Injil 5-ⱪisim
«Rosullarning paaliyǝtliri»
Kirix sɵz
«Rosullarning Paaliyǝtliri»ning muǝllipi rosul Pawlusning yeⱪin ⱨǝmraⱨi bolƣan tewip Luⱪa idi. Kitabning namidin kɵrünüp turiduki, bu kitabni Mǝsiⱨning ǝrxkǝ kɵtürülüp Ɵzigǝ etiⱪad baƣliƣanlarƣa Muⱪǝddǝs Roⱨni ǝwǝtkinidin tartip dǝslǝpki jamaǝtning ottuz nǝqqǝ yilliⱪ musapisiƣiqǝ bolƣan tarihidin tallanma, deyixkǝ bolidu. Uningda hux hǝwǝrning awwalⱪi tarⱪitilix yoli wǝ jamaǝtning ɵsüp kengiyix jǝryani hatirilinidu.
Injil «Luⱪa»ƣa kirix sɵzimizdǝ, «Luⱪa»ning wǝ «Rosullarning paaliyǝtliri»ning ⱨǝr ikkisi Luⱪa tǝripidin yezilƣan, bu ikki kitab ǝmǝliyǝttǝ bir izqil tarihtur, dǝp kɵrsǝtkǝniduⱪ. «Rosullarning paaliyǝtliri» (ikkinqi kitab)ning bexida biz munu sɵzlǝrni oⱪuymiz: —
«I ⱨɵrmǝtlik Te’ofilos, mǝn dǝslǝp yazƣan bayan Əysa Ɵzi talliƣan rosullarƣa Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ ǝmrlǝrni tapxurup asmanƣa kɵtürülgǝn küngiqǝ bolƣan uning barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixlirining baxlanmisi toƣrisida idi».
Birinqi bayan («Luⱪa») «asmanƣa kɵtürülgǝn küngiqǝ.... Əysaning barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixlirining baxlanmisi» toƣrisida bolƣan bolsa, Luⱪaning ikkinqi bayani «Əysaning barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixlirining dawami» toƣrisida bolux kerǝk, deyix orunluⱪ ǝmǝsmu? Bu kɵzⱪarax ikkinqi bayanining bexidiki munu sɵzlǝr arⱪiliⱪ ispatlinidu: — «Əysa Ɵzi talliƣan rosullarƣa Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ ǝmrlǝrni tapxurƣan...». Mǝsiⱨning yǝr yüzidiki hizmiti ⱨaman Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tayanƣan bolup, asmanƣa kɵtürülgǝndin keyin xübⱨisizki, Huda’Atining iradisigǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ, rosulliri wǝ jamaitining wasitisi bilǝn ǝmǝl ⱪilix dawamlixidu.
Xunga bu kitabning ismini «Əysaning (dawam ⱪilƣan) paaliyǝtliri» yaki «Muⱪǝddǝs Roⱨning paaliyǝtliri» dǝp atiƣan bolsaⱪ muwapiⱪraⱪ kelǝtti. Ⱨalbuki, biz jamaǝttiki 1900 yilliⱪ ǝn’ǝnigǝ ǝgixip kitabni «rosullarning paaliyǝtliri» dǝp atiduⱪ.
Gǝrqǝ ǝmdi «Rosullarning paaliyǝtliri»ning sǝⱨipiliridǝ rosullar ⱨǝm jamaǝtning «ǝmǝl ⱪilixi» ⱨǝm «tǝlim berixi»ni kɵrginimiz bilǝn «ǝmǝl ⱪilƣuqi» wǝ «tǝlim bǝrgüqi» bolsa ularning wasitisi bilǝn ix kɵrgüqi Mǝsiⱨ Ɵzidur (Gal.» 20:2ni kɵrüng). Injil, «Yuⱨanna» 16-babta Mǝsiⱨ Əysa rosulliriƣa Muⱪǝddǝs Roⱨning kelixi wǝ kǝlgüsidiki hizmiti toƣruluⱪ tǝlim beridu: —
«Silǝrgǝ eytidiƣan yǝnǝ kɵp sɵzlirim bar idi; lekin silǝr ularni ⱨazirqǝ kɵtürǝlmǝysilǝr. Lekin U, yǝni Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U silǝrni barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ baxlap baridu. Qünki U Ɵzlükidin sɵzlimǝydu...» (16:12-14).
Biz «rosullarning paaliyǝtliri»dǝ Mǝsiⱨning bu sɵzining ǝmǝlgǝ axuruluxining bir ⱪismini kɵrǝlǝymiz. Muⱨim bir misal alayli, Əysa rosulliriƣa nijatliⱪ sɵz-kalamini «yat ǝlliklǝr»gǝ («taipilǝrgǝ») yǝtküzüx kerǝklikini birnǝqqǝ ⱪetim oquⱪ eytⱪini bilǝn (mǝsilǝn «Mat.» 28:19, wǝ muxu kitabning bexida — «Silǝr... Yerusalem, pütün Yǝⱨudiyǝ wǝ Samariyǝ ɵlkiliri, jaⱨanning qǝtlirigiqǝ Manga guwaⱨqi bolisilǝr») bu sɵzlǝr rosullarning ⱪulaⱪliriƣa pǝⱪǝt kirmigǝn.
Bizgǝ nisbǝtǝn Yǝⱨudiylarning kɵnglidin Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr («yat ǝlliklǝr»)gǝ orun berixning tolimu tǝslikini bǝlkim tǝsǝwwur ⱪilix ⱪiyin bolidu. Ularning kɵzⱪarixida ɵzliridin baxⱪa pütkül dunya butpǝrǝslikkǝ qɵmüp kǝtkǝn, daim ⱨaram yemǝklǝrdin bulƣinidiƣanlar bolup, ⱨǝⱪiⱪiy Hudaƣa ibadǝt ⱪilidiƣan Yǝⱨudiylarƣa düxmǝn idi. Yǝⱨudiy hǝlⱪi kɵp ⱪetim yat imperiyǝlǝr tǝripidin besiwelinƣan, ⱨǝtta wǝtinidin ayrilip sürgün ⱪilinƣan, ziyankǝxliklǝrgǝ uqriƣan. Əysa Mǝsiⱨ yǝr yüzidǝ hizmǝt ⱪilƣanda, xundaⱪla «Rosullarning paaliyǝtliri»ning waⱪtidimu wǝtini bolƣan Pǝlǝstin ɵz ⱨɵkümranliⱪi astida ǝmǝs, bǝlki ular nǝprǝtlinidiƣan Rimliⱪlarning ⱪol astida idi. Yǝⱨudiy bolmiƣan bir kixi bilǝn ⱨǝmdastihan olturuxni ɵz hǝlⱪigǝ hainliⱪ ⱪilƣanƣa barawǝr dǝp ⱪarilatti. Lekin «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ Rǝb rosulliri wǝ jamaitidikilǝrning «yat ǝlliklǝr»gǝ kɵnglidin orun berixi üqün, ularning iq-baƣrini kǝng ⱪilƣanliⱪini kɵrimiz. Ular Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ nijatliⱪni (Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪiƣa wǝ tirilgǝnlikigǝ etiⱪad baƣlax arⱪiliⱪ Hudaning kǝqürümigǝ wǝ yengi ⱨayatⱪa muyǝssǝr boluxni) sɵzlǝp yǝtküzüx kerǝk bolupla ⱪalmay, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni Mǝsiⱨning teni bolƣan jamaǝtning ayrilmas bir ⱪismi, ɵzliri bilǝn bu ixta aka-uka, ⱨǝdǝ-singil, xerik süpitidǝ ⱪobul ⱪilixi kerǝk idi. Rosul Pawlusning «Əf.» 2:11-22diki bu ix toƣruluⱪ sɵzlirini kɵrüng.
