Injil 10-ⱪisim
«Əfǝsusluⱪlarƣa»
(Rosul Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridiki jamaǝtkǝ yazƣan salam mǝktup)
Kirix sɵz
Hux hǝwǝrni tarⱪitix sǝwǝbidin Rim xǝⱨiridiki zindanƣa solanƣan rosul Pawlusning Əfǝsus jamaitidikilǝrgǝ yazƣan bu mǝktupini, Injil iqidǝ «tǝlimatning yuⱪiri pǝllisi» deyixkǝ bolidu. Uningda hatirilǝngǝn wǝⱨiylǝr Muⱪǝddǝs Kitab iqidǝ mǝnisi ǝng qongⱪurlirining biridur.
Əfǝsus xǝⱨiri ⱨazir harabilik bolup, ⱨazirⱪi Türkiyǝdiki «Sǝljuk» degǝn xǝⱨǝrgǝ yeⱪin.
Mǝzkur hǝt kimgǝ ⱪarita yezilƣan?
Ilgiri rosul Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ on sǝkkiz ay turup, bu jaydiki jamaǝtkǝ tǝlim bǝrgǝnidi. U bu jamaǝtkǝ nisbǝtǝn Hudaning asas salƣuqi ⱪorali bolƣanidi (Injil, «Rosullarning paaliyǝtliri» 19-babni kɵrüng).
Hǝtni tǝpsili oⱪuydiƣan bolsaⱪ, bizgǝ hǝttiki bǝzi sɵzlǝr ƣǝlitǝ tuyulidu, mǝsilǝn: «Silǝrning Rǝb Əysaƣa baƣliƣan etiⱪadinglar wǝ barliⱪ muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ bolƣan muⱨǝbbitinglar toƣruluⱪ angliƣandin tartip...» (1:14), «Silǝr bǝlkim... Hudaning manga wǝⱨiy bilǝn sirni ayan ⱪilƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝrdar bolisilǝr» (3:2-3). Bu sɵzlǝr, Pawlusni hǝtni tapxuruwalƣuqilar bilǝn ǝzǝldin tonuxmaydiƣandǝk tuyƣuni beridu.
Hǝtning bǝzi saⱪlinip ⱪalƣan kona kɵqürmiliridǝ, bexidiki «Əfǝsustiki muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ...» degǝn sɵzliridiki «Əfǝsustiki» degǝn sɵz tepilmaydu. Pawlusning hǝttǝ Əfǝsustiki jamaǝttiki ayrim xǝhslǝr toƣruluⱪ eytⱪan sɵzlǝr intayin azdur; biraⱪ hǝtning ahirida, u «Əmdi silǝr mening toƣramdiki ixlardin... hǝwǝrlinixinglar üqün, sɵyümlük ⱪerindax ... bolƣan Tikikus silǝrgǝ ⱨǝmmǝ ixlarni mǝlum ⱪilidu... u... kɵnglünglarni riƣbǝtlǝndürgǝy...» dǝp yazidu (6:21-22). Bu sɵz Pawlusning hǝtni oⱪuƣuqi jamaǝtkǝ ⱨǝⱪiⱪǝtǝn tonux ikǝnlikini ispatlaydu.
Undaⱪta biz yuⱪiridiki zitliⱪni ⱪandaⱪ qüxiniximiz kerǝk? Buningƣa berilidiƣan jawab intayin addiy. Pawlus zindanda yatⱪanda hizmǝtdixi Tikikus arⱪiliⱪ az degǝndǝ üq parqǝ hǝtni jamaǝtlǝrgǝ yolliƣan. Hǝtlǝr iqidǝ, Pawlusning yüz turanǝ kɵrüxmigǝn Kolossidiki jamaǝttikilǝrgǝ yolliƣan hetimu bar («Kol.» 2:1, 4:7, 16ni kɵrüng). Ixinimizki, «Əfǝsusluⱪlarƣa» yezilƣan mǝktup Pawlusning «pütkül jaⱨandiki jamaǝt» toƣruluⱪ ɵzi ⱪobul ⱪilƣan wǝⱨiylǝrning toluⱪ bayani bolsun degǝn mǝⱪsǝttǝ yezilƣan. Xunga u uni «ammiwiy hǝt» süpitidǝ, birnǝqqǝ nusha kɵqürüp baxⱪa jamaǝtlǝrgǝ yollaxni tapiliƣan. Tikikusning wǝzipisi «Əfǝsustiki muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ» dǝp yezilƣan hǝtni Əfǝsustiki jamaǝtkǝ, baxⱪa jamaǝtlǝrgǝ ǝwǝtilgǝn kɵqürmilǝrni baxⱪa jamaǝtlǝrgǝ tapxuruxtin ibarǝt idi. Baxⱪa kɵqürmilǝrdǝ «Əfǝsustiki muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ» degǝn sɵz yoⱪ idi, ǝlwǝttǝ. Bu baxⱪa kɵqürmilǝrning bexida pǝⱪǝt: «Muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ, yǝni Mǝsiⱨ Əysada ihlasmǝn bolƣanlarƣa...» dǝp yezilƣan bolup, bu ibarǝ barliⱪ ixǝngüqilǝrni ɵz iqigǝ alƣan, xunglaxⱪa bu mǝktup bizgimu yezilƣan bolidu. «Kol.» 4:16dǝ tilƣa elinƣan (Laodikiyǝdikilǝrgǝ yezilƣan) hǝt dǝl axu kɵqürmilǝrdin biri dǝp ⱪaraymiz (Laodikiyǝ Kolossigǝ yeⱪin idi). Hudaƣa tǝxǝkkür, bu hǝtlǝr biz üqün saⱪlinip ⱪalƣan!
Biz tɵwǝndǝ mǝzkur kitabtiki wǝⱨiylǝrdǝ ixlitilgǝn bǝzi sɵzlǝrni tonuxturup ɵtimiz. Bu sɵzlǝr alaⱨidǝ mǝnidǝ ixlitilgǝn; ǝgǝr oⱪurmǝnlǝrning bu jǝⱨǝttǝ qüxǝnqisi bolmisa, bǝzi uⱪuxmasliⱪ yaki qüxǝnmǝsliklǝr kelip qiⱪixi mumkin. Oⱪurmǝngǝ hǝtning bǝzi jaylirini qüxinix tǝs tuyulsa, ularning Hudadin yardǝm tilǝp oⱪuxni dawamlaxturuxini ümid ⱪilimiz. Ⱨǝtta rosul Petrus bir hetidǝ hizmǝtdixi Pawlus toƣruluⱪ: «Uning mǝktupliridǝ bǝzi qüxinix tǝs ixlar bar...» dǝp yazƣan. Hudaƣa tǝxǝkkür, «qüxinix tǝs» degini «qüxinixkǝ bolmaydu» degǝnlik ǝmǝstur. Ixinimizki, Huda ⱨǝrⱪaysimizƣa qüxinix ⱪabiliyiti ata ⱪilidu.
Oⱪurmǝnlǝr yǝnǝ Rimdiki jamaǝtkǝ («Rimliⱪlarƣa») yezilƣan mǝktupkǝ ⱪoxⱪan «kirix sɵz»imizdin paydilansimu bolidu. Uningda: «roⱨ», «jan», «tǝn», «ǝt», «ǝtlik» yaki «ǝtlǝr» ⱪatarliⱪ muⱨim ibarilǝr tonuxturulƣan.
«Mǝsiⱨtǝ» degǝn ibarǝ toƣruluⱪ ⱪaytilaymiz: — «Bu bǝlkim rosul Pawlusning ǝng yahxi kɵridiƣan ibariliridin biri boluxi mumkin, uning mǝnisi: «Mǝsiⱨning hojayinliⱪi wǝ yetǝkqiliki astida, Mǝsiⱨ bilǝn bir bolƣanda, Mǝsiⱨkǝ baƣlanƣanda, Mǝsiⱨkǝ mǝnsup bolup, Uning yetǝkqilikidǝ, Uningdin iltipat, küq-ⱪudrǝtni alƣanda...» ⱪatarliⱪlardur. «Rǝbdǝ», («Rǝbbimizdǝ») yaki «Mǝsiⱨ Əysada», «Roⱨta» wǝ «Hudada» degǝn ibarilǝrmu yǝnǝ Rǝbkǝ yaki Mǝsiⱨ Əysaƣa, (Muⱪǝddǝs) Roⱨⱪa wǝ Hudaƣa nisbǝtǝn ohxax bolƣan tǝrǝptiki munasiwtlǝrni bildüridu».
«Muⱪǝddǝs bǝndilǝr»
Grek tilida bu birla sɵz «muⱪǝddǝslǝr» («hagioy») degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Injilda «muⱪǝddǝs» degǝn sɵz ibraniy ⱨǝm ǝrǝb tilidiki «ⱪudǝx» yaki «ⱪuddus»ning ǝsliy mǝnisidǝ ixlitilidu — demǝk, mǝnisi «Hudaƣa alaⱨidǝ mǝnsup», «Hudaƣa ayrilƣan», «Hudaƣa atap», «mutlǝⱪ pak» degǝnliktur.
Hudaning «muⱪǝddǝs bǝndilǝr»i bolsa Uning alaⱨidǝ Ɵzining ⱪilƣan hǝlⱪini kɵrsitidu; ularning «muⱪǝddǝs» dǝp atalƣini, yǝni «muⱪǝddǝs ⱪilinƣanliⱪ»i ularning ɵzlirining ǝmǝlliri arⱪiliⱪ ǝmǝs, bǝlki Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn ularni gunaⱨdin ⱪutⱪuzuxidin bolidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilix» toƣruluⱪ izaⱨatlarnimu kɵrüng.
«Sir»
Injilda tilƣa elinƣan «sir» (grek tilida «misterion») Huda ǝsli yoxurup kǝlgǝn, mana ǝmdi axkariliƣan mǝlum bir ixtin ibarǝttur. Injildiki «sirlar»ni mǝlum jǝⱨǝtlǝrdin «sirliⱪ», yaki «qüxinix tǝs» deyixkǝ bolidu, ǝlwǝttǝ; lekin birinqi tüp mǝnisi bu jǝⱨǝtlǝrni kɵzdǝ tutmaydu, ǝksiqǝ «Huda awwal yoxurƣan, andin axkariliƣan ix»ni kɵrsitidu.
