Tǝwrat 35-ⱪisim


«Ⱨabakkuk»


(Ⱨabakkuk pǝyƣǝmbǝrning kitabi)



Kirix sɵz


Pǝyƣǝmbǝr ɵzi

Ⱨabakkuk pǝyƣǝmbǝrning ⱪaysi jǝmǝttin bolƣanliⱪi yaki uning arⱪa kɵrünüxidin hǝwirimiz yoⱪ. U kitabida ɵzini tonuxturuxidin ⱪariƣanda, mǝzkur bexarǝtni ⱪobul ⱪilƣan waⱪitta, uning pǝyƣǝmbǝrlik salaⱨiyiti alliⱪaqan etirap ⱪilinƣan. Uning ismi «ⱪuqaⱪlax» degǝn mǝnidǝ.


Kitabning yezilƣan waⱪti

Uning kitabi boyiqǝ, «Babil» kǝlgüsidǝ mǝydanƣa qiⱪip, büyük bir imperiyǝ bolidu wǝ bu ix intayin ⱨǝyran ⱪalarliⱪ dǝp ⱪarilidu. Xunga bu bexarǝt xu wǝⱪǝdin ilgiri yezilƣan boluxi kerǝk — bolmisa kim uni «bexarǝt» dǝp ⱪaraydu?! Xuning bilǝn hulasigǝ kelimizki, kitab Babilning «qong bɵsüx»i, yǝni ularning Asuriyǝ paytǝhti Ninǝwǝni miladiyǝdin ilgiriki 612-yili wǝyran ⱪilixtin ilgiriki mǝlum bir waⱪitta yezilƣan. Uning oⱪurmǝnlǝrgǝ: «Bu ix silǝrning künliringlarda bolidu» deginidin ⱪariƣanda, uning bexariti miladiyǝdin ilgiriki 612-yilidin awwalⱪi bir dǝwr iqidǝ yezilƣan boluxi kerǝk — demǝk, miladiyǝdin ilgiriki 640-612-yilliri ariliⱪida, Yosiya padixaⱨ Yǝⱨudaning tǝhtigǝ olturƣan waⱪtida yezilƣan.


Kitabning tarihiy arⱪa kɵrünüxi wǝ temisi

Ⱨǝrbir pǝyƣǝmbǝrning kitabining ɵz alaⱨidiliki bar, bolupmu Ⱨabakkukning xundaⱪ — qünki u ǝlgǝ yaki puⱪralarƣa bexarǝtlǝr bǝrmǝy, pǝⱪǝt yalƣuz Hudaƣa sɵz ⱪilidu, andin uningdin jawab alidu. Pütün kitab pǝⱪǝt uning Hudaning Ɵzi bilǝn bolƣan sɵⱨbǝtlirining hatirisi, halas. Uning kɵngül ⱪoyƣini mǝlum bir hǝwǝrni ⱪandaⱪ yǝtküzüx üqün ǝmǝs, bǝlki iq-baƣrini azabliƣan soallarni ⱪandaⱪ ⱨǝl ⱪilixtin ibarǝt bolƣan. Hudaning kɵrsǝtmisi bilǝn u keyinki dǝwrlǝrning bǝhti üqün bu «sɵⱨbǝtlǝr»ni hatirilǝydu. 


Yuⱪiriⱪi bayⱪiximiz boyiqǝ, Ⱨabakkuk Yosiya padixaⱨ Yǝⱨudaning tǝhtigǝ olturƣan waⱪitta bexarǝtlǝrni bǝrdi. Israilning pütün tarihi boyiqǝ Yosiya bǝlkim ularning ǝng adil, lilla wǝ ihlasmǝn padixaⱨliridin biri bolƣan. Tǝhtkǝ olturƣandin keyin u muⱪǝddǝs ibadǝthanidin barliⱪ butpǝrǝslikkǝ ait nǝrsilǝrni qiⱪiriwetip, barliⱪ buthanilarni wǝ tapⱪan butlarni buzƣan, barliⱪ jadugǝrlǝrni, palqilar wǝ xuningdǝk jin-xǝytanlarni izdigǝnlǝrni zemindin ⱪoƣliwǝtkǝn wǝ xuningdǝk kɵp islaⱨatlarni yolƣa ⱪoyƣanidi. U adalǝtni elip baridiƣan siyasǝtlǝrni izqil ⱨalda yürgüzgǝnidi. Biraⱪ Ⱨabakkukning degǝnliridin kɵrimizki, kɵp ǝmir-wǝzirlǝrning arzu-niyǝtliri Yosiya padixaⱨning adalǝtni yaⱪlax tǝxnaliⱪi bilǝn birdǝk ǝmǝs idi. Ⱨabakkukning deyixiqǝ, u mǝyli ⱪaysi tǝrǝpkǝ ⱪarimisun, u xu yǝrdǝ zulum-zorluⱪ, jazanihorluⱪ, bulangqiliⱪ wǝ aqkɵzlükni kɵrdi. Omumiy jǝⱨǝttin eytⱪanda, hǝlⱪ raⱨǝt-paraƣǝtlik turmuxni ɵtküzgǝn, biraⱪ ⱨǝⱪiⱪiy «islaⱨat» bolmiƣan, hǝⱪlǝr ⱨǝrhil ⱨaram yollar bilǝn beyiwatatti. Ⱨabakkuk adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni naⱨayiti ǝtiwarlaydiƣan kixi bolup, Hudaning pak-muⱪǝddǝsliki wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi uning kɵnglidin qongⱪur orun alƣan. Ⱨǝr tǝrǝptǝ bolƣan rǝzillikni kɵrginidǝ, uning «hǝlⱪim gunaⱨliridin waz kǝqsun, towa ⱪilsun» degǝndǝk dualiri Hudaƣa anglanmiƣandǝk ⱪilatti. Dǝl buning ǝksiqǝ, dua-nida ⱪilƣanseri, ixlar tehimu yamanlixip kǝtkǝnidi. U: — 


«Sǝn nemixⱪa manga ⱪǝbiⱨlikni kɵrgüzisǝn,

Nemixⱪa japa-zulumƣa ⱪarap turisǝn?