Uning üstigǝ, «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ Mǝsiⱨdǝ bolƣan nijatliⱪning hǝwiri awwal Yǝⱨudiylarƣa ⱪayta-ⱪayta sunulƣan bolsimu, ularning kɵpinqisining uni rǝt ⱪilƣanliⱪini kɵrimiz. Uni ⱪobul ⱪilip, gunaⱨliridin waz keqip yengi ⱨayatⱪa erixküqilǝr bolsa kɵpinqisi Yǝⱨudiylar nǝprǝtlinidiƣan butpǝrǝs «yat ǝlliklǝr»din idi. «Rimliⱪlarƣa» 9-11-bablarni kɵrüng.
Mana bu, Rǝbning jamaitigǝ «tǝlim berixining dawami»din bir misaldur. Tilƣa elixⱪa tegixlik yǝnǝ biri bolsa Mǝsiⱨning xǝhsi wǝ Hudaliⱪ tǝbiiti toƣruluⱪ idi (Uning Muⱪǝddǝs Roⱨining tǝlim beridiƣanliⱪi toƣruluⱪ sɵzlirini «Yuⱨ.» 16:14din kɵrüng).
Uxbu kitabning bizgǝ ɵgitidiƣan muⱨim ixlardin biri xuki, ǝrlǝrmu, ayallarmu Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn ziq munasiwǝt baƣlixi mutlǝⱪ kerǝktur. «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ kɵrüngǝn etiⱪadqilar bolsa «tɵt bayan»da kɵrüngǝn, Muⱪǝddǝs Roⱨ kelixtin ilgiriki xu kixilǝr ǝmǝs. «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ kɵrüngǝn rosul Petrus «tɵt bayan»da kɵrüngǝn rosul Petrus ǝmǝs. «Tɵt bayan»da kɵrüngǝn Petrus ixǝnqsiz, baxbaxtaⱪ, ɵzigǝ ⱪattiⱪ tǝmmǝna ⱪoyidiƣan ǝmma Hudaning muⱨǝbbitigǝ, ⱪudritigǝ wǝ Hudaning riziⱪ beridiƣanliⱪiƣa nisbǝtǝn ixǝnqi ajiz, arisaldi kixi idi. U Rǝbbi bolƣan Mǝsiⱨdin üq ⱪetim tanƣan Petrusdur. Biraⱪ «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ bolsa pütünlǝy baxⱪiqǝ bir Petrusni kɵrimiz. U Israilning kattiwaxliri aldida yürǝklik bilǝn sahtipǝzlikini ǝyiblǝydu, lekin uningda ⱪilqilikmu burunⱪi po etix aditi kɵrülmǝydu. U ɵlümdin ⱪorⱪmaydiƣan, kǝmtǝr, iman-ixǝnqkǝ tolƣan, itaǝtmǝn, tǝlim-tǝrbiyǝ ⱪobul ⱪilalaydiƣan, dana kixidur. Əmdi bu qong ɵzgirix nǝdin bolƣan? Ⱪisⱪisi, u Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürülgǝn, «ⱪaytidin tuƣulƣan» idi. Asman-zeminda Muⱪǝddǝs Roⱨtin baxⱪa adǝmni muxundaⱪ ɵzgǝrtǝlǝydiƣan ⱨeqⱪandaⱪ küq yoⱪtur. Ⱨǝⱪiⱪiy ⱨayatliⱪ, roⱨiy ⱨayatliⱪ boluxi üqün ǝr bolsun ayal bolsun yǝr yüzidikilǝrning ⱨǝmmisi Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürülüxi kerǝk.
«Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ Mǝsiⱨning jamaitidǝ ⱨǝⱪiⱪiy sɵzligüqi, yetǝkligüqi wǝ jamaǝt ixlirini baxⱪurƣuqining birǝr adǝm ǝmǝs, bǝlki Muⱪǝddǝs Roⱨ ikǝnlikini kɵrimiz. Biz xuningdǝk Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy jamaiti bolsa adǝmlǝr baxⱪuridiƣan, birǝr mǝrkizi qong bax xtabⱪa yaki «mudiriyǝt kengǝxmisi»gǝ igǝ ⱪandaⱪtur bir tǝxkilat ǝmǝslikini kɵrimiz; rosul Pawlus biz üqün «1Kor.» 12:12-31dǝ eniⱪ tǝswirligǝndǝk jamaǝt bir tǝndur. Uning bexi Mǝsiⱨ ǝrxtǝ turidu, yǝr yüzidiki ⱨǝrbir etiⱪadqi bolsa uning tenigǝ tǝwǝ ǝzasidur. Ⱨǝrbir ǝzasi ɵz alaⱨidǝ hizmiti bar bolƣan, yetǝkqilikni adǝmdin ǝmǝs, bǝlki biwasitǝ ⱨalda bexi bolƣan Mǝsiⱨtin alidu. «Rosullarning paaliyǝtliri» bolsa buning ⱨǝⱪiⱪǝtlikini kɵrsitidu.
Xunga mǝzkur kitab birǝr «jamaǝt ixliriƣa ⱪollanma» bolux mǝⱪsitidǝ ǝmǝs, bǝlki ⱨǝrbir etiⱪadqiƣa bax bilǝn bolidiƣan axu biwasitǝ xǝrǝplik alaⱪini izdǝxkǝ, xundaⱪla Muⱪǝddǝs Roⱨning yetǝkqilikidǝ mengixⱪa intilixkǝ riƣbǝt-türtkǝ bolux mǝⱪsitidǝ yezilƣandur. Ⱨǝrbir ǝza baxning yetǝkqiliki bilǝn mangƣanda, undaⱪta barliⱪ «tǝn» ǝzalirining «paaliyǝtliri» insanning aldin pilanlixi bilǝn bolmisimu, lekin bir-birigǝ ajayib maslixidu. Bu kitabtin biz kütkǝn bǝzi ixlarni tapalmiƣanliⱪimizdin bǝlkim ⱨǝyran ⱪeliximiz mumkin. Mǝsilǝn, kitabta insanlarning oylap qiⱪⱪan ⱨeqⱪandaⱪ ǝⱪil-pilanliri, ⱨeq iⱪtisadiy pilanlar (Injilda, Hudaning hizmitidǝ bolƣanlarning iⱪtisadiy ⱨajǝtliri bǝk az tilƣa elinidu), ⱨeqⱪandaⱪ mǝhsus binalar («qerkaw» ⱪatarliⱪlar), kɵzgǝ kɵrüngǝn ⱨeqⱪandaⱪ alaⱨidǝ «tǝrbiyǝ kursliri» toƣrisida bayanlar yoⱪtur — lekin bu tarih hatirilǝngǝn mǝzgil hux hǝwǝr alliⱪaqan Yawropa, Afriⱪa wǝ Asiyadiki yiraⱪ yǝrlǝrgǝ tarⱪalƣan wǝ xu yǝrlǝrdǝ etiⱪadqi jamaǝtlǝr barliⱪⱪa kǝlgǝn mǝzgil idi. Mana bu, Hudaning Ɵzi ⱪilƣanliridin ibarǝttur. Ərlǝr bolsun, ayallar bolsun, kixilǝr Uningƣa ⱪulaⱪ selix wǝ xǝrtsiz itaǝt ⱪilixⱪa tǝyyar tursa mundaⱪ nǝtijǝ qiⱪmay ⱪalmaydu.