««Jamaǝt» toƣruluⱪ sir»
Injilda «jamaǝt»ning tɵwǝndiki mǝniliri bar: —
(1) Pütkül jaⱨandiki (u dunyadiki ⱨǝm bu dunyadiki) Mǝsiⱨkǝ tǝwǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisini kɵrsitidu; demǝk, towa ⱪilip, Mǝsiⱨkǝ etiⱪad baƣlap Hudaning Roⱨi arⱪiliⱪ yengi ⱨayat (Hudaning Ɵz ⱨayati)ni ⱪobul ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisi, Hudaning pǝzǝntliridur.
(2) Ɵlgǝn qaƣda, Hudaning ⱨayatiƣa igǝ bolƣanlarning roⱨliri Mǝsiⱨning dǝrgaⱨiƣa biwasitǝ ɵtidu; Huda tirilix künidǝ bu roⱨlarni «yengi tǝn» bilǝn kiyindürgüqǝ ular Mǝsiⱨ bilǝn billǝ turidu. Xuning bilǝn jamaǝtning bir ⱪismi zeminda, yǝnǝ bir ⱪismi jǝnnǝttǝ Mǝsiⱨ bilǝn billǝ bolidu, deyixkǝ bolidu.
(3) Mǝlum bir jayda Mǝsiⱨkǝ tǝwǝ bolƣan barliⱪ kixilǝrni xu jaydiki «jamaǝt» deyixkǝ bolidu.
Mǝzkur mǝktupning mǝⱪsiti dǝl «jamaǝtning siri» toƣruluⱪ qüxǝnqǝ berixtin ibarǝt. «Hux hǝwǝr»ning ɵzimu bir «sir» ǝmǝs; Israildikilǝr ⱨǝm «yat ǝlliklǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr)ning Mǝsiⱨkǝ iman eytip nijatliⱪⱪa erixidiƣanliⱪimu bir «sir» ǝmǝs; qünki bu ixlar Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ wǝdǝ ⱪilinƣan ⱨǝm aldin’ala eytilƣanidi. Pawlus «Rimliⱪlarƣa» yazƣan hetidǝ buni bizgǝ uⱪturidu (1:2). Lekin «Əfǝsusluⱪlarƣa» yazƣan hetidǝ u bizgǝ, Mǝsiⱨ Əysa dunyaƣa tunji ⱪetim kǝlgǝngǝ ⱪǝdǝr «jamaǝttiki ixlar» pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ biwasitǝ wǝⱨiy ⱪilinƣan ǝmǝs, dǝp uⱪturidu. Demǝk, «jamaǝt»ning ɵzi qong bir «sir»dur. Ilgiriki qaƣlarda jamaǝt toƣruluⱪ ⱨeqⱪandaⱪ wǝⱨiyning bolmasliⱪining tɵwǝndiki birnǝqqǝ alaⱨidǝ tǝrǝpliri bar: —
(a) Huda Mǝsiⱨni pütkül alǝmning ⱨǝmmisigǝ bax ⱪilip Uningda ⱨǝmmini birlǝxtüridu; bu ix arⱪiliⱪ Uning xan-xǝripi qǝksiz ayan ⱪilinidu (1:10).
(ǝ) «Jamaǝt» Hudaning nadir ⱨüniri ⱨǝm ijadiyiti bolup (2:10), u Uning ǝmǝlliri iqidǝ ǝng uluƣ, alǝmqǝ bolƣan barliⱪ nixan-muddialirining mǝrkizi wǝ roxǝn nǝmunisidur (3:10).
(b) «Yat ǝlliklǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr) Yǝⱨudiy hǝlⱪi bilǝn billǝ Hudaning Mǝsiⱨtǝ bolƣan bayliⱪliriƣa ortaⱪ mirashor bolidu (2:11-22).
(p) «Yat ǝlliklǝr» Yǝⱨudiylar bilǝn tǝng Mǝsiⱨning teni, yǝni jamaǝttiki ortaⱪ ǝzalar bolidu (3:6).
(t) Jamaǝt «Mǝsiⱨning yatliⱪ bolƣan ⱪizi»dur (5:22-33).
Mundaⱪ ohxitixning mǝnisi dǝl xuki, yigit ɵz ǝmrigǝ alidiƣan ⱪizni toyda ɵzigǝ ⱨazir ⱪilƣandǝk, Mǝsiⱨ jamaǝtni Ɵzigǝ kɵyüp pixⱪan, tolimu sap dilliⱪ, sadiⱪ bolƣan ⱪiz süpitidǝ Ɵzigǝ ⱨazir ⱪilidu. Toy bolsa jǝnnǝttǝ bolidu («Wǝⱨ.» 19:7-9, 21:9-10ni kɵrüng).
Jamaǝt mǝzkur hǝttǝ tɵwǝndiki mǝnilǝrdǝ tonuxturulidu: —
(a) Hudaning ailisi
Jamaǝtning ⱨǝrbir ǝzasi Hudani xǝhsǝn «Atam» dǝp tonuydu (1:5, 2:19, 5:1, ⱪatarliⱪlar).
(ǝ) Mǝsiⱨning teni (3:6, 4:16)
Mǝsiⱨ Ɵz tenining bexidur; Ɵzigǝ mǝnsup barliⱪ adǝmlǝr «Uning tenidiki ǝzalar»dur. Adǝmning jismaniy tenidiki ǝzalarƣa ohxax, Mǝsiⱨning tenidiki ⱨǝrbir ǝzaning ɵzigǝ has roli wǝ funksiyǝsi bardur. Tǝndiki ǝzalar (ⱨǝrbir etiⱪadqi) Hudaning tilsimat pilani boyiqǝ bir-birigǝ baƣlinip, bir-birigǝ ziq munasiwǝttǝ bolidu (4:16); wǝ jismaniy tǝndiki ǝzalarƣa ohxax, ⱨǝrbir ǝzaning baxⱪa ǝzalar bilǝn baƣlanƣan munasiwǝt-alaⱪisi bolidu. Mǝsiⱨ ⱨazir ǝrxlǝrdǝ «Bax» bolup turuwatⱪan bolsimu, yǝr yüzidǝ «tenidiki ǝzalar» bolƣan etiⱪadqilar arⱪiliⱪ kɵrünidu wǝ ix bejiridu.
(b) Mǝsiⱨning yatliⱪ bolidiƣan ⱪizi
Huda Adǝm’atimizni qongⱪur uyⱪuƣa ƣǝrⱪ ⱪilip, Ⱨawa’animizni uning yeⱪinining bir ⱪismini elip, andin Ⱨawa’animizni uning aldiƣa elip kǝlgǝnidi. Jamaǝt bolsa Mǝsiⱨning ɵlümidǝ Uning ⱪexidin Huda tǝripidin elip ketilip, andin Mǝsiⱨkǝ «yatliⱪ bolidiƣan ⱪiz» süpitidǝ tǝⱪdim ⱪilinƣan (5:27-32). Toy bolsa Mǝsiⱨ yǝr yüzigǝ ⱪaytip kǝlgǝndin keyin, ǝrxtǝ ɵtküzülidu; yigitning ⱪizning ɵyigǝ berip, ⱪizni ⱪobul ⱪilip andin ɵz ɵyigǝ xad-huramliⱪta aparƣinidǝk, Mǝsiⱨ yǝrgǝ qüxüp, Ɵzigǝ tǝwǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisini yǝr yüzidin elip, Ɵzi bilǝn billǝ ǝrxkǝ elip ketidu («1Tes.» 4:11-15, «Wǝⱨ.» 19:6-9, 21:9-10).
(p) Hudaning ibadǝthanisi
Mǝsiⱨkǝ iman kǝltürgǝn ⱨǝrbir adǝm Hudaning ibadǝthanisining bir «tirik texi»ƣa ohxaydu. Ibadǝthana baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ imarǝtkǝ ⱪilqǝ ohximaydu; u tirik, uning üstigǝ izqil ɵsüp yetilmǝktǝ! Mǝsiⱨ bolsa dǝl ibadǝthanining ulining «burjǝk texi»dur (2:20-22). «Ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng.
(t) Hudaning nadir ⱨüniri (2:10)
Huda jamaǝt arⱪiliⱪ ɵzining kɵp tǝrǝplik danaliⱪini ⱨǝtta pǝrixtilǝrgǝ wǝ jin-xǝytanlarƣimu kɵrsitidu. Bu ix ⱨazir yüz bǝrmǝktǝ ⱨǝm kǝlgüsidǝ tehimu roxǝn ⱨalda kɵrünidu.
(j) Hudaning «mukǝmmǝl jǝwⱨiri»
Hudaning «mukǝmmǝl jǝwⱨiri» Mǝsiⱨtǝ tepilidu; Mǝsiⱨ Ɵzi xǝhsǝn jamaǝtning wujudida, ⱨǝrbir ǝzaning roⱨ-ⱪǝlbidǝ turƣaqⱪa, jamaǝtnimu Uning «mukǝmmǝl jǝwⱨiri» degili bolidu (1:23, 4:13, «Kol.» 1:19, 2:9).
(q) Hudaning «yengi adǝm»i
Adǝm’atimiz ǝslidǝ «Hudaning sürǝt-obrazi» bolsun degǝn mǝⱪsǝttǝ yaritilƣanidi; lekin u gunaⱨ sadir ⱪildi. Mǝsiⱨ mukǝmmǝl adǝm, «ⱨǝⱪiⱪiy adǝm» bolup, «Hudaning sürǝt-obrazi», yǝni Hudaning «yengi adǝm»idur. U «ⱨǝⱪiⱪiy adǝm» süpitidǝ bolup, Hudani ⱨǝrtǝrǝptin toluⱪ mǝmnun ⱪilƣan.