Qünki bulangqiliⱪ ⱨǝm zulum-zorawanliⱪ yüz aldimdidur;

Jǝnggi-jedǝllǝr bar, dǝwalar kɵpǝymǝktǝ» — dǝp pǝryad kɵtürdi (1:3).


U Hudaning meⱨribanliⱪiƣa ixǝngǝn, wijdani sǝzgür bolƣan kɵp adǝmlǝrgǝ ohxax, Hudaning muxundaⱪ rǝzilliklǝrgǝ yol ⱪoyuxi uning kallisidin ⱪǝt’iy ɵtmǝytti.


Uning Hudaƣa bolƣan nidasi bir jawabⱪa erixidu — biraⱪ bu u kütkǝn yaki ümid baƣliƣan jawab ǝmǝs idi. Qünki Huda uningƣa Kaldiylǝrning nǝzǝrsiz bir hǝlⱪtin ⱨǝywǝtlik bir dɵlǝt-imperiyǝ boluxⱪa kɵtürülidiƣanliⱪini kɵrsitidu. U ɵz wǝtǝndaxlirining rǝzillikliri tüpǝylidin, Kaldiylǝrning rǝⱨimsizlik bilǝn Israilni bulang-talang ⱪilixⱪa, xundaⱪla Hudaning jazalixini elip berixⱪa kelidiƣanliⱪini kɵridu (Ⱨabakkuk: «Hudaning sɵzini kɵrdüm» dǝydu. Ⱨǝmmisi bǝlkim uningƣa «ƣayibanǝ alamǝt» yaki «alamǝt kɵrünüx» xǝklidǝ kɵrüngǝn).


Hudaning bu jawabi uning kɵnglidiki qigixlǝrni tehimu eƣir ⱪiliwǝtti. Qünki Kaldiylǝr (alamǝt kɵrünüxtǝ uningƣa kɵrsitilgini boyiqǝ) rǝⱨimsiz, butpǝrǝs, eytⱪusiz dǝrijidǝ baƣri tax wǝ adǝmhor toymas bir hǝlⱪ idi. Ular urux ⱪilixtin, baxⱪa ǝllǝrni bǝrbat ⱪilixtin, ǝsirlirini harlaxtin ⱨuzur alidiƣan hǝlⱪtur. Ⱨǝmmidin yamini xuki, ular bu ixlarning ⱨǝmmisini bǝlkim ɵzlirining küq-ⱪudritidin kǝlgǝn dǝp, ɵz küq-ⱪudritini bir «ilaⱨ»ⱪa aylanduruxi mumkin idi. Ularning ɵzliri yasiƣan bir «ilaⱨ»i bolƣandin keyin, bu «ilaⱨ» ularƣa qüxürgǝn ǝmrlǝr wǝ kɵrsǝtmilǝr dǝrwǝⱪǝ ularning xǝhsiy arzu-ⱨǝwǝslirigǝ intayin mas kelǝtti! Kaldiylǝrning rǝzilliki xu dǝrijigǝ yǝtkǝnki, ⱨǝtta ularning aldida Ⱨabakkukning rǝzil hǝlⱪimu «adil» kɵrüngǝn ǝmǝsmidi?


Ⱨabakkuk ɵz hǝlⱪimdǝ adalǝt yoⱪ, dǝp dǝrd eytidu; biraⱪ Huda Ɵzi kaldiylǝr toƣruluⱪ: «Ular ɵzlirining deginini ⱨesab ⱪilidu» dǝydu (1:7). Demǝk, ular nemining toƣra, nemining yaman ikǝnlikini ɵzliri bekitidu, ular Hudadin ⱨeq ⱪorⱪmay, nemǝ halisam xundaⱪ ⱪilimǝn dǝydiƣanlar. Huda ⱪandaⱪmu muxundaⱪ bir yat ǝlni ɵz hǝlⱪini jazalaxⱪa ixlǝtisun? Kaldiylǝr Israilni parǝ-parǝ ⱪiliwǝtsǝ, tehimu tǝkǝbburlixip, «bizning ilaⱨimiz Pǝrwǝrdigardin küqlük!» dǝp, Israilning Hudasiƣa tehimu kupurluⱪ ⱪilidiƣan bolmamdu? Kaldiylǝr «Hudaning hǝlⱪini» bitqit ⱪilsa, ularning dǝⱨxǝtlik, tǝkǝbbur kɵz-ⱪarixini ⱨǝrⱪaysi ǝl-millǝtlǝr aldida tehimu tǝstiⱪliƣan bolmamdu? 


«Sening kɵzüng xunqǝ ƣubarsiz idiki, 

Rǝzillikkǝ ⱪarap turmaytting;

Əmdi nemixⱪa sǝn munapiⱪliⱪ ⱪilƣanlarƣa ⱪarap turisǝn,

Rǝzillǝr ɵzidin adil bolƣan kixini yutuwalƣinida, nemixⱪa süküt ⱪilisǝn?» (1:13).


Bu sɵz kitabning büyük soalidur. Dad-pǝryadi bar kɵp kixilǝr dadlirini tɵkkǝndin keyin, Hudadin ⱨeqⱪandaⱪ jawab kütmǝydu. Biraⱪ Ⱨabakkuk dǝrdlirini tɵkkǝndin keyin Hudaning jawabini sǝwr-taⱪǝt bilǝn kütüxkǝ bǝl baƣlidi. U Hudaƣa ⱪarap kütiwidi, uning soaliƣa jawab kǝldi. Jawab üq tǝrǝplik bolup, kitabning ahirⱪi ⱪismini igilǝydu. Jawab bizgǝ ⱨayatimizda baxni ⱪaturidiƣan, ⱨǝtta ⱨayatimizni parakǝndǝ ⱪilidiƣan mǝsililǝrgǝ yüzliniximiz üqün yardǝm beridiƣan, insanni yorutidiƣan ɵlmǝs ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni tǝminlǝydu. Ⱨǝmmidin muⱨimi: «Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ɵz etiⱪad-sadiⱪliⱪi bilǝn ⱨayat yaxaydu».


