Tǝwrat 6-ⱪisim
«Yǝxua»
(Yǝxua pǝyƣǝmbǝrning kitabi)
Kirix sɵz
Arⱪa kɵrünüxi
Israil hǝlⱪi Misirdin qiⱪip, qɵl-bayawanda ⱪiriⱪ yil ⱨǝr jayda sǝrgǝrdanliⱪ turmuxini kǝqürgǝndin keyin Huda ularƣa tǝⱪdim ⱪilixⱪa «wǝdǝ ⱪilƣan zemin»ƣa kirixkǝ tǝyyar turidu. Musa pǝyƣǝmbǝr wapat bolup, u ɵz ornini besixⱪa ⱪoyƣan Yǝxua hǝlⱪni xu zeminƣa baxlap kirix aldida turatti. Musa ǝslidǝ Hudaning Yǝxuaning yetǝkqilikidǝ ⱪilmaⱪqi bolƣan karamǝtlirini tǝkitlǝx üqün uning ismini Ⱨoxiya (nijat-ⱪutⱪuzux)din Yǝxuaƣa (