Injil 19-ⱪisim 


«Ibraniylarƣa»



Kirix sɵz


Ɵzingizni miladiyǝ 60-yili Pǝlǝstindǝ turuwatⱪan, Mǝsiⱨgǝ ǝgixiwatⱪan bir Yǝⱨudiy etiⱪadqi dǝp tǝsǝwwur ⱪilsingiz. Xu waⱪitlarda etiⱪadqi bolux degǝndǝk alⱪixlinarliⱪ ix ǝmǝs idi dǝyttingiz, ǝlwǝttǝ! Dǝrwǝⱪǝ, bir tǝrǝptin: «Ⱪǝysǝr imperator — Rǝbdur» deyixning orniƣa, «Əysa — Rǝbdur» dǝp etirap ⱪilƣuqi yaki jakarliƣuqi ⱨǝrⱪandaⱪ kixi Rim imperiyǝsidiki ⱨɵkümranlar tǝripidin ⱪattiⱪ jazaƣa tartilidu, dǝp elan ⱪilinƣan. Bu jaza bǝlkim ɵz ɵyi wǝ tǝǝlluⱪatlarning ⱨǝmmisi musadirǝ ⱪilinixni ɵz iqigǝ alƣan boluxi mumkin idi. Yǝnǝ bir tǝrǝptin ɵz yurtdaxliringiz Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan etiⱪadingiz tüpǝylidin sizni «kapir» dǝp qaⱪiratti. Qünki ular Mǝsiⱨning Ɵz Ɵzini «Hudaning Oƣli» dǝp etirap ⱪilƣanliⱪi tüpǝylidin Uni kupurluⱪ ⱪilƣuqi, ǝslidila krestkǝ mihilinix jazasiƣa layiⱪ bolƣuqi dǝp ⱨesablaytti. Siz koqilarda mangƣanda ular siz bilǝn salamlaxmay, sizgǝ yeⱪin kǝlmǝy sizni aylinip ɵtüp ketidu. Bazarƣa qiⱪⱪiningizda ular siz bilǝn soda ⱪilixni rǝt ⱪilidu yaki sizgǝ nǝrsǝ-kerǝklǝrni setip bǝrmǝydu. Bǝlkim ⱨǝtta birsi aldingizƣa kelip yüzingizgǝ nǝqqini tüküridu. Ular mǝrkiziy ibadǝthaniƣa kirmigǝnlikingiz, xundaⱪla xu yǝrdǝ ɵz gunaⱨingizni tilǝydiƣan ⱪurbanliⱪlarni sunmiƣanliⱪingiz üqün sizni yǝnǝ «hudasiz», «napak», «ⱨaram» dǝp qaⱪiridu, ⱨǝtta baliringizning mǝktǝpkǝ kiriximu mumkin bolmaydu; sizning ammiwiy ibadǝt soruni, xundaⱪla jǝmiyǝtning mǝrkizi bolƣan, Tǝwrat tǝlimi berilidiƣan «sinagog»ⱪa kirixingizgǝ tehimu bolmaydu. Gǝrqǝ yurtdaxliringiz ⱨoⱪuⱪ tutⱪan Rimliⱪlarƣa ɵq bolsimu, sizni jazalansun dǝp ularning aldida «U Mǝsiⱨiy» dǝp ǝrz ⱪilip satⱪunluⱪ ⱪilixⱪa tǝyyar turuxi mumkin. Ⱪisⱪisi, siz «talada» ⱪalisiz.


Uxbu mǝktup muxundaⱪ ⱪiyinqiliⱪta turƣan etiⱪadqilarni riƣbǝtlǝndürüx üqün yezilƣan. Bundaⱪ besim astida etiⱪadini etirap ⱪilixta tǝwrǝngǝnlǝrmu az bolmiƣan wǝ xuning bilǝn bir waⱪitta Əysa Mǝsiⱨning barliⱪ gunaⱨlar üqün toluⱪ wǝ pütünlǝy kǝqürüm tǝminligǝnlikigǝ guman ⱪilixⱪa baxliƣanlarmu heli bolƣan. Nǝtijidǝ, bǝzilǝr ⱪaytidin ibadǝthaniƣa kelip xu yǝrdǝ Tǝwratta tǝlǝp ⱪilinƣan kafarǝt («gunaⱨlarni yapidiƣan») ⱪurbanliⱪlirini sunuxⱪa baxliƣan. Bǝlkim bularning kɵpinqisining undaⱪ ⱪilixi jǝmiyǝttin ⱪorⱪup, jǝmiyǝt tǝripidin asta-asta ⱪaytidin ⱪobul ⱪilinixi üqün idi. Undaⱪ «ⱪaytⱪan» adǝmlǝr bǝlkim «yumilaⱪ tawuz» dǝp mǝshirǝ ⱪilinƣan boluxi mumkin; lekin ⱨǝrⱨalda ularning ziyankǝxlikkǝ uqrixi, qǝtkǝ ⱪeⱪilixi tohtiƣan bolatti.


Əmdi mu’ǝllip muxu tǝwrinip ⱪalƣan ibraniy kixilǝrgǝ ⱪandaⱪ gǝp ⱪilidu? Ularƣa ⱪandaⱪ mǝdǝt beridu? U asasǝn Mǝsiⱨning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ǝⱨdisidiki barliⱪ ixlardin, barliⱪ pǝrixtilǝrdin wǝ barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrdin ⱨǝrtǝrǝptǝ üstün turidiƣanliⱪiƣa, u wasitiqi bolƣan ǝⱨdining baxⱪa ⱨǝmmǝ ǝⱨdidin üstün turidiƣanliⱪiƣa ⱨǝmdǝ kaⱨinliⱪining yüksǝklikigǝ küqlük ispat beridu. Oⱪurmǝnlǝr mǝktupni oⱪuƣanda bularni kɵrǝlǝydu. Mu’ǝllipning bu hetida Tǝwrattin, bolupmu uningda hatirilǝngǝn bexarǝtlǝrdin kɵp sɵz nǝⱪil alƣanliⱪini ⱨǝmdǝ ⱪerindaxlarning guwaⱨliⱪlirini kɵrsǝtkǝnliki roxǝn kɵrünidu.



Ⱪiziⱪ ix xuki, mu’ǝllipning salaⱨiyiti bizgǝ namǝlum. Mǝktupta u ɵzi toƣruluⱪ sɵzlimǝydu. Əmdi mǝktuptin u toƣruluⱪ munularni bilimiz: — (a) hǝtni oⱪuƣuqilar uning kim ikǝnlikini obdan bilǝtti; (ǝ) u hǝtni yazƣan waⱪtida türmidǝ yaki birhil nǝzǝrbǝnt astida turuwatⱪan idi (13:19); (b) uning Pawlusning hizmǝtdixi Timotiyƣa bilǝn munasiwiti bar idi (13:23); (p) u bǝkmu qirayliⱪ grekqǝ (Yunanqǝ) uslubta yazidu; (t) uning Tǝwratⱪa, jümlidin uningda hatirilǝngǝn barliⱪ bexarǝtlǝrgǝ ɵtkür wǝ küqlük qüxǝnqisi bar idi.


Bu sǝwǝblǝrdin biz bu mu’ǝllipni Apollos ikǝn, dǝp pǝrǝz ⱪilixⱪa mayilmiz. Apollos grek tilida tǝrbiyǝ kɵrgǝn Yǝⱨudiy idi («Ros.» 18:24-28). Rosul Pawlus mǝktuplirida, Apollos mening hizmitimni toluⱪlaydu, dǝydu («1Kor.» 3:5-6, 16:22, «Tit.» 3:13ni kɵrüng).


Uxbu hǝtning mu’ǝllipi gǝrqǝ ɵzini rosul dǝp atimiƣan bolsimu, hǝtning ɵzidǝ rosulluⱪ ⱨoⱪuⱪ iznaliri oquⱪ kɵrünidu. Dǝslǝptiki waⱪitlardin baxlap Hudaning pütkül jamaiti bu hǝtni Hudaning ⱨoⱪuⱪi bilǝn kǝlgǝn, «Muⱪǝddǝs Roⱨning ilⱨam-kɵrsǝtmisi bilǝn yezilƣan», Injilning ayrilmas bir ⱪismi dǝp ⱪobul ⱪilip kǝlgǝn. Ixǝnqimiz barki, oⱪurmǝnlǝrgǝ bu ix oⱪuƣanseri aydinglixidu.


Mǝzmun: —


1. 

Mǝsiⱨ pǝrixtilǝrdin üstündur (1-, 2-bablar)

2. 

Mǝsiⱨ Musa bilǝn Yǝxua pǝyƣǝmbǝrlǝrdin üstündur (3:1-4:13)

3. 

Mǝsiⱨning kaⱨinliⱪi Lawiylarƣa tapxurulƣan kaⱨinliⱪtin üstündur (4:14-7:28)

4. 

Mǝsiⱨ wasitiqi bolƣan «yengi ǝⱨdǝ» Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ tüzülgǝn ǝⱨdidin tǝngdaxsiz dǝrijidǝ üstündur (8-, 9-bablar)

5.

Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi Tǝwrat dǝwridiki, «bexarǝtlik kɵlǝnggǝ» bolƣan barliⱪ ⱪurbanliⱪlarning ⱨǝmmisini besip qüxüp adǝmni gunaⱨlarning toluⱪ kǝqürümigǝ wǝ mǝnggülük ⱨayatⱪa erixtüridu (10-bab).

6. 

Bizgǝ yol kɵrsitidiƣan, etiⱪadta «yol baxlamqi» bolƣanlar (11-bab)

7. 

Hudaning tǝrbiyisini ⱪobul ⱪilip uning ⱪorⱪunqida mengix (12-bab)

8. 

Ahirⱪi nǝsiⱨǝt, jekilǝxlǝr, tilǝklǝr wǝ salamlar (13-bab).

 

••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


Mǝzmunni ⱪaytidin yǝkünlǝx

Əmdi mu’ǝllip muxu tǝwrinip ⱪalƣan ibraniylarƣa ⱪandaⱪ gǝp ⱪilidu? Ularƣa ⱪandaⱪ mǝdǝt beridu? Aldi bilǝn ǝng muⱨimi bolƣan Hudaning sɵzi bilǝn, bolupmu Tǝwratta Mǝsiⱨning kelixi wǝ ⱪilƣan ixliri toƣruluⱪ hatirilǝngǝn bexarǝtlǝr bilǝn baxlaydu. Ⱨǝrbir Yǝⱨudiy puⱪra üqün (xu dǝwrdǝ) Tǝwrat, jümlidin Zǝbur tolimu nopuzluⱪ idi; Hudaning bizgǝ tapxurƣan sɵzi dǝl muxu dǝp ⱪarilatti. Xuning bilǝn u: — (a) Tǝwratta hatirilǝngǝn bexarǝtlǝrdin wǝ (ǝ) u Əysa Mǝsiⱨning yaratⱪan mɵjiziliri, tartⱪan azab-oⱪubǝtliri wǝ ɵlümdin tirilgǝnlikini ɵz kɵzi bilǝn kɵrgǝn nurƣun Yǝⱨudiy etiⱪadqilarning guwaⱨliⱪidin dǝlil elip muxu ixlarni ispatlaydu: —


(1)

Mǝsiⱨ pǝrixitilǝrdin üstün (1-2-bab)

(2)

U Musa wǝ Yǝxua pǝyƣǝmbǝrlǝrdin üstün (3-4:13)

(3)

Uning kaⱨinliⱪi Lawiylarƣa tapxurulƣan kaⱨinliⱪtin üstün (4:14-7:28)

(4)

U wasitiqi bolƣan yengi ǝⱨdǝ Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ tüzülgǝn ǝⱨdidin qǝksiz üstün turidu (8-9-bab)

(5)

Tǝwrat dǝwridiki barliⱪ ⱪurbanliⱪlar Mǝsiⱨning ahirⱪi ⱪurbanliⱪini aldin’ala kɵrsitidiƣan «bexarǝtlik kɵlǝnggǝ» süpitidǝ bolƣan; Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi ularning ⱨǝmmisining ornini besip adǝmlǝrni gunaⱨlarning toluⱪ kǝqürümigǝ wǝ mǝnggülük ⱨayatⱪa erixtüridu.