Bu ixlar wǝ bǝzi ayǝtlǝr üstidǝ, jümlidin Babilliⱪlarning wǝ baxⱪilarning tarihiy tǝpsilatliri üstidimu «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz yǝnǝ tohtilimiz.


Tǝrjimimizdǝ biz Tǝwratxunaslarning tǝtⱪiⱪliridin, bolupmu Yǝⱨudi alim Doktor Arnold Fruhtenbaum, amerikiliⱪ alim Professor Dawut Bǝykǝr wǝ ǝngilyilik alim «Dawut Prior»larning ǝsǝrliridin paydilanduⱪ.


Mǝzmun: —


1-bab, 1-4 ayǝt: 

— Ⱨabakkukning dad-pǝryadliri

1-bab, 5-11 ayǝt: 

— Hudaning jawabi — «Babilliⱪ tajawuzluⱪi»

1-bab, 12-ayǝttin 2-bab 1-ayǝtkiqǝ: 

— Ⱨabakkukning ikkinqi dad-pǝryadi ⱨǝm ⱪarari

2-bab, 2-20 ayǝt: 

— Hudaning ikkinqi jawabi — «Babilning nabut bolƣanliⱪi»

3-bab:

— (küy xǝklidǝ) Ⱨabakkukning duasi wǝ ahirⱪi zamanlar toƣruluⱪ bexariti.


••••••••



Ⱪoxumqǝ sɵz


Muⱨim sawatlar wǝ bǝzi ayǝtlǝr toƣruluⱪ xǝrⱨlǝr

1-bab, 3-ayǝt üstidǝ 

«Sǝn nemixⱪa manga ⱪǝbiⱨlikni kɵrgüzisǝn,

Nemixⱪa japa-zulumƣa ⱪarap turisǝn?

Qünki bulangqiliⱪ, zulum-zorawanliⱪ kɵz aldimdidur;

Jǝnggi-jedǝllǝr bar,

Dǝwalar kɵpǝymǝktǝ»


Huda Ⱨabakkukⱪa «kɵrgüzgǝn» azabliⱪ ixlar kǝmbǝƣǝllikni ɵz iqigǝ almaydu. Yosiyaning padixaⱨliⱪi astida omumiy iⱪtisadiy ǝⱨwal yaman ǝmǝs bolƣan, biraⱪ zulum-zorluⱪlar tüpǝylidin puⱪralarda ⱨeq hatirjǝmlik bolmiƣan. Ⱨabakkuk degǝn «zulum-zorawanliⱪ», baxⱪilarni bozǝk ⱪilixlar pǝⱪǝt baylardinla bolmiƣan — u ⱪaysila tǝrǝpkǝ ⱪarisa zorawanliⱪni kɵridu.


Kɵpligǝn adǝmlǝrdǝ mundaⱪ qong bir ham hiyal bar: «Pǝⱪǝtla kɵprǝk pulimiz bar bolsa,... », yaki «Pǝⱪǝt ɵz ixlirimizni ɵzimiz baxⱪurƣan bolsaⱪla...» yaki «Pǝⱪǝt üstimizdǝ lilla insanpǝrwǝr bir ⱨakim bolƣan bolsa, toⱪⱪuzimiz tǝl bolatti,... » degǝndǝk. Ⱨabakkukning dǝwridikilǝr tolimu durus padixaⱨ Yosiyaning ⱪol astida yaxiƣan; biraⱪ ⱨǝtta Yosiyadǝk xundaⱪ durus bir padixaⱨmu birnǝqqǝ ǝsirlǝrdin buyan yürgüzülüp kǝlgǝn qiriklikni ɵzgǝrtǝlmǝytti. Əgǝr Huda pütün hǝlⱪ arisida ⱨɵrmǝtlǝnmigǝn yaki tonulmiƣan bolsa, qiriklixix, bir-birigǝ bolƣan ⱨǝsǝthorluⱪ wǝ jedǝl-majiralar ǝng yahxi «siyasǝtlǝr» yaki «tǝxkillǝx pilanliri» arⱪiliⱪmu ⱨǝrgiz ⱨǝl bolmaydu. Ƣǝrbiy dɵlǝtlǝrgimu iqki jedǝl-majiralar, bir-birigǝ ǝrz-xikayǝt ⱪilix ⱪatarliⱪlar lǝnǝttǝk qüxkǝnidi; ular baydǝk kɵrünsimu, hǝlⱪ Hudani taxliƣanliⱪi tüpǝylidin ⱨǝrbiri tǝǝlluⱪatlirida «ɵz hoxnisi bilǝn bǝslixix»ning tohtawsiz eƣir besimi astida yaximaⱪta.


Babilliⱪlar toƣruluⱪ

Hudaning Babilliⱪlar toƣruluⱪ sɵzi (1-bab, 5-6-ayǝt): — 


«Əllǝr arisida bolidiƣan bir ixni kɵrüp beⱪinglar, obdan ⱪaranglar, ⱨǝyranuⱨǝs ⱪelinglar!

Qünki silǝrning dǝwringlǝrdǝ bir ix ⱪilimǝnki,

Birsi silǝrgǝ bayan ⱪilƣan tǝƣdirdimu silǝr ixǝnmǝyttinglar.

Qünki mana, Mǝn ⱨeliⱪi mijǝzi osal ⱨǝm aldiraⱪsan ǝl Kaldiylǝrni ornidin turƣuzimǝn;

Əsli ɵzigǝ tǝwǝ ǝmǝs makanlarni igilǝx üqün,

Ular yǝr yüzining kǝngri jaylirini besip mangidu...»


