Injil 6-ⱪisim
Rosul Pawlus Rim xǝⱨiridiki jamaǝtkǝ yazƣan mǝktup
«Rimliⱪlarƣa»ning tǝpsiri
Kirix sɵz
Tɵt izaⱨat
Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨ ɵlümdin tirilip asmanƣa kɵtürülgǝndin keyin uzun ɵtmǝy, Rim imperiyǝsi tǝwǝsidǝ wǝ Yawropa, Afriⱪa, Ottura Asiya ⱨǝm Ⱨindistanda nurƣun etiⱪadqi jamaǝtlǝr pǝyda boldi. Rǝbbimizning rosulliri Pawlus, Petrus, Yuⱨanna, Yaⱪup, Yǝⱨuda wǝ baxⱪilar etiⱪadqilarni riƣbǝtlǝndürüx wǝ ularƣa ɵgitix üqün bu jamaǝtlǝrgǝ naⱨayiti kɵp mǝktuplarni yaki salam hǝtlǝrni yazdi. Injilda bulardin jǝmiy 21 mǝktup biz üqün saⱪlinip kǝlmǝktǝ. Jamaǝtlǝr baxtin baxlap bu mǝktuplarning Muⱪǝddǝs Roⱨning yolyoruⱪi wǝ wǝⱨiyisi bilǝn yezilƣanliⱪini bilip yǝtkǝqkǝ, ularni ⱪǝt’iylik bilǝn saⱪlidi, xundaⱪla ulardin nurƣun kɵqürmilǝrni yezip baxⱪa jamaǝtlǝrgǝ ǝwǝtixkǝ baxlidi. Hudaƣa ming tǝxǝkkür bolsun, mana xu sǝwǝbtin bu ⱪimmǝtlik yazmilar muⱪǝddǝs Injilning bir ⱪismi bolup, ⱨazir ⱪolimizda turidu.
Oⱪurmǝnlǝrgǝ yardimi bolsun üqün rosul Pawlus ⱨǝmdǝ baxⱪa rosullarning mǝktuplirini oⱪuxtin awwal mǝktuplirida ixlitilgǝn bǝzi alaⱨidǝ sɵz-ibarilǝr toƣruluⱪ tohtiliximizƣa toƣra kelidu.
(1) «Roⱨ», «jan», «tǝn» wǝ «ǝt» toƣruluⱪ
Huda dǝslǝptǝ insanni yaratⱪanda «roⱨ, jan, tǝn»ni birlǝxtürüp yaratⱪanidi. «Roⱨ» bolsa insanning asasi yaki asasiy wujudi, iradisi, «ⱨayat küqi» degǝnliktur. Bizning kim ikǝnlikimiz roⱨimizdin bilinidu. «Jan» bolsa insanning zeⱨni, oy-pikirliri wǝ ⱨessiyatliridin tǝrkib tapidu. «Tǝn»ning mǝnisi ⱨǝmmimizgǝ ayan.
Hudaning insanƣa bolƣan mǝⱪsiti insanni «roⱨiy» yaki «roⱨaniy» adǝm ⱪilixtin ibarǝt idi. «Roⱨiy» deginimiz insanning barliⱪ ixliri «roⱨ»tin kǝlsun, degǝnliktur; demǝk, insanning roⱨi Hudaning Roⱨi bilǝn alaⱪidǝ bolƣanda, Hudaning iradisini qüxinip bilip, uning jeni arⱪiliⱪ tenini baxⱪurƣan ⱨalda iradisini ǝmǝlgǝ axurux degǝnliktur. Baxⱪa nuⱪtidin eytⱪanda, roⱨ hojayin, jan ƣojidar, tǝn ⱪul bolidu. Roⱨ bolsa Hudaning Roⱨi bilǝn alaⱪidǝ bolup Hudaning iradisini bildüridu. «Jan» (insanning ⱨessiyatliri, oy-pikirliri wǝ zeⱨnidin tǝrkib tapⱪan) bolsa ƣojidar bolup, roⱨning hǝwǝr-ǝmrlirini tenigǝ yǝtküzidu. Xundaⱪ ⱪilip tǝn hizmǝtkar bolup Hudaning iradisini bǝja kǝltüridu. Biraⱪ Adǝm’atimiz gunaⱨ sadir ⱪilƣandin keyin, muxu tǝrtip ǝksiqǝ bolup ⱪalƣan. Insanning roⱨi ɵz tenigǝ hojayin bolmay, ǝksiqǝ ɵzining etidiki tǝlǝplǝr ɵzigǝ hojayin bolup, ɵz «jeni»ƣa, yǝni ⱨessiyatliri, oy-pikirliri wǝ zeⱨnigǝ tǝsir yǝtküzüp, ularni baxⱪuruxⱪa baxliƣan. U ɵz roⱨi arⱪiliⱪ Hudaning Roⱨi bilǝn bolƣan alaⱪisidin mǝⱨrum bolup, ɵlüktǝk bolƣan. Gunaⱨ etidǝ makanlixip, insan ɵz etining tǝlǝplirini ⱨǝmmǝ ixlar arisida birinqi orunƣa ⱪoyƣan.