Jamaǝt Mǝsiⱨtǝ bolƣaqⱪa, «Mǝsiⱨning teni» bolƣan jamaǝtnimu «Hudaning yengi adimi» deyixkǝ bolidu. Demǝk, jamaǝt «Hudaning yengi adimi» süpitidǝ Hudaning harakterini, Uning ⱪandaⱪ bir Huda ikǝnlikini dunyaƣa tonutidu (2:15, 4:13).
Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti; oƣulluⱪⱪa (pǝrzǝntlikkǝ) ⱪobul ⱪilix
Insanlar ǝsli gunaⱨkar bolup, Hudadin ayrilip ⱪalƣanidi; Huda Ɵzining nijatliⱪidiki meⱨir-xǝpⱪiti arⱪiliⱪ ularning gunaⱨlirini kǝqürüm ⱪilipla ⱪalmay, ularni oƣul süpitidǝ Ɵz ailisigǝ ⱪobul ⱪilidu. Bu iltipat «oƣulluⱪⱪa ⱪobul ⱪilinix» deyilidu. Hudaning bu ixlardiki xǝpⱪitini nemigǝ ohxatsaⱪ bolar? Bir mɵtiwǝr kixi namrat yetim bala oƣriliⱪ ⱪilixⱪa ɵz ɵyigǝ soⱪunup kirgǝndǝ uni tutiwalidu. Lekin u uni jazalimay, uningƣa iqini aƣritip, jinayitini kǝqürüm ⱪilipla ⱪalmay, yǝnǝ u biqarǝ balini ɵz balisidǝk ailisigimu ⱪobul ⱪilidu. Hudaning bizgǝ kɵrsǝtkǝn xǝpⱪiti mana muxundaⱪ meⱨir-xǝpⱪǝttur!
Ⱪiz-ayal oⱪurmǝnlirimiz üqün xuni deyiximizƣa toƣra keliduki, Injil boyiqǝ «Hudaning oƣulliri» daim etiⱪadqi ⱪiz-ayallarni ɵz iqigǝ alidu! Ohxaxla «ⱪerindaxlar» (grek tilida «aka-uⱪilar) degǝn sɵz daim etiⱪadqi ⱪiz-ayallarni ɵz iqigǝ alidu! (mǝsilǝn, «Gal.» 3:28ni kɵrüng).
Ⱨɵr ⱪilinix
«Ⱨɵr ⱪilinix» degǝn grek tilida «apolutrosis» degǝn sɵz bolup, adǝttǝ ⱪulni ⱪulluⱪtin ⱨɵr ⱪilixni kɵrsitidu; xapaǝtqi pul berip uni ⱨɵrlükkǝ qiⱪirip ǝrkin ⱪilidu. Rosul uxbu hǝttǝ eytⱪan ⱪulluⱪ gunaⱨning wǝ jin-xǝytanlarning ilkigǝ ǝsir boluxni kɵrsitidu.
«Tǝwrat» tǝrjimilirimizning birⱪanqǝ jaylirida izaⱨlap ɵtkinimizdǝk, Tǝwrat dǝwridǝ ⱪulning ⱨǝmjǝmǝttikilirining (uruⱪ-tuƣⱪanlirining) uni ⱪulluⱪtin setiwelix ⱪanuniy ⱨoⱪuⱪi bar idi. Ⱨǝmjǝmǝti ihtiyarǝn xundaⱪ ⱪilix ⱪarariƣa kǝlsǝ, bu ix «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzux» («gaal») deyilidu.
Injil boyiqǝ insaniyǝtning «ⱨɵr ⱪilƣuqi», «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi»si dǝl Əysa Mǝsiⱨdur. Adǝmni gunaⱨning wǝ Xǝytanning ⱪulluⱪidin ⱨɵr ⱪilix üqün U Ɵz ⱪurbanliⱪ ⱪenining ⱪimmitidǝ bǝdǝl tɵligǝn. U xu bǝdǝlni kimgǝ tɵligǝn? Bu bǝdǝl ⱨǝrgiz Xǝytanƣa ǝmǝs, bǝlki Huda’Atisining mukǝmmǝl adilliⱪini ⱪanaǝtlǝndürüx üqündur; gunaⱨkarlarni kǝqürüm ⱪilix, ⱨɵr ⱪilix üqün birsi ularning gunaⱨlirining jazasini kɵtürüxi kerǝk.
Hudaning insanlarni «ⱨɵr ⱪilix»ida üq basⱪuq bardur: —
(a) Mǝsiⱨ krestkǝ mihlinip, insanlarning roⱨi, jeni ⱨǝm tenining Hudaƣa ⱪaytidin tǝwǝ bolup, gunaⱨning barliⱪ tǝsiridin azad boluxi üqün bǝdǝl tɵlǝydu.
(ǝ) Bir kixi nijatliⱪning hux hǝwirigǝ ixinip ɵzini Hudaƣa tapxurƣinida, Hudaning aldida u ⱨɵr bolidu. Gunaⱨ yaki Xǝytanning ⱨɵr ⱪilinƣan kixini yǝnǝ baxⱪurux küqi yaki ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur. Uning roⱨi wǝ jeni yengi ⱨǝm ǝrkindur; biraⱪ uning teni yǝnila ɵlidiƣan xu «kona tǝn»dur («Rim.» 8:10-11).
(b) Tirilix künidǝ, ixǝngüqilǝr yengi bir tǝnni ⱪobul ⱪilƣinida «ⱨɵr ⱪilix» kamalǝtkǝ yetidu. Xunga xu kün yǝnǝ «ⱨɵr ⱪilinix küni» deyilidu (1:14, 4:30).
Muⱪǝddǝs Roⱨning «kapalǝt» boluxi; «Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn mɵⱨürlinix» («tamƣilinix»)
Rosul Pawlus hǝtliridiki birnǝqqǝ jayda Muⱪǝddǝs Roⱨning ixǝngüqilǝrgǝ «kapalǝt» süpitidǝ tǝⱪdim ⱪilinƣanliⱪini tilƣa alidu (mǝzkur mǝktupta 1:14). Huda Muⱪǝddǝs Roⱨning ixǝngüqi adǝmning ⱨayatida ajayip, mɵjizilik ixlǝydiƣinini Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ etiⱪaqilarƣa wǝdǝ ⱪilƣan. Muⱪǝddǝs Roⱨning etiⱪadqilarning ⱪǝlbidǝ ⱪilƣan hizmiti etiⱪaqilarƣa baⱪiy dunyadiki bǝht-bǝrikǝtlǝr wǝ ⱪabiliyǝtlǝrdin bir ⱪisimni bizgǝ tetitidu. Muⱪǝddǝs Roⱨ xundaⱪ ⱪilip, ⱨǝmmimizgǝ baⱪiy dunyadiki xu bǝht-bǝrikǝtlǝr wǝ ⱪabiliyǝtlǝr ⱨǝⱪiⱪiy mǝwjut bolidiƣinini aldin ispatlaydu. Xunga rosul Pawlus Muⱪǝddǝs Roⱨni «Hudaning kapaliti» yaki pǝⱪǝt «kapalǝt» dǝydu. Qünki bizning roⱨ-ⱪǝlbimizdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ bolsa kǝlgüsidiki bǝht-bǝrikǝtlǝr, jümlidin «yengi tǝn»dǝ tiriliximizƣa wǝ bizni toluⱪ «Mǝsiⱨkǝ ohxax», gunaⱨsiz, daƣsiz, ⱪusursiz ⱪilinip qiⱪiximizƣa kapalǝt bolidu.
Ⱪǝdimki grek tilida «kapalǝt» degǝn sɵz «kapalǝtlik üzük» degǝn mǝninimu bildürǝtti. Yigit yatliⱪ bolidiƣan ⱪizƣa üzük selip ⱪoysa, üzük uningƣa «Mǝn qoⱪum seni ǝmrimgǝ alimǝn» degǝn kapalǝt süpitidǝ bolatti. Mǝsiⱨ Ɵz jamayitigǝ «Kelǝr dunyada mǝnggügǝ billǝ bolmiz» degǝn wǝdisigǝ kapalǝt süpitidǝ Ɵz Muⱪǝddǝs Roⱨini ata ⱪilidu.
Rosul yǝnǝ bizni «Roⱨ bilǝn mɵⱨürlǝngǝn» dǝydu (1:13, 4:30). Əmǝliyǝttǝ «Roⱨ bilǝn mɵⱨürlinix» bilǝn «kapalǝt berix» bir-birigǝ ziq maslixip kelidiƣan ixlardur; lekin kɵzdǝ tutulƣini bizning Huda aldida «ⱨɵr ⱪilinix küni»giqǝ iman wǝ muⱨǝbbǝt iqidǝ saⱪliniximizdur. Padixaⱨ ɵz mɵⱨüri, peqiti yaki tamƣisini mǝlum bir hǝt yaki boƣjuma üstigǝ basⱪan bolsa, hǝt-boƣjuma bekitkǝn nixanƣa yǝtmigüqǝ ⱨeqkim mɵⱨürni buzux, ⱨǝtta hǝtkǝ ⱪol tǝgküzüxkǝ petinalmaydu. Mɵⱨürning: «Bu meningki, uningdin neri turunglar!» degǝn mǝnisi ⱨǝmmigǝ ayan. Iman-etiⱪadning yoliƣa putimiz dǝssiginidǝ, Huda bilǝn billǝ mengiximizning dǝslipidǝ bǝlkim bu dunyadiki mǝptun ⱪilidiƣan mǝ’ixǝtlik, kǝyp-sapa yaki Xǝytanning wǝswǝsliri bizgǝ nisbǝtǝn heli küqlük tǝsir ⱪilip, etiⱪadimiz ajizlixip Hudaning yolidin yenip ⱪalarmizmikin dǝp ǝnsirǝp ⱪeliximiz mumkin. Biraⱪ Huda Ɵzigǝ ixinip ɵzini tapxurƣan kixi üstigǝ mɵⱨürini basⱪan; U Ɵz Roⱨining ⱪudriti arⱪiliⱪ bizni «azad küni»giqǝ ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa ezitⱪu tǝsirlǝrdin saⱪlap kelidu.