Kaldiylǝrning tuyuⱪsiz mǝydanƣa qiⱪip üstünlükkǝ erixixi dǝrwǝⱪǝ jaⱨanni zilziligǝ salidiƣan bir ix boldi. Əngliyilik tarihxunas Robǝrtson mundaⱪ sɵzlǝr bilǝn buni tǝswirlǝydu: —


««Kaldiyǝ» Tigris ⱨǝm Əfrat dǝryalirining boyliriƣa, Pars ⱪoltuⱪi wǝ Babilning ǝng jǝnubiy xǝⱨǝrliri otturisiƣa jaylaxⱪan bir kiqik dɵlǝt idi... Zǝylik, sazliⱪ wǝ kɵllükliri kɵp, yeza-bazarliri az bir rayon idi. Uning aⱨalisi beliⱪqiliⱪ, owqiliⱪ, kiqik kɵlǝmlik deⱨⱪanqiliⱪ ⱨǝm qarwiqiliⱪⱪa tayinip jan baⱪidiƣan bir hǝlⱪ idi. Rayon birnǝqqǝ «ⱪǝbililik» dairilǝrgǝ bɵlüngǝnidi. Hǝlⱪlǝr tǝxkilqanliⱪi naⱨayiti ajiz bolƣan, xundaⱪtimu bir-biridin ⱪattiⱪ mustǝⱪil turidiƣan ⱪǝbilǝ topliri bolup yaxiƣan. Ular «xǝⱨǝrdikilǝr»gǝ ɵq bolup, ximaldiki Babilƣa yaki Ninǝwǝdǝk küqlük xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱨeq beⱪinip baⱪmiƣan...


«Tǝxkillikliki naⱨayiti ajiz ⱪǝbilǝ topliri» bolƣan bu hǝlⱪning yigirmǝ yil iqidǝ dunyadiki ǝng küqlük imperiyǝ boluxi tarihtiki ǝng qong sirlarning biridur... miladiyǝdin ilgiriki 614-yilidin baxlap... Kaldiylǝr adǝmni ⱨǝyran ⱪaldurarliⱪ sür’ǝt bilǝn mangdi; ular Babiliyǝgǝ ⱨɵkümran bolup, andin Asuriyǝ, Suriyǝ, Pǝlǝstin wǝ Misirni igiliwalƣan (Kaldiylǝr Babilni igiliwalƣandin keyin ɵzlirini «Babil» dǝp atiƣan). Bu ixlardin ilgiri ⱨǝtta ularning mǝwjutluⱪimu namǝlum degüdǝk idi».


Kaldiylǝr (yǝni «Babilliⱪlar»)ning «wǝyranqiliⱪ siyasiti» bar idi — ular düxmǝnliriningkidin bulap ketǝlmǝydiƣan yaki nǝⱪ mǝydanda ixlitǝlmǝydiƣan nǝrsilǝr bolsila ularni kɵydürüwetǝtti yaki wǝyran ⱪilatti. Ɵzliridin ilgiri küqlük bolƣan Asuriyǝliklǝrgǝ ohxax, ular zulum-zorawanliⱪni bir ilaⱨⱪa aylandurƣan.


1-bab, 12-ayǝt üstidǝ

«Sǝn Əzǝldin Bar Bolƣuqi ǝmǝsmu, i Pǝrwǝrdigar Hudayim, mening Muⱪǝddǝs bolƣuqim? — 

Biz ɵlmǝymiz, i Pǝrwǝrdigar; sǝn uni jazayingni bǝja kǝltürüx üqün bekitkǝnsǝn;

Sǝn, i Ⱪoram Tax Bolƣuqi, uni bizgǝ tǝrbiyǝ berip tüzitixkǝ bǝlgiligǝnsǝn».


Ⱨabakkuk Kaldiylǝr toƣrisidiki wǝⱨiyni ⱪobul ⱪilƣanda ⱪattiⱪ qɵqüp, zor wǝⱨimǝ basⱪan. Biraⱪ Injilda eytilƣandǝk: «Tǝwrǝtkili bolidiƣan nǝrsilǝr yǝni yaritilƣan nǝrsilǝr tǝwritilip yoⱪalƣanda, tǝwrǝtkili bolmaydiƣan nǝrsilǝr ⱪalidu». Ⱨabakkuk dǝrwǝⱪǝ tǝwritildi, biraⱪ uning ɵlmǝs iman-etiⱪadi tǝwrǝnmidi. Wǝⱨiy-bexarǝt uning jeniƣa ⱪattiⱪ tǝgkǝn bolsimu, u kɵnglidǝ «Ⱪoram Tax» bolƣuqi Hudani qing seƣinip, ɵzi bilip yǝtkǝn, ⱨeqkim rǝddiyǝ ⱪayturalmaydiƣan ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydu (12-ayǝt). Dǝrwǝⱪǝ Babilliⱪlar azƣina bir waⱪit iqidǝ zor bir küq bolup dunyani zilzilgǝ kǝltürgini bilǝn, Huda bǝribir ǝzǝldin ⱨǝmmining  Igisi bolup kǝlgǝn. Uning Ɵzi pak-muⱪǝddǝsliktur wǝ U ɵzgǝrmǝstur. Dǝrwǝⱪǝ u bir tǝrǝptin Hudaning «uni (Babilliⱪlarni) jazayingni bǝja kǝltürüx üqün bekitkǝn» deginini ⱪobul ⱪilidu. Biraⱪ u yǝnila: «Huda pak-muⱪǝddǝs turup, Babilliⱪlarning küqiyip op’oquⱪ ⱪilƣan rǝzilliklirigǝ ⱪarap turiwatidu» degǝnni oylap qidiyalmaydu, xunga u 13-ayǝttiki sɵzni ⱪilidu: —


13-ayǝt üstidǝ


«Sening kɵzüng xunqǝ ƣubarsiz idiki,

Rǝzillikkǝ ⱪarap turmaytting;

Əmdi nemixⱪa sǝn munapiⱪliⱪ ⱪilƣanlarƣa ⱪarap turisǝn,

Rǝzillǝr ɵzidin adil bolƣan kixini yutuwalƣinida, nemixⱪa süküt ⱪilisǝn?».