Rosullardin Pawlus, Petrus, Yuⱨanna, Yaⱪup wǝ Yǝⱨudalar Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning «roⱨ» wǝ «ǝt» toƣrisidiki tǝlimigǝ ǝgixip, ɵz mǝktupliri yaki salam hǝtliridǝ «ǝt» degǝn sɵzni üq hil mǝnidǝ ixlitidu: —
(1) |
Əsli mǝnisidǝ; adǝmning tenini kɵrisitidu; |
(2) |
«Insan»ni yaki «pütkül insanlar»ni kɵrsitidu; bu mǝnidǝ ixlitilgǝndǝ biz «ǝt igisi» yaki «ǝt igiliri» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ; |
(3) |
«Gunaⱨning ⱪorali» degǝn mǝnidǝ; demǝk, gunaⱨ ǝtlirimizni ⱪoral ⱪilip u arⱪiliⱪ bizni azduridiƣanliⱪi wǝ baxⱪuridiƣanliⱪini kɵrsitidu. |
«Ət» degǝn sɵz Muⱪǝddǝs Kitabta tunji ⱪetim «Yar.» 6:3dǝ kɵrülgǝndǝ, «adǝmni baxⱪuridiƣan gunaⱨning ⱪorali», «adǝmni baxⱪuridiƣan hojayin» degǝn mǝnidǝ bolƣan: — «Mening Roⱨim ⱨǝrdaim insan bilǝn (insanni wijdani bilǝn toƣra yolƣa kirgüzüx üqün) kürǝx ⱪilmaydu; qünki insan pǝⱪǝtla «ǝt»tur». Adǝm’atimiz gunaⱨ sadir ⱪilip qüxkünlǝxkǝndin keyin, Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr dǝwrigǝ kǝlgüqǝ insanning gunaⱨliⱪ tǝbiiti barƣanseri oquⱪ kɵrünüxkǝ baxlidi wǝ ahirida topan jazasini kǝltürdi. «Insan pǝⱪǝt «ǝt»tur» degǝn sɵz mana xundaⱪ ǝⱨwal astida eytilƣan. Insan Hudaning Roⱨi astida ǝmǝs, bǝlki «ǝt», yǝni «gunaⱨ makanlaxⱪan ǝt» astida yaxap, ɵz eti uningƣa ⱨɵkümranliⱪ ⱪilip uni daimliⱪ gunaⱨkar ⱪilƣan. Xuning bilǝn Huda uni «pǝⱪǝtla ǝttur» dedi.
