«Tǝwrat ⱪanuni wǝ Injil

Ularning nemǝ munsawiti bar?»




Kirix sɵz



Tǝwrat bilǝn Injil otturisida nemǝ munasiwǝt bar, Tǝwrat ⱪanuni bilǝn Injil otturisida nemǝ pǝrⱪ bar? Tǝwrat dǝwri bilǝn Injil dǝwrining otturisida nemǝ pǝrⱪ bar? Nemixⱪa ǝrxtin nazil ⱪilinƣan bu ⱨǝr ikki kitab bizgǝ kerǝk? (Tǝwrat, Zǝbur, Injilning bir pütün ikǝnlikigǝ ixinimiz; ⱨǝmmisini «Muⱪǝddǝs Kitab» yaki «muⱪǝddǝs yazmilar» dǝp ataymiz. Muxu yǝrdǝ biz «Zǝbur»ni Tǝwratning bir ⱪismi dǝp ⱨesablaymiz).


Yuⱪiriⱪi soallar intayin muⱨimdur; jawab berix üqün Hudaning Muⱪǝddǝs Kitabning ⱨǝrbir ⱪismida bolƣan mǝⱪsitini izdiximiz kerǝk. Xu ⱨǝⱪiⱪǝt kɵrüniduki, Injilsiz Tǝwratni toluⱪ Tǝwrat degili bolmaydu; Tǝwratni Injil qüxǝndüridu, Tǝwratmu Injilni qüxǝndüridu wǝ Tǝwrat arⱪiliⱪ Injilda axkarǝ ⱪilinƣan sirlar tehimu roxǝn kɵrünidu. Baxⱪa yǝrlǝrdǝ biz Tǝwrat bilǝn Injilning bir-biri bilǝn bolƣan munasiwitini tǝn bilǝn baxning bir-biri bilǝn bolƣan munasiwitigǝ ohxitimiz.


Ⱪisⱪisi, Tǝwrat wǝ Injil Hudaning yoldin tenǝp kǝtkǝn, eƣir kesil basⱪan bir insaniyǝtkǝ bolƣan jawabidur. Tǝwrat kesǝlning eƣir ⱨalitini axkarilaydu wǝ uningƣa toptoƣra di'agnoz beridu; Injil bolsa bizni tewipⱪa, yǝni Rǝb Əysa Mǝsiⱨkǝ tonuxturup beridu. Insaniyǝtni basⱪan, roⱨiy ɵlüm elip baridiƣan ǝjǝllik kesǝl bolsa gunaⱨdur; Əysa Mǝsiⱨ insaniyǝtni xu kesǝldin Ⱪutⱪuzƣuqidur.



Əmdi Tǝwratta nemǝ ixlar hatirilinidu?


Oⱪurmǝnlǝr üqün tɵwǝndiki addiy ihqam yǝkünni berimiz:  


(1) Hudaning alǝmni yaritixi, xundaⱪla buningdiki muddi'a-mǝⱪsiti, bolupmu insanda bolƣan muddi'a-mǝⱪsiti;


(2) Hudaning insan bilǝn ǝslidiki yeⱪin munasiwiti


(3) Xu munasiwǝtning insanning gunaⱨ sadir ⱪilƣini tüpǝylidin buzuluxi


(4) Hudaning insanning gunaⱨi wǝjidin qüxidiƣan balayi'apǝtlǝr toƣruluⱪ wǝⱨiysi wǝ xundaⱪ turuⱪluⱪ insaniyǝtni Ɵzigǝ yeⱪin munasiwǝtkǝ ⱪaytidin kǝltürüx toƣruluⱪ wǝdisi


(5) Huda agaⱨ-bexarǝt ⱪilƣinidǝk, insanning gunaⱨi wǝjidin qüxidiƣan «tǝrbiyilik jaza» bolƣan apǝtlǝr (mǝsilǝn, Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr dǝwridiki topan, «Babil munari» ⱪatarliⱪ wǝⱪǝlǝr)


(6) Hudaning insaniyǝtni Ɵzigǝ yeⱪin munasiwǝtkǝ ⱪaytidin kǝltürüx toƣruluⱪ wǝdisi Ibraⱨimni Ɵzigǝ qaⱪirixi bilǝn baxlinidu. U Ibraⱨimƣa: «Sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ a'ilǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht ata ⱪilinidu» dǝp wǝdǝ ⱪilidu («Yaritilix» 12:3). Keyin, bu wǝdǝ Ibraⱨimdin qiⱪⱪan ǝl, yǝni Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ ⱪaldurulƣan.

(www.mukeddeskalam.com degǝn tor betidin Tǝwrat tǝpsiliy tonuxturulƣan «Tǝwrat, Zǝbur, Injil toƣruluⱪ omumiy kirix sɵz»ni kɵrüng).


Huda «Ular arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ a'ilǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht ata ⱪilinidu» dǝp wǝdǝ ⱪilƣan; ǝmdi U Yǝⱨudiy hǝlⱪi arⱪiliⱪ biz («yǝr yüzidiki ǝllǝr»)gǝ «bǝht yǝtküzidiƣan» ⱪandaⱪ ixlarni ⱪildi? Ularning tarihiƣa nǝzǝr salidiƣan bolsaⱪ mundaⱪ hulasigǝ kelixkǝ bolidu:


(1) Huda Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ Ɵzining mutlǝⱪ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi wǝ pak-muⱪǝddǝslikini ayan ⱪildi. Bular Huda ularƣa tapiliƣan barliⱪ ⱪanun-bǝlgilimilǝrdǝ mujǝssǝmlǝxkǝn. Baxⱪa ǝllǝrmu bu ⱪanunlar arⱪiliⱪ Hudaning tǝbi'itidin azraⱪ bolsimu qüxǝnqigǝ igǝ bolƣan. 


(2) Yǝⱨudiy hǝlⱪi Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ qüxürülgǝn bu pütkül ⱪanun-tüzümlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixip-tirmixip intilixliri dawamida ɵzlirining gunaⱨkar tǝbi'itining asaritigǝ ǝsir bolup ⱪalƣanliⱪini bilip yǝtti.


(3) Bundaⱪ ⱪattiⱪ sawaⱪni bilgǝndin keyin, Isra'ilda ɵz gunaⱨliⱪ tǝbi'itini obdan bilgǝn, Hudaƣa sadiⱪ bolƣan bir «ⱪaldi» pǝyda boldi. Xuning bilǝn ular ɵzlirining bir Ⱪutⱪuzƣuqiƣa bolƣan ⱪǝt'iy moⱨtajliⱪini tonup yǝtkǝn; Ⱪutⱪuzƣuqi dunyaƣa kǝlgǝndǝ ular uni ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar idi.

(Hudaning «ⱪaldi»sidin baxⱪilar bolsa ɵzining ⱪayta-ⱪayta ɵtküzgǝn sǝwǝnliklirigǝ kɵzini yumup, ɵzlirini baxⱪa ǝllǝr bilǝn selixturup: «Ⱨǝrⱨalda, biz bu «butpǝrǝs kapirlar»din yahximiz» deyixti. Biraⱪ Huda ularning ⱪǝlbigǝ ⱪarap ularni ǝmǝliyǝttǝ kapirlardin bǝttǝr dǝp bildi).


(4) Kɵp pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨayati wǝ sɵzliri hatirilǝngǝn Tǝwrat-Zǝburda, ⱨǝrⱪaysi dǝwrlǝrdǝ yaxiƣan kɵpligǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrning bayanliri arⱪiliⱪ Huda kǝlgüsidǝ bir Ⱪutⱪuzƣuqi, yǝni Mǝsiⱨni ǝwǝtidiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn. Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ U:  (a) Ɵz azab-oⱪubǝtliri bilǝn Xǝytanni mǝƣlup ⱪilidu; (ǝ) awwal Isra'ilƣa, andin barliⱪ baxⱪa ǝllǝrgǝ gunaⱨlarning kǝqürümini elip kelidu; (b) nijat, yǝni yengi (mǝnggülük) ⱨayatni elip kelidu; baxⱪiqǝ eytⱪanda U Hudaning insanda, bolƣan ǝslidiki mǝⱪsiti, yǝni «Insan obrazimiz wǝ süritimiz bolsun» degǝn mǝⱪsitini ahirida ǝmǝlgǝ axuridu («Yar.» 1:26).


(5) Ahirida, Isra'il hǝlⱪi arⱪiliⱪ Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ tuƣulup dunyaƣa kǝldi. U dǝl «barliⱪ ǝllǝrgǝ ata ⱪilinƣan bǝht»tur.

Yuⱪirida tilƣa elinƣan birinqi, ikkinqi, üqinqi wǝ tɵtinqi bǝht-bǝrikǝt yǝtküzidiƣan basⱪuqlar Tǝwratning asasiy mǝzmunidur. «Tǝwrat» degǝnning mǝnisi «yolyoruⱪ», «ⱨidayǝt» u pǝⱪǝt Hudaning ǝmrila ǝmǝs, bǝlki insanlarƣa Hudaƣa ⱪǝt'iy moⱨtajliⱪi toƣruluⱪ tǝlim-tǝrbiyǝ berip, Huda bilǝn yaraxturux yolini, yǝni nijatni ayan ⱪilidiƣan kitabtur. Injilning asasiy hǝwiri Hudaning nijatini elip kǝlgǝn Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixi, ǝlwǝttǝ; xunga Tǝwrat bilǝn Injilning bir-biri bilǝn bolƣan munasiwiti «tǝn bilǝn bax»ning munasiwitidur ayrilmas bir pütünlükning ikki ⱪismidur.

Tǝwratning ul ⱨǝⱪiⱪiti Hudaning Ibraⱨimning nǝsilliri bolƣan Yǝⱨudiy hǝlⱪi bilǝn baƣliƣan ǝⱨdisidur. Əⱨdining asasi bolsa Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurƣan muⱪǝddǝs ⱪanun. Xu ⱪanun «Mis.» 19:5-6dǝ ihqamlinidu:


«Əmdi silǝr ǝgǝr dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Mening sɵzümni anglap, ǝⱨdǝmni tutsanglar, undaⱪta barliⱪ ǝllǝrning arisida Manga has bir gɵⱨǝr bolisilǝr qünki pütkül yǝr Meningkidur wǝ silǝr Manga kaⱨinlardin tǝrkib tapⱪan has bir padixaⱨliⱪ wǝ muⱪǝddǝs bir ⱪowm bolisilǝr». Mana bu sǝn Isra'illarƣa deyixing kerǝk bolƣan sɵzlǝrdur».


Oⱪurmǝnlǝr muxu ǝⱨdining eniⱪ bir xǝrtkǝ asas ⱪilinƣanliⱪini bayⱪiyalaydu xu asasi bolsa «ǝgǝr» degǝn muⱨim sɵzdǝ mujǝssǝmlǝxtürülgǝndur: «Əgǝr... Mening ǝⱨdǝmni tutsanglar, undaⱪta... silǝrgǝ... bǝht ata ⱪilimǝn» degǝndǝk. Bundaⱪ ǝⱨdǝ pütünlǝy adil bir ǝⱨdǝ, ǝlwǝttǝ; lekin ⱨǝmmimizgǝ eniⱪki, Isra'il ɵz küqigǝ tayinip Hudaning bu ǝⱨdisini tutalmidi ⱨǝm ⱨazirƣiqǝ tutalmaywatidu (bizmu ularning ornida bolƣan bolsaⱪ, ohxaxla bolattuⱪ). Xunga xundaⱪ deyiximizgǝ boliduki, muⱪǝddǝs ⱪanunning «wǝzipisi» insaniyǝttǝ bolƣan gunaⱨning ɵz ǝynini pax ⱪilixtin ibarǝttur. «Gal.» 3:19-25dǝ mundaⱪ deyilidu:


«Undaⱪta, Tǝwrat ⱪanunini qüxürüxtiki mǝⱪsǝt nemǝ? U bolsa, insanlarning ita'ǝtsizlikliri tüpǝylidin... yolƣa ⱪoyulƣan... undaⱪta, Tǝwrat ⱪanuni Hudaning wǝdilirigǝ zitmu? Yaⱪ, ⱨǝrgiz! Əgǝr birǝr ⱪanun insanlarni ⱨayatliⱪⱪa erixtürǝlǝydiƣan bolsa, undaⱪta ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ jǝzmǝn xu ⱪanunƣa asaslanƣan bolatti. Ⱨalbuki, muⱪǝddǝs yazmilar pütkül alǝmni gunaⱨning ilkigǝ ⱪamap ⱪoyƣan. Buningdiki mǝⱪsǝt, Əysa Mǝsiⱨning sadaⱪǝt-etiⱪadi arⱪiliⱪ wǝdining etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa berilixi üqündur. Lekin etiⱪad yoli kelip axkarǝ bolƣuqǝ, biz Tǝwrat ⱪanuni tǝripidin ⱪoƣdilip, axkarǝ bolidiƣan etiⱪadni kütüxkǝ ⱪamap ⱪoyulƣaniduⱪ. Xu tǝriⱪidǝ, bizning etiⱪad arⱪiliⱪ ⱨǝⱪⱪaniy ⱪiliniximiz üqün Tǝwrat ⱪanuni bizgǝ «tǝrbiyiligüqi» bolup, bizni Mǝsiⱨkǝ yetǝklidi. Lekin etiⱪad yoli axkara bolup, uningdin keyin biz «tǝrbiyiligüqi»ning nazaritidǝ bolmiduⱪ».


Muxu yǝrdin muⱪǝddǝs ⱪanunning birinqi roli «tǝrbiyiligüqi» ikǝnlikini kɵrimiz (bu roli uning birdinbir roli ǝmǝs, ǝlwǝttǝ).


Isra'il Hudaning «Əgǝr Mening ǝⱨdǝmni tutsanglar...» degǝn sɵzlirini anglapla «Hǝlⱪning ⱨǝmmisi bir eƣizdin» dǝrⱨal jawab berip: « Pǝrwǝrdigar buyruƣanning ⱨǝmmisigǝ qoⱪum ǝmǝl ⱪilimiz!» dedi. «Mis.» 19:8). Lekin pǝⱪǝt birnǝqqǝ ⱨǝptidin keyin, bu qirayliⱪ wǝdǝ pütünlǝy buzuldi. Ⱨǝtta ular «Pǝrwǝrdigar buyruƣanning ⱨǝmmisigǝ qoⱪum ǝmǝl ⱪilmaymiz!» degǝn bolsa ǝmǝliyǝtkǝ yeⱪin bolatti.