Mǝzmun: —
1. |
Jamaǝtning «tuƣulux»i wǝ ɵsüxi (1-5-bablar) |
2. |
Jamaǝtning ziyankǝxliklǝrgǝ uqrixi wǝ kengiyixi (jümlidin hux hǝwǝrning Samariyǝliklǝrgǝ wǝ Afriⱪiliⱪlarƣa jakarlinixⱪa baxlinixi) (6-8-bablar) |
3. |
Pawlusning Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilixi wǝ hux hǝwǝr tarⱪitixi (9-bab, 1-31-ayǝtlǝr) |
4. |
Rosul Petrusning hux hǝwǝr jakarlax hizmiti, jümlidin «yat ǝlliklǝr»gǝ jakarlaxⱪa «ixikni qong eqixi» (9:32-ayǝttin 12:25-ayǝtkiqǝ) |
5. |
Rosul Pawlusning birinqi ⱪetimliⱪ hizmǝt sǝpiri (13-14-bablar) |
6. |
Rosullar bilǝn yetǝkqilǝrning Yerusalemdiki kengǝxmisi (15-bab, 1-35-ayǝtlǝr) |
7. |
Rosul Pawlusning ikkinqi ⱪetimliⱪ hizmǝt sǝpiri (15:36tin 18:22-ayǝtkiqǝ) |
8. |
Rosul Pawlusning üqinqi ⱪetimliⱪ hizmǝt sǝpiri (18:23tin 21:14-ayǝtkiqǝ) |
9. |
Rosul Pawlusning Yerusalemƣa berixi wǝ ⱪolƣa elinixi (21:51-26-bab) |
10. |
Rosul Pawlusning rimƣa sǝpiri (27-28-bablar) |
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
Luⱪa yazƣan tarihning «qǝklikliki» toƣruluⱪ
Uxbu kitabta sanaⱪsiz sawaⱪlar wǝ etiⱪadni riƣbǝtlǝndüridiƣan ixlar tepilidu. Muxu yǝrdǝ sǝⱨipǝ qǝklimisi bolƣaqⱪa, tɵwǝndǝ tɵt soal üstidila tohtilimiz. Birinqi wǝ ikkinqisi Luⱪaning tarihining qǝklik dairisi bilǝn baƣliⱪ. U hux hǝwǝrning «kiqik Asiya» (Türkiyǝ) wǝ Yawropada ⱪandaⱪ tarⱪalƣanliⱪi, xundaⱪla jamaǝtlǝr ɵsüp kengǝytilgǝnliki toƣruluⱪ bizgǝ kɵp tǝpsilatlarni tǝminlǝydu. Əmdi nemixⱪa u jamaǝtning Afriⱪa yaki Asiyada bolƣan ilgirilǝxliri toƣruluⱪ yazmaydu?Heli roxǝnki, Luⱪa jamaǝtning «toluⱪ tarih»ini yezixⱪa intilgǝn ǝmǝs (ǝmǝliyǝttǝ bundaⱪ bir tarihni yezix ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs — «Yuⱨ.» 21:25ni kɵrüng). Luⱪaning hatiriligini, yǝni jamaǝtning Yawropa tǝrǝpkǝ ⱪarap ilgirilixigǝ kǝlsǝk, ixinimizki, bu ilgirilǝx yɵlinixi ǝmǝliyǝttǝ ǝng kɵp tosalƣu-ⱪiyinqiliⱪⱪa uqriƣan yɵlinix idi. Jamaǝttiki ⱪǝdimki ǝn’ǝnilǝr wǝ baxⱪa tarihlardin bilimizki, jamaǝtlǝrning Asiya wǝ Afriⱪida kɵpiyixi Yawropadiki kɵpiyixtin tehimu tez idi. Xunga Luⱪa etiⱪadimizƣa ǝng küqlük riƣbǝt-türtkǝ bolsun dǝp, bizgǝ jamaǝtning ⱪattiⱪ ziyankǝxlik wǝ türlük ⱪiyinqiliⱪlar astida ɵsüxi wǝ kengiyixi hatirilǝngǝn bir tarihni tǝminlǝydu.
Ikkinqi mǝsilǝ yuⱪiriⱪiƣa ohxap ketidu — kitabning ikkinqi yerimida rosul Pawlusning Rim ⱪanun tüzümidǝ soraⱪⱪa tartilixliri wǝ uqriƣan mǝsililǝr, xundaⱪla Pawlusning imperatorning ɵzi üstidin ⱨɵküm qiⱪirixi üqün Rim xǝⱨirigǝ berix sǝpiri toƣruluⱪ nemixⱪa xunqǝ kɵp tǝpsilatlar tǝswirilinidu? Buningda roⱨiy bilim-sawaⱪ barmu?
Bu mǝsilǝ toƣruluⱪ «tɵt bayan»diki kirix sɵzimizdǝ azraⱪ tohtilimiz: —
«Yǝnǝ mumkinqiliki barki, ǝyni waⱪitta Te’ofilus Rim jǝmiiyitidǝ yuⱪiri tǝbiⱪidiki adwokat bolup, Pawlusning soraⱪ ixliriƣa tǝyyarliⱪ ⱪiliwatⱪan boluxi mumkin. Xundaⱪ bolƣanda, Luⱪaning Əysaning tǝrjimiⱨali bolƣan «Luⱪa»ni wǝ «Rosullarning paaliyǝtliri»ni yezixtiki mǝⱪsiti Te’ofilusⱪa Pawlusni («Ros.» 28-babni kɵrüng), xundaⱪla u jakarliƣan etiⱪadni Ⱪǝysǝr aldida aⱪlax ispati bilǝn toluⱪraⱪ tǝminlǝxtin ibarǝt boluxi mumkin, dǝp ⱪiyas ⱪilixⱪa bolidu».