Rosul Pawlus kɵpinqǝ (grek tilida yezilƣan) mǝktuplirida «ǝt»ni xu mǝnisidǝ («Rim.» 5:7-ayǝttin baxlap) ixlitidu. Bǝzi tǝrjimanlar grek tilidiki «ǝt»ni «gunaⱨkar tǝbiǝt», «insaniy gunaⱨkar tǝbiǝt», yaki «insaniy tǝbiǝt» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu; bizningqǝ bundaⱪ tǝrjimining toƣra tǝrǝpliri bolsimu, «ǝt»ning toluⱪ mǝnisini ipadilǝp ketǝlmǝydu wǝ bǝzi ǝⱨwalda sǝl uⱪuxmasliⱪlarni tuƣduridu. Xunga ǝyni sɵz boyiqǝ biz pǝⱪǝt «ǝt» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Yuⱪiridikisi tǝn wǝ ǝt üstidiki bayanlirimiz bolsimu, Muⱪǝddǝs Kitabta insanning tenini yaki jismaniy ⱪismini napak, paskina degǝn sɵz yoⱪ. Huda tenimizni yaratⱪan, tǝn intayin karamǝt bir nǝrsidur (mǝsilǝn, «Zǝb.» 139:14-16). Mǝsilǝ xuki, gunaⱨ tenimizni, yǝni etimizni ɵz makani ⱪilƣan («Rim.» 6:6-ayǝttǝ wǝ 6:12-13dǝ bu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝr oquⱪ kɵrünidu).
Rosullarning mǝktuplirida «ǝt» yuⱪiriⱪi birinqi wǝ ikkinqi mǝnisidimu uqraydu; xu yǝrlǝrdǝ oⱪurmǝnlǝr aldi-kǝyni sɵzliridin buni eniⱪ kɵrǝlǝydu.
(2) «Mǝsiⱨtǝ», «Rǝbdǝ», «Roⱨta», «Hudada» wǝ «ǝttǝ» degǝn sɵzlǝr toƣruluⱪ
«Mǝsiⱨtǝ» rosul Pawlusning ǝng yahxi kɵridiƣan ibariliridin biri bolup, uning mǝnisi: «Mǝsiⱨning hojayinliⱪi wǝ yetǝkqiliki astida, Mǝsiⱨ bilǝn bir bolƣanda, Mǝsiⱨgǝ baƣlanƣanda, Mǝsiⱨgǝ mǝnsup bolup, Uning yetǝkqilikidǝ, Uningdin iltipat, küq-ⱪudrǝtni alƣanda...» ⱪatarliⱪlar. «Rǝbdǝ», («Rǝbbimizdǝ») yaki «Mǝsiⱨ Əysada», «Roⱨta» wǝ «Hudada» degǝn ibarilǝrmu yǝnǝ Rǝb yaki Mǝsiⱨ Əysa, (muⱪǝddǝs) Roⱨ wǝ Huda bilǝn bolƣan yuⱪiriⱪi tǝrǝptiki munasiwtlǝrni bildüridu.
Bu ibarilǝrning ǝksi «ǝttǝ bolux» degǝn ibaridur. U adǝmning «ǝt»ning hojayinliⱪi wǝ ilkidǝ bolux, uningdin ayrilmasliⱪ, «ǝtning, xundaⱪla ǝt iqidǝ turƣan gunaⱨning ⱪulluⱪida bolux» ⱪatarliⱪlarni ipadilǝydu.
(3) Ixǝngüqilǝrning Tǝwrat ⱪanuni bilǝn munasiwiti toƣruluⱪ
Tǝwrat ⱪanunini oⱪup qiⱪⱪanlarƣa mǝlumki, uning jǝmiy bǝx jǝⱨǝttǝ tǝlipliri bar: —
(1) Əhlaⱪ jǝⱨǝttiki tǝlǝplǝr. Bular pǝⱪǝt «Misirdin qiⱪix» 20-babta hatirilǝngǝn «on ǝmr-pǝrⱨiz»la ǝmǝs, bǝlki Tǝwratning baxⱪa yǝrliridǝ hatirilǝngǝn ǝhlaⱪ tǝlǝplirini ɵz iqigǝ alidu. «Hudadin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨinglar bolmisun», «Ata-ananglarƣa ⱨɵrmǝt ⱪilinglar», «oƣriliⱪ ⱪilmanglar», «ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵygin», «ⱨeqⱪandaⱪ palqiliⱪ ⱪilmanglar» ⱪatarliⱪlar buningƣa ohxax nurƣun ǝhlaⱪ toƣrisidiki tǝlǝplǝr bar. Ixǝnqimiz kamilki, bundaⱪ tǝlǝplǝrni ⱨǝr dǝwrdiki ixǝngüqilǝr tolimu ⱨǝⱪⱪaniy, durus, esil dǝp ⱪaraydu.