Əmǝliyǝttǝ bolsa Huda ⱨeqkim bilip yetǝlmǝydiƣan dǝrijidǝ rǝzillik üstigǝ sǝpselip ⱪariyalaydu ⱨǝm uningƣa ⱪaraydu. U uning dǝⱨxǝt tǝglirigǝ ⱪariyalaydu wǝ ⱨǝtta uningda ⱨǝrgiz eqilmaydiƣan nǝrsilǝrnimu kɵrǝlǝydu. Uning xundaⱪ ⱪilalaydiƣanliⱪini, xuningdǝk xu rǝzil bolƣuqini nemixⱪa dǝrⱨal yoⱪatmaydiƣanliⱪini biz pǝⱪǝt Injil sǝⱨipilirini oⱪuƣandila qüxinǝlǝydiƣan bolduⱪ. Əmǝliyǝttǝ bolsa ⱨǝrⱪaysimizda rǝzillik tepilmasmu? Mǝsiⱨ Əysa bir qaƣda ɵz muritliriƣa mundaⱪ sɵz ⱪildi: — «Silǝr rǝzil niyǝtlik bolƣan tǝⱪdirdimu, pǝrzǝntliringlarƣa yahxi nǝrsilǝrni berixni bilgǝn yǝrdǝ, ǝrxtiki Atanglar tiligǝnlǝrgǝ Muⱪǝddǝs Roⱨini iltipat ⱪilmasmu?». Mǝsiⱨning muxu muhlisliri towa ⱪilƣan, Əysaƣa ixinixkǝ baxliƣan bolsimu, ularda yǝnila rǝzillik ⱪaldi. Hudaƣa xukri, Mǝsiⱨning nijatidin ata ⱪilinƣan Muⱪǝddǝs Roⱨning ⱪudriti bilǝn adǝm ɵz rǝzillikidin ⱪutulidiƣan bolidu. Biraⱪ ⱨǝmmimiz ǝyni ǝⱨwalimizda rosul Pawlus degǝndǝk bolimiz: «Adǝmlǝrning ⱨǝmmisi gunaⱨ sadir ⱪilip, Hudaning uluƣluⱪiƣa yetǝlmǝy, uningdin mǝⱨrum boldi» («Rim.» 3:23). Ɵzidǝ gunaⱨ bolƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmning yǝr yüzidǝ tirik turƣanliⱪining ɵzi Hudaning meⱨri-xǝpⱪitining kündilik bir mɵjizisidur. Bu mɵjizini pǝⱪǝt uning «ⱨeqkimning ⱨalak boluxini halimay, bǝlki ... barliⱪ insanning towa ⱪilixiƣa kirixini halaydiƣan» ƣayǝt zor muⱨǝbbiti bilǝn qüxǝndürgili bolidu («2Pet.» 3:9). U bu muⱨǝbbiti bilǝn «asman-zemindiki barliⱪ mǝwjudatni  Ɵzi bilǝn yaraxturux üqün» («Kol.» 1:18), dǝl Ɵzining «Kalam»i bolƣan Əysa Mǝsiⱨni gunaⱨlar üqün ⱪurbanliⱪ süpitidǝ bǝrdi. Bu ⱪurbanliⱪning nǝtijisi bolsa ⱨǝrⱪaysi towa ⱪilƣan ixǝngüqini ɵzini wǝyran ⱪiliwatⱪan gunaⱨtin ayrixtin ibarǝttur.


Ⱨabakkuk jawabni kütüxkǝ bǝl baƣlaydu. U ⱨǝtta ɵzini dad-pǝryadim tüpǝylidin Hudaning ǝyiblixigǝ yaki jazalixiƣa uqrixim mumkin dǝp bilsimu, yǝnila soal ⱪoyuxⱪa jür’ǝt ⱪilidu. U dǝrwǝⱪǝ «Huda üqün ɵzidin kǝqkǝn» adǝm — mǝnggülük ⱨǝⱪiⱪǝtni ⱪoƣlaxning uluƣ yolida ɵz nijatiƣa yaki bihǝtǝrlikigǝ pǝrwa ⱪilmiƣan adǝm. Huda bizgǝ ⱨǝrbir dǝwrdǝ xundaⱪ adǝmlǝrni bǝrsun!


2:1 ⱪatarliⱪlar üstidǝ


U mundaⱪ bayan ⱪilidu (2:1): —

«Əmdi mǝn ɵz kɵzitimdǝ turiwerimǝn, ɵzümni munar üstidǝ dǝs tiklǝymǝn,

Uning manga nemǝ dǝydiƣanliⱪini,

Xuningdǝk ɵzüm bu dad-pǝryadim toƣruluⱪ ⱪandaⱪ tegixlik jawab tepixim kerǝklikini bilixni kütüp turimǝn».


