltürgǝysǝn; buning bilǝn Oƣlungmu Sanga xan-xǝrǝp kǝltüridu».


(16) «Top.» 19:10 «Pul ⱨǝmmǝ ixni ⱨǝl ⱪilar!» (ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp, ǝlwǝttǝ).

Injil «Mat.» 28:6-33  «Daladiki nelupǝrlǝrning ⱪandaⱪ ɵsidiƣanliⱪiƣa ⱪarap beⱪinglar! Ular ǝmgǝkmu ⱪilmaydu, qaⱪ egirmǝydu; lekin silǝrgǝ xuni eytayki, ⱨǝtta Sulayman toluⱪ xan-xǝrǝptǝ turƣandimu uning kiyinixi nilupǝrlǝrning bir güliqilikmu yoⱪ idi... 

Xunga «nemǝ yǝymiz», «nemǝ iqimiz», «nemǝ kiyimiz?» dǝp ƣǝm ⱪilmanglar. Qünki yat ǝldikilǝr mana xundaⱪ ⱨǝmmǝ nǝrsigǝ intilidu, ǝmma ǝrxtiki Atanglar silǝrning bu ⱨǝmmǝ nǝrsilǝrgǝ moⱨtajliⱪinglarni bilidu; xundaⱪ ikǝn, ⱨǝmmidin awwal Hudaning padixaⱨliⱪi wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪiƣa intilinglar. U qaƣda, bularning ⱨǝmmisi silǝrgǝ ⱪoxulup nesip bolidu».

Injil «1Tim.» 6:17 «Bu zamanda bay bolƣanlarƣa mǝƣrurlanmasliⱪni, tayanƣusiz ɵtkünqi bayliⱪⱪa ǝmǝs, bǝlki biz bǝⱨrimǝn boluxⱪa ⱨǝmmini bizgǝ sehiyliⱪ bilǝn tolup taxⱪan ⱨalda tǝminligüqi Hudaƣa tayinip ümid baƣlaxni tapiliƣin».


Bǝzi aqⱪuqluⱪ bayanlar

Tɵwǝndǝ biz aqⱪuqluⱪ bǝzi bayanlar üstidǝ ⱪisⱪiqǝ tohtilimiz. Oⱪurmǝnlǝr bu bayanlarni ɵzigǝ mas kelidiƣan toluⱪ hulasilirigǝ kǝltürsǝ, ular uningdin kɵp ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni aqalaydiƣan bolidu. Biraⱪ muǝllip (gǝrqǝ u «Ⱨekmǝt Topliƣuqi» bolsimu) ɵzi xu bayanlirini xu hulasilirigǝ kǝltürmǝydu. U oⱪurmǝnlǝrni «ⱨawada lǝylitip», qongⱪur oylandurux üqün bǝlkim ⱪǝstǝn xundaⱪ ⱪilƣan boluxi mumkin.


(1-bayan)  3:11  «U ⱨǝrbir ixning waⱪti kǝlgǝndǝ güzǝl bolidiƣanliⱪini bekitkǝn; U yǝnǝ mǝnggülükni insanlarning kɵngligǝ salƣanidi; xunga, insan Hudaning ɵz ⱨayatiƣa baxtin ahirƣiqǝ nemini bekitkǝnlikini bilip yǝtmǝstur». Bu intayin ɵtkür bir sɵz. Insanning ɵz mǝwjudiyitidin ⱨes ⱪilƣan ⱪanaǝtsizliki wǝ ǝtrapidiki dunyani qüxinixigǝ bolƣan qǝklǝr ǝmǝliyǝttǝ Hudadin kǝlgǝn; Uning bu ixtiki mǝⱪsiti bolsa, insan Ɵzini izdixi üqündur. 1600 yil ilgiri, Mǝsiⱨiy tǝpǝkkurqi Awƣustin bu ⱨǝⱪiⱪǝtni «I Huda, Sǝn bizni ɵzüng üqün yaratⱪansǝn; xunga kɵnglimiz Sǝndǝ aram tapmiƣuqǝ ⱨeq aram tapmaydu» dǝp ipadiligǝn. Huddi Injilda «Rim.» 8:19-21dǝ, Sulaymanning munu sɵzlirini rosul Pawlus nǝⱪil kǝltürgǝndǝk: «Qünki pütkül kainat Hudaning pǝrzǝntlirining ayan ⱪilinixini intizarliⱪ bilǝn kütmǝktǝ. Qünki yaritilƣan kainat Hudaning lǝniti astida ⱪelip, bimǝnilikkǝ qɵktürüldi. Bu, kainatning ɵz ihtiyari bilǝn ǝmǝs, bǝlki uni Qɵktürgüqining iradisi bilǝn boldi wǝ xundaⱪ ümidi bilǝn boldiki, kainat ɵzimu qirixtin bolƣan ⱪulluⱪidin ⱪutⱪuzulup, Hudaning pǝrzǝntlirigǝ beƣixlinidiƣan xan-xǝrǝpkǝ tǝwǝ bolƣan ⱨɵrlükkǝ erixtürülüxtin ibarǝt idi». 