Yuⱪuriⱪi yazmiƣa ⱪaytayli: «Tǝwrat ⱪanuni...insanlarning ita'ǝtsizlikliri tüpǝylidin... yolƣa ⱪoyulƣan». Bu sɵzning ⱨǝrtǝrǝplimilik mǝnisi bar. Birinqi wǝ ǝng muⱨim mǝnisi biz yuⱪirida tilƣa alƣan, «Gal.» 2:19dǝ kɵrsitilgǝn Huda Tǝwrat ⱪanunini pütkül insaniyǝttiki gunaⱨ mǝsilisini toluⱪ pax ⱪilƣuqi ⱪorali boluxⱪa bǝrgǝn. «Rim.» 7:13dǝ Tǝwrat ⱪanuni toƣruluⱪ deyilgǝndǝk: «Undaⱪta, yahxi bolƣini (yǝni Tǝwrat ⱪanunidiki ǝmr) manga ɵlüm boldimu? Ⱨǝrgiz undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki, gunaⱨning (Tǝwrat ⱪanunidiki) ǝmr arⱪiliⱪ ⱪǝwǝtla ⱪǝbiⱨ bolƣanliⱪi oquⱪ axkarilansun dǝp, ǝnǝ xu gunaⱨ bu yahxi ǝmrdin paydilinip, mǝndǝ ɵlüm pǝyda ⱪildi».


Ⱪoli gal bolƣan bir malayni misalƣa alayli, safada olturup ⱨeq ix ⱪilmiƣan waⱪtida uning ⱪolining galliⱪi baxⱪilarƣa yaki ɵzigimu ⱨeq bilinmǝydu. Lekin birsi uningdin birǝr ixni tǝlǝp ⱪilsila uning ⱪolining galliⱪi dǝrⱨal ⱨǝmmigǝ ayan bolidu. Xuningdǝk «ǝmr» ⱨǝmmini pax ⱪilip, Tǝwrat ⱪanuni gunaⱨimizni axkarǝ ⱪilidu. Hudaning ǝmrigǝ «ǝmǝl ⱪilay» degǝnseri, gunaⱨ tǝbi'itimiz barƣanseri pax ⱪilinidu.


Kesǝl adǝm ɵzining kesǝllik ǝⱨwalini bilixi yaki bilmǝsliki mumkin; tewip uningƣa «Ⱨalingiz intayin hǝtǝrlik», desimu, lekin u bu xum di'agnozni ⱪobul ⱪilixi natayin; bolupmu sirttin ⱪariƣanda ⱨǝmmisi saⱪ kɵrünsǝ, u bu gǝpgǝ ixǝnmǝsliki mumkin. «eƣir operatsiyǝ kerǝk» deyix ⱨeqⱪandiⱪimizƣa huxyaⱪmaydu, ǝlwǝttǝ; lekin roⱨiy jǝⱨǝttin eytⱪanda, ⱨǝmmimizning ⱨaliti dǝl xundaⱪtur. Tǝwrat ⱪanuni bizgǝ «ǝjǝllik kesilingiz bar» degǝn di'agnoz yǝtküzidu; di'agnozni roⱨ-ⱪǝlbgǝ tewip bolƣan Mǝsiⱨ Əysa tǝridin jǝzmlǝxtürülgǝndur: «Insanning iqidin qiⱪidiƣinila, insanni napak ⱪilidu. Qünki xular yaman niyǝtlǝr, zinahorluⱪ, jinsiy buzuⱪluⱪlar, ⱪatilliⱪ, oƣriliⱪ, aqkɵzlük, rǝzilliklǝr, aldamqiliⱪ, xǝⱨwaniyliⱪ, ⱨǝsǝthorluⱪ, til-aⱨanǝt, tǝkǝbburluⱪ wǝ ⱨamaⱪǝtliklǝr insanning iqidin, yǝni uning ⱪǝlbidin qiⱪidu bu rǝzil ixlarning ⱨǝmmisi insanning iqidin qiⱪip, ɵzini napak ⱪilidu» («Mar.» 7:21-23).


Bu «Yǝⱨudiy hǝlⱪi»gila kǝltürülgǝn di'agnoz ǝmǝs, bǝlki ⱨǝmmimizning ⱨalitini bekitkǝn di'agnozdur. Bundaⱪ dǝⱨxǝtlik ǝⱨwalimiz Adǝm'atining ita'ǝtsizliki wǝ imansizliⱪining aⱪiwitidur U Hudaning «yahxi bilǝn yamanni bilgüzgüqi dǝrǝh» toƣruluⱪ: «Xu dǝrǝhning mewisidin yemigin; qünki uningdin yegǝn kününgdǝ jǝzmǝn ɵlisǝn» degǝn ǝmri wǝ agaⱨiƣa ixǝnmidi. Adam'atimiz xu mewini yegǝn künidǝ jismaniy jǝⱨǝttǝ ɵlmidi, Ⱨawa'animizmu ɵlmidi; lekin ular uningdin tehimu muⱨim hǝⱨǝttin ɵlgǝn ular ikkisi roⱨiy jǝⱨǝttin ɵlgǝn. Adǝm'atimiz Hudani sezǝlmǝydiƣan, toniyalmaydiƣan bolup ⱪaldi. Uning ǝwladliri bolƣan bizlǝrning ⱨalimiz tuƣulƣandin tartip ohxaxtur; rosul Pawlus xu ⱨalitimizni mundaⱪ tǝswirlǝydu: «ⱪǝbiⱨliklirimiz ⱨǝm gunaⱨlirimizda ɵlgǝn» («Əf.» 2:1). Jismaniy ɵlüm pǝⱪǝt roⱨiy ɵlümdin qiⱪⱪan muⱪǝrrǝr aⱪiwǝttur («Rim.» 5:12ni kɵrüng).


Ⱨalimizni toƣra bayan ⱪilƣan di'agnozni ⱪobul ⱪilixning ɵzi keslimizgǝ xipa bolmaydu, ǝlwǝttǝ. Ɵzimiz tewipning ɵzi aldiƣa kelip, uning bizgǝ xǝhsǝn dawalaxlirini ⱪobul ⱪiliximiz kerǝk. Intayin roxǝnki, lekin yǝnila deyixi kerǝkki, insanlar ɵzlirining tirixip-tirmixip intilixiliri bilǝn ⱨǝⱪⱪaniy bolup mǝnggülük ⱨayatⱪa erixǝlǝydiƣan bolsa, undaⱪta bir Ⱪutⱪuzƣuqining nemǝ ⱨajiti? Qünki Injilning asasiy hǝwiri «Ⱪutⱪuzƣuqi kǝldi!» («Injil»ning mǝnisi «hux hǝwǝr»). Rosul Pawlus bu toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: «Əgǝr birǝr ⱪanun insanlarni ⱨayatliⱪⱪa erixtürǝlǝydiƣan bolsa, undaⱪta ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ jǝzmǝn xu ⱪanunƣa asaslanƣan bolatti».


Əmdi yeniƣa keliximiz kerǝk bolƣan tewip zadi kim? U bolsimu, Rǝb Əysa Mǝsiⱨdin baxⱪa ⱨeqkim ǝmǝs. Mǝsiⱨ «Pǝrisiylǝr» degǝn diniy mǝzⱨǝptikilǝr tǝripidin: «Sǝn bajgir wǝ ⱨǝrhil gunaⱨkar adǝmlǝrgǝ ⱨǝmraⱨ bolup keliwatisǝn» dǝp ǝrz ⱪilinƣanda, Uning munu jawabi hatirilǝngǝn:


«Əysa ularƣa jawabǝn: 

Saƣlam adǝmlǝr ǝmǝs, bǝlki kesǝl adǝmlǝr tewipⱪa moⱨtajdur. Mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni towiƣa qaⱪirƣili kǝldim» («Luⱪa» 5:27-32).


Pǝrisiylǝr ɵzlirini: «Tǝwrat ⱪanunini qing tutuwatimiz» dǝp ⱪarap, «ⱨǝmmimiz ⱨǝⱪⱪaniy adǝmmiz» dǝp ⱨesabliƣini tüpǝylidin, ɵzlirining ⱨeqⱪandaⱪ tewipⱪa ⱨajǝtmǝn bolƣanliⱪini kɵrǝlmǝytti. Lekim «bajgirlar wǝ gunaⱨkar adǝmlǝr» ɵz ɵzlirini gunaⱨning asarǝtliridin ⱪutⱪuzalmaydiƣanliⱪini, xundaⱪla Hudaning nijatiƣa ⱪǝt'iy moⱨtaj bolƣanliⱪini eniⱪ kɵrǝytti, xunga Rǝbbimiz ularƣa ⱨǝmraⱨ boluxⱪa hux boldi. Ⱪǝdirlik oⱪurmǝn, ɵzingizning nijatⱪa bolƣan moⱨtajliⱪingizni kɵrgǝnmusiz?


«Injil»ning tüp mǝⱪsiti ⱪandaⱪtur yengi bir ⱪanun yaki bir türküm yengi bǝlgilimilǝr bolux ǝmǝs, bǝlki bizgǝ Tewipning Ɵzini tonuxturuxtur. Xunga uning maⱨayiti Tǝwrat wǝ uningda bolƣan ⱪanunning maⱨayitidin pütünlǝy baxⱪiqidur. Uluƣ Tewipimizning dǝrwǝⱪǝ biz üqün ǝmrliri bar, biraⱪ Uning xu ǝmrlirini tutuxⱪa bolƣan küq yǝnila xu Tewipning Ɵzidin kelidu Biz xah dǝrǝhkǝ ulanƣandǝk, Uningƣa tayinip, Uning ǝmrlirini tutuxⱪa Uningdin küq elip, Uning bilǝn alaⱪidǝ yaxap roⱨiy mewǝ berimiz. Rǝbbimiz: «Mǝnggülük ⱨayat xuki, birdinbir ⱨǝⱪiⱪiy Huda Seni wǝ Sǝn ǝwǝtkǝn Əysa Mǝsiⱨni tonuxtin ibarǝttur» dǝp elan ⱪilidu («Yuⱨ.» 17:3). Hudani tonux, Huda bilǝn xundaⱪ munasiwǝttǝ turuxning ɵzi bolsa nijattur. Rosul Petrusning tɵwǝndiki bayanini kɵrǝyli:


«Silǝr Hudani wǝ Rǝbbimiz Əysani qongⱪur tonuƣanseri, meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ hatirjǝmlik silǝrgǝ ⱨǝssilǝp axⱪay! Bu du'ayimning asasi — biz bizni Ɵzining xan-xǝripi wǝ esil pǝzilitining tǝsiri arⱪiliⱪ Qaⱪirƣuqini qongⱪur tonuƣanliⱪimiz üqün, Uning ilaⱨiy küq-ⱪudriti ⱨayatimizƣa wǝ ihlasmǝnliktǝ mengiximizƣa kerǝklik bolƣan ⱨǝmmini ata ⱪildi. U muxu pǝzilǝtliri arⱪiliⱪ bizgǝ ⱪimmǝtlik, ǝng uluƣ wǝdilǝrni bǝrdi, bular bilǝn silǝr bu dunyadiki ⱨawayi-ⱨǝwǝslǝrdin bolƣan iplasliⱪtin ⱪutulup, Hudaliⱪ tǝbi'ǝtkǝ ortaⱪ nesip bolalaysilǝr» («2Pet.» 1:2-4).


Rosul Pawlus bu ixlarni tehimu addiy ipadilǝydu:


«Rǝb Əysaƣa etiⱪad ⱪilƣin, wǝ xundaⱪ ⱪilsang, ɵzüng ⱨǝm a'ilǝngdikilǝrmu ⱪutⱪuzulidu!» («Ros.» 16:13)


«Demǝk, «Əysaning Rǝb ikǝnlikini aƣzing bilǝn etirap ⱪilsang wǝ ⱪǝlbingdǝ Hudaning Uni ɵlüklǝr arisidin tirildürgǝnlikigǝ ixǝnsǝng, ⱪutⱪuzulisǝn»! Qünki insan ⱪǝlbidǝ etiⱪad ⱪilix bilǝn ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilinidu, eƣizida etirap ⱪilix bilǝn nijatⱪa erixidu. Muⱪǝddǝs yazmilarda deyilgǝndǝk; «Uningƣa etiⱪad ⱪilƣuqining ⱨǝrbiri ⱨǝrgiz yǝrgǝ ⱪaritilmas»... Rǝbbimiz Ɵzigǝ nida ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisigǝ mol bayliⱪlirini ayimaydu. Qünki Tǝwratta: «Kimdikim Rǝbning namini qaⱪirip nida ⱪilsa ⱪutⱪuzulidu» dǝp yezilƣan» («Rim.» 10:9-11, 13).


Biz yǝnǝ bir ⱪetim nijatning ⱪandaⱪ kelidiƣinini eniⱪ kɵrsǝtkǝn, Injildiki «tewip» toƣruluⱪ xu bayanni kɵrǝyli. Bayan Mǝsiⱨning Matta (Lawiy) isimlik, kɵzgǝ ilinmaydiƣan bir bajgirni qaⱪirƣini bilǝn baxlinidu. Dindar Yǝⱨudiylarning nǝziridǝ Matta ⱨǝtta kapirdin bǝttǝr idi, qünki u Rim imperiyǝsi üqün hǝlⱪtin eƣir seliⱪlarni ündürüxkǝ Rimƣa ƣalqi boldi:


«Bu ixlardin keyin, U yolƣa qiⱪip, Lawiy isimlik bir bajgirni kɵrdi. U baj yiƣidiƣan orunda olturatti. U uningƣa: 

Manga ǝgǝxkin! dedi.

U ornidin turup, ⱨǝmmini taxlap, Uningƣa ǝgǝxti.