«Dunya» («bu dunya»)
Muⱪǝddǝs Kitabni diⱪⱪǝt bilǝn oⱪuƣan oⱪurmǝnlǝrgǝ uzun ɵtmǝyla ⱨǝyran ⱪilarliⱪ bir ix kɵrünüxi mumkin — u bolsimu, «bu dunya»ning Xǝytanning kɵrǝnmǝs kontroli astida turidiƣan, Hudaƣa ⱪarxi qiⱪidiƣan bir tüzüm-sistemidin ibarǝt ikǝnlikidur. 2:1, 6:11-12ni kɵrüng. Əgǝr bir adǝm gunaⱨ sadir ⱪilsa, u ɵzini Xǝytanning ⱪulluⱪiƣa ⱪoyƣan bolidu. Hudaƣa ɵzini tapxurƣan kixi «bu dunyada yaxisimu, lekin bu dunyadin ǝmǝs»tur. Uning roⱨi alliⱪaqan baxⱪa bir dunyada turidu; u roⱨta Mǝsiⱨ bilǝn billǝ ǝrxtǝ olturƣuzulƣan bolidu (2:6).
Rǝbning mǝⱨbusi
Adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridiƣan bu ibarǝ 3:1 ⱨǝm 4:1din tepilidu. Rimdiki ⱨɵkümranlar xübⱨisizki, Pawlusni «bizning mǝⱨbusimiz» dǝp oylatti — lekin Pawlus ixⱪa baxⱪiqǝ ⱪarap, ɵzining zindanƣa solanƣanliⱪining Rǝb Əysaning mǝlum uluƣ mǝⱪsǝtliri üqün alaⱨidǝ yol ⱪoyuxi wǝ pilani boyiqǝ ikǝnlikigǝ kɵzi yetidu. Bir usta ⱨünǝrwǝn ǝng hislǝtlik ⱪoralini namǝlum bir ⱪarangƣu bulungƣa taxlap yoxurƣan bolsa, bizgǝ intayin ƣǝlitǝ ⱨǝm sirliⱪ ix tuyulidu; Rǝb bolsa Ɵzining ǝng sadiⱪ rosuli Pawlusnimu, yǝni Rǝbning wǝⱨiylirigǝ nisbǝtǝn bu dunyada ɵtkǝn baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ hizmǝtkarliridin kɵp yorutulƣan adǝmni dǝl xundaⱪ ⱪilƣandǝk ⱪilatti.
Bu ixlar bolup naⱨayiti uzun waⱪit ɵtkǝqkǝ, ularning mana muxundaⱪ boluxining Hudaning danaliⱪidin bolƣanliⱪini biz ǝlwǝttǝ kɵrüp bilǝlǝymiz. Rosul Pawlus zindanda mǝⱨbus bolmiƣan bolsa, uningda xunqǝ kɵp mǝktuplarni yezix mǝjburiyiti bolmaytti wǝ yaki yezixⱪa waⱪti yǝtmǝytti. Pawlusning türmidǝ yatⱪanliⱪi tüpǝylidin ⱪolimizda «Əfǝsusluⱪlarƣa», «Filippiliⱪlarƣa», «Kolossiliklǝrgǝ» «Filemon» wǝ «Timotiyƣa (2)» degǝn mǝktuplar bar boldi; bular bolmisa biz ⱨazir bǝⱨrimǝn bolidiƣan ⱪimmǝtlik wǝⱨiylǝrgǝ ⱨǝrgiz muyǝssǝr bolalmayttuⱪ. Hudaning mɵlqǝrligüsiz yolliri üqün Uningƣa ming tǝxǝkkür!
«Adǝmni ⱪurux» («etiⱪadni ⱪurux»)
Biz «Rimliⱪlarƣa» yezilƣan «kirix sɵz»diki bu ibarǝ toƣruluⱪ muxu yǝrdǝ yǝnǝ ⱪaytilap qüxǝndürüx bǝrmǝkqimiz: —
Pawlus ⱨǝm Petrus ⱪatarliⱪ rosullar yǝnǝ bir ibarinimu daim ixlitidu. U bolsimu «adǝmni ⱪurux», yaki «adǝmning etiⱪadini ⱪurux». Birsi ɵzini Mǝsiⱨkǝ tapxurƣandila andin uning roⱨi wǝ jenida Hudaning «yengi bir ⱪurulux»i dǝrⱨal baxlinidu. Bu ⱪurulux bolsa hix wǝ laydin ⱪurulƣan bina ǝmǝs, bǝlki pütünlǝy yengi harakter wǝ mijǝz, yengi adǝtlǝr wǝ yollar, yengi pozitsiyǝlǝr, yengi kɵz-ⱪaraxlar wǝ qüxǝnqlǝr, burun «mumkin ǝmǝs» dǝp ⱪarilip kǝlgǝn ixlarni «mumkin» dǝydiƣan yengi bir ixǝnqtin tǝrkib tapⱪan ⱪuruluxtin ibarǝt bolidu. Hudaƣa itaǝt ⱪilidiƣan ⱨǝrbir basⱪuq bu ⱪuruluxni alƣa süridu. Mǝsiⱨtǝ bolƣan aka-uka, aqa-singillarmu bu jǝⱨǝttǝ ɵzara yardǝmdǝ bolidu. Ⱪerindaxlirimizning ⱨǝrbir yengi tǝlimi, riƣbǝtlǝndüriƣan sɵzliri, muⱨǝbbǝt ipadilirining ⱨǝmmisi yǝnǝ bir «ⱪimmǝtlik hix»ni ⱪuruluxⱪa ⱪoxup ⱪoyƣanliⱪ bolidu. Dunyada turƣan barliⱪ künlirimizdǝ bu ⱪurulux tohtimay dawamlixidu; Hudaƣa tǝxǝkkür, binaning uzunluⱪi, kǝngliki, yaki ⱪurulux materiyallirining ⱪimmǝtlikigǝ ⱨeqⱪandaⱪ qǝk ⱪoyulmiƣandur! Xu yol bilǝn biz «bir-birimizni ⱪuralaymiz».
Hulasilǝp eytⱪanda, «yengi ⱪurulux» Hudaning makan ⱪilixiƣa muwapiⱪ «ibadǝthana» bolidu («1Kor.» 3:9-17, «Gal.» 2:18, «Əf.» 2:18-22, «1Pet.» 2:1-10ni kɵrüng).
Mǝzmunlar: —
1. Hudaning jamaǝttǝ bolƣan uluƣ mǝⱪsǝtliri (1-3-bablar)
2. Jekilǝxlǝr (4-6-bablar)
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
1:18
«Hudaning qaⱪiriⱪiƣa baƣlanƣan ümid wǝ muⱪǝddǝs bǝndiliridǝ bolƣan xǝrǝplik mirasining ⱪimmǝtlikliki»
Rosul bu ayǝttǝ Əfǝsustiki ixǝngüqilǝrning: «Uning qaⱪiriⱪiƣa baƣliƣan ümidining nemilikini, muⱪǝddǝs bǝndiliridǝ bolƣan xǝrǝplik mirasining ⱪimmǝtliklikini» bilip yetixi üqün dua ⱪilidu.
Uning qaⱪiriⱪiƣa baƣlanƣan ümid
Huda ⱨǝr ⱪetim ɵz hǝlⱪini qaⱪirƣinida, ⱨǝrdaim uning qaⱪiriⱪiƣa baƣlanƣan bir ümid bolƣan bolidu; Ibraⱨim, Musa, Gide’on, Dawut wǝ keyinki pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ kǝlgǝn qaⱪiriⱪlarni kɵrüng. Muxu ayǝttiki «qaⱪiriⱪ» jamaǝtkǝ bolƣan qaⱪiriⱪni kɵrsitidu; buning nemǝ ikǝnlikigǝ 4:5ning bayani qüxǝndürüx beridu: «Qaⱪirilƣininglarda, ohxax bir arzu-ümidkǝ qaⱪirilƣansilǝr». Adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridiƣan bu bayan ⱨǝrbirimizdǝ bolƣan qaⱪiriⱪlarƣa baƣliƣan ümidlǝrning bir-biridin ayrilmas dǝrijidǝ girǝlǝxkǝnlikini kɵrsitidu. Ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪerindixim kǝlgüsidǝ ⱨǝrⱪandaⱪ bǝht-bǝrikǝtlǝr, ⱨǝrⱪandaⱪ bayliⱪlar wǝ danaliⱪning ⱨǝrⱪandaⱪ xad-huramliⱪliriƣa erixkǝn bolsa, xulardin meningmu ortaⱪ nesiwǝm bolidu wǝ uningmu mening erixkǝnlirimdin nesiwisi bolidu. Mana bularni biz qaⱪirilƣanlarning sani bilǝn kɵpǝytidiƣan bolsaⱪ, buningdin qiⱪidiƣan nǝtijini tǝsǝwwur ⱪilix ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs.