(2) Yǝⱨudiy hǝlⱪining xaraitiƣa wǝ salamǝtlikigǝ uyƣun bǝzi ǝmǝliy tǝlǝplǝr: Mǝsilǝn, «Kixilǝrni xu yǝrdin yiⱪilip kǝtmisun dǝp ɵyünglarning ɵgzisining tɵt ǝtrapiƣa tosma tam yasanglar» (Yǝⱨudiy hǝlⱪi daim ɵgziliridǝ tamaⱪ yǝydu, uhlaydu), «Tǝrǝt ⱪilidiƣan yǝr turalƣu jayliringlardin ayrim jayda bolsun».
(3) Ⱪanunƣa hilapliⱪ ixlarƣa ⱪarita tegixlik jazalar; mǝsilǝn: «Əgǝr mǝlum bir adǝmning kalisi baxⱪa birsining kalisini üsüp ɵltürüp ⱪoyƣan bolsa, ular üsküqi kalini setip pulini tǝng ülǝxsun ⱨǝm ɵlgǝn kalining gɵxinimu xundaⱪ ⱪilsun», ⱪatarliⱪlar.
(4) «Obraz jǝⱨǝttiki» tǝlǝplǝr. Mǝsilǝn, «Üstünggǝ ikki hil rǝhttin tikilgǝn kiyimni kiymǝ», «Kala wǝ exǝkni tǝng ⱪoxⱪa ⱪatⱪili bolmaydu» ⱪatarliⱪlar.
(5) Ibadǝt qediriƣa yaki ibadǝthaniƣa wǝ xuningdǝk ⱨeyt-bayramlarƣa munasiwǝtlik bǝzi rǝsim-ⱪaidilǝr, jümlidin adǝmning gunaⱨini tilǝydiƣan wǝ baxⱪa ⱪurbanliⱪlarƣa baƣlanƣan ǝmrlǝr.
(Yuⱪiriⱪi 4- wǝ 5-ǝmrlǝrning ⱨǝmmisi «simwolluⱪ, bexarǝtlik» ǝmrlǝr dǝp ⱨesablinidu, qünki ular kǝlgüsi zamandiki, Mǝsiⱨtǝ bolidiƣan nijatni kɵrsitidu).
Əmdi rosul Pawlusning «Biz «Mǝsiⱨtǝ» (Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ) Tǝwrat ⱪanunining ilkidin halas bolduⱪ», «Mǝsiⱨtǝ Tǝwrat ⱪanuniƣa nisbǝtǝn ɵlduⱪ» («Rim.» 7:7-8) degǝn sɵzliri ⱪanunning ⱪaysi jǝⱨǝtlirini kɵrsitidu? Bizningqǝ bu ⱨǝrbir jǝⱨǝttin eytilidu.
Mǝsiⱨning kelixi bilǝn U insanlarning barliⱪ gunaⱨlirini Ɵz üstigǝ elip, «ǝng ahirⱪi ⱪurbanliⱪ» bolup, Tǝwrat ⱪanunida kɵrsitilgǝn barliⱪ bexarǝtlik, simwolluⱪ tǝlǝplǝrni biraⱪla ǝmǝlgǝ axurdi. Bu tǝlǝplǝr Uning ⱪurbanliⱪi bilǝn ⱨeqkimgǝ kerǝk ǝmǝs bolup ⱪaldi, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ Mǝsiⱨning ɵlümi ixǝngüqilǝrning Tǝwrat ⱪanunidiki baxⱪa tǝlǝpliri bilǝn bolƣan munasiwitinimu pütünlǝy ɵzgǝrtiwǝtti.