Kɵzǝtqining turmuxi yalƣuzluⱪ turmuxidur. U turmuxtiki adǝttiki ixlardin ayrilip, «munar üstidiki» ƣeribanǝ wǝzipigǝ qiⱪixi kerǝk. Bu wǝzipǝ insandin sǝwr-taⱪǝt, ihlas, ǝstayidilliⱪ wǝ pidakarliⱪ tǝlǝp ⱪilidu. Jaⱨandiki wǝziyǝtni, hǝlⱪining ǝⱨwalini qüxinixi üqün u ɵz turmuxiƣa ait ixlar wǝ mǝsililǝrning dairisidin yiraⱪni kɵrüxi kerǝk. Xuning üqün u ⱨǝⱪiⱪǝtning ɵz wujudiƣa soⱪidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ tǝsirigǝ, xundaⱪla uning ɵzini nǝgǝ apirip ⱪoyuxidin ⱪǝt’iynǝzǝr ɵzigǝ bolƣan nǝtijigǝ tǝyyar turidiƣan adǝm boluxi kerǝk. Muxundaⱪ bir adǝm balisiƣa Huda jawab beridu. Ⱨabakkuk ⱪobul ⱪilƣan jawab pǝⱪǝt ɵzi üqünla kǝlgǝn ǝmǝs. Uni bu hǝwǝrni baxⱪilarƣa yǝtküzidiƣanlar üqünmu ayan ⱪilip yezixi kerǝk. Hǝwǝrni ⱪobul ⱪilƣan kixilǝr bir ǝgri-toⱪay dunyada Hudaƣa itaǝt ⱪilidiƣan yolda qidamliⱪ bilǝn yügürǝlǝydiƣan bolidu: —


(2:2-3)  «Hǝm Pǝrwǝrdigar jawabǝn mundaⱪ dedi: —

«Oⱪuƣanlar yügürüx üqün,

Bu kɵrüngǝn alamǝtni yeziqal:

Uni tahtilar üstigǝ eniⱪ oyup qiⱪ:

Qünki bu kɵrüngǝn alamǝt

Kǝlgüsidiki bekitilgǝn bir waⱪit üqün,

U adǝmlǝrgǝ ahirǝtni tǝlpündüridu,

U yalƣan gǝp ⱪilmaydu;

Uzunƣiqǝ kǝlmǝy ⱪalsimu, uni kütkin;

Qünki u jǝzmǝn yetip kelidu, ⱨeq keqikmǝydu»».


Tǝrjimigǝ izaⱨatliƣinimizdǝk, sɵzmusɵz eytⱪanda: «U adǝmlǝrgǝ ahirǝtni tǝlpündüridu» degǝn ibarǝ: «U ahirǝtkǝ ⱪarap ⱨasirap nǝpǝs alidu» dǝp ipadilinidu.


«Kɵrüngǝn alamǝt kǝlgüsidiki bekitilgǝn bir waⱪit üqün» — Amos pǝyƣǝmbǝr Hudaning ƣǝzipining Israilƣa qüxüridiƣan apǝtliri toƣruluⱪ ikki «alamǝt kɵrünüx»ni kɵrgǝn wǝ bu kɵrünüxtiki apǝtlǝr ǝmǝlgǝ axurulmisun dǝp dua ⱪilƣandin keyin Huda uningƣa «bu apǝtlǝr qüxmǝydu» dǝp wǝdǝ bǝrgǝnidi. Biraⱪ Ⱨabakkuk kɵrgǝn bu alamǝt kɵrünüx «kǝlgüsidiki bekitilgǝn bir waⱪit üqün» bolƣan — insan balisining ⱨeqⱪandaⱪ duasi uni ɵzgǝrtǝlmǝydu.


Ⱨazir Hudaning jawabining birinqi ⱪismi, tɵwǝndiki büyük ⱨǝⱪiⱪǝt berilidu: —


(2:4) «Ⱪara, tǝkǝbburlixip kǝtküqini!

Uning ⱪǝlbi ɵz iqidǝ tüz ǝmǝs;

Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ɵz etiⱪad-sadiⱪliⱪi bilǝn ⱨayat yaxaydu».


Bu bayanning birinqi ⱪismi bizgǝ uⱪturiduki, ⱨǝrⱪandaⱪ adǝm tǝkǝbbur bolsa, dǝl xu sǝwǝbtin durus, tüz yaxiyalmaydu. Uning tǝkǝbburluⱪi ⱨǝmmigǝ bolƣan kɵzⱪarixini burmilaydu. Uning üstigǝ u roⱨiy jǝⱨǝttǝ ɵlük adǝm, qünki pǝⱪǝt «etiⱪad-sadaⱪǝtliki» bar adǝm ⱨayattur. Bundaⱪ etiⱪad Hudani tohtawsiz qing tutidiƣan aktip etiⱪadtur. Bundaⱪ etiⱪad bolmisa «ⱨayat yaxax» dǝrwǝⱪǝ mumkin ǝmǝs. Hudaƣa ixǝngüqi ⱨǝrbir adǝm xübⱨisiki, ⱪaysibir sinaⱪlarƣa, qüxǝndürüxkǝ küqi yǝtmǝydiƣan ixlarƣa, ⱨǝrⱪandaⱪ mǝntiⱪiƣǝ yatmaydiƣan ixlarƣa, uzaⱪⱪa ⱨǝl bolmiƣan mǝsililǝrgǝ uqrimay ⱪalmaydu. Xundaⱪ deyixkǝ boliduki, waⱪit ɵtkǝnseri ⱨǝⱪiⱪiy etiⱪadliⱪ adǝm üqün jawab tepilmaydiƣan soallar azaymastin, bǝlki kɵpiyip ketidu; biraⱪ xuning bilǝn tǝng iman-ixǝnqimizgǝ ⱪariƣanda, Hudaning ǝmǝlliridin wǝ bizgǝ yeⱪin turƣinidin beximizdin ɵtidiƣinimu kɵpiyidu. Rosul Pawlusning: «Biz iman-ixǝnq bilǝn mangimiz, kɵrüx sezimimiz bilǝn ǝmǝs» deginidǝk («2Kor.» 5:7), Huda: — «Mǝn Sening nemǝ ⱪiliwatⱪanliⱪingni, uni ⱪandaⱪ ⱪiliwatⱪanliⱪingni ⱨǝm Sening mǝⱪsǝtliring nemǝ ikǝnlikini ⱨeq qüxǝnmǝymǝn; biraⱪ barliⱪ soallirimni «tǝkqǝ üstigǝ» ⱪoyup ⱪoyimǝn, Sening yolliring ǝng ǝla, Sǝn ǝng meⱨriban dǝp ixinimǝn» degǝndǝk bir jawabni Ⱨabakkuktin kütkǝn (Ⱨabakkuk dǝrwǝⱪǝ 3-babta muxundaⱪ bir jawab beridu).