«Uning muⱪǝddǝs bǝndiliridǝ bolƣan xǝrǝplik mirasining ⱪimmǝtlikliki»
Bǝzi ⱪerindaxlar bu ibarini tǝrjimǝ ⱪilƣanda: «Hudaning ⱪandaⱪmu mirasi bolidu?» yaki «Huda ⱪandaⱪmu Ɵz bǝndiliridin birǝr nǝrsigǝ erixixni oylaydu?» dǝp bexini ⱪaturup bu ibarini «muⱪǝddǝs bǝndilirining xǝrǝplik mirasining ⱪimmǝtlikliki» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Lekin grek tilida, bu ibarining eniⱪ mǝnisidin ⱨeqⱪandaⱪ guman yoⱪtur (1:11-ayǝtnimu kɵrüng). Biz wǝⱨiydiki sɵzlǝrgǝ ixiniximiz kerǝk; gǝrqǝ bizning ǝⱪli ⱪabiliyitimiz bu ibarilǝrni qüxinixkǝ ajizliⱪ ⱪilƣan bolsimu, Hudaning ajiz ixǝngüqiliri bolƣan bizlǝrdin kütkini barliⱪini tonup yetiximiz kerǝk. Bu ibarigǝ yǝnǝ tǝpsiliy ⱪetirⱪenip ⱪarisaⱪ, Hudaning xu kütkini bolsa «xǝrǝp» ⱨǝm «bayliⱪ»larƣa toldurulidiƣan bolidu; xuningdǝk Uning kütkinining mǝlum jǝⱨǝttin ⱨazirmu bizlǝrdǝ bar ikǝnlikini bayⱪaymiz. Ⱪandaⱪla bolmisun, bizdǝ bolƣan bayliⱪlar bizgǝ kɵrününginidin kɵp artuⱪtur! Bu ⱨǝⱪiⱪǝt jamaǝttiki ⱪerindaxlirimiz bilǝn bolƣan barliⱪ munasiwitimizgǝ tǝsir kɵrsitixi kerǝk. Hudaning ailisidikilǝrni — u ilim ǝⱨli bolsun, sawatsiz bolsun; bay bolsun, namrat bolsun; qiⱪixⱪaⱪ bolsun, jimiƣur bolsun, — uni «addiy» yaki «mǝzzisiz» dǝp ⱨesablimasliⱪimiz kerǝk — qünki ⱨǝtta ⱨǝrbirimizning kündilik turmuxlirimizdimu Ɵz Oƣlining xǝrǝplirini kɵrsitixkǝ Hudaning Roⱨining sirliⱪ ixliri mǝwjut bolup turidu. Əmǝliyǝttǝ, Hudaning bizdin kütkini dǝl Uning Ɵzi bizgǝ iltipat ⱪilip amanǝt ⱪoyƣinidur; bizdǝ Hudaning xu iltipati arⱪiliⱪ Oƣlining kɵp tǝrǝplimilik ǝwzǝlliklirining ayan ⱪilinixi nemidegǝn xǝrǝplik ix-ⱨǝ! — bu «Oƣulni kɵrsitix» bolsa Uni ɵzimizgǝ, Huda’Atimizƣa, pǝrixtilǝrgǝ, bilidiƣinimiz intayin qǝklik bolƣan ǝrxtiki baxⱪa küqlǝrgǝ wǝ ǝmirlǝrgǝ kɵrisitixtin ibarǝttur. Bu uluƣ ixlarni bilip yetiximiz üqün ⱨǝrbirimizgǝ Huda «danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiyni ɵzlǝxtürgüqi roⱨ»ni ata ⱪilƣay!
«Danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiyni ɵzlǝxtürgüqi roⱨ» degǝn bu ibarǝ toƣruluⱪ muxu yǝrdǝ kɵrsitimizki, uningda muⱨim bir aqⱪuq bar. «Danaliⱪ» — ixlarning pǝⱪǝt «nemǝ» bolux kerǝklikini ǝmǝs, bǝlki «ⱪandaⱪ» wǝ «ⱪaqan» bolux kerǝklikini bilix — Hudadin ǝyminip Uning kalami üstidǝ ⱨǝr küni oylinixning mewisidur — u wǝⱨiydin awwal kelidu. Hudaning asmandin insanlarƣa sowƣatlarni taxlap beridiƣanliⱪi pakittur; lekin sowƣatlirining taxlinixiƣa yarixa, awwal danaliⱪ bilǝn tǝyyarlanƣan kɵngüllǝr boluxi kerǝk.
Gunaⱨlarda ɵlüx; Mǝsiⱨ bilǝn billǝ jan kirgüzülüp, Uning bilǝn tirilip, kɵtürülüp, ǝrxlǝrdǝ olturƣuzulux
«Gunaⱨlarda ɵlgǝn» (2:1)
Adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridiƣan bu ibarǝ 2:1dǝ kɵrülidu: — «silǝr ⱪǝbiⱨlikliringlar ⱨǝm gunaⱨliringlarda ɵlgǝn bolup, ...»
Huda Adǝm’atimiz Erǝm baƣqisida: «Sǝn buning (mǝn’i ⱪilinƣan mewǝ)din yesǝng, sǝn xu kündǝ ɵlisǝn» degǝnidi. Adǝm’atimiz gunaⱨ sadir ⱪilƣan künidǝ jismaniy jǝⱨǝttin ɵlmigǝn bolsimu, wujudidiki ǝng muⱨim jǝⱨǝttǝ, yǝni roⱨida ɵldi. Demǝk, u Hudaning dostluⱪi ⱨǝm tonuxidin mǝⱨrum ⱪilinƣan; qünki bu ixlar adǝmning roⱨi arⱪiliⱪ ɵzigǝ mǝlum bolidu.
Gunaⱨning asarǝtlirigǝ ǝsir bolƣan nurƣun kixilǝr ɵzlirini: «Ayiƣimizdin xamal ɵtüp turidiƣan», «heli jenim bar!» dǝp ⱪarixi mumkin; lekin ⱨǝⱪiⱪiy muⱨim bolƣan ⱨǝrbir hǝⱨǝttin eytⱪanda, ular alliⱪaqan ɵlgǝndur; ular ⱨayatning ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨmiyitidin mǝⱨrumdur; ⱨǝⱪiⱪiy ⱨayat, yǝni Hudaning ⱨayati ularƣa nisbǝtǝn yat bir nǝrsidur (4:1).
Insanlar Mǝsiⱨtǝ «yengi ⱪǝlb wǝ yengi roⱨ»ni ⱪobul ⱪilƣanda, ular Hudani tonuxⱪa ⱪaytidin muyǝssǝr bolalaydu.
«Mǝsiⱨ bilǝn billǝ jan kirgüzülüp, uning bilǝn tirilip, kɵtürülüp, ǝrxlǝrdǝ olturƣuzulux» (2:5-6).
Oⱪurmǝnlǝr Pawlusning «Rimliⱪlarƣa» yazƣan mǝktupini oⱪuƣan bolsa uningdiki 6:6 wǝ 6:11dǝ buningƣa ohxap ketidiƣan ibarilǝrning bar ikǝnlikini ǝslǝydu. Mǝsiⱨ ɵlgǝndǝ, U biz üqün Atisidin ayrilixi bilǝn gunaⱨlarning jazasini kɵtürgǝn; xundaⱪ bolupla ⱪalmay, U gunaⱨning ɵzining toluⱪ mǝsilisini, — yǝni ⱨǝrbir adǝmdǝ bolidiƣan, ɵzini baxⱪurup keliwatⱪan gunaⱨkar tǝbiǝtni bir tǝrǝp ⱪilƣanidi. Mana bu ixni wujudⱪa qiⱪirix üqün U «kona adǝm»imizni Ɵz ɵlümi iqigǝ alƣanidi (Uning Hudaning Oƣlining süpitidǝ ⱨǝrbirimizni aldin’ala bilgǝnlikini esimizdǝ tutuximiz kerǝk; «Rim.» 6:6). U ɵlümdin tirilginidǝ, biz Uning iqigǝ elinƣanmiz; asmanƣa kɵtürülginidǝ, Uning iqigǝ elinƣanmiz; Hudaning ong yenida olturƣinidimu, biz xu yǝrdǝ Uning iqigǝ elinƣanmiz. Hudaning Roⱨi ⱪǝlbimizgǝ kirgǝndǝ, bu ixlar bizdǝ realliⱪⱪa aylinidu. Gunaⱨning ɵzi tehi kona tenimizdǝ («ǝtlirimizdǝ») turƣini bilǝn, biz ǝtning küqigǝ yǝnǝ ǝsir-ⱪul ǝmǝsmiz; ǝksiqǝ biz Roⱨⱪa tǝwǝ bolƣan yengi adǝmlǝrmiz; xuning üqün biz ɵzimizni toƣra tonup yaxiximiz intayin zɵrürdur.
«Ɵqmǝnlik» wǝ «bǝlgilimilǝr bolƣan... ara tam»ning qeⱪiwitilixi» (2:15-16)
Inaⱪliⱪni sɵyidiƣan Hudaning bǝrgǝn ǝmrlirining insanlar arisida ɵqmǝnlik pǝyda bolidiƣanliⱪi bizgǝ ƣǝlitǝ ix tuyulƣini bilǝn, ǝmǝliyǝttǝ ix mundaⱪ boldi.
Huda Ɵzi qaⱪirƣan hǝlⱪi bolƣan Yǝⱨudiylarƣa Ɵzining ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi ipadilǝngǝn ǝmrlǝrni bǝrgǝnidi. Barliⱪ wijdanliⱪ adǝmlǝr bundaⱪ ǝmrlǝr (mǝsilǝn: «Sahta guwaⱨlik bǝrmǝ», «Yeⱪiningni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵygin»)gǝ hursǝnlik bilǝn ⱪarixi kerǝk idi; biraⱪ Huda Ɵz hǝlⱪi Israilƣa yǝnǝ bǝzi baxⱪa «bǝlgilimilǝr» dǝp atalƣan ǝmrlǝrni bǝrgǝn. Bu bǝlgilimilǝr ⱨeqⱪandaⱪ ǝhlaⱪiy mǝⱪsǝttǝ berilmigǝn boluxi mumkin; bǝziliri adǝmning salamǝtlikigǝ baƣliⱪ, bǝziliri «bexarǝt» süpitidǝ berilgǝn (mǝsilǝn, ibadǝthanidiki ⱨǝrhil ⱪurbanliⱪlar toƣruluⱪ bǝlgilimilǝr); bǝziliri bǝlkim Mǝsiⱨ kǝlgüqǝ Ɵz hǝlⱪini ǝtrapidiki ǝllǝrning bulƣiƣuqi tǝsirliridin saⱪlax üqün ularning ǝtrapiƣa bir «ⱪaxa»ni ⱪurux mǝⱪsiti bilǝn berilgǝnidi; bǝzi ǝmrlǝrning bu üq tǝripimu bar. Mǝsiⱨning kelixi bilǝn bu «ⱪaxa» kerǝksiz bolƣanidi; ǝgǝr Israil Mǝsiⱨ tǝripidin ⱪutⱪuzulƣan bolsa, undaⱪta ular yǝnǝ taipǝ ⱪoxnilirining bulƣiƣuqi tǝsirlirigǝ beⱪinip ketixi mumkin bolmaytti; ǝksiqǝ, ular tolup taxⱪan pak-muⱪǝddǝs muⱨǝbbǝt bilǝn ɵz ǝtrapidikilǝrgǝ tǝsir kɵrsitixi mumkin bolatti. Xunqǝ paskiniliⱪ arisida turƣan bolsimu, ularda pak-muⱪǝddǝs turiweridiƣan birhil pak-muⱪǝddǝslik bar bolatti; ⱨǝrⱪandaⱪ ɵqmǝnlik wǝ nǝprǝt arisida turƣan bolsimu, ularda meⱨribanliⱪ turiweridiƣan birhil ɵzgürmǝs muⱨǝbbǝt bar bolatti (xunga ⱨazir barliⱪ etiⱪadqilarƣa, u Yǝⱨudiy bolsun yaki Yǝⱨudiy bolmisun, ⱨeqⱪandaⱪ «ⱪaxa» kerǝk ǝmǝs).