Ⱨǝrbir dǝwrdǝ Hudaning insanƣa bolƣan tegixlik ǝhlaⱪ tǝlǝpliri ɵzgǝrmǝydu, ǝlwǝttǝ. Ⱨalⱪiliⱪ ix xuki, insan ǝslidila gunaⱨkar bolƣanliⱪi üqün bu tǝlǝplǝrgǝ ⱨǝrgiz ǝmǝl ⱪilalmaydu. Bu tǝlǝplǝrni rosul Pawlus «Rim.» 8:4dǝ «ⱪanunning ⱨǝⱪⱪaniy tǝlipi» dǝydu. Əmǝliyǝttǝ, «Tǝwrat ⱪanuni»diki ǝhlaⱪ tǝlǝpliri Hudaning insanƣa bolƣan pütün ǝhlaⱪ tǝlǝplirini ipadilimǝydu (Mǝsiⱨning bu toƣruluⱪ tǝlimini kɵrüng — «Matta» 5-7-bablar). Towa ⱪilƣan ⱨǝrbir ixǝngüqi Tǝwrat ⱪanunidiki ǝhlaⱪ tǝlǝplirini intayin esil, intayin yahxi dǝp ⱪaraydu wǝ Hudaning xan-xǝripi üqün bularƣa ǝmǝl ⱪilixni arzu ⱪilidu; biraⱪ ixǝngüqi ɵzigǝ tayinip ularƣa ǝmǝl ⱪilalmaydiƣanliⱪini obdan bilidu. U ɵzining ⱪanunƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa bolƣan ünümsiz tirixixlirini taxlap ⱪoyƣan wǝ ɵzini ixǝngüqi süpitidǝ «ⱪanunƣa nisbǝtǝn ɵlgǝn» dǝp ⱨesablaydu. Etiⱪadqi Hudaning yengi ǝⱨdisigǝ ixinip, Hudaƣa tayinip: — «Hudaning manga ata ⱪilƣan Roⱨi arⱪiliⱪ U Ɵzining ǝmrlirini ǝmǝlgǝ axuridu» dǝp ixinidu. Ⱨazir ǝmǝl ⱪilƣuqi, ixligüqi, sahawǝtlik ixlarni ⱪilƣuqi u ǝmǝs, bǝlki Hudaning Ɵzidur. Huda Ɵz muⱨǝbbitini ⱪǝlbimizgǝ ⱪuyƣandin keyin («Rim.» 5:8) U Ɵzi biz arⱪiliⱪ Ɵz ǝmǝllirini yürgüzidu, Ɵz muⱨǝbbitini baxⱪilarƣa kɵrsitidu: — «Baxⱪilarni sɵygǝn kixi ɵz yeⱪiniƣa ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪ ⱪilmaydu. Xuning üqün, meⱨir-muⱨǝbbǝt bolsa, Tǝwrat ⱪanunining tǝlipini ǝmǝlgǝ axurƣuqidur» («Rim.» 13:10).
(4) Bir-birimizni ⱪurux» (etiⱪadni ⱪurux, «roⱨiy ⱪurux»)
Rosullardin Pawlus ⱨǝm Petruslar yǝnǝ bir ibarinimu pat-pat ixlitidu. U bolsimu «adǝmni ⱪurux» yaki «adǝmning etiⱪadini ⱪurux»tin ibarǝt. Birsi ɵzini Mǝsiⱨkǝ tapxurƣinidila andin uning roⱨi wǝ jenida Hudaning «yengi bir ⱪurulux»i dǝrⱨal baxlinidu. Bu ⱪurulux bolsa hix wǝ laydin ⱪurulƣan bina ǝmǝs, bǝlki pütünlǝy yengi harakter wǝ mijǝz, yengi adǝtlǝr wǝ yollar, yengi pozitsiyǝlǝr, yengi kɵz-ⱪaraxlar wǝ qüxǝnqlǝr, burun «mumkin ǝmǝs» dǝp ⱪarilip kǝlgǝn ixlarni «mumkin» dǝydiƣan yengi bir ixǝnqtin tǝrkib tapⱪan ⱪuruluxtin ibarǝt bolidu. Hudaƣa itaǝt ⱪilidiƣan ⱨǝrbir basⱪuq bu ⱪuruluxni alƣa süridu. Mǝsiⱨtǝ bolƣan aka-uka, aqa-singillarmu yardǝm beridu. Ⱪerindaxlirimizning ⱨǝrbir yengi tǝlimi, riƣbǝt sɵzi, muⱨǝbbǝt ipadilirining ⱨǝmmisi yǝnǝ bir «ⱪimmǝtlik hix»ni ⱪuruluxⱪa ⱪoxup ⱪoyƣanliⱪ bolidu. Dunyada turƣan barliⱪ künlirimizdǝ bu ⱪurulux tohtimay dawamlixidu; Hudaƣa tǝxǝkkür, binaning uzunluⱪi, kǝngliki, yaki ⱪurulux materiyallirining ⱪimmǝtlikigǝ ⱨeqⱪandaⱪ qǝk ⱪoyulmiƣandur! Xu yol bilǝn biz «bir-birimizni ⱪuralaymiz».