Lawiy ɵyidǝ Uningƣa katta bir ziyapǝt bǝrdi. Ular bilǝn zor bir top bajgirlar wǝ baxⱪilarmu xu yǝrdǝ ⱨǝmdastihan bolƣanidi. Biraⱪ Pǝrisiylǝr wǝ ularning eⱪimidiki Tǝwrat ustazliri ƣudungxup Uning muhlisliriƣa: 

Silǝr nemixⱪa bajgir wǝ gunaⱨkarlar bilǝn bir dastihanda yǝp-iqip olturisilǝr?! dǝp aƣrinixti.

Əysa ularƣa jawabǝn: 

Saƣlam adǝmlǝr ǝmǝs, bǝlki kesǝl adǝmlǝr tewipⱪa moⱨtajdur. Mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni towiƣa qaⱪirƣili kǝldim» («Luⱪa» 5:27-31).


Mana bular tewipning sɵzliridur. «Pǝrisiylǝr» kɵrünüxtǝ ɵzlirini Tǝwrat ⱪanuniƣa aktip ǝmǝl ⱪilƣandǝk kɵrsitǝtti. Uning üstigǝ, ular «muⱪǝddǝs ⱪanun»diki bǝlgilimilǝrgǝ ɵzliri haliƣanqǝ qǝktin axⱪan bǝzi bǝlgilimilǝrni ⱪoxuwalƣanidi (mǝsilǝn, «Mar.» 7:1-13ni kɵrüng). Lekin ular muⱪǝddǝs ⱪanunning ularning iqki dunyasiƣa bolƣan tǝlǝplirigǝ pisǝnt ⱪilmaytti. Xunga ular ɵzlirini ⱨǝⱪⱪaniy (xundaⱪla ɵzlirigǝ ⱨeqⱪandaⱪ «tewip» kerǝk ǝmǝs) dǝp bilǝtti. Lekin Rǝbbimizning yǝr yüzidiki künliri ⱪǝyt ⱪilinƣan «Matta», «Markus», «Luⱪa» wǝ «Yuⱨanna»ni ǝstayidil oⱪuƣan oⱪurmǝnlǝr kɵrǝlǝyduki, ularning bilgini pütünlǝy hata. Biraⱪ ɵzlirining Hudaning kǝqürümigǝ ⱨajǝtmǝn, yengi ⱨayatⱪa moⱨtaj bolƣan gunaⱨkar dǝp bilgǝnlǝr bolsa tewipning di'agnozini wǝ xipasini ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar turatti (wǝ turidu). Bajgir Matta (Lawiy) degǝn kixi (Injil «Matta»ni yazƣan mu'ǝllip) ulardin biri idi.


Tewipning xipasi Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ bizgǝ ayan ⱪilinidu; ular ⱨǝm tewipning dunyaƣa kelixi ⱨǝm Uning xipasining hǝwirini aldin'ala eytⱪan. Hudaning gunaⱨni bir tǝrǝp ⱪilidiƣan, Mǝsiⱨdǝ bolƣan xipasi Tǝwratta «yengi ǝⱨdǝ» deyilidu. Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr «yengi ǝⱨdǝ» toƣruluⱪ mundaⱪ bexarǝt bǝrdi:


«Mana, xu künlǝr keliduki, dǝydu Pǝrwǝrdigar, Mǝn Isra'il jǝmǝti wǝ Yǝⱨuda jǝmǝti bilǝn yengi ǝⱨdǝ tüzimǝn; bu ǝⱨdǝ ularning ata-bowiliri bilǝn tüzgǝn ǝⱨdigǝ ohximaydu; xu ǝⱨdini Mǝn ata-bowilirini ⱪolidin tutup Misirdin ⱪutⱪuzup yetǝkliginimdǝ ular bilǝn tüzgǝnidim; gǝrqǝ Mǝn ularning yoldixi bolƣan bolsammu, Mening ular bilǝn tüzüxkǝn ǝⱨdǝmni buzƣan, dǝydu Pǝrwǝrdigar. Qünki xu künlǝrdin keyin, Mening Isra'il jǝmǝti bilǝn tüzidiƣan ǝⱨdǝm mana xuki:

Mǝn Ɵz Tǝwrat-ⱪanunlirimni ularning iqigǝ salimǝn,

Ⱨǝmdǝ ularning ⱪǝlbigimu yazimǝn.

Mǝn ularning ilaⱨi bolimǝn,

Ularmu Mening hǝlⱪim bolidu.

Xundin baxlap ⱨeqkim ɵz yeⱪiniƣa yaki ɵz ⱪerindixiƣa: «Pǝrwǝrdigarni tonuƣin» dǝp ɵgitip yürmǝydu; qünki ularning ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ ⱨǝmmisi Meni tonup bolƣan bolidu; qünki Mǝn ularning ⱪǝbiⱨlikini kǝqürimǝn ⱨǝmdǝ ularning gunaⱨini ⱨǝrgiz esigǝ kǝltürmǝymǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar» («Yǝr.» 31:31-34).


Bu ǝⱨdini diⱪⱪǝt ⱪilip oⱪusingiz, Pǝrwǝrdigar nurƣun ⱪetim: «Mǝn,... Mǝn... Mǝn...Mǝn... ⱪilimǝn» degǝn. Bu ǝⱨdǝ: «Ularning ata-bowiliri bilǝn tüzgǝn ǝⱨdigǝ ohximaydu; xu ǝⱨdini Mǝn ata-bowilirini ⱪolidin tutup Misirdin ⱪutⱪuzup yetǝkliginimdǝ ular bilǝn tüzgǝn» degǝndǝk ǝmǝs; demǝk, buningda «Əgǝr ... mundaⱪ ⱪilsanglar, ǝmdi mǝn... ⱪilimǝn» degǝndǝk xǝrtlǝr mǝwjut ǝmǝs. Bu, Hudaning Ɵz ihtiyari bilǝn ⱪilidiƣan ixidur, wǝ ⱨǝr bir ⱪobul ⱪilƣuqi üqün, bir mɵjizidur. Əⱨdidǝ wǝdǝ ⱪilinƣan ixlarni Hudaning Ɵzi ⱪilidu; ǝⱨdini ⱪobul ⱪilƣan barliⱪ kixilǝrning roⱨ-ⱪǝlbidǝ mɵjizǝ yaritilidu. Əⱨdining asasi, uni barliⱪⱪa kǝltürgǝn yiltizi Tewipning gunaⱨlirimiz üqün tartⱪan azablirididur. Tɵwǝndǝ biz bu toƣruluⱪ kɵprǝk tohtilimiz. 


 Huda Əzakiyal pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ohxax ǝⱨdini yǝnǝ bir ⱪetim jakarlidi:


« Mǝn süpsüzük suni üstünglarƣa qaqimǝn, buning bilǝn silǝr pak bolisilǝr. Silǝrni ⱨǝmmǝ paskiniliⱪinglardin wǝ butliringlardin paklaymǝn. Mǝn silǝrgǝ yengi ⱪǝlb berimǝn, iqinglarƣa yengi bir Roⱨ salimǝn; teninglardiki tax yürǝkni elip taxlap, meⱨrlik bir ⱪǝlbni ata ⱪilimǝn. Mening Roⱨimni iqinglarƣa kirgüzüp, silǝrni ǝmr-pǝrmanlirim boyiqǝ mangƣuzimǝn, ⱨɵkümlirimni tutⱪuzimǝn, xuning bilǝn ularƣa ǝmǝl ⱪilisilǝr» («Əz.» 36:25-27)


Yǝnǝ diⱪⱪǝt ⱪilip oⱪusingiz, bu yǝrlǝrdimu ⱪilqilik xǝrtlǝr mǝwjut bolƣan ǝmǝs. Huda ⱪayta-ⱪayta «Mǝn,... Mǝn... Mǝn...Mǝn... ⱪilimǝn» degǝn. Əmdi ǝⱨdini ⱪobul ⱪilix üqün nemǝ ⱪiliximiz kerǝk? Rosul Petrus dǝl muxu soalƣa jawab berip mundaⱪ dǝydu:


«Towa ⱪilinglar, ⱨǝrbiringlar Əysa Mǝsiⱨning namida gunaⱨliringlarning kǝqürüm ⱪilinixi üqün qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilinglar wǝ xundaⱪ ⱪilsanglar Hudaning iltipati bolƣan Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ata ⱪilinidu. Qünki bu wǝdǝ silǝrgǝ wǝ silǝrning baliliringlarƣa, yiraⱪta turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisigǝ, yǝni Pǝrwǝrdigar Hudayimiz Ɵzigǝ qaⱪirƣanlarning ⱨǝmmisigǝ ata ⱪilinidu» («Ros.» 2:38-39).


«Suƣa qɵmüldürüx»ni ⱪobul ⱪilix ⱨǝrgiz ⱪandaⱪtur ⱨayat beridiƣan bir seⱨriy rǝsim ǝmǝs, bǝlki  (a) Əysaning sɵzlirigǝ ita'ǝt ⱪilix; (ǝ) Huda insanlarƣa «yengi ǝⱨdǝ mǝndǝ ǝmǝlgǝ axurulsun» dǝp Mǝsiⱨkǝ bolƣan etiⱪadni bildürüxkǝ bǝrgǝn wǝ bekitkǝn ipadidur («1Pet.» 3:18-21)


Soal: Əmdi towa ⱪilip, Mǝsiⱨkǝ etiⱪad baƣliƣan, ǝmma tehi «suƣa qɵmüldürüx»ni ⱪobul ⱪilmiƣan ⱨalǝttǝ ǝⱨdini ⱪobul ⱪilip, nijatⱪa erixidiƣanlar barmu? Əlwǝttǝ bar; bolupmu «suƣa qɵmüldürüx»ni ⱪobul ⱪilixtiki muwapiⱪ xara'it bolmisa yaki uni ɵtküzüxkǝ muwapiⱪ ixǝnqlik etiⱪadqi yoⱪ bolƣan ǝⱨwalda Huda bu ixⱪa Igidur, U haliƣan bolsa  «suƣa qɵmüldürüx»ni ⱪobul ⱪilmiƣan bir etiⱪadqiƣa Ɵzi roⱨini berǝlǝydu; U awwal ⱪǝlbimizdǝ bolƣan etiⱪadⱪa ⱪarap, andin bizning dunya aldida Uning sɵzigǝ ita'ǝt ⱪiliximizƣa ⱪaraydu.

(Mǝsilǝn «Luⱪa» 23:39-43ni kɵrüng. Rǝb Əysaning yenida krestkǝ mihlanƣan jinayǝtqi Əysaƣa ⱪarap Uningƣa ixinip etiⱪad ⱪildi. Əysa uningƣa «Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn sanga eytayki, bügün sǝn Mǝn bilǝn billǝ jǝnǝttǝ bolisǝn» dedi. Bu jinayǝtqi etiⱪadi tüpǝylidin nijatⱪa erixkǝn, lekin uning «suƣa qɵmüldürüx»ni ⱪobul ⱪilixiƣa mumkinqilik yoⱪ idi, ǝlwǝttǝ).

 

Xunga Injil «yengi bir ⱪanun» ǝmǝs, bǝlki bizlǝrni tewipⱪa tonuxturuxtin ibarǝttur. 

Undaⱪta, etiⱪadqining Tǝwrat ⱪanuniƣa nemǝ munasiwǝt yaki alaⱪisi bar? Biz etiⱪadqilar Tǝwrat ⱪanuniƣa ⱪandaⱪ ⱪariximiz kerǝk? Rosul Pawlus bu toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu:

«Huddi xuningdǝk, ⱪerindaxlar, silǝr Əysa Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪ teni arⱪiliⱪ Tǝwrat ⱪanuniƣa nisbǝtǝn ɵldünglar. Buning mǝⱪsiti silǝrning baxⱪa birsigǝ, yǝni ɵlümdin Tirilgüqigǝ baƣlinixinglar wǝ xuning bilǝn Hudaƣa mewǝ berixinglardin ibarǝttur» («Rim.» 7:4).


Grek tilida: «silǝrning baxⱪa birsigǝ... baƣlinixinglar» degǝn ibarǝ adǝttǝ ǝrgǝ yengidin tǝgkǝn ⱪizning erigǝ bolƣan munasiwitini bildüridu. Adǝm'ata wǝ Ⱨawa'ana wǝ ulardin keyin nikaⱨlinip bir-birigǝ baƣlanƣan ⱨǝrbir ǝr-ayal «bir tǝn» bolidu («Yar.» 2:24, «Mat.» 19:6, «Əf.» 5:31). Xuningdǝk Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣan barliⱪ kixilǝr Huda tǝripidin uning bilǝn «bir roⱨ» ⱪilinidu «Rǝbgǝ baƣlanƣuqi bolsa Uning bilǝn billǝ bir roⱨtur» («1Kor.» 6:17). Yuⱪiriⱪi ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ ⱪariƣanda, Əysa Mǝsiⱨning Ɵz ɵlümi arⱪiliⱪ ⱪilƣan ǝmǝlliri bilǝn ⱨǝrbir etiⱪadqi «Tǝwrat ⱪanuniƣa nisbǝtǝn ɵldi»; qünki Mǝsiⱨ:  (a) ɵlümidǝ barliⱪ gunaⱨlirimizning jazalirini Ɵzi tartⱪan; (ǝ) gunaⱨning etiⱪadqilarda bolƣan küqi wǝ asaritini buzup taxlap, ⱨǝrbir etiⱪad ⱪilƣuqi kixini gunaⱨning ǝsirlikidin ⱪutⱪuzƣan. Mǝsiⱨning bizni dǝp ada ⱪilƣan bu uluƣ hizmiti «Rim.» 5:12-8:39dǝ tǝpsiliy tǝswirlinidu.