(6)

Bulardin ǝng muⱨimi, Mǝsiⱨ Hudaning Oƣli, xundaⱪla hudaliⱪ tǝbiitidǝ bolƣanliⱪi üqün (Huda tǝripidin yaritilƣan ǝmǝs, bǝlki ǝzǝldin Huda bilǝn tǝng mǝwjut idi), insanlar Uningƣa huddi Hudaning Ɵzigǝ sɵz ⱪilƣandǝk sɵz ⱪilixi wǝ uni ⱨɵrmǝtlixi kerǝk (mǝsilǝn, 1:1-14, 7:1-3, 13:8ni kɵrüng).


2:10  Ⱪandaⱪ yol bilǝn bir ixni «Hudaƣa layiⱪ kǝldi» dǝp ⱨesabliƣili bolidu?

«Qünki pütkül mǝwjudatlar Ɵzi üqünmu ⱨǝm Ɵzi arⱪiliⱪmu mǝwjut bolup turuwatⱪan Hudaƣa nisbǝtǝn, nurƣun oƣullarni xan-xǝrǝpkǝ baxliƣanda, ularning nijatining yol baxliƣuqisini azab-oⱪubǝtlǝr arⱪiliⱪ kamalǝtkǝ yǝtküzüxkǝ layiⱪ kǝldi»


Bu jümlǝ pǝⱪǝt «Huda ɵzi «layiⱪ kɵrgǝndǝk» mǝlum bir yol bilǝn ix kɵrgǝn» degǝnlik ǝmǝs, bǝlki Hudaning azab-oⱪubǝtni tartixliri arⱪiliⱪ bizni ⱪutⱪuzux üqün Mǝsiⱨni ǝwǝtkini «Uningƣa layiⱪ idi» degǝnliktur. Bu ayǝttǝ yǝnǝ bir qong soal bar: — «Mǝsiⱨ (mukǝmmǝllik Uning ǝyni ɵzidur!) ⱪandaⱪ yol bilǝn «kamalǝtgǝ yǝtküzülidu»?!


Birinqi nuⱪtida, buning iqidiki mǝnǝ, Huda Ɵzining bu azad ⱪilix ǝmǝli arⱪiliⱪ alǝm aldida ǝslidiki ǝhlaⱪiy xǝrǝptin tehimu uluƣ xǝrǝpkǝ igǝ boldi, degǝnlik. Biz Uning xǝripini Mǝsiⱨning Ɵzidǝ, bolupmu ⱨǝmmidin roxǝn bolƣan Uning kresttiki ɵlümi arⱪiliⱪ ayan ⱪilinƣan muⱨǝbbitining namayǝndisi bilǝn kɵz aldimizda tehimu güzǝllǝxtürülgǝn, desǝk bolmamdu?


Ikkinqi nuⱪtiƣa kǝlsǝk, Mǝsiⱨ bowaⱪ bolup tuƣulƣan künidǝ ǝhlaⱪ jǝⱨǝtidǝ mukǝmmǝl wǝ pütünlǝy gunaⱨsiz bolƣanidi, ǝmma Uning tartⱪan barliⱪ azab-oⱪubǝtliri nuⱪtisidin mundaⱪ desǝk bolidu: — 

(a) U pütün insaniyǝtkǝ kaⱨin boluxⱪa ⱨǝⱪiⱪiy qüxǝnqigǝ igǝ bolƣan (5:7-9ni kɵrüng). Biz kɵp ǝⱨwallarda insanlar uqriƣan azab-oⱪubǝtlǝr wǝ balayi’apǝtlǝrni, xundaⱪla nemixⱪa Hudaning mǝlum ixlarning beximizƣa qüxüxigǝ yol ⱪoyƣanliⱪini qüxǝndürüxkǝ ajizliⱪ ⱪilimiz. Lekin Mǝsiⱨning tartⱪan azab-oⱪubǝtliridin biz yǝnǝ xuni eytalaymizki, bundaⱪ ixlarni Hudaning Oƣli Ɵz bexidin ɵtküzgǝn bolƣaqⱪa, huddi Huda bu ixlarni Ɵz bexidin ɵtküzgǝndǝk dǝrd-ǝlǝmlirimizni pütünlǝy qüxinidu.


(ǝ) Mǝsiⱨning Golgotada Huda’Atisiƣa ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunƣan sap-ƣubarsiz ǝhlaⱪi bolsa pütünlǝy sinaⱪtin ɵtküzülgǝn sap-ƣubarsizliⱪi idi. Undaⱪ bolmiƣanda biz (yaki pǝrixtilǝr, asmandiki ⱨoⱪuⱪ-küqlǝrmu) uning toluⱪ gunaⱨsizliⱪini ⱪandaⱪmu bilǝttuⱪ?


(b) U tartⱪan azab-oⱪubǝtlǝr arⱪiliⱪ jamaǝt roⱨta «nikaⱨlanƣan ⱪiz süpitidǝ» ɵzigǝ baƣlanƣanidi. Bundaⱪ «mukǝmmǝllik» Adǝm’atimizning «mukǝmmǝllǝxtürülgǝnliki» yaki «toluⱪlanƣanliⱪi»dǝk bolƣan, degili bolidu. Qünki Adǝm’atimiz «kǝm-kutisiz» yaritilƣan bolsimu, biraⱪ Huda u toƣruluⱪ: «Adǝmning yalƣuz turuxi yahxi ǝmǝs, Mǝn uningƣa layiⱪ bir ⱨǝmraⱨ-yardǝmqi yaritimǝn» dedi («Yar.» 2:18). Andin Ⱨawa’animiz uning beⱪinidin elinip uningƣa ⱪoxulƣanidi. Ular ikkilisi xu qaƣda Hudaning «tehimu mukǝmmǝl» obraz-süriti bolƣanidi. Mǝsiⱨ muxuningƣa ohxax yolda, Huda tǝripidin jamaǝtning Ɵzigǝ baƣlanduruluxi bilǝn «mukǝmmǝlǝxtürülgǝn» yaki «toluⱪlandurulƣan» (Əf.» 5:22-33nimu kɵrüng).


3:7-4:13 «Hudaning aramliⱪi» wǝ «xabat küni»

Bǝzi negizlik sɵzlǝr

Huda Israilni Misirdiki ⱪulluⱪtin ⱪutⱪuzux bilǝn birgǝ ularƣa ⱨǝmmidin awwal tapxurƣan bǝlgilimilǝrning biri «xabat küni» idi. Bu ǝmǝliyǝttǝ «xǝnbǝ küni» bolup, ⱨǝptining yǝttinqi küni idi (ibraniy tilida «xabat»ning birinqi mǝnisi «tohtax» bolup, u yǝnǝ «yǝttǝ» degǝn sɵz bilǝn munasiwǝtlik). Bu kündǝ Israillarning dǝm elixi ularƣa Hudaning ularni ⱪulluⱪtin azad ⱪilƣanliⱪini ǝslitǝtti. Adǝttǝ ⱪul üqün ⱨeqⱪandaⱪ «dǝm elix küni» bolmaydu; ⱪulning ⱨayati ⱨǝr künning yigirmǝ tɵt saitidǝ hojayinining ilkidǝ bolup, igisi ⱪaqanla, nemǝ buyrusa, dǝrⱨal ǝmǝl ⱪilixi kerǝk bolidu. Əmdi ⱨazir Israillarda qong ɵzgirix boldi: —


«Yǝttinqi küni Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan xabat künidur; sǝn xu küni ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmaysǝn; mǝyli sǝn yaki oƣlung bolsun, mǝyli ⱪizing, mǝyli ⱪulung, mǝyli dediking, mǝyli buⱪang, mǝyli exiking, mǝyli ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa uliƣing, yaki sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan musapir bolsun, ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmisun; xuning bilǝn ⱪulung wǝ dediking sǝndǝk aram alalaydu. Sǝn ɵzüngning ǝslidǝ Misir zeminida ⱪul bolƣanliⱪingni, Pǝrwǝrdigar Hudaying küqlük ⱪoli wǝ uzatⱪan biliki bilǝn seni xu yǝrdin qiⱪarƣanliⱪini esingdǝ tut; xu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga xabat künini tutuxni ǝmr ⱪilƣan» (Tǝwrat, «Ⱪan.» 5:14-15).


Xabat küni ularning ⱨazir Hudaning ⱪutⱪuzuxi bilǝn ⱪul ǝmǝs, bǝlki azad adǝmlǝr ikǝnlikigǝ ǝslǝtmǝ idi.

Hudaning xu ⱪanunliri astida barliⱪ adǝmlǝr, jümlidin ⱪullarmu dǝm elix künidin bǝⱨrimǝn bolƣanliⱪi ⱪiziⱪ ix ǝmǝsmu? Bügünki kündǝ dunya boyiqǝ «yǝttǝ künlük ⱨǝptǝ» ⱨǝmmǝ mǝdiniyǝttin degüdǝk orun alƣan, kɵpinqi adǝmlǝr (ⱪaysi etiⱪadtin boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) ⱨǝr ⱨǝptǝ bir künlük dǝm elixtin bǝⱨrimǝn bolidu. Bu kɵp ǝllǝrning Tǝwrat-Injilni oⱪup xulardin Hudaning insanning aman-esǝnliki wǝ salamǝtlikini ⱪoƣdaydiƣan tapxuruⱪlirida bolƣan danaliⱪini qüxinixidin kǝlgǝn wasitilik nǝtijisidur.

Rǝbbimiz Əysa: «Insan xabat küni üqün ǝmǝs, xabat küni insan üqün bekitilgǝn» — dedi («Mar.» 2:27). Insanlarning Huda tǝripidin aram elixi zɵrür ⱪilip xǝkillǝndürülgǝn. Kixilǝr ⱪullardǝk ⱨǝptidǝ yǝttǝ kün ixlǝwǝrsǝ ularning salamǝtliki xu dǝrijidǝ buzuliduki, dawamliⱪ ixlixi mumkin bolmay ⱪalidu. Hudaning sɵzidin xu hulasigǝ kelimizki, Mǝsiⱨkǝ baƣliƣan etiⱪadqilarning ⱨǝrbiri ɵz salamǝtlikini kɵzlǝp ⱪǝrǝllik dǝm elix aditini yetilduruxni nixan ⱪilixiƣa toƣra kelidu. Kɵpinqi adǝmlǝrning ⱨǝptidǝ bir kün ix-hizmitidin tohtax imkaniyiti boluxi mumkin. Biraⱪ ⱨǝptining ⱪaysi küni boluxi muⱨim ǝmǝs.

Ⱨǝmmimiz Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ ularning Hudaning bu danaliⱪini Tǝwratta saⱪlap ⱪalƣanliⱪi (bǝzi waⱪitlarda ularƣa bǝkmu ⱪollaysiz bolsimu), xundaⱪla pütkül dunyaƣa mǝnpǝǝt yǝtküzgǝnliki üqün minnǝtdar boluxmiz lazim.