«Ⱪaxa» toƣruluⱪ sɵzimizgǝ ⱪaytip kǝlsǝk, bu bǝlgilimilǝr sünnǝt ⱪilix, xabat küni ⱪilix, bǝzi yemǝkliklǝrni yemǝslik, alaⱨidǝ kiyim-keqǝklǝrni kiyix toƣruluⱪ ǝmrlǝrni ɵz iqigǝ alidu. Mǝsiⱨ Ɵz ɵlümidǝ bularni bikar ⱪiliwǝtkǝn, qünki ularning ⱨazir ⱨeqⱪandaⱪ keriki ⱪalmiƣanidi. Mǝsilǝ dǝl xuki, bǝlgilimilǝr kerǝksiz ⱪilinƣini bilǝn kɵp adǝmlǝrning ularni ⱪoldin bǝrgüsi yoⱪ idi; qünki ular Mǝsiⱨni ⱪobul ⱪilixⱪa razi ǝmǝs idi. Bǝlgilimilǝrning ɵzi dǝⱨxǝtlik ɵqmǝnlik mǝnbǝsi bolup ⱪalƣan. Buning birmunqǝ sǝwǝbliri bar idi: —
(a) Hudaning hǝlⱪi bǝlgilimilǝrning ɵzlirining ajizliⱪi tüpǝylidin qüxürülgǝnlikini bilip turup, kiqik peilliⱪ boluxning orniƣa bǝziliri: «Biz alaⱨidǝ adǝmmiz, baxⱪilardin ǝla bolƣanliⱪimiz tüpǝylidin bǝlgilimilǝr bizgila qüxürülgǝn» dǝp ⱨakawurlixip kǝtkǝnidi.
(ǝ) Bu ix Yǝⱨudiy ǝmǝs ǝllǝrdǝ ɵqmǝnlik pǝyda ⱪilƣan; qünki ǝng ⱨakawurlixip kǝtkǝn Yǝⱨudiylarning ⱪilmixliri Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrningkidin ⱨeqⱪandaⱪ pǝrⱪi yoⱪ idi.
(b) Yǝⱨudiy jǝmiyitidiki bǝzi dindarlar ⱨǝddidin exip «ⱪaxa» ǝtrapida yǝnǝ bir «ⱪaxa» ⱪuruxⱪa, yǝni Hudaning bǝlgilimilirigǝ yǝnǝ ɵzlirining kɵp bǝlgilimilirini ⱪoxuxⱪa intilǝtti; ǝmǝliyǝttǝ bolsa ular bu jǝryanda Hudaning bǝlgilimiliridiki ǝng uluƣ ǝhlaⱪiy ǝmrlirini nǝzirigǝ almay ⱪoyƣanidi. Insanlar üqün eytⱪanda, «sirttiki ixlarni baxⱪuridiƣan ǝmr-bǝlgilimilǝr»ni tutux ⱨǝrdaim pak dilliⱪⱪa intilixtin kɵp asanƣa qüxidu. Bu dindarlar bolsa «ⱪaxa»din tehimu mǝƣrurlinip kǝtkǝn; ularƣa nisbǝtǝn, uni taxlaxⱪa rayi ⱪǝt’iy barmaytti. «Ⱪaxa» bir tamƣa aylinip, rosul Pawlus degǝndǝk «otturidiki ara tam» bolƣan.
(p) Ⱨǝmmidin eqinixliⱪ bolƣini, «yat ǝllǝr» Yǝⱨudiylarning Hudasinimu Yǝⱨudiylarƣa ohxax dǝp ⱪariƣaqⱪa, ular ɵzliri oyliƣan obraz boyiqǝ Hudaƣa ɵq bolup ⱪalƣan.
Yuⱪiriⱪilarning ⱨeqⱪaysisi Hudaning niyiti ǝmǝs idi, ǝlwǝttǝ.
Bu ixlarning ⱨǝmmisini Mǝsiⱨ Ɵz ɵlümi arⱪiliⱪ yoⱪⱪa qiⱪarƣan; U insanlardiki gunaⱨning yiltizini bir tǝrǝp ⱪilƣandin keyin, pütkül insaniyǝt üqün «yengi ⱪǝlb»ni ⱪobul ⱪilip Hudaning muⱨǝbbitidǝ, Hudaning insanlarƣa baƣliƣan muⱨǝbbitidǝ yaxaxtin baxⱪa ⱪilidiƣan ix ⱪalmiƣan. «Bǝlgilimilǝr»mu karƣa kǝlmǝy, kerǝksiz bolup ⱪalƣan.
«Rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr bolƣan ul», «burjǝk texi» (2:20-21)
Pawlus jamaǝtni «rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr bolƣan ul»ning üstigǝ selinƣan, dǝydu. «Rosul» degǝn sɵz (grek tilida «apostolos») «ǝwǝtilgǝn» degǝnni bildüridu; rosullar Huda tǝripidin «ǝwǝtilgǝn adǝmlǝr», «ulluⱪ adǝmlǝr»dur. Ularning salaⱨiyiti, wǝzipiliri ⱨǝm harakteri Injil «2Kor.»dǝ bizgǝ tǝpsiliy kɵrsitilidu. Injilda jǝmiy bolup on ikki ǝmǝs, bǝlki yigirmǝ tɵt adǝm «rosul» dǝp atilidu; Injil dǝwrdǝ muxulardin baxⱪa rosullar barmu, yoⱪmu, eniⱪ hǝwirimiz yoⱪ.
U eytⱪan «pǝyƣǝmbǝrlǝr» ⱪaysi adǝmlǝrni kɵrsitidu dǝp sorisaⱪ, bu hǝttǝ 3:5dǝ u yengi ǝⱨdǝ (Injil) dǝwridiki «rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr»ni wǝ ularning jamaǝt toƣruluⱪ ɵziningkigǝ ohxax wǝⱨiylǝrni ⱪobul ⱪilƣanliⱪini tilƣa alidu. Ⱨalbuki, mumkinqiliki barki (wǝ ɵzimiz xundaⱪ ⱪaraymizki) uning «pǝyƣǝmbǝrlǝr» degini ⱨǝm Tǝwrat dǝwridiki ⱨǝm Injil dǝwridiki pǝyƣǝmbǝrlǝrni kɵrsitidu; Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝr bizgǝ Tǝwrattiki wǝⱨiylǝrni yǝtküzgǝn, rosullar wǝ Injildiki pǝyƣǝmbǝrlǝr bizgǝ Injildiki wǝⱨiylǝrni yǝtküzgǝn; jamaǝt bolsa Hudaning bu ⱨǝmmǝ wǝⱨiylirining uli üstigǝ selinƣan.
Biz daim «jamaǝt Mǝsiⱨning uli üstigǝ selinƣan» dǝymiz. Biraⱪ xuni biliximiz kerǝkki, ⱨǝr dǝwrdǝ jamaǝt xu dǝwrdiki birnǝqqǝ adǝmlǝr üstigǝ selinip kǝlgǝndur; bizning dǝwrimizdǝ «rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr» barmu? Aldamqiliⱪⱪa patⱪan ⱨazirⱪi bu dǝwrimizdǝ bu toƣruluⱪ birnǝqqǝ addiy eƣiz gǝp ⱪilixⱪa toƣra kelidu: —
(a) Jamaǝt aldi bilǝn birinqi ǝsirdiki rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr epkǝlgǝn wǝⱨiylǝr üstigǝ selinidu. Tɵwǝndiki «burjǝk tax» bolƣan Mǝsiⱨ toƣrisidiki sɵzlirimizni kɵrüng. Jamaǝt bu wǝⱨiylǝr (Injilda hatirilǝngǝn)ni ⱪoliƣa elip, keyin kǝlgǝn «rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr»ning ⱨǝⱪiⱪiy yaki sahta ikǝnlikini ɵlqiyǝlǝydu.