Xunga Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣandin keyin, Tǝwrat ⱪanunidiki 613 ǝmr-bǝlgilimining etiⱪad ⱪilƣuqi kixigǝ ⱨeqⱪandaⱪ tǝlipi ⱪalmaydu. «Ⱨeqⱪandaⱪ tǝlipi ⱪalmaydu» degǝnlik etiⱪadqi ⱨazir ǝhlaⱪsiz yaki buzuⱪ ⱨayatni ɵtküzidu degǝnlik ǝmǝs, bǝlki uningda ⱨazir yengi bir ⱨayat bar, degǝnliktur; xu yengi ⱨayatning boluxi bilǝn huddi yatliⱪ ⱪiz yengi erini mǝmnun ⱪilixⱪa intilgǝndǝk u ⱨǝrbir ixta Mǝsiⱨni mǝmnun ⱪilixⱪa yaxaydu. Bundaⱪ yengi yatliⱪ bolƣan, erigǝ kɵngli toluⱪ qüxkǝn qongⱪur sɵygüsi bolƣan bir ⱪiz toƣruluⱪ oylinayli. Erining uningƣa «ɵy baxⱪurux toƣrisidiki bǝlgilimilǝr» degǝn bir dǝptǝrni berixining ⱨajiti yoⱪtur! Xundaⱪ bir hiyal bǝk külkilik bolmamdu?! Erini qongⱪur sɵygini üqün u yoldixiƣa qongⱪur sɵygüsi bolƣandin keyin u da'im ⱪandaⱪ oylaydiƣanliⱪini qüxǝndürüxkǝ andin ⱨǝtta u tǝlǝp ⱪilmaymu, uning arzulirini ǝmǝlgǝ axuruxⱪa tirixidu. Hudaning iradisi, jama'ǝtning Mǝsiⱨkǝ bolƣan munasiwiti xuningƣa ohxax boluxtin ibarǝttur. Nǝtijǝ bolsa «Hudaƣa mewǝ berix»tur.


Ⱨǝmmimizgǝ ayan, «mewǝ» ɵsümlükning ⱪandaⱪtur birhil tirixip-tirmixip intilixi bilǝn ǝmǝs, bǝlki uning pǝⱪǝt Hudaning iltipati bolƣan aptap, yamƣur wǝ tupraⱪning ozuⱪluⱪini ⱪobul ⱪilixi bilǝn kelidu, halas. Xuningƣa ohxax, Mǝsiⱨkǝ tayanƣan kixi Huda bilǝn bolƣan yeⱪin alaⱪisi ⱨǝm sirdaxliⱪi bilǝn Uningƣa xan-xǝrǝp kǝltüridiƣan tilsimat mewǝ beridu:


«Wǝⱨalǝnki, Roⱨning mewisi bolsa meⱨir-muⱨǝbbǝt, xad-huramliⱪ, hatirjǝmlik, sǝwr-taⱪǝt, meⱨribanliⱪ, yahxiliⱪ, ixǝnq-sadiⱪliⱪ, mɵmin-mulayimliⱪ wǝ ɵzini tutuwelixtin ibarǝt» («Gal.» 5:22)


Mǝnggülük ⱨayat Hudaning ⱨǝⱪsiz sowƣitidur («Əf.» 2:8, «Rim.» 6:23). Bǝzilǝrning Hudaning bu xapa'itigǝ tɵⱨmǝt qaplap: «Mǝn Hudaning mǝnggülük ⱨayatni, jümlidin Uning kǝqürümi bolƣan iltipatini ⱪobul ⱪilimǝn, andin haliƣanqǝ ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪǝbiⱨlikni ⱪilixⱪa bolidu!» dǝp ezip kǝtkǝnliki üstidǝ sǝl tohtalmisaⱪ bolmaydu. Hudaning xundaⱪ kixilǝrni ahirida ⱪattiⱪ jazaƣa bekitixi pütünlǝy adil ixtur («Rim.» 3:8). Ular mǝnggülük ⱨayatning Hudaning ⱨǝmraⱨliⱪida ɵtküzülidiƣan bir ⱨayat, xuningdǝk Hudaning iradisigǝ muwapiⱪ ⱨalda ɵtküzülidiƣan bir ⱨayat bolƣanliⱪini kɵrüxni halimay ⱪǝstǝn kɵzlirini kor ⱪilidu.


Yuⱪirida biz Mǝsiⱨ wǝ Uning jama'itini yengidin toy ⱪilƣan ǝr-ayalning munasiwitigǝ ohxattuⱪ. Biz yǝnǝ, Injilni bir «ⱪollanma» ǝmǝs degǝniduⱪ. Ⱨalbuki, ǝr ɵz ɵyigǝ bax bolux süpitidǝ ayaliƣa birnǝqqǝ tǝlǝpliri bolƣandǝk, Injil dǝrwǝⱪǝ Mǝsiⱨning rosulliri arⱪiliⱪ Ɵz jama'itigǝ yǝtküzgǝn bǝzi ǝmrlirini ɵz iqigǝ alidu. Bu ǝmrlǝrning tüp maⱨiyitidǝ roⱨiy ǝmrilǝr bolƣaqⱪa, huddi mǝlum kixining ɵz ɵyidikilǝrgǝ ⱪoyƣan tǝlǝpliri a'ilisidin sirtta turuwatⱪan adǝmlǝrgǝ nisbǝtǝn qüxinix mumkin bolmaydiƣandǝk, Mǝsiⱨning ǝmirlirini pǝⱪǝt Mǝsiⱨkǝ tǝwǝ bolƣanlarla qüxinixi mumkin.


Xu yǝrdǝ biz bu tilsimat ǝⱨdining ⱪandaⱪ yol bilǝn barliⱪⱪa kǝltürülgǝnliki, ⱪandaⱪ yol bilǝn barliⱪ etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa ⱨǝⱪsiz yǝtküzülgǝnlikigǝ kɵngül ⱪoyup oyliximizƣa toƣra kelidu. Əⱨdǝ gǝrqǝ insanlarƣa ⱨǝⱪsiz bolsimu, u qǝksiz bir baⱨa bilǝn kǝlgǝndur. Mǝsiⱨ Ɵzi uni barliⱪⱪa kǝltürüxkǝ bǝdǝl tɵlidi; Tǝwrat wǝ Zǝburning bexarǝtliri boyiqǝ, Injildiki guwaⱨliⱪ boyiqǝ, Rǝb Əysa Mǝsiⱨ krestkǝ mihlanƣanda, U «pütkül dunyaning gunaⱨlirini elip taxlaydiƣan» ⱪurbanliⱪ boldi. Xunga u Injilda «Hudaning Ⱪozisi» dǝp atilidu. Ɵzidǝ gunaⱨ yoⱪ bolƣuqi ɵzlirining gunaⱨi tüpǝylidin mǝnggülük ɵlümgǝ layiⱪ bolƣanlar (bizlǝr) üqün xu dǝⱨxǝtlik jazani kɵtürdi. Uning pütünlǝy pak-muⱪǝddǝs salaⱨiyiti bilǝn u barliⱪ insanlarning gunaⱨlirini kɵtürüp, ularƣa tegixlik bolƣan mǝnggülük jazalarni ⱪobul ⱪilix üqün krestta altǝ sa'ǝt azab tartti.  


«Mǝsiⱨ bizni Tǝwrat ⱪanunidiki lǝnǝttin ⱨɵr ⱪilix üqün ornimizda lǝnǝt bolup bǝdǝl tɵlidi. Bu ⱨǝⱪtǝ muⱪǝddǝs yazmilarda: «Yaƣaqⱪa esilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi lǝnǝtkǝ ⱪalƣan ⱨesablansun» dǝp yezilƣan. Xuning bilǝn Mǝsiⱨ Əysa arⱪiliⱪ Ibraⱨimƣa ata ⱪilinƣan bǝht yat ǝlliklǝrgimu kǝltürülüp, biz wǝdǝ ⱪilinƣan Roⱨni etiⱪad arⱪiliⱪ ⱪobul ⱪilalaymiz» («Gal.» 3:13-14)


«Qünki Mǝsiⱨ bizni Huda bilǝn yaraxturux üqün, yǝni Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi ⱨǝⱪⱪaniy ǝmǝslǝrni dǝp, birla ⱪetimliⱪ azab-oⱪubǝt qǝkti; gǝrqǝ U tǝn jǝⱨǝttǝ ɵltürülgǝn bolsimu, lekin roⱨta janlanduruldi» («1Pet.» 3:18).


Xundaⱪ bolupla ⱪalmay, Uning ɵlümining gunaⱨning tüp maⱨiyiti yaki yiltizini bir tǝrǝp ⱪilixi bilǝn barliⱪ etiⱪad ⱪilƣuqilar ɵz insaniy tüp xǝhsiy tǝbi'itidin, yǝni gunaⱨliⱪ tǝbi'itidin azad ⱪilinidu; demǝk, Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilixi bilǝn ⱨǝrbiri ikkinqidin gunaⱨning ⱪuli bolmaydu:


«Bir adǝmning bir ⱪetimliⱪ ita'ǝtsizliki arⱪiliⱪ nurƣun kixilǝr dǝrwǝⱪǝ gunaⱨkar ⱪilinip bekitilgǝndǝk, bir adǝmning bir ⱪetimliⱪ ita'ǝtmǝnliki bilǝnmu nurƣun kixilǝr ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilinip bekitilidu» («Rim.» 5:19).


«Xuni bilimizki, gunaⱨning makani bolƣan tenimiz kardin qiⱪirilip, gunaⱨning ⱪulluⱪida yǝnǝ bolmasliⱪimiz üqün, «kona adǝm»imiz Mǝsiⱨ bilǝn billǝ krestⱪa mihlinip ɵlgǝn (qünki ɵlgǝn kixi gunaⱨtin halas bolƣan bolidu)» («Rim.» 6:6-7).


«Gunaⱨⱪa ⱨeq tonux bolmiƣan kixini Huda bizni dǝp gunaⱨning ɵzi ⱪildi; mǝⱪsiti xuki, bizning Uningda Hudaning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi boluximiz üqündur» («2Kor.» 5:21).


Pǝyƣǝmbǝrlǝrning (yuⱪirida tilƣa elinƣan) «yengi ǝⱨdǝ» toƣrisidiki bayanliriƣa ⱪariƣanda, pǝⱪǝt ⱪǝlb-roⱨimizning Mǝsiⱨkǝ baƣlanƣan ⱨalda yaxiximiz bilǝn Mǝsiⱨning ǝmrlirini ada ⱪilalaydiƣan bolimiz. Bundaⱪ birlik yaki baƣlinix Injildiki kɵp yǝrlǝrdǝ «Rǝbdǝ bolux», «Mǝsiⱨdǝ bolux» «Roⱨta (yǝni Hudaning Ɵz Roⱨida, Muⱪǝddǝs Roⱨta) mengix» degǝn ibarilǝr bilǝn bildürülidu.


Gǝrqǝ Tǝwrat ⱪanunidiki 613 ǝmr-bǝlgilimining etiⱪad ⱪilƣuqi kixigǝ ⱨazir ⱨeqⱪandaⱪ ⱪanunluⱪ tǝlipi yaki xǝrt ⱪoyƣan yeri ⱪalmiƣini bilǝn, Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqi ⱨǝrbir adǝm xu ⱪǝdimki ⱪanundiki kɵp yǝrlǝrdin sɵyünidu, uningdin kɵp paydilinidu, kɵp danaliⱪ alidu; qünki biz uni oⱪup, uni bǝrgüqi Hudaning ⱨǝⱪⱪaniy wǝ adil maⱨayiti uningda roxǝn ǝks ǝttürülgǝnlikini kɵrgüqi bolimiz. Uningda mol danaliⱪ-ⱨǝⱪiⱪǝt bardur; yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, ǝgǝr biz ⱨǝrda'im «Rǝbning ⱪandaⱪ oylaydiƣanliⱪini qüxǝndürüxkǝ andin ⱨǝtta U tǝlǝp ⱪilmay turup Uning arzulirini ǝmǝlgǝ axuruxⱪa tirixix»ni halisaⱪ undaⱪta pütkül Tǝwrat, jümlidin Tǝwrat ⱪanuni bizgǝ Hudaning qong iltipati tuyulup, ⱪimmǝtlik mǝdǝt bolidu. Mǝsiⱨning Injilda hatirilǝngǝn bizgǝ bolƣan ǝmrlirining üstidǝ qongⱪur oylanƣinimizdǝk, biz Tǝwrat ⱪanunining üstidimu qongⱪur oylinimiz. Tǝwrat ⱪanunidin biz Hudaning barliⱪ insanlarƣa bolƣan «ⱨǝⱪⱪaniy tǝlipi»ni kɵrimiz demǝk, Hudaning ⱨǝⱪⱪaniy maⱨayitini ǝks ǝttürgǝn ǝhlaⱪiy ǝmrlǝrni kɵrimiz. Biz yǝnǝ ⱪurbanliⱪlar toƣruluⱪ, rǝsmiyǝtlǝr toƣruluⱪ yaki bɵlǝk mǝⱪsǝtlǝrdǝ nazil ⱪilinƣan, Hudadin Isra'ilƣa qüxürülgǝn baxⱪa bǝzi waⱪitliⱪ ǝmrlǝrni kɵrimiz. Undaⱪta, Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqilarning Tǝwrat ⱪanuni bilǝn bolƣan munasiwiti nemǝ? Bu temida biz tɵwǝndǝ «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizdin azraⱪ nǝⱪil kǝltürimiz:



 Ixǝngüqilǝrning Tǝwrat ⱪanuni bilǝn bolƣan munasiwiti toƣruluⱪ


Tǝwrat ⱪanunini oⱪup qiⱪⱪanlarƣa mǝlumki, uning jǝm'iy bǝx jǝⱨǝttiki tǝlipi bar:


(1) Əhlaⱪ jǝⱨǝttiki tǝlǝplǝr. Bular pǝⱪǝt «Misirdin qiⱪix» 20-babta hatirilǝngǝn «on ǝmr-pǝrⱨiz»la ǝmǝs, bǝlki Tǝwratning baxⱪa kɵp yǝrliridǝ hatirilǝngǝn ǝhlaⱪ tǝlǝplirini ɵz iqigǝ alidu. «Hudadin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨinglar bolmisun», «Ata-ananglarƣa ⱨɵrmǝt ⱪilinglar», «Oƣriliⱪ ⱪilmanglar», «Yeⱪiningni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵygin», «Ⱨeqⱪandaⱪ palqiliⱪ ⱪilmanglar» ⱪatarliⱪ buningƣa ohxax nurƣun ǝhlaⱪ toƣrisidiki tǝlǝplǝrmu bar. Ixǝnqimiz kamilki, bundaⱪ tǝlǝplǝrni ⱨǝr dǝwrdiki ixǝngüqilǝr tolimu ⱨǝⱪⱪaniy, durus, esil dǝp ⱪaraydu.