Biraⱪ «Hudaning aramliⱪi» wǝ «xabat küni» degǝn bu ixning buningdinmu qongⱪur ǝⱨmiyiti bar. 


Israillar Huda tǝripidin Misirdiki ⱪulluⱪtin ⱪutⱪuzulup, qɵl-bayawandin sǝrgǝrdan bolup kezip ɵtüwaⱪtinida U Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ularƣa kǝlgüsidiki «aramliⱪ» toƣrisida sɵzligǝn. Mǝsilǝn, «Ⱪan.» 12:9-10: —

«Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ beridiƣan aramliⱪ ⱨǝm mirasⱪa tehi yetip kǝlmidinglar. Biraⱪ silǝr Iordan dǝryasidin ɵtüp, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras ⱪilip beridiƣan zeminƣa olturaⱪlaxⱪandin keyin, xundaⱪla U silǝrni ǝtrapinglardiki barliⱪ düxmǝnliringlardin ⱪutⱪuzup aram bǝrgǝndin keyin, silǝr aman-esǝn turƣanda,...» degǝndǝk.


Xübⱨisizki, halayiⱪ muxu sɵzni anglapla «aramliⱪ» bǝlkim «sǝrgǝrdan boluximiz ahirlixidiƣanliⱪini kɵrsitidu» dǝp dǝrⱨal oylap ⱪelixi mumkin idi. Musa pǝyƣǝmbǝr ɵlgǝndin keyin Yǝxua pǝyƣǝmbǝr ularƣa baxlamqi bolux rolini zimmisigǝ elip ularni Huda wǝdǝ ⱪilƣan «Ⱪanaan» zeminiƣa yetǝklǝp berip, xu yǝrdiki butpǝrǝs ǝl-yurtlarni ⱨǝydiwǝtti. Umu ularƣa Huda aramliⱪ bǝrgǝnlikini tilƣa aldi. Mǝsilǝn, Tǝwrat «Yǝxua» ⱪismida: «Pǝrwǝrdigar Israilƣa ǝtraptiki barliⱪ düxmǝnliridin aramliⱪ berip uzun waⱪittin keyin...» — dǝp hatirilǝngǝn (23:1).

Bu sɵz tɵt yüz yildin keyin Sulayman padixaⱨ muⱪǝddǝs ibadǝthanini ⱪurƣandin keyin uning tǝripidin ⱪaytilanƣan: —

«Wǝdǝ ⱪilƣinidǝk Israilƣa aramliⱪ ata ⱪilƣan Pǝrwǝrdigar mubarǝklǝnsun; Ɵz ⱪuli Musa arⱪiliⱪ ⱪilƣan güzǝl wǝdiliridiki bir sɵzmu ǝmǝlgǝ axurulmay ⱪalmidi» («1Pad.» 8:56).

Əmdi ⱨazir mulaⱨizimizni dawam ⱪilayli: —


«Ibraniylarƣa yezilƣan hǝt»tiki «xabat küni» wǝ «Hudaning aramliⱪi» toƣruluⱪ tǝlim

Mu’ǝllip birnǝqqǝ muⱨim nuⱪtini ayan ⱪilixⱪa tirixidu: —


(1) Huda Zǝburdiki 95-küydǝ Dawut pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Ɵz hǝlⱪigǝ «Awazimni angliƣaysilǝr» wǝ xundaⱪ ⱪilip «Aramliⱪimƣa kirsǝnglar idi» dǝp muraji’ǝt ⱪilƣan.


(2) Bu sɵz Israillar qɵl-bayawanda sǝrgǝrdan bolup yürgǝndǝ kɵnglidǝ «aramliⱪ»ni oyliƣinidin tɵt yüz yil keyin ularƣa eytilƣan. Xuning üqün ibraniy etiⱪadqilarƣa bu hǝtni yazƣan mu’ǝllip rǝddiyǝ bǝrgüsiz mǝntiⱪ bilǝn kɵrsǝtkǝndǝk: «Əgǝr Yǝxua pǝyƣǝmbǝr Israillarni aramliⱪⱪa kirgüzgǝn bolsa idi, Huda keyin yǝnǝ bir aramliⱪ küni toƣruluⱪ demigǝn bolatti».


Əmdi Israillar ⱨǝtta Dawut pǝyƣǝmbǝrning dǝwridimu bu «aramliⱪ»ⱪa kirmigǝn bolsa, uning nemǝ mǝnisi bar bolidu? U «düxmǝnliringlardin aram elix» degǝndin ziyadǝ artuⱪ ixni kɵrsǝtkǝn wǝ kɵrsitidiƣan bolsa kerǝk.


(3) «Ibraniylarƣa»da mu’ǝllip diⱪⱪitimizni Hudaning alǝmni yaritix jǝryaniƣa wǝ «yǝttinqi (xabat) küni»gǝ ⱪaritip «Hudaning aramliⱪ» deginining qongⱪur mǝnisini eqip beridu (4:4). Hudaning alǝmni yaratⱪandin keyin «aram elixi» qarqap kǝtkǝnliki tüpǝylidinmu? Əmdi «Huda aram aldi» degǝn zadi ⱪandaⱪ ix? U Ɵzi ⱨǝmmǝ nǝrsini yaratⱪandin keyin, Ɵzining ijad ⱪilƣanliridin «raⱨǝtlinip» ⱨuzur elixini kɵrsǝtmǝmdu? Tǝwrat «Yaritilix» degǝn ⱪismini oⱪuƣanseri, mǝsilǝn, 1:4, 10, 18, 21, 25 wǝ bolupmu 31dǝ dǝl bundaⱪ ix puritilidu: — «Huda ⱨǝmmǝ yaratⱪiniƣa ⱪarap turdi, mana ularning ⱨǝmmisi intayin yahxi idi». Insan «Hudaning obrazi boyiqǝ yaritilƣan» bolup, birǝr ijadiyǝtni barliⱪⱪa kǝltürgǝndin keyin, uningdin ⱨuzur elip ohxaxla «aram almamdu»? Buningƣa yǝnǝ ispat bolup «Mis.» 31:17nimu kɵrüng: «Qünki Pǝrwǝrdigar altǝ kün iqidǝ asman bilǝn zeminni yaritip, yǝttinqi künidǝ aram elip raⱨǝt tapⱪanidi».

«Hudaning aramliⱪi» uning jismaniy jǝⱨǝttǝ «qarqiƣini»din ǝsligǝ kelixi ǝmǝs, bǝlki ibraniy tilidiki «xabat» degǝn sɵzning mǝnisini ɵz iqigǝ alƣan ⱨuzurlinixni kɵrsitidu. «Xabat»ning birinqi mǝnisi «tohtax», uning «aram» degǝn mǝnisimu bar (ibraniy tilida «aram» degǝn sɵz «nuham» bilǝn bildürülidu. Bu sɵzdin «Nuⱨ» degǝn isim qiⱪidu («Yar.» 5:29ni kɵrüng).


(4) «Ibr.» 4:10dǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ bizgǝ «Hudaning aramliⱪi», xundaⱪla ⱨǝⱪiⱪiy aramliⱪ toƣrisida tǝbir berip mǝnisini mundaⱪ roxǝn ⱪilidu: —«Hudaning aramliⱪiƣa kirgüqilǝr huddi Huda «Ɵz ǝmǝl-ixliridin aram alƣan»dǝk, ɵzlirining ixliridin aram alidu».


Əmdi «Hudaning aramliⱪiƣa kirix» tɵwǝndikidǝk ikki ixni ɵz iqigǝ alidu: —


(1) Ɵz ǝmǝllirimizdin tohtax; 6:1din biz uningsiz barliⱪ ǝmǝllirimizning «ɵlük ǝmǝllǝr» yaki «ɵlük ixlar» bolidiƣanliⱪini ɵginimiz.


(2) Barliⱪ yollirimiz, oylirimiz, ⱨayatimizni Hudaning ⱪoliƣa tapxuruximiz lazim; u qaƣda U bizdǝ ixlǝxkǝ baxlaydu. Biz bolsaⱪ bizning ɵz ǝjrimizdin ǝmǝs, bǝlki (Adǝm’atimiz mǝwjut bolƣan birinqi künidǝ bolƣandǝk) Hudaning ǝjridin ⱨuzurlinixⱪa baxlaymiz. Lekin biz ⱨuzurlinidiƣan «Hudaning ǝjri» ⱨazir Uning alǝmni yaritix ǝjridin kɵp axⱪandur. Qünki Hudaning pütkül alǝmni yaritixi pǝⱪǝt sɵzi bilǝn elip berildi. Lekin ⱨazir biz üqün «yengi yaritilƣuqi» bardur. U bolsa Mǝsiⱨning krestlǝngǝndǝ azab tartixidin bolƣan xǝrǝplik nǝtijǝ-ǝjridur. Uning xu yǝrdǝ towlap «Tamam boldi!» degǝn jakar sɵzigǝ ⱪarang («Yuⱨ.» 19:30). Bǝrⱨǝⱪ, ⱪǝdirlik oⱪurmǝn, ɵzingiz Mǝsiⱨning ǝjir-ƣǝlibisidin ⱨuzurlinix aramliⱪiƣa kirǝlǝysiz; sizmu rosul Pawlus bilǝn: «Mǝn Mǝsiⱨ bilǝn billǝ krestlǝngǝnmǝn, lekin mana, yaxawatimǝn! Lekin yaxawatⱪini mǝn ǝmǝs, bǝlki mǝndǝ turuwatⱪan Mǝsiⱨdur. Wǝ mening ⱨazir ǝtlirimdǝ yaxawatⱪan ⱨayat bolsa, meni sɵygǝn wǝ mǝn üqün Ɵzini pida ⱪilƣan Hudaning Oƣlining iman-etiⱪadidindur» — U Ɵzi ⱨazir mǝndǝ ix kɵridu» degüqi bolisiz («Gal.» 2:20). Xuningƣa ohxax, mu’ǝllip muxu yǝrdǝ «Xabat künidiki bir aramliⱪ Hudaning hǝlⱪini kütmǝktǝ» dǝp elan ⱪilidu.


«Kol.» 2:17dǝ rosul Pawlus Tǝwrattiki barliⱪ bǝlgilimilǝrni, jümlidin «xabat küni» toƣrisidiki bǝlgilimini Mǝsiⱨdǝ kǝlgüsidǝ bolidiƣan realliⱪning «bexarǝtlik kɵlǝnggǝ»si dǝp elan ⱪilidu. Bu sɵz intayin ⱨǝyran ⱪalarliⱪ bayan bolsimu, uningƣa ixiniximiz kerǝk; qünki bu Pawlusning ɵzining sɵzi ǝmǝs, bǝlki Hudaning sɵzidur. Demǝk, Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ «xabat küni» bekitilgǝndin buyan (buningdin 3500 yillar burun) pütkül Yǝⱨudiy hǝlⱪi ⱨazirⱪi zamandiki bizlǝrni dǝp xu kündǝ (ⱨǝr xǝnbǝ kündǝ) ⱪolayliⱪ bolsun ⱪolaysiz bolsun aram elix prinsipida qing turup kǝlgǝnidi; Hudaning ularning aramiƣa bolƣan mǝⱪsiti, «Mǝsiⱨdǝ bolƣan aramliⱪ»ni kɵrsitixtin ibarǝt idi.