Xunga «Luⱪa» bilǝn «Rosullarning paaliyǝtliri»ni Mǝsiⱨ etiⱪadini aⱪlap tǝswirlǝydiƣan bir pütün bayan deyixkǝ bolidu. Pütün imperiyǝning bipayan zeminda, ximalida Əngliyǝ wǝ Galliyǝdin jǝnubta Afriⱪa wǝ Misirƣiqǝ, ƣǝrbdǝ Ispaniyǝdin xǝrⱪtǝ «kiqik Asiya» (Türkiyǝ), Suriyǝ wǝ Iordaniyǝgiqǝ, ⱨǝrbir addiy puⱪra, xundaⱪla barliⱪ ⱨɵkümdarlar ɵz ortaⱪ tili (grek tili)da bu bayanni oⱪuyalaydu. Bolupmu «Rosullarning paaliyǝtliri»diki ǝng ahirⱪi bablarda rosul Pawlusning Rimning ⱪanun-tüzümigǝ toluⱪ boysunƣanliⱪini kɵrimiz. Gǝrqǝ Rimdiki nǝzǝrbǝndtin ⱪeqixⱪa kɵp pursǝtlǝr qiⱪⱪan bolsimu, u ⱪaqmaydu. U kɵp Rimliⱪ ⱨɵkümdarlar aldida soraⱪⱪa tartilidu. Ularning sɵz-ⱨǝrikǝtliridin ularning qiriklixip kǝtkǝnliki eniⱪ kɵrünüp tursimu, Pawlus ularƣa Rim ⱨɵkümitining wǝkilidǝk ⱨɵrmǝt bilǝn sɵzlǝydu. Uning pǝyƣǝmbǝrlik aldin kɵrǝrliki bilǝn Rimning kemisidǝ olturƣan 276 kixi ⱪutⱪuzulidu (27-bab). Xuning bilǝn ⱨǝmmǝ kixining kɵzigǝ kɵrüniduki, Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣan adǝmlǝr sǝmimiy bir ⱨɵkümǝtkǝ ⱨeq tǝⱨdit yǝtküzmǝydu, ǝksiqǝ amanliⱪ wǝ ⱪanunni ǝtiwarlaydiƣan bir jǝmiyǝttǝ heli ijabiy tǝsir kɵrsitip, xular turuwatⱪan ⱨǝrbir dɵlǝtkǝ payda yǝtküzgüqi amildur. Muxundaⱪ süpǝt igiliri, pǝⱪǝt Rim imperiyǝsigǝ ǝmǝs, bǝlki ɵz puⱪralirining mǝnpǝǝtini kɵzlǝydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ imperiyǝ yaki padixaⱨliⱪⱪa ɵzini tǝwsiyǝ ⱪilidu.
«Mattiyas»ning «on ikkinqi rosul» dǝp tallinixi (1:15-26) toƣruluⱪ — «on ikkinqi rosul» kim?
Bu soalning ɵzi anqǝ muⱨim ǝmǝs. Əmma bu mǝsilǝ intayin muⱨim bir prinsipⱪa munasiwǝtlik bolƣaqⱪa, uning üstidǝ tohtilixning paydisi bar. Injilda «on ikki rosul»din baxⱪa «rosul» dǝp eniⱪ atalƣan az degǝndimu yǝnǝ on ǝr kixi bar. Heli roxǝnki, bulardin baxⱪa yǝnǝ birnǝqqǝ namsiz rosullarmu bar idi. «Korintliⱪlarƣa (2)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ «rosullar» toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng. Xu yǝrdǝ eytⱪinimizdǝk, biz xu «on ikki (rosul)»ni (jamaǝtkǝ nisbǝtǝn) «ul» yaki «asas ⱪilinƣan» dǝp ⱪaraymiz. Demǝk, ularning Rǝbdin tapxuruwalƣan ⱨoⱪuⱪi wǝ ⱪobul ⱪilƣan wǝⱨiyliri ⱨǝtta baxⱪa rosullarnikidinmu yuⱪiri dǝrijidǝ idi. «Samawiy Yerusalem»ning on ikki dǝrwazisida «on ikki rosul»ning ismiliri yeziⱪliⱪ («Wǝⱨ.» 21:14). Rǝb Əysamu «Silǝr (on ikki rosul) on ikki tǝhttǝ olturup, Israilning on ikki ⱪǝbilisining üstidin ⱨɵküm qiⱪirisilǝr» degǝn («Mat.» 28:19). Xunga bu «on ikki»ning Hudaning pilanida alaⱨidǝ orunƣa igǝ bolƣanliⱪida ⱪilqǝ guman yoⱪ.
Yuⱪiriⱪi ayǝtlǝrdǝ, rosul Petrus Zǝburdin (69:25, 109:8) Mǝsiⱨning satⱪunluⱪ ⱪilinixi wǝ uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqining ornining baxⱪa birsigǝ tapxurulidiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan bexarǝtlǝrni nǝⱪil kǝltüridu. Petrusning bu bexarǝtlǝrgǝ xǝrⱨ bǝrgǝnlikini toƣra dǝp ixinimiz. Ular dǝrwǝⱪǝ, baxⱪa birsining Yǝⱨudaning ornini basidiƣanliⱪi, «on ikkinqi rosul» bolidiƣanliⱪini aldinala kɵrsitidu.
Ⱨalbuki, ⱪerindaxlarning Yǝⱨudaning «ornini basⱪuqi»ni tallixi toƣra qiⱪtimu? Rǝb ulardin ayrilip asmanƣa kɵtürülgǝndǝ ularƣa pǝⱪǝt «Yerusalemda turup Muⱪǝddǝs Roⱨning üstünglarƣa qüxüxini kütünglar» degǝn birla jiddiy wǝ tǝpsiliy ǝmr ⱪaldurƣanidi. Ularning jiddiy moⱨtaj bolƣini mana xu idi. Rǝbning Muⱪǝddǝs Roⱨ toƣruluⱪ bolƣan kɵp tǝlimlirigǝ (bolupmu «Yuⱨanna» 14-16-bablar) ⱪariƣanda, U Ɵzi ulardin ayrilip, ularning yenida bolmiƣanda Muⱪǝddǝs Roⱨning Uning ornini besip ularƣa Tǝlim Bǝrgüqi wǝ Yetǝkqi bolidiƣanliⱪi toƣruluⱪ eniⱪ sɵzligǝnlikini kɵrimiz. Mǝsilǝn, 16:13dǝ U: «U, yǝni Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ silǝrni barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ qɵmdürüp yetǝklǝydu» dǝydu. Bundaⱪ eniⱪ tapxuruⱪ bolƣanikǝn, Petrus nemixⱪa Əysa yenida bolmiƣan, ǝmma Muⱪǝddǝs Roⱨ tehi kǝlmigǝn ǝⱨwalda tǝlim bǝrgüqi ⱨǝmdǝ yetǝkqi rolini ɵz zimmisigǝ alidu?
Biz ⱪerindaxlarning «ikki kixini bekitti», andin ularning:
— «Sǝn, i ⱨǝmmǝ adǝmning ⱪǝlbini bilgüqi Pǝrwǝrdigar! ... Bu ikkiylǝndin ⱪaysisini talliƣanliⱪingni kɵrsǝtkǝysǝn!» degǝn duasini oⱪuƣinimizda, ular Hudaƣa anqǝ kǝng tallax dairisi bǝrmigǝn, dǝp oylimay ⱪalmaymiz! Xuningƣa ohxax, kɵp dualar Hudaning ixlirimizni ⱨǝl ⱪilidiƣan ajayib karamitigǝ qǝk bǝlgilǝp ⱪoyƣandǝk bolup ⱪalidu. Mǝsilǝn, «Aⱨ Huda, mening oƣlumning kesilini saⱪaytix üqün manga uni dohturhanida yatⱪuzdǝk pul tǝminligǝysǝn!» degǝndǝk dualarni ⱪilixidu. Əmdi Hudaning baxⱪa yolliri yoⱪmu? U biwasitǝ saⱪaytalmamdu? Yaki baxⱪa bir wasitǝ bilǝn saⱪaytalmamdu? Biz pulisz, dorisiz wǝ amalsiz ⱪalƣanda, umu amalsiz ⱪaldimu? Ⱪandaⱪmu biz uni ɵzimizning qǝklik oy-pikir dairisigǝ baƣliyalaymiz? (ⱨalbuki, Hudaƣa xükri, u kɵp waⱪitlarda duayimizda aƣzimizdin qiⱪⱪan sɵz-xǝrtlǝr boyiqǝ ǝmǝs, bǝlki ⱪǝlbimizdiki nida-pǝryadimizƣa ⱪarap jawab beridu).