(2-bayan) 3:14-15 «Hudaning ⱪilƣanlirining ⱨǝmmisi bolsa, mǝnggülük bolidu, dǝp bilimǝn; uningƣa ⱨeqnǝrsini ⱪoxuxⱪa wǝ uningdin ⱨeqnǝrsini eliwetixkǝ bolmaydu; Hudaning ularni ⱪilƣanlirining sǝwǝbi insanni Ɵzidin ǝymindürüxtur. Ⱨazir bolƣanliri ɵtkǝndimu bolƣandur; kǝlgüsidǝ bolidiƣan ix alliⱪaqan bolƣandur; Huda ɵtkǝn ixlarni soraydu».

Adǝm mǝnggülük ǝⱨmiyǝtni izdigǝn bolsa, ⱨǝmdǝ ⱨeqⱪandaⱪ ǝⱨmiyǝt «ⱪuyax astida» tepilmiƣan bolsa, undaⱪta 14-ayǝttiki ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ ⱪarap, xundaⱪ adǝmning ǝⱨwalini qüxǝnsǝk, xundaⱪ adǝmning kɵnglidǝ «Huda ⱪilƣan» bir ix bar, dǝp qüxiniximiz kerǝk. Bundaⱪ oy-hulasǝ adǝmni nijat yoliƣa kirgüzǝlǝydu: 15-ayǝt bolsa, Hudaning soraⱪⱪa tartidiƣanliⱪini kɵrsitidu. Gǝrqǝ adǝmlǝr «ɵtkǝn ixlar»ni untusimu, Huda «ɵtkǝn ixlarni soraydu». Mǝyli u Hudani etirap ⱪilsun, ⱪilmisun, bu soraⱪ ⱨǝr adǝmning wijdaniƣa berip taⱪilidu; qünki ⱨǝrbir adǝmning wijdani, bolupmu ɵz gunaⱨi aldida, uning «ɵzidin yuⱪiri bir Zat»ⱪa ⱨǝⱪiⱪiy jawabkarliⱪining mǝwjut ikǝnlikini sɵzsiz kɵrsitidu. Xuningdǝk ǝgǝr ɵlümdin keyin soal-soraⱪ bolidiƣan bolsa, undaⱪta adǝm pǝⱪǝt «tǝⱨtisaradiki bir kɵlǝnggü»la bolmaydu; insanning ⱪiyamǝt künidǝ tirildürülüxi muⱪǝrrǝr. Muxundaⱪ hulasigǝ kǝlgǝn bir oⱪurmǝn Muⱪǝddǝs Kitabtiki baxⱪa ⱪisimlardin ɵzining ⱪalƣan soalliriƣa jawab tapalaydu, ǝlwǝttǝ.


(3-bayan) ahirⱪi hulasǝ: 12:13-14 «Biz pütün ixⱪa diⱪⱪǝt ⱪilayli; Hudadin ⱪorⱪⱪin wǝ uning ǝmr-pǝrmanliriƣa ǝmǝl ⱪilƣin; qünki bu insanning toluⱪ mǝjburiyitidur; qünki adǝm ⱪilƣan ⱨǝrbir ix, jümlidin barliⱪ mǝhpiy ixlar, yahxi bolsun yaman bolsun, Huda ularning soriⱪini ⱪilidu».


Bu bayan «Ⱨekmǝt Topliƣuqi»ning oⱪurmǝnni oylandurux üqün ⱪǝstǝn bǝzi ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni otturiƣa ⱪoymiƣanliⱪini kɵrsǝtsǝ kerǝk. Bu ayǝtlǝrni dǝrwǝⱪǝ «ⱨazirⱪi zaman kixiliri» üqün hux hǝwǝr deyixkǝ bolidu; gǝrqǝ «Ⱨekmǝt topliƣuqi» «Ⱨǝmmǝ ix bimǝniliktur» degǝn bolsimu, mǝzkur ayǝtlǝr ǝksiqǝ ⱨǝmmǝ ixning ǝⱨmiyiti bar dǝp kɵrsitidu. Qünki ⱨǝrbir ixning (mǝhpiy, yoxurun yaki oquⱪ, yahxi yaki yaman bolsun), Hudaƣa bolƣan muⱨimliⱪi bar — bolmisa U nemixⱪa «adǝm ⱪilƣan ⱨǝrbir ixning soriⱪini» ⱪilsun? Ⱨayatning ǝⱨmiyiti bardur — biraⱪ uni pǝⱪǝt tirik Hudaning dostluⱪida bolux bilǝn tapⱪili bolidu.