Ⱨazir Huda jawabining ikkinqi ⱪismiƣa ɵtidu; ǝmǝliyǝttǝ u Babilni jazalimaⱪqi; ⱪiyamǝt künidila ǝmǝs, bǝlki xu zamandimu uni dǝl uning ɵz jaⱨangirliki tüpǝylidin bolƣan düxmǝnliri arⱪiliⱪ jazalaydu.


5-ayǝt bizgǝ hǝwǝrlǝndüriduki, «Xarab uningƣa (Babil padixaⱨiƣa) satⱪunluⱪ ⱪilidu»; wǝ xundaⱪla uning tǝkǝbburluⱪi ɵzidǝ «ⱨǝmmidin uluƣ ikǝnlikimni ispatlixim kerǝk» degǝndǝk nixanni ⱨasil ⱪilip, ɵzini jim turƣuzmay intayin uruxpǝrǝs ⱪilidu. Bu ixning ɵzi bir lǝnǝtliktur. Ɵzining ɵz ailisidikiliridin, sawaⱪdaxliridin yaki hizmǝtdaxliridin munǝwwǝr ikǝnlikini ispatlax üqün tinimsiz intilixlǝr ⱪanqiliƣan kixilǝrning ⱪanqiliƣan yillirini israp ⱪilidu? Hudaning muxundaⱪ ǝhmǝⱪliⱪⱪǝ ⱪilqǝ kari yoⱪ. Insanning iⱪtidarliri ǝsli Hudadin kǝlgǝn bolup, Uning bekitixliri boyiqǝ, ⱨǝrbirimizgǝ ⱪanqilik talant berilsun deyilgǝn bolsa xunqilik berilidu. Xundaⱪ bolƣanda, bir talantni baxⱪa bir talant bilǝn selixturuxning nemǝ paydisi? — dǝl xundaⱪ ⱪilixning ɵzi Hudaning xǝpⱪiti ⱨǝm meⱨribanliⱪiƣa ixǝnmǝslikkǝ barawǝr.

«Xarab ... satⱪunluⱪ ⱪilidu». Kona grek tarihxunasliri Ksenofon wǝ Ⱨeroditusning bizgǝ hǝwǝrlǝnduruxiqǝ, Babilliⱪlar uqiƣa qiⱪⱪan ⱨaraⱪkǝxlǝr idi. Bu ixning ɵzi miladiyǝdin ilgiriki 539-yili ularni nabutluⱪⱪa elip barƣan. Tǝwrattiki «Daniyal»ning 5-babida hatirilǝngǝndǝk, Babil padixaⱨi Bǝlxazar wǝ ǝmirliri ordisida mǝst bolup olturƣanda, Babilning sepilini ⱪorxiwalƣan Pars imperiyǝsining ⱪoxuni ⱪurup kǝtkǝn dǝrya sayliridin xǝⱨǝr iqigǝ astirttin kiriwalƣan. Babilliⱪlarning mǝstliki ɵz kɵzini bu ixni kɵrmǝydiƣan ⱪilƣanidi. Xu küni wǝ keyinki yillarda 6-12-ayǝtlǝrdǝ bexarǝt berilgǝndǝk, ular ǝsli horliƣan ǝllǝrning ǝmdi ularni mazaⱪ ⱪilidiƣan, ɵqini alidiƣan pursiti qiⱪⱪanidi. Biraⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning kitablirida kɵp uqriƣandǝk, bexarǝt tunji ǝmǝlgǝ axuruluxtin ahirⱪi zamanƣa atlap ɵtidu. Tǝwrattiki «Yǝxaya» (13-14-bab) wǝ «Yǝrǝmiya» (49-50-bab) wǝ Injildiki «Wǝⱨiy» (17-18-bab) degǝn ⱪisimlar Babil xǝⱨiri ahirⱪi zamanlarda ⱪaytidin ⱪurulidu, dǝp kɵrsǝtkǝn ohxaydu. Sadam Ⱨusǝyn alliⱪaqan bu ixni baxlidi, biraⱪ ⱨazirqǝ u (yengi Babil) pǝⱪǝt bir sayaⱨǝt orni, halas. Bu ahirⱪi zamanda ⱪurulƣan uluƣ Babil xǝⱨiri birinqi Babil xǝⱨirigǝ ohxax wǝyran bolidu, qünki: —


«Huddi sular dengizni ⱪapliƣandǝk,

Pütün yǝr yüzi Pǝrwǝrdigarni bilip-tonux bilǝn ⱪaplinidu» (14-ayǝt).


Ahir berip insaniyǝtning ⱨǝrbir mahtinip kǝtkǝnliri Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning yalⱪunliƣan xan-xǝripi aldida tügixidu. Ⱨabakkuk pǝyƣǝmbǝrning 20-ayǝttǝ mundaⱪ jakarliƣanliⱪi ǝjǝb ǝmǝs: —


(20-ayǝt) «Biraⱪ Pǝrwǝrdigar Ɵz muⱪǝddǝs ibadǝthanisididur!

Pütkül yǝr yüzi uning aldida süküt ⱪilsun!»

Ixǝngüqining nomus ⱪilmaydiƣan noqi, hudasiz adǝmlǝrning küqlük bolup tǝhtlǝrgǝ qiⱪixidin ǝnsirixining ⱨajiti yoⱪ. Huda ǝrxtin muxu ixlarƣa hatirjǝmlik bilǝn ⱪarawatidu wǝ ⱨǝrbir ixta ǝng ahirⱪi sɵz Uningki bolidu.