Ⱪerindaxlarning qǝk taxlixidinmu axu waⱪitta Muⱪǝddǝs Roⱨning adǝmning roⱨ-ⱪǝlbidǝ beridiƣan yetǝkqiliki, tǝlimi wǝ guwaⱨliⱪ berixining ularda tehi bolmiƣanliⱪini kɵrǝlǝymiz.
Biz yuⱪiriⱪi ixlardin tɵwǝndiki prinsipning roxǝn bir misalini kɵrǝlǝymiz, dǝp ixinimiz. Muxu muⱨim prinsipni tonup yǝtmigüqǝ Hudaning Ɵzini ⱨǝⱪiⱪiy toniyalmaymiz (Huda Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ degǝn): —
«Qünki Mening oyliƣanlirim silǝrning oyliƣanliringlar ǝmǝs,
Mening yollirim bolsa silǝrning yolliringlar ǝmǝstur;
Qünki asman yǝrdin ⱪanqǝ yuⱪiri bolsa,
Mana Ɵz yollirim silǝrning yolliringlardin,
Mening oyliƣanlirim silǝrning oyliƣanliringlardin xunqǝ yuⱪiridur» («Yǝx.» 55:8-9).
Petrusning birsining rosul bolux üqün ⱪandaⱪ salaⱨiyǝtkǝ igǝ bolux kerǝkliki toƣruluⱪ oyliƣini orunluⱪ, asasi bardǝk ⱪilƣini bilǝn, uningda xübⱨisizki, Hudaning ⱪadirliⱪi toƣruluⱪ ikki qong hata ⱪiyas ⱨǝmdǝ bir qong kǝmqilik bar; xunga, uning bu oylirining «Hudaning oyliƣanliri» ǝmǝs, dǝp ixinimiz. Əmdi Petrusning ⱪiyasliri wǝ oyida bolƣan kǝmqilik bolsa: —
(1) Əysaning tǝlimi wǝ ⱨayatiƣa toluⱪ guwaⱨqi boluxi üqün, on ikkinqi rosuli bolidiƣan adǝm Əysa yǝr yüzidǝ hizmǝttǝ bolƣan qeƣida (Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning qɵmüldürüx yürgüzgǝn waⱪtidin tartip Əysaning asmanƣa kɵtürülüxigiqǝ) jismaniy jǝⱨǝttǝ Uning yenida boluxi kerǝk idi.
(2) Əysaning ɵlümdin tirildürülgǝnlikini «ɵz kɵzi bilǝn kɵrgǝn» guwaⱨqi boluxi üqün, Əysaning ɵlümidin keyin asmanƣa kɵtürülüxigiqǝ yǝnila u jismaniy jǝⱨǝttǝ baxⱪa rosullar bilǝn billǝ bolƣan boluxi kerǝk idi.
(3) Petrus tilƣa almiƣan, ǝmma rosulning salaⱨiyitidǝ boluxi üqün kǝm bolsa bolmaydiƣan muⱨim amil bolsa Mǝsiⱨning adǝmni qaⱪirixidur. Barsabas yaki Mattiyasta mundaⱪ qaⱪiriⱪ barmu? Ular buni eniⱪlaxⱪa anqǝ intilmigǝn ohxaydu.
Bizgǝ Huda «on ikkinqi rosul»ning ornini besixⱪa, yǝni bir «ul rosul» boluxⱪa ⱨǝⱪiⱪiy bekitkǝn kixi rosul Pawlustǝk kɵrünidu (mundaⱪ deginimiz, Mattiyasning birhil «rosulluⱪ hizmǝt»i yoⱪ, degǝnlikimiz ǝmǝs — 4:33, 5:12ni kɵrüng). Mǝsiⱨ yǝr yüzidǝ hizmǝttǝ turƣanda Pawlus Uningƣa ǝgixix bir yaⱪta tursun, biliximizqǝ, ⱨǝtta Uni kɵrüp baⱪⱪanmu ǝmǝs. Lekin u Mǝsiⱨning tirilgǝnlikigǝ guwaⱨqi bolup qiⱪti; qünki Mǝsiⱨ Ɵzini uningƣa alaⱨidǝ ayan ⱪilƣan («1Kor.» 9:1ni kɵrüng). Uningƣa yǝnǝ Mǝsiⱨning yǝr yüzidiki yürüx-turuxliri toƣruluⱪ kɵp tǝpsilatlar wǝⱨiy arⱪiliⱪ ayan ⱪilinƣan (mǝsilǝn, Huda uningƣa Əysani ǝslǝydiƣan «kǝqlik tamaⱪ», yǝni «nan oxtux»ning tǝpsilatini wǝⱨiy bilǝn ayan ⱪilƣan («1Kor.» 11:23-26 wǝ «Gal.» 1:10-12ni kɵrüng). Xundaⱪ bolupla ⱪalmay, u baxⱪa rosullar bilǝn selixturƣanda, Mǝsiⱨning iqki ⱨayati, ɵlümi wǝ tirilixining ǝⱨmiyiti toƣruluⱪ yuⱪiri dǝrijidǝ wǝⱨiylǝrni tapxuruwalƣanidi. U ɵzining roⱨiy tuƣuluxi toƣruluⱪ «waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪmǝn» dǝydu («1Kor.» 15:8-9) — demǝk, «roⱨiy tuƣuluxum normal jǝryan arⱪiliⱪ ǝmǝs, bǝlki naⱨayiti ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ ⱨamilǝ bolup tuƣulƣanidim». Uning bundaⱪ degini xübⱨisizki, uning rosulluⱪⱪa kirixkǝnlikini baxⱪa rosullarningki bilǝn selixturux idi. Ular bolsa Mǝsiⱨkǝ üq yerim yil ǝgixip ɵgǝngǝn, ǝmma Pawlus bolsa adǝmning ǝⱪliy ⱪabiliyitidin exip qüxidiƣan, tuyuⱪsiz wǝⱨiylǝr bilǝn biraⱪla rosulluⱪ hizmǝtkǝ qɵktüzülgǝn.
Rǝbning Pawlusni qaⱪirƣanliⱪi wǝ uni hizmǝtkǝ tǝyinligǝnliki baxⱪa rosullarni qaⱪiriƣanliⱪi wǝ hizmǝtkǝ tǝyinliginidin roxǝn idi. Xuning bilǝn Petrus ⱪoyƣan xǝrtlǝrgǝ ⱪariƣanda u «on ikkinqi rosul» boluxⱪa tolimu layaⱪǝtlik idi — biraⱪ u Mǝsiⱨ yǝr yüzidǝ hizmǝttǝ bolƣan waⱪtida u baxⱪa rosullar bilǝn billǝ jismaniy tǝndǝ ⱨazir bolmiƣanidi! Petrus xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪilmiƣanki, Huda kɵp ixlarda karamǝtlǝrni kɵrsǝtkinidǝ bizning (jismaniy jǝⱨǝttǝ) nǝⱪ mǝydanda ⱨazir bolux-bolmasliⱪimiz bilǝn qǝkkǝ uqrimaydu. U bǝlkim oyliƣinimizdin sirt baxⱪa bir yol bilǝn ix kɵrüxi mumkin. Uning sɵz-kalamiƣa ⱪariƣanda U xundaⱪ ⱪilixⱪa amraⱪtur.