(ǝ) «Rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr» jamaǝtning «tɵpisidǝ» ǝmǝs, bǝlki «tegidǝ» bolidu. Bu addiy ⱨǝⱪiⱪǝt kɵzdǝ tutulƣan bolsa jamaǝtni «rosulluⱪ» yaki «pǝyƣǝmbǝrlik» ⱨoⱪuⱪida boluwalƣan, kɵpqilikning üstigǝ ⱨɵküm sürüp «hojayin bolux»ⱪa nǝpsi taⱪildiƣan nurƣunliƣan aldamqilardin saⱪlaytti. Ⱨǝⱪiⱪiy rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa ⱨǝrdaim baxⱪilarning hizmitidǝ boluxⱪa intilidu; ular mǝnsǝp, ⱨoⱪuⱪ, pul yaki xǝhsiy mǝnp’iitigǝ ⱪiziⱪmaydu. Injildiki rosullar kǝmtǝr (rosul Yuⱨannaning sɵzliri boyiqǝ) «Ⱪerindaxlar üqün jenini pida ⱪilixⱪa tǝyyar» bolƣanlardindur («1Yuⱨ.» 3:16). Ularning kɵnglidiki birdinbir ix, adǝmlǝrning Hudaning «yengi ǝⱨdǝ»sini qüxinip yetix, Mǝsiⱨni tonup Huda’Atiƣa tayinip, Uning iradisini ɵzliri üqün pǝrⱪ etixtin ibarǝttur («Yǝr.» 31:31-34, «Ibr.» 8:8-12). Iman yolida dǝslǝptiki basⱪuqlarda adǝmlǝr rosul-pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ, xudaⱪla tǝlim bǝrgüqilǝrgǝ ⱨǝm «Hudaning hǝlⱪini baⱪⱪuqilar»ƣa kɵp tayanƣan bolsimu, Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy hizmǝtkarlirining ɵzgǝrmǝs mǝⱪsiti xuki — adǝmlǝr Hudanila tayanq ⱪilsun! Ular adǝmlǝrni Hudaning wǝⱨiy-yolyoruⱪlirini qüxinixi üqün ɵzlirigǝ tayinidiƣan ⱪilixⱪa intilidiƣanlardin ǝmǝs: «Biz ⱨǝrgiz ɵzimizni iman-etiⱪadinglar üstigǝ ⱨɵküm sürgüqilǝrmiz demǝkqi ǝmǝsmǝn, bǝlki silǝrning xad-huramliⱪinglarni axuruxⱪa silǝrgǝ ⱨǝmkarlaxⱪuqilarmiz; qünki silǝr etiⱪad arⱪiliⱪla mǝzmut turisilǝr» (2Kor.» 1:24). Rosullar yaki pǝyƣǝmbǝrlǝr jǝzmǝn ⱨǝrbir jamaǝtning ɵzlirini «rosul» yaki «pǝyƣǝmbǝr» dǝp etirap ⱪilixiƣa yaki orun berixigǝ ⱪiziⱪⱪan ǝmǝs. Isim ǝmǝs, bǝlki jisim muⱨimdur; ⱨǝⱪiⱪiy jismi bar bolƣan nǝrsining ɵzini ispatlaxning ⱨajiti yoⱪ; bǝribir uning ⱨǝⱪiⱪiy maⱨiyiti ⱨǝmmigǝ ayan bolidu.
(b) Ⱨǝmmidin muⱨimi, ǝgǝr bügünki künlǝrdǝ rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr bar bolsa, ǝmdi ularning barliⱪ sɵz-ⱨǝrikǝtliri miladiyǝ birinqi ǝsirdiki rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning (biz üqün Injilda Hudaning yolyoruⱪi bilǝn hatirilǝngǝn) sɵz-ⱨǝrikǝtlirigǝ toluⱪ maslixixi kerǝk. Hudaning Ɵzining «ul ⱨǝⱪiⱪǝtliri» bolƣan ahirⱪi wǝⱨiyliri birinqi ǝsirdiki jamaǝttǝ bolƣan xu rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ tapxurulƣan, wǝ Uning iltipati bilǝn ularni Injilda hatirilǝtküzgǝndur. Xunga bu zamanda ⱨeqⱪandaⱪ «yengi wǝⱨiylǝr» kǝlmǝydu; biraⱪ ⱨǝrbir dǝwrdiki jamaǝtlǝr Hudaning sirliri, nǝsiⱨǝtliri wǝ iradisini igilǝp, Hudaning toluⱪ xan-xǝripidǝ mengix üqün, Injildiki wǝⱨiylǝrni ɵzliriningki ⱪilƣan rosulluⱪ wǝ pǝyƣǝmbǝr süpǝtlik adǝmlǝrgǝ eⱨtiyajliⱪtur. Ⱨǝrbir dǝwrdǝ biz xundaⱪ ɵzlirini pida ⱪilƣuqi «ulluⱪ» adǝmlǝrgǝ eⱨtiyajliⱪmiz; ular kǝm bolsa jamaǝt ⱪurulmaydu, bu hǝttǝ ayan ⱪilinƣandǝk Hudaning uluƣ qaⱪiriⱪi elip kǝlgǝn aliy istǝklǝr ⱨǝrbir ixǝngüqigǝ singdürülmǝydu; xunga ⱨǝrbirimizning xundaⱪ adǝmlǝr bizgǝ ǝwǝtilsun dǝp dua ⱪiliximizƣa toƣra kelidu. Xuningdǝk biz Hudaning bizni qaⱪirip, jamaǝtning «ɵz jenini ⱪerindaxlarƣa pida ⱪilixⱪa tǝyyar» bolƣanlardin tǝrkib tapⱪan ulining iqigǝ selixiƣa tǝyyar boluximiz kerǝk. Hudadin mǝlum birhil adǝmlǝrning bizgǝ ǝwǝtilip tǝⱪdim ⱪilinixi üqün dua ⱪilsaⱪ, ɵzimizmu dǝl xu adǝmlǝrdin bolux eⱨtimalliⱪiƣa tǝyyar bolmisaⱪ bolmaydu. Nemila degǝnbilǝn, «Huda bu dunyadiki ajizlar arⱪiliⱪ küqlüklǝrni yoⱪ ⱪilixni, ... Ɵzining xan-xǝripini kɵrsitixni layiⱪ kɵridu» («1Kor.» 1:27). Bu bizni ǝng muⱨim nuⱪtiƣa elip baridu: —
«Burjǝk texi»
Jamaǝtning «burjǝk texi» bolsa Mǝsiⱨtur. Ⱨǝrⱪandaⱪ büyük binada «burjǝk texi» ǝng muⱨim tax bolup, binaning uliƣa birinqi selinidiƣan taxtur. «Burjǝk texi» selinƣanda binaning turidiƣan jayini wǝ yɵlinixini toƣra bekitidu; uningdin keyin uliƣa andin binaning ɵzigǝ selinƣan barliⱪ taxlar burjǝk texi bilǝn toptoƣra toƣrilinixi kerǝk; mǝlum tax uning bilǝn toƣrilanmisa, undaⱪta u layaⱪǝtlik bolmaydu; undaⱪ bolƣanda, toƣrilanmiƣan tax eliwetilip ⱪaytidin ⱪoyuluxi kerǝk bolidu. Bu ixning bizning jamaǝt bilǝn bolƣan munasiwitimizgǝ ⱪandaⱪ baƣlinidiƣanliⱪi ⱨǝmmimizgǝ ayan boluxi kerǝk. Jamaǝtkǝ ⱪandaⱪ wǝ ⱪǝyǝrdǝ seliniximiz kerǝklikini bilix üqün awwal Mǝsiⱨ bilǝn ⱪandaⱪ «toƣrilanƣanliⱪimiz»ni eniⱪliximiz kerǝk. Birinqi ǝsirdiki rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨayatliri burjǝk texining ɵzi bilǝn toƣrilanƣan bolƣaqⱪa «ulluⱪ adǝmlǝr» boluxⱪa layaⱪǝtlik idi. Bizning dǝwrimizdiki «rosullar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr»mu xu ohxax ɵlqǝm bilǝn sinilip tonulidu.
3:13 toƣruluⱪ
«Xuning üqün silǝrdin ɵtünimǝnki, mening silǝr üqün tartⱪan japa-jǝbirlirim tüpǝylidin pǝrixan bolmanglar; qünki bu ix silǝrning xan-xǝripinglar bolidu»
Buning tɵt hil mǝnisi boluxi mumkin: —
(1) Pawlus türmidǝ yetip japa-jǝbir tartmaⱪta idi (wǝ buningdin ilgirimu Hudaning yolida kɵp japa-jǝbir tartip kǝlgǝnidi). Pawlusⱪa baƣliƣan muⱨǝbbiti tüpǝylidin xübⱨisizki, Əfǝsustiki ⱪerindaxlarning kɵngli yerim bolƣanidi. Əmǝliyǝttǝ Hudaning «yat ǝllǝr»gǝ kɵprǝk paydiliⱪ boluxi üqün, Pawlusni türmigǝ yatⱪuzup kɵp azab-oⱪubǝtlǝrni tartⱪuzuxi yat ǝldiki bu ixǝngüqilǝrning Ɵzigǝ nisbǝtǝn xunqǝ ⱪimmǝtlik ikǝnlikigǝ ispat bolidu.
Xuning üqün «Bu ix (mening türmidǝ yatⱪanliⱪim) silǝrning xan-xǝripinglar bolidu» degili bolidu.
(2) Pawlus ularƣa kɵprǝk paydiliⱪ bolsun üqün türmidǝ yetiwatatti. Bǝzi ixǝngüqilǝr: «Əng uluƣ rosul Pawlus türmidǝ yatⱪan yǝrdǝ, bu rǝⱨimsiz Rim ⱨɵkümiti meni ⱪandaⱪ bir tǝrǝp ⱪilar!» dǝp kɵngli su bolup Hudaning yolidin yenip kǝtmǝktǝ idi. Lekin ular ⱪorⱪup kǝtmǝsliki kerǝk idi, qünki Pawlusning türmidǝ yetixi tasadipiyliⱪ ix ǝmǝs, bǝlki Hudaning orunlaxturuxi idi. Xuning üqün «Bu ix (mening türmidǝ yatⱪanliⱪim) silǝrning xan-xǝripinglar bolidu».
(3) Pawlus türmidǝ yatⱪini tüpǝylidin bǝzi ixǝngüqilǝr ⱪorⱪup ketip Hudaning yolidin yanƣan bolsimu, Əfǝsustiki ixǝngüqilǝr ⱪorⱪmay, Hudaning yolidin yanmiƣan bolsa, undaⱪta «Bu ix (ⱪorⱪmasliⱪinglar, Hudaning yolidin yanmasliⱪinglar) silǝrning xan-xǝripinglar bolidu».
(4) Əfǝsustiki ixǝngüqilǝr Pawlusning türmidǝ yetip japa tartⱪanliⱪi dǝl Hudaning Ɵzi orunlaxturƣan pilani ikǝnlikigǝ ixǝnmǝy ⱪalsa, ǝlwǝttǝ ular kɵnglini yerim ⱪilip mǝyüslinip ketixi mumkin. Əksiqǝ ular jür’ǝtlik bilǝn: «Sɵyümlük Pawlusimizning türmidǝ yetixi Hudaning orunlaxturuxidur» degǝndǝ qing turiwǝrisǝ, Hudani uluƣliƣan bolidu; xuning bilǝn yǝnǝ «Bu ix (kɵnglünglarni yerim ⱪilmasliⱪinglar) silǝrning xan-xǝripinglar bolidu».
Bizningqǝ birinqi ⱨǝm ikkinqi qüxǝnqilǝr 3-babning aldinⱪi ayǝtliridiki ibarilǝrgǝ ǝng uyƣun bolƣaqⱪa, ikkisi ohxaxla toƣridur (mǝsilǝn, «Silǝr «yat ǝldikilǝr» üqün...», «silǝrgǝ Hudaning xǝpⱪitini elip baridiƣan ƣojidarliⱪim...» degǝndǝk xǝkildiki mǝzmunlarni kɵrüng (3:1, 2, 8)ni kɵrüng).
Yǝttǝ birlik (4:4-7)
Əsirdin-ǝsirgǝ ixǝngüqilǝr bu «yǝttǝ birlik» («bir tǝn, bir Roⱨ, bir ümid, bir Rǝb, bir etiⱪad, bir qɵmüldürülüx, bir Huda’Ata»)ning bu hǝtning meƣizi ikǝnlikigǝ, hǝtning jǝwⱨiri bolƣan ǝng qongⱪur ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrning bu «yǝttǝ birlik» iqigǝ mujǝssǝmlǝxkǝnlikigǝ ixinip kǝldi. Biz muxu yǝrdǝ bu ayǝtlǝrgǝ xǝrⱨ ⱪilmaⱪqi ǝmǝsmiz, pǝⱪǝt ulardiki addiy bir aqⱪuqluⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtni kɵrsǝtmǝkqimiz — birliklǝrning mǝrkizi bolsa «bir Rǝb», demǝk Mǝsiⱨ, — U bolsa birliklǝrning aqⱪuqidur, dǝp ixinimiz: —
(i) bir tǝn — Mǝsiⱨning teni
(ii) bir Roⱨ — Mǝsiⱨning Roⱨi
(iii) bir ümid — Mǝsiⱨning ümidi («Ibr.» 12:2, «Yǝx.» 53:11)
(iv) bir Rǝb — Mǝsiⱨ
(v) bir etiⱪad — Mǝsiⱨning ɵzining ixǝnq-etiⱪadi («Gal.» 2:20 wǝ izaⱨatini, xundaⱪla «Galatiyaliⱪlarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»ni kɵrüng)
(vi) bir qɵmüldürülüx — Mǝsiⱨning qɵmüldürülüxi («Mar.» 10:38-39, «Luⱪa» 12:49-50).
(vii) bir Huda’Ata — Mǝsiⱨning Hudasi ⱨǝm Atisi
Muxu yǝrdǝ biz «bir etiⱪad» wǝ «bir qɵmüldürülüx» üstidǝ tohtilimiz.
«Iman-etiⱪad birdur» (grek tilida ««bir etiⱪad bardur»)
Etiⱪad xǝkillinixi üqün adǝmning zeⱨni nurƣun ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni ⱪobul ⱪilixi kerǝk, ǝlwǝttǝ; biraⱪ etiⱪad bolsa bu ixning ɵzi ǝmǝs; etiⱪad bolsa adǝmning Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning ⱨǝrbir ǝmrigǝ, yolyoruⱪi wǝ wǝdisigǝ ⱪuqaⱪ eqix üqün Uningƣa pütkül wujudini tapxurup boysunuxtin ibarǝttur. Bu yǝrdǝ eytiliwatⱪan «bir etiⱪad» bolsa ⱨǝmmǝ ixǝngüqilǝr ⱪobul ⱪilidiƣan ǝⱪidilǝr üzündisi ǝmǝs (gǝrqǝ muxundaⱪ bir üzündǝ ⱪolayliⱪ bolsimu), bǝlki «Mǝsiⱨning etiⱪadi» yaki «ixǝnq-sadiⱪliⱪi»ni kɵrsitidu. Pawlus buni hǝttǝ 3:12dǝ tilƣa alidu: «Uning ixǝnq-sadiⱪliⱪi arⱪiliⱪ biz jasarǝtkǝ ⱨǝm Hudaning aldiƣa hatirjǝmlik bilǝn kirix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ bolduⱪ». Mǝsiⱨning ixǝnq-sadiⱪliⱪi arⱪiliⱪ, yǝni Uning Atisining barliⱪ sɵz-kalamiƣa mutlǝⱪ boysunup beⱪinixi arⱪiliⱪ biz ⱪutⱪuzulduⱪ; wǝ yǝnǝ bu etiⱪadida, — Uning etiⱪadida, yǝni Uning «ixǝnq-sadiⱪliⱪi»da ⱨǝmmimiz birlikkǝ kǝltürülimiz.
«Bir qɵmüldürülüx»
Rosul Pawlus bu yǝrdǝ tilƣa alƣan «qɵmüldürülüx» suƣa qɵmüldürülüx ǝmǝs, yaki suƣa qɵmüldürülgǝn ixǝngüqilǝrgǝ wǝdǝ ⱪilinƣan «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürülüx»mu ǝmǝs; u qoⱪum Əysa Mǝsiⱨ Ɵzümningki dǝp atiƣan uluƣ qɵmüldürülüxtur; mǝsilǝn, «Luⱪa» 12:49-50: —
«Mǝn yǝr yüzigǝ ot taxlap tutaxturuxⱪa kǝldim wǝ bu otning tutixixiƣa nǝⱪǝdǝr tǝⱪǝzzamǝn! Lekin Mǝn aldi bilǝn bir qɵmüldürüx bilǝn qɵmüldürülüxüm kerǝk wǝ bu qümüldürülüxüm ǝmǝlgǝ axurulƣuqǝ intayin ⱪiynilimǝn!».
Xübⱨisizki, bu «qɵmüldürülüx» Uning krestkǝ mihlinip japa tartidiƣanliⱪini kɵrsitidu. Bu japa «ada ⱪilinmiƣan» bolsa, gunaⱨlarning kǝqürüm ⱪilinixi mumkin ǝmǝs idi, ⱨǝmdǝ U tilƣa alƣan uluƣ ot — Muⱪǝddǝs Roⱨning uluƣ oti — muⱨǝbbǝtning, muⱪǝddǝslikning Hudaƣa kɵyüp-pixⱪan oti yǝr yüzidiki insanlarning ⱪǝlbigǝ kelǝlmǝytti. U muxu otning pütkül dunyada yeⱪilixiƣa tolimu intizar bolƣan idi. U zadi nemigǝ qɵmüldürüldi degǝn mǝsiligǝ kǝlsǝk, U bizning gunaⱨlirimiz wǝ xǝrmǝndiqilikimizni bir tǝrǝp ⱪilix üqün u barliⱪ gunaⱨ, xǝrmǝndiqilik wǝ ɵlümlǝrgǝ qɵmüldürülgǝnidi; U bizning barliⱪ ɵlümlirimizni Ɵz üstigǝ alƣan. Uning «ɵlümliri» degǝn sirliⱪ sɵz tilƣa elinƣan «Yǝx.» 53:9ni kɵrüng. «2Kor.» 5:21ni kɵrüng: «Gunaⱨⱪa ⱨeq tonux bolmiƣan kixini Huda bizni dǝp gunaⱨning ɵzi ⱪildi; mǝⱪsiti xuki, bizning Uningda Hudaning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi boluximiz üqündur». Bizning gunaⱨimizni Ɵz üstigǝ elixi Atisidin ayrilixtin — yǝni dozahⱪa kirixning ɵzi idi. Krestkǝ mihlanƣanda U barliⱪ dozahlirimizni Ɵz üstigǝ alƣan. Bu nemidegǝn azabliⱪ, nemidegǝn ajayib bir qɵmüldürülüx-ⱨǝ! Nemidegǝn zor ƣǝlibǝ bu-ⱨǝ! Bu biz üqün ajayib bǝht-saadǝttur!
Əmdi suƣa qɵmüldürülgǝndǝ nemǝ ⱪilimiz? Bu Pawlus «Rim.» 6:3dǝ deginidǝk «Mǝsiⱨ Əysaƣa kirixkǝ qɵmüldürülgǝn bolsaⱪ, Uning ɵlümi iqigǝ qɵmüldürülgǝn» bolimiz ǝmǝsmu? Bu qɵmüldürülüxtǝ, bǝdinimizning toluⱪ suƣa ƣǝrⱪ ⱪilinixiƣa razimiz; biraⱪ bu ixning tegidǝ Huda Ɵz Roⱨi arⱪiliⱪ «Manga Mǝsiⱨning ɵlümidin, Uning uluƣ qɵmüldürülüxidin nesiwǝ bǝrgǝysǝn» degǝn jiddiy iltijayimiz bar ǝmǝsmu? («1Pet.» 3:18-22) — tilikimiz, Hudaning roⱨimizni Mǝsiⱨning ɵlümigǝ wǝ Uningdiki barliⱪ muwǝppǝⱪiyǝtlǝrgǝ qɵmdürüp berix, bizni pütünlǝy yengi adǝm ⱪilip yaritixidin ibarǝttur. Mana ⱨǝmmimizgǝ kerǝk bolƣan uluƣ qɵmüldürülüx — Muⱪǝddǝs Kitabtiki baxⱪa yǝrlǝrdǝ u «Roⱨⱪa qɵmüldürülüx», «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürülüx» dǝp atilidu; bu ix Mǝsiⱨning ɵzining qɵmüldürülüxi arⱪiliⱪ wujudⱪa kelidu.
«Bir qɵmüldürülüx» bar — u bolsimu Mǝsiⱨning qɵmüldürülüxidur.`