Injil 7-ⱪisim 


«Korintliⱪlarƣa (1)»


(Rosul Pawlus Korint xǝⱨiridiki jamaǝtkǝ yazƣan birinqi mǝktup)



Kirix sɵz


Korint xǝⱨiridiki jamaǝtning tarihi

Rosul Pawlusning Korint xǝⱨirigǝ tunji kelixi toƣrisida Injil «Ros.» 18:1-18da hatirilǝngǝn. Korint bolsa Gretsiyǝ (Yunan)diki ǝng qong dengiz porti idi. Dunyadiki barliⱪ portlardǝk u ⱨǝrⱪaysi ǝldin kǝlgǝn ⱨǝr türlük adǝmlǝr bilǝn tolƣan bolup, muxu yaⱪa yurttikilǝrning ⱨǝmmisi ɵzining etiⱪadi, ɵzigǝ has bolƣan butpǝrǝslikini wǝ ɵrp-adǝtlirini ɵzi bilǝn elip kǝlgǝnidi. Xu qaƣda ularning iqidǝ Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqilar bar boluxi mumkin idi, biraⱪ kɵpinqisi butpǝrǝs idi. Xu sǝwǝblik Korintning Rim imperiyǝsidiki «Butpǝrǝslik paytǝhti» ⱨǝm «Paⱨixiwazliⱪ paytǝhti» dǝp atiⱪi qiⱪⱪanidi. Xǝⱨǝrdǝ ɵzigǝ has bolƣan «butpǝrǝslik paⱨixiwazliⱪi» ipadilinidiƣan 1000din artuⱪ buthana bar idi.  


Pawlus Korintⱪa yetip kǝlgǝndin keyin adǝttikidǝk «sinagog» (Yǝⱨudiylarning yiƣinhanisi)ⱪa kirip hux hǝwǝrni jakarlaxⱪa baxlidi. Xu yǝrdǝ kɵp adǝmlǝr Hudaning sɵzini ⱪobul ⱪildi. Lekin adǝttikidǝkla, Əysa Mǝsiⱨning hux hǝwirini rǝt ⱪilƣan bir ⱪisim Yǝⱨudiylar Əysa Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣanlar (Yǝⱨudiylar wǝ yat ǝllǝrdin bolƣalar)ni «sinagogtiki jamaǝt»tin ⱪoƣlap qiⱪardi. Xuning bilǝn Korint xǝⱨiridǝ «Mǝsiⱨiy jamaǝt» tuƣuldi. Pawlus Korintta on sǝkkiz ay turup hux hǝwǝrni jakarlax, ⱪatarliⱪ ixlar bilǝn xuƣullandi. Rosul Pawlus uxbu hetidǝ eytⱪinidǝk, Pawlusni jamaǝtni «tuƣƣuqi», uningƣa «ata» bolƣuqi deyixkǝ bolidu. Əmma mǝlum sǝwǝblǝrdin ⱪandaⱪtur u ɵz aditidikidǝk jamaǝttǝ aⱪsaⱪallarni bekitǝlmigǝnidi; bundaⱪ boluxi bǝlkim ǝyni qaƣda u ular arisida xunqǝ kɵp waⱪit turƣan bolsimu jamaǝttikilǝr roⱨiy jǝⱨǝttin kamalǝtkǝ yǝtmigǝqkǝ, aⱪsaⱪalliⱪ mǝs’uliyitigǝ tǝyyar bolƣan ⱨeqkim tehi qiⱪmiƣan bolsa kerǝk yaki (tehimu eⱨtimalƣa yeⱪin) jamaǝtning ɵzi aⱪsaⱪallarning yetǝkqilikini ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar ǝmǝs bolƣan boluxi mumkin. 


Uxbu hǝt Əfǝsus xǝⱨiridǝ yezilƣan (16:8). Pawlus xu yǝrdǝ turƣan waⱪtida üq ⱪerindax, yǝni Istifanas, Fortunatus wǝ Ahayikus uning yeniƣa yetip, Korint jamaiti yazƣan bir hǝtni kɵtürüp kǝldi (16:17). Ularning hetidǝ etiⱪad ⱨayati toƣruluⱪ ⱪoyulƣan birnǝqqǝ soal bar idi. Muxu soallar towǝndiki ixlarni ɵz iqigǝ alƣanidi: — 


(1) 

Ər-ayalliⱪ yaki tǝnⱨa ⱨayat toƣruluⱪ bǝzi mǝsililǝr (7-bab);

(2) 

Butlarƣa nǝzir ⱪilinƣan taamlarni yegili bolamdu, bolmamdu? (8-bab, 10:15-33);

(3) 

Hudaning hizmitigǝ mǝhsus ayrilƣanlarning ǝⱨwali; ularƣa ⱪandaⱪ iⱪtisadiy yardǝm berix wǝ uningƣa munasiwǝtlik bolƣan mǝsililǝr (9-bab);

(4) 

Jamaǝt sorunlirida ǝrlǝr wǝ ⱪiz-ayallarning baxliriƣa bir nǝrsǝ artixi kerǝk yaki kerǝk ǝmǝsliki toƣruluⱪ (11:17-33);

(5) 

«Rǝbning dastihini» — jamaǝt sorunida «nan uxtux» toƣruluⱪ;

(6) 

«Roⱨiy iltipatlar» (12-14-bab);

(7) 

Ɵlümdin tirilix (15-bab);

(8) 

Jamaǝtning yoⱪsul-ⱨajǝtmǝnlǝrgǝ yardǝmdǝ bolup ianǝ ⱪilixi (1:16-4);

(9) 

Apollosning jamaǝtni küqǝytix üqün kelix imkaniyiti (16:12)


Pawlus Korint xǝⱨirigǝ kǝlginigǝ üq yildin sǝl axⱪanidi. Əyni qaƣda jamaǝttiki etiⱪadqilarning kɵpinqisi qongⱪur butpǝrǝslik turmuxidin ayrilƣanidi. Biraⱪ u ularning xu üq yilqǝ waⱪit iqidǝ ⱨǝrⱪandaⱪ ⱨǝsǝthorluⱪ, tǝkǝbburluⱪ ⱪatarliⱪlardin ⱨǝm «insaniy oy-pikirliri»din halas boluxini, ⱪisⱪisi Mǝsiⱨtǝ «roⱨiy adǝmlǝr»din boluxini normal wǝ tegixlik ix dǝp ⱪaraytti. Bu bizlǝr üqünmu qong sawaⱪ boluxi kerǝktur. Siz Mǝsiⱨkǝ etiⱪad baƣliƣili ⱪanqǝ uzun boldi? Üq yildin artuⱪmu? Əmdi Mǝsiⱨtǝ bolƣan mol nijattin ⱪanqilikini ɵzingizgǝ singdürüp ⱪobul ⱪildingiz? Ⱨalbuki, bizning rosulning xunqǝ kɵp mǝsililiri bolƣan bundaⱪ bir jamaǝtkǝ hǝt yezixiƣa mǝjbur bolƣanliⱪidin Hudaƣa minnǝtdar boluximizƣa toƣra kelidu. Qünki uning bǝrgǝn jawabliri bizning (mǝyli ɵz xǝhsiyitimizning bolsun yaki jaⱨanda bolƣan jamaǝtlǝrning bolsun) ɵzimizning nurƣun bügünki ⱪiyinqiliⱪlirimiz wǝ mǝsililirimizdin azad ⱪilinix yolini tepiximizƣa yetǝkligüqi bolidu. Meⱨir-muⱨǝbbǝt toƣruluⱪ ǝzǝldin buyan yezilip kǝlgǝn barliⱪ yazmilar iqidǝ ǝng güzǝl wǝ ǝng ɵtkür sɵzlǝr muxu hǝttin tepilidu (13-bab).


Əslidǝ Pawlus oⱪurmǝnlǝrni bu hǝtni biryolila oⱪup qiⱪsun dǝp yazƣanidi.


«Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz bǝzi ⱪiyin ayǝtlǝr wǝ rosul kɵz aldimizƣa kǝltürgǝn mǝlum birnǝqqǝ ⱨǝⱪiⱪǝt üstidǝ, xundaⱪla ⱨazirⱪi zamanimizda bularni ⱪandaⱪ tǝtbiⱪliƣili bolidiƣanliⱪi üstidǝ tohtilimiz.


Mǝzmun: —


1:1-9  Salamlixix, tǝxǝkkür eytix

1:10-31  Bɵlünüx; birlikning birdinbir asasi

2-bab   Roⱨⱪa tayinix yaki ɵz zeⱨnigǝ tayinix?

3-bab «Ət»kǝ ⱪul bolux, bɵlünüxlǝr; ⱨǝⱪiⱪiy ul üstigǝ ⱪurulux

4-bab   Hudaning hizmitidiki «ƣojidarlar»ning mǝs’uliyǝtliri

5-bab  Rǝzil adǝmni jamaǝttin qiⱪirix kerǝk

6:1-8  Etiⱪadqilarning bir-birigǝ ⱪilidiƣan ǝrzliri

6:9-20  Muⱪǝddǝslik toƣruluⱪ

7-bab  Ər-hotunluⱪ, tǝnⱨalaⱪ

8-bab   Butlarƣa nǝzir ⱪilinƣan taamlar

9-bab  Rosullarning ǝrkinliki, xundaⱪla ularning jamaǝttǝ bolƣan ⱪulluⱪi

10-bab   Israildin alƣan sawaⱪlar

11:1-16  Baxni yepix-yapmasliⱪ toƣruluⱪ

11:17-34 «Rǝbning dastihini»

12-bab  Roⱨiy iltipatlar

13-bab  Meⱨir-muⱨǝbbǝt

14-bab  Roⱨiy iltipatlar

15-bab  Ɵlümdin tirilix

16-bab   Ianǝ ⱪilix, ahirⱪi sɵzlǝr


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


Bɵlünüxlǝr, «mǝzⱨǝplǝr»


(1:10-17,  3:1-8, 18-23ni kɵrüng)

Korinttiki jamaǝtning bǝziliri bir-biridin bɵlünüp birnǝqqǝ guruⱨⱪa ayrilƣanidi; ⱨǝrbir guruⱨ, biz Mǝsiⱨning rosulliri arisidin mǝlum birsining tǝlimigǝ yaki ülgisigǝ ǝgiximiz, dǝytti. «Mǝsiⱨning rosullirining tǝlimigǝ ǝgǝxkǝndin kɵrǝ, Mǝsiⱨning ɵz aƣzidin qiⱪⱪan tǝlimigila ǝgiximiz» degüqilǝrmu bar idi. Pawlusning bularning ⱨǝmmisigǝ, jümlidin «mǝn Pawlusning tǝrǝpdarimǝn» degǝnlǝrgimu bǝrgǝn tǝnbiⱨi intayin küqlüktur. Uning: «Mǝsiⱨ bɵlüngǝnmikǝn?» degǝn addiy bir soali bar idi (1:13). Bu soalƣa bolƣan jawab ǝlwǝttǝ «yaⱪ» deyixtur.


Bu hǝttǝ rosulning tǝnbiⱨigǝ uqriƣan birinqi ix dǝl muxu guruⱨlarƣa bɵlünüxIxi idi. Rosulning buni kɵrsitip ɵtkǝnlikining ǝⱨmiyiti zordur. Bǝzilǝr uning hetini oⱪup, uning: «Qünki silǝr tehi ǝtkǝ tǝwǝ kixisilǝr. Aranglarda ⱨǝsǝthorluⱪ wǝ talax-tartixlar bar bolƣandin keyin, silǝr ǝtkǝ tǝwǝ ǝmǝsmu, insanlarqǝ mengiwatmamsilǝr? Qünki birsi «Mǝn Pawlus tǝrǝpdari», wǝ baxⱪa birsi «Mǝn Apollos tǝrǝpdari» desǝ, silǝr pǝⱪǝt insanlarƣa ohxax bolup ⱪalmidinglarmu?» (3:3-4) degǝn tǝnbiⱨinimu qüxǝnmigǝnidi.


«Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»dǝ biz «ǝt» yaki «ǝtlǝr», «ǝtkǝ tǝwǝ», «ǝtlik kixilǝr» degǝn uⱪum toƣruluⱪ muzakirǝ ⱪilƣan; muxu yǝrdǝ buni ⱪaytilimaymiz. Lekin bǝzilǝr: ««Insanlarƣa ohxax» bolsaⱪ nemǝ boptu? Biz ⱨǝmmimiz insan ǝmǝsmu?» deyixi mumkin. Bu sɵzlǝrning adǝmni qɵqitidiƣan tüp mǝnisi xuki, barliⱪ insaniyǝtning ⱨǝmmisi qekidin axⱪan hata yolda ⱪariƣularqǝ, tǝlwilǝrqǝ mangmaⱪta. Ⱨǝrhil napakliⱪ, aqkɵzlük, tǝkǝbburluⱪ wǝ ⱨǝsǝthorluⱪni aⱪlax üqün biz: «Biz pǝⱪǝt insan, halas», yaki «Biz pǝⱪǝt Hudaning ajiz bǝndiliri, halas» wǝ «Insan degǝnning gunaⱨ ⱪilmasliⱪⱪa amali yoⱪtur» degǝn sɵzlǝrni ⱨǝmixǝ anglap turimiz.


Ⱪǝdirlik oⱪurmǝn, xu künidǝ Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir aldida ⱨesab tapxuruxⱪa turup uningƣa: «Mǝn pǝⱪǝt insandin bolƣan» «Ⱨǝmmǝ adǝm xundaⱪ ⱪilidiƣan tursa?» dǝp baⱨanǝ kɵrsǝtsingiz, sɵzingiz aⱪamdu? Ajayib ix dǝl xuki, Huda pǝⱪǝt gunaⱨlarning jazasidinla ǝmǝs, bǝlki gunaⱨlarning küq-tǝsirliridinmu ⱪutⱪuzidiƣan bir nijatliⱪni insanƣa ata ⱪilay dǝp tutmaⱪta. Buni Korinttiki jamaǝt obdan bilgǝn bolsimu, ǝmma nijatliⱪning küq-ⱪudritidǝ yaximaytti. Xuning bilǝn Pawlus ularƣa ⱪattiⱪ tǝnbiⱨ beridu. Dunyadiki barliⱪ baxⱪa insanlarƣa ohximiƣan ⱨalda baxⱪiqǝ yaxax mumkinki — biz qoⱪum xundaⱪ yaxiximiz kerǝk — Hudaƣa tǝxǝkkür, bizning «insanlarƣa ohxax» ǝmǝs, bǝlki asmandiki puⱪralar, Hudaning Roⱨidin küqlǝndürülgǝn pǝrzǝntliri süpitidǝ yaxax imkaniyitimiz bar.


Jongguda biz hǝnzu etiⱪadqi ⱪerindaxlirimizdin, bolupmu tunji ⱪetim uqrixip tonuxⱪinimizda: sSiz ⱪaysi mǝzⱨǝp («pǝy»)din bolusiz?» degǝn soalni pat-pat anglaymiz. Bu mundaⱪ soal soriƣuqining tehi «ǝttǝ yaxawatⱪanliⱪi»ni, xundaⱪla «insanlarqǝ kɵzⱪarax» bilǝn dunyaƣa ⱪaraydiƣanliⱪini ispatlaydu, halas. Ⱪǝlbidǝ Hudaning Roⱨi makanlaxⱪan, xundaⱪla Roⱨ tǝripidin toldurulƣan kixilǝr muxundaⱪ soal sorimaydu, yaki «Jamaǝttiki ⱪaysi tǝlim bǝrgüqidin ɵgǝndingiz», yaki «Jamaitingizning yetǝkqisi kim?» degǝngǝ ⱪiziⱪmaydu — roⱨiy adǝmlǝr bolsaⱪ, uqriƣan baxⱪa ixǝngüqilǝrdin Mǝsiⱨning Ɵzi toƣruluⱪ guwaⱨliⱪ, tüptin ɵzgǝrtilgǝn turmuxning guwaⱨliⱪi, towa ⱪilƣanliⱪtin Mǝsiⱨdǝ bolƣan yengi ⱨayattin urƣup eⱪip turidiƣan muⱨǝbbǝt, huxalliⱪ, hatirjǝmlik wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni izdǝymiz. Mana muxu ixlar «etiⱪadqilar»da kɵrülmisǝ, Injil tǝlimi bǝrgüqilǝrdin ⱨǝtta bügünki ǝng munǝwǝrlirining bizdǝ bar bolƣinining nemǝ paydisi bolatti? Tǝlimi top-toƣra bolƣan bir yaqeykiƣa ǝza boluxning nemǝ paydisi? Lekin ɵzgǝrtilgǝn bir ⱨayat mǝwjut bolsa, towa ⱪilixning mewisi kɵrülgǝn bolsa (gǝrqǝ ikkilǝmqi mǝsililǝr toƣruluⱪ kɵzⱪaraxlar ohximisimu), andin Mǝsiⱨ toƣruluⱪ ortaⱪ sɵz bilǝn sirdaxⱪili bolidu.


Mǝsiⱨkǝ mǝnsup bolƣan ⱨǝmmǝ adǝm uning jamaitidur — demǝk, «Ⱨǝr yǝrlǝrdǝ Rǝb Əysa Mǝsiⱨning (u ularƣa wǝ bizgǝ mǝnsup!) namiƣa nida ⱪilƣuqilarning ⱨǝmmisi» uning jamaitidur. (1:2). Gǝrqǝ ular bizdin ayrim ⱨalda jǝm bolsimu, ɵzimizni baxⱪa ⱨǝⱪiⱪiy ixǝngüqilǝrdin baxⱪiqǝ qaƣlimasliⱪimiz kerǝk. Bizning ⱨǝr zemin-yurtta turuwatⱪan, barliⱪ jamaǝtlǝrdǝ jǝm boluwatⱪan barliⱪ ⱪerindiximiz üqün (mǝyli ular ɵzimizni «ⱪerindax» dǝp etirap ⱪilsun-ⱪilmisun) dua ⱪiliximiz kerǝk.


4:6  «Pütülgǝnning dairisidin ⱨalⱪip kǝtmǝnglar» 

«Pütülgǝnning dairisidin ⱨalⱪip kǝtmǝnglar» degǝn sɵzlǝr Tǝwratta ǝyni yezilmiƣan bolsimu, u Tǝwrat-Injildiki intayin muⱨim bir prinsiptur. Bu ayǝt, mǝyli nijatliⱪ bolsun, ǝhlaⱪ-prinsiplar bolsun, jamaǝtni baxⱪurux ixliri toƣruluⱪ mǝsililǝr bolsun, Muⱪǝddǝs Kitablarda ⱨǝr ǝⱨwalda bizgǝ yetǝrlik yolyoruⱪ tapxurulƣanliⱪi kɵrsitilidu. «Artuⱪ wǝⱨiy» bu ixlarda bizgǝ kerǝk ǝmǝs; ǝmǝliyǝttǝ, biz muxu ⱨǝⱪiⱪǝtni mundaⱪ bir bayan bilǝn ipadilǝymizki, — Iman-etiⱪadⱪa baƣliⱪ ⱨǝrⱪandaⱪ ixlarda (mǝsilǝn, ǝhlaⱪ-prinsip, nijatliⱪ, jamaǝt, yaki muxu yǝrdikidǝk Pawlus rosullarning rolliri wǝ mǝs’uliyǝtliri toƣruluⱪ muzakirǝ ⱪilƣinidǝk), Muⱪǝddǝs Kitablarda ayan ⱪilinmiƣan bolsa yaki Muⱪǝddǝs Kitablardin logikilik ⱪiyas ⱪilinix mumkin bolmisa, undaⱪ ixlarni ⱨǝrgiz «jǝzmǝn xundaⱪ» demǝslikimiz kerǝk.


4:8  

«Silǝr alliⱪaqan toyunup kǝttinglar! Alliⱪaqan beyip kǝttinglar! Silǝr bizsiz padixaⱨlar bolup ⱨɵküm sürdunglar! Kaxki silǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ⱨɵküm sürgǝn bolsanglar’idi — undaⱪta biz silǝr bilǝn billǝ ⱨɵküm sürgǝn bolattuⱪ!»


Bǝzi waⱪitlarda bügünki dǝwrdiki oⱪurmǝnlǝr üqün rosulning bǝzi sɵzlirini qüxinix tǝs. Xübⱨisizki, buning bir sǝwǝbi, u eniⱪ kɵrgǝn roⱨiy ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni biz ƣuwa kɵriximiz mumkin. Əmma ⱪayta-ⱪayta oⱪup sɵzliri üstidǝ oylansaⱪ, Hudaning iltipati bilǝn bizmu uning bǝⱨrimǝn bolƣan yoruⱪluⱪiƣa muyǝssǝr boliximiz mumkin; iman-ixǝnq bilǝn xundaⱪ dawamlaxtursaⱪ qoⱪum yoruⱪluⱪⱪa eriximiz.

Muxu sɵzlǝrni qüxinix üqün awwal rosulning Rimdiki jamaǝtkǝ eytⱪan sɵzliri üstidǝ azraⱪ tohtilayli: —


«Əmdi bir adǝmning itaǝtsizliki tüpǝylidin, ǝnǝ xu ɵlüm bir adǝm arⱪiliⱪ ⱨɵkümran bolƣan yǝrdǝ, Hudaning mol meⱨir-xǝpⱪitini, xundaⱪla ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bolƣan xapaǝtlik sowƣitini ⱪobul ⱪilƣanlar bir adǝm, yǝni xu Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ ⱨayatta xunqǝ ƣalibanǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣuqilar bolmamdu!» («Rim.» 5:17)



Muxu ayǝttǝ Hudaning Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪ ɵlümidǝ bolƣan büyük mǝⱪsǝt-muddiasini kɵrimiz — yǝni ixǝngüqilǝrning ɵmür musapisi ⱨayatiy küqkǝ tolup taxⱪan mol wǝ xǝrǝplik ⱨayattur. Ɵtkǝn kona ⱨayatni baxⱪuridiƣan gunaⱨ wǝ Xǝytanning zulum-asarǝtliridin qiⱪixta xunqǝ zor ɵzgirix wǝ azad bolux boliduki, Pawlus bu yengi ⱨayatni gunaⱨ wǝ ɵlüm bolƣan burunⱪi mustǝbitlǝr üstidin ƣǝlibǝ ⱪilip padixaⱨtǝk süridiƣan ⱨayat, dǝp süpǝtlǝydu. Əng uluƣ wǝ kimmǝtlik ⱨɵküm sürüx bolsa, etiⱪadqining ɵzi üstidin ƣǝlibǝ ⱪilip, ɵzi üstidin ⱨɵküm sürüxi, ǝlwǝttǝ. Sulayman Pǝnd-nǝsiⱨǝtliridǝ eytⱪandǝk: «Asan aqqiⱪlimaydiƣan kixi palwandin ǝwzǝl; ɵzini tutuwalƣan kixi xǝⱨǝr alƣandinmu üstün» («Pǝnd.» 16:32). Ɵzini ⱨǝⱪiⱪiy tutuwalƣan kixigǝ bolsa, Huda uningƣa tehimu kɵp mǝs’uliyǝtlǝrni amanǝt ⱪilalaydu, ⱨǝtta u dunyadiki ixlarda tǝsǝwwur ⱪilƣili bolmaydiƣan zor mǝs’uliyǝtlǝrni uningƣa tapxuridu.


Əmma muxu yǝrdǝ Pawlus Korintliⱪlarƣa kinayǝ bilǝn sɵzlǝwatidu. Korinttiki jamaǝt bolsa: «Biz kamalǝtkǝ yetip, mustǝⱪil bolduⱪ; «ⱨɵkümranliⱪ ⱪilix»ⱪa sǝn Pawlusning yardiming yaki nǝsiⱨiting kerǝk ǝmǝs, dǝydu. Pawlus bolsa: «Əlwǝttǝ, silǝr gunaⱨinglar, ɵz xǝhsiyitinglar wǝ Xǝytanning üstidin ƣǝlibǝ ⱪilip padixaⱨdǝk ⱨɵküm sürgǝn bolsanglar idinglar, xundaⱪ bolƣininglarda, biz silǝr bilǝn billǝ uningdin bǝⱨrimǝn bolattuⱪ!» dǝydu. Əmma hǝtning ⱪalƣan ⱪismida adǝmni hijil ⱪilarliⱪ dǝrijidǝ ayan ⱪilinƣinidǝk, ular ⱨeqⱪaqan «ⱨɵküm sürgǝn» ǝmǝs idi, ǝksiqǝ ular nurƣun gunaⱨlarning asarǝt-ilki tǝripidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilinip keliniwatatti.


Pawlusning ularƣa sɵzlǝx tǝlǝppuzidin eniⱪ turiduki, uning ularƣa bolƣan mǝⱪsiti (bu ümid-mǝⱪsǝt ⱨǝmmǝ ⱨǝⱪiⱪiy rosullarda tepilidu) ularning etiⱪadi üstidin kontrol ⱪilix ǝmǝs, bǝlki ularning Hudaning biwasitǝ ⱨɵkümranliⱪi astida bolup azad ⱪilinip küqlǝndürülüx, yorutulup dana bolux wǝ nijatliⱪning ⱨǝmmǝ tǝrǝpliridin bǝⱨrimǝn boluxidin ibarǝt idi. U ⱨǝⱪiⱪǝtǝn qin kɵnglidin ularning ɵzining yardimidin mustǝⱪil boluxini ümid ⱪilƣanidi.


«Xǝytanning ilkigǝ tapxurulux»

5:3-5 

«Qünki gǝrqǝ tǝndǝ silǝr bilǝn billǝ bolmisammu, ǝmma roⱨta silǝr bilǝn billǝ bolux süpitidǝ alliⱪaqan xundaⱪ mǝn xu ⱨɵkümni qiⱪardimki, — (ⱨǝmminglar Rǝb Əysa Mǝsiⱨning namida jǝm bolƣanda, ɵzümning roⱨim silǝr bilǝn bolup, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning küq-ⱪudritigǝ tayinip) — xundaⱪ ⱪilƣan kixining ǝtliri ⱨalak ⱪilinsun, xundaⱪ ⱪilip roⱨi Rǝb Əysaning künidǝ ⱪutⱪuzuluxi üqün Xǝytanning ilkigǝ tapxurulsun».


Korinttiki jamaǝtning ǝzasi bolƣan bu kixi atisining ayali (uning ɵgǝy anisi, yaki atisining toⱪili) bilǝn billǝ yaxaxⱪa baxliƣan boluxi mumkin. Bundaⱪ kixi birinqidin gunaⱨi tüpǝylidin jamaǝtning bardi-kǝldisining sirtida ⱪalduruluxi kerǝk; jamaǝt uning bilǝn adǝttiki alaⱪidǝ bolmasliⱪi kerǝk. Ikkinqidin, u «Xǝytanƣa tapxuruluxi kerǝk» idi. Ⱨǝrⱪandaⱪ jamaǝt üqün ɵz ǝzasiƣa nisbǝtǝn mundaⱪ tǝdbirni ⱪollinixi intayin zor eƣir ixtur. Adǝttǝ xundaⱪ oquⱪ gunaⱨ mǝwjut bolsa, xundaⱪla uningƣa munasiwǝtlik ikki ǝⱨwal bar bolsa, andin muxundaⱪ tǝdbirni ⱪollanƣili bolidu: —


(1) gunaⱨ sadir ⱪilƣuqi kixi gunaⱨⱪa xunqǝ petip kǝtkǝnki, ⱨǝtta tǝnbiⱨlǝr yaki nǝsiⱨǝtlǝrni anglimiƣan bolsa;


(2) bu gunaⱨliⱪ ⱪilmix tüpǝylidin Mǝsiⱨ Əysaning namiƣa eƣir daƣ tǝgküzülidu wǝ jamaǝtning Mǝsiⱨkǝ bolƣan guwaⱨliⱪini sesitⱪan bolsa. Ottura dengizdiki «paⱨixiwazliⱪ paytǝhti» bolƣan Korint xǝⱨiridimu amma-puⱪralar muxundaⱪ ⱪilmixni yirginqlik dǝp ⱪaraytti — xundaⱪ ⱪilmix jamaǝtning ɵzidǝ mǝwjut idi! Pawlusning bu tǝdbirni ⱪollax ⱪarariƣa kelixi ǝjǝblinǝrlik ix ǝmǝs idi.


Ⱨazir biz «(bu) kixining ǝtliri ⱨalak ⱪilinsun» wǝ «roⱨi Rǝb Əysaning künidǝ ⱪutⱪuzular» degǝnlǝrning nemini kɵrsitidiƣanliⱪi toƣrisida tohtilayli.


Bu toƣruluⱪ tɵt hil pikir mǝwjut. Biz pǝⱪǝt ɵzimizningkini eytimiz. Injilda adǝttǝ «ǝt» wǝ «ǝtlǝr» degǝn sɵzlǝr adǝttǝ insaniy gunaⱨliⱪ tǝbiitini kɵrsitidu; lekin pikrimizqǝ muxu yǝrdǝ «ǝt»ni asasǝn jismaniy jǝⱨǝttin (bu adǝmning tenini kɵrsitidu, demǝkqi), andin adǝmning gunaⱨliⱪ tǝbiiti jǝⱨǝtidin qüxinixigǝ toƣra kelidu; xundaⱪ ⱪariƣanda, Korintliⱪlar bu kixini Xǝytanƣa tapxursa, ǝmdi uning ǝtliri Xǝytanning ⱨɵkümranliⱪi astida bolidu (demǝk, Hudaning biwasitǝ baxpanaⱨliⱪida bolmaydu, Hudaning xipasidin ⱨeqⱪandaⱪ bǝⱨrimǝn bolmaydu. Bu jǝⱨǝttin Ayup pǝyƣǝmbǝrning tarihini selisturung, «Ayup» 2:1-10). Xunga xu yolda u birǝr kesǝlgǝ giriptar bolup, bǝlkim ⱨǝtta bu kesǝldin ɵlüxi mumkin idi. Muxundaⱪ bolƣanda tɵt yahxi nǝtijimu boluxi mumkin: —


(1) Bu kixining ɵzi Hudaning «tǝrbiyǝ jaza»sini kɵrüxi bilǝn ɵz gunaⱨliⱪ ⱪilmixliriƣa nisbǝtǝn oyƣinip towa ⱪilix imkaniyiti bar bolidu

(2) Jamaǝt ɵzi gunaⱨning eƣir aⱪiwǝtliri toƣruluⱪ oyƣiniximu mumkin (Hudaning Korintta turƣan muⱪǝddǝs bǝndilirining bǝziliri «Rǝbning ziyapiti»gǝ munasiwǝtlik bolƣan gunaⱨlar tüpǝylidin aƣriƣan, ⱨǝtta ɵlüp kǝtkǝnidi; 11:30ni kɵrüng).

(3) Korinttiki «bu dunyaƣa tǝwǝ bolƣan» kixilǝr Hudaning jaza-tǝrbiyisini kɵridu wǝ Hudadin ⱪorⱪidu. Ularning kɵz aldida hux hǝwǝr toƣruluⱪ guwaⱨliⱪ ǝsligǝ kǝltürülidu;

(4) «Rǝb Əysaning künidǝ, bu kixining roⱨi ⱪutⱪuzulidu».

Ahirⱪi bu ibarǝ üstidǝ kɵp ⱪiyas ⱪilmaymiz. Əmma 3:11-17dǝ Pawlus Muⱪǝddǝs Roⱨta «ⱪurux» wǝ keyinki in’amlar degǝn muⱨim ix toƣruluⱪ sɵzlǝp beridu. Xu yǝrdǝ u ikki hil kixini tilƣa alidu; birinqi hili bolsa iman-etiⱪad bilǝn Hudaƣa itaǝtmǝn bolup pǝⱪǝt ɵzigila ǝmǝs, bǝlki baxⱪilarƣa payda yǝtküzüp «ul üstigǝ altun, kümüx, yaki ⱪimmǝtlik tax» salƣan kixi; u Hudaning yollirida izqil ⱨalda tohtawsiz mangƣaqⱪa harakterida nurƣun ǝwzǝl hislǝt-pǝzilǝtlǝr ⱪurulup qiⱪilƣan; Hudaƣa ming tǝxǝkkür, Ɵz meⱨir-xǝpⱪiti ⱨǝm Roⱨining alaⱨidǝ ix kɵrüxi bilǝn adǝmning iqigǝ yuƣurulƣan bundaⱪ pǝzilǝtlǝr ⱨǝrgiz yoⱪap kǝtmǝydu.


Ikkinqi hil kixi ɵz ⱨayatida ⱨeqⱪandaⱪ «puhta ⱪurulux»ni ⱪurmiƣan kixidur. Mundaⱪ kixilǝrning «ⱪurulux»i bar deyilgǝn tǝⱪdirdimu, ularning ⱨǝmmisi kɵrünüxtikila ixlar bolup, ismi bar jismi yoⱪ, ottin ɵtǝlmǝydiƣan ǝrzimǝs ⱪuruluxtur. Bundaⱪ kixi «ɵzi ⱪutulidu, ǝmma goya ottin ɵtüp ⱪutulƣan birsigǝ ohxap ⱪalidu». Pawlus tirilixtiki ixlar toƣruluⱪ purutup degǝndǝk, yultuzlar bir-birigǝ ohximiƣinidǝk, tirilixtǝ kixilǝrning yengi tǝnliri bir-biridin pǝrⱪliniximu mumkin (15:35-49). Lekin bundaⱪ kixilǝrgǝ ⱨǝtta «tirilix»tiki tǝn beƣixlanmasliⱪi mumkin; ular ixǝnqisini Rǝb Əysa Mǝsiⱨkǝ baƣliƣanliⱪ sǝwǝbidin, ular «ⱪutⱪuzilidu»; ǝmma bu ⱪutⱪuzuluxni ǝng tɵwǝn dǝrijidǝ degili bolidu; demǝk, ular gunaⱨlirining dozahtiki jazasini kɵrmǝydu, pǝⱪǝt «ⱪutⱪuzulƣan tǝnsiz roⱨlar» süpitidǝ Huda aldida yaxaydu. Mana bu bizning pǝrzimizdur.


Bundaⱪ ixlar toƣruluⱪ baxⱪa bǝzi ayǝtlǝr: —«Rim.» 16:17-18; «2Kor.» 6:14-7:1; «Gal.» 6:1-2; «2Tes.» 3:6-15; «1Tim.» 1:20; «Tit.» 3:10-11; «2Yuⱨ.» 9-11; «Wǝⱨ.» 2:20ni kɵrüng.


5:7-8  

«Kona hemirturuqni qiⱪiriwetinglar; xuning bilǝn silǝr ǝsli hemirturuqsiz hemirdǝk yengi bir zuwula bolisilǝr; qünki «ɵtüp ketix ⱨeyti»diki ⱪozimiz bolƣan Mǝsiⱨ ⱪurbanliⱪ ⱪilindi; xunga ⱨeytni yaman niyǝtlik wǝ rǝzillik bolƣan hemirturuq bilǝn ǝmǝs, bǝlki sǝmimiylik wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bolƣan petir nan bilǝn tǝntǝnǝ ⱪilip ɵtküzǝyli».


Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ tapxurƣan «ɵtüp ketix ⱨeyti» ularning Misirdiki ⱪulluⱪtin ⱪutuldurulƣanliⱪini tǝbriklǝydiƣan bayramdur. Tǝwrat kalendarida «ɵtüp ketix ⱨeyti»gǝ yǝttǝ künlük «petir nan ⱨeyti» ulinipla kelidu («Mis.» 12:1-20ni diⱪⱪǝt bilǝn oⱪung). Bu ⱨeytlarƣa zɵrür bolƣan tǝyyarliⱪlarning biri ⱨǝr ɵydin barliⱪ hemirturuqni ǝstayidilliⱪ bilǝn qɵrüp taxlaxtin ibarǝttur. Yǝⱨudiy ayallar ⱪoliƣa qiraƣ elip hemirturuqning kiqikkinǝ bir tal uwiⱪimu ⱪaldurulmisun dǝp ɵz ɵyining ⱨǝmmǝ bulung-puqⱪaⱪlirini ahturup qiⱪidu; hemirturuqning kiqikkinǝ bir tal uwiⱪi qiⱪip ⱪalsimu, u sirtⱪa taxlinip udulluⱪ kɵydürülidu. Ibdadǝthanidimu sunulƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪurbanliⱪlar ⱨeqⱪandaⱪ hemirturuqni ɵz iqigǝ almasliⱪi kerǝk idi («Mis.» 12:1-20, «Law.» 2:11). Undaⱪta, hemirturuqning mǝnisi zadi nemǝ?


Ⱨǝmmimizgǝ ayanki, hemirturuq hemirni kɵptürüp uni bolduridu. Xunga u ⱨǝrdaim adǝmni qongqiliⱪⱪa azduridiƣan, adǝmlǝrni yoƣinitidiƣan, kɵrǝnglitidiƣan ⱨǝrhil gunaⱨlarƣa intayin muwapiⱪ bir simwol bolidu. Gunaⱨ bolsa adǝmlǝrni pǝⱪǝt «yoƣinitidu» (5:2ni kɵrüng). Tǝwrat dǝwridǝ Hudaƣa atalƣan ⱪurbanliⱪlarda ⱨeq hemirturuq bolmasliⱪi kerǝk idi wǝ Injil dǝwridǝ jamaǝtning Hudaƣa bolƣan ibadǝt-hizmǝtliridǝ ⱨeqⱪandaⱪ yoƣanqiliⱪ-qongqiliⱪ, kɵrǝnglik bolmasliⱪ kerǝk. Jamaǝtning uli Mǝsiⱨni etirap ⱪilix wǝ ayan bolƣan barliⱪ gunaⱨlardin qiⱪip ketixidin ibarǝt («2Tim.» 2:19). Mǝsiⱨkǝ ixinimǝn dǝp iman-ixǝnqini bildürüp suƣa qɵmüldürülgǝn kixilǝrdǝ Hudadin kǝlgǝn, gunaⱨning asaritidin qiⱪⱪudǝk küq-ⱪudrǝt boluxi kerǝk. Xunga jamaǝt iqidǝ towa ⱪilmay gunaⱨni oquⱪ sadir ⱪiliweridiƣan bǝzilǝr bar bolsa, bundaⱪ ⱪilmixⱪa yol ⱪoymasliⱪ kerǝk; bundaⱪ kixilǝrni jamaǝt sorunliriƣa tǝklip ⱪilix yaki ⱪobul ⱪilixⱪa bolmaydu (mǝsilǝn, «1Tes.» 3:6-12nimu kɵrüng).


Oⱪurmǝnlǝr xuni qüxiniduki, bu deginimiz kona yollarni ɵzgǝrtixtǝ ⱪiyinqiliⱪⱪa uqriƣandimu gunaⱨ bilǝn bolƣan kürǝxni tohtatmaydiƣan kixilǝrgǝ ⱪaritilƣan ǝmǝs; undaⱪ kixilǝrgǝ sǝwr-taⱪǝt wǝ kǝng ⱪorsaⱪliⱪ ⱪilip, riƣbǝtlǝndürüp, ⱨǝrdaim Mǝsiⱨning muⱨǝbbitini kɵrsitiximiz kerǝk. Kɵzdǝ tutⱪinimiz gunaⱨdin azad boluxⱪa kürǝx ⱪilidiƣan ⱪerindaxlar ǝmǝs, bǝlki Mǝsiⱨning hǝwirigǝ etiⱪad baƣlidim dǝp turup, oquⱪ-axkarǝ wǝ nomussizliⱪ bilǝn gunaⱨni qing tutuwalƣan kixilǝrdur. Yǝnǝ kelip bundaⱪ deginimiz, tehi etiⱪad ⱪilmiƣanlarni jamaǝt sorunliriƣa tǝklip ⱪilip ⱪarxi eliximizƣa toƣra kǝlmǝydu, degǝnlik ǝmǝs! Sorunlarƣa ⱪatnixip Mǝsiⱨning tǝlimini angliƣusi bolƣan etiⱪadsizlarni ⱪizƣin ⱪarxi eliximiz kerǝk.


«Ɵtüp ketix ⱨeyti» bolsa Mǝsiⱨdǝ bolƣan nijatimizni aldin’ala kɵrsǝtkǝn bir «bexarǝtlik sürǝt»tur. Uningƣa ulinipla kǝlgǝn (yǝttǝ kün dawam ⱪilidiƣan) «petir nan ⱨeyti» bolsa xübⱨisizki, bizning birliktǝ towa ⱪilƣan ⱨalda «sǝmimiylik wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bolƣan (demǝk, bularƣa simwol bolƣan) petir nan bilǝn» dawamlixidiƣan Hudaƣa baƣlanƣan turmuximizni aldin’ala kɵrsǝtkǝn yǝnǝ bir «bexarǝtlik sürǝt»tur.

Rosulning addiy birla jümlisigǝ ⱪulaⱪ salsaⱪ, muxundaⱪ turmux jǝryanining ⱪandaⱪ boluwatⱪanliⱪini bayⱪiƣili bolidu: —


«Qünki kim seni baxⱪa birsidin üstün ⱪilidu? Sanga ata ⱪilinƣan nǝrsidin baxⱪa sǝndǝ yǝnǝ nemǝ bar? Ⱨǝmmǝ sanga berilgǝn tursa, nemixⱪa «Mǝndǝ ǝsli bar idi» dǝp pǝhirlinip kɵrǝnglǝp ketisǝn?» (4:7).


Barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr iqidǝ bu ǝng addilirining biri ǝmǝsmu? Lekin mana bu ⱨǝⱪiⱪǝtning insaniy tǝkǝbburluⱪining yiltizini ⱪanqilik qongⱪur kesip üzidiƣanliⱪiƣa ⱪarang! Bu ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ ⱪulaⱪ salsaⱪla bizdǝ xɵⱨrǝtpǝrǝslik, birmu biⱨudǝ ham hiyal ⱪaldurulmaydu; qünki ⱨǝmmǝ nǝrsimiz, mǝyli «tǝbiiy talant» yaki «roⱨiy iltipat» bolsun, ⱨǝmmisi Hudaning Ɵzidin kelidu, xunga biz uningƣila barliⱪ xan-xǝrǝpni kǝltürimiz. Kiqik peilliⱪ bolsa «Bizdǝ ⱨeq talant-iltipat yoⱪ» degǝnlik ǝmǝs, bǝlki bu ixlarning barliⱪi tüpǝylidin talant-iltipat Bǝrgüqigǝ xan-xǝrǝp ⱪayturuxtin ibarǝttur.


6:2-3 

«Muⱪǝddǝs bǝndilǝrning dunyani soraⱪ ⱪilidiƣanliⱪini bilmǝmsilǝr? Əgǝr dunya silǝr tǝripinglardin soraⱪⱪa tartilidiƣan bolsa, ǝmdi ziƣirqilik ixlarni ⱨǝl ⱪilixⱪa yarimamsilǝr? Pǝrixtilǝr üstidinmu ⱨɵküm qiⱪiridiƣanliⱪimizni bilmǝmsilǝr? Əmdi bu ⱨayattiki ixlarni ⱨǝl ⱪilix ⱪanqilik ix idi?»


Bu bayanƣa oⱪurmǝnlǝr bǝlkim heli ⱨǝyran ⱪalidu; uningƣa ⱪariƣanda, ixǝngüqilǝrning Mǝsiⱨning dunya wǝ pǝrixtilǝr üstidin ⱨɵküm qiⱪirixliriƣa mǝlum dǝrijidǝ ⱨǝmraⱨliⱪi yaki ⱨǝmkarliⱪi bolidu («Zǝb.» 149-küynimu kɵrüng).


«2Kor.» 5:20dǝ Pawlus «Mǝsiⱨning soraⱪ tǝhti»ni tilƣa alidu; ixǝngüqilǝrning ⱨǝmmisi bu tǝht aldida ⱨesab tapxurup tenidǝ ⱪilƣan yahxiliⱪi yaki yamanliⱪi boyiqǝ in’am ⱪobul ⱪilidu. Mǝntiⱪǝ boyiqǝ bu soraⱪ barliⱪ baxⱪa soraⱪlardin awwal yüz berixi kerǝk. Baxⱪa rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning guwaⱨliⱪliri buningƣa ⱪoxulidu — «Soraⱪ bolsa Hudaning ɵz ɵydikiliridin baxlinidu» («1Pet.» 4:17). Hudaning mutlǝⱪ pak-muⱪǝddǝslikidiki ot aldida turƣanlar wǝ xuningdǝk uningdin ɵtüxi bilǝn ɵz barliⱪ gunaⱨliridin pütünlǝy paklandurulƣanlarla muxundaⱪ dǝⱨxǝtlik ixlar (dunyani soraⱪⱪa tartix)ƣa ⱨǝmraⱨ boluxⱪa layiⱪ bolalaydiƣan bolidu. Ⱨalbuki, bu ixlarning bolidiƣanliⱪiƣa ⱪarap, Pawlus zor uluƣ bir prinsipni kɵrsitidu — bizlǝr bu dunyadin kǝtmǝyla jamaǝttǝ, ⱨǝtta jamaǝttiki ǝng addiy ǝzalarda Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy danaliⱪi alliⱪaqan ayan boluxi kerǝktur. U: «Aranglarda jedǝllǝr pǝyda bolsa, u nemǝ üqün?» dǝp soraydu — «Jamaǝttiki ǝng addiy kixilǝrni bu ixlarni ⱨǝl ⱪilixⱪa bekitmǝmsilǝr?» (6:4)

Adǝmlǝr Mǝsiⱨni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn izdǝp towa ⱪilƣan bolsa ularda ⱪanqǝ qong ɵzgirixlǝr ⱨasil bolidiƣanliⱪi muxu yǝrdǝ kɵrünüp turidu; ǝhmiⱪanilik danaliⱪⱪa aylandurulidu; ⱨǝrbir jamaǝt zor paydiliⱪ tǝrbiyǝ wǝ parasǝtning buliⱪi boluxⱪa ɵsüp qiⱪidu.


6:13  

««Yemǝkliklǝr axⱪazan üqün, axⱪazan bolsa yemǝkliklǝr üqündur»; ǝmma Huda u wǝ bu ⱨǝr ikkisini yoⱪⱪa qiⱪiridu; tǝn bolsa buzuⱪluⱪ üqün ǝmǝs, bǝlki Rǝb üqündur; Rǝb tǝn üqündur».

Oⱪurmǝnlǝrning diⱪⱪitini bu bayanƣa tartmaⱪqimiz, qünki biz yaki baxⱪilar aƣrip ⱪalidiƣan bolsaⱪ, u bizgǝ ⱪandaⱪ toƣra dua ⱪiliximizƣa yoruⱪluⱪ beridu. Omumiy jǝⱨǝttin xundaⱪ deyǝlǝymizki, Hudaning ixǝngüqi üqün bolƣan iradisi rosul Yuⱨannaning 3-mǝktupida ipadilinidu: «Ⱪǝdirlik dostum, roⱨ-ⱪǝlbing saƣlam bolƣandǝk, ⱨǝmmǝ ixliringning onguxluⱪ wǝ teningning salamǝt boluxiƣa tilǝkdaxmǝn» (2-ayǝt).


Ⱨalbuki, xundaⱪ ǝⱨwallar boliduki, ixǝngüqilǝr kesǝl bolup ⱪelixi mumkin. Undaⱪ bolƣanda biz ⱨeq oylanmayla «Meni saⱪaytⱪaysǝn» dǝp tilǝwǝrmǝslikimiz kerǝk, bǝlki awwal Rǝbdin, mǝndǝ sǝn bilǝn bolƣan alaⱪǝmgǝ tosalƣa bolƣan, sǝl ⱪariƣan gunaⱨim barmu dǝp soriximiz, andin bar bolsa ⱪolimizdin kǝlginiqǝ uni tüzitixkǝ intiliximiz lazim. Muxundaⱪ ⱪilƣandin keyin Hudadin xipa-salamǝtlikni tilǝxkǝ bolidu. Xuning bilǝn bir waⱪitta tonup yetiximiz kerǝkki, Rǝb biz qüxinǝlmǝydiƣan yüksǝk sǝwǝblǝr bilǝn bizning kesǝl bolup ⱪeliximizƣa bǝzidǝ yol ⱪoyidu («Ayup» 2-bab, «2Kor.» 12:7-10). Əmma biz ⱨazir ⱪarawatⱪan ayǝt bizgǝ xipa-salamǝtlikni tilǝxkǝ riƣbǝt berixi kerǝk; bizning tǝn salamǝtlikimizni tiliximizdiki mǝⱪsǝt ɵz xǝhsiy arzu-ⱨǝwǝslirimizni ⱪandurux üqün ǝmǝs, bǝlki tenimiz Rǝbning xan-xǝripini kǝltüridiƣan ünümlük ⱪorali bolsun üqün bolsa, ǝmdi «Tǝn bolsa..... Rǝb üqün» bolƣandǝk, ohxaxla ⱪadir Rǝbbimiz «tǝn üqündur» — Uning zor küqi bizlǝrning bu ajiz, zǝ’iplixiwatⱪan ɵlidiƣan tǝn ǝzalirimizda Roⱨ arⱪiliⱪ ixlimǝktǝ  («Rim.» 8:11).


7-bab: Nikaⱨ, ǝr-ayalliⱪ, tǝnⱨaliⱪ mǝsililiri üstidǝ

Bu ⱪisimda Pawlus yǝnǝ Korinttiki jamaǝtning bǝzi soalliriƣa, yǝni ǝr-ayalliⱪ, tǝnⱨaliⱪ mǝsililiri üstidiki soalliriƣa jawab beridu. Biz buningda ɵz iqigǝ alƣan ⱪimmǝtlik ⱨǝm tolimu ǝmǝliy tǝlim-tǝrbiyǝ üqün qongⱪur minnǝtdar boluximizƣa toƣra kelidu. Əmma bǝzi ⱪerindaxlar Pawlusning 10- wǝ 12-ayǝttiki: «Mǝn eytimǝn.. Əmma mǝn ǝmǝs... Rǝb (buni) eytidu...», «Mǝn eytimǝn, Rǝb buni eytⱪan ǝmǝs...» degǝn sɵzlirining ǝⱨmiyitini qüxinip yǝtmǝydu. Xularni yǝnǝ kɵrǝyli: —


(10) «Əmma nikaⱨlanƣanlarƣa kǝlsǝk, ularƣa mǝn xuni tapilaymǝnki, — (bu ǝmǝliyǝttǝ mening tapiliƣinim ǝmǝs, yǝnila Rǝbningki), ayal eridin ajraxmisun...»


(12) «Ⱪalƣanliringlarƣa kǝlsǝk, mǝn xuni eytimǝnki (bu Rǝbning eytⱪini ǝmǝs), ⱪerindaxning etiⱪadsiz ayali bolsa wǝ ayali uning bilǝn turuwerixkǝ razi bolsa, u uni ⱪoyup bǝrmisun...»


Bǝzilǝr bu ahirⱪi sɵzlǝrni xǝrⱨilǝp, Pawlus pǝⱪǝt ɵz ⱨoⱪuⱪi bilǝnla bu ixlarni eytiwatidu, dǝydu. Bu kɵzⱪarax ⱨǝⱪiⱪǝttin tolimu yiraⱪ. U ǝmǝliyǝttǝ Hudaning toluⱪ ⱨoⱪuⱪi bilǝn sɵzlǝwatidu. Xundaⱪtimu biz uning degǝnlirining mǝnisini qüxiniximiz kerǝktur.

Rǝb Əysa Mǝsiⱨ yǝr yüzidǝ tǝndǝ bolƣan waⱪtida nikaⱨliⱪ ⱨǝm ǝr-ayalliⱪ toƣruluⱪ, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn Tǝwrat-ⱪanuni tǝlǝpliridin ⱨalⱪiƣan kɵp tǝlimlǝrni bǝrdi. Bu tǝlimlǝrni mundaⱪ yǝkünlǝxkǝ bolidu: —


(1) Huda talaⱪ ⱪilixⱪa ɵqtur. Musa pǝyƣǝmbǝr Hudaning yolyoruⱪi bilǝn Israillarning talaⱪ berixigǝ yol ⱪoyƣini bilǝn, bu ruhsǝt ularning tax yürǝkliki tüpǝylidin otturƣa qiⱪⱪan. Bularning tax yürǝklikini Huda obdan bilǝtti. Hudaning harakterini wǝ ⱨǝrtǝrǝplik pǝzilǝtlirini ipadilǝydiƣan birǝr toluⱪ tǝlǝpni ular pǝⱪǝt angliyalmaytti ⱨǝm kɵtürǝlmǝytti. Əmma Mǝsiⱨ yetip kǝlgǝndǝ Hudaning barliⱪ ǝmr-tǝlǝplirini ⱪobul ⱪilalaydiƣan yengi ⱪǝlb wǝ ⱨayatni elip kelidiƣan yengi ǝⱨdǝ wujudⱪa kelidu; xuning bilǝn kona tax yürǝk mǝnggü yoⱪiƣan bolidu. Xunga Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣuqilar bir-biridin ⱨǝrgiz ajraxmasliⱪi kerǝk («Mat.» 5:31, 19:1-12, «Mar.» 10:1-12).


(2) Bu ǝmridin birdinbir mustǝsna bolƣini: — Əgǝr etiⱪadqi ǝr yaki ayal toy ⱪilƣandin keyin axnidarqiliⱪ yaki xuningƣa ohxax sadaⱪǝtsizlik gunaⱨlirini sadir ⱪilƣan bolsa, bundaⱪ ǝⱨwal astida ajrixix (andin uwal ⱪilinƣan jorining baxⱪa bir etiⱪadqi bilǝn toy ⱪilixi) bu ǝmrning sirtida bolidu. Əmma Rǝb xundaⱪ ⱪilix zɵrür demigǝn. («Mat.» 19:9)


«Korintliⱪlarƣa» degǝn ⱪisimda rosul Pawlus Rǝb Əysa Ɵz tǝlimidǝ eytmiƣan birdinbir ǝⱨwalni bir tǝrǝp ⱪilidu — demǝk, ǝslidǝ etiⱪadsiz bolƣan ǝr-ayalning bir jorisi etiⱪad ⱪilƣandin keyinki ǝⱨwallar toƣruluⱪ sɵzlǝydu. Ikkisi etiⱪadisiz ⱨalda toy ⱪilƣan, ǝmma ⱨazir bir jorisi etiⱪad ⱪilƣan (xunga yengi, meⱨir-xǝpⱪǝtlik ⱪǝlblik bolƣan) wǝ bir jorisi tehi etiⱪadsiz (xunglaxⱪa bǝlkim ⱪattiⱪ kɵngüllük — «Mat.» 19:8ni yǝnǝ kɵrüng) ⱪalƣan bolsa (12-17), ixǝngǝn jorisi ixǝnmigǝn jorisidin ayrilixi kerǝkmu? Jawab — Yaⱪ. Ixǝnmigǝn jora ǝr-ayalliⱪ munasiwitidin razi bolsa ixǝngüqi uning bilǝn billǝ turuxi kerǝk. Əmma ixǝnmigǝn jorisi ixǝngǝn jorisning etiⱪadidin narazi bolup, awariqilik qiⱪirip ǝr-ayalliⱪni saⱪlaxⱪa etiⱪadni taxlaxni xǝrt ⱪilsa, undaⱪta ixǝngüqining jedǝlsiz ajrixixⱪa ⱪoxuluxiƣa toƣra kelidu; bu ajrixix ɵzi qiⱪip ketixi yaki jorisining qiⱪip ketixi bilǝn bolidu. Undaⱪ ǝⱨwal astida «(etiⱪadqi) ⱪerindax aka-ukilar, ⱨǝdǝ-singillar nikaⱨ mǝjburiyitigǝ baƣlinip ⱪalƣan bolmaydu» (15). Bǝzilǝr bu sɵzni, ularning bu nikaⱨni dawamlaxturux mǝjburiyiti yoⱪ, uningdin aman-tinqliⱪ bilǝn ayrilsa bolidu; ǝmma ilgiriki jorisi alǝmdin ɵtmigüqǝ ⱪaytidin toy ⱪilix ǝrkinliki bolmaydu, dǝp qüxinidu. Əmma «baƣlinip ⱪalƣan» degǝn sɵz 39-40-ayǝttǝ ixlitilgǝn yǝrdǝ ohxax mǝnidǝ boluxi kerǝk; axu yǝrdǝ «Eri ⱨayat qaƣda ayali uningƣa baƣlanƣandur» degǝnliktur («baƣlanƣan» grek tilida baxⱪa sɵz bolsimu ohxax uⱪumni bildüridu). 39-40dǝ eri ɵlsǝ, ayali halisa «Rǝbdǝ» baxⱪiƣa tegixkǝ «ǝrkin» bolidu — demǝk, U Rǝbning yolyoruⱪi wǝ danaliⱪi bilǝn, etiⱪadqi ⱪerindaxⱪa tegixkǝ ǝrkindur. Biz ohxaxla 15-ayǝttiki «baƣlinip ⱪalƣan ǝmǝs» degǝnnimu, baxⱪa birsigǝ (etiⱪadqi bolsa) tegixkǝ ǝrkin bolidu, degǝn mǝnini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz.

 (Bu tǝlimning baxⱪa tǝripi bolsa, ixǝngüqilǝr (baxⱪa birsigǝ tegǝy desǝ) ⱪandaⱪla bolmisun baxⱪa ixǝngüqigǝ tegixi zɵrür («2Kor.» 6:4nimu kɵrüng). Əgǝr nikaⱨⱪa mǝjburlanƣan bolsa ixǝngüqining ǝⱨwali bǝlkim 12-17-ayǝttǝ kɵrsǝtilgǝn ixǝnmigǝn jorisi bar bolƣan ǝr yaki ayalningkigǝ ohxax dǝp ⱪaraxⱪa bolidu).


36-38-ayǝtnimu kɵrǝyli: —

«Əmma ǝgǝr birsi niyǝt ⱪilƣan ⱪizƣa nisbǝtǝn muamilǝmning durus bolmiƣan yeri bar dǝp ⱪarisa, u ⱪiz yaxliⱪ baⱨaridin ɵtüp kǝtkǝn bolsa, ikkisi ɵzini tutuwalalmisa, u haliƣinini ⱪilsun, u gunaⱨ ⱪilƣan bolmaydu; ular nikaⱨ ⱪilsun. Biraⱪ, birsi ɵz kɵnglidǝ muⱪim turup, ⱨeqⱪandaⱪ ixⱪ besimi astida bolmay, bǝlki ɵz iradisini baxⱪurup, kɵnglidǝ niyǝt ⱪilƣan ⱪizini ǝmrigǝ almasliⱪni ⱪarar ⱪilƣan bolsa, yahxi ⱪilƣan bolidu. Ⱪisⱪisi, ɵylǝngǝnning ɵylǝnginimu yahxi ix, ɵylǝnmigǝnning ɵylǝnmiginimu tehimu yahxi ix».


Bu ayǝtlǝr üstidǝ sǝl tohtiliximizƣa toƣra kelidu. Qünki bǝzilǝr 36-38-ayǝtlǝrdǝ kɵzdǝ tutulƣini pak ⱪizning dadisi uni «Hudaning yolida kɵprǝk hizmǝt ⱪilsun» dǝp yatliⱪ boluxⱪa yol ⱪoymaydu, dǝydu. Əmma mundaⱪ qüxǝnqini mumkin ǝmǝs dǝp ⱪaraymiz. Qünki Hudaning yolida toy ⱪilix pursitidin waz kǝqkǝn, ɵzini ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi, «ɵzini tutuwalƣuqi» kixi bǝribir ata ǝmǝs, bǝlki ⱪiz wǝ uningƣa ɵylǝnmǝkqi bolƣan yigit bolidu! Ata bu ixni ⱪarar ⱪilƣandin keyin Rǝbning hizmitidǝ tehimu «kɵngli bɵlünmigǝn ⱨalda» boluxi natayin. Xunga biz yuⱪiriⱪidǝk tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Bǝzi alimlar yǝnǝ «(pak) ⱪiz» degǝnni «tǝnⱨaliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Bu tǝrjimining mumkinqiliki bar. Biraⱪ asasiy mǝnisi ɵzgǝrmǝyduki, ǝr kixi yaki ⱪiz Rǝbning hizmitidǝ kɵprǝk bolay dǝp toy ⱪilmasliⱪⱪa niyǝt ⱪilixtin ibarǝt.


8:2 

««Mening bilimim bar» dǝp ⱨesabliƣan kixi, ǝmǝliyǝttǝ ⱨeqnemini tehi bilixkǝ tegixlik dǝrijidǝ bilmigǝn bolidu».


Bu kiqik ayǝt üstidǝ tohtilix paydiliⱪtur; qünki bu ayǝt mǝktuptiki baxⱪa kɵp ayǝtlǝrdǝk, kɵzimiz tehi yǝtmigǝn baxⱪa dunyalarni kɵridiƣan bir derizini aqidu. Pawlus Rǝb Əysadin ⱪalsila, Hudaning kalam-wǝⱨiyliri ǝng kɵp tapxurulƣan insan idi. Lekin uning bu bayanini, pǝⱪǝt baxⱪilarƣila ǝmǝs, bǝlki ɵzigimu ⱪaritip eytⱪan. Ɵzidǝ xunqǝ kɵp wǝⱨiy wǝ ilim-bilim bolƣini bilǝn, u bularning ⱨǝmmisini dengizning bir tamqisi, halas, dǝydu.


Huda bizgǝ xunqǝ mol bilim wǝ wǝⱨiylǝrni kɵrsǝtkǝnliki üqün biz uningƣa ming tǝxǝkkür eytimiz; ǝmma biz buningdin xuni qüxinimizki, biz ⱨǝⱪiⱪǝttǝ pǝⱪǝt uluƣ okyanning ⱪirƣiⱪida turuwatimiz, uning qongⱪur tǝglirigǝ qɵmüxni tehi ⱨeq baxlimiduⱪ. Biz ⱨǝrgiz ǝhmǝⱪlǝrqǝ kɵrǝnglǝp kǝtmǝslikimiz üqün, Huda bizgǝ xundaⱪ bir angni bǝrgǝy!


10:1-12 «Bexarǝtlik wǝⱪǝlǝr» — Israillarning Misirdin qiⱪip, qɵl-bayawandin ɵtkǝndiki wǝⱪǝlǝrdin sawaⱪ elixi

Bu sawaⱪlar wǝ «bexarǝtlik sürǝtlǝr»ni obdanraⱪ qüxinix üqün oⱪurmǝn Tǝwrat «Mis.» 12-17-bab, 32-33-bab, «Qɵl.» 11-, 20-, 21-bablarni awwal oⱪusa kɵp yardimi bolidu.


Pǝyƣǝmbǝrlǝrning kǝlgüsidiki muⱨim ixlarni bizgǝ sɵz bilǝn aldin’ala kɵrsitidiƣanliⱪi turƣan gǝp. Əmma muxu yǝrdǝ Pawlus bizgǝ, Huda Ɵzi bǝzi wǝⱪǝlǝrning yüz berixini xundaⱪ orunlaxturup bekitkǝnki, bu wǝⱪǝlǝr kǝlgüsi zamanlarda tehimu uluƣ ix-wǝⱪǝlǝrni aldin’ala kɵrsitidiƣan birhil «bexarǝtlik sürǝt» bolidu, dǝydu. «Əmdi bu wǝⱪǝlǝrning ⱨǝmmisi ularning (Israillarning) bexiƣa bexarǝtlik misallar süpitidǝ qüxkǝn wǝ ahirⱪi zamanlar beximizƣa keliwatⱪan bizlǝrning ulardin sawaⱪ-ibrǝt eliximiz üqün hatirilǝngǝnidi».


Pawlus Israilning bexiƣa nurƣun ixlarning kelixining tüp sǝwǝbi, kǝlgüsidiki jamaǝtning xulardin sawaⱪ-ibrǝt elixi üqündur, dǝydu! «bexarǝtlik sɵzlǝr»ni berǝlǝydiƣan pǝⱪǝt Huda, ǝlwǝttǝ; ǝmma «bexarǝtlik wǝⱪǝ»lǝrni yüz bǝrgüzüxidǝ Uning uluƣluⱪi tehimu roxǝn kɵrüngǝn ǝmǝsmu!


Musa wǝ Ilyas pǝyƣǝmbǝrlǝr Rǝb Əysaning ɵlümigǝ yeⱪin Uning bilǝn kɵrüxkǝn («Mat.» 17-bab, «Markus» 9-bab, «Luⱪa» 9-bab); ularning muzakirǝ ⱪilƣan muⱨim temisi Uning ɵlümi bolƣan. Xu yǝrdǝ Uning ɵlümini tǝswirligǝn sɵz bolsa «qiⱪix» idi («Luⱪa» 9:31). Grek tilda «ǝksodus» deyilidu. Bu alaⱨidǝ sɵz Tǝwrattiki «Misirdin qiⱪix»ni kɵrsitidu. Mana u Israilning Misirdiki ⱪulluⱪtin ⱪutulup, Huda bekitkǝn yengi yetǝkqi (Musa) arⱪiliⱪ azadliⱪⱪa qiⱪixidiki wǝⱪǝlǝrning mǝnisini qüxinixkǝ bir aqⱪuqtur. Mana bularning ⱨǝmmisi Mǝsiⱨdǝ bolƣan tehimu uluƣ ⱪutⱪuzuluxni kɵrsǝtkǝn «bexarǝtlik wǝⱪǝ» bolidu; bu ikkinqi «qiⱪix» Hudaning hǝlⱪining Mǝsiⱨning yetǝkqilikidǝ Misirdin ǝmǝs, bǝlki gunaⱨ wǝ Xǝytanning ⱪulluⱪidin ⱪutulup Hudaning padixaⱨliⱪidiki ǝrkin-azadliⱪⱪa qiⱪixtin ibarǝt.

Hudaning «Misirdin qiⱪix»ta yurgüzgǝn üq ⱪutⱪuzƣuqi wasitisi mundaⱪ: — 


(a) 

Ⱪozining ⱪeni (Pawlus muxu yǝrdǝ bu toƣruluⱪ tohtalmaydu, ǝmma «1Pet.» 1:19ni kɵrüng). («Mis.»12:7, 13)

(ǝ) 

Kündüzdǝ bulut, keqidǝ ot tüwrüki («Mis.» 13:21-22).

(b)

Ⱪizil Dengiz; Israil uningdin ɵtüp ⱪutⱪuzulƣan, Misirliⱪlar uningda ƣǝrⱪ bolƣan («Mis.» 14-bab).


Bu üq wasitǝ, xübⱨisizki, tɵwǝndikilǝrni ipadilǝydu: — 

(a) Mǝsiⱨning ⱪeni; (ǝ) Muⱪǝddǝs Roⱨ; (b) Mǝsiⱨning ɵlümi. Bizning gunaⱨlirimiz «Hudaning ⱪurbanliⱪ ⱪozisi» bolƣan Mǝsiⱨning ⱪeni bilǝn kǝqürüm ⱪilinidu, Mǝsiⱨning ɵlümi wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning küq-ⱪudriti bilǝn biz ⱪaytidin yengi ⱨayatⱪa tuƣulimiz; bu yengi ⱨayatta insanning jeniƣa bolƣan düxmǝnliri, yǝni gunaⱨ, Iblis, jinlar küqsiz ⱪaldurulidu. Pirǝwn Ⱪizil Dengiz arⱪiliⱪ küq-ⱪoxunsiz ⱪaldurulƣan; Mǝsiⱨning ɵlümi arⱪiliⱪ Xǝytanmu etiⱪadqini baxⱪurƣudǝk küqidin ⱪaldurulidu. 


(10:1-2) 

«Qünki, i ⱪerindaxlar, mǝn silǝrning ata-bowilirimizning ⱨǝmmisining bulut astida yürgǝnlikidin wǝ ⱨǝmmisining dengizdin ɵtüp mangƣanliⱪidin hǝwǝrsiz yürüxünglarni halimaymǝn; ularning ⱨǝmmisi bulutta ⱨǝm dengizda Musaning yetǝkqilikigǝ qɵmüldürülgǝn...»


Mana bu «ⱪaytidin tuƣulux»ni kɵrsitidiƣan wǝ xuningdǝk «suƣa qɵmüldürülüx» ⱨǝm «roⱨⱪa qɵmüldürülüx»ning mǝnisini bildüridiƣan büyük «bexarǝtlik sürǝt»tur. «Qɵmüldürüx» bolsa ⱨǝrdaim zor küqlük bir ɵzgirixni kɵrsitidu. Israilning pütkül ǝⱨwali ɵzgǝrtildi; ular kona ⱪuldar zomigǝrning ilkidin qiⱪip, Hudaning ǝⱨdisidǝ bekitilgǝn, Musa pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqiliki astida yengi ⱨayatⱪa qiⱪti. Israilning «dengizƣa qɵmüldürülüx»i bizning Mǝsiⱨning ɵlümigǝ qɵmüldürülüximizni bildüridu. Xunga biz suƣa qɵmüldürülüx arⱪiliⱪ wǝ Hudaning Roⱨi (bulut wǝ ot)ning wasitisi wǝ qɵmüldürülüxi bilǝn biz Xǝytanning ilik-asarǝtliridin ⱪutⱪuzulup Hudaning yengi ǝⱨdisidǝ bekitilgǝn Mǝsiⱨning yetǝkqiliki astida yengi ⱨayatⱪa, xundaⱪla Uning meⱨir-muⱨǝbbitidin bǝⱨrimǝn boluxⱪa qiⱪimiz.

«Silǝr bilmǝmsilǝr? Ⱨǝrⱪaysimiz Mǝsiⱨ Əysaƣa kirixkǝ qɵmüldürülgǝn bolsaⱪ, Uning ɵlümi iqigǝ qɵmüldürülduⱪ» («Rim.» 6:2).


(10:3-4) 

«Ularning ⱨǝmmisi ohxax roⱨiy taamni yegǝn («manna» — («Mis.» 16-bab), ⱨǝmmisi ohxax roⱨiy iqimlikni iqkǝn; qünki ular ɵzlirigǝ ⱨǝmraⱨ bolup ǝgixip yürgǝn roⱨiy uyultaxtin iqǝtti (ǝmǝliyǝttǝ, muxu uyultax Mǝsiⱨning Ɵzi idi)».


(«Mis.» 17:1-7ni kɵrüng). Israil qɵl-bayawanda bolƣan sǝpǝrliridimu jamaǝtni kɵrsitidiƣan bir sürǝt idi. Bu sürǝt bolsa jamaǝtning Huda tǝripidin Ɵz kalam-sɵzliri wǝ üzülmǝs alaⱪisi bilǝn ozuⱪlinidiƣanliⱪiƣa, Mǝsiⱨning Ɵzidin Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ iqidiƣanliⱪiƣa küqlük ipadǝ bolidu («Yuⱨ.» 4:14, 6:35, 7:37-38, «1Kor.» 12:13).

Adǝmni ⱨǝyran ⱪalduriduki, Israillarda pǝⱪǝt ularni yetǝklǝydiƣan «bulutluⱪ, otluⱪ tüwrük»la bolup ⱪalmay, yǝnǝ ularning ussuzluⱪini ⱪanduridiƣan, ularƣa ǝgixip mangidiƣan «roⱨiy uyultax»mu bar idi!

(10:5) 

«Xundaⱪtimu, Huda ularning kɵpinqisidin razi bolmiƣanidi; qünki «ularning jǝsǝtliri qɵl-bayawanda qeqilip ⱪalƣan»».

Gǝrqǝ bundaⱪ uluƣ ⱪutⱪuzuluxlar wǝ qǝksiz tǝminlǝxlǝr bolƣan bolsimu, xundaⱪ hǝtǝrlǝr yǝnila mǝwjut boliduki, insanlar mǝnbǝlǝrning Mǝnbǝsi Bolƣuqidin tenip ketiximu mumkin! Tɵwǝndiki misallarda bu tǝrǝplǝr tǝkitlinidu: —


(10:6) 

«Əmma bu ixlar ularning bexiƣa bizlǝrgǝ misal-bexarǝt bolsun üqün qüxkǝnidi; buningdin mǝⱪsǝt bizning ularning yaman ixlarƣa ⱨǝwǝs ⱪilƣinidǝk ⱨǝwǝs ⱪilmasliⱪimiz üqündur».


(10:7)

 «Silǝr yǝnǝ ularning bǝzilirigǝ ohxax butⱪa qoⱪunidiƣanlardin bolmanglar; bular toƣruluⱪ: «Hǝlⱪ yǝp-iqixkǝ olturdi, andin kǝyp-sapaƣa turdi» dǝp pütülgǝn». («Mis.» 32:6)


(10:8) 

«Biz yǝnǝ ularning bǝzilirining buzuⱪqiliⱪ ⱪilƣinidǝk buzuⱪqiliⱪ ⱪilmayli; xu wǝjidin ulardin yigirmǝ üq ming kixi bir kündila ɵldi» (bu wǝⱪǝ «Qɵl.» 21:5-9dǝ hatirilinidu).


(10:9) 

«Yǝnǝ ularning bǝzilirining Mǝsiⱨni siniƣinidǝk Uni sinimayli; xu sǝwǝbtin ular yilanlarning qeⱪixi bilǝn ⱨalak boldi».(«Qɵl.» 5:21-9)


(10:10) 

«Yǝnǝ ularning bǝziliri aƣrinƣandǝk aƣrinip ⱪaⱪximanglar — nǝtijidǝ, ular jan alƣuqi pǝrixtǝ tǝripidin ɵltürüldi».

(«Qɵl.» 16:41-50)


(10:11-12) 

«Əmdi bu wǝⱪǝlǝrning ⱨǝmmisi ularning bexiƣa bexarǝtlik misallar süpitidǝ qüxkǝn wǝ ahirⱪi zamanlar beximizƣa keliwatⱪan bizlǝrning ulardin sawaⱪ-ibrǝt eliximiz üqün hatirilǝngǝnidi. Xuning bilǝn «Mǝn etiⱪadta qing tirǝp turmaⱪtimǝn» degǝn kixi ɵzining yiⱪilip ketixidin ⱨezi bolsun!».


Yǝp-iqixgǝ baƣliⱪ prinsplar (10:25-11:1)

Injilda yǝp-iqiximizdǝ Hudaƣa xan-xǝrǝp kǝltürülsun dǝp birnǝqqǝ prinsiplar bizgǝ tapxurulƣan. Ulardin üqini tɵwǝndikidǝk yǝkünlisǝk paydisi bolup ⱪalar. 


Prinsip: (1) — Etiⱪad wǝ ǝrkinlik

Əgǝr iman-ixǝnq bilǝn Hudaƣa tǝxǝkkür eytsaⱪ, ⱨǝrⱪandaⱪ taamlarni yegili bolidu.


(10:25-26) «Gɵx bazirida setilƣan ⱨǝrbirnǝrsini wijdaninglarni dǝp olturmay, ⱨeqnemini sürüxtǝ ⱪilmay yǝweringlar. Qünki «jaⱨan wǝ uningƣa tolƣan ⱨǝmmǝ mǝwjudatlar Pǝrwǝrdigarƣa mǝnsüptur» dǝp pütülgǝn».

«Mar.» 7:14-23dǝ Rǝb Əysa insanni nemǝ ixlarning bulƣaydiƣanliⱪini wǝ nemǝ ixlarning bulƣimaydiƣanliⱪini kesip bayan ⱪildi: —


«Andin Əysa halayiⱪni yǝnǝ yeniƣa qaⱪirip, ularƣa:

— Ⱨǝmminglar Manga ⱪulaⱪ selinglar wǝ xuni qüxininglarki, insanning sirtidin iqigǝ kiridiƣan nǝrsilǝrning ⱨeqⱪandiⱪi uni napak ⱪilmaydu, bǝlki ɵz iqidin qiⱪidiƣan nǝrsilǝr bolsa, ular insanni napak ⱪilidu. Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun! — dedi.

U halayiⱪtin ayrilip ɵygǝ kirgǝndǝ, muhlisliri Uningdin bu tǝmsil ⱨǝⱪⱪidǝ soridi. U ularƣa:— Silǝrmu tehiqǝ qüxǝnmǝy yürüwatamsilǝr?! Sirttin insanning iqigǝ kiridiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining uni napak ⱪilalmaydiƣanliⱪini tonup yǝtmǝywatmamsilǝr? Sirttin kirgǝn nǝrsǝ insanning ⱪǝlbigǝ ǝmǝs, axⱪaziniƣa kiridu, andin u yǝrdin tǝrǝt bolup taxlinidu, — dedi (U bu gǝpni deyix bilǝn, ⱨǝmmǝ yemǝkliklǝrni ⱨalal ⱪiliwǝtti).

U yǝnǝ sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi:— 

Insanning iqidin qiⱪidiƣinila, insanni napak ⱪilidu. Qünki xular — yaman niyǝtlǝr, jinsiy buzuⱪqiliⱪlar, zinahorluⱪ, ⱪatilliⱪ, oƣriliⱪ, aqkɵzlük, rǝzilliklǝr, aldamqiliⱪ, xǝⱨwaniyliⱪ, ⱨǝsǝthorluⱪ, til-aⱨanǝt, tǝkǝbburluⱪ wǝ ⱨamaⱪǝtliklǝr insanning iqidin, yǝni uning ⱪǝlbidin qiⱪidu — bu rǝzil ixlarning ⱨǝmmisi insanning iqidin qiⱪip, ɵzini napak ⱪilidu»


Mǝsiⱨ Əysa muxu sɵzni ⱪilƣandin baxlap, ⱨǝrⱪandaⱪ ixǝngüqi, Yǝⱨudiy bolsun, «yat ǝllǝr»din bolsun, ulardin Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanunning taam pǝrⱨizliri (mǝsilǝn at, qoxⱪa, tɵgǝ ⱪatarliⱪlarning gɵxini ⱨaram ⱨesablax)gǝ boysunux tǝlǝp ⱪilinƣan ǝmǝs. Bu prinsip rosul Pawlus tǝripidin ⱪaytilinidu, mǝsilǝn «Rim.» 14:14dǝ: «Rǝbbimiz Əysada bolƣanliⱪimdin xuningƣa ⱪǝt’iy ixǝndürülüp bilimǝnki, ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsǝ ɵzlikidin ⱨaram ǝmǝstur; lekin bir nǝrsini ⱨaram dǝp ⱪariƣan kixi üqün, u uningƣa ⱨaramdur...».


Yǝnǝ «Rim.» 14:2-23dǝ: «Sening mǝlum bir ixni ⱪilixⱪa ixǝnqing barmu? Əmdi bu ixǝnq Huda bilǝn sening arangdiki ixtur. Ɵzi ⱪiliwatⱪan ixni toƣra dǝp ⱪariƣan, xuningdin wijdanimu ǝyibkǝ buyrulmiƣan kixi nemidegǝn bǝhtlik-ⱨǝ! Lekin yemǝkliktin gumanlinip turup yǝnǝ xuni yegǝn kixi ǝyibkǝ buyrulidu, qünki buni ixǝnq bilǝn yemigǝn. Ixǝnqtin bolmiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ix gunaⱨtur»


«1Tim.» 4-babtin: «Qünki Huda yaratⱪan ⱨǝmmǝ nǝrsǝ yahxidur, ular tǝxǝkkür bilǝn ⱪobul ⱪilinsa, ularning ⱨeqⱪaysisini qǝklǝp rǝt ⱪilixⱪa bolmaydu. Qünki ular Hudaning sɵzi wǝ insanlarning duasi bilǝn ⱨalal ⱪilinidu. Bu nǝsiⱨǝtlǝrni ⱪerindaxlarning sǝmigǝ salsang, Mǝsiⱨ Əysaning yahxi hizmǝtkari bolƣan bolisǝn. Xundaⱪla, ɵzüngning ǝstayidil ǝgǝxkǝn etiⱪadtiki wǝ saƣlam tǝlimlǝrdiki sɵzlǝr bilǝn ⱪuwwǝtlǝndürülgǝnliking ayan bolidu... Bu ixlarni jamaǝtkǝ tapiliƣin wǝ ɵgǝtkin» (4-6, 11).


Prinsip (2): — Etiⱪadta ajiz bolƣanlarƣa kɵyünüx

 Ixǝngüqilǝrning ⱨǝrⱪandaⱪ taamlarni yeyixigǝ ǝrkinliki bolƣini bilǝn, baxⱪa ixlarƣimu kɵngül bɵlüximizgǝ toƣra kelidu. Bu ixlarni rosul Pawlus «Rimliⱪlarƣa» 14-babta wǝ bu hǝttiki 8-babta kɵrsitidu. Bularni yǝkünlisǝk, haliƣan taamlarni yeyixkǝ ǝrkin bolduⱪ dǝp ixǝnsǝkmu, baxⱪa ixǝngüqilǝrgǝ ⱨǝrikǝtlirimiz tüpǝylidin azar berip ⱪoyƣudǝk yaki ularning imanini ajiz ⱪilip ⱪoyƣudǝk bolsaⱪ, biz xu ⱪerindiximizƣa azƣinǝ meⱨir-muⱨǝbbitimiz bolsila u tamaⱪni yemǝslikimiz kerǝk.

 

Qüxiniximiz kerǝkki, «etiⱪadta ajiz bolƣanlar» bolsa bǝzidǝ intayin küqlük pikirdǝ, mǝsilǝn, nemǝ nǝrsilǝrni iqkili yaki yegili bolidu degǝn küqlük pikirdǝ boluximu mumkin! «Qoxⱪa gɵxini yegili bolmaydu» degǝn birsi bizning jamaitimizgǝ ⱪatnaxⱪan bolsa, ularning aldida qoxⱪa gɵxini yesǝk, ularning kɵngligǝ soƣuⱪ su sǝpkǝn bolimiz, undaⱪta bizdǝ ⱪandaⱪmu muⱨǝbbǝt bar degili bolsun? Ⱨǝrⱪandaⱪ meⱨmanlar dastihinimizda hatirjǝm oltursun dǝp ɵyimizdǝ musulmanqǝ taamlar toƣruluⱪ bolƣan pǝrⱨizlǝrni tutsaⱪ bizgǝ nemǝ ziyan kelidu? Birsining (ixǝngüqi bolsun, bolmisun) xarab iqixkǝ humari bolƣan, xuningdǝk mǝst boluxⱪa asanla azdurulidiƣan bolsa, undaⱪ kixining aldida xarab iqix pütünlǝy ǝⱪilsizlik ⱨǝm uningƣa ⱪilinƣan düxmǝnliktur; qünki undaⱪ kixi ixǝngüqining xarab iqkǝnlikini kɵrsǝ bu ix uni ⱨaraⱪ iqixkǝ adaxturuxi mumkin.


Prinsip (3): — Ixǝnmigǝnlǝrgǝ, xuningdǝk jamaǝtning guwaⱨliⱪiƣa kɵngül bɵlüx

«Əmma etiⱪad ⱪilmiƣanlarning birǝrsi seni ziyapǝtkǝ tǝklip ⱪilsa wǝ kɵnglüng tartsa, aldingƣa ⱪoyulƣan ⱨǝmmini wijdaningni dǝp olturmay yǝwǝr; ǝmma birsi sanga: «Bu butlarƣa atalƣan ⱪurbanliⱪ taami» desǝ, undaⱪta uni yemǝ; nemixⱪa desǝng, bu ixni sanga eytⱪan adǝmning sǝwǝbi üqün, xundaⱪla wijdanning sǝwǝbi üqündur; mǝn degǝn wijdan seningki ǝmǝs, bǝlki ⱨeliⱪi kixining wijdani; mening ǝrkinlikimgǝ baxⱪilarning wijdani tǝripidin yaman dǝp baⱨa berilixining nemǝ ⱨajiti? Mǝn tǝxǝkkür eytip yesǝm, tǝxǝkkür eytⱪan nǝrsini durus yeginim tüpǝylidin yaman dǝp ⱪariliximning nemǝ ⱨajiti?» (10:27-30).


28-ayǝttǝ soal soriƣan kixi, ǝgǝr etiⱪadqi dostining «butlarƣa atalƣan ⱪurbanliⱪ taami»ni yǝwǝrginini kɵrsǝ, ⱨǝrhil hiyalda boluxi mumkin, mǝsilǝn: —


(1) 

bu adǝm ɵz etiⱪadiƣa nisbǝtǝn sǝmimiy ǝmǝs;

(2) 

bu adǝm etiⱪad ⱪilƣan Mǝsiⱨ mening japa tartiximƣa ǝrzimǝydu;

(3) 

bu adǝm etiⱪad ⱪilƣan Mǝsiⱨ ⱨǝrhil butlarƣa qoⱪunuxⱪimu yol ⱪoyidikǝn.


Meⱨir-muⱨǝbbǝtning türtkisidin (baxⱪilardin ⱪorⱪux sǝwǝbidin ǝmǝs) biz pǝⱪǝt ɵzimizning nemini halaydiƣanliⱪimizƣila ǝmǝs, bǝlki baxⱪilarning ⱨǝrikǝtlirimizgǝ ⱪandaⱪ ⱪaraydiƣanliⱪi, ⱨǝrikǝtlirimizning nǝtijisidǝ ularning Mǝsiⱨ toƣruluⱪ nemǝ oylaydiƣanliⱪiƣa kɵngül ⱪoyuximizƣa toƣra kelidu. Birsi: «Mǝsiⱨgǝ ixǝngǝn kixilǝr molla dua ⱪilƣan tamaⱪni yemǝsliki kerǝk» dǝp oyliƣan bolsa Mǝsiⱨgǝ ixǝngǝn kixi ǝng yahxisi uningdin yemǝsliki kerǝk; taki birinqi kixi mollining duasining gɵxkǝ ⱨeqⱪandaⱪ tǝsir kɵrsitǝlmǝydiƣanliⱪini qüxǝngüqǝ, yǝwermǝslikimizƣa toƣra kelidu. Jǝnubiy xinjangda sufilar arisida «mǝnggülük ⱨayat ata ⱪilƣuqi taam» dǝydiƣan birhil alaⱨidǝ taamƣa hurapiylarqǝ ixǝngǝnlǝr bar; bizgǝ nesbǝtǝn u pǝⱪǝt tamaⱪ halas, biraⱪ xundaⱪ kixilǝr aldida xu tamaⱪni yesǝk, ular «Mana, Mǝsiⱨgǝ ixǝngǝn kixilǝrmu bu tamaⱪⱪa ixinidikǝn» dǝp oylap ⱪalidu.

Barliⱪ ixlarda bizning türtkimiz baxⱪilarƣa «Mǝlum taamni yeyix yaki yemǝslikining insan ⱪǝlbidiki ⱨeqnǝrsini ɵzgǝrtǝlmǝydiƣan»liⱪini eniⱪ qüxǝndürüx üqün boluxi kerǝk, ular ǝksiqǝ barliⱪ ⱨǝrikǝtlirimiz arⱪiliⱪ xuni qüxǝnsunki, insanlarning ⱪǝlbini birdinbir ɵzgǝrtküqi Mǝsiⱨ Əysadur!


11:1-16 «Baxni yepix» wǝ «baxliⱪ» toƣruluⱪ

Muxu yǝrdǝ bu babtiki pǝⱪǝt birnǝqqǝ ayǝt üstidǝ tohtilimiz. Muxu ⱪisimni oⱪuƣan bǝzilǝr bǝlkim pütünlǝy hatalixip: «Pawlus ǝr kixi ayaldin ǝwzǝl dǝp tǝlim beridu» degǝn hulasigǝ kelidu. Undaⱪ oy-hiyallar bizning Hudaning oy-niyǝtlirigǝ xunqǝ az qɵmgǝnlikimizni ispatlaydu. Mǝsiⱨning rosulliri bir ⱪetim ɵzara arimizda ⱪaysi ǝng uluƣ dǝp talax-tartix ⱪilixⱪinida, Əysa ulardin: «Kim mǝrtiwilik? Dastihanda olturƣinimu yaki uni kütkinimu?» — dǝp soraydu, andin Ɵzining ularning arisidiki hizmǝtkarƣa ohxax ikǝnlikini kɵrsitidu (Luⱪa 22:24-27): —  «Əllǝrdiki padixaⱨlar ⱪol astidiki hǝlⱪ üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip idarǝ ⱪilidu, ularning üstidiki ⱨoⱪuⱪdarliri «hǝlⱪpǝrwǝr» dǝp atilidu. Biraⱪ silǝr xundaⱪ bolmanglar; bǝlki aranglardiki ǝng mǝrtiwiliki ɵzini ǝng kiqikidǝk ⱨesablisun wǝ yetǝkqi bolƣanlar ⱨǝmmǝylǝngǝ hizmǝtkardǝk bolsun. Zadi kim mǝrtiwilik? Dastihanda olturƣanmu yaki dastihandiki kütküqimu? Dastihanda olturƣini ǝmǝsmu? Biraⱪ Mǝn bolsam aranglarda hizmitinglarda bolƣuqi kütküqidǝkturmǝn».


Gǝp xuki, Hudaning padixaⱨliⱪida «üstünlük»ni yaki «uluƣluⱪ»ni ɵlqigili bolsa (wǝ undaⱪ «ɵlqǝx»ning ⱪandaⱪtur bir mǝnisi bar bolsa) undaⱪta adǝmning uluƣluⱪi baxⱪilarning hizmitidǝ boluxtiki iⱪtidari bilǝn ɵlqinidu; dǝrwǝⱪǝ, bizning «üstünlük» yaki «uluƣluⱪ» degǝn ixlar bilǝn karimiz bolmasliⱪi kerǝk («Mat.» 18:1-6nimu kɵrüng). Xuningdǝk ǝr kixining ɵz ayaliƣa yaki jamaǝttǝ ǝrkǝk ⱪerindaxlarning ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarƣa «bax» boluxi, ularƣa zulmǝt-mustǝbitlik ⱪilix üqün ǝmǝs; bǝlki Mǝsiⱨ Ɵzi jamaǝtkǝ ⱪandaⱪ «bax» bolƣan bolsa (yǝni, uningƣa kɵyünüp, sɵyüp uningdin daim hǝwǝr alidiƣan), ǝr kixilǝrmu ɵzigǝ tayinidiƣan (jamaǝttǝ bolsun, ailidǝ bolsun) ⱪiz-ayallarƣa, bolupmu ǝr kixi ɵz ayaliƣa xundaⱪ muamilidǝ boluxi kerǝk («Əf.» 5:28-29). Petrusning birinqi mǝktupida jamaǝttiki ⱨǝmmǝylǝnni «Ⱨǝmminglar bir-biringlarƣa nisbǝtǝn kiqik peilliⱪni kiyimdǝk kiygüzünglar» dǝp dǝwǝt ⱪilidu («1Pet.» 5:5).


Muxu yǝrdǝ ⱨeqⱪandaⱪ «üstünlük-tɵwǝnlik» yoⱪ. Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, Pawlus bu yǝrdǝ muxundaⱪ «üstünlük-tɵwǝnlik» hiyallirini yoⱪatmaⱪqi bolup: «Ⱨalbuki, Rǝbdǝ ayal ǝrsiz bolmas, ǝr ayalsiz bolmas», dǝydu (11) — Hudaning bekitkini boyiqǝ ǝrlǝr wǝ ⱪiz-ayallar bir-birigǝ tayinixi kerǝk. Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, «Gal.» 3:28dǝ mundaⱪ deyilidu: —


«Mǝsiⱨdǝ nǝ Yǝⱨudiy bolmaydu nǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr dǝp ayrilix bolmaydu, nǝ ⱪul bolmaydu nǝ ⱨɵr dǝp ayrilixmu bolmaydu, nǝ ǝr bolmaydu nǝ ayal bolmaydu, ⱨǝmminglar Mǝsiⱨ Əysada bir bolisilǝr» —bu muⱨim ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ ⱪariƣanda Huda aldida roⱨ tǝripidǝ ǝr-ayal arisida ⱨeq mǝnggülük pǝrⱪ yoⱪ (demǝk, ǝrning yaki ayalning roⱨi dǝp pǝrⱪlǝnmǝydu). Əmma jan wǝ tǝn tǝrǝplǝrdǝ pǝrⱪ mǝwjut bolidu. Mana xundaⱪ bolƣaqⱪa, ǝr kixilǝr ⱨǝm ayal kixilǝrning ⱨǝrⱪaysisi Huda tapxurƣan orun wǝ rolni qin ⱪǝlbidin razi bolup, tǝxǝkkür ⱪilip ⱪobul ⱪilixiƣa toƣra kelidu.


Xuning üqün ǝr wǝ ayal ottursidiki ǝmǝliy pǝrⱪ jamaǝttǝ ibadǝt yaki dua ⱪilƣanda, bax yepixi yaki yapmasliⱪi bilǝn kɵrsitilidu: — 

«Ər kixi bolsa bexini yapmasliⱪi kerǝk; qünki u Hudaning sürǝt-obrazi wǝ xan-xǝripidur; ǝmma ayal kixi bolsa ǝrning xan-xǝripidur».


Yǝⱨudiy ǝrlǝr adǝttǝ sinagoglarda wǝ musulman ǝrlǝr mǝsqitlǝrdǝ dua ⱪiliwatⱪanda bexini yapidu; buning sǝwǝbini soriƣinimizda ularning adǝttǝ kɵrsitidiƣan sǝwǝbi, insan gunaⱨkar bolup, baxning yapⱪuqi (mǝyli ⱪandaⱪla xǝkildǝ bolsun) Huda wǝ insan arisida gunaⱨning tosalƣusi bar ikǝnlikini tonup yetixkǝ bir simwol bolidu, dǝydu. Əmma Mǝsiⱨdǝ bolsa, muxu «gunaⱨning tosalƣusi»ni elip taxlaxⱪa, Huda bilǝn oquⱪ alaⱪidǝ boluxⱪa xǝrǝplik imkaniyǝt bardur. Muxundaⱪ alaⱪǝ ornitilƣanda insanning (ǝr yaki ayal kixining bolsun) yüzi Hudaning xan-xǝrpini barƣanseri ǝks ǝttüridu. Xunga insanning yüzini zadila yapmasliⱪ kerǝk («2Kor.» 4:4-18). Lekin ayal kixilǝr «ǝrning xan-xǝripi» boluxⱪa yaritilƣan (7); ularning bu xan-xǝripi ayalning qaqlirida alaⱨidǝ kɵrülidu (15). Xunga jamaǝttǝ bolsa insanning (ayalning qaqlirida ipadilǝngǝn) xan-xǝripini yepip, Hudaning Ɵzining xan-xǝripila roxǝn kɵrülsun üqün intilixiƣa toƣra kelidu. Xunga ǝr kixi bexini yapmasliⱪi kerǝk, ǝmma ⱪiz-ayallar (jamaǝttǝ) bexini, yǝni qaqlirining jamal-xǝripini yepix üqün baxⱪa yaƣliⱪ ⱪatarliⱪlarni artixiƣa toƣra kelidu.


10-ayǝt sǝl sirliⱪtur: —  «pǝrixtilǝrning sǝwǝbidin»

«Bu sǝwǝbtin, ⱨǝm pǝrixtilǝrning sǝwǝbidin, ayal kixi bexida ⱨoⱪuⱪning bǝlgisigǝ igǝ boluxi kerǝk».

Biz bu ayǝtning xǝrⱨini addiy dǝp ⱪaraymiz. Pǝrixtilǝr jamaǝttǝ Hudaning ⱪilidiƣan ixlirini bilixkǝ alaⱨidǝ ⱪiziⱪip ⱪariƣaqⱪa, jamaǝt ularning (pǝrixtilǝrning) Hudaning bekitkǝn tǝrtipini huxalliⱪta ⱪobul ⱪilixiƣa birinqi bolup obdan nǝmünǝ boluxi kerǝk. Qünki qüxiniximizqǝ Xǝytan wǝ uning jinliri ǝslidǝ pǝrixtilǝr bolup, dǝslipidǝ Hudaning tǝrtipigǝ ⱨakawurluⱪ wǝ imansizliⱪ bilǝn ⱪarxi qiⱪⱪanidi («Yǝx.» 14:12-15, «Əz.» 28:11-19, «Wǝⱨ.» 12:3). Gǝrqǝ pǝrixtilǝr insanlarning ix-ⱨǝrikǝtlirini kɵrǝlǝydiƣan bolsimu, ularning oy-hiyallirini kɵrǝlǝydu dǝp oylaxⱪa ⱨeq ispat-dǝlilimiz yoⱪ. Xunga jamaǝttiki ayal ⱪerindaxlar ǝr ⱪerindaxlarƣa ⱪǝlbidǝ boysunƣan bolsimu (wǝ ⱪǝlbdǝ boysunux bǝribir boysunuxning bǝlgisini artixtin muⱨim, ǝlwǝttǝ), bǝribir pǝrixtilǝr bu boysunuxning bǝlgisini («ⱨoⱪuⱪi»)ni kɵrüxni halaydu (10).


Xǝytan isyan kɵtürgǝndin keyin, yǝnǝ bir türküm pǝrixtilǝr ayal kixilǝrning saⱨibjamalliⱪini kɵrüp adixip kǝtti, dǝp ixinimiz («Yar.» 6:2-4). Xuning bilǝn ular pǝrixtilik mǝrtiwisini taxlap ayallarƣa yeⱪinlixip ularƣa qeⱪilix üqün namǝlum yolda jisim xǝkligǝ kirdi. Injildiki wǝⱨiy boyiqǝ, muxu pǝrixtilǝr soraⱪ ⱪilinƣuqǝ ⱪamap ⱪoyulidu («2Pet.» 2:4, «Yǝⱨ.» 6-7nimu kɵrüng). Ularƣa berilgǝn jaza isyan kɵtürgǝn jinlarningkidin eƣir boldi, qünki ular ɵzliridin burun itaǝtsizlik gunaⱨi bilǝn Hudaning jazasiƣa (birinqi, Xǝytan asiyliⱪ ⱪilƣanda uning bexiƣa qüxürülgǝn jaza, ikkinqi, Adǝm’ata wǝ Ⱨawa’ananing bexiƣa qüxürülgǝn jaza, üqinqi, Ⱪabilning bexiƣa qüxürülgǝn jaza) uqriƣanlarni ɵz küzi bilǝn kɵrgǝn. Əmma kim bilsun, baxⱪa pǝrixtilǝrningmu muxundaⱪ ixlarni sadir ⱪilix mumkinqiliki tehi mǝwjutmikin, xunga rosul jamaǝtkǝ, ibadǝt sorunlirida ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarning saⱨibjamalliⱪidiki gɵⱨǝr bolƣan qaqliri yepilsun, dǝp tapilaydu.

Muxu yǝrdǝ xunimu kɵrsitip ɵtǝyliki, qaqliri yepilƣan bolsa ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarning jamaǝttiki ibadǝt sorunlarda dua ⱪilix wǝ bexarǝt berixtiki nesiwisi bardur (5-ayǝt).


Muxu yǝrdimu kɵrsitip ɵtimizki, ⱨazirⱪi zamandiki kɵp jamaǝtlǝr Rǝbning bu tapxuruⱪiƣa sǝl ⱪarap ǝmǝl ⱪilmaydu, xuning bilǝn ⱪiz-ayal ⱪerindaxlar jamaǝttǝ qaqlirini yapmaydu; ǝmma bundaⱪ ⱪilix Hudaning sɵzigǝ ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt yǝrlik yaki «zamaniwiy» ɵrp-adǝtlǝrning ⱪelipiƣa kirix, halas. Ⱨalbuki, rosulning bu ⱪisimning ahirida deginidǝk, bu ixni jǝnggi-jedǝlgǝ aylanduruxⱪa ⱨǝrgiz bolmaydu; pǝⱪǝt kimdikim uningƣa sǝl ⱪarisa, Huda bu ixni soraydu dǝymiz: —


«Birsining bu ixlar toƣruluⱪ talax-tartix ⱪilƣusi bolsa, xuni bilsunki, bizlǝrdǝ ⱨǝm Hudaning jamaǝtliridimu xulardin baxⱪa ⱨeq ⱪaidilǝr yoⱪtur» (16).


12:10-12  «Roⱨiy iltipat» toƣruluⱪ

Bu ⱪisim xübⱨisizki, Muⱪǝddǝs Kitabning intayin ⱪiziⱪ nuⱪtiliridin biridur. Bu yǝrdǝ toⱪⱪuz hil iltipat tilƣa elinidu; ǝmma buningdin baxⱪa ⱨǝrhil iltipatlarni yoⱪ degili bolmaydu; bu toⱪⱪuz hil iltipat ⱨǝmmǝ roⱨiy iltipatni ɵz iqigǝ alidu, dǝp ⱪarimaymiz.


Birinqidin, bu toⱪⱪuz hil iltipatni maⱨiyǝt wǝ funksiyǝ jǝⱨǝtliridin bir-birlǝp kɵrǝyli: —


«Qünki Roⱨ arⱪiliⱪ birsigǝ danaliⱪ yǝtküzidiƣan sɵz, baxⱪa birsigǝ ohxax bir Roⱨ bilǝn hǝwǝr yǝtküzidiƣan sɵz tǝⱪsim ⱪilinidu; ohxax Roⱨ arⱪiliⱪ baxⱪa birsigǝ alaⱨidǝ ixǝnq, yǝnǝ birigǝ ohxax Roⱨ arⱪiliⱪ kesǝllǝrni saⱪaytix iltipatliri, birawƣa mɵjizilǝrni yaritix tǝⱪsim ⱪilinidu; birawƣa wǝⱨiy-bexarǝt berix; birawƣa ⱨǝrhil roⱨlarni pǝrⱪ etix, birawƣa namǝlum tillarda sɵzlǝx, yǝnǝ birawƣa namǝlum tillarni tǝrjimǝ ⱪilix iltipati tǝⱪsim ⱪilinidu» (12:8-10).


«Danaliⱪ yǝtküzidiƣan sɵz»

Danaliⱪ ⱨǝrdaim nemǝ ⱪilix kerǝk, degǝn mǝsiligǝ baƣliⱪtur; xunga bu iltipat alaⱨidǝ moⱨtajliⱪta alaⱨidǝ ǝⱪil tǝminlǝydu. Buningƣa misallarni Tǝwrat «2Sam.» 5:17-25, Injil «Ros.» 6:24din kɵrüng.


«Hǝwǝr yǝtküzidiƣan sɵz»

Hudadin biwasitǝ kǝlgǝn alaⱨidǝ hǝwǝr yaki mǝlumat yǝtküzidiƣan iltipat. Buningƣa misallarni Tǝwrat «2Pad.» 6:8-12, Injil «Yuⱨ.» 4:14-19, «Ros.» 5:1-5, 21:11din kɵrüng. 


«(Alaⱨidǝ) ixǝnq»

Ⱨǝmmimizdǝ ⱨǝrwaⱪitta ixǝnq-iman boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ. Əmma «ixǝnq» iltipati bolsa alaⱨidǝ moⱨtajliⱪta yaki alaⱨidǝ ǝⱨwalda «partlax harakterlik» ⱨalda Hudadin kelidiƣan alaⱨidǝ «bir ülüx» ixǝnqtur; xuning bilǝn Hudadin tiligǝn ixⱪa bu iltipat tüpǝylidin adǝmning ixǝnqi kamil bolidu.


Buningƣa misallarni Tǝwrat «1Pad.» 20:12-13, «2Pad.» 17:6-16, Injil «Ros.» 3:1-16 (bolupmu 16-ayǝt); wǝ Rǝb Əysaning hizmitidiki nurƣunliⱪan wǝⱪǝlǝrdǝ, mǝsilǝn «Luⱪa» 7:11-17din kɵrüng.

«(Kesǝllǝrni) saⱪaytix iltipatliri»

Rǝb Əysaning hizmitidin wǝ «Rosullarning paaliyǝtliri»din nurƣun misallar tepilidu, ǝlwǝttǝ. Diⱪⱪǝt ⱪiliximiz kerǝkki, muxu yǝrdǝ «iltipat» kɵplük xǝklidǝ, yǝni «iltipatlar» degǝn xǝkildǝ wǝ xuningdǝk «saⱪaytix» degǝn sɵzmu kɵplük xǝklidǝ, yǝni «saⱪaytixlar» deyilidu. Demǝk, Hudaning adǝmni saⱪaytixida nurƣun yol-tǝriⱪiliri bar; bǝzi waⱪitlarda bir dǝⱪiⱪidila xipaliⱪ beridu («Mar.» 10:46-52), gaⱨi waⱪitlarda tǝdrijiy («Mar.» 8:22-26), bǝzi qaƣlarda wasitilǝr arⱪiliⱪ («Ros.» 19:11-12), bǝzidǝ wasitisiz; bǝzi waⱪitlada saⱪaytilƣuqidin ixǝnq tǝlǝp ⱪilidiƣan («Mat.» 9:27-30), bǝzidǝ saⱪaytilƣuqidin ixǝnq tǝlǝp ⱪilmaydiƣan («Yuⱨ.» 5:1-9), bǝzidǝ ⱨǝtta Hudaning saⱪaytⱪuqisida angliⱪ ixǝnq bolmiƣan ⱨalda saⱪaytilƣanlarmu bar («Mat.» 9:19-22).


«Mɵjizilǝrni yaritix (iltipati)»

Buningƣa misallarni Tǝwrat «1Pad.» 18:17-29, «1Pad.» 1:8, 2:19-22, 5:4-6, Injil «Mat.» 21:19-22, «Ros.» 13:5-12din kɵrüng.


«Wǝⱨiy-bexarǝt berix (pǝyƣǝmbǝrlik sɵz iltipati)»

 Muxu iltipat toƣruluⱪ kɵprǝk tohtiliximizƣa toƣra kelidu. Injil, yǝni yengi ǝⱨdidiki dǝwrning yetip kǝlgǝnlikini Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ, xundaⱪla bizlǝrgǝ kɵrsitidiƣan karamǝt-alamǝtlǝrning biri tɵwǝndikiqǝ: — 

«Ⱨǝm keyin, Mǝn Ɵz Roⱨimni barliⱪ ǝt igiliri üstigǝ ⱪuyimǝn;

Silǝrning oƣul-ⱪizliringlar bexarǝt beridu,

Ⱪeriliringlar alamǝt qüxlǝrni kɵridu,

Yigitliringlar ƣayibanǝ alamǝt kɵrünüxlǝrni kɵridu» (Tǝwrat, «Yoel» 2:28, 29).

Rosul Petrus «Injil dǝwri yetip kǝldi» dǝp jakarliƣinida bu sɵzlǝrni nǝⱪil kǝltüridu («Ros.» 2:17-18). Bu sɵzlǝrning ǝmǝlgǝ axurulƣanliⱪini biz «Ros.» 19:1-6, 21:8-9dǝ, ⱨǝm rosul Pawlusning muxu yǝrdiki sɵzliridǝ kɵrimiz. Uning u ayǝtlǝrdǝ degǝnlirigǝ ⱪariƣanda, bu iltipatlar Asiyadiki barliⱪ jamaǝtlǝrdǝ ayan ⱪilinmaⱪta idi.

14-babⱪa ⱪariƣanda jamaǝt sorunlirida «wǝⱨiy-bexarǝt yǝtküzüx» («pǝyƣǝmbǝrlik sɵz ⱪilix») degǝn iltipatning muⱨim nuⱪtisi kǝlgüsidǝ yüz beridiƣan ixlar ǝmǝs, bǝlki «Bexarǝt beridiƣan kixi bolsa adǝmlǝrning etiⱪadini ⱪuruxⱪa, ularni riƣbǝtlǝndürüxkǝ wǝ tǝsǝlli berixkǝ sɵzlǝydu» (14:3).


Ibraniy tilida «bexarǝt berix» «naba» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. «Naba»ning ǝslidiki mǝnisi «urƣup qiⱪix», «ⱪaynap qiⱪix» idi. Dǝwr-dǝwrlǝrdiki jamaǝtlǝr: «Huda arimizda istihiyilik ⱨalda «urƣup qiⱪⱪan» sɵzliri bilǝn bizgǝ daim riƣbǝt berip kǝlgǝn» dǝp guwaⱨliⱪ berip kǝlmǝktǝ. Omumiy jǝⱨǝttin eytⱪanda «wǝⱨiy-bexarǝt berix» iltipati, Hudaning ⱨǝⱪiⱪǝtlirini «ⱨazirning moⱨtajliⱪi yaki ǝⱨwali»ƣa alaⱨidǝ tǝtbiⱪlaxtin ibarǝt, degili bolidu. Pawlusning 14:25-26diki sɵzliridin kɵrgili boliduki, bu iltipatning ⱨalⱪiliⱪ nuⱪtisi (Tǝwrat dǝwridiki «bexarǝt berix»gǝ ohximaydiƣan ⱨalda) mǝlum bir xǝhsning moⱨtajliri, bolupmu uning ⱪǝlbidiki tügüq-qigixliri yaki gunaⱨ mǝsililiri; bǝzidǝ bǝlkim mǝlum bir jamaǝtning moⱨtajliⱪliri bolidu. Xunga bu iltipatni «tar dairidiki bexarǝt berix» degili bolidu. Tǝwrattiki bexarǝtlǝrning kɵlimi bolsa adǝttǝ intayin kǝng bolup, kɵpinqǝ pütkül ǝllǝrning yaki dɵlǝtlǝrning tǝⱪdirlirini nuⱪta ⱪilidu. Tǝwrat bexarǝtlirining ǝng uluƣ temisi Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixidur. Bundaⱪ bexarǝtlǝrning ⱨǝmmisi «kǝng kɵlǝmlik» bexarǝtlǝr ⱨesablinidu. Xunga Tǝwratta aldin’ala bexarǝt berilgǝn kɵp wǝⱪǝlǝr alliⱪaqan yüz bǝrgǝn; Mǝsiⱨ Ɵzi ahirⱪi zamanlar toƣruluⱪ kɵp bexarǝt bǝrdi. Muxu bexarǝtlǝr bir ⱪetimla eytilƣan, xundaⱪla Tǝwrat-Injilda hatirilǝngǝn bolup, ularni ⱪaytilaxning ⱨajiti yoⱪ.


Yǝnǝ tǝkitliximizgǝ toƣra keliduki, Injil dǝwridiki «bexarǝt berix» bilǝn «tǝlim berix» hizmiti bir-birigǝ ohximaydu; «tǝlim berix»ning nixani bolsa Tǝwrat-Injilni ⱪetirⱪinip tǝtⱪiⱪ ⱪilip Hudaning pütkül pilan-muddialirini, xundaⱪla Uning ǝmr-nǝsiⱨǝtlirini ɵz nɵwitidǝ yǝtküzüp jamaǝtni zerǝklǝxtürüx wǝ ⱪorallanduruxtin ibarǝt. Tǝwrattiki bexarǝtlǝr bir ⱪetimla berilix bilǝn «Ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Hudadin kǝlgǝn ⱪusursiz sɵzlǝr» dǝp tonulup, keyinki dǝwrlǝrmu ulardin paydilansun dǝp Tǝwrattiki kitablarda bir-birlǝp hatirilǝngǝn. Jamaǝtlǝrdǝ roⱨiy iltipat arⱪiliⱪ berilgǝn bexarǝtlǝr ǝmdi bularƣa ohximaydu. Pawlus ularni hatirilǝx, «Muⱪǝddǝs Kitabtiki bexarǝtlǝrning ⱪatariƣa kirgüzüx» toƣruluⱪ ⱨeq tapxuruⱪ bǝrmǝydu; sǝwǝbi, jamaǝttǝ berilgǝn bexarǝtlǝr adǝttǝ ayrim jamaǝtlǝr wǝ ⱨǝm ulardiki xǝhslǝr toƣruluⱪtur. Bǝlki jamaǝttǝ berilgǝn bexarǝtlǝrni Muⱪǝddǝs Kitablarda alliⱪaqan hatirilǝngǝn ⱨǝmmǝ bexarǝtlǝr bilǝn ɵlqǝp tǝkxürüx kerǝk bolar. «Bexarǝt berix» iltipati pat-pat ɵzliridǝ kɵrüngǝn ⱪerindaxlar ⱨǝrbir bexarǝtni «wǝznini ditlap» ɵlqixi kerǝk (29), ǝmma jamaǝttikilǝrning ⱨǝmmisidimu bexarǝtlǝrni «wǝznini ditlap» ɵlqǝx mǝjburiyiti bar. Injil, «1Tes.» 5:19-21ni kɵrüng. Bexarǝtlǝrni ɵlqǝxtǝ ⱨǝmmidin üstün turidiƣan ɵlqǝm Muⱪǝddǝs Kitablardur; jamaǝttǝ bolƣan bexarǝtlǝrni Muⱪǝddǝs Kitablar bilǝn tǝng ⱪilixⱪa ⱨǝrgiz bolmaydu.


Jamaǝttǝ birsi bexarǝtlǝrni, jümlidin «danaliⱪ yǝtküzidiƣan sɵz» wǝ «hǝwǝr yǝtküzidiƣan sɵz»lǝrni izqil ⱨalda wǝ toƣriliⱪ bilǝn berip kǝlgǝn bolsa, undaⱪta uni (Injil dǝwridiki) «bexarǝt bǝrgüqi», «pǝyƣǝmbǝr» degili bolidu (14:29; yǝnǝ «Ros.» 11:27, 13:1, 21:10, «Əf.» 4:11nimu kɵrüng). Bundaⱪ qüxǝndürüximiz ularning eytⱪanlirini Tǝwrat pǝyƣǝmbǝrliriningkigǝ wǝ yaki Rǝb Əysaning alaⱨidǝ rosulliriningkigǝ tǝng-barawǝr ⱪilix ǝmǝs.


Bexarǝtlǝrni üq ɵlqǝm bilǝn ɵlqǝx kerǝk: —


(1) Tǝwrat, Zǝbur wǝ Injilda hatirilǝngǝn Hudaning barliⱪ sɵzlirigǝ muwapiⱪ boluxi kerǝk;


(2) Bexarǝttǝ mǝlum bir ǝⱨwal yaki kǝlgüsi ixlar toƣruluⱪ alaⱨidǝ mǝlumat bar bolsa, bu mǝlumat top-toƣra boluxi kerǝk. Hudaning xan-xǝripini kɵrsitix üqün bexarǝtlǝr yüz pirsǝnt toƣra boluxi kerǝk. «70% toƣra» bolƣan bexarǝtni «az-paz paydiliⱪ» degilimu bolmaydu — ǝksiqǝ, u intayin hǝtǝrlik birnǝrsǝ — qünki uning ⱪaysi yǝrlirini ⱪobul ⱪilix kerǝk, ⱪaysi yǝrlirini rǝt ⱪilix kerǝklikini ⱪandaⱪmu bilǝlǝymiz?!

«Ⱪan.» 18:22ni kɵrüng: —

«Bir pǝyƣǝmbǝr Pǝrwǝrdigarning namida sɵz ⱪilƣan bolsa wǝ u bexarǝt ⱪilƣan ix toƣra qiⱪmisa yaki ǝmǝlgǝ axurulmisa, undaⱪta bu sɵzni Pǝrwǝrdigardin qiⱪmiƣan; xu pǝyƣǝmbǝr baxbaxtaⱪliⱪ bilǝn sɵzligǝn dǝp, uningdin ⱪorⱪma». Tǝwrat dǝwrliridǝ undaⱪ kixilǝrni ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum ⱪilix ǝmr ⱪilinƣan. Jamaǝttǝ undaⱪ ⱪilinmaydu, ǝlwǝttǝ, ǝmma bu ǝmrning asasiy prinsipi bizlǝrdǝ ⱪalidu. Sahta bir bexarǝt berilgǝn bolsa, ǝmdi uni eytip bǝrgüqining wujudidiki nǝpsaniyǝtqiliki, xɵⱨrǝtpǝrǝsliki, ⱨaram niyǝtliri, mǝnmǝnqiliki, tǝkǝbburluⱪi, ɵz beximiqiliⱪi ⱪatarliⱪlar «ɵlümgǝ mǝⱨkum» ⱪilinix kerǝk. U izdǝnsǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ tezla uningƣa munaswǝtlik kǝmqilikini ayan ⱪilidu. Bundaⱪ «bexarǝt bǝrgüqi»ning mǝs’uliyiti bolsa sǝwǝbni izdǝp tepip ulardin sǝllimaza towa ⱪilixtur.


(3) «Bexarǝt bǝrgüqi»ning turmux-ⱨayatida Muⱪǝddǝs Roⱨtin kǝlgǝn mewǝ boluxi kerǝk.

«Ⱪan.» 13:1-3nimu kɵrüng: —

«Əgǝr aranglardin pǝyƣǝmbǝr yaki qüx kɵrgüqi qiⱪip, silǝrgǝ mǝlum bir mɵjizilik alamǝt yaki karamǝtni kɵrsitip berǝy desǝ wǝ u silǝrgǝ aldin’ala degǝn mɵjizilik alamǝt yaki karamǝt ǝmǝlgǝ axurulsa, ǝmma xuning bilǝn munasiwǝtlik «Baxⱪa ilaⱨlarƣa (yǝni silǝr tonumiƣan ilaⱨlarƣa) ǝgixǝyli» wǝ «Ularning ⱪulluⱪida bolayli» desǝ, sǝn xu pǝyƣǝmbǝr yaki qüx kɵrgüqining sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ salma; qünki xu tapta Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrning Uni, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni pütün ⱪǝlbinglar wǝ pütün jeninglar bilǝn sɵyidiƣan-sɵymǝydiƣininglarni bilix üqün sinawatⱪan bolidu».

Xǝytan Hudaning hǝlⱪini adaxturux üqün Uning roⱨiy iltipatlirini dorap, «sahta iltipatlar»ni, jümlidin ǝmǝlgǝ axurulidiƣan bexarǝtlǝrni qiⱪirixi mumkin. Xunga bexarǝt bǝrgüqilǝrgǝ kerǝk bolƣan üqinqi ɵlqǝm bolsa: — 

(a) muⱨǝbbǝt, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ, huxalliⱪ, hatirjǝmlik, sǝwr-taⱪǝtlik wǝ pak-muⱪǝddǝslik ayan bolƣan ihlasmǝn turmux;

(ǝ) baxⱪilarƣa yǝtküzgǝn tǝlim-tǝrbiyisi Muⱪǝddǝs Kitablarƣa muwapiⱪ kelixi kerǝk.

Bu alamǝtlǝr bolmisa uning «bexarǝt»lirini (mǝyli ular ⱪanqilik toptoƣra kɵrünsun) nǝzǝrgǝ almasliⱪ, adǝmning oy-hiyalliridin qiⱪirip taxlax kerǝk.


«(Ⱨǝrhil) roⱨlarni pǝrⱪ etix (iltipati)»

Bu iltipat bǝlkim pǝⱪǝt jin qaplaxⱪanlarning ǝⱨwalini yaki jinlarning jamaǝt ibadǝt sorunliriƣa kiriwelip mɵmin bǝndilǝrgǝ aldamqiliⱪ ⱪilidiƣan ⱨiylǝ-mikirlirini pǝrⱪ etixi üqünla bolƣan iltipat bolmastin («Ros.» 16:16-18, «Mat.» 9:4), bǝlki yǝnǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning adǝmlǝrning roⱨlirida ⱪiliwatⱪan ixlirini, jümlidin roⱨiy iltipatlarni beriwatⱪanliⱪini kɵrüp yetixnimu ɵz iqigǝ alidu (mǝsilǝn, «Ros.» 14:7-10dǝ hatirilǝngǝndǝk Pawlusning kixining ixǝnqini kɵrüp yetixi). 


«Namǝlum tillar»

«Namǝlum tillar» yǝnǝ «karamǝt tillar, roⱨiy tillar, yat tillar»mu deyilidu.

Rosul Pawlusning 14:14-19, 21-23, 27-28dǝ «namǝlum tillar» toƣruluⱪ sɵzliri bizgǝ kɵp yoruⱪluⱪ yǝtküzidu. Kɵrünüp turuptuki, «namǝlum tillar» iltipati kixilǝrgǝ üq tǝrǝptin roⱨiy bǝⱨir elip kelidu. 

(a) «Namǝlum tillar» «alamǝt bǝlgǝ» süpitidǝ beƣixlanƣanda, nǝⱪ sorunda bolƣan kixilǝrdin bir ⱪismi bu tilni qüxinidu, lekin sɵzligüqi ɵzi qüxǝnmǝydu («Ros.» 2:1-13). Bundaⱪ ixlar az kɵrülidu.

(ǝ) Ayrim dualarda («ɵz-ɵzigǝ wǝ Hudaƣa eytsun», 14:28) xu tilni ɵz aldiƣa ixlitidiƣan, xǝhsiy «namǝlum til» iltipati; Pawlusning ɵzidǝ bundaⱪ iltipat bar idi wǝ u uni kɵp ixlǝtkǝn (14:18). Bu iltipatta adǝmning roⱨi dua ⱪilidu, ǝmma uning ǝⱪil-zeⱨni ɵzi eytiwatⱪanlirini qüxǝnmǝydu (14:14). Bu yolda istihiyilik ⱨalda mǝdⱨiyǝ nahxiliri eytilidu, ǝmma eytⱪuqi ɵzi eytiwatⱪan nahxisini qüxǝnmǝydu (14:15). Bu ahirⱪi ayǝt boyiqǝ Pawlus «namǝlum tillar»da kɵp dua ⱪilatti wǝ yǝnǝ ɵz tilida dua ⱪilatti («Mǝn bǝzidǝ roⱨim bilǝn dua ⱪilimǝn, ⱨǝm bǝzidǝ ǝⱪil-idrakim bilǝnmu dua ⱪilimǝn»). U namǝlum tillardimu mǝdⱨiyǝ nahxiliri eytatti wǝ ɵz tilida mǝdⱨiyǝ nahxiliri eytatti («Mǝn bǝzidǝ roⱨim bilǝn mǝdⱨiyǝ nahxilirini eytimǝn, ⱨǝm bǝzidǝ ǝⱪil-idrakim bilǝnmu mǝdⱨiyǝ nahxilirini eytimǝn»).

(b) Jamaǝttǝ qiⱪⱪan namǝlum tillar. Jamaǝt ibadǝt sorunida birsi namǝlum tilda ünlük dua ⱪilixⱪa yaki mǝlum ixni jakarlaxⱪa Muⱪǝddǝs Roⱨtin ilⱨamlandurulidu. Pawlusning 14:13, 27-28dǝ tǝlim bǝrginidǝk, bundaⱪ iltipatni pǝⱪǝt sɵzligüsi bolƣan kixidǝ sɵzlǝrni mǝlum bolƣan tilƣa ɵrüxkǝ birawda iltipat bar bolidu degǝn ixǝnq bolƣandila andin ixlǝtkili bolidu. Ɵrugüqi kixi ɵzi yaki baxⱪa ⱪerindax bolidu. Undaⱪ ɵrügüqi bolmisa, u süküttǝ ⱪelixi kerǝk («ɵz-ɵzigǝ wǝ Hudaƣa eytsun» 14:28).


«Namǝlum tillarni tǝrjimǝ ⱪilix (ɵrüx, qüxǝndürüx) (iltipati)»

Bu, jamaǝttǝ mǝlum «namǝlum til»da bir sɵz eytilƣanda, bu iltipat sɵzning omumiy mǝnisini ipadilǝxtiki iltipat bolidu. Bu bǝlkim dǝl sɵzmusɵz «tǝrjimǝ ⱪilix» ǝmǝstur, lekin undaⱪ ixlarning yüz bǝrgǝnlikining birnǝqqǝ jamaǝtlǝrdǝ ispati bar.


14:21-23: Yǝnǝ «namǝlum tillar» toƣruluⱪ

«Tǝwratta: «Qǝt tilliⱪlarning sɵzi wǝ yat adǝmlǝrning lǝwliri arⱪiliⱪ Mǝn muxu hǝlⱪⱪǝ gǝp ⱪilimǝn; lekin bundaⱪ bolƣini bilǝn ular yǝnila Manga ⱪulaⱪ salmaydu — dǝydu Pǝrwǝrdigar» dǝp pütülgǝndur. Xunga «namǝlum tillar» bolsa bir alamǝt bǝlgǝ bolidu; etiⱪadqilarƣa ǝmǝs, bǝlki etiⱪadsizlarƣa alamǝt bǝlgidur; wǝⱨiy-bexarǝtlǝr bolsa, etiⱪadsizlar üqün ǝmǝs, bǝlki etiⱪadqilar üqün bolidu»


Pawlusning bu yǝrdǝ «Yǝx.» 28:11-12din nǝⱪil kǝltürginini azraⱪ qüxǝndürüxkǝ toƣra kelidu. Yǝxaya ǝslidǝ (yuⱪirida Pawlus nǝⱪil kǝltürgǝn) bu sɵzlǝr bilǝn ɵz dǝwridiki Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ: «Silǝr Mening hǝwirimgǝ silǝrgǝ tonux tilda eytilƣanda ⱪulaⱪ salmisanglar, silǝr ularning tilini bilmǝydiƣan yat bir ǝl bilǝn orulisilǝr. Xu qaƣda (sürgün bolƣininglarda) Mening bu sɵzüm xu külpǝtlik ǝⱨwal bilǝn ispatlinidu» — demǝkqi bolidu, yǝnǝ — «Əmma ⱨǝtta xu ⱪiyin künlǝrgǝ kirgǝndimu silǝr (Pǝrwǝrdigar Yǝxaya arⱪiliⱪ dǝydu) Manga ⱪulaⱪ salmaysilǝr, dǝp bilimǝn», dǝydu. Yǝxayaning dǝwridin 100 yil keyin, Yǝⱨudiy hǝlⱪi Babilƣa sürgün ⱪilinƣanda, ǝtrapidiki Babil tili («namǝlum tillar») Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ bir «karamǝt» boldi. Demǝk, ularning ǝtirapida bolƣan xu til ularƣa ɵzlirining towa ⱪilmiƣan hǝlⱪ ikǝnlikini, Hudaning jazalirining bexiƣa qüxkǝnlikini kɵrsǝtküqi «alamǝt bǝlgǝ» boldi. Xunga ««namǝlum tillar» bolsa bir alamǝt bǝlgǝ bolidu; etiⱪadqilarƣa ǝmǝs, bǝlki etiⱪadsizlarƣa alamǝt bǝlgidur». Xuning bilǝn Pawlus mundaⱪ dǝydu: —

«Xuning üqün pütkül jamaǝt bir yǝrdǝ jǝm bolƣanda, ⱨǝmmisi ɵz aldiƣa bundaⱪ namǝlum tillarda sɵzlǝwǝrsǝ wǝ sadda yaki etiⱪadsiz kixilǝr kirip ⱪalsa, ular ⱨǝmminglarni sarang bolup ⱪapsilǝr deyixmǝmdu?» (23).


Əmma, Pawlus dǝydu, — biz jamaǝtkǝ meⱨman bolup kirgǝn adǝmlǝrgǝ Hudaning sɵzigǝ ixǝnmǝydiƣanlarning ⱪatarida muamilǝ ⱪilixni halimaymiz; ularning bexiƣa Hudaning jazalirini qüxürüxni halimaymiz; biz ularni «tehi ixǝnmigǝn, lekin ixinixi mumkin bolƣan» dǝp ⱪarap, ularni imanƣa kǝltürüxni halaymiz. Xunga u mundaⱪ dǝydu: — «Əmma ⱨǝmminglar Wǝⱨiy-bexarǝt yǝtküzsǝnglar, etiⱪadsiz yaki sadda kixi aranglarƣa kirip ⱪalsa, ⱨǝmminglar tǝripidin ularning gunaⱨliriƣa tǝnbiⱨ berilidu, ⱨǝmminglar tǝripidin gunaⱨkar bolƣanliⱪini kɵridu; ⱪǝlbidiki sirlar axkarǝ ⱪilinƣanda, u yǝrgǝ yiⱪilip: — «Huda ⱨǝⱪiⱪǝtǝn aranglardidur» dǝp Hudaƣa sǝjdǝ ⱪilidu» (24-25). Bu uning 22-ayǝttiki sɵzlirini qüxǝndüridu «Wǝⱨiy-bexarǝtlǝr bolsa, etiⱪadsizlar üqün ǝmǝs, bǝlki etiⱪadqilar üqün bolidu». «Namǝlum tillar»da dua ⱪilixning ⱨeq hatasi yoⱪ, ǝmma ixǝnmigǝn kixilǝr aldida qoⱪum mǝnisi ɵrülüxi kerǝk.


Yǝnǝ bexarǝtlǝr toƣruluⱪ: 

«Pǝyƣǝmbǝrlǝrning roⱨliri pǝyƣǝmbǝrlǝrning ɵzlirigǝ itaǝt ⱪilidu» (14:32) 


Bu muⱨim bayan üstidǝ tohtalƣumiz bar; qünki nurƣun ixǝngüqilǝrning Hudaning Roⱨining ⱪandaⱪ ixlǝydiƣanliⱪi toƣrisida qüxǝnqisi intayin kǝm. Muxu ayǝttǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning hizmiti «bexarǝt berix»tur, ǝmma xuni qüxinimiz kerǝkki, Uning baxⱪa hizmǝtliridimu ohxax muⱨim prinsip bar bolidu.


Ayǝttiki «pǝyƣǝmbǝrlǝrning (yaki «wǝⱨiy yǝtküzküqi» yaki «bexarǝtqilǝrning») roⱨliri» degǝn ibarǝ bexarǝtqilǝrning ɵz insaniy roⱨlirini kɵrsitidu. Xuning bilǝn hulasigǝ kelimizki, Muⱪǝddǝs Roⱨ iltipatlirini (pǝⱪǝt «bexarǝt berix»la ǝmǝs) mǝlum bir adǝmning roⱨini wasitǝ ⱪilip ipadilǝydu. Rǝb Əysaning hizmitidǝ bu prinsip kɵrünüp turidu (mǝsilǝn, «Mar.» 2:8). Roⱨiy iltipatlar (wǝ baxⱪa wǝⱨiylǝr) awwal insanning jenidin ǝmǝs (insanning kallisi, ǝⱪil-idraki yaki ⱨessiyatliridin ǝmǝs), bǝlki roⱨidin, yǝni uning maⱨiyǝt-wujudining ǝng qongⱪur yeridin qiⱪidu. Roⱨiy iltipatlar adǝmning ⱨessiyatliri tǝripidin ǝmǝs, roⱨ tǝripidin sezilidu, ular adǝmning kallisiƣa kirgǝn «yahxi ǝⱪil»mu ǝmǝs. Injil, «Luⱪa» 1-babta, Mǝsiⱨning anisi Mǝryǝm ɵz nǝwrǝ ⱨǝdisi Elizabitning bexarǝtlik salimiƣa jawabǝn yǝnǝ bexarǝt bǝrginidǝ bu prinsip kɵrünidu: «Jenim Rǝbni uluƣlaydu, roⱨim Ⱪutⱪuzƣuqim Hudadin xadlandi». Bu yǝrdǝ eytiliwatⱪan peil zamanliriƣa diⱪⱪǝt ⱪiling. Bu bexarǝt Mǝryǝmning jenida ǝmǝs, bǝlki uning roⱨida baxlanƣan «Mening roⱨim uluƣlaydu... mening jenim xadlandi».


Pawlusning bayanida yǝnǝ muⱨim bir sawat bar. Yuⱪiriⱪi ayǝtlǝrdǝ rosul Pawlus pǝyƣǝmbǝrlǝr (wǝⱨiy-bexarǝtqilǝr)ning «nɵwǝt boyiqǝ» sɵzlǝydiƣanliⱪi, xundaⱪla bexarǝtqining ɵzigǝ tapxurulƣan wǝⱨiyni sɵzlǝp berixkǝ pursǝt kǝlmigüqǝ kɵngligǝ püküp turidiƣanliⱪi toƣruluⱪ bayan ⱪilƣan. Xunga intayin roxǝnki, Muⱪǝddǝs Roⱨ mǝjburǝn ixlimǝydu. Birsi ɵzining jamaǝttǝ ⱪalaymiⱪanqiliⱪ pǝyda ⱪilƣan bǝzibir sɵzi yaki ⱨǝrikiti toƣruluⱪ: «Mǝn bu ixta Roⱨ tǝripidin mǝjburlandim, manga amal bolmidi» desǝ, bu gǝp bilǝn u ɵzining Muⱪǝddǝs Roⱨning yetǝkqilikidǝ ǝmǝs, yaman roⱨlarning asaritidǝ ikǝnlikini axkarilaydu. Yaman roⱨlar (jinlar) daim kixilǝrgǝ ɵzliri halimiƣan ixlarni, ⱨǝtta ular adǝttǝ ɵq kɵridiƣan ixlarni ⱪildurƣinida ɵzliri axkarilinidu. Rǝb Əysaning yǝr yüzidiki hizmǝtliridǝ, yaman roⱨlarni ⱨǝydiwǝtkinidǝ bu prinsip (yǝni, yaman roⱨlar kixilǝrgǝ ɵzliri halimaydiƣan ixlarni ⱪilduridu) roxǝn ⱪilinidu; ⱨǝtta butpǝrǝslǝrmu kɵp ǝⱨwalda bu prinsipni toƣra qüxinip yetidu. Hudaning Roⱨi bolsa mǝjburliƣuqi roⱨ ǝmǝs; ǝksiqǝ, U pǝⱪǝt tǝsirlǝngǝn yaki sɵz yǝtküzülgǝn kixining ǝrkin ⱪoxuluxi bolƣinida andin ixlǝydu. Bundaⱪ hislǝt Hudaning tüp maⱨiyiti wǝ harakteri, ǝlwǝttǝ; U insanlarning Ɵzi bilǝn ⱨǝmkarlixixini, ǝrkinliktǝ ihtiyari bilǝn ɵzigǝ boysunuxini halaydu; qünki Hudani sɵyüx degǝnlik Uning iradisini ⱨǝr ixta ǝrkinlik, huxalliⱪ wǝ ⱪǝt’iylik bilǝn talliwelixtin ibarǝttur. Xunga: «pǝyƣǝmbǝrlǝrning roⱨliri pǝyƣǝmbǝrlǝrning ɵzlirigǝ itaǝt ⱪilidu» — demǝk, ularning sɵz ⱪilixi mǝjburiyǝt astida ǝmǝs, bǝlki sɵzlǝx nɵwiti kǝlgüqǝ bir-birini kütǝlǝydu.


 (14:34) 

«Aranglardiki ayallar jamaǝtlǝrdǝ süküttǝ oltursun; ularning sɵzlixigǝ ruhsǝt ⱪilinmiƣan; Tǝwrat ⱪanunida bǝlgilǝngǝndǝk, ular tǝrtipkǝ boysunsun».


Izaⱨatlarda kɵrsǝtkinimizdǝk, bu ǝmr ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarƣa ibadǝt sorunlirida sɵzlǝxni mǝn’i ⱪilidiƣan ǝmr ǝmǝs. Qünki 11:5dǝ u ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarning jamaǝtlǝrdǝ dua ⱪilixliri wǝ bexarǝt berixliri toƣruluⱪ sɵzlǝydu — xunga ⱪiz-ayallarning jamaǝttiki sɵz-kalam hizmǝtliridǝ muⱨim roli bardur. Əmma bu ayǝtning ikkinqi yerimi wǝ 35-ayǝttǝ kɵrsitilgǝndǝk, u ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarning jamaǝttǝ quldurlixip sɵzlixi yaki ⱪalaymiⱪan sɵzlixini tohtatmaⱪqi. Grek jǝmiyitidǝ ayallarning ammiwiy sorunlarda gǝpni bɵlüwetixtǝ dangⱪi qiⱪⱪan. 


Keyinki bir mǝktupida (1Tim.» 2:12) Pawlus ⱪiz-ayal ⱪerindaxlarning jamaǝttǝ tǝlim berix hizmitini zimmisigǝ elixiƣa yol ⱪoymaymǝn, dǝydu. Bu tapxuruⱪning birinqi sǝwǝbi, jamaǝttiki ǝrlǝr tǝlim berixtǝ mǝs’uliyǝtni üstigǝ elixi kerǝk. Əgǝr ular ⱨurunluⱪi yaki mǝs’uliyǝtsizliki tüpǝylidin bu muⱪǝddǝs wǝzipini ⱪobul ⱪilmisa, ⱪiz-ayallar bu wǝzipini üstigǝ alsa ǝyib bolmaydu; gunaⱨi ǝr ⱪerindaxlarƣa bolidu wǝ ular xundaⱪ ǝⱨwalƣa yol ⱪoyƣanliⱪi üqün Rǝb aldida jawab berixi kerǝk bolidu.


(35) «Əmma ular mǝlum ixni bilmǝkqi bolsa, ɵyidǝ ɵz ǝrliridin sorisun; ayalning jamaǝttǝ sɵzlixi uyatliⱪ ixtur». Əlwǝttǝ ularning eri ixǝngüqi bolmisa, ular ixǝngǝn atisidin yaki yeⱪin turƣan mǝs’ul aka ⱪerindixidin yaki jamaǝttiki aⱪsaⱪallarning biridin sorisa bolidu.


15:8 Pawlusning «huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk» bolƣanliⱪi

Mǝsiⱨning tirildürülüxini kɵrgǝn guwaⱨqilar toƣruluⱪ sɵzliginidǝ, Pawlus ɵzining guwaⱨqi ikǝnliki toƣruluⱪ «Ⱨǝmmisidin keyin u huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan mangimu kɵründi» — dǝydu.


«Huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk» degǝn ibarǝ, xubⱨisizki, uning rosulluⱪining salaⱨiyitini tǝstiⱪlax üqün ixlitilidu; qünki rosullarning salaⱨiyitining muⱨim bir tǝripi Mǝsiⱨning tirildürülüxigǝ guwaⱨqi boluxtin ibarǝt; «Ros.» 1:15-26ni kɵrüng. Əmma biliximizqǝ Pawlus ⱨǝtta Əysa Mǝsiⱨni yǝr yüzidǝ turƣan waⱪtidimu kɵrüp baⱪⱪan ǝmǝs; u Uning toƣrisida rosullarning, bolupmu Istipanning Əysa Mǝsiⱨning Rǝb ikǝnlikini jakarlaxliri arⱪiliⱪ angliƣan boluxi mumkin; u Yǝⱨudiylardiki «Pǝrisiy» degǝn ⱪattiⱪ tǝlǝplik diniy mǝzⱨǝpning ǝzasi bolƣaqⱪa uning Mǝsiⱨ tǝlimigǝ bolƣan inkasi dǝrⱨal ⱪarxi qiⱪip jamaǝtkǝ ⱪattiⱪ ziyankǝxlik ⱪilix idi; «Ros.» 7-babni kɵrüng. Muxu ixlarƣa ⱪariƣanda uning salaⱨiyiti rosul bolux salaⱨiyitidin intayin yiraⱪ idi; insanning kɵzⱪaraxliri boyiqǝ u ⱨǝrgiz rosul bolalmaytti. Əmma «rosullarning paaliyǝtliri» 9-babda oⱪuymizki, Rǝb Əysa asmanƣa kɵtürülüp uzun waⱪittin keyin uningƣa kɵründi wǝ buning bilǝn u ⱪattiⱪ, tǝltɵküs towa ⱪildi. Keyin, Rǝb ǝsli Ɵzining «on ikki rosuli»ƣa tapxurƣan barliⱪ tǝlimni wǝ wǝⱨiylǝrni, xundaⱪla xulardin yǝnǝ ziyadǝ kɵp wǝⱨiylǝrni uningƣa xǝhsǝn wǝ biwasitǝ ayan ⱪildi (mǝsilǝn, 11:23-26ni, «Gal.» 1:10-18ni kɵrüng). «On ikki rosul» Rǝb Əysaƣa üq yerim yil ⱨǝmraⱨ bolƣandin keyin «orma ⱨeyti» künidǝ Hudaning Roⱨi tǝripidin «ⱪayta tuƣuldi»; bu bolsa ularƣa rosulluⱪning büyük hizmitigǝ ahirⱪi «mɵⱨür besilixi» idi; lekin Pawlusning «roⱨiy tuƣulux»i bolsa (Rǝb Əysa uningƣa kɵrünginidǝ) tolimu tuyuⱪsiz, «huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk» bolup, uni üq kün iqidǝ ⱨayatliⱪⱪa wǝ rosulluⱪⱪa mɵⱨürlidi.


15:24 

«Andin ahirǝt bolidu; xu qaƣda U ⱨǝmmǝ ⱨɵkümranliⱪ, barliⱪ ⱨoⱪuⱪ wǝ küqlüklükni ǝmǝldin ⱪaldurup, padixaⱨliⱪni Huda-Atiƣa ⱪayturup tapxuridu...»...

(28) «Əmma ⱨǝmmǝ Uningƣa boysundurulƣandin keyin, Oƣul ⱨǝmmini Ɵzigǝ boysundurƣuqiƣa boysunidu; xuning bilǝn Huda ⱨǝmmining ⱨǝmmisi bolidu».

Bu 24-ayǝttǝ birinqi soal xuki, bu «padixaⱨliⱪ» nemini kɵrsitidu? Jawabimiz baxⱪa yǝrdǝ eytⱪinimizdǝk xuki, «Wǝⱨ.» 20:1-6dǝ kɵrsitilgǝndǝk, Mǝsiⱨning muⱪǝddǝs bǝndilirini Ɵzigǝ ⱨǝmkari ⱪilip bu yǝr-zemin üstigǝ sürgǝn ming yilliⱪ padixaⱨliⱪi bolidu. Bu ming yilliⱪ padixaⱨliⱪ ǝbǝdil’ǝbǝd bilǝn selixturƣanda kɵz yumup aqⱪuqǝ waⱪit, halas, ǝlwǝttǝ. Əmma bu padixaⱨliⱪning mǝⱪsiti Hudaning Mǝsiⱨning wasitisi bilǝn, Tǝwratta hatirilǝngǝn, Israilƣa bǝrgǝn barliⱪ wǝdilirini ǝmǝlgǝ axuralaydiƣanliⱪi — bu buzulƣan, bulƣanƣan kona yǝr-zemin üqün ⱪandaⱪ ajayib ixlarni ⱪilalaydiƣanliⱪini kɵrsitix üqündur. Bu ming yilliⱪ waⱪit toxⱪanda, Xǝytan yǝr yüzidikilǝrni sinax üqün ⱪaytidin ⱪamaⱪtin ⱪoyulidu. Xǝytanning ⱪutritixliri bilǝn Huda Ɵzigǝ ⱪarxi isyan kɵtürgüqilǝrgǝ ot jazasini asmandin yaƣduruxi bilǝn bu waⱪitning ahirⱪi nuⱪtisini bekitidu; kona zemin wǝ kona asman yoⱪilidu, Xǝytan «ot kɵli»gǝ taxlinidu. Muxu qaƣda Mǝsiⱨ Atisiƣa bolƣan mǝnggülük süygüsining bir ipadisi süpitidǝ «padixaⱨliⱪni Huda-atiƣa ⱪayturup tapxuridu...».


Pawlus «Andin ahirǝt bolidu; xu qaƣda U ⱨǝmmǝ ⱨɵkümranliⱪ, barliⱪ ⱨoⱪuⱪ wǝ küqlüklükni ǝmǝldin ⱪalduridu,...» dǝydu. Ixinimizki, bu sɵz pǝⱪǝt Xǝytan üstigǝ qiⱪirilƣan ahirⱪi jazanila ǝmǝs, bǝlki ⱨǝrⱪandaⱪ «ⱨɵkümranliⱪ», «ⱨoⱪuⱪ» dǝp ⱨesablanƣanlarning barliⱪining ǝmǝldin ⱪalduruluxinimu kɵrsitidu. Sǝwǝbi intayin addiy — Hudaning tüpki muddia-mǝⱪsǝtliri nixanƣa yǝtkǝn bolidu; insanlar, pǝrixtilǝrmu gunaⱨning ilik-dairisidin pütünlǝy ɵtüp, meⱨir-muⱨǝbbǝt ⱨǝmmǝylǝnni ⱪapliƣan bolidu. Ⱨǝr ⱪǝlbdǝ meⱨir-muⱨǝbbǝttin baxⱪa ⱨeq niyǝt bolmaydu. Muⱨǝbbǝttǝ «ⱨoⱪuⱪ» yaki «ⱨɵkümranliⱪ», buyruⱪning ⱨeq ⱨajiti yoⱪ bolidu; ⱨǝmmǝylǝn nemǝ tǝlǝplǝrning barliⱪini kɵrüpla xuni ⱪilidiƣan bolidu.

Bu kǝlgüsi ǝⱨwal ikki ayǝttǝ gǝwdilǝndürülidu: —


(1) «...Oƣulƣa U (Huda) xundaⱪ dǝydu: «Sening tǝhting, i Huda, ǝbǝdil’ǝbǝdliktur;

Sening xaⱨanǝ ⱨasang bolsa ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning ⱨasisidur» (Injil, «Ibr.» 1:8, bu mǝktupning mu’ǝllipi «Zǝb.» 45:8ni nǝⱪil kǝltüridu).


(2) «Hudaning künini tǝlmürüp kütüp, u künning tezrǝk kelixi üqün intilixinglar kerǝk ǝmǝsmu? U künning kelixi bilǝn pütün asmanlar otta yoⱪap tügǝydu wǝ kainatning barliⱪ ⱪurulmiliri xiddǝtlik otta erip tügǝydu. Lekin biz bolsaⱪ Uning wǝdisi boyiqǝ, yengi asman-zeminni intizarliⱪ bilǝn kütmǝktimiz. U yǝr ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning makanidur» («2Pet.» 3:12-13).

Birinqi ayǝt Oƣulning padixaⱨliⱪta ⱨɵküm sürüxi toƣruluⱪ sɵzlǝydu; U ⱪolida «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning ⱨasisi»ni tutidu — demǝk, ⱨɵküm sürüx kerǝk bolidu. Ikkinqi ayǝttǝ, kona asman-zeminning yoⱪap tügixi tǝswirlǝngǝndin keyin, «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning makani» bolƣan yengi asman-zemin tilƣa elinidu. «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning ⱨasisi» ⱨazir kerǝk ǝmǝs, qünki yengi zemin ɵzi «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning makani» bolidu. Undaⱪ ixlar kallimizning ⱪabiliyitini qǝkkǝ yǝtküqǝ ixlitixni tǝlǝp ⱪilidu, ǝmma biz kǝlgüsidǝ Hudaning meⱨir-xǝpⱪitining ahir berip ⱪandaⱪ ajayib karamǝt ixlarni ada ⱪilidiƣanliⱪidin, Rǝbning ⱨǝmmimizning tǝpǝkkur ⱪilƣinimizdin ziyadǝ axidiƣan, xu qaƣda ayan ⱪilidiƣan xan-xǝripidin ⱨazirmu xadlinalaydiƣan bolduⱪ. 


15:29  «Ɵlgǝnlǝr üqün qɵmüldürüx»

«Ɵlümdin tirilix bolmisa, bǝzilǝrning ɵlgǝnlǝr üqün qɵmüldürülüxini ⱪandaⱪ qüxinix kerǝk? Ɵlgǝnlǝr zadi tirilmisǝ, kixilǝr ular üqün nemǝ dǝp qɵmüldürülidu?».


Pawlus bu jümlini yazƣandin tartip u dǝwr-dǝwrlǝrdǝ kɵp xǝrⱨqilǝrning baxlirini ⱪaturup kǝlgǝn; bu ayǝt toƣruluⱪ ikki yüzdin artuⱪ qüxǝndürüx berilgǝn. Biz pǝⱪǝt tɵwǝndikidǝk addiy oylaxlirimizni otturiƣa ⱪoyimiz: — 


(a) Hudaning sɵz-kalamining ⱨeqⱪandaⱪ yeridǝ, tiriklǝr ɵlgǝnlǝrning nijati, yardimi yaki mǝnpǝǝti üqün birǝr ix ⱪilalaydu, dǝp eytilmaydu. Ɵlgǝnlǝr tiriklǝr üqünmu ⱨeq ix ⱪilalmaydu (mǝsilǝn, «2Sam.» 12:15-23, «Luⱪa» 16:19-31ni kɵrüng). Muⱪǝddǝs sɵz-kalamning omumiy tǝlimi dǝl buning ǝksidur. Gǝrqǝ kɵp ǝl-millǝtlǝrning ǝjdadliri üqün dua ⱪilixning nurƣun ɵrp-adǝtliri bolƣini bilǝn, dua-tilawǝtlǝr ɵlgǝnlǝrgǝ ⱨeqⱪandaⱪ tǝsir elip kelǝlmǝydu.


(ǝ) Pawlus bǝzi kixilǝr ɵzliri üqün ǝmǝs, bǝlki ɵlgǝn baxⱪa bǝzilǝr üqün ⱨǝⱪiⱪǝtǝn «qɵmüldürüldi», degǝngǝ ohxaydu. Bu ix ular arisida etiⱪad ⱪilip ǝmma mǝlum sǝwǝbtin ɵlgüqǝ suƣa qɵmüldürülmigǝnlǝr üqün ⱪilinix mumkinqiliki bar. Mǝsilǝn, Rǝb Əysaning krestkǝ mihlanƣinida yenida mihlanƣan oƣri towa ⱪilip Uningƣa ixǝngǝn bolƣaqⱪa, Əysa uningƣa mǝnggülük ⱨayat wǝdǝ ⱪildi, biraⱪ u ⱨeq suƣa qɵmüldürülgǝn ǝmǝs idi — buningƣa pursǝt bolmiƣan, ǝlwǝttǝ. «Luⱪa» 23:29-43ni kɵrüng.


(b) Pawlus bu ixni tilƣa alƣanda uning toƣruluⱪ Korintliⱪlarƣa yaki muxu «ɵlgǝnlǝr üqün qɵmüldürgüqilǝr»gǝ ⱨeqⱪandaⱪ tǝnbiⱨ bǝrmigǝn bolsimu uning bu ixni toƣra dǝp tǝstiⱪlaydiƣanliⱪinimu ispatlimaydu. U bu ix toƣrisida Korintliⱪlarƣa tüzitidiƣan eniⱪ tǝlimni bǝrgǝn boluxi mumkin wǝ xundaⱪla uning toƣruluⱪ sɵzlirini ⱪaytilaxning ⱨajiti yoⱪ. U pǝⱪǝt bǝlkim, Korintliⱪlarning bǝzilirining undaⱪ ⱪilixini, xuningdǝk ularning ɵlümdin tirilix degǝn ixni ⱨǝⱪiⱪǝt dǝp etirap ⱪilixini kɵrsǝtmǝkqi, halas.

15:45-47 

 «Xunga Tǝwratta mundaⱪ pütülgǝnki: «tunji insan Adǝm’atimiz tirik bir jan ⱪilip yaritildi»; ǝmma «ahirⱪi Adǝm’ata» bolsa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi Roⱨ boldi. Əmma awwal kǝlgini roⱨiy adǝm ǝmǝs, bǝlki «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» adǝm idi, keyin «roⱨiy adǝm» kǝldi. Dǝslǝpki insan bolsa yǝrdin, tupraⱪtin apiridǝ ⱪilinƣan; ikkinqi insan bolsa asmandin kǝlgǝndur»


Biz muxu yǝrdǝ «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizdǝ eytⱪinimizni azraⱪ ⱪaytilaymiz: —

«Hudaning insanƣa bolƣan mǝⱪsiti insanni «roⱨiy» yaki «roⱨaniy» adǝm ⱪilixtin ibarǝt idi. «Roⱨiy» deginimiz insanning barliⱪ ixliri «roⱨ»tin kǝlsun degǝnliktur; demǝk, insanning roⱨi Hudaning Roⱨi bilǝn alaⱪidǝ bolƣanda, Hudaning iradisini qüxinip bilip, uning jeni arⱪiliⱪ tenini baxⱪurƣan ⱨalda iradisini ǝmǝlgǝ axurux degǝnliktur».

Bu ayǝtlǝrgǝ, bolupmu 47-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, Hudaning nǝziridǝ yǝr yüzidǝ pǝⱪǝt ikki «ⱨǝⱪiⱪiy adǝm» bolup baⱪⱪan, dǝp bayⱪaymiz. Bu ikki adǝm bolsa Adǝm’atimiz wǝ Əysa Mǝsiⱨdur. «Ⱨǝⱪiⱪiy adǝm» degǝn Hudaning toluⱪ süriti (obrazi, ipadisi)dǝ bolƣan, degǝnliktur. Adǝm’atimiz gunaⱨ sadir ⱪilƣinida «Hudaning sürǝt-obrazida bolux»tin mǝⱨrum boldi — ⱨeq bolmiƣanda, uningda wǝ ohxaxla barliⱪ ǝwladliridimu «Hudaning sürǝt-obrazi» intayin kɵrümsiz bolup kǝtkǝnidi.

Hudaning «insan Mening sürǝt-obrazimda bolsun» degǝn mǝnggülük mǝⱪsǝt-muddiasi Mǝsiⱨdǝ, xundaⱪla Uningda «ⱪayta tuƣulƣan»lardimu ǝsligǝ kǝltürülüp ǝmǝlgǝ axurulidu. Xunga Adǝm’atimiz pǝⱪǝt ɵzi üqün ɵzidǝ «roⱨiy ⱨayat»ⱪa igǝ bolƣan bolsimu, Mǝsiⱨ baxⱪilar üqünmu uningƣa igidur; Uning ɵlüxi, kɵmülüxi wǝ ɵlümdin tirilixidin keyin U «ⱨayatliⱪ bǝrgüqi Roⱨ boldi». Siz uningdin ⱨayatⱪa erixtingizmu?

16:3-4 

«Mǝn kǝlginimdǝ, silǝr ⱪaysi adǝmlǝrni layiⱪ kɵrüp tallisanglar, mǝn xularƣa tonuxturux hǝtlirini yezip berip muxu ianǝ-xǝpⱪitinglarni Yerusalemƣa apirip berixkǝ ǝwǝtimǝn. Meningmu berixim muwapiⱪ kɵrülsǝ, ular manga ⱨǝmraⱨ bolup baridu».


Biz baxⱪa yǝrlǝrdǝ eytⱪinimizdǝk, rosul Pawlus ⱨǝrgiz ɵzi üqün pul sorap baⱪmiƣan. Əmma u ⱨajǝtkǝ qüxkǝn baxⱪilar üqün pul soriƣan wǝ ianǝ topliƣan. U muxu yǝrdǝ «Yerusalemdiki kǝmbǝƣǝl muⱪǝddǝs bǝndilǝr» üqün ianǝ ⱪilayli dǝwatidu. Yerusalem ǝsli ronaⱪ tapⱪan xǝⱨǝr, uningda turuwatⱪanlarning adǝttǝ «ilkidǝ bar» idi, xu yǝrdiki «muⱪǝddǝs bǝndilǝr» ⱪandaⱪmu «kǝmbǝƣǝl» bolup ⱪalƣan?


Oⱪurmǝnlǝr bǝlkim Rǝb Əysa Ɵz Muⱪǝddǝs Roⱨini Yerusalemda dǝl muxu ixⱪa ixǝnq bilǝn kütüwatⱪanlarning wujudiƣa qüxürgǝnliki bilǝn Uning jamaiti wujudⱪa kǝlgǝn, dǝp ǝslixi mumkin («Ros.» 1-2-bab). Buningdin keyin mal-mülüklük yaki zemindar bolƣan kɵp ⱪerindaxlarning igiliklirini setiwetip pullarni kǝmbǝƣǝllǝrni beⱪix üqün ixlitip, Hudaning mɵmin bǝndiliri bilǝn ⱨǝmmǝ nǝrsiliri ortaⱪ bolƣan ⱨalda yaxidi; «Ular mal-mülüklirini setip, pulini ⱨǝmmisigǝ, ⱨǝrkimning eⱨtiyajiƣa ⱪarap tǝⱪsim ⱪilixatti» («Ros.» 2:44-45). Xübⱨisizki, keyinrǝk bu pullarning kɵp ⱪismi hux hǝwǝrni tarⱪitixⱪa Yerusalemdin yiraⱪⱪa qiⱪmaⱪqi bolƣan ⱪerindaxlarni ⱪollap-ⱪuwwǝtlǝx üqün ixlitilgǝnidi. Əmma bu zor sǝdiⱪǝ berixlǝr kɵp ⱪerindaxlarning ɵzlirini tijarǝtliridin yaki etizliridin ayrilip ⱨajǝtmǝn ⱪilip ⱪoyƣanidi. Xuning bilǝn bu zor sehiyliⱪtin ⱪuwwǝtlǝngǝn «hux hǝwǝr jakarlax ⱨǝrikiti»din bǝht-bǝrikǝt kɵrgǝnlǝr (yǝni ǝllǝr arisida bolƣan etiⱪadqilar, jümlidin Korinttiki jamaǝt) Yerusalemda ⱪalƣan aka-uka, aqa-singilliriƣa jismaniy tǝrǝptǝ bolƣan ⱪǝrzini tonup yetixi ⱪilixⱪa layiⱪ wǝ tegixlik ix idi.


Keyin, Rim imperatori Pǝlǝstingǝ ⱪaratⱪan mundaⱪ bir yarliⱪni qüxürgǝnki, Mǝsiⱨning namida Hudaƣa ibadǝtkǝ yiƣilixni (undaⱪ ⱪilix imperatorƣa qoⱪunmasliⱪ bilǝn barawǝr dǝp ⱪarilip) «ⱪanunsiz» dǝp bekitip, ⱨǝrⱪandaⱪ adǝm xundaⱪ sorunda tutulup ⱪalsa mal-bisatliri musadirǝ ⱪilinsun, dǝp buyrulƣan. Bundaⱪ ix Yǝⱨudiy etiⱪadqilarning bexiƣa kɵp ⱪetimlap kǝlgǝn («Ibr.» 10:32-34). Xundaⱪ bolƣanda kɵp jamaǝtlǝrdin ǝwǝtilgǝn bu sowƣat xu künlǝrdǝ tehimu muⱨim bolatti. Lekin Pawlus wǝ uning baxⱪa xundaⱪ ianǝ topliƣuqi ⱨǝmkarliri undaⱪ ǝⱨwalning kǝlgüsidǝ qiⱪidiƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝrsiz bolƣan, ǝlwǝttǝ. Bilgüqi bolsa ⱨǝmmǝ ix üstidin baxⱪurƣuqi Hudadur.