Biz oⱪurmǝnlǝrdin, yuⱪirida eytⱪinimizni bu mǝsilǝ toƣruluⱪ birǝr talax-tartixⱪa asas ⱪilmasliⱪini ɵtünimiz. Rosul Pawlus ɵzining salaⱨiyiti toƣruluⱪ ⱨǝrgiz mundaⱪ munazirilǝxmǝytti. Ɵzi toƣruluⱪ u pǝⱪǝtla: — «Mǝn rosullar arisidiki ǝng tɵwinimǝn, rosul dǝp atilixⱪa layiⱪ ǝmǝsmǝn; qünki mǝn Hudaning jamaitigǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanmǝn» dǝydu («1Kor.» 15:9).
Biz baxⱪa on bir rosul Hudaning toluⱪ pilanini mǝlum jǝⱨǝttǝ qüxǝnmigǝn bolsa, Uning Pawlusⱪa tapxurƣan wǝⱨiylirinimu ⱪobul ⱪilip qüxinixkǝ toluⱪ tǝyyarliⱪi bolmasliⱪimu mumkin idi, dǝp oylaymiz.
Musa pǝyƣǝmbǝrning bexariti toƣruluⱪ (3:22-23) «Manga ohxax bolƣan bir pǝyƣǝmbǝr» kim?
«Musa dǝrwǝⱪǝ mundaⱪ degǝnidi: — «Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ɵz ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxax bir pǝyƣǝmbǝr turƣuzidu. Uning silǝrgǝ eytⱪan barliⱪ sɵzlirini anglap, uningƣa toluⱪ itaǝt ⱪilixinglar kerǝk! Qünki bu pǝyƣǝmbǝrning sɵzini anglimaydiƣanlarning ⱨǝrbiri hǝlⱪ ⱪataridin üzüp taxlinidu»».
Roxǝnki, Petrus bu sɵzlǝr Mǝsiⱨni kɵrsitidu, dǝydu. «Yuⱨ.» 6:14, 7:40dimu xundaⱪ. Musaning ɵmridiki kɵp ixlar Mǝsiⱨni kɵrsitiƣan «bexarǝtlik misal» idi. «Ibraniylarƣa»diki ⱪoxumqǝ sɵzimizni kɵrüng. Əmma ⱪaysi yolda yaki ⱪaysi jǝⱨǝttǝ Mǝsiⱨ bu bexarǝtni ǝmǝlgǝ axurƣan?
Musa bolsa «ul pǝyƣǝmbǝr» idi — demǝk, Israil üqün u Tǝwrat ⱪanunida asasiy ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr, jümlidin ⱪurbanliⱪ, kaⱨinliⱪ wǝ ibadǝt qedirigǝ baƣliⱪ bǝlgilimilǝrni ⱪobul ⱪilƣan. Uningdin keyinki pǝyƣǝmbǝrlǝr ǝlwǝttǝ bu ixlarni ɵzgǝrtkini yoⱪ, bǝlki bu ⱪanun-ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni asas ⱪilip baxⱪa bexarǝtlǝrni bǝrgǝn. Lekin Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ ⱪurbanliⱪ, kaⱨinliⱪ wǝ ibadǝthana tügǝydu — qünki U Ɵzi «ǝng ahirⱪi ⱪurbanliⱪ» wǝ xundaⱪla Huda tǝyinligǝn, ǝrxtǝ olturƣan, Hudaning barliⱪ hǝlⱪigǝ bolƣan uluƣ bax kaⱨin boldi. Xuning bilǝn Uningda Hudaƣa yeⱪinlixidiƣan pütünlǝy yengi tüzüm barliⱪⱪa kǝltürülgǝn. U xu yolda Musaƣa ohxax «ul pǝyƣǝmbǝr»; lekin U elip kǝlgǝn yengi ǝⱨdǝ-tüzüm Musaning ǝⱨdǝ-tüzümidin qongⱪur wǝ uzun muddǝtlik (mǝnggülük!) idi. Əslidǝ Israil hǝlⱪi Musaƣa ⱪulaⱪ salmisa bǝhtisizlikkǝ uqriƣan yǝrdǝ, ⱨazir «Musaƣa ohxax yengi pǝyƣǝmbǝr» kǝlgǝndin keyin tehimu xundaⱪki: —
«Uning silǝrgǝ eytⱪan barliⱪ sɵzlirini anglap, uningƣa toluⱪ itaǝt ⱪilixinglar kerǝk! Qünki bu pǝyƣǝmbǝrning sɵzini anglimaydiƣanlarning ⱨǝrbiri hǝlⱪ ⱪataridin üzüp taxlinidu».
Əmdi Mǝsiⱨ ⱪandaⱪ yol bilǝn «Musaƣa ohxaydiƣan pǝyƣǝmbǝr» bolidu?
(1) Musa baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ selixturƣanda Hudani tehimu ziq munasiwǝttǝ tonuƣan. «Ⱪan.» 34:10-12ni kɵrüng — u Huda bilǝn «yüz turanǝ» kɵrüxkǝn.
Rǝb Əysa Mǝsiⱨning Huda’Atisi bilǝn bolƣan munasiwiti Musaningkidin zor dǝrijidǝ tehimu ziq idi: — «Ɵƣulni Atidin baxⱪa ⱨeqkim tonumaydu, wǝ Atinimu Oƣul wǝ Oƣul axkarilaxni layiⱪ kɵrgǝn kixilǝrdin baxⱪa ⱨeqkim tonumaydu» («Mat.» 11:27)
«Hudani ⱨeqkim kɵrüp baⱪⱪan ǝmǝs. Biraⱪ Uning ⱪoynida turƣuqi yeganǝ Oƣli bolsa (xundaⱪla Ɵzi Huda bolƣan) Uni bildürdi» («Yuⱨ.» 1:18). (Ahirⱪi ayǝtkǝ ⱪariƣanda, Musa kɵrgǝn Hudaning siyaⱪi ǝmǝliyǝttǝ uning wǝkili bolƣan Mǝsiⱨ idi).
(2) Musa Israilƣa ⱪutⱪuzƣuqi idi. U «ⱪoza ⱪurbanliⱪi» arⱪiliⱪ ularni jismaniy ⱪulluⱪtin ⱪutⱪuzup, ularning yǝr yüzidiki bir ǝlning «tuƣulux»iƣa wasitǝ idi («1Kor.» 10:1-2, «Mis.» 12:1, «Əz.» 16:3-7). Xundaⱪla u ularƣa pǝⱪǝt pǝyƣǝmbǝr wǝ yetǝkqila ǝmǝs, bǝlki ularƣa «padixaⱨ»dǝk bolƣanidi («Ⱪan.» 33:5).
Mǝsiⱨ bolsa Israilƣimu, yat ǝlliklǝrgimu Ⱪutⱪuzƣuqi bolidu, Ɵzi «ⱪoza ⱪurbanliⱪi» bolup ularni roⱨiy ⱪulluⱪtin, yǝni gunaⱨning ilkidin wǝ Xǝytanning ilkidin ⱪutⱪuzidu, xundaⱪla ularning roⱨiy, samawi bir hǝlⱪning «tuƣulux»iƣa wasitǝ bolidu; u ǝlwǝttǝ ularƣa pǝyƣǝmbǝr, yetǝkqi, padixaⱨ wǝ ularning Rǝbbi boldi.