(2) Yǝⱨudiy hǝlⱪining xara'itiƣa wǝ salamǝtlikigǝ uyƣun bǝzi ǝmǝliy tǝlǝplǝr: Mǝsilǝn, «Kixilǝrni xu yǝrdin yiⱪilip kǝtmisun dǝp ɵyünglarning ɵgzisining tɵt ǝtrapiƣa tosma tam yasanglar» («Ⱪan.» 22:8) (Yǝⱨudiy hǝlⱪi da'im ɵgziliridǝ tamaⱪ yǝydu, uhlaydu), «Tǝrǝt ⱪilidiƣan yǝr turalƣu jayliringlardin ayrim jayda bolsun» («Ⱪan.» 23:3), ⱪatarliⱪlar.


(3) Ⱪanunƣa hilapliⱪ ixlarƣa ⱪarita tegixlik jazalar; mǝsilǝn: «Əgǝr mǝlum bir adǝmning kalisi baxⱪa birsining kalisini üsüp ɵltürüp ⱪoyƣan bolsa, ular üsküqi kalini setip pulini tǝng ülǝxsun ⱨǝm ɵlgǝn kalining gɵxinimu xundaⱪ ⱪilsun» («Mis.» 21:35), ⱪatarliⱪlar.


(4) «Obraz jǝⱨǝttiki» tǝlǝplǝr. Mǝsilǝn, «Kala wǝ exǝkni tǝng ⱪoxⱪa ⱪatⱪili bolmaydu» («Ⱪan.» 22:9), «Üstünggǝ ikki hil rǝhttin tikilgǝn kiyimni kiymǝ» («Ⱪan.» 22:11), ⱪatarliⱪlar.


(5) Ibadǝt qediriƣa yaki ibadǝthaniƣa wǝ xuningdǝk ⱨeyt-bayramlarƣa munasiwǝtlik bǝzi rǝsim-ⱪa'idilǝr, jümlidin adǝmning gunaⱨini tilǝydiƣan wǝ baxⱪa ⱪurbanliⱪlarƣa baƣlanƣan ǝmrlǝr.

(Yuⱪiriⱪi 4- wǝ 5-hil ǝmrlǝrning ⱨǝmmisi «simwolluⱪ, bexarǝtlik» ǝmrlǝr dǝp ⱨesablinidu, qünki ular kǝlgüsi zamandiki, Mǝsiⱨdǝ bolidiƣan nijatni kɵrsitidu).


Əmdi yuⱪiridiki sɵzimizni ⱪaytilisaⱪ, rosul Pawlusning «Biz «Mǝsiⱨdǝ» (Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ) Tǝwrat ⱪanunining ilkidin halas bolduⱪ», «Mǝsiⱨdǝ Tǝwrat ⱪanuniƣa nisbǝtǝn ɵlduⱪ» («Rim.» 7:4-6) degǝn sɵzliri ⱪanunning ⱪaysi jǝⱨǝtlirini kɵrsitidu? Bizningqǝ ⱨǝrbir jǝⱨǝttin eytilidu.


Mǝsiⱨ kelixi bilǝn u insanlarning barliⱪ gunaⱨlirini Ɵz üstigǝ elip, «ǝng ahirⱪi ⱪurbanliⱪ» bolup, Tǝwrat ⱪanunida kɵrsitilgǝn barliⱪ bexarǝtlik, simwolluⱪ tǝlǝplǝrni biraⱪla ǝmǝlgǝ axurdi. Bu tǝlǝplǝr Uning ⱪurbanliⱪi bilǝn ⱨeqkimgǝ kerǝk ǝmǝs bolup ⱪaldi, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ Mǝsiⱨning ɵlümi ixǝngüqilǝrning Tǝwrat ⱪanunidiki baxⱪa tǝlǝpliri bilǝn bolƣan munasiwitinimu pütünlǝy ɵzgǝrtiwǝtti.


Ⱨǝrbir dǝwrdǝ Hudaning insanƣa tegixlik bolƣan ǝhlaⱪ tǝlǝpliri ɵzgǝrmǝydu, ǝlwǝttǝ. Ⱨalⱪiliⱪ ix xuki, insan ǝslidila gunaⱨkar bolƣanliⱪi üqün bu tǝlǝplǝrgǝ ⱨǝrgiz ǝmǝl ⱪilalmaydu. Bu tǝlǝplǝrni rosul Pawlus «Rim.» 8:4dǝ «ⱪanunning ⱨǝⱪⱪaniy tǝlipi» dǝydu. Əmǝliyǝttǝ, «Tǝwrat ⱪanuni»diki ǝhlaⱪ tǝlǝpliri Hudaning insanƣa bolƣan pütün ǝhlaⱪ tǝlǝplirini ipadilimǝydu (Mǝsiⱨning bu toƣrisidiki tǝlimini kɵrüng Injil, «Matta», 5-7-bablar). Towa ⱪilƣan ⱨǝrbir ixǝngüqi Tǝwrat ⱪanunidiki ǝhlaⱪ tǝlǝplirini intayin esil, intayin yahxi dǝp ⱪaraydu wǝ Hudaning xan-xǝripi üqün bularƣa ǝmǝl ⱪilixni arzu ⱪilidu; biraⱪ ixǝngüqi ɵzigǝ tayinip ularƣa ǝmǝl ⱪilalmaydiƣanliⱪini obdan bilidu. U ɵzining ⱪanunƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa bolƣan ünümsiz tirixixlirini taxlap ⱪoyƣan wǝ ɵzini ixǝngüqi süpitidǝ «ⱪanunƣa nisbǝtǝn ɵlgǝn» dǝp ⱨesablaydu. Etiⱪadqi Hudaning yengi ǝⱨdisigǝ ixinip, Hudaƣa tayinip: «Hudaning manga ata ⱪilƣan Roⱨi arⱪiliⱪ U Ɵzining ǝmrlirini mǝndǝ ǝmǝlgǝ axuridu» dǝp ixinidu. Ⱨazir ǝmǝl ⱪilƣuqi, ixligüqi, sahawǝtlik ixlarni ⱪilƣuqi u ǝmǝs, bǝlki Hudaning Ɵzidur. Huda Ɵz muⱨǝbbitini ⱪǝlbimizgǝ ⱪuyƣandin keyin («Rim.» 5:8) U Ɵzi biz arⱪiliⱪ Ɵz ǝmǝllirini yürgüzidu, Ɵz muⱨǝbbitini baxⱪilarƣa kɵrsitidu: «Baxⱪilarni sɵygǝn kixi ɵz yeⱪiniƣa ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪ ⱪilmaydu. Xuning üqün, meⱨir-muⱨǝbbǝt bolsa, Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣuqidur» («Rim.» 13:10).


Bularni qüxǝngǝndin keyin, biz ⱨazir yuⱪirida eytⱪinimiz bilǝn munasiwǝtlik, xundaⱪla kɵp adǝmlǝr soraydiƣan mundaⱪ bir soalƣa jawab berǝlǝydiƣan bolimiz:



Huda Ɵz ⱪǝdimki hǝlⱪi Isra'ilƣa Tǝwrat ⱪanunida tapxurƣan ǝmrliri bilǝn Uning Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ jama'itigǝ tapiliƣan, Injilda hatirilǝngǝn ǝmrlirining otturisida pǝrⱪlǝr barmu? Bar bolsa, nemǝ üqün?


Pǝrⱪlǝr bar. Mǝsilǝn, Tǝwratta ǝr kixigǝ birdin kɵp ayalni ǝmrigǝ elixⱪa bolidiƣandǝk kɵrünidu (ⱨalbuki, Tǝwrattiki tarihlarda xundaⱪ ikki-üq ayalliⱪ bir a'ilǝ toƣruluⱪ mol ispat barki, ular kɵp bǝhtsizlikkǝ uqraydu). Injilda bolsa jama'ǝtkǝ yetǝkqi bolux üqün (yetǝkqi kɵp tǝrǝplǝrdǝ ülgǝ boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ) bir ayalliⱪ boluxi kerǝk, deyilidu («1Tim.» 3:2 bu ǝmr birdin kɵp ayalni alliⱪaqan ǝmrigǝ alƣan ǝr kixining etiⱪad ⱪilixⱪa kirixkǝ tosalƣa bolmaydu, ǝlwǝttǝ pǝⱪǝt u jama'ǝtkǝ yetǝkqi bolalmaydu).


Yǝnǝ kelip, Tǝwratta Huda Isra'illarƣa Ⱪana'andiki ǝllǝrni yoⱪitixni ǝmr ⱪilidu; Injilda Rǝb Əysa bizgǝ: «Mǝn Ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa du'a ⱪilinglar. Xundaⱪ ⱪilƣanda, ǝrxtiki Atanglarning pǝrzǝntliridin bolisilǝr. Qünki U ⱪuyaxining nurini yahxilarƣimu wǝ yamanlarƣimu qüxüridu, yamƣurnimu ⱨǝⱪⱪaniylarƣimu, ⱨǝⱪⱪaniyǝtsizlarƣimu yaƣduridu» dǝydu («Matta» 5:44-45).


Biz tɵwǝndǝ bu ikki misal toƣruluⱪ, xundaⱪla pǝrⱪlǝrning asasi sǝwǝbliri toƣruluⱪ tǝpsiliy sɵzlǝymiz; andin sɵzlirimizni tǝstiⱪlaxⱪa yǝnǝ ikki misal kǝltürimiz.



Tǝwrat ⱪanunidiki tǝlǝplǝr wǝ Injildiki etiⱪadiqilarƣa bolƣan tǝlǝplǝr otturisidiki pǝrⱪlǝr  


Birinqi misal


Injildiki Rǝbbimizning muhlisliriƣa bolƣan tǝlǝpliri bilǝn Tǝwrat ⱪanunidiki Isra'ilƣa bolƣan tǝlǝplǝrning otturisidiki pǝrⱪlǝr Pǝrisiylǝrning Rǝbbimiz bilǝn bolƣan kɵp sɵⱨbǝtliridin yaki talax-tartixliridin eniⱪ kɵrünidu. Rǝbbimiz muhlisliriƣa «Zina bilǝn wapasizliⱪ ⱪilƣanliⱪ sǝwǝbidin baxⱪa, talaⱪ ⱪilixⱪa bolmaydu» dǝp eniⱪ tǝlim bǝrgǝn. Tɵwǝndǝ pǝrisiylǝr uningƣa «talaⱪ ⱪilix» toƣruluⱪ kǝskin bir soal ⱪoyidu:

«Əmdi bǝzi Pǝrisiylǝr Uning yeniƣa kelip Uni ⱪiltaⱪⱪa qüxürüx mǝⱪsitidǝ Uningdin:

Bir adǝmning ⱨǝrⱪandaⱪ sǝwǝbtin ayalini ⱪoyuwetixi Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu? dǝp soridi.

Xuning bilǝn U jawabǝn mundaⱪ dedi:

Tǝwrattin xuni oⱪumidinglarmu, alǝmning baxlimida insanlarni Yaratⱪuqi ularni «ǝr wǝ ayal ⱪilip yaratti» wǝ «Xu sǝwǝbtin ǝr kixi ata-anisidin ayrilidu, ayali bilǝn birlixip ikkisi bir tǝn bolidu». Xundaⱪ ikǝn, ǝr-ayal ǝmdi ikki tǝn ǝmǝs, bǝlki bir tǝn bolidu. Xuning üqün, Huda ⱪoxⱪanni insan ayrimisun.

Pǝrisiylǝr Uningdin yǝnǝ:

Undaⱪta, Musa pǝyƣǝmbǝr nemǝ üqün Tǝwrat ⱪanunida ǝr kixi ɵz ayaliƣa talaⱪ hetini bǝrsila andin uni ⱪoyuwetixkǝ bolidu, dǝp buyruƣan? dǝp soraxti.

U ularƣa: Tax yürǝklikinglardin Musa pǝyƣǝmbǝr ayalliringlarni talaⱪ ⱪilixⱪa ruhsǝt ⱪilƣan; lekin alǝmning baxlimida bundaⱪ ǝmǝs idi. Əmdi xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ayalini buzuⱪliⱪtin baxⱪa birǝr sǝwǝb bilǝn talaⱪ ⱪilip, baxⱪa birini ǝmrigǝ alƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi zina ⱪilƣan bolidu.

Muhlislar uningƣa:

Əgǝr ǝr bilǝn ayal otturisidiki munasiwǝt xundaⱪ bolsa, undaⱪta ɵylǝnmǝslik yahxi ikǝn, dedi.

U ularƣa:

Bu sɵzni ⱨǝmmila adǝm ǝmǝs, pǝⱪǝt Huda nesip ⱪilƣanlarla ⱪobul ⱪilalaydu. Qünki anisining baliyatⱪusidin tuƣma bǝzi aƣwatlar bar; wǝ insan tǝripidin ahta ⱪilinƣan bǝzi aƣwatlarmu bar; wǝ ǝrx padixaⱨliⱪi üqün ɵzini aƣwat ⱪilƣanlarmu bar. Bu sɵzni ⱪobul ⱪilalaydiƣanlar ⱪobul ⱪilsun! dedi» («Mat.» 19:3-12)


Tǝwrat dǝwridǝ, Pǝrisiylǝr degǝndǝk, Huda Isra'ilƣa talaⱪ ⱪilixⱪa yol ⱪoyƣan («Musa buyruƣan» ǝmǝs). Bu bǝlgilimǝ mundaⱪ:


«Əgǝr birsi bir ayalni ǝmrigǝ alƣandin keyin uningda birǝr sǝt ixni bilip, uningdin sɵyünmisǝ, undaⱪta u talaⱪ hetini pütüp, uning ⱪoliƣa berixi kerǝk; andin uni ɵz ɵyidin qiⱪiriwǝtsǝ bolidu. Ayal uning ɵyidin qiⱪⱪandin keyin baxⱪa ǝrgǝ tǝgsǝ bolidu» («Kan.» 24:1).