Biz yǝnǝ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning Israilƣa xabat küni toƣruluⱪ eytⱪan munu sɵzlirini oⱪusaⱪ bǝlkim xabat künining Israilƣa nisbǝtǝn bolƣan ǝⱨmiyiti toƣrisida tehimu qongⱪur uⱪumƣa erixǝlǝymiz: — «Əgǝr sǝn «xabat»  (aram elix) künidǝ ⱪǝdǝmliringni sanap mangsang,

Yǝni Mening muⱪǝddǝs künümdǝ ɵzüngningki kɵnglüngdikilǝrni ⱪilmay,

Xabatni «huxalliⱪ»,

Pǝrwǝrdigarning muⱪǝddǝs künini «ⱨɵrmǝtlik» kün dǝp bilsǝng,

Ⱨǝm uni ⱨɵrmǝtlǝp,

Ɵz yolliringda mangmay,

Ɵz bilginingni izdimǝy,

Ⱪuruⱪ parang salmisang,

Undaⱪta sǝn Pǝrwǝrdigarni kɵnglüngning huxalliⱪi dǝp bilisǝn,

Ⱨǝm Mǝn seni zemindiki yuⱪiri jaylarƣa mingüzüp mangdurimǝn;

Atang Yaⱪupning mirasi bilǝn seni ozuⱪlandurimǝn» 

— Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz aƣzi bilǝn xundaⱪ sɵz ⱪildi» («Yǝx.» 58:13-14)


Muxu sɵzni roⱨiy jǝⱨǝttin Mǝsiⱨdǝ bolƣan nijatimizƣa tǝtbiⱪlisaⱪ xundaⱪ degili boliduki, Mǝsiⱨ bizning ⱨayatimiz bolsila, mǝyli biz jismaniy jǝⱨǝttǝ ǝmgǝk ⱪilayli, intayin aldirax bolayli yaki yengilinayli etiⱪadqi kixi üqün «Ⱨǝr küni xabat küni bolidu!». Demǝk, sirttin ⱪariƣanda aldirax bolsaⱪmu iqki dunyayimizda biz Uning alaⱪǝ-ⱨǝmraⱨliⱪida bolƣaq ⱨǝr küni aramliⱪta turmaⱪtimiz. Qünki «Ix kɵrgüqi wǝ yaxiƣuqi Udur, Mǝn ǝmǝs» («Gal.» 2:20). Manga nisbǝtǝn bügün «bir xabat küni» bolsa ǝmdi Huda mening toƣramda Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning sɵzi bilǝn: «Sǝn dǝrwǝⱪǝ ɵz yolungda mangmaywatisǝn, ɵzüngning bilginini ⱪilmaywatisǝn, ⱪuruⱪ parang salmaywatisǝn (demǝk, dǝrwǝⱪǝ Mening yolumda mengiwatisǝn)» — degüqi bolidu wǝ xuning üqün u mundaⱪ wǝdǝ ⱪilidu: —


«Sǝn Pǝrwǝrdigarni kɵnglüngning huxalliⱪi dǝp bilisǝn,

Ⱨǝm Mǝn seni zemindiki yuⱪiri jaylarƣa mingüzüp mangdurimǝn;

Ⱨǝm atang Yaⱪupning mirasi bilǝn seni ozuⱪlandurimǝn. 

...Pǝrwǝrdigar xundaⱪ degǝn!» (Yǝx.» 58:14).


Bu nemidegǝn uluƣ miras-ⱨǝ!

Əmdi etiⱪadqilar «xabat küni» (xǝnbǝ küni» (yaki uning ornini basⱪan bolsa yǝkxǝnbǝ küni)ni «dǝm elix» süpitidǝ tutuxi kerǝkmu? Əgǝr bu soalni ⱪoysaⱪ, bizning Mǝsiⱨning biz üqün ⱪilƣan uluƣ ixini, xundaⱪla «Ibraniylarƣa»ning mu’ǝllipining uning toƣruluⱪ bolƣan tǝlimlirini tehi qüxǝnmigǝnlikimizgǝ ispat beridu. Rosul Pawlusning bu temida eytⱪan sɵzlirini «Kol.» 2:16-17din nǝⱪil kǝltürǝyli: —


«Əmdi ⱨeqkimning yemǝk-iqim, ⱨeyt-bayramlar, «yengi ay» yaki xabat künlǝr jǝⱨǝtliridǝ silǝrning üstünglǝrdin ⱨɵküm qiⱪirixiƣa yol ⱪoymanglar; bu ixlar bolsa bir kɵlǝnggǝ, halas; uning jismi bolsa Mǝsiⱨningkidur!»


Xabat küni (xundaⱪla Huda Israilƣa bekitkǝn kalendardiki baxⱪa barliⱪ alaⱨidǝ ibadǝt ⱨeytlirimu) bizgǝ bir «kɵlǝnggǝ»dur; lekin muxu künlǝrning «jismi» bolƣan Mǝsiⱨ bizdǝ bolƣanikǝn, etiⱪadqilarning xabat (xǝnbǝ) küninila ǝmǝs, ⱨǝrⱪandaⱪ bir künni alaⱨidǝ tutuxi kerǝk ǝmǝs. Bu prinsip yǝkxǝnbǝ küni (bǝzi etiⱪadqilar «yǝkxǝnbǝ küni xabat künining orniƣa ⱪoyulƣan» dǝp tǝlim beridu), «roȥdestwa» («milad ⱨeyti»), «pasha ⱨeyti» wǝ barliⱪ «Mǝsiⱨiy ⱨeytlar»ni ɵz iqigǝ alidu. Xuning üqün «ⱨeqkimning ⱨeyt-bayramlar, «yengi ay» yaki xabat künlǝr jǝⱨǝtliridǝ silǝrning üstünglǝrdin ⱨɵküm qiⱪirixiƣa yol ⱪoymanglar» — Demǝk, ⱨeqkimning mǝsilǝn, «Sǝn xǝnbǝ künini «dǝm elix küni» süpitidǝ tutuxung kerǝk» yaki «Sǝn biz bilǝn billǝ roȥdestwa bayrimi tǝbriklimisǝng bolmaydu» degǝndǝk sɵzlirigǝ yol ⱪoymasliⱪimiz lazim. Bundaⱪ sɵzni ⱪilƣanliⱪ Mǝsiⱨdǝ bolƣan ǝrkinlik inawǝtsiz ⱪilinƣiniƣa barawǝrdur («Kolossidikilǝrgǝ»diki «ⱪozumqǝ sɵz»imizni kɵrüng).


Tarihiy ispat barki, Rim imperiyǝsi dǝwridǝ (bolupmu imperiyǝ ⱨɵkümiti etiⱪadqilarƣa ziyankǝxlik ⱪilƣan mǝzgillǝrdǝ) «Mǝsiⱨgǝ baƣlanƣanlar daim degüdǝk yǝkxǝnbǝ küni tang sǝⱨǝrdǝ yiƣilip, xu künidǝ Mǝsiⱨning ɵlümdin tirilixini tǝbriklǝp ibadǝt ⱪilixatti» (Mǝsiⱨ yǝkxǝnbǝ künidǝ tirilgǝn). Bu künlǝrdin keyin, «Ⱪǝysǝr» imperator «Mǝn hristian bolay» dǝp ⱨǝmmǝ adǝmni butpǝrǝslikni taxlap «hristian bolux»ⱪa mǝjburlimaⱪqi bolup pütkül Rim imperiyǝsi «hristianlaxⱪan»idi. Buning bir nǝtijisi, yǝkxǝnbǝ küni imperiyǝ boyiqǝ dǝm elix küni dǝp bekitilgǝn. Keyin, dunya boyiqǝ kɵp baxⱪa ǝllǝr ularni ülgǝ ⱪilip ohxax xu künni dǝm elix küni ⱪilip bekitkǝn. Əmma bu bir bekitilgǝn adǝt, halas. Injildiki ⱨeqⱪandaⱪ yǝrdǝ «yǝkxǝnbǝ küni «dǝm elix küni»dur» degǝn kɵrsǝtmǝ mǝwjut ǝmǝs.


Əlwǝttǝ, ⱨǝrⱪaysimiz halisaⱪ ⱨǝrⱪandaⱪ künni ɵzimizgǝ alaⱨidǝ dua ⱪilix, ibadǝt ⱪilix, tǝbriklǝx küni yaki xuningdǝk pǝⱪǝt dǝm elix küni ⱪilip tallap bekitix ǝrkinlikimiz bar. Rosul Pawlusning «Rim.» 14:1-17dǝ (hatirilǝngǝn) bu ixlar toƣrisiki roxǝn kɵrsǝtmilirini kɵrüng. Əysa Mǝsiⱨning jamaitidǝ yemǝk-iqmǝk yaki alaⱨidǝ birǝr küni üstidǝ ⱨeqⱪandaⱪ talax-tartix ⱪǝt’iy bolmisun; bundaⱪ mǝsililǝr ⱨǝrbir etiⱪadqi pütünlǝy ɵz wijdanida Huda aldida ⱨǝl ⱪilix kerǝk bolƣan ix, halas. 


Ahirida yuⱪiriⱪi eytⱪinimizni ⱪaytilaymizki, «Insanlarning Huda tǝripidin aram elixi zɵrür ⱪilip xǝkillǝndürülgǝn». Hudaning sɵzidin elinƣan omumiy prinsiplarƣa asasǝn xundaⱪ ⱪaraymizki, Mǝsiⱨdǝ bolƣan ⱨǝr ixǝngüqi ɵzining aman-esǝnliki wǝ salamǝtlikini dǝp ɵzigǝ ⱪǝrǝlidǝ jismaniy aram elix aditini bekitixkǝ kɵngül bɵlüxigǝ toƣra kelidu. Biraⱪ buning ⱪaysi waⱪitlarda yaki ⱪaysi künlǝrdǝ boluxi muⱨim ǝmǝs. Bu ix ⱨǝrbirimizning ɵz alaⱨidǝ ǝⱨwalimizƣa ⱪarap Hudadin danaliⱪ wǝ kɵrsǝtmini izdǝx arⱪiliⱪ ⱨǝl ⱪilidiƣan bir ixtin ibarǝttur.


6:1-2 

«Xuning üqün, Mǝsiⱨ toƣrisidiki dǝslǝpki asasiy tǝlimdǝ tohtap ⱪalmay, — yǝni ⱪaytidin «ɵlük ixlar»din towa ⱪilix wǝ Hudaƣa etiⱪad baƣlax, qɵmüldürülüxlǝr, «ⱪol tǝgküzüx», ɵlgǝnlǝrning tirildürülüxi wǝ mǝnggülük ⱨɵküm-soraⱪ toƣrisidiki tǝlimlǝrdin ul salayli dǝp olturmay, mukǝmmǝllikkǝ ⱪarap mangayli».

Muxu yǝrdǝ bu «asasiy tǝlimlǝr»din ikkisi üstidǝ azraⱪ tohtilimiz: —



(1) «Qɵmüldürülüxlǝr toƣrisidiki tǝlim»

Pawlusning «birla qɵmüldürülüx bardur» degini üstidǝ «Əfǝsusluⱪlarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni ⱨǝmdǝ «Sünnǝt wǝ qɵmüldürülüx» üstidǝ «Kolossiliklǝrgǝ»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. Muⱪǝddǝs yazmilarda tilƣa elinƣan «qɵmüldürülüxlǝr» tɵwǝndikidǝk: — 


(a)

Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr yürgüzgǝn towa ⱪilix ⱨǝmdǝ kelidiƣan Ⱪutⱪuzƣuqiƣa bolƣan etiⱪadni bildürüx üqün (suƣa) qɵmüldürüx.

(ǝ)

Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning Əysa Mǝsiⱨni qɵmüldürüxi («Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng).