Kitab Ⱨabakkukning duasi wǝ mǝdⱨyisi bilǝn ahirlixidu (3-bab). Biraⱪ bu duasi «Pǝrwǝrdigarning küni» kɵrsǝtkǝn bir alamǝt kɵrünüx bilǝn arilaxⱪan. Kɵrünüxtǝ Hudaning bekitkǝn Wǝkilining insan xǝklidǝ yǝr yüzigǝ Hudaning ƣǝzǝplik jazasini elip berip, barliⱪ ǝllǝrni soraⱪⱪa tartixⱪa qüxidiƣanliⱪi kɵrünidu. Injildin bilimizki, Hudaning bu Wǝkili Rǝb Əysa Mǝsiⱨtin baxⱪa biri ǝmǝs. Tǝwrattiki «Yǝxaya» 63-babta kɵrsitilgǝndǝk dunyaƣa ⱪaytip kǝlginidǝ U awwal dǝjjalning Israilni yoⱪitixⱪa yiƣⱪan ⱪoxunliri bilǝn jǝng ⱪilixⱪa Edom (ⱨazirⱪi I’ordaniyǝ)diki Bozraⱨ xǝⱨiri üstigǝ qüxidu. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning kɵrgini Ⱨabakkuk kɵrgǝn alamǝt bilǝn bir bolidu: «Tǝngri Temandin, Pak-Muⱪǝddǝs Bolƣuqi Paran teƣidin kǝldi» (3:3). Teman wǝ Paran teƣi dǝl Edom tǝwǝsidiki jaylar. U Edomdin ɵtüp Yerusalemdikilǝrni Yerusalemni ⱪorxuwalƣan düxmǝnliridin ⱪutⱪuzux üqün «Zǝytun teƣi»ƣa qüxidu («Zǝk.» 14-bab). Bu wǝⱪǝlǝrni ⱪismǝn tǝswirlǝydiƣan bexarǝtlǝr Ⱨabakkukning dua-mǝdⱨiyǝ sɵzliri otturisida (3-15-ayǝtlǝrdǝ) kɵrünidu. Bu ayǝtlǝr Hudaning jawabining üqinqi ⱪismi boldi; pütün jaⱨanni soraⱪⱪa tartⱪuqi, yǝni Rǝb Əysa Mǝsiⱨning ⱪayta pǝyda boluxi bilǝn ⱨǝrbir uwal wǝ adalǝtsiz ixlar tüzütülidu wǝ tinq-inaⱪliⱪ yǝr yüzidǝ tiklinidu.


Bu ⱨǝm dǝⱨxǝtlik ⱨǝm xǝrǝplik alamǝt kɵrünüx Ⱨabakkukni dǝrmansiz ⱪalduridu. Birhil kesǝllik uning ustihanliri iqigǝ kirgǝndǝk (16) ⱪilidu. Biraⱪ nǝtijidǝ Ⱨabakkuk bexarǝtning hǝwirini ⱪobul ⱪilƣan barliⱪ ixǝngüqilǝr bilǝn billǝ, ɵzini Hudaning kɵyümqanliⱪiƣa sǝwr-taⱪǝt bilǝn tapxuralaydiƣan boldi. Ⱨǝtta Babilliⱪlar tajawuz ⱪilƣan künidǝk waⱪitlardimu bexarǝtni ⱪobul ⱪilƣuqilar tehimu hatirjǝmlikkǝ igǝ bolup ɵz Hudasidin xadlinidu: —

«Qünki ǝnjür dǝrihi qeqǝklimisimu,

Üzüm tallirida mewǝ bolmisimu,

Zǝytun dǝrihigǝ ⱪilƣan ǝjir yoⱪⱪa qiⱪⱪan bolsimu,

Etizlar ⱨeq ax bǝrmigǝn bolsimu,

Ⱪotandin ⱪoy padisi üzülgǝn bolsimu,

Eƣilda kala padisi yoⱪ bolsimu,

Mǝn ⱨaman Pǝrwǝrdigardin xadlinimǝn,

Manga nijatimni bǝrgüqi Hudayimdin xadliⱪⱪa qɵmülimǝn;

Pǝrwǝrdigar, Rǝb, mening küq-ⱪudritimdur;

U mening putlirimni keyikningkidǝk ⱪilidu;

U meni yuⱪiri jaylirimƣa mangƣuzidu!»  (3:17-19)


Tǝngri Teƣi üstidin yügürüp ɵtüwatⱪan yawayi ⱪoylarni kɵrgǝn ⱨǝrⱪaysi kixi bu mǝnzirini qüxinidu. Ⱪoylar huddi bimalal ⱨalda bir hǝtǝrlik qoⱪⱪidin baxⱪa bir hǝtǝrlik qoⱪⱪiƣa sǝkrǝp aⱪⱪan sudǝk ɵtidu. Ularning bundaⱪ ⱪilqǝ ikkilǝnmǝy, ⱪilqǝ arisaldi bolmay, ǝplik, yariximliⱪ mengixlirining ⱪapiyisi dǝl jayiƣa qüxkǝn, ritimi yeⱪimliⱪ bir xeir degili bolidu. Dǝl xuningdǝk Huda xu tǝriⱪidǝ iman-ixǝnqi bar adǝmning ⱨayatida uluƣlinidu.


Xunga biz Ⱨabakkukning dǝrdlik dad-pǝryadidin ɵginimizki: —


(1) Iman-ixǝnq bilǝn ⱨayat yaxaydiƣan ⱨǝⱪⱪaniy adǝm Hudaning ixini ⱪilidiƣan yolni ⱪobul ⱪilidu.


(2) Huda pat-pat bǝzi ǝllǝrni yaki xǝhslǝrni ularning ǝhmǝⱪliⱪi bilǝn jazalaydu. Barliⱪ gunaⱨ ahir berip ɵz-ɵzini yoⱪitidiƣan bir nǝrsidin ibarǝttur.


(3) Ahirida bu alǝmdiki barliⱪ adalǝtsizliklǝr, uwal ixlar Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi bu dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ ongxilidu.


Ⱨǝmdusana!  


Amin!