Injil 16-ⱪisim 


«Timotiyƣa (2)»


(Rosul Pawlusning Timotiyƣa yazƣan ikkinqi mǝktupi)



Kirix sɵz


Pawlusning keyinki yilliridiki muⱨim ixlirining tǝrtipi, xundaⱪla ⱪerindixi Timotiyƣa «oƣlum» dǝp yazƣan ikki hǝtning ⱨǝm Titusⱪa yazƣan hǝtning yezilƣan waⱪti toƣruluⱪ tɵwǝndikidǝk ⱪiyasimiz bǝlkim oⱪurmǝnlǝrgǝ ⱪiziⱪ tuyular. Rosulning ilgiriki «zindandiki hǝtliri» (yǝni «Əfǝsus, Filippi wǝ Kolossidiki jamaǝtlǝrgǝ wǝ Filemonƣa yazƣan tɵt heti) miladiyǝ 63-yillirida yezilƣan, dǝp ⱪaraymiz; bu hǝtlǝrdǝ ipadiligǝn ixǝnqtin ⱪariƣanda, u zindandin ⱪoyup berilgǝn, andin ⱪaytidin tutulup zindanƣa ⱪamalƣuqǝ yǝnǝ birnǝqqǝ ⱪetim uzun sǝpǝrgǝ qiⱪⱪan.


Uning ⱪoyup berilgǝndin keyin ⱪilƣan bǝzi sǝpǝrlirini hǝtliridiki bǝzi sɵzlǝrdin eniⱪliƣili bolidu. Ular toƣrisidiki ⱪiyasimiz tɵwǝndikidǝk. Oⱪurmǝnlǝr ɵzi bǝlkim Pawlusning keyinki yilliridiki wǝⱪǝlǝr toƣruluⱪ baxⱪa munasiwǝtlik mǝlumatlarni hǝtliridiki tǝpsilatlardin bayⱪixi mumkin.


(1)

Zindandin ⱪoyup berilip mǝlum mǝzgildin keyin Kret ariliƣa berip, ⱪerindixi Titusni xu yǝrdǝ ⱪalduridu («Tit.» 1:5)

(2)

Andin Əfǝsus xǝⱨirigǝ berip bir mǝzgil turup andin Timotiyni xu yǝrdǝ ⱪalduridu («1Tim.» 3:4)

(3)

Xu yǝrdin ⱪerindixi Filemonni yoⱪlax üqün Kolossi xǝⱨirigǝ barƣan boluxi mumkin («File.» 1:22)

(4)

U Makedoniyǝ ɵlkisigǝ baridu. Xu yǝrdǝ u qoⱪum Filippi xǝⱨiridiki jamaǝtni yoⱪliƣan bolsa kerǝk («Fil.» 2:24).

(5)

Makedoniyǝ ɵlkisidǝ bolƣan waⱪtida u Əfǝsusta ⱪaldurulƣan Timotiyƣa bir parqǝ hǝt, Krettǝ ⱪaldurulƣan Titusⱪa bir parqǝ hǝt yazidu. Titusⱪa yazƣan hetidǝ u Nikopolis xǝⱨiridǝ ⱪixni ɵtküzmǝkqi bolƣanliⱪini eytidu («Tit.» 3:12). Bu xǝⱨǝr Gretsiyǝning ƣǝrbiy tǝripidiki Epirus ɵlkisidiki dengiz boyiƣa jaylaxⱪanidi. U xu yǝrdǝ turup Titustin yenimƣa kǝl, dǝp tǝlǝp ⱪilƣanin keyin, Titus xundaⱪ ⱪilƣan bolsa kerǝk («Tit.» 3:12).

(6)

Pawlus ilgiri Rimdiki jamaǝtkǝ yazƣan hetidǝ, Ispaniyǝgǝ berip xu yǝrdǝ hux hǝwǝrni tarⱪitimǝn degǝn küqlük ümidini bildürgǝnidi. Xu arzusini ǝmǝlgǝ axurux üqün xu ⱪixtin keyinki ǝtiyazda (ⱪixta «Ottura Dengiz»da dengiz bilǝn mengix mumkin ǝmǝs idi) Ispaniyǝgǝ uzun sǝpǝr ⱪilƣan bolsa kerǝk. Keyinki ǝsirdǝ Klemǝnt isimlik bir tǝlim bǝrgüqi Korinttiki jamaǝtkǝ hǝt yezip: «Ⱪerindiximiz rosul Pawlus imperiyǝning ƣǝrbidiki ǝng qǝt rayonlarda hux hǝwǝr tarⱪatti» dǝp guwaⱨliⱪ bǝrdi. «Əng qǝt rayonlar» bǝlkim pǝⱪǝt Ispaniyǝ ǝmǝs, bǝlki Gaul yaki ⱨǝtta Britaniyǝ (Əngliyǝ)nimu kɵrsitixi mumkin.

(7)

Ispaniyǝdin ⱪaytip kǝlgǝndin keyin u wǝdǝ bǝrginidǝk Timotiyni yoⱪlax üqün qoⱪum Əfǝsus xǝⱨirigǝ sǝpǝr ⱪilidu («1Tim.» 3:14, 15)

(8)

U xu rayonda turƣan mǝzgildǝ yeⱪin ǝtraptiki xǝⱨǝr Miletusⱪa barƣan bolsa kerǝk. Xu yǝrdǝ ⱪerindax Trofimus kesǝl bolup ⱪalƣaqⱪa, Pawlusning uni xu yǝrdǝ ⱪalduruxtin baxⱪa amali bolmiƣandu; xu qaƣda u Korinttiki jamaǝt bilǝnmu alaⱪilaxⱪan («2Tim.» 4:20).

(9)

Əfǝsustin u Troas xǝⱨirigǝ baridu. Bǝlkim u xǝⱨǝrning ǝtirapida yürginidǝ Rim ⱨɵkümiti tǝripidin ⱪolƣa elinƣan bolsa kerǝk (bu ix bǝlkim birsining ⱪara qaplixi bilǝn — Miskǝr Iskǝndǝr tǝripidin boluxi mumkin — «2Tim.» 4:14-15) . Xuning bilǝn uningƣa yepinqa wǝ kerǝklik nǝrsilirini ɵzi bilǝn elip ketixkǝ pursǝt qiⱪmiƣan («2Tim.» 4:13).