(b)

Əysa Mǝsiⱨning muhlisliri Ɵz namida yürgüzgǝn etiⱪadqilarni (yǝnǝ towa ⱪilix ⱨǝmdǝ kelidiƣan Ⱪutⱪuzƣuqiƣa etiⱪadini ipadilǝx üqün) suƣa qɵmüldürüx («Yuⱨ.» 3:22, 4:1-2).

(p)

«Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ hatirilǝngǝn, etiⱪadqilarning Rǝb Əysa Mǝsiⱨgǝ etiⱪadini bildürüx üqün Uning namida bolƣan qɵmüldürüx (yǝni «Ata, Oƣul wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning nami bilǝn suƣa qɵmüldürüx («Mat.» 28:19 wǝ izaⱨatni kɵrüng). Bu suƣa qɵmüldürülüx arⱪiliⱪ insanlar Hudadin Ɵzining uluƣ «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürülüxi»ni ɵtünidu. 

(t)

«Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa wǝ otⱪa qɵmüldürülüx» («Mat.» 3:11, «Mar.» 1:8,  «Luⱪa» 3:16, «Ros.» 8:5-8, 2:38)

(j)

Mǝsiⱨning azab-oⱪubǝt, ɵlüm wǝ gunaⱨ iqidǝ qɵmüldürülüxi («Mar.» 10:38-39, «Luⱪa» 12:49-50). Baxⱪa qɵmüldürülüxlǝrning ⱨǝmmisi buni asas ⱪilƣan («Əf.» 4:5).


(2)  «Ⱪol tǝgküzüx»

Oⱪurmǝnlǝr Tǝwrattin tepilidiƣan «ⱪol tǝgküzüx»kǝ dair misallardin xu yǝrdiki muⱨim qüxǝnqining «bir bolux» yaki «bir salaⱨiyitidǝ bolux» degǝn mǝnidǝ ikǝnlikini kɵrǝlǝydu. Kɵpinqǝ waⱪitlarda ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi (mǝyli addiy puⱪra bolsun yaki kaⱨin bolsun) ⱪurbanliⱪ bolƣan ⱨaywanning bexiƣa ⱪolini tǝgküzüp («Law.» 1:4, 3:2, 4:4, 4:15, 4:24, 8:14, 16:21, «Qɵl.» 8:12, «2Tar.» 23:29) Hudaƣa: «Bu ⱨaywan mening ornumda (sanga ibadǝt ⱪilix, rǝⱨmǝt eytix, gunaⱨlirimni tilǝx üqün) kɵydürülsun» dǝydu. Gunaⱨlirini tilǝx üqün bolƣan ⱪurbanliⱪlarni sunƣanda ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi uningƣa ⱪol tǝgküzgǝndǝ bǝzidǝ yǝnǝ «Mening gunaⱨlirim bu ⱨaywanning üstigǝ ⱪoyulƣan» dǝp gunaⱨlirini Huda aldida iⱪrar ⱪilatti.

Injil dǝwridǝ bolsa «ⱪol tǝgküzüx»ning muⱨim qüxǝnqisi «bir bolux» mǝnisidimu bolidu. Biraⱪ Injilda ⱪol tǝgküzgüqi ⱪol tǝgküzülgǝn kixigǝ «Bu adǝmning ⱨajǝtliri meningki bolƣandǝk bolsun» dǝp uning ornida dua ⱪilixni bildürüx üqün xundaⱪ ⱪilidu. Rǝb Əysa daim degüdǝk kesǝl adǝmlǝr üqün dua ⱪilƣinida («Mat.» 8:3, 20:34, «Mar.» 5:23, 6:5, 8:23-25) wǝ balilarƣa bǝht tiliginidǝ üstigǝ ⱪol tǝgküzgǝnlikini kɵrimiz. Uning muhlislirimu ohxax ixni ⱪilatti («Mar.» 6:13, 16:18). Jamaǝt iqidǝ kesǝl bolƣanlar üqün dua ⱪilinƣanda, may sürüp mǝsiⱨlǝx bilǝn («Yaⱪ.» 5:14) ⱪol tǝgküzüxkǝ toƣra kelidu. Jamaǝtning suƣa qɵmüldürülgǝn kixilǝrgǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning qɵmüldürüxini tiliginidǝ, ularƣa «ⱪol tǝgküzüx» «Silǝrning ornunglarda bolup silǝrgǝ Muⱪǝddǝs Roⱨni tilǝymiz» degǝnni bildüridu («Ros.» 8:15-17, 9:17, 19:6). Alaⱨidǝ hizmǝtkǝ ayrilƣanlar üqün üstigǝ «ⱪol tǝgküzüx» «I Rǝb, bular bizning ornimizda hizmǝt ⱪilmaⱪqi, biz Sening aldingda ularning hizmǝttiki barliⱪ ⱨajitidin qiⱪⱪaysǝn dǝp dua ⱪilimiz» degǝnni bildüridu («Ros.» 6:6, 13:3, 14:23, «1Tim.» 4:14, 5:22, «2Tim.» 1:6).


6:6  Etiⱪadtin qekinip kǝtkǝnlǝr ⱪaytidin towa ⱪilalamdu?

«Qünki ǝslidǝ yorutulup, ǝrxtiki iltipattin tetiƣan, Muⱪǝddǝs Roⱨtin nesip bolƣan, Hudaning sɵz-kalamining yahxiliⱪini ⱨǝm kǝlgüsi zamanda ayan ⱪilinidiƣan ⱪudrǝtlǝrni ⱨes ⱪilip baⱪⱪanlar ǝgǝr yoldin qǝtnigǝn bolsa, ularni ⱪaytidin towa ⱪildurux ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs. Qünki ular ɵz-ɵzigǝ ⱪilip Hudaning Oƣlini ⱪaytidin krestlǝp rǝswa ⱪilmaⱪta».


Mǝsiⱨgǝ etiⱪad baƣliƣan andin etiⱪadidin tenip kǝtkǝn yaki eƣir ǝhlaⱪsizliⱪⱪa tiyilip qüxkǝnlǝrdin bu sɵzlǝrni oⱪup manga zadi Hudaning yeniƣa ⱪaytidiƣan yol barmidu dǝp ⱪorⱪidiƣan kɵp adǝmlǝr bolƣan wǝ bolmaⱪta. Bundaⱪ ǝⱨwalda adǝm ⱪattiⱪ ⱪorⱪmisa, u uqiƣa qiⱪⱪan ǝhmǝⱪ, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ bu sɵzlǝrni hǝttiki aldi-kǝyni mǝzmumlar bilǝn tǝng oⱪup qüxiniximizgǝ toƣra kelidu. Esimizdǝ barki, uxbu mǝktup «ɵz yurtining ⱪelipiƣa ⱪaytidin qüxüp, «kona ǝⱨdǝ» boyiqǝ ibadǝthaniƣa ⱪaytip xu yǝrdǝ Tǝwratta tǝlǝp ⱪilinƣan ⱪurbanliⱪlarni sunuxⱪa mǝjburlinip türlük besimƣa uqrap kǝlgǝn ibraniy etiⱪadqilarƣa yezilƣan. Ular xu besim astida tǝwrinip ⱪalƣanliⱪi tɵwǝndikidǝk ikki sǝwǝbning biridin yaki ikkisidin bolƣan: —


(1) Hudaning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Lawiylarƣa tapxurƣan ⱪurbanliⱪ tüzümini ǝmǝldin ⱪaldurƣanliⱪiƣa, xundaⱪla Mǝsiⱨning tartⱪan azab-oⱪubǝtliri ⱨǝⱪiⱪǝtǝn «ahirⱪi birdinbir ⱪurbanliⱪ» ikǝnlikigǝ bolƣan guman;


(2) Etiⱪad tüpǝylidin ɵz yurtdaxliridin bolƣan ziyankǝxlikkǝ yaki qǝtkǝ ⱪeⱪilixⱪa bǝrdaxliⱪ berixni halimasliⱪi. Xübⱨisizki, bǝziliri: «Ibadǝthaniƣa berip, ⱪurbanliⱪlarni sunuxtin tohtimisam, lekin kɵnglümdǝ Mǝsiⱨgǝ yoxurun ixǝnsǝm, ⱨeqkim etiⱪadimni bilmisǝ boliweridu; ⱨǝmmǝylǝn meni ɵzidǝk «ihlasmǝn Yǝⱨudiy» dǝp ⱪaraydu» degǝndǝk oyda bolatti.

Birinqi mǝsilǝ üstidǝ mu’ǝllip gumanlarni yoⱪitip, kǝm degǝndimu altǝ tǝrǝptǝ Mǝsiⱨ Hudaning burun kǝlgǝn barliⱪ hizmǝtkarliridin qǝksiz üstünlüktǝ turƣanliⱪini, uning ⱪurbanliⱪi dǝrⱨǝⱪiⱪǝt «ahirⱪi ⱪurbanliⱪ» ikǝnlikini kɵrsitidu.

Ikkinqi nuⱪtida (yurttikilǝrdin ⱪorⱪux) bolsa, ularƣa insanlarƣa nesip ⱪilinip qüxürülgǝn ǝng yüksǝk qaⱪiriⱪtin qekingǝnlǝr yengi ǝⱨdidǝ yǝtküzülgǝn meⱨir-xǝpⱪǝtkǝ layiⱪ ǝmǝs dǝp kɵrsitip eniⱪ agaⱨlanduridu. 11-babta u pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨǝmmisi degüdǝk wǝ etiⱪad yolida «yol baxlamqi» bolƣan Huda ǝⱨli ⱨǝtta ɵz yurtdaxliri tǝripidinmu qǝtkǝ ⱪeⱪilip ziyankǝxlikkǝ uqrap kǝlgǝnlikini kɵrsitidu. U intayin oquⱪ-yoruⱪ sɵzlǝr bilǝn ǝnǝ xundaⱪ «yurttikilǝrdin ⱪorⱪux»ta bolup, ularning ⱨɵrmitigǝ erixǝy dǝp koniliⱪ boyiqǝ ⱪeliplixixni pǝⱪǝt «gunaⱨlar iqidiki lǝzzǝtlǝrdin waⱪitliⱪ bǝⱨrimǝn bolux» dǝp ǝyiblǝydu (11:25). Ɵzining gunaⱨlirini tilǝx üqün Musaƣa qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ bekitilgǝn ⱪurbanliⱪlarni sunuwǝrgǝnlǝr hatalixipla ⱪalmay, bǝlki Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪ ǝmǝligǝ daƣ kǝltürüp uni ⱨaⱪarǝtligǝngǝ barawǝr ix ⱪilƣan bolidu; qünki ularning sunƣan ⱪurbanliⱪliri (ⱪoy-kala ⱪatarliⱪlar) dǝl xu ixning ɵzi bolidu. Bu: —


(1) Mǝsiⱨning gunaⱨkarlarni ⱪutⱪuzux ǝmǝl-hizmiti tehi tügmidi deyix;


(2) Hudaning ǝmǝldin ⱪaldurƣinini yǝnila qing tutup, Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪila kupayǝ bolmaydu dǝp Uningdin tenix. Mu’ǝllipning sɵzi boyiqǝ bolƣanda: «Ular Hudaning oƣlini ⱪaytidin krestlǝp rǝswa ⱪilmaⱪta».


Xunga mu’ǝllipning degini «Hudaning yeniƣa ⱪaytix yoli mǝwjut ǝmǝs», degǝnlik ǝmǝs, bǝlki ular Mǝsiⱨning ⱪexiƣa ⱪaytay desǝ kona tüzümdin ⱨǝm uningdiki ⱪurbanliⱪtin ⱪǝt’iylik bilǝn ⱪol üzüxi, xundaⱪla yurttin kǝlgǝn harliⱪ wǝ ziyankǝxlikkǝ ⱪarita Mǝsiⱨning bularni kɵzgǝ ilƣuqiliki yoⱪ deginidǝk bǝrdaxliⱪ berixi kerǝk idi (12:1-2).