Əmdi yengi ⱪurulux bolsa Hudaning makan ⱪilixiƣa muwapiⱪ «ibadǝthana» bolidu («1Kor.» 3:9-17, «Gal.» 2:18, «Əf.» 2:18-22, «1Pet.» 2:1-10ni kɵrüng).
Rosulning mǝktupni yezix mǝⱪsǝtliri
Uzundin beri Mǝsiⱨiy jamaitidiki alimlar bu hǝtni Pawlus Korint xǝⱨirdiki jamaǝt bilǝn bolƣan waⱪitta yazƣan, dǝp ⱪarap kǝldi. Bǝzi kona kɵqürmǝ yazmilarda muxundaⱪ hǝwǝrmu ⱪoxulup pütüklüktur. Rosulning yezix mǝⱪsǝtliri mǝktupining ɵzidǝ oⱪurmǝnlǝrgǝ ayan ⱪilinidu; ular ⱪisⱪiqǝ: —
(1) Rim xǝⱨiridiki etiⱪadqilarni riƣbǝtlǝndürüx;
(2) Injil, yǝni «hux hǝwǝr»ning toluⱪ mǝzmunini baxtin-ahirƣiqǝ ⱪǝdǝmmu-ⱪǝdǝm ayan ⱪilix («Injil» grek tilida «hux hǝwǝr» degǝn mǝnidǝ).
(3) Yǝⱨudiy ixǝngüqilǝr wǝ Yǝⱨudiy ǝmǝs ixǝngüqilǝrning bir-birini qüxinix, bir-birini ⱪobul ⱪilix, ⱪǝdirlǝx, sɵyüx, xundaⱪla birliktǝ boluxⱪa ɵtünüx.
Yuⱪiriⱪi 2-mǝⱪsǝt tüpǝylidin, «Rimliⱪlarƣa» degǝn mǝktup ⱨǝrbir ixǝngüqi üqün bibaⱨa hǝzinidur. «rRimliⱪlarƣa»ni qüxǝngǝn etiⱪadqini «ǝtrapliⱪ ⱪorallandurulƣan adǝm», «yoldin asan azdurulmaydiƣan adǝm» degili bolidu.
Mǝzmun: —
1-3-bab: |
Insanlarning gunaⱨkar ⱨaliti; gunaⱨning ⱪandaⱪ kelip qiⱪⱪanliⱪi; Yǝⱨudiy wǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrmu Huda aldida baⱨanǝ-sǝwǝb kɵrsitǝlmǝydiƣanliⱪi; Hudaning nijatliⱪ jawabi. |
4-bab: |
Etiⱪadning yoli — Ibraⱨim |
5-bab: |
Etiⱪadqining yiltizi Adǝm’ata ǝmǝs, bǝlki Mǝsiⱨdur. |
6-bab: |
Gunaⱨⱪa nisbǝtǝn ɵlüx |
7-bab: |
Tǝwrat ⱪanuniƣa nisbǝtǝn ɵlüx |
8-bab: |
Mǝsiⱨtǝ ƣalibiyǝtqi bolux |
9-11-bablar: |
Israil toƣruluⱪ — Uning kǝlgüsi nemǝ bolar? Hudaning ahirⱪi mǝⱪsǝtliri |
12-15-bablar: |
Jekilǝx wǝ riƣbǝtlǝndürüx |
16-bab: |
Ahirⱪi salamlar |
Izaⱨat: — Yǝnǝ tǝkrarlaymizki, kirix sɵz, mawzu wǝ izaⱨatlar oⱪurmǝnlǝrgǝ yardimi bolsun üqün tǝrjiman tǝripidin berildi. Ular Muⱪǝddǝs Kitabning ǝsliy tekist-ayǝtlirining bir ⱪismi ǝmǝs.
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
Ⱨɵkümǝtkǝ boysunux mǝsililiri üstidǝ (13-bab)
Muⱪǝddǝs Kitabda hatirilǝngǝn, ⱨɵkümǝtlǝr wǝ ⱨoⱪuⱪdarlar bilǝn munasiwǝtlik tǝlimlǝr, jümlidin rosul Pawlusning tǝlimlirini (mǝsilǝn, «Rim.» 13-bab) tɵwǝndikidǝk yǝkünlisǝk bolidu: —
(1) «Insaniyǝt gunaⱨⱪa teyilip petip ⱪalƣanliⱪi tüpǝylidin (Hudaning nijatiƣa igǝ bolƣuqǝ), gunaⱨⱪa nisbǝtǝn tizginlinixi kerǝk bolƣaqⱪa, Huda bu ixning bir ⱪismini ⱨɵkümǝt-ⱨakimiyǝtlǝr arⱪiliⱪ orunlaydu: — «Ⱨǝmmǝ adǝm ɵzlirini idarǝ ⱪilƣuqi ⱨoⱪuⱪ igilirigǝ boysunsun. Qünki Huda tiklimigǝn ⱨɵkümǝt bolmas; ⱨɵkümǝtlǝrning ⱨǝmmisi Hudaning ǝmri bilǝn bolƣandur» («Rim.» 13:1). Bu Hudaning rǝⱨimdilliⱪidin bolƣan bir ix; xundaⱪtimu, bu rǝⱨimdilliⱪining bir ⱪismi xuki, U gaⱨi waⱪitlarda mǝlum bir ǝlgǝ sawaⱪ berix üqün, towa ⱪilip ⱪǝlblirini Manga ⱪaratsun dǝp rǝⱨimsiz ⱨɵkümdarni ularning üstidin ⱨɵküm sürgüzidu. Mǝsilǝn «Yǝx.» 19:1-4ni kɵrüng. Xu waⱪitta Huda Misirliⱪlarni butlarƣa qoⱪunuxtin towa ⱪilsun dǝp ularni «Rǝⱨimsiz bir ⱨɵkümran,... ǝxǝddiy bir padixaⱨning ⱪoliƣa tapxuridu».
Bundaⱪ ixlar yǝnǝ xübⱨisizki, rosulning: «Huda... pütkül insanlarning, bolupmu etiⱪad ⱪilƣuqilarning Ⱪutⱪuzƣuqisi (saⱪliƣuqisi)» dǝp kɵrsǝtkǝn ⱨǝⱪiⱪitining muⱨim bir amili boluxi kerǝk («1Tim.» 4:10).
(2) Xunga etiⱪadqilar ⱪaysi ⱨɵkümǝt astida bolsun, ularƣa boysunuxi, jümlidin baj tapxuruxi lazim («Tit.» 3:1-2, «Rim.» 13:3-6).
(3) Etiⱪadqilar ɵz üstidin ⱨɵküm sürgǝnlǝr üqün dua ⱪilixi kerǝk. «1Tim.» 2:1-4ni kɵrüng. Undaⱪ duaning roxǝn mǝⱪsiti, Hudaning bu ⱨɵkümdarlarning ⱪǝlblirini Ɵz ⱪorⱪunqiƣa, ⱨǝⱪⱪaniy kɵzⱪaraxlarƣa, ɵzining ⱨɵkümranliⱪi astidikilǝrgǝ adil muamilǝ ⱪilixⱪa, hux hǝwǝrni ǝrkin yǝtküzüxkǝ yol ⱪoyuxⱪa ⱪayil ⱪilip yetǝklixi üqündur.
(4) Ⱨoⱪuⱪ tutⱪan kixilǝr Hudaning iradisigǝ hilapliⱪ ⱪanunlarni yaki pǝrmanlarni qiⱪarsa yaki ⱪol astidikilǝrni natoƣra ixlarni ⱪilixⱪa mǝjburliƣan bolsa, etiⱪadqilar ularƣa boysunmasliⱪi kerǝk. Mǝsilǝn «Ros.» 4:19-20dǝ, Yǝⱨudiy ⱨɵkümdarlar rosullardin Petrus wǝ Yuⱨannani Əysaning namini jakarlaxtin mǝn’i ⱪilƣan, Petrus: «Hudaning aldida silǝrgǝ boysunux toƣrimu yaki Hudaƣimu? Buningƣa ɵzünglar bir nemǝ dǝnglar!» degǝn.
(5) Adalǝtsiz ⱨɵkümǝtlǝrni, bolupmu Hudaning sɵzini jakarlaxⱪa ⱪarxi turƣan ⱨɵkümǝtlǝrni aƣdurux etiⱪadqilar biwasitǝ kɵngül bɵlüdiƣan ix ǝmǝs, bǝlki Hudaning Ɵz ixidur. Rǝb Əysa Rimliⱪ waliy Pontius Pilatus tǝripidin Ɵzining «padixaⱨ ikǝn»liki wǝjidin soraⱪⱪa tartilƣanda uningƣa mundaⱪ dedi: — «Mening padixaⱨliⱪim bu dunyaƣa tǝwǝ ǝmǝstur. Əgǝr bu dunyaƣa tǝwǝ bolƣan bolsa, hizmǝtqilirim Mening Yǝⱨudiylarƣa tapxurulmasliⱪim üqün jǝng ⱪiliwatⱪan bolatti. Ⱨalbuki, Mening padixaⱨliⱪim bu yǝrgǝ tǝwǝ ǝmǝstur» («Yuⱨ.» 18:36).
Xuning bilǝn etiⱪadqilar mǝlum bir ⱨɵkümǝtni ƣulitip, baxⱪa birsini bǝrpa ⱪilix üqün kürǝx ⱪilixⱪa arilaxmasliⱪi kerǝk. Tarihta kɵp wǝⱪǝlǝrdin kɵrgili boliduki, «Huda sotqidur; U birsini kɵtüridu, birsini tɵwǝnlitidu» «Zǝb.» 75:7). Yeⱪinⱪi tarihta, Ruminiyǝdiki Qawsiskuning mustǝbit ⱨɵkümiti pǝⱪǝt bir parqǝ «taziliⱪ ⱪǝƣǝz» bilǝn ƣulitilƣanliⱪi buningƣa misal bolidu (Rumuniyǝ ⱨɵkümiti kɵp Muⱪǝddǝs Kitablarni musadirǝ ⱪilip ularni «taziliⱪ ⱪǝƣǝz»lǝrgǝ aylandurƣanidi).
(6) Etiⱪadqilar ⱨɵkümǝt ixliri yaki siyasiy ixlar bilǝn toƣra xuƣullansa bolidu (mǝsilǝn, Daniyal pǝyƣǝmbǝr kɵp yillar iqidǝ bir butpǝrǝs ⱨɵkümǝtning mǝmuriy hadimi bolƣanidi). Əmma siyasiy ixlar intayin murǝkkǝp, ɵzini pak-diyanǝt tutup ularƣa arilixix intayin tǝs, Hudaning alaⱨidǝ qaⱪiriⱪi bolmisa xu ixlarƣa yeⱪinlixixⱪa ⱨǝrgiz bolmaydu, dǝp ⱪaraymiz.
Bu temining dairisi muxu addiy yǝkündin kǝng, ǝlwǝttǝ, ǝmma yuⱪiriⱪi sɵzlirimiz oⱪurmǝnlǝrning bu intayin muⱨim ixⱪa munasiwǝtlik bolƣan muⱪǝddǝs yazmilar üstidǝ kɵprǝk oylinixliriƣa türtkǝ bolsun dǝp arzu ⱪilimiz.