Pǝrisiylǝr Əysaning talaⱪ ⱪilix toƣruluⱪ tǝlimini toƣra qüxǝngǝnidi; demǝk, Ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣuqi kixilǝrni talaⱪ ⱪilixⱪa bolmaydu (pǝⱪǝt zina bilǝn wapasizliⱪ ⱪilƣanliⱪi sǝwǝbi tüpǝylidin talaⱪ ⱪilixⱪa bolidu «Mat.» 5:31-32, 19:9 wǝ «Mar.» 10:2-12). Əmǝliyǝttǝ Huda alliⱪaqan ⱪǝdimki hǝlⱪigǝ Ɵzining talaⱪ ⱪilix ixiƣa ɵq ikǝnlikini kɵrsǝtkǝnidi («Mal.» 2:16ni kɵrüng).


Hudaning talaⱪ toƣrisidiki ǝmridǝ, nemixⱪa «kona ǝⱨdǝ» astida yaxiƣan hǝlⱪigǝ bolƣan ǝmri bilǝn ⱨazir «yengi ǝⱨdǝ»gǝ tayinip yaxiƣan hǝlⱪigǝ bolƣan ǝmridǝ bu pǝrⱪ bar?


Rǝbbimizning Pǝrisiylǝrgǝ bǝrgǝn jawabi «kona ǝⱨdǝ»diki ǝmrlǝr bilǝn yengi ǝⱨdǝdiki ǝmrlǝrning barliⱪ pǝrⱪlǝrni qüxinixkǝ bizni ⱨalⱪiliⱪ bir aqⱪuq bilǝn tǝminlǝydu: «Tax yürǝklikinglardin Musa pǝyƣǝmbǝr ayalliringlarni talaⱪ ⱪilixⱪa ruhsǝt ⱪilƣan; lekin alǝmning baxlimida bundaⱪ ǝmǝs idi». Rǝbbimizning: «Alǝmning baxlimida bundaⱪ ǝmǝs idi» degǝn sɵzi Hudaning Adǝm'atimiz wǝ Ⱨawa'animizni yaratⱪinini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Naⱨayiti eniⱪki (ǝmma kɵp adǝmlǝr uni untuydu), pǝⱪǝt bir Adǝm'ata, pǝⱪǝt bir Ⱨawa-animiz bar idi. Hudaning Adǝm'atiƣa bolƣan pilani ⱨeqⱪandaⱪ «talaⱪ ⱪilix» mumkinqilikini yaki pursitini ɵz iqigǝ alƣan ǝmǝs. Kɵp baxⱪa ixlarda bolƣandǝk, Hudaning mǝⱪsǝt-pilanini ɵzlǝxtürüx üqün Mǝsiⱨ degǝndǝk «baxlam»ƣa ⱪaytiximiz kerǝk. Ⱨalbuki, Adǝm'atimizning «gunaⱨⱪa teyilixi»ning paji'ǝlik, apǝtlik aⱪiwǝtliri bilǝn, ⱨǝmmimizning Adǝm'atimizdin waris ⱪilƣan gunaⱨliⱪ tǝbi'iti ⱨǝmmimizdǝ «tax yürǝklik»ni tuƣdurƣan. Mǝyli Yǝⱨudiy bolsaⱪmu, «yat ǝllik» bolsaⱪmu ⱨǝmmimiz «ⱪǝbiⱨliklirimiz ⱨǝm gunaⱨlirimizda ɵlgǝn»; Hudaning ⱨǝⱪⱪaniy tǝlǝplirigǝ ⱨeq ǝmǝl ⱪilalmaymiz. Xunga, Huda Isra'ilƣa tǝlǝplǝrni ⱪoyƣanda (ular ⱨǝmmimizdǝk tax yürǝk bolƣaqⱪa), ularƣa Ɵzining toluⱪ iradisini tehi ipadilimigǝn, ǝmma ularƣa nisbǝtǝn «ǝmǝliyǝtkǝ uyƣun» tǝlǝpliri qǝklik bir ⱪanunni bǝrdi. Xundaⱪ bolƣini bilǝn, Tǝwratta hatirilǝngǝndǝk ular ⱨǝtta xu qǝklik tǝlǝplǝrgimu ǝmǝl ⱪilixtin intayin yiraⱪlaxti. 


Hudaning ⱪanunda bolƣan mǝⱪsiti «gunaⱨni pax ⱪilix» bolƣandin keyin, U Isra'ilƣa ⱪanun bǝrgǝndǝ ularƣa Tǝwrat ⱪanunidiki tǝlǝplǝrdin tǝlǝpliri tehimu yuⱪiri, Ɵzining tüp maⱨayitigǝ tolimu uyƣun kamil bir ⱪanun bǝrginining nemǝ paydisi bolatti? Jawabi, ⱨeq paydisi yoⱪ, ǝlwǝttǝ; xundaⱪ «toluⱪ» ⱪanun nazil ⱪilinƣan bolsa, bǝlkim ⱨeqⱪandaⱪ kixi uningƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa intilmigǝn boluxi mumkin idi. Xuning bilǝn biz ⱨazir Rǝbbmizning talaⱪ toƣruluⱪ sɵzlirini qüxinimiz:


«Tax yürǝklikinglardin Musa pǝyƣǝmbǝr ayalliringlarni talaⱪ ⱪilixⱪa ruhsǝt ⱪilƣan; lekin alǝmning baxlimida bundaⱪ ǝmǝs idi». Injil dǝwri kǝlgǝndǝ, Huda «yengi ǝⱨdǝ»si boyiqǝ etiⱪad ⱪilƣan insanlarƣa «yengi ⱪǝlb, yengi roⱨ» bǝrgǝndin keyin xu kixilǝrgǝ toluⱪ tǝlǝplirini, jümlidin talaⱪ ⱪilix toƣrisidiki ǝmrlirini ⱪoyalaydu.

(Kalam tǝrjimisidǝ, «Korintliⱪlar (1)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»dǝ «talaⱪ ⱪilix» toƣrisidiki muzakirinimu kɵrüng).



Ikkinqi misal: — meⱨir-muⱨǝbbǝt toƣruluⱪ


«Silǝr «Ⱪoxnangni sɵygin, düxmininggǝ nǝprǝtlǝn» dǝp eytilƣanni angliƣan. Biraⱪ Mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa du'a ⱪilinglar. Xundaⱪ ⱪilƣanda, ǝrxtiki Atanglarning pǝrzǝntliridin bolisilǝr. Qünki U ⱪuyaxining nurini yahxilarƣimu wǝ yamanlarƣimu qüxüridu, yamƣurnimu ⱨǝⱪⱪaniylarƣimu, ⱨǝⱪⱪaniyǝtsizlarƣimu yaƣduridu. Əgǝr silǝr ɵzünglǝrgǝ muⱨǝbbǝt kɵrsǝtkǝnlǝrgila meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsǝtsǝnglar, buning ⱪandaⱪmu in'amƣa erixküqiliki bolsun? Ⱨǝtta bajgirlarmu xundaⱪ ⱪiliwatmamdu? Əgǝr silǝr pǝⱪǝt ⱪerindaxliringlar bilǝnla salam-sǝⱨǝt ⱪilixsanglar, buning nemǝ pǝziliti bar? Ⱨǝtta yat ǝlliklǝrmu xundaⱪ ⱪilidiƣu! Xunga, ǝrxtiki Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝrmu mukǝmmǝl bolunglar» («Matta» 5:43-48).


«Mening Pǝrixtǝm aldingda yürüp, seni Amoriy, Ⱨittiy, Pǝrizziy, Ⱪana'aniy, Ⱨiwiy wǝ Yǝbusiylarning zeminiƣa baxlap kiridu; Mǝn ularni yoⱪitimǝn.

Sǝn ularning ilaⱨliriƣa bax urup ibadǝt ⱪilma wǝ yaki ular ⱪilƣandǝk ⱪilma; bǝlki ularning butlirini üzül-kesil qeⱪiwǝt, but tüwrüklirini üzül-kesil kukum-talƣan ⱪiliwǝt; lekin Hudayinglar Pǝrwǝrdigarning ibaditidǝ bolunglar» («Mis.» 23:23-24 «Ⱪanun xǝⱨri» 7-babnimu kɵrüng).


Tǝwrat wǝ Injilni oⱪuydiƣan aⱪkɵngül kixilǝrning bexi bǝzidǝ xu nuⱪta toƣruluⱪ ⱪaymuⱪup ⱪalidu. Injilda Rǝb Əysa Mǝsiⱨ bizgǝ ⱨǝtta düxmǝnlirimizgimu meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, dǝp buyruƣan yǝrdǝ, Tǝwratta «Misirdin qiⱪix»tiki muxu yǝrdǝ nemixⱪa Isra'illarƣa muxu adǝmlǝrni yoⱪitinglar, dǝp buyrulƣan? Nemixⱪa Tǝwratning baxⱪa yǝrliridimu xundaⱪ buyruⱪ kɵrülidu? Hudaning iradisi zadi nemǝ? Undaⱪ buyruⱪ zalimliⱪ ǝmǝsmu?


Bundaⱪ soalƣa jawab berix üqün biz awwal Ⱪana'anlarning ǝⱨwali bilǝn Isra'illarning ǝⱨwalini tǝpsiliy kɵrüp qiⱪiximizƣa toƣra kelidu:


 (a) Ⱪana'aniylarning ǝⱨwali


Tɵt yüz yil ilgiri Huda Ibraⱨimƣa Ⱪana'an zeminini berixkǝ wǝdǝ ⱪilƣan waⱪtida uningƣa yǝnǝ mundaⱪ degǝnidi:


«Pǝrwǝrdigar Abramƣa: Jǝzmǝn bilixing kerǝkki, sening nǝsling ɵzlirining bolmiƣan bir zeminda musapir bolup, xu yǝrdiki hǝlⱪning ⱪulluⱪida bolidu wǝ xundaⱪla, bu hǝlⱪ ularƣa tɵt yüz yilƣiqǝ jǝbir-zulum salidu. Lekin Mǝn ularni ⱪulluⱪⱪa salƣuqi xu ta'ipining üstidin ⱨɵküm qiⱪirimǝn. Keyin ular nurƣun bayliⱪlarni elip xu yǝrdin qiⱪidu. Əmma sǝn bolsang, aman-hatirjǝmlik iqidǝ ata-bowiliringƣa ⱪoxulisǝn; uzun ɵmür kɵrüp andin dǝpnǝ ⱪilinisǝn. Lekin xu yǝrdǝ tɵt ǝwlad ɵtüp, nǝsling bu yǝrgǝ yenip kelidu; qünki Amoriylarning ⱪǝbiⱨlikining tehi zihi toxmidi» («Yar.» 15:15-17).


«Amoriylarning ⱪǝbiⱨlikining tehi zihi toxmidi» yaki «Amoriylarning ⱪǝbiⱨliki tehi toxmiƣanidi» degǝn sɵzlǝr bizgǝ, gǝrqǝ zemindikilǝrning gunaⱨi xu zamanda naⱨayiti eƣir bolƣini bilǝn, Huda ularning bexiƣa ⱨɵkümini qüxürgüqǝ ularƣa tehi towa ⱪilƣudǝk waⱪit bǝrmǝkqi idi, dǝp kɵrsitidu. Əgǝrdǝ «ⱪǝbiⱨlikining zihi toxⱪan» bolsa, undaⱪta insan gunaⱨⱪa tolƣan bolupla ⱪalmay, bǝlki uning ahir berip Huda aldida towa ⱪilip ⱪilmixlirini tüzitix pursǝtlirini rǝt ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu. Xunga Hudaning Ibraⱨimƣa bolƣan bu sɵzi xuni kɵrsitiduki, kǝlgüsi bir zamanda u bu rǝzil ⱪǝbililǝrni  (Amoriylar Ⱪana'aniylar ⱪǝbililǝrning kattabexidur) zeminidin, xundaⱪla yǝr yüzidin yoⱪatmaⱪqi idi.

Biz «Ⱪana'aniylar ⱪandaⱪ idi?» dǝp Muⱪǝddǝs Kitabning baxⱪa ⱪisimliridin izdisǝk yaki arhe'ologiyilik ispattin tǝkxürsǝk, nǝtijisi ohxax qiⱪidu; ular dǝrwǝⱪǝ «wǝⱨxiy ilaⱨlarƣa» qoⱪunƣuqilar bolup, butpǝrǝslikkǝ baƣliⱪ ⱨǝrhil nǝprǝtlik wǝ yirginqlik ixlarni ⱪilatti, jümlidin insanlar (bolupmu ɵz baliliri)ni ⱪurbanliⱪ ⱪilatti. Buthanilirida ⱨǝrhil paⱨixiwazliⱪ wǝ bǝqqiwazliⱪ ɵtküzülǝtti (xuning bilǝn ular arisida ⱨǝrhil saⱪaymas jinsiy kesǝlliklǝr tarⱪalƣan idi), ɵrp-adǝtliri ⱨǝrhil zulum-rǝⱨimsizliktin ayrilmaytti. Xundaⱪ bir hǝlⱪ Hudaning hǝlⱪi Isra'ilni bulƣapla ⱪalmay, bǝlki yirginqliklikini pütkül dunyaƣa yuⱪturuxi mumkin idi. Yahxi bir taxⱪi kesǝl dohtori adǝmni ⱪutⱪuzux üqün uning tenidin ɵlük ǝtlirini kesiwǝtkinidǝk, Hudamu xu kixilǝrni dunyadin kesiwǝtmǝkqi idi; Isra'il bolsa Uning piqiⱪi bolatti.


(ǝ) Isra'ilning ǝⱨwali:


Tǝwrat dǝwridiki Hudaning Isra'ilƣa tapiliƣan barliⱪ ǝmrliri toƣruluⱪ tohtalƣinimizda, ularning Hudaning nijatini tehi toluⱪ kɵrmigǝn bir hǝlⱪ ikǝnlikini yadimizda tutuximiz kerǝk. Xunga Tǝwratta hatirilǝngǝn ǝmrlǝr bǝlkim Hudaning kɵnglidikidǝk mǝⱪsǝt-muddi'alirini toluⱪ bildürüp ketǝlmǝsliki mumkin; bǝlki u kɵngli ⱪattiⱪ bir hǝlⱪ ⱪobul ⱪilƣudǝk, ularƣa nisbǝtǝn mumkin bolidiƣan, ular ada ⱪilaliƣudǝk ǝmrlǝrni tapxurƣan. Bu ix Rǝbbimizning «Matta» 19-bab, 3-9-ayǝttǝ «talaⱪ berix» toƣruluⱪ bolƣan sɵzliridǝ eniⱪ qüxǝndürülidu, bolupmu 7-8-ayǝttǝ hatirilǝngǝn bu misalda:


«Pǝrisiylǝr uningdin yǝnǝ:

 Undaⱪta, Musa pǝyƣǝmbǝr nemǝ üqün Tǝwrat ⱪanunida ǝr kixi ɵz ayaliƣa talaⱪ hetini bǝrsila andin uni ⱪoyuwetixkǝ bolidu, dǝp buyruƣan? dǝp soraxti.

U ularƣa:

 Tax yürǝklikinglardin Musa pǝyƣǝmbǝr ayalliringlarni talaⱪ ⱪilixⱪa ruhsǝt ⱪilƣan; lekin alǝmning baxlimida bundaⱪ ǝmǝs idi» dedi».


Hudaƣa ming tǝxǝkkur, «yengi ǝⱨdǝ» tüzülüxi bilǝn, yǝni Ɵz Roⱨining küq-ⱪudriti wǝ qǝksiz iltipati bilǝn, Hudaning barliⱪ ǝmrlirigǝ, jümlidin «Silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa du'a ⱪilinglar» («Matta» 5-babni kɵrüng) deginigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa urƣup qiⱪidiƣan yengi ⱪǝlblǝr wǝ yengi roⱨlar bardur. Mana bu «yengi ǝⱨdǝ»diki pak-muⱪǝddǝsliktur. «Kona ǝⱨdidiki pak-muⱪǝddǝslik» bolsa baxⱪiqǝ idi Huda Ɵz hǝlⱪini bulƣiƣuqi amillardin saⱪlinixⱪa ularning ǝtrapiƣa birhil «ⱪaxa» selixi kerǝk. Ⱪana'aniylarni zemindin qiⱪiriwetix ⱨǝm keyin ularning Isra'il zeminining sirtidiki ⱪalduⱪliri bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ bardi-kǝldi ⱪilmasliⱪi bolsa, Isra'ilni Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixigiqǝ ayrim saⱪlaydiƣan muxu «ⱪaxa»ning dǝl kerǝk bolƣan bir ⱪismi idi.


Biz «Əfǝsusluⱪlarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdin nǝⱪil kǝltürimiz:

«Mǝsiⱨning kelixi bilǝn bu «ⱪaxa» kerǝksiz bolƣanidi; Isra'il Mǝsiⱨ tǝripidin ⱪutⱪuzulƣan bolsa, yǝnǝ ta'ipǝ ⱪoxnilirining bulƣiƣuqi tǝsirlirigǝ beⱪinip ketixi mumkin bolmaytti; ǝksiqǝ, ular tolup taxⱪan pak-muⱪǝddǝs muⱨǝbbǝt bilǝn ɵz ǝtrapidikilǝrgǝ tǝsir kɵrsitixi mumkin bolatti. Xunqǝ paskiniliⱪ arisida turƣan bolsimu, ularda pak-muⱪǝddǝs turuweridiƣan birhil pak-muⱪǝddǝslik bar bolatti; ⱨǝrⱪandaⱪ ɵqmǝnlik wǝ nǝprǝt arisida turƣan bolsimu, ularda meⱨribanliⱪ turuweridiƣan birhil muⱨǝbbǝt bar bolatti (xunga ⱨazir barliⱪ etiⱪadqilarƣa, u Yǝⱨudiy bolsun, Yǝⱨudiy bolmisun, ⱨeqⱪandaⱪ «ⱪaxa» kerǝk ǝmǝs)».


Lekin kona ǝⱨdǝ dǝwridǝ, yǝni Tǝwrat dǝwridǝ bolsa (Hudaning Roⱨi tehi ata ⱪilinmiƣaqⱪa), xundaⱪ birnǝqqǝ «ⱪaxa» bolƣan ǝmrlǝr intayin kerǝk idi («ⱪaxa» bolƣan ǝmrlǝrning ǝng ⱪattiⱪi «Ⱪan'aniylarni ⱪiringlar, ⱨǝydiwetinglar» degǝndǝk ǝmrni ɵz iqigǝ elixi kerǝk idi). Lekin bular ⱨazir dǝrwǝⱪǝ Mǝsiⱨning muⱨǝbbǝt wǝ küq-ⱪudrǝtkǝ tolƣan yüksǝk ǝmrliri tǝripidin bikar ⱪilinƣandur; Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn ularda mangayli!

(Izaⱨat jama'ǝtning dunyaƣa beridiƣan guwaⱨqiliⱪida birhil «ⱪaxa» tehi kerǝk. Mǝlum bir etiⱪadqi gunaⱨⱪa petip ⱪilip, towa ⱪilmay oquⱪ-axkarǝ gunaⱨ sadir ⱪiliwǝrsǝ, undaⱪta jama'ǝt xu kixini ɵzlirining arisidin, bardi-kǝldisidin ayriwetixi kerǝk «1Kor.» 5:1-13, «Rim.» 16:17, «2Tes.» 3:14-15ni kɵrüng). Bu «ⱪaxa»ning mǝⱪsiti:  (a) gunaⱨ ⱪilixtin yanmiƣan xu kixini towa ⱪilixⱪa ündǝx; (ǝ) jama'ǝtning alǝm aldidiki guwaⱪqiliⱪining pakliⱪi wǝ eniⱪliⱪini saⱪlax; ⱪisⱪisi, «hux hǝwǝr»gǝ ixǝnmigǝn yaki hux hǝwǝrni anglimiƣanlarning jama'ǝtning ixliriƣa ⱪarap: «Huda muⱪǝddǝs ǝmǝs ikǝn» yaki «Huda ⱨǝⱪⱪaniy ǝmǝs ikǝn» dǝp oylap ⱪelixining aldini elix).



Üqinqi misal: —


«Mat.» 5:21-22dǝ «Burunⱪilarƣa «ⱪatilliⱪ ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝm soraⱪⱪa tartilidu» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. Biraⱪ Mǝn Ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ɵz ⱪerindixiƣa bikardin-bikar aqqiⱪlanƣanlarning ⱨǝrbirimu soraⱪⱪa tartilidu. Ɵz ⱪerindixini «ǝhmǝⱪ» dǝp tilliƣan ⱨǝrkim aliy kengǝxmidǝ soraⱪⱪa tartilidu; ǝmma ⱪerindaxlirini «tǝlwǝ» dǝp ⱨaⱪarǝtligǝn ⱨǝrkim dozahning otiƣa layiⱪ bolidu».

Rǝbbimiz bu tǝlimidǝ Tǝwrat ⱪanunidiki ⱪatilliⱪ toƣruluⱪ ǝmrni nǝⱪil kǝltüridu. Eniⱪki, roⱨ-ⱪǝlbidǝ «Huda Ɵzi bilǝn dost bolux»ⱪa tǝⱪǝzza bolƣan insanlarƣa nisbǝtǝn, Hudaning ularƣa bolƣan toluⱪ tǝlipi «ⱪǝlbinglarda ⱪatilliⱪ bolmisun, nǝprǝt bolmisun» degǝnliktur. Deginimizdǝk, adǝmning ⱪǝlb-roⱨining xundaⱪ meⱨir-muⱨǝbbǝtkǝ tolduruluxi pǝⱪǝt Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨining küq-ⱪudriti bilǝn bolalaydu, ǝlwǝttǝ. 



Tɵtinqi misal: —


«Silǝr «zina ⱪilmanglar» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. Biraⱪ Mǝn Ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, birǝr ayalƣa xǝⱨwaniy niyǝt bilǝn ⱪariƣan kixi kɵnglidǝ u ayal bilǝn alliⱪaqan zina ⱪilƣan bolidu» («Mat.» 5:27-28)


Rǝbbimiz bu tǝlimidǝ Tǝwrat ⱪanunidiki zina toƣruluⱪ ǝmrni nǝⱪil kǝltüridu. U Musa arⱪiliⱪ qüxürülgǝn muxu ǝmrni tǝstiⱪlaydu, ǝlwǝttǝ, andin ǝmrni adǝmning iqki dunyasuƣa tǝdbiⱪlaydu. Musa arⱪiliⱪ kǝlgǝn ⱪǝdimki ǝmr Huda insanning ⱪǝlbigǝ Ɵzining maⱨiyitini ayan ⱪilidiƣan, toluⱪ tǝlipini tehi bildürmigǝnidi. Əmrning üstigǝ qongⱪur oylanƣanlar bǝlkim «ǝmrning iqki mǝnisi insanlardin xundaⱪ «pak ⱪǝlb»lik boluxni tǝlǝp ⱪilidu, degǝn hulasigǝ kelixi mumkin; lekin Rǝbbimiz xu ⱨǝⱪiⱪǝtni eniⱪ ayan ⱪilidu. Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilixi bilǝn Hudaning padixaⱨliⱪiƣa warisliⱪ ⱪilƣuqilar xundaⱪ sap ⱪǝlblik boluxⱪimu warisliⱪ ⱪilidu («Rim.» 14:17); Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn, Muⱪǝddǝs Roⱨning ix kɵrüxi bilǝn insanning ⱪǝlbi paklinidu («Mat.» 5:8).


Ahirda, Tǝwrat ⱪanunining Injil bilǝn, yǝni «Yengi Əⱨdǝ» bilǝn baƣliⱪ bolƣan yǝnǝ üq tǝripigǝ nǝzǝr salayli:



 (a) «Meⱨir-muⱨǝbbǝt Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣuqidur»


«Bir-biringlarni sɵyüxtin baxⱪa, ⱨeqkimgǝ ⱨeqnǝrsidin ⱪǝrzdar bolmanglar. Qünki baxⱪilarni sɵygǝn kixi Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣan bolidu. Qünki «zina ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, nǝpsaniyǝtqilik ⱪilma» degǝn pǝrⱨizlǝr wǝ bulardin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ pǝrzlǝrmu, «ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵygin» degǝn bu ǝmrgǝ yiƣinqaⱪlanƣan. Meⱨir-muⱨǝbbǝtkǝ berilgǝn kixi ɵz yeⱪiniƣa ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪ yürgüzmǝydu; xuning üqün, meⱨir-muⱨǝbbǝt Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣuqidur» («Rim.» 13:10).


Rosul Pawlusning bu tǝlimidǝ Hudaning Tǝwrat ⱪanunida bolƣan tüp mǝⱪsitini baxⱪa nuⱪti'inǝzǝrdin kɵrimiz. Demǝk, insanni Ɵz yeniƣa ⱪayturux uni Mǝsiⱨdǝ bolƣan nijat bilǝn «Ɵzining obrazi», «Ɵzining süriti»gǝ kǝltürüp, meⱨir-muⱨǝbbǝt iqidǝ yaxaydiƣan ⱪilixtin ibarǝttur. Biz xu mǝⱪsǝtni tɵwǝndikidǝk iqlamlisaⱪ bolidu: --


 (a) Birsi meⱨir-muⱨǝbbǝt iqidǝ yaxiyalaydiƣan bolsa (Mǝsiⱨ xundaⱪ ⱪilƣan) u Tǝwrat ⱪanunini mukǝmmǝl ǝmǝlgǝ axurƣuqi bolidu. Mǝsiⱨdin baxⱪa ⱨeqkim xundaⱪ ⱪilmidi wǝ ⱪilalmaydu.

(ǝ) Gǝrqǝ Tǝwrat ⱪanuni Hudada bolƣan toluⱪ pak-muⱪǝddǝslikni wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni toluⱪ kɵrsǝtmigini bilǝn, u «Hudaning ⱪorali» bolup, uni oⱪuƣan insanƣa ɵz gunaⱨini, xundaⱪla gunaⱨning dǝⱨxǝtlikini obdan tonutidu.

(b) Insanƣa ɵz gunaⱨini tonutux yǝni uningƣa Nijatkarƣa bolƣan mutlǝⱪ ⱨajitini kɵrsitidu.

(p) Insan Mǝsiⱨni «Nijatkarim» dǝp tonup nijatⱪa erixidu.

(t) Nijatta Muⱪǝddǝs Roⱨ insanning tǝbi'itini ɵzgǝrtip, yengi ⱪǝlb, yengi roⱨ bǝrgǝqkǝ, insan meⱨir-muⱨǝbbǝtlik ⱨayatⱪa kǝlgǝn bolidu demǝk, Hudaƣa bolƣan meⱨir-muⱨǝbbǝttǝ, ɵz yeⱪiniƣimu bolƣan meⱨir-muⱨǝbbǝttǝ yaxaydiƣan bir ⱨayatⱪa kǝlgǝn bolidu. Bu jǝⱨǝttin eytⱪanda «Meⱨir-muⱨǝbbǝt Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣuqidur» deyǝlǝymiz.


Tɵwǝndiki ayǝtlǝr bizgǝ Tǝwrat ⱪanuni toƣruluⱪ ohxax ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni kɵrsitidu:


«Bir-biringlarni sɵyüxtin baxⱪa, ⱨeqkimgǝ ⱨeqnǝrsidin ⱪǝrzdar bolmanglar. Qünki baxⱪilarni sɵygǝn kixi Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣan bolidu. Qünki «zina ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, nǝpsaniyǝtqilik ⱪilma» degǝn pǝrⱨizlǝr wǝ bulardin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ pǝrzlǝrmu, «yeⱪiningni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵygin» degǝn bu ǝmrdǝ yiƣinqaⱪlanƣan. Meⱨir-muⱨǝbbǝtkǝ berilgǝn kixi ɵz yeⱪiniƣa ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪ yürgüzmǝydu; xuning üqün, meⱨir-muⱨǝbbǝt Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣuqidur» («Rim.» 13:8-10).


«Qünki pütkül Tǝwrat ⱪanuni «yeⱪiningni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵygin» degǝn birla ǝmrdǝ ǝmǝl ⱪilinidu» («Gal.» 5:14)


«Wǝⱨalǝnki, Muⱪǝddǝs Roⱨning mewisi bolsa meⱨir-muⱨǝbbǝt, xad-huramliⱪ, hatirjǝmlik, sǝwr-taⱪǝt, meⱨribanliⱪ, yahxiliⱪ, ixǝnq-sadiⱪliⱪ, mɵmin-mulayimliⱪ wǝ ɵzini tutuwelixtin ibarǝt. Muxundaⱪ ixlarni tosidiƣan ⱨeqⱪandaⱪ ⱪanun yoⱪtur» («Gal.» 5:22--23)


«Əmdiliktǝ bizgǝ tapilanƣan tǝlimning muddi'asi sap ⱪǝlb, pak wijdan wǝ sahtiliⱪsiz etiⱪadtin kelip qiⱪidiƣan meⱨir-muⱨǝbbǝttin ibarǝttur. Bu ixlarda bǝzi kixilǝr qǝtnǝp, bimǝnǝ gǝplǝrni ⱪilixⱪa burulup kǝtti. Ularning Tǝwrat ⱪanunining ɵlimasi bolƣusi bar; biraⱪ ular ɵzlirining nemǝ dǝwatⱪanliⱪini yaki ɵzlirining ⱨǝdǝp ⱪǝyt ⱪiliwatⱪan sɵzlirining nemǝ ikǝnlikini qüxǝnmǝydu.

Əmdi bizgǝ mǝlumki, ǝgǝr kixilǝr Tǝwrat ⱪanunini ǝsli muddi'asida ⱪollansa, u paydiliⱪtur. Qünki biz yǝnǝ xuni bilimizki, Tǝwrat ⱪanuni ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝr üqün tüzülgǝn ǝmǝs, bǝlki ⱪanunƣa hilapliⱪ ⱪilƣuqilar wǝ boyni ⱪattiⱪlar üqün, ihlassizlar wǝ gunaⱨkarlar üqün, iplaslar wǝ kupurluⱪ ⱪilƣuqilar üqün, atisini ɵltürgüqilǝr wǝ anisini ɵltürgüqilǝr üqün, ⱪatillar, buzuⱪluⱪ ⱪilƣuqilar, bǝqqiwazlar, adǝmlǝrni ⱪulluⱪⱪa buliƣuqilar, yalƣanqilar, ⱪǝsǝmhorlar üqün wǝ yaki saƣlam tǝlimlǝrgǝ zit bolƣan baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪilmixlarda bolƣanlar üqün tüzülgǝn bu tǝlimlǝr tǝxǝkkur-mubarǝkkǝ layiⱪ bolƣuqi Hudaning manga amanǝt ⱪilƣan xan-xǝripini ayan ⱪilƣan hux hǝwǝrgǝ asaslanƣan» («1Tim.» 5:1-11)


«Kalam insan boldi ⱨǝm arimizda makanlaxti; wǝ biz Uning xan-xǝripigǝ ⱪariduⱪ u xan-xǝrǝp bolsa, Atining yenidin kǝlgǝn, meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tolƣan birdinbir yeganǝ Oƣliningkidur... qünki ⱨǝmmimiz Uningdiki tolup taxⱪanlardin iltipat üstigǝ iltipat alduⱪ.

Qünki Tǝwrat ⱪanuni Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝnidi; lekin meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ yǝtküzüldi» («Yuⱨ.» 1:14-17)



(ǝ) Tǝwrat ⱪanunidiki bexarǝtlǝr ⱨǝm «bexarǝtlik rǝsim»lǝr


Tǝwrat ⱪanuni nurƣun jǝⱨǝtliridǝ bizni biwasitǝ ajayib, oquⱪ bexarǝtlǝr yaki «bexarǝtlik rǝsim»lǝr bilǝn tǝminlǝydu. «Bexarǝtlik rǝsim»lǝr deginimiz Tǝwratta mǝlum bir ǝmrdǝ, mǝlum bir wǝⱪǝdǝ, mǝlum bir xǝhstǝ bolƣan ixlarda Mǝsiⱨning kelixidin heli burunla bexarǝt süpitidǝ Uning hizmitining mǝlum bir jǝⱨǝti, Uning ⱪutⱪuzƣan hǝlⱪi (jama'iti) bilǝn bolƣan munasiwiti, Uning Iblis bilǝn bolƣan jengi ⱪatarliⱪ ⱨǝrtürlük tǝpsilatliri aldin'ala kɵrünidu, degǝnliktur.

Tɵwǝndǝ biz pǝⱪǝt tɵt misalni tilƣa alimiz:


 (a) «Mis.» 21:2-6dǝ ⱨɵrlükkǝ qiⱪixⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ ⱪulning ǝⱨwali toƣruluⱪ bǝlgilimini kɵrimiz. Ⱪiziⱪ ix xuki, bǝzidǝ ⱪullar hojisining ɵyidǝ ⱪelixni tallaydu. Bundaⱪ ⱪulning hojisiƣa bolƣan muⱨǝbbitidǝ biz Mǝsiⱨning Atisiƣa bolƣan muⱨǝbbitini, xundaⱪla Mǝsiⱨning Atisi «Uningƣa bǝrgǝn a'ilisi» bolƣan jama'ǝtkǝ bolƣan muⱨǝbbitini kɵrimiz. Ⱪulning igisigǝ bolƣan muⱨǝbbiti wǝ boysunuxining ipadisi bolsa ⱪulning ǝtliri sanjilip, texilip yaƣaqⱪa waⱪitliⱪ bekitilgǝnlikidur. Xu «yaƣaqⱪa bekitilix» kǝlgüsi Atisiƣa bolƣan muⱨǝbbiti üqün Mǝsiⱨning sanjilip waⱪitliⱪ yaƣaqⱪa bekitilgǝnlikini kɵrsitidu.


(ǝ) «Misirdin qiⱪix» 25-31 bablarda Musa Hudadin «muⱪǝddǝs qedir»ning kerǝk bolidiƣan tǝpsilatlirini tapxuriwalidu. Xu muⱪǝddǝs qedirning ⱨǝrbir tǝpsilati Mǝsiⱨni kɵrsitidiƣan kɵrkǝm bir bexarǝtlik rǝsimdur; qünki xu yǝrdǝ insanlar Hudaƣa ⱪurbanliⱪ arⱪiliⱪ yeⱪinlixix pursiti bolatti. «Yuⱨ.» 1:14dǝ «Kalam insan boldi ⱨǝm arimizda makanlaxti (grek tilida «qedirini tikip turdi»)» deyilidu. «Misirdin qiⱪix»ⱪa bolƣan «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.


(b) «Lawiylar» 15-bab wǝ «Ⱪanun xǝⱨri» 14-babta ⱪaysi ⱨaywanlarning «ⱨalal», ⱪaysi ⱨaywanlarning «ⱨaram» dǝp bekitilgini bizni Injil dǝwridǝ Hudaning hǝlⱪining ⱨayatida nemǝ ixlarning mǝⱪbul, nemǝ ixlarning mǝⱪbul ǝmǝslikini kɵrsitidiƣan obdan «bexarǝtlik rǝsim» bilǝn tǝminlǝydu.


(p) «Qɵl.» 21:4-9dǝ, Isra'illar gunaⱨ sadir ⱪilƣanda, Huda ularƣa tǝrbiyǝ berix üqün arisiƣa yilanlarni ǝwǝtkǝn, dǝp hatirilinidu. Yilanlar nurƣun adǝmlǝrni qaⱪⱪan, Musa Hudaning yolyoruⱪi bilǝn tuqtin bir yilan yasap, uni ⱨasiƣa bekitip, ⱨasini egiz kɵtürüp Isra'ilning bargaⱨini aylinip mangƣan. Yilanlarning zǝⱨiridin ɵlǝy dǝp ⱪalƣanlar ǝgǝr iman bilǝn xu tuq yilanƣa ⱪarisa saⱪayƣan.

Bu wǝⱪǝ Əysaning kresttǝ kɵtürülüxigǝ «bexarǝt rǝsim» bolidu. Gunaⱨidin ɵlǝy degǝnlǝrƏysaƣa iman bilǝn ⱪarisa (Əysa biz üqün gunaⱨning Ɵzi ⱪilinƣan, «2Kor.» 5:21) gunaⱨtin saⱪaytilidu demǝk, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixidu.


«Musa qɵldǝ tuq yilanni kɵtürgǝndǝk, Insan'oƣlimu ohxaxla xundaⱪ egiz kɵtürülüxi kerǝk. Xundaⱪ bolƣanda, Uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisi ⱨalak bolmay, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixǝlǝydu» («Yuⱨ.» 3:14-15). 


(t) «Ⱪanun xǝⱨri» 18-babta «kǝlgüsi zamandiki pǝyƣǝmbǝr» toƣruluⱪ bexarǝt berilidu. Barliⱪ insanlar xu pǝyƣǝmbǝrgǝ ⱪulaⱪ selixi kerǝk, bolmisa ⱪutⱪuzulmaydu, deyilidu. Demisǝkmu Mǝsiⱨ dǝl xu pǝyƣǝmbǝrdur. «Kalam tǝrjimisi»da «Ⱪanun Xǝⱨri»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng.

«Tǝwrat ⱪanuni»da Mǝsiⱨni aldin'ala tǝswirlǝngǝn yüzdin kɵp bexarǝt yaki «bexarǝtlik rǝsim»ni bayⱪaysiz. Rosul Pawlus muxu bexarǝtlǝrni wǝ bexarǝtlik rǝsimlǝrni kǝlgüsidiki bir jisimning «bir kɵlǝnggǝ»si, dǝydu. «Jisim» bolsa Rǝb Əysa Mǝsiⱨ, kɵlǝnggǝ bolsa Tǝwrat ⱪanunidiki barliⱪ bǝlgilimilǝr wǝ tǝlǝplǝrdur («Kol.» 2:16-17ni kɵrüng).



(b) Tǝwrat ⱪanunidiki «ⱪurbanliⱪlar»ƣa bolƣan tǝlǝplǝr


Tǝwrat ⱪanuni arⱪiliⱪ insanning gunaⱨi ayan ⱪilinipla ⱪalmay, bǝlki uningda Hudaning gunaⱨni bir tǝrǝp ⱪilip, insanni gunaⱨtin ⱪutⱪuzux yoli ⱪurbanliⱪ yoli, dǝpmu bekitilidu. «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bayan ⱪilƣinimizdǝk, Isra'ilƣa bekitilgǝn bǝx hil ⱨǝdiyǝ-ⱪurbanliⱪ kǝlgüsidiki «ǝng ahirⱪi ⱪurbanliⱪ»ni, yǝni Mǝsiⱨning kresttiki uluƣ ɵlümining bǝx jǝⱨǝtini aldin'ala kɵrsitidu. Demisǝkmu, Tǝwrat ⱪanunida bekitilgǝn xu ⱪurbanliⱪlarning ⱨazir ⱨajiti ⱪalmaydu, Mǝsiⱨning ɵlümidin keyin ⱨeq kerǝk ǝmǝs. 


«Undaⱪta, Tǝwrat ⱪanunini qüxürüxtiki mǝⱪsǝt nemǝ? U bolsa, insanlarning ita'ǝtsizlikliri tüpǝylidin, Hudaning mirasi wǝdǝ ⱪilinƣuqi, yǝni Ibraⱨimning nǝsli dunyaƣa kǝlgüqǝ ⱪoxumqǝ ⱪilip berilgǝn; u pǝrixtilǝr arⱪiliⱪ bir wasitiqining ⱪoli bilǝn bekitilip yolƣa ⱪoyulƣan. Əmma «wasitiqi» bir tǝrǝpningla wasitiqisi ǝmǝs (bǝlki ikki tǝrǝpningkidur), lekin Huda Ɵzi pǝⱪǝt birdur. Undaⱪta, Tǝwrat ⱪanuni Hudaning wǝdilirigǝ zitmu? Yaⱪ, ⱨǝrgiz! Əgǝr birǝr ⱪanun insanlarni ⱨayatliⱪⱪa erixtürǝlǝydiƣan bolsa, undaⱪta ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ jǝzmǝn xu ⱪanunƣa asaslanƣan bolatti. Ⱨalbuki, muⱪǝddǝs yazmilar pütkül alǝmni gunaⱨning ilkigǝ ⱪamap ⱪoyƣan. Buningdiki mǝⱪsǝt, Əysa Mǝsiⱨning sadaⱪǝt-etiⱪadi arⱪiliⱪ wǝdining etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa berilixi üqündur. Lekin etiⱪad yoli kelip axkarǝ bolƣuqǝ, biz Tǝwrat ⱪanuni tǝripidin ⱪoƣdilip, axkarǝ bolidiƣan etiⱪadni kütüxkǝ ⱪamap ⱪoyulƣaniduⱪ. Xu tǝriⱪidǝ, bizning etiⱪad arⱪiliⱪ ⱨǝⱪⱪaniy ⱪiliniximiz üqün Tǝwrat ⱪanuni bizgǝ «tǝrbiyiligüqi» bolup, bizni Mǝsiⱨkǝ yetǝklidi. Lekin etiⱪad yoli axkara bolup, uningdin keyin biz «tǝrbiyiligüqi»ning nazaritidǝ bolmiduⱪ. Qünki ⱨǝmminglar Mǝsiⱨ Əysaƣa etiⱪad ⱪilix arⱪiliⱪ Hudaning oƣulliri boldunglar. Qünki ⱨǝrⱪaysinglar Mǝsiⱨgǝ kirixkǝ qɵmüldürülgǝn bolsanglar, Mǝsiⱨni kiyiwalƣan boldunglar» («Gal.» 3:19-27).