7:3 

«Uning atisi yoⱪ, anisi yoⱪ, nǝsǝbnamisi yoⱪ, künlirining baxlinixi wǝ ⱨayatining ahirlixixi yoⱪtur, bǝlki u Hudaning Oƣliƣa ohxax ⱪilinip, mǝnggülük kaⱨin bolup turidu»


Mǝlkizǝdǝk degǝn kixi toƣruluⱪ ⱨǝyran ⱪalarliⱪ bu bayanƣa ⱪarap uni zadi kimdu, dǝp ⱪeliximiz mumkin. Diⱪⱪǝt ⱪilimizki, mu’ǝllip «uning ata-anisini kɵrsitidiƣan nǝsǝpnamisi yaki tuƣulux hatirisi yoⱪ» degǝn ǝmǝs, bǝlki uning ⱨeqⱪandaⱪ ata-anisi yaki tuƣulux ixi yoⱪluⱪini oquⱪ dǝydu! Uning Ibraⱨim bilǝn kɵrüxüxkǝ qiⱪⱪan qaƣdiki wǝⱪǝning hatirisini ⱪaytidin oⱪung. U ⱨeqⱪandaⱪ tonuxturulux yaki qüxǝndürülüx bolmiƣan ⱨalda tarih sǝⱨipilirigǝ kirip kelidu. Biraⱪ Ibraⱨim ikkilǝnmǝy uning kaⱨinliⱪini tonup yetidu wǝ uning ɵzi üqün bǝht tiliginini ⱪobul ⱪilidu. «Xübⱨisizki, bǝht tiligüqi bǝhtkǝ erixküqidin üstündur» (7:7).


Uning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn «künlirining baxlinixi wǝ ⱨayatining ahirlixixi yoⱪ» degǝnlikning mǝnisi xübⱨisizki, Huda Ɵzi mǝnggülük bolƣandǝk umu mǝnggülüktur. Xunga biz xu birla hulasigǝ keliximiz toƣridurki, Mǝlkizǝdǝk Rǝb Əysaning tuƣuluxidin ilgiriki Uning bir kɵrünüxi idi. Tǝwratta Uning muxundaⱪ ayan boluxliri bayan ⱪilinƣan hatirilǝrdin birnǝqqǝ misal bar. Mǝsilǝn, U «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» yaki «Pǝrwǝrdigarning ⱪoxunining Sǝrdari» süpitidǝ kɵrüngǝndǝ — «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» huddi Huda Ɵzi sɵzligǝndǝk sɵzlǝydu ⱨǝmdǝ Uningƣa Huda dǝp ibadǝt ⱪilinidu wǝ U xundaⱪ ibadǝtni ⱪobul ⱪilidu. Mǝsilǝn, «Yar.» 16:6-13, 18:1-33, 22:11-19, «Yǝxua» 5:13-6:5, «Ⱨak.» 2:1-4, 6:11-24, 13:1-23, «Mik.» 5:1-2. «Zǝk.» 12:8ni kɵrüng. Mǝlkizǝdǝk degǝn isimning mǝnisi: — «..birinqidin «Ⱨǝⱪⱪaniyǝt Padixaⱨi»... wǝ u «Salemning padixaⱨi»mu bolup, mǝnisi «Amanliⱪ padixaⱨi» degǝnlik». Bu bayan toƣruluⱪ oylisaⱪ, bundaⱪ ataⱪlar bilǝn atilidiƣan pǝⱪǝt birdinbir zat bar — U Rǝb Əysa Ɵzidur. Xunga biz «Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi boyiqǝ» yaki «tipi boyiqǝ» pǝⱪǝt ikki kaⱨin bar, ular ikkisini ǝmǝliyǝttǝ bir zat dǝp ixinimiz. Bu zat bolsa Mǝlkizǝdǝkning salaⱨiyitidǝ kɵrünüp, Ɵzining «kaⱨinliⱪ tüzüm»ini bekitkǝndin keyin, Ɵzi kelip muxu tüzümdiki ikkinqi, xundaⱪla ahirⱪi «mǝnggügǝ kaⱨin bolƣan» Rǝb Əysa Ɵzidur.


10:19-20 

«Xuning üqün, ǝy ⱪerindaxlar, Əysaning ⱪeni arⱪiliⱪ ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kirixkǝ jür’ǝtlik bolup, (U bizgǝ eqip bǝrgǝn, ibadǝthanining pǝrdisidin (yǝni, Uning ǝt-tenidin) ɵtidiƣan xu yipyengi, ⱨayatliⱪ yoli bilǝn)...»


Bu ayǝttiki «pǝrdisi (yǝni, uning ǝt-teni)» degǝn bayan bizgǝ Əysaning ɵzi toƣruluⱪ qongⱪur bir qüxǝnqini eqip beridu. Uning ɵlidiƣan dǝⱪiⱪidǝ ibadǝthanidiki «muⱪǝddǝs jay» wǝ «ǝng muⱪǝddǝs jay» otturisidiki (10 santimetr ⱪelinliⱪta) pǝrdining üstidin tegigiqǝ yirtilip kǝtkǝnlikini ǝslǝymiz («Mat.» 27:51). Bu ix arⱪiliⱪ ⱨeqⱪandaⱪ xübⱨǝ ⱪalmayduki, Huda Mǝsiⱨning ɵlümi arⱪiliⱪ Ɵzining biwasitǝ ⱨuzurini biraⱪla eqiwǝtkǝnlikini kɵrsǝtkǝn. Buningdin ilgiri pǝⱪǝt bax kaⱨin yilda pǝⱪǝt mǝlum bir künila «pǝrdǝ arⱪiliⱪ» ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kirǝlǝydiƣan birdinbir adǝm idi. «Biraⱪ, «ǝng muⱪǝddǝs jay» dǝp atalƣan ikkinqi bɵlümgǝ pǝⱪǝt bax kaⱨin yilda bir ⱪetimla kiridu. Kaⱨin u yǝrgǝ ɵz gunaⱨliri wǝ hǝlⱪning nadanliⱪtin ɵtküzgǝn gunaⱨliri üqün atalƣan ⱪurbanliⱪ ⱪenini almay kirmǝydu» (9:7).


Yǝr yüzidiki ibadǝthanining pǝrdisi Mǝsiⱨning teni biz üqün yirtilƣandǝk yirtilƣan. Muⱪǝddǝs «ibadǝt qediri» bolƣan dǝwrdǝ wǝ keyin Sulayman padixaⱨning dǝwridiki ibadǝthanidimu pǝrdǝ kǝynidǝ Hudaning ǝyni xan-xǝripi (ibraniy tilida «xekǝynaⱨ») julalinip parlap turatti («Mis.» 40:34-38, «2Sam.» 6:2, «1Pad.» 8:1-12, «2Pad.» 19:15, «1Tar.» 13:6, «2Tar.» 5:5-14, «Zǝb.» 80:1, 99:1, «Yǝx.» 37:16ni kɵrüng). Musa pǝyƣǝmbǝr Hudaning ⱨuzurida turup qiⱪⱪandin keyin («Mis.» 34:29-30) hǝlⱪ uning Hudaning ǝks etilidiƣan xǝripi bilǝn parlaydiƣan qirayiƣa ⱪaraxⱪa bǝrdaxliⱪ berǝlmǝydiƣanliⱪi üqün, ularning turup Hudaning sɵzini anglixiƣa imkaniyǝt yaritix üqün qirayining üstigǝ pǝrdǝ tartixi kerǝk idi (33-35).


Muⱪǝddǝs ibadǝt qedirining pǝrdisi wǝ ⱨǝtta qedirning ɵzimu xu rolni oynaytti. Əgǝr Huda toluⱪ xan-xǝripi iqidǝ arimizda ayan bolƣan bolsa, gunaⱨsiz bir insan Uningƣa ⱪariyalmaytti, lekin ⱨǝmmimiz gunaⱨkar bolƣandin keyin bu kɵrünüxkǝ ⱪandaⱪmu ⱪariyalaymiz? Insan ⱪuyaxⱪa ⱪarap turalamdu? Xuningƣa ohxax, ibadǝt qediri Hudaƣa nisbǝtǝn (1) Ɵz hǝlⱪi Israilning otturisida (xan-xǝripini pǝrdiligǝn ⱨalda) turuxiƣa yar bǝrgǝn; (2) Israil hǝlⱪining kaⱨinliⱪ tüzüm, xundaⱪla ⱪurbanliⱪlar arⱪiliⱪ Ɵzigǝ yeⱪinlixixiƣa imkaniyǝt bǝrgǝn. Əysa tuƣulƣdanda rosul Yuⱨanna mundaⱪ bayan ⱪilidu: ««Kalam» insan boldi ⱨǝm arimizda makan ⱪilip (grek tilida «qedir tikip) yaxidi. U meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tolƣan bolup, biz Uning xan-xǝripini, yǝni Atimiz Hudaning birdinbir yeganǝ Oƣlining xan-xǝripini kɵrduⱪ» («Yuⱨ.» 1:14). Hudaning xan-xǝripi bir insanda mujǝssǝmlǝxti; Yuⱨanna wǝ uningdǝk Mǝsiⱨgǝ ǝgǝxkǝnlǝrmu Hudaning xan-xǝripini «kɵtürǝligüdǝk dǝrijidǝ» kɵrüxkǝ nesip idi. Demisǝkmu, ular kɵrgǝn xan-xǝrǝp pǝⱪǝt iman-etiⱪad baƣliƣanlarƣa eqildi. Huda Əysani muhlisliri aldida xan-xǝrǝp bilǝn uluƣliƣan waⱪti buningƣa bir misal bolidu («Mat.» 17:1-13) lekin yǝnǝ baxⱪa waⱪitlarda Əysa «sirtⱪi parlaⱪliⱪ»i bilǝn kɵrünmigini bilǝn, muhlisliri Uning iqidiki büyük xan-xǝripini roⱨ-ⱪǝlbidǝ kɵrüp yǝtkǝn (mǝsilǝn, «Yuⱨ.» 2:1-11, bolupmu 11-ayǝtni kɵrüng).


Mu’ǝllipning kɵz aldimizdiki muxu ayǝttǝ «pǝrdisi (yǝni, uning ǝt-teni)» deginidin biz Mǝsiⱨning xan-xǝripi (xuningdǝk Hudaning xan-xǝripi)ning insanƣa ayan ⱪilinƣan ǝng uluƣ namayǝndisi bolsa, dǝl U tartⱪan azab-oⱪubǝtlǝr wǝ ɵlümidǝ Uning teni, yǝni «pǝrdǝ»ning yirtilƣinida bolƣan, dǝp ⱪaraymiz. Muxu yol bilǝn Hudaning ⱨuzuriƣa kiridiƣan yol bizgǝ eqilƣan, xundaⱪla muxu yol bilǝn Hudaning tǝngdaxsiz, ⱨǝmmidin üstün turidiƣan muⱨǝbbitining qǝksiz xan-xǝripining qongⱪur tegilirini kɵrǝlǝydiƣan bolduⱪ! Uning «adǝmning bilip yetixidin ⱨǝssilǝp exip qüxidiƣan» bu muⱨǝbbiti bilǝn U «ⱨeq gunaⱨ ɵtküzmigǝn» Ɵz yeganǝ Oƣlini «bizni dǝp gunaⱨning ɵzi ⱪildi; mǝⱪsiti xuki, bizning Uningda Hudaning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi boluximiz üqündur». Ⱨǝmdusana! 