(3) Musa pǝyƣǝmbǝr «kona ǝⱨdǝ»ni ⱪobul ⱪilip uning wasitiqisi boldi. Xu kona ǝⱨdǝ Hudaning «yǝr yüzidiki» hǝlⱪi bolƣan Israilning mǝwjudatliⱪining asasi idi.
Mǝsiⱨ «yengi ǝⱨdǝ»ning wasitiqisidur; yengi ǝⱨdǝ Hudaning ǝrxtiki hǝlⱪi bolƣan jamaǝtning mǝnggülük ⱨayatining asasidur.
15:36-41: Nemixⱪa Pawlus bilǝn Barnabas ayrilip kǝtti? Kimning toƣra?
«Lekin yǝnǝ birnǝqqǝ künlǝrdin keyin Pawlus Barnabasⱪa:— Biz burun Rǝbning sɵz-kalamini yǝtküzgǝn ⱨǝmmǝ xǝⱨǝr-yezilarƣa berip, ⱪerindaxlarning yeniƣa berip, ularning ⱨalini sorap kelǝyli, — dedi.
Barnabas bolsa Yuⱨanna (Markusmu deyilidu)ni billǝ elip barmaⱪqi bolƣanidi. Biraⱪ Pawlus aldinⱪi ⱪetim Pamfiliyǝ ɵlkisidǝ ulardin ayrilip kǝtkǝn, Rǝbning hizmitidǝ ular bilǝn billǝ dawamliⱪ sǝpǝr ⱪilmiƣan Markusni yǝnǝ elip berixni aⱪilanilik ǝmǝs dǝp ⱪaridi. Xuning bilǝn ikkiylǝn otturisida bǝk kǝskin ihtilap bolup, ahir berip ular bir-biridin ayrilip ketixti. Barnabas Markusni elip, kemigǝ olturup Siprus ariliƣa kǝtti. Pawlus bolsa Silasni tallidi; ⱪerindaxlarning ikkiylǝnni Hudaning xapaitigǝ amanǝt ⱪilixi bilǝn u ikkisi yolƣa qiⱪti. U ǝmdi Suriyǝ wǝ Kilikiyǝ ɵlkilirini arilap ɵtüp, ⱨǝrⱪaysi jaylarda jamaǝtlǝrni ⱪuwwǝtlǝndürdi»
Pawlus Barnabas bilǝn bir-biridin ayrilix toƣruluⱪ jǝzmǝn bir pikirdǝ boluxi bǝlkim mumkin ǝmǝs. Biz pǝⱪǝt tɵwǝndiki bayⱪiƣinimizni otturiƣa ⱪoyimiz, xundaⱪla Pawlusning ⱪarari bǝlkim toƣra idi, degǝn pikirgǝ ⱪayilmiz.
(1) Kɵngli ix tartmaydiƣan adǝm ǝmǝliyǝttǝ hizmǝtkǝ yardǝm ǝmǝs, bǝlki tosalƣu bolidu («Pǝnd.» 25:13, 10:26). Hudaning hizmiti bǝribir ⱪerindaxlarning ⱨessiyatliridin muⱨimdur.
(2) Markus Yuⱨanna bilǝn Barnabas nǝwrǝ tuƣⱪan idi («Kol.» 4:10). Xunga Barnabas tuƣⱪanqiliⱪ ⱪilip Markusⱪa yan besixi mumkin.
(3) Pawlus tapxuruwalƣan wǝⱨiylǝr xübⱨisizki, Barnabasningkidin kɵp idi. Xunga Barnabasning bu ixta Pawlusⱪa boysunixiƣa bǝlkim toƣra kelǝtti.
(4) Ⱪerindaxlar dua ⱪilip Hudaƣa amanǝt ⱪilƣan kixi Barnabas ǝmǝs, bǝlkim Pawlus idi. Xunga ular Pawlusningkini toƣra dǝp ⱪariƣan ohxaydu.
(5) Birnǝqqǝ yildin keyin Pawlus Markusni hizmitigǝ yardǝmqi süpitidǝ ⱪaytidin ⱪobul ⱪilidu wǝ uni baxⱪilarƣa tǝwsiyǝ ⱪilidu. Markus Pawlusning uningƣa bǝrgǝn sawaⱪ-dǝrsini ⱪobul ⱪilƣan bolsa kerǝk.
(21:18-26) Pawlusning ⱪǝsǝm iqix wǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilixi toƣruluⱪ
Pawlusning hǝtlirini oⱪuƣan kixilǝr üqün uning ibadǝthanida ⱨaywan soyup mundaⱪ bir ⱪurbanliⱪni ⱪilixi wǝ ⱪǝsǝm iqiximu ƣǝlitǝ wǝ nalayiⱪ paaliyǝt bolup kɵrünidu. U hǝtliridǝ, Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi ǝng ahirⱪi, xundaⱪla barliⱪ baxⱪa ⱪurbanliⱪning ornini basⱪan dǝp eniⱪ tǝlim bǝrgǝn ǝmǝsmu? Bundaⱪ ⱪurbanliⱪ ⱪilix ǝgǝr Hudaning Mǝsiⱨdǝ bolƣan uluƣ ƣǝlibisigǝ asiyliⱪ ⱪilix bolmiƣandimu, ⱨeq bolmisa «arⱪiƣa qekinix» bolmamdu?
Bu soalƣa jawabǝn, bayⱪinimizni, xundaⱪla tɵwǝndiki soallarnimu otturiƣa ⱪoyimiz. Oⱪurmǝnlǝr bulardin ɵzi hulasǝ qiⱪiriwalalaydu: —
(1) 20-ayǝttǝ rosul Yaⱪup Pawlusⱪa Yǝⱨudiylar arisida nurƣun «Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa intayin ⱪizƣin» etiⱪadqi bar dǝp uⱪturidu. Bundaⱪ «ⱪizƣinliⱪ» ibadǝthanidiki ⱨaywan ⱪurbanliⱪliri wǝ ⱪaidǝ-rǝsimlǝrdǝ dawamlixixni ɵz iqigǝ alidu, dǝp ⱪaraymiz. Undaⱪ bolmiƣanda Pawlusning bu paaliyǝtlǝrgǝ ⱪatnixixi ularni ⱪandaⱪmu «u bizgǝ ohxax» dǝp hatirjǝm ⱪilalisun?
(2) 21-ayǝttǝ Yaⱪup Pawlusⱪa bu yengi Yǝⱨudiy etiⱪadqilarning «Pawlus Rim imperiyǝsi boyiqǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ Tǝwrat ⱪanuniƣa yaki Tǝwrattin qiⱪⱪan ⱪaidǝ-yosunlarƣa boysunuxni ǝmǝs, bǝlki ularni taxlaxni ɵgitidu» degǝndǝk oyda bolƣanliⱪini uⱪturidu. Bu mǝsilǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning Tǝwrat ⱪanuniƣa yaki ⱪanunining mǝlum ⱪismini tutuxi kerǝkmu-yoⱪ degǝn mǝsiligǝ pütünlǝy ohximaydu («Rosullarning paaliyǝtliri» 16-babta muxu mǝsilǝ bir tǝrǝp ⱪilinƣanidi).
(3) Muxu yǝrdǝ birnǝqqǝ soalni ⱪoyimiz: — Yerusalemdiki jamaǝttǝ yǝtküzülgǝn tǝlim (Yaⱪupning wǝ baxⱪa aⱪsaⱪallarning tǝlimi)ning mǝzmuni nemǝ idi? Nemixⱪa bu «yengi etiⱪadqilar» xundaⱪ «Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa intayin ⱪizƣin»? Qünki Hudaning pilanida Tǝwrat ⱪanuning birinqi mǝⱪsiti ɵzimizning gunaⱨⱪa qɵmgǝnlikimiz, Hudaning ⱪanunini ǝmǝlgǝ axurulmaydiƣanliⱪimiz, xundaⱪla Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨgǝ zor moⱨtajliⱪimizni kɵrsitixtin ibarǝt idi («Rim.» 3:19-28, 7:4-13, 8:3, «Gal.» 2:11-21ni kɵrüng). Nemixⱪa bu kixilǝrgǝ baxⱪa barliⱪ ⱪurbanliⱪning ornini basⱪan uluƣ wǝ ahirⱪi bir ⱪurbanliⱪ bar dǝp ɵgitilmigǝn?
(4) Bu kixilǝr nemixⱪa Pawlus Yǝⱨudiylarƣa Tǝwrat ⱪanunini taxlax kerǝk dǝp ɵgitidu, dǝp oylaydu? Kim ularning muxundaⱪ oylixiƣa yol ⱪoydi? Yerusalemdiki jamaǝttǝ Pawlus üqün ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨwalni ayan ⱪilƣudǝk jür’ǝtlik adǝm yoⱪmidi?
(5) Əmǝliyǝttǝ, Pawlus bundaⱪ tǝlimni ⱨeq bǝrgǝn ǝmǝs. Uning bu tema toƣruluⱪ bolƣan tǝlimini ɵzining munu sɵzi bilǝn yiƣinqaⱪlaxⱪa bolidu: —
«Ⱨǝmmǝ etiⱪadqi ǝrkindur». Demǝk, ⱨǝm Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr ⱨǝm Yǝⱨudiylar Tǝwratta bǝlgilǝnkǝn rǝsim-ⱪaidilǝrning ⱨǝrⱪandaⱪ bir ⱪismiƣa (mǝsilǝn, xabat (xǝnbǝ) künidǝ dǝm elix degǝndǝk) riayǝ ⱪilixni halisila, u xundaⱪ ⱪilixⱪa ǝrkindur; ǝmma ohxaxla undaⱪ ⱪilixni halimisimu, umu ularning ǝrkinlikidur. Pawlus ya buni yaki uni ⱪilixⱪa dǝwǝt ⱪilmaydu («Rimliⱪlarƣa» 14-babni kɵrüng). Əmma ⱪurbanliⱪ mǝsilisidǝ bolsa uning: — «Əysa Mǝsiⱨning gunaⱨlarni yuyux üqün Ɵzini ⱪurbanliⱪ ⱪilixi bilǝn barliⱪ baxⱪa ⱪurbanliⱪlar inawǝttin ⱪaldurulƣan» degǝn tǝlimi bǝk roxǝndur.
(6) Pawlus yǝnǝ «ⱨǝmmǝylǝn ǝrkindur» dǝp tǝlim bǝrgini bilǝn u yǝnǝ muⱨǝbbǝt yolida baxⱪilarning etiⱪadiƣa yaki etiⱪadni ⱪobul ⱪilixⱪa tosalƣu bolmasliⱪ yaki wijdaniƣa ziyan yǝtküzmǝslik üqün baxⱪilarning hata oy-pikrilirigǝ kɵngül bɵlüximizgǝ toƣra kelidu, dǝp ɵgitidu. Bizning ǝrkinlikimizdin mǝlum ixalarda bǝⱨrimǝn boluximiz tüpǝylidin ular muⱪǝddǝs etiⱪadimizƣa sǝl ⱪarisa, undaⱪta ularning hata oy-pikrilirigǝ waⱪitliⱪ maslixiximizƣa toƣra kelidu. Mǝsilǝn, etiⱪadqilar ⱨǝrⱪandaⱪ gɵxni yesǝ bolidu. Lekin baxⱪilarni ɵyimizdǝ azadǝ ⱨes ⱪildurux üqün qoxⱪa gɵxini ɵygǝ kirgüzmǝslikimiz danaliⱪ ix bolidu.
Xunga bu yǝrdǝ Pawlusning ⱨaywan ⱪurbanliⱪliriƣa ⱪatnixixi bu ⱪurbanliⱪni inawǝtlik dǝp etirap ⱪilixiƣa barawǝr bolmisimu (ǝmǝliyǝttǝ bu hil ⱪurbanliⱪ ǝsli gunaⱨni yuyidiƣan ǝmǝs, bǝlki «tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪi» yaki «ⱪǝsǝm iqix ⱪurbanliⱪi» bolsa kerǝk idi), lekin Yerusalemdiki muxu ajiz etiⱪadliⱪ ⱪerindaxlirini dǝp u «inaⱪ-hatirjǝmlikning rixtisi bilǝn, Roⱨta bolƣan birlikni tutux»ⱪa intilidu. Buningda ǝhlaⱪ jǝⱨǝttin ⱨeqⱪandaⱪ qekinix bolmaydu, pǝⱪǝt Yǝⱨudiy ⱪerindaxlarning etiⱪadida kǝmlik bolidu, halas. Xübⱨisizki, Pawlus keyinqǝ ularning ixǝnqi wǝ kɵngül bɵlüxigǝ erixsǝm, ularƣa ixlarni toƣriraⱪ qüxǝndürimǝn, degǝn ümidtǝ bolƣan. Lekin ⱨazir bolsa u bu tɵt kixining yeniƣa berip paaliyitigǝ ⱪatnixipla ⱪalmay, bǝlki ularning ⱪurbanliⱪlirining qiⱪimini ɵz üstigǝ alidu. U bundaⱪ ⱪiyin ǝⱨwalƣa ǝslidǝ ⱨǝrgiz qüxürülmǝsliki kerǝk idi, lekin u xapaǝt bilǝn uningƣa sǝwr ⱪilidu wǝ xundaⱪla ɵzi daim tǝwsiyǝ ⱪilidiƣan meⱨir-muⱨǝbbǝtning yǝnǝ bir ülgisini kɵrsitip beridu: —
«Muⱨǝbbǝt sǝwr-taⱪǝtlik, meⱨribanliⱪtur:
Muⱨǝbbǝt ⱨǝsǝthorluⱪ ⱪilmaydu:
Muⱨǝbbǝt ɵzini mahtimaydu,
Tǝkǝbburluⱪ ⱪilmaydu,
Nomussizliⱪ ⱪilmaydu,
Ɵz mǝnpǝǝtini kɵzlǝp yürmǝydu,
Teriktürülmǝydu,
Ⱪɵnglidǝ ɵqmǝnlik saⱪlimaydu;
Ⱨǝⱪⱪaniysizliⱪtin huxal bolmaydu,
Bǝlki ǝmǝliyǝttin, ⱨǝⱪiⱪǝttin huxal bolidu;
Ⱨǝmmǝ ixta ⱪorsiⱪi kǝnglik ⱪilidu, ⱨǝmmigǝ yüzlinip Hudaƣa ixinidu, ⱨǝmmǝ ixⱪa umid baƣlaydu, ⱨǝmmigǝ qidaydu.
Meⱨir-muⱨǝbbǝt ⱨǝrgiz tügimǝydu».(«1Kor.» 13-babtin).