(10)

Xuning bilǝn Pawlus kixǝnlǝngǝn mǝⱨbus ⱨalitidǝ Rim xǝⱨirigǝ kǝldi. Xu qaƣda sarang imperator Nero Mǝsiⱨ etiⱪatqiliriƣa ⱪattiⱪ ziyankǝxlik ⱪilmaⱪta idi. Waⱪit miladiyǝ 68-yili idi. U qaƣda Pawlus zindanda Timotiyƣa uxbu hǝtni yazdi.


Pawlus Rimda aldinⱪi ⱪetim mǝⱨbus bolƣan ahirⱪi ikki yilda nǝzǝrbǝnt astida bolup, ɵzi ijarigǝ alƣan ɵyidǝ turƣan. Biraⱪ u ⱨazir ⱪorⱪunqluⱪ zindanda yatidu. U zindandiki soƣuⱪ kamerƣa solaⱪliⱪ bolup Timotiydin kǝlginidǝ yepinqisini alƣaq kelixini tǝlǝp ⱪilidu (3:14). Uningƣa birinqi ⱪetimliⱪ sot ⱪilindi. Ikkinqi ⱪetimliⱪ sot ⱪix pǝslidǝ yaki uningdin sǝl keyinla bekitilgǝn bolsa kerǝk (4:21). Bu ixlarning ⱨǝmmisi uning kütkinidǝk boldi; Rǝbbimiz Əysa heli baldur uningƣa ayan ⱪilƣinidǝk, u Rim imperiyǝsi aliy sotida guwaⱨliⱪ berixi kerǝklikini («Ros.» 23:11) wǝ Rǝbning nami üqün xunqǝ kɵp eƣir ixlarni baxtin ɵtküzüxi kerǝklikini bildi («Ros.» 9:16). Xuning bilǝn u pat arida imperatorlarning iqidǝ ǝng rǝⱨimsiz bolƣan «Alwasti Nero» aldida ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinidiƣanliⱪini bildi (4:6).


Əmdi ɵlümgǝ yüzlǝngǝn bu adǝm nemǝ toƣruluⱪ yazidu? U ɵzining ⱨayati ⱨǝm roⱨining Rǝb Əysaning ⱪolida ikǝnlikigǝ ⱨeq gumani yoⱪ idi. Bu hetidǝ ipadilǝngǝn qong ƣǝmlirini üq deyixkǝ bolidu: — 


(1)

Huda Ɵzigǝ tapxurƣan «amanǝt» bolƣan ⱪimmǝtlik uluƣ ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrning saⱪlinixi; 

(2)

Ɵz künidiki alǝmxumul jamaǝtning saⱪ-salamǝt boluxi wǝ alƣa besixi; 

(3)

Ⱨalakǝtkǝ ketiwatⱪan, hux hǝwǝrni tehi anglimiƣanlarƣa  wǝ xuningdǝklǝrgǝ uni jakarlax. Pawlus ɵzi dunyadin ketix aldida turƣaqⱪa, bularning mǝs’uliyitidin qongraⱪ bir ⱪismi Timotiyning üstigǝ qüxǝtti.


(1) «Amanǝt» bolƣan ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrning saⱪlinixi — demǝk, uning jamaǝtning ularni ⱪoldin bǝrmǝslikigǝ bolƣan ƣemi. Bu ⱪimmǝtlik ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr Pawlusⱪa «exip taxⱪan ⱨalda» tapxurulƣan. Ular «hux hǝwǝr»dǝ yǝkünlǝngǝn Hudaning toluⱪ nijat pilani, Mǝsiⱨning Ɵz salaⱨiyiti, Mǝsiⱨ wǝ jamaiti, Yǝⱨudiy hǝlⱪi wǝ yengi asman-zemin toƣruluⱪ ⱪimmǝtlik wǝⱨiylǝrdin ibarǝt. Pawlus ularning saⱪlinixiƣa ixinidu (1:9) wǝ Timotiyƣa awwal ɵzi bu «amanǝt»ni qing tutup ⱪoldin bǝrmǝslikni, andin bu amanǝtni tapxurƣudǝk baxⱪa «sadiⱪ adǝmlǝr»ni tepixni jekilǝydu. Bundaⱪ adǝmlǝr ɵzliri amanǝtni baxⱪilarƣa tapxuralaydu; xundaⱪ ⱪilip bügüngǝ ⱪǝdǝr bu «amanǝt» saⱪlinip kǝlmǝktǝ. Bu saⱪlinix pǝⱪǝt amanǝtning «sadiⱪ adǝmlǝr»din «sadiⱪ adǝmlǝr»gǝ tapxurulixi bilǝn bolidu; lekin ⱨǝtta «sadiⱪ adǝmlǝr» kǝm bolsimu, ⱨǝrbir yengi dǝwrdiki etiⱪadqilar Injilda saⱪlinip kǝlgǝn, rosullarning yazmiliri arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn bu ⱪimmǝtlik ⱨǝⱪǝⱪǝtlǝrni bayⱪap ɵzlǝxtürǝlǝydu; pǝⱪǝt ular kǝmtǝrlik bilǝn Muⱪǝddǝs Roⱨning yorutuxlirini izdisǝ xundaⱪ bolidu. Qünki Muⱪǝddǝs Roⱨning Ɵzi rosullarni xularni yezixⱪa wǝⱨiy bǝrgüqi ǝmǝsmu?


(2) Alǝmxümül jamaǝtning saⱪ-salamǝt boluxi. Pawlus bǝx yil ilgiri Timotiyƣa bexarǝt bǝrgǝn ixlar — («etiⱪadtin yenix», yǝni «qong yenix», «1Tim.» 4:1-5) alliⱪaqan yüz berixkǝ baxliƣanidi. Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, birinqi hetini yazƣan waⱪitta (miladiyǝ 63-yili) Pawlus Timotiyni Əfǝsus xǝⱨiridiki qong jamaǝtkǝ ⱪaraxⱪa ⱪaldurƣanidi. Xu qaƣda jamaǝttǝ nǝqqǝ ming adǝm bolsa kerǝk; Timotiyning wǝzipisi, ular arisida pǝyda bolƣan ziyanliⱪ tǝlimlǝrgǝ rǝddiyǝ berix wǝ jamaǝt aldida ülgǝ bolux, bolupmu «aⱪsaⱪal»ning ⱪandaⱪ yürüx-turuxi kerǝklikini kɵrsitixtin ibarǝt idi. Xu hǝttǝ Timotiyning Əfǝsus jamaitigǝ aⱪsaⱪal dǝp bekitilgǝnliki eytilmaydu; uning mǝs’uliyiti mumkin bolsa xu yǝrdǝ bir mǝzgil turup, muwapiⱪ adǝmlǝrni tepip aⱪsaⱪalliⱪⱪa bekitix idi. Mundaⱪ kɵyümqan pǝrwixlǝr bolƣan bolsimu, «Kiqik Asiya» (ⱨazirⱪi Türkiyǝ)diki jamaǝtlǝr ⱪalaymiⱪanqiliⱪⱪa qɵmüp kǝtkǝn bolsa kerǝk. Kɵpinqisi Pawlustin waz kǝqkǝn (1:15); ǝmma Pawlus ɵzi ularni qǝtkǝ ⱪeⱪip taxliƣini yoⱪ; u ular meni qǝtkǝ ⱪaⱪti degini bilǝn, ularƣa kǝng ⱪorsaⱪliⱪ ⱪilip, Mǝsiⱨni qǝtkǝ ⱪaⱪti, demǝydu. Xübⱨisizki «Kiqik Asiya»dikilǝr arisida Pawlusni sɵyidiƣanlar yǝnǝ bar idi; (1:16-ayǝttǝ tilƣan elinƣan) Onesifor xularning iqidiki biri idi. Pawlus bǝribir yuⱪiriⱪi kǝngqilik bilǝn Asiyadiki kɵp jamaǝtlǝrning muxundaⱪ ǝⱨwaliƣa ⱪarimay Timotiyni jamaǝtkǝ ⱪariƣuqi wǝ tǝlim bǝrgüqi bolux süpitidǝ japa tartip, Hudaning hǝlⱪining malimanqiliⱪtin haliy boluxi üqün yardǝmdǝ bolup muⱨǝbbǝt iqidǝ ularƣa ⱨǝⱪiⱪǝtni murǝssǝsiz ⱨalda jakarlaxⱪa riƣbǝtlǝndüridu (2:24).


 (3) Hux hǝwǝrni ⱨalakǝtkǝ ketiwatⱪanlarƣa jakarlax. Jamaǝt malimanqiliⱪta, jiddiy yardǝmgǝ moⱨtaj bolƣan qaƣlarda hux hǝwǝrni tehi anglimiƣan, jamaǝtning sirtida turƣanlarni untuxning hǝwpi bar, ǝlwǝttǝ. Pawlus Timotiyƣa Mǝsiⱨni jakarlaxtiki ⱨǝrⱪandaⱪ pursǝtni ⱪoldin bǝrmǝslikkǝ riƣbǝtlǝndüridu; Huda uningƣa xundaⱪ ⱪilixⱪa alaⱨidǝ bir roⱨiy iltipat bǝrgǝndin keyin tehimu xundaⱪ ⱪilixi kerǝk (1:6-8).

Bu ixlar wǝ ⱨazirⱪi zamanimizdiki ⱪiyinqiliⱪlarda ilⱨam-küq beridiƣan bǝzi ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ tohtilimiz.


Mǝzmun: —


1-bab: 

«Hux hǝwǝr»ning amanitini ⱪoldin bǝrmǝslikni tapilax; (1:14ni kɵrüng)

2-bab: 

«Hux hǝwǝr» üqün azab-oⱪubǝtkǝ qidaxni tapilax; (2:3, 8-9ni kɵrüng)

3-bab: 

«Hux hǝwǝr»dǝ dawamliⱪ turuxni tapilax; (3:13-14ni kɵrüng)

4-bab: 

«Hux hǝwǝr»ni jakarlaxni tapilax; (4:1-2ni kɵrüng)


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


(1:6)  

«Xuning üqün mǝn xuni ⱪaytidin sanga ǝslitimǝnki, ⱪollirimni uqangƣa ⱪoyuxum bilǝn sǝndǝ bolƣan, Huda sanga tǝⱪdim ⱪilƣan iltipatni ⱪaytidin yalⱪunlitip jari ⱪilƣin».


Bu ayǝt bilǝn «1Tim.» 4:14ni selixiturung: —

«Sǝndǝ bolƣan, jamaitingning aⱪsaⱪalliri ⱪollirini uqangƣa ⱪoyƣanda, Hudaning wǝⱨiyisi arⱪiliⱪ sanga ata ⱪilinƣan iltipatⱪa bipǝrwaliⱪ ⱪilma».


Bu alaⱨidǝ roⱨiy iltipatning maⱨiyiti toƣruluⱪ (Pawlus biwasitǝ bizgǝ eytmiƣaqⱪa) tǝpsiliy mǝlumatimiz yoⱪ; lekin Pawlus aldi-kǝyni ayǝtlǝrdǝ Mǝsiⱨni yürǝklik jakarlax kerǝklikini tilƣa alƣaqⱪa, biz bu iltipatni hux hǝwǝrning ⱨǝⱪiⱪǝtlikini tǝstiⱪlaydiƣan küqlük iltipat idi, dǝp ⱪaraymiz. U angliƣuqilarƣa Mǝsiⱨning xapaitini ispatlax, kesǝllǝrni saⱪaytix, mɵjizǝ yaritix yaki alaⱨidǝ wǝⱨiy-bexarǝtlǝrni yǝtküzüx iltipati bolsa kerǝk idi. Pawlusning ɵzidǝ undaⱪ iltipatlar daim pǝyda boldi (mǝsilǝn, «Ros.» 13:8-12, 14:8-10, 19:11-12, 28:7-10ni kɵrüng).


Əmdi Timotiy bu iltipatni «yalⱪunlitip jari ⱪilix» üqün nemǝ ⱪilix kerǝk? Iltipat Mǝsiⱨning küq-ⱪudritini ixǝnmigǝnlǝrgǝ namayan ⱪilidu, degǝn ⱪiyasimiz toƣra bolsa, undaⱪta muxundaⱪ iltipatni yalⱪunlitip ⱪozƣax, xundaⱪla dawamliⱪ lawulditixtiki ǝng ixǝnqlik yol bolsa ǝtirapimizda yaxawatⱪan, Hudaning nijatiƣa yat bolƣanlar üqün dualarda boluxtin ibarǝt. Uning üstidǝ biz Hudaning insaniyǝtkǝ aƣritⱪan iq-baƣrilirini, xundaⱪla barliⱪ insan balilirini ⱪutⱪuzuxⱪa intizarlirini ayan ⱪilƣan muⱪǝddǝs yazmilar üstidǝ pat-pat oylinip ǝslǝx aditimiz bolsa yǝnǝ bizdǝ bolƣan iltipatlarni «yalⱪunlitip jari ⱪilix»ⱪa zor türtkǝ bolidu.


Ⱨalakǝtkǝ ketiwatⱪanlar üqün dua ⱪilix ɵzimizning barliⱪ uruⱪ-tuƣⱪan, dost-aƣinilirimiz bilǝn baxlinidu, ǝlwǝttǝ, andin ǝtirapimizda yaxawatⱪanlar üqün bolidu. Ⱨǝⱪiⱪiy dua-tilawǝt adǝmlǝrning iqki ⱨajǝtliri wǝ ümidsizliklirini wǝ Hudani tonumaydiƣanlar yüzliniwatⱪan ⱨalakǝtning ⱪorⱪunqluⱪini bizgǝ yengidin eqip beridu; Hudaning muⱨǝbbitidiki ot ⱪǝlbimizdǝ bar bolsa biz iman-ixǝnq bilǝn ularƣa yardǝm ⱪilixⱪa ⱪozƣilimiz, xundaⱪla bizdǝ ⱪaysibir iltipatlar bar bolsa ularƣa yardǝm yǝtküzüxkǝ bu iltipatlarning ⱪozƣiliximu ǝjǝblinǝrlik ǝmǝs.


(1:12) 

«Mǝn xu sǝwǝbtin ⱨazirⱪi bu harliⱪ-muxǝⱪⱪǝtlǝrni tartmaⱪtimǝn. Lekin buningdin nomus ⱪilmaymǝn; qünki mǝn Kimgǝ etiⱪad ⱪilƣanliⱪimni bilimǝn ⱨǝmdǝ Uning manga tapxurƣan amanitini xu küngiqǝ saⱪliyalaydiƣanliⱪiƣa ⱪadir ikǝnlikigǝ ixǝndürüldum».


Adǝm ǝjǝlgǝ kirginidǝ ɵzining ⱨeqⱪandaⱪ ixlirini ǝmǝs, bǝlki Hudaning jamaitining kelǝqiki toƣruluⱪ ƣǝm yegǝn bolsa uningda Hudaning ⱨayatining ⱨǝⱪiⱪiy ikǝnlikigǝ eniⱪ ispat bolmay nemǝ bolidu? Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, uning «amanǝt»i tapxuruwalƣan ⱪimmǝtlik wǝⱨiylǝrni kɵrsitidu. Xu wǝⱨiylǝrning ⱨǝmmisini jamaǝtkǝ toluⱪ ɵzlǝxtürgüzüx uning qong nixani wǝ yüki bolup kǝlgǝnidi («Əf.» 3:2-13). Lekin jamaǝt sǝpsǝtǝlǝrni izdǝp ezip kǝtkǝn, yaki ⱨǝtta Mǝsiⱨning rosulidin yüz ɵrigǝn bolsa, bu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrgǝ nemǝ bolidu? Ⱪerindiximiz Pawlus ɵzining ǝtrapida pǝyda boluwatⱪan wapasizliⱪlarƣa ⱪarimay, bu amanǝtning jamaǝttin kǝtmǝslikigǝ baƣliƣan ixǝnqini bizgǝ bildüridu (1:12) wǝ biz buningƣa minnǝtdarmiz. Xuningdǝk bizdimu xu ixǝnq barki, bügünki kündǝ Injilni oⱪuƣinimizda kǝmtǝrlik bilǝn Muⱪǝddǝs Roⱨning wǝⱨiylirini izdisǝk, amanǝttiki ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr bizgimu eqilidu. Uningda ɵgǝngǝn ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni ǝmǝliy ixlǝtkinimizdǝ ǝtirapliⱪ tǝtbiⱪlaxⱪa tǝyyar boluximiz xǝrt, ǝlwǝttǝ.


(1:15) 

«Sǝn bilginingdǝk, Asiya ɵlkisidiki etiⱪadqilarning ⱨǝmmisi degüdǝk mǝndin yüz ɵridi. Ularning arisida Figelus wǝ Hermogenesmu bar».

Pawlusning xundaⱪ eƣir kɵngülsizlikni ⱨeq dad-dawrang salmay addiy bayan ⱪilƣanliⱪiƣa bǝlkim ⱨǝyran ⱪalimiz. Pawlusⱪa ɵzlirining roⱨiy ⱨayatida ⱪǝrz bolƣan jamaǝtlǝr ⱪandaⱪmu uningdin «yüz ɵrisun»? Uning muxu «yüz ɵrüx» degini nemini kɵrsitidu?

Xu qaƣdiki imperator Nero imperiyǝsidiki puⱪralardin ɵzigǝ «Huda süpitidǝ» sǝjdǝ ⱪilixini tǝlǝp ⱪilatti; ularning ⱨǝmmisini: «Nero Rǝbdur» degüzmǝkqi idi. Əmma Pawlus bolsa ⱨǝmmǝ yǝrdǝ «Əysa Mǝsiⱨ Rǝbdur» dǝp jakarlaxta mǝxⱨor boldi. Xu sǝwǝbtin u jinayǝtqi deyilip ⱪolƣa elinip, bǝlkim «Dɵlǝtkǝ hainliⱪ ⱪilƣuqi» dǝp ǝrz ⱪilinƣan boluxi mumkin. Uning ⱪolƣa elinixi uningƣa munasiwǝtlik barliⱪ kixilǝrni eƣir tǝnglikkǝ, «ikki parqǝ ot otturisi»ƣa qüxürgǝn bolsa kerǝk. Bǝlkim uningƣa yeⱪin bolƣanlarƣa uningdin munasiwǝtni üzüx tǝlǝp ⱪilinatti yaki ular pǝⱪǝt mǝxⱨor «sesiⱪ hain» dǝp ⱨesablanƣan bir adǝmdin nomus ⱪilatti. Xuning bilǝn «Asiya ɵlkisidiki etiⱪadqilarning ⱨǝmmisi degüdǝk mǝndin yüz ɵridi». Bu ixning nǝtijisi bǝlkim yǝnǝ, uningƣa qaplanƣan «Rimƣa ⱪarxi turƣan hain» degǝn ǝrzgǝ rǝddiyǝ berip guwaⱨliⱪ berǝlǝydiƣan nurƣun kixilǝr ⱨazir ⱪorⱪunqtin süküt ⱪilmaⱪta idi.

Biz xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪiliximiz kerǝkki, Pawlus ularni Rǝbning Ɵzidin yüz ɵrigǝn, demǝydu; lekin Hudaning hizmǝtkarliriƣa jiddiy moⱨtaj bolƣan pǝyttǝ ulardin ayrilsaⱪ biz axu dǝⱨxǝtlik imkaniyǝtning hǝtiridǝ bolimiz («Mat.» 25:31-44). Əlwǝttǝ muxu waz kǝqkǝnlǝrning sirtida turƣan bǝzilǝr bar idi; 16-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn Onesifor ular arisida idi; Pawlus uning muⱨǝbbiti wǝ kɵyümqanliⱪini qongⱪur minnǝtdarliⱪ bilǝn tilƣa alidu.


(2:8) 

«Sǝn Dawutning nǝsli bolƣan, ɵlümdin tirilgǝn Əysa Mǝsiⱨni mǝn yǝtküzüwatⱪan hux hǝwǝr boyiqǝ esingdǝ qing tut».


Əysa Mǝsiⱨni kim untuyalisun? Lekin biz yǝnǝ Hudaning ⱪǝdimiy hǝlⱪi Israil toƣruluⱪ «ular Hudani untudi» dǝp daim hatirilǝngǝnlikini esimizdǝ tutuximizƣa toƣra kelidu. Əpsus, kündilik turmuximizni jiddiy orunlaxturuximizda, pilanlirimizda, ⱨǝtta ⱨǝⱪiⱪǝt üstidǝ bolƣan ziyaliylarqǝ muzakirilirimizdǝ Mǝsiⱨning Ɵzini untuxning ⱨǝⱪiⱪiy hǝwpi bar. Əmma biz Pawlusning pǝⱪǝt «Əysa Mǝsiⱨni esingdǝ qing tut» ǝmǝs, bǝlki «Əysa Mǝsiⱨni mǝn yǝtküzüwatⱪan hux hǝwǝr boyiqǝ esingdǝ qing tut» deginigǝ kɵngül bɵlüximiz kerǝk. Demǝk, Hudaning hizmitidǝ ünümlük bolux üqün (Pawlus Timotiyni riƣbǝtlǝndüriwatⱪandǝk) biz Mǝsiⱨning xǝhsining ɵzi üstidǝ qongⱪur oyliniximizƣa waⱪit wǝ ǝjir singduriximiz kerǝk; yǝni, Uning Huda tǝyyarliƣan hǝlⱪi arⱪiliⱪ tuƣuluxi, Uning ⱨǝⱪiⱪiy insanning ⱨǝm Hudaning oƣliliⱪ salaⱨiyiti, uning ɵlümi wǝ tirilixi, xuningdǝk asman-zemindiki tǝhtkǝ bolƣan ⱨoⱪuⱪi üstidǝ (asmanƣa kɵtürülginidin keyin rosulliriƣa mǝlum ⱪilinƣandǝk), oyliniximiz kerǝk. Mundaⱪ oylinix bolsa biz uxxaⱪ-qüxxǝk ixlarƣa esiliwelixtin, xundaⱪla toƣra yɵnülüxtin ezixtin saⱪlinip ⱪalimiz.


(2:13) 

«Biz uningƣa sadaⱪǝtsizlik ⱪilsaⱪmu, u yǝnila sadaⱪǝtliktur; 

Qünki U Ɵzidin ⱨeq tanalmaydu»


Bǝlkim oⱪurmǝnlǝrning muxu yǝrdǝ mundaⱪ bir soalni ⱪoyƣusi keliduki: Pawlus eytⱪan bu gepi Hudaning bir wǝdisimu yaki agaⱨmu?

Əgǝr Pawlusning yuⱪiriⱪi bayani biz üqün agaⱨ bolsa, uning demǝkqi bolƣini: «Rǝb Ɵzining pak-muⱪǝddǝslikidin tanalmaydu, sadaⱪǝtsizlikimizgǝ jaza ⱪilmay ⱪalmaydu» degǝndǝk bolidu. Əgǝr «ajiz bǝndilǝr»gǝ ümid beridiƣan bir bayan bolsa, mǝnisi: «Uning Ɵz muⱨǝbbǝtlik maⱨiyiti tüpǝylidin, ɵzgǝrmǝs xapaiti tüpǝylidin U bizgǝ sadaⱪǝtmǝn boluxidin ⱨeq qiⱪmaydu; sadaⱪǝtsizlikimizgǝ ⱪarimay bizni üzlüksiz sɵyüp, Roⱨi arⱪiliⱪ Ɵz yeniƣa ⱪaytixⱪa jǝlp ⱪilip tartidu» degǝndǝk bolidu.


Ixinimizki, keyinki kɵzⱪarax toƣridur; qünki «yengi ǝⱨdǝ»dǝ Huda Ɵzini bizgǝ ⱪayta tartiwalƣusiz beƣixliƣandur. Bu ⱨǝⱪiⱪǝt «Rǝbning ziyapiti»dǝ kɵrünidu. Bu ziyapǝt yengi ǝⱨdigǝ ixarǝt bolup, uningda biz «Rǝbning teni wǝ ⱪeni»ni bildüridiƣan nan wǝ xarabtin bǝⱨrimǝn bolimiz. Biz xu nan (Uning teni)ni yegǝn wǝ xarab (Uning ⱪeni)ni iqkǝndin keyin birǝrsi bizdin bulardin ayriwetixi mumkinmu? Əmǝliyǝttǝ u ⱪǝt’iy mumkin ǝmǝs, qünki yegǝn wǝ iqkǝn minutlardila ular ⱨǝzim ⱪilinix bilǝn ɵz tenimizning jismaniy tenidin toluⱪ bir ⱪismi bolƣan bolidu. Jismaniy ixarǝt kɵrsǝtkǝndǝk, roⱨ jǝⱨǝttǝ Mǝsiⱨ bilǝn bir ⱪilinƣanlar ⱨǝrgiz Uningdin ayrilixi mumkin ǝmǝs. Xunga U ⱨǝrgiz bizni taxliwǝtmǝydu, qünki «U Ɵzidin ⱨeq tanalmaydu».


Biz xuni bayⱪaymizki, Pawlus Hudaning sadaⱪǝt-ixǝnqliki toƣrisida alaⱨidǝ sɵzliginidǝ, agaⱨlar bilǝn ǝmǝs, daim riƣbǝt-tǝsǝlli berix bilǝn bolidu (bolupmu «Rim.» 3:3, 9:6, wǝ «1Kor.» 1:9, 10:13, «2Kor.» 1:18, «1Tes.» 5:24, «2Tes.» 3:3ni kɵrüng).


(2:19) 

«Ⱨalbuki, Hudaning mǝzmut uli qing turmaⱪta. Ulning üstigǝ mɵⱨür bilǝn: «Rǝb Ɵzigǝ tǝwǝ bolƣanlarni tonuydu» wǝ «Rǝbning mubarǝk namini lǝwzigǝ alidiƣanlarning ⱨǝmmisi rǝzilliktin ⱪol üzsun» dǝp mɵⱨürlǝngǝndur».


Hudaning jamaitidǝ malimanqiliⱪ pǝyda bolƣan waⱪitlarda bu wǝ keyinki üq ayǝttǝ Hudaning hǝlⱪi üqün intayin ǝmǝliy nǝsiⱨǝtni kɵrimiz. Pawlus Timotiyƣa birinqi hǝtni yazƣan waⱪittiki ǝⱨwal bilǝn uxbu hǝtni yazƣan waⱪittiki ǝⱨwal pütünlǝy baxⱪiqǝ. Birinqi hǝtni yazƣinida jamaǝt heli tǝrtiplik bolup kɵp ǝmǝliy ixlarni, mǝsilǝn tul hotunlarƣa, yetim-yesirlǝrgǝ rǝsmiy yardǝm berixni orunlaxturƣili bolatti. Lekin ǝslidǝ kɵrünüxtǝ Rǝbgǝ tǝwǝ bolƣanlardin bǝzilirining yürüx-türüxliri ⱨazir pütünlǝy Uningƣa tǝwǝ ǝmǝs bolƣanlarningkigǝ ohxax bolup ⱪaldi. Əmdi undaⱪ ǝⱨwalda Hudaning hǝlⱪi nemǝ ⱪilixi kerǝk? Pawlusning jawabi intayin ǝmǝliydur. Huda jamaǝttiki ǝmǝliy ⱨayatning danaliⱪ bilǝn dawamlixixi yolini ayan ⱪilip, «mɵⱨürlǝngǝn ikki üzündǝ» Ɵz ulining üstigǝ besilƣan. Mɵⱨürlǝngǝn ikki üzündǝ mundaⱪ: 


(1) «Rǝb Ɵzigǝ tǝwǝ bolƣanlarni tonuydu».

Demǝk, Hudaƣa tǝwǝ bolƣanlarning kim ikǝnlikini wǝ kim ǝmǝslikini tǝkxürüx-sürüxtürüxkǝ ⱨeqⱪandaⱪ waⱪit sǝrp ⱪilmasliⱪimiz kerǝk. Bu Rǝbning Ɵzining ixi.

(2) «Rǝbning mubarǝk namini lǝwzigǝ alidiƣanlarning ⱨǝmmisi rǝzilliktin ⱪol üzsun»

Biz Hudaƣa kim ⱨǝⱪiⱪǝtǝn tǝwǝ bolƣanliⱪini wǝ kim tǝwǝ bolmiƣanliⱪini bilmisǝkmu, Hudaning jamaiti süpitidǝ yiƣilƣan bolsaⱪ, bu addiy ⱨǝⱪiⱪǝtni qing tutuximiz zɵrür. Arimizda ɵzini Mǝsiⱨgǝ tǝwǝmǝn degini bilǝn gunaⱨ iqidǝ oquⱪ wǝ dawamliⱪ turiweridiƣanlar (demǝk, towa ⱪilixⱪa ⱨeq tirixmay) bar bolsa, ulardin ayriliximiz kerǝk. Xundaⱪ bolƣanda, ⱪandaⱪla bolmisun etiⱪadsiz adǝmlǝr aldida Mǝsiⱨ toƣruluⱪ eniⱪ guwaⱨliⱪ berix imkaniyiti ⱪalidu. Undaⱪ ǝⱨwal astida Hudaning hizmǝtkarliri üqün tɵwǝndiki ayǝttiki tǝmsil nǝsiⱨǝtmu berilidu: —


(2:20-21) 

«Bay-bayaxat adǝmning ɵyidǝ pǝⱪǝt altun wǝ kümüx ⱪaqa-ⱪuqilarla ǝmǝs, yaƣaq, sapal ⱪaqilarmu bolidu. Ⱪaqa-ⱪuqilarning bǝziliri ǝtiwarlinidu, bǝziliri pǝs kɵrülidu. Əgǝr bir kixi ɵzini undaⱪlarning kiridin tazilap haliy ⱪilsa, u muⱪǝddǝs ⱪilinƣan, hojayinimizƣa yaraydiƣan ⱪaqidǝk, ⱨǝrⱪandaⱪ güzǝl ixlarƣa tǝyyar bolidu».


Hudaning ⱨǝmmǝ ixlarni baxⱪuruxi ⱨǝⱪiⱪǝtǝn uluƣ, xundaⱪla insanlarning qüxinixliridin ziyadǝ artuⱪ. Jamaǝtning iqidǝ ⱪalaymiⱪanqiliⱪ pǝyda boluxⱪa yol ⱪoyƣan bolsa, xu ⱪalaymiⱪanqiliⱪ yǝnila Ɵz mǝⱪsǝtliri üqün bolidu; Uning ⱨǝtta Pawlustin yüz ɵrigǝn «Figelus wǝ Hermogenes» degǝn kixilǝrdǝ, yaki 19-ayǝttǝ tilƣa elinƣan «rǝzilliktin ⱪol ɵzmigǝn»lǝrdimu ɵz mǝⱪsǝtliri bar. Ⱨalbuki, Pawlus deginidǝk «Bay-bayaxat adǝmning bir ɵyi»dǝ ⱨǝrhil mǝⱪsǝttǝ ixlitilidiƣan ⱪaqa-ⱪuqilar bolidu, «bǝziliri ǝtiwarlinidu, bǝziliri pǝs kɵrülidu. Əgǝr bir kixi ɵzini undaⱪlarning kiridin tazilap haliy ⱪilsa, u muⱪǝddǝs ⱪilinƣan, hojayinimizƣa yaraydiƣan ⱪaqidǝk, ⱨǝrⱪandaⱪ güzǝl ixlarƣa tǝyyar bolidu». Ɵy hojayinining ⱨǝrbiridǝ ɵzining mǝⱪsiti bar; ǝmma ⱨeqkim ɵzining altun jamini tǝrǝt ⱪaqisi yaki ǝhlǝt sanduⱪi bilǝn yeⱪin ⱪoymaydu. Hojayinƣa yaⱪidiƣan, ɵz yenida ixlitidiƣan ⱪaqa boluxi üqün bu baxⱪa hil ⱪaqilarning türlük bulƣaxliridin ɵzini saⱪlixi kerǝk. Ɵzlirini «tǝlim bǝrgüqi»lǝr dǝp atiƣanlar kɵptur. Əmdi ular Mǝsiⱨning saƣlam tǝlimidin baxⱪa tǝlimlǝrni bǝrsǝ, undaⱪta Hudaning adimi undaⱪlarning tǝlimining bulƣuxidin ɵzini saⱪlixi lazim. Hudani hursǝn ⱪilmaⱪqi bolƣan hizmǝtkar bundaⱪ sahta tǝlim bǝrgüqilǝrgǝ dost-aƣinǝ ⱪatarida yaki «hizmǝtdax»lar ⱪatarida ⱪarisa bolmaydu, xundaⱪla ularni ɵzining xǝhsiy düxmini dǝp ⱪarisimu bolmaydu, ǝlwǝttǝ; xarait yar bǝrsǝ u ularƣa hata yoldin qiⱪixⱪa nǝsiⱨǝt ⱪilixi kerǝk (2:24-26). 


(2:22) 

«Xunglaxⱪa, yaxliⱪning arzu-ⱨǝwǝsliridin ɵzüngni ⱪaqurƣin, pak ⱪǝlb bilǝn Rǝbgǝ nida ⱪilƣuqi bilǝn billǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ, ixǝnq-etiⱪad, meⱨir-muⱨǝbbǝt wǝ tinq-hatirjǝmlikni ⱪoƣlixip izdǝ».


Hata yolda mengiwatⱪanlardin ayrilix toƣruluⱪ sɵzligǝndin keyin rosul ⱪaytidin Timotiyƣa ɵzimizning toƣra mǝⱪsiti ɵzimizni pak-muⱪǝddǝs tutux boluxi kerǝk, dǝp ǝskǝrtidu; xuningdǝk ohxax mǝⱪsǝt-nixanda bolƣanlarni izdǝp tepip, mumkin bolsa ɵzara riƣbǝtlǝndürüxkǝ wǝ dua ⱪilixⱪa ular bilǝn billǝ yiƣilixⱪa toƣra kelidu. Mana bu malimanqiliⱪ waⱪitliridiki muⱪǝddǝs bǝndilǝrning yolidur.


(3:1-5) 

«... sirtⱪi ⱪiyapǝttǝ ihlasmǝn boluwelip, ǝmǝliyǝttǝ ihlasmǝnlikning ⱪudritini inkar ⱪilidiƣan bolidu. Bundaⱪlardin yiraⱪ tur».


«Ihlasmǝnlikning ⱪudriti» degǝn nemǝ?

Bu bǝx ayǝttǝ rosul ahirⱪi zamanlardiki kixilǝrning ⱪandaⱪ bolidiƣanliⱪini tǝswirlǝydu. Ularning bu 1-5-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn xǝhsiyǝtqi ⱪilmixlirini «Rim.» 1:18-32da kɵrsitilgǝnliri bilǝn selixtursaⱪ ularning anqǝ qong pǝrⱪi yoⱪtǝk kɵrünidu, «Nemixⱪa Pawlus bu ixlar pǝⱪǝt ahirⱪi zamanlarda pǝyda bolidu, dǝydu?», dǝp oyliximiz mumkin. Qong pǝrⱪi xubⱨisizki, muxu yuⱪiriⱪi 5-ayǝttǝ kɵrünidu: «sirtⱪi ⱪiyapǝttǝ ihlasmǝn boluwelip, ǝmǝliyǝttǝ ihlasmǝnlikning ⱪudritini inkar ⱪilidiƣan bolidu». 


«Rim.» 1:18-32da Adǝm’atimiz gunaⱨⱪa petip kǝtkǝndin keyin, nijatning hux hǝwiri kǝlgüqǝ bolƣan ariliⱪtiki insanlarning ⱪilmixliri tǝswirlinidu. Əmma yuⱪiriⱪi 1-5-ayǝtlǝrdǝ tǝswirlǝngǝn ⱪarangƣuluⱪ bolsa insanlar Injil nuridin bǝⱨrimǝn bolup, nijat sowƣitini angliƣan bolsimu, uni rǝt ⱪilƣandin keyinki ⱨalǝt tǝswirlinidu. U ahirⱪi soraⱪⱪa tartilix aldida «nurni rǝt ⱪilƣan ⱪarangƣuluⱪ» bolidu. Insanlar «Rim.» 18:1-32dǝ tilƣa elinƣan barliⱪ ixlarni ⱪiliwatidu, ǝmma ularning bu rǝzilliklirining ⱨǝmmisi «ihlasmǝnlikning ⱪiyapiti»ning niⱪabi astida bolidu.


(4:5-6) 

«Lekin sǝn ⱨǝrⱪandaⱪ ǝⱨwalda oyƣaⱪ tur, harliⱪ-muxǝⱪⱪǝtlǝrgǝ bǝrdaxliⱪ bǝr, hux hǝwǝrqining wǝzipisini orunda, tapxurulƣan hizmitingni ⱨǝr tǝrǝptin toluⱪ ada ⱪilƣin».

Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, Timotiy (baxⱪa hizmǝtlirigǝ ⱪoxup) «hux hǝwǝrqi» boluxⱪa alaⱨidǝ roⱨiy iltipatlar bilǝn alaⱨidǝ ⱪorallanƣanidi. Timotiyning mijǝzi yuwax, jimiƣur bolƣaqⱪa, muxu ix diⱪⱪitimizni tartidu. Xuni bayⱪaymizki, Hudaning adǝmni mǝlum wǝzipigǝ qaⱪirixi kɵp waⱪitlarda insanlarning oyliƣinidǝk bolmaydu, uning ⱪorallanduruxliri insanlarning tǝbiiy talantliridin kɵp axidu.


(4:14) 

«Kelixingdǝ Troas xǝⱨiridǝ Karpusning yeniƣa ⱪaldurup ⱪoyƣan yepinqam bilǝn kitablarni, bolupmu oram terǝ yazmilarni billǝ alƣaq kǝlgin».


Yuⱪirida biz Pawlusning zindandiki soƣuⱪta yetip yepinqiƣa moⱨtaj bolƣanliⱪi üsitdǝ tohtalduⱪ. Lekin uning bu moⱨtajliⱪi uning bu ⱨalini qoⱪum obdan bilgǝn Rim xǝⱨiridiki ⱪerindaxlarning kɵyüm-yardimining intayin az ikǝnlikini ǝks ǝttürüp adǝmni ⱪayƣurtidu.

Biz bu ayǝttin yǝnǝ kɵrimizki, Pawlus gǝrqǝ ɵlümining yeⱪinlixip ⱪalƣanliⱪini bilgini bilǝn uni bikar kütüxkǝ tǝn bǝrmǝydu. Küqining bariqǝ u ⱪalƣan barliⱪ waⱪtini paydiliⱪ ixlarƣa salmaⱪqi idi.

Bu «kitablar, bolupmu oram terǝ yazmilar» degini nemǝ? Buning toƣruluⱪ bǝzi orunluⱪ ⱪiyaslarni angliduⱪ. «oram terǝ yazmilar» bolsa ɵz xǝhsiy doklatlirini, jümlidin uning «Rim graȥdanliⱪ kinixkisi»ni ɵz iqigǝ alƣan boluxi mumkin. Ularning iqidimu ɵzining hatiriliri bolƣan boluximu mumkin. Pawlus ɵzi ǝsli «pǝrisiy mǝzⱨǝp»tiki bir «rabbi» (tǝlim bǝrgüqi) bolƣaqⱪa, qoⱪum 18 yaxⱪa kirixtin burun pütün Tǝwrat-Zǝburni yadlap boluxi kerǝk idi, xunga bu «yazmilar» Tǝwrat-Zǝburni ɵz iqigǝ almiƣan, qünki uningƣa kerǝk ǝmǝs, dǝp ⱪaraymiz. Yǝnǝ ikki orunluⱪ ⱪiyas bar: —

(1) Mumkinqiliki barki, u Tǝwrat-Zǝburning grek tilidiki tǝrjimisini ixlimǝktǝ idi.


(2) Xu qaƣda birnǝqqǝ guwaⱨqilar kɵrgǝnliri boyiqǝ Rǝb Əysaning tǝrjimiⱨalini tǝyyarlawatatti, ɵz ⱨǝmraⱨi Luⱪa ular arisida idi. Pawlus bu tǝrjimiⱨalni kɵrdi wǝ ularni kɵqürüwaldi.  


Biz xuni yǝnǝ kɵrsitimizki, gǝrqǝ rosul Pawlus Hudadin kǝlgǝn xunqǝ kɵp wǝⱨiylǝrni kɵrgǝn bolsimu, u tehi ɵginiwatatti. Xunga uning muxu yǝrdiki sɵzliri «Kitablar bizgǝ kerǝk ǝmǝs, ⱨeq yazmilarni oⱪumay, pǝⱪǝt dua ⱪilip Muⱪǝddǝs Roⱨning wǝⱨiylirini kütimiz» dǝp ham hiyal ⱪilƣan bǝzilǝrgǝ küqlük tǝnbiⱨ beridu. 


(4:16)  

«Tunji ⱪetimliⱪ soraⱪta mening aⱪliniximƣa yardǝm ⱪilidiƣan ⱨeqkim qiⱪmidi, ⱨǝmmisi meni taxlap kǝtti. Bu ix ularƣa ⱨesablanmiƣay!»


Pawlusning Rǝbbimiz Əysaning izlirini xunqǝ yeⱪin basⱪanliⱪi ǝjǝblinǝrlik ixtur. Rǝbbimiz Əysa eƣir sinaⱪ wǝ soraⱪⱪa tartilix waⱪti-saiti kǝlgǝndǝ uning barliⱪ dostliri wǝ muhlisliri ɵzidin tenip kǝtkǝnidi; Pawlusning kɵp dostliri wǝ ⱪerindaxlirimu ohxax ix ⱪilƣanidi; Pawlus Rǝbgǝ ohxax: «Bu ix ularƣa ⱨesablanmiƣay!» dǝp dua ⱪilidu. Pütün Rim xǝⱨiridǝ ⱨeqⱪandaⱪ ⱪerindax, aka-uka, aqa-singilning Pawlusni ⱪolliƣudǝk bir eƣiz sɵz eytixⱪa otturiƣa qiⱪmasliⱪi adǝmni sǝgitidiƣan ixtur; qünki pütün imperiyǝdiki graȥdanlar üqün Pawlustin artuⱪ yahxiliⱪ ⱪilƣan kixi bolmisa kerǝk. Rim imperiyǝsining xundaⱪ esil graȥdan üstidin ɵlüm jazasi qiⱪarƣanliⱪi ɵzining zawalliⱪⱪa yüz tutuwatⱪanliⱪini ispatlidi.


(4:17) 

«Lekin Rǝb mening bilǝn billǝ turup, mǝn arⱪiliⱪ Injil jakari toluⱪ ⱪilinip, bu yǝrdiki barliⱪ yat ǝlliklǝrdin bolƣanlarning anglixi üqün meni küqlǝndürdi; xuning bilǝn mǝn xirning aƣzidin ⱪutⱪuziwelindim».


Pawlusning Ⱪǝysǝr Nero (u ǝdǝplik bilǝn xu diwini pǝⱪǝt «xir» dǝp atidi) aldida ⱨazir bolup guwaⱨliⱪ berixi Rǝb Əysa ǝslidǝ ottuz yil ilgiri Ananiyasⱪa uning toƣruluⱪ eytⱪan sɵzidǝ dǝl bexarǝt ⱪilinƣanidi: «U namimni ǝllǝrning wǝ ularning padixaⱨlirining ⱨǝm Israillarning aldida ayan ⱪilix üqün Ɵzümgǝ alaⱨidǝ talliƣan bir ǝswabtur» («Ros.» 9:15) wǝ keyin Rǝb Əysa Pawlusⱪa alamǝt kɵrünüxtǝ: «Sǝn mǝn üqün Rimdimu qoⱪum guwaⱨliⱪ berisǝn» dǝp eytⱪan («Ros.» 23:11). Biz ixǝnqlik dǝp ⱪariƣan, kɵp jamaǝtlǝr arisida saⱪlinip kǝlgǝn bir tarih boyiqǝ miladiyǝ 68-yili rosul Pawlus Rim xǝⱨiri sirtidiki «Ostiy Yol» boyida bexi qepilip ɵltürülgǝn (rosul Petrus uning bilǝn birla waⱪitta krestlinix bilǝn ɵltürülgǝn). Xu qaƣda imperator Nero barliⱪ Mǝsiⱨiy etiⱪadqilarƣa zor ⱪattiⱪ ziyankǝxlik yürgüzmǝktǝ idi. Əmma Rǝb Əysaning undaⱪ mustǝbitlǝrgǝ: «Ⱪiliq kɵtürgǝnlǝr ⱪiliq astida ⱨalak bolidu» dǝp agaⱨlandurƣinidǝk, pǝⱪǝt bir yildin keyinla u ⱪǝstlinip ɵltürüldi. `