10:22 

«Dillirimiz wijdandiki bulƣunuxlardin sepilix bilǝn paklanƣan wǝ bǝdinimiz sap su bilǝn yuyulƣandǝk tazilanƣan ⱨalda etiⱪadning toluⱪ jǝzm-hatirjǝmliki wǝ sǝmimiy ⱪǝlb bilǝn Hudaƣa yeⱪinlixayli!»


Bu ayǝt üstidǝ ⱪisⱪiqǝ tohtalƣumiz bar. «Bǝdinimiz sap su bilǝn yuyulƣandǝk tazilanƣan ⱨalda» degǝn ibarǝ nemǝ ixni kɵrsitidu? U ibadǝt aldida tenimizni yuyux yaki ƣusul ⱪilix kerǝk degǝnlikmu? Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning bundaⱪ ixlar toƣruluⱪ bolƣan tǝlimi tolimu roxǝndur. Huda insanning sirttiki pakizliⱪiƣa anqǝ kɵngül bɵlmǝydu («Mar.» 7:1-23ni kɵrüng), bǝlki insanning iqki dunyasiƣa daim ⱪaraydu. Duadin burun ⱪolini yuƣan, ǝmma kɵngli napak kixining duasi Huda aldida ⱪǝt’iy ⱪobul ⱪilinmaydu. Xunga muxu yǝrdǝ mu’ǝllip ⱨeqⱪandaⱪ jismaniy yuyux yaki jismaniy «sap su»ni kɵrsǝtkini yoⱪ. Ayǝttǝ u yǝnǝ «dillirimiz ... sepilix bilǝn paklanƣan»ni tilƣa alidu; lekin bu sepilix sirttiki ix ǝmǝs, bǝlki insan ⱪǝlbidǝ (Muⱪǝddǝs Roⱨning Mǝsiⱨning ⱪenini ⱪǝlbimizgǝ tǝtbiⱪlixi arⱪiliⱪ) yüz beridiƣan ix. Xuningƣa ohxax «tenimiz yuyulƣan ⱨalda» «sap su» degǝn ibarilǝr kɵqmǝ mǝnidǝ bolidu. Xübⱨisizki, uning kɵzdǝ tutⱪini ǝslidiki Lawiyliⱪ kaⱨinlarning Hudaƣa yeⱪinlixix yoli idi. Ularning «pakizlinixi üqün» tǝnliri üstigǝ ⱪurbanliⱪlarning ⱪeni yaki «kafarǝt süyi» sepilixi kerǝk idi. Hudaƣa yeⱪinlixix üqün ular (1) qong das («dengiz») iqidǝ pütkül tǝnliri yuyuluxi; (2) ⱪurbanliⱪ ⱪanliri üstigǝ sepilixi; (3) muⱪǝddǝs may bilǝn «mǝsiⱨlinix»i kerǝk idi («Law.» 8:6, 23-24, 30). Mu’ǝllip bu ixlarni kɵqmǝ mǝnidǝ bizgǝ tǝtbiⱪlaydu. Rosul Pawlus bizgǝ, Mǝsiⱨ Ɵz jamaitini ««qong das», yǝni Hudaning sɵzi»dǝ yuyup pak ⱪilidu, dǝp uⱪturidu («Əf.» 5:25-27). Xunga mu’ǝllip muxu yǝrdǝ kɵqmǝ mǝnidǝ sɵz ⱪilidu, «sap su» — bizning gunaⱨlirimizni pax ⱪilidiƣan ⱨǝmdǝ iqki dunyayimiznimu, sirttiki ix-ⱨǝrikǝtlirimiznimu toƣrilaydiƣan towa ⱪilixtiki ǝmǝliy basⱪuqlarƣa kɵrsǝtmǝ bolidiƣan Hudaning sɵzini kɵrsǝtkǝn bolsa kerǝk. Xuning bilǝn Hudaning sɵzi bizni Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi arⱪiliⱪ Mǝsiⱨning ⱪenini wijdanimizƣa sepip ⱪǝlbimizni paklanduruxⱪa tǝyyarlaydu.


Xunga etiⱪadqi üqün dua aldida yaki Hudaning sɵzini oⱪux aldida ⱪol yuyux xǝrt ǝmǝs; biraⱪ Hudaning xapaitini ⱪobul ⱪilixⱪa kirix üqün u qoⱪum sirttiki wǝ iqidiki gunaⱨliridin towa ⱪilixi kerǝk.


10:26-27 

«Ⱨǝⱪiⱪǝtni tonuxⱪa nesip bolƣandin keyin, yǝnila ⱪǝstǝn gunaⱨ ɵtküzüwǝrsǝk, u qaƣda gunaⱨlar üqün sunulidiƣan baxⱪa bir ⱪurbanliⱪ bolmas, bǝlki bizgǝ ⱪalidiƣini pǝⱪǝt soraⱪ, xundaⱪla Huda bilǝn ⱪarxilixidiƣanlarni yǝp tügitixkǝ tǝyyar turidiƣan yalⱪunluⱪ otni ⱪorⱪunq iqidǝ kütüxla, halas»


Bu ayǝt 6:6gǝ ohxax, etiⱪad baƣliƣan lekin keyin eƣir gunaⱨlarƣa teyilip qüxkǝn kɵp kixilǝrni «Hudaning yeniƣa ⱪaytix yoli barmikin» degüzüp intayin ⱪorⱪitidu. Yǝnǝ bir ⱪetim dǝymizki, ǝmǝliyǝttǝ mundaⱪ ǝⱨwallarda bolƣanlar ⱪorⱪmisa, ɵtüp kǝtkǝn ǝhmǝⱪliⱪ bolidu. Biraⱪ 26-ayǝttǝ bayan ⱪilinƣan ⱪorⱪunqluⱪ ǝⱨwalƣa qüxkǝnlǝr üqün 27-ayǝt bir «ümid uqⱪuni»ni tǝminlǝp beridu. 27-ayǝttǝ u Hudaning Ɵzi bilǝn «ⱪarxilixidiƣanlarni yǝp tügitixkǝ» alliⱪaqan tǝyyarliƣan otini bayan ⱪilidu. Əgǝr ⱪǝlbimning tǝgliridǝ ɵzümning yaman ⱪilmixlirimƣa tehi yirginqim bar bolsa, Huda bilǝn düxmǝn bolmasliⱪⱪa tǝxnayim bar bolsa, Mǝsiⱨgǝ ⱪaraydiƣan iman-etiⱪadim yǝnila bar bolsa, mu’ǝllip tilƣa alƣan ot wǝ soraⱪ ahir berip meni pütünlǝy yǝp tügǝtmǝydu, degǝn ümid bolidu. Ot buning ornida mǝndǝ bolƣan Huda halimaydiƣan ⱨǝrbir ixni kɵydüridiƣan ǝmma ɵzümni tawlaydiƣan bolidu («1Kor.» 3:11-15, «Ibr.» 12:29, «Yǝx.» 33:10-24ni kɵrüng). Ⱨǝtta qin kɵnglidin ⱪorⱪup towa ⱪilƣanlar huddi Hudaning otiƣa yüzlǝngǝndǝk Uning tǝrbiyisi (mǝyli intayin ⱪattiⱪ bolsimu)ni ⱪobul ⱪilip, xundaⱪla Hudaƣa yǝnǝ bu dunyada mewilik boluxning imkaniyitigǝ igǝ boluxi mumkin («1Kor.» 11:30-32ni kɵrüng).


10:34 

«Qünki silǝr ⱨǝm mǝⱨbuslarning dǝrdigǝ ortaⱪ boldunglar ⱨǝm mal-mülkünglar bulanƣandimu, kǝlgüsidǝ tehimu esil ⱨǝm yoⱪap kǝtmǝydiƣan baⱪiy tǝǝlluⱪatⱪa igǝ bolidiƣanliⱪinglarni bilgǝqkǝ, huxalliⱪ bilǝn bu ixni ⱪobul ⱪildinglar».


Pǝlǝstin wǝ ǝtrapida tepilƣan, muxu mǝzgilni bayan ⱪilƣan tarihiy hatirilǝrgǝ asaslanƣanda, Rim imperiyǝsi ⱨɵkümiti Mǝsiⱨ toƣrisidiki guwaⱨliⱪⱪa alaⱨidǝ ⱪarxi qiⱪⱪan waⱪitlarda ular ⱪattiⱪ yarliⱪlarni qiⱪarƣan. Yarliⱪlar boyiqǝ Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣan, xundaⱪla etiⱪadini jar ⱪilƣuqi ⱨǝrⱪandaⱪ kixining barliⱪ tǝǝlluⱪatliri dɵlǝt tǝripidin musadirǝ ⱪilinatti; musadirǝ ⱪilinƣanning yerimi bolsa «palanqi-pustanqi kixi Mǝsiⱨni jar ⱪilidu» dǝp satⱪunluⱪ ⱪilƣan kixigǝ tǝⱪsimlǝp berilǝtti. Xuning bilǝn uxbu hǝtni tapxuruwalƣan etiⱪadqilarning bǝziliri muxundaⱪ japani bexidin ɵtküzgǝnidi. Ular ǝyni qaƣda buni Əysa tapiliƣinidǝk huxalliⱪ bilǝn ⱪobul ⱪilƣan: —


«Mubarǝk, Mǝn üqün baxⱪilarning ⱨaⱪarǝt, ziyankǝxlik wǝ ⱨǝrtürlük tɵⱨmitigǝ uqrisanglar; xad-huram bolup yayranglar! Qünki ǝrxlǝrdǝ katta in’am silǝr üqün saⱪlanmaⱪta; qünki silǝrdin ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝrgimu ular muxundaⱪ ziyankǝxliklǝrni ⱪilƣan» («Mat.» 5:11-12).


Əmma yurt tǝripidin xundaⱪ tohtawsiz harliⱪ wǝ qǝtkǝ ⱪeⱪilixlar muxu ⱪǝdirlik etiⱪadqilarni upratmaⱪta, ular ⱨazir alliⱪaqan erixkǝn roⱨiy bayliⱪlar wǝ mirastin mǝⱨrum bolux hǝwp-hǝtiridǝ turatti. «Qünki Hudaning iradisigǝ ǝmǝl ⱪilip, uning wǝdǝ ⱪilƣiniƣa muyǝssǝr bolux üqün, sǝwr-qidam ⱪilixinglarƣa toƣra kelidu» (10:36).


Biz muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt xuni ⱪoxup eytimizki, hǝt ibadǝthana ⱨǝm xuningƣa ait bolƣan ⱪurbanliⱪlarni taxlaxⱪa roxǝn hitab ⱪilƣan bolƣaqⱪa, ibadǝthanining miladiyǝ 70-yilida wǝyran ⱪilinixidin ilgiri (bǝlkim miladiyǝ 60-yili ǝtrapida) yezilƣan bolsa kerǝk. Keyin, Yǝⱨudiylar rimƣa ⱪarxi isyan kɵtürüp, Rim lǝxkǝrliri Yerusalemni üq yerim yilliⱪ muⱨasirigǝ alƣan. Ular xǝⱨǝrgǝ bɵsüp kirgǝndǝ xunqǝ ǝsǝbiylǝxkǝnki, xǝⱨǝrni, ibadǝthanini wǝ ǝtrapidiki yurtlarni wǝyran ⱪilip, bulang-talang ⱪiliwǝtkǝn. Xu qaƣda ǝslidǝ etiⱪad jǝⱨǝttǝ «murǝssǝ ⱪilƣan», yurtdaxliri bilǝn inaⱪ ɵtüx üqün etiⱪadidin tenip kǝtkǝn, xundaⱪla ziyankǝxliktin ⱪeqip ɵz tǝǝlluⱪatlirni ⱪolidin kǝtküzmigǝnlǝr bǝribir uningdin pütünlǝy mǝⱨrum bolatti; biraⱪ burunⱪi waⱪitlarda ziyankǝxlik astida mal-mülkidin mǝⱨrum bolƣanlar Huda dǝrwǝⱪǝ otluⱪ sinaⱪta etiⱪad wǝ muⱨǝbbitimizni sinap kɵrdi dǝp bilip huxalliⱪta bolatti.


11:26 

«U (Musa) Mǝsiⱨkǝ ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtgǝ uqraxni Misirning hǝzinisidiki bayliⱪlarƣa igǝ boluxtinmu ǝwzǝl bildi. Qünki kɵzlirini ǝrxtiki in’amƣa tikiwatatti».


Bu ayǝt bǝk ⱪiziⱪ, qünki Mǝsiⱨ yǝr yüzigǝ tehi kǝlmigǝn tursa, Musa uning kǝlgüsidǝ duq kelidiƣan harliⱪ wǝ tartidiƣan azab-oⱪubǝtliridin hǝwǝrdar bolƣandǝk wǝ ulardin ortaⱪ tartsam manga xɵⱨrǝt bolidu, dǝp bilgǝndǝk turidu. Mǝsiⱨ tuƣulmay turup Musa ⱪandaⱪmu «Uningƣa ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝt»ni kɵrǝligǝn?

«Yǝx.» 63:9dǝ biz Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrgǝ Israilning Misirda turƣan waⱪittiki ⱨali wǝ Hudaning ularƣa iqini aƣritⱪanliⱪi toƣruluⱪ kǝlgǝn wǝⱨiyni oⱪuymiz: — «Ularning barliⱪ dǝrdlirigǝ umu dǝrddax idi;

«Uning yüzidiki Pǝrixtisi» bolsa ularni ⱪutⱪuzƣan,

U Ɵz muⱨǝbbiti ⱨǝm rǝⱨimdilliⱪi bilǝn ularni ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱪutⱪuzƣan;

Axu ⱪǝdimki barliⱪ künlǝrdǝ ularni Ɵzigǝ artip kɵtürgǝn» («Yǝx.» 63:9).

Buningdin kɵrimizki, Huda ularƣa iqini aƣritⱪan bolupla ⱪalmay, bǝlki uning «yüzidiki Pǝrixtisi» ularning arisida bolƣaq, «ularning dǝrd-ǝlǝmlirigǝ dǝrddax» idi. Ularning arisida bǝlkim ƣayib ⱨalda turƣan bu «yüzidiki Pǝrixtisi»ni Rǝbbimiz Əysaning Ɵzidin baxⱪa biri ǝmǝs dǝp ixinimiz. Yuⱪiridiki 10:19-20ni, bolupmu «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» toƣruluⱪ izaⱨatimizni kɵrüng. «Mis.» 33:12-17dimu Musa pǝyƣǝmbǝr Hudadin, Israilning qɵl-bayawandin ɵtidiƣan sǝpiridǝ Hudaning xǝhsǝn ularƣa ⱨǝmraⱨ boluxini iltija ⱪilƣanliⱪini kɵrimiz. Andin biz «ularƣa ⱨǝmraⱨ bolup ǝgixip yürgǝn roⱨiy uyultax» toƣruluⱪ oⱪuymiz («1Kor.» 10:4). Pawlus bizgǝ yǝnǝ «Əmǝliyǝttǝ, muxu uyultax Mǝsiⱨning ɵzi idi» dǝydu.

Demǝk, Mǝsiⱨ ular bilǝn billǝ idi. Əmma mu’ǝllipning «Mǝsiⱨkǝ ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝt» degini nemini kɵrsitidu?

Hudaning hǝlⱪi ⱪaysi yǝrdǝ kǝmsitilgǝn bolsa, ular bilǝn billǝ bolux (Israil Misirda japa tartⱪan waⱪtida Musa ular bilǝn bolƣandǝk) ǝmǝliyǝttǝ Mǝsiⱨ bilǝn billǝ boluxtin ibarǝt bolidu. Qünki U «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» süpitidimu qoⱪum ular bilǝn billidur. Bu tǝrǝptin Musa «Mǝsiⱨkǝ ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝt»ni ɵz-ɵzigǝ ⱪobul ⱪildi. Uning üstigǝ, Hudaning muddia-mǝⱪsǝtliri kɵzgǝ ilinmiƣan, Uning nami ⱨaⱪarǝtlǝngǝn, yaki ⱨǝⱪiⱪǝt, nur wǝ meⱨribanliⱪ ayaƣ astida dǝssǝlgǝn ǝⱨwaldimu ⱨǝⱪiⱪǝt tǝripidǝ turup ⱪarxi qiⱪⱪanliⱪini kɵrsitixning ɵzi Mǝsiⱨ bilǝn billǝ boluxⱪa wǝ «Uningƣa ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtkǝ uqrax»ⱪa barawǝr. Qünki Hudaƣa ⱨaⱪarǝt ⱪilinsa, Mǝsiⱨ Uning sirtida ⱪarap turmaydu, xu ⱨaⱪarǝtni Ɵzigǝ ⱪaritidu («Zǝb.» 69:9, «Rim.» 15:3).


Musa pǝyƣǝmbǝr qǝkkǝn azab-oⱪubǝtlǝr Mǝsiⱨ kǝlgüsidǝ qekidiƣan azab-oⱪubǝtlǝrgǝ «bexarǝt kɵlǝnggǝ» idi. Uning ɵmri bǝlkim Mǝsiⱨning ɵmrigǝ «bexarǝtlik rǝsim»mu degili bolidu. Musaning ɵmridiki tɵwǝndiki ix-wǝⱪǝlǝr toƣruluⱪ oylap beⱪing: —


(1) U tuƣulƣinida Xǝytan (Pirǝwn arⱪiliⱪ) uni ɵltürüwǝtmǝkqi idi;

(2) U Hudaning hǝlⱪi bilǝn bir bolup ularni ⱪutⱪuzux üqün xaⱨanǝ, zor bayaxat turmuxni taxlidi;

(3) U xundaⱪ ⱪilƣini bilǝn, uning ⱪerindaxliri, yǝni Yǝⱨudiy hǝlⱪi uning yardimini rǝt ⱪildi, uni qǝtkǝ ⱪaⱪti («Mis.» 2:11-14, «Ros.» 7:19-29);

(4) Ularning qǝtkǝ ⱪeⱪixliri bilǝn u yat ǝllǝrning ⱪolida tehimu japa tartti («Mis.» 2:15);

(5) U qǝtkǝ ⱪeⱪilƣan waⱪitta Huda uningƣa yat ǝllik bir ayalni bǝrdi (Mǝsiⱨ Yǝⱨudiy hǝlⱪ tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilƣan waⱪitta Huda Uningƣa jamaǝtni ⱪoxup bǝrdi — jamaǝtning ǝzalirining kɵpinqisi «yat ǝllǝr»din idi) («Rim.» 9:25-33)

(6) Ahir berip Huda Israilni zor zulumdin kɵp karamǝt mɵjizilǝr arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzux üqün uni ularning yeniƣa ⱪaytidin ǝwǝtti. Ohxax yol bilǝn Mǝsiⱨ kǝlgüsidǝ «Yaⱪupning azab-oⱪubǝt küni»dǝ («Yǝr.» 30:5-9) ularni kɵp karamǝt mɵjizilǝr arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzux ⱨǝm ularƣa padixaⱨ bolux üqün bu dunyaƣa ⱪaytip kelidu.


13:20 

«Əmdi mǝnggülük ǝⱨdining ⱪeni bilǝn ⱪoy padisining Katta Padiqisi bolƣan Rǝbbimiz Əysani ɵlümdin tirildürgüqi, hatirjǝmlikning Igisi bolƣan Huda...»


Hǝtning awwalⱪi ⱪismida mu’ǝllip «yengi ǝⱨdǝ»ning barliⱪ baxⱪa ǝⱨdilǝrdin selixturƣusiz üstünlükini tilƣa aldi. Demǝk, biz muxu yǝrdǝ tilƣa alƣan «mǝnggülük ǝⱨdǝ» dǝl «yengi ǝⱨdǝ»ning ɵzidur, dǝp ⱪaraymiz; lekin bu ibaridin, yǝr yüzidǝ biz «yengi ǝⱨdǝ» dǝp atiƣan ǝⱨdǝ ǝmǝliyǝttǝ ǝrxtǝ alliⱪaqan uzundin mǝwjut bolup kǝlgǝn, xuning bilǝn xu yǝrdǝ «mǝnggülük ǝⱨdǝ» dǝp atalƣan, dǝp ⱪaraymiz. Əmdi bu «mǝnggülük ǝⱨdǝ» kimlǝr arisida bolƣan? «Əf.» 1:11-12, «2Tes.» 2:13-14 wǝ «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»diki sirliⱪ 8-bablardiki qongⱪur mǝnilǝrdin xuni bilǝlǝymizki, ǝslidǝ: — 


(1) Huda’Ata Ɵz Oƣli bilǝn: — Sanga bir jamaǝt, yǝni Sanga ⱨǝmraⱨ bolidiƣan, Seni intayin sɵyidiƣan ayaldǝk, Ɵz muⱨǝbbitingni ipadilǝydiƣan, bir tǝn bolidiƣan jamaǝtni Sanga ⱪoxup berimǝn, dǝp ǝⱨdǝ tüzüxkǝnidi.


(2) Xuningdǝk Oƣul bu ixning ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün, xundaⱪla Ata üqünmu «tirik bir ibadǝthana», Uningƣa toluⱪ ibadǝt beridiƣan ⱨǝmdǝ Uningdin toluⱪ ⱨuzur alidiƣan, Uning mǝnggülük sirliridin nesipdax bolidiƣan bir uyuxma hǝlⱪ bolsun dǝp Ɵz jenini ⱪan tɵküp pida ⱪilixⱪa baƣliƣan, dǝp ixinimiz.


(3) Yuⱪiriⱪi ixlarda daim Ɵzini kɵrsǝtmǝydiƣan Muⱪǝddǝs Roⱨ, yǝni Hudaning mubarǝk Roⱨimu sirliⱪ, halis ⱨalda Ɵzini xu «mǝnggülük ǝⱨdǝ»gǝ baƣliƣan wǝ ǝⱨdilǝxkǝn, dǝpmu ixinimiz.


Xuning bilǝn Ata, Oƣul, Roⱨ xu «mǝnggülük ǝⱨdǝ»gǝ ǝzǝldin ǝⱨdidax bolup kǝlmǝktǝ.


Bu yǝrdǝ sǝⱨipilǝr pǝⱪǝt ixǝnginimizni bayan ⱪilixⱪila yetidu. Tǝpsiliy ispatlar bǝrginimiz yoⱪ. Əmma oⱪurmǝn muⱪǝddǝs yazmilarni ⱪetirⱪinip oⱪuƣinida bu ix, yǝni Mǝsiⱨning yǝr yüzidǝ biz üqün tɵkkǝn ⱪenida pütülgǝn bu «mǝnggülük ǝⱨdǝ»dǝ bizgǝ muyǝssǝr ⱪilƣan qǝksiz xapaǝtning kɵp iz-dǝlillirini tapⱪuqi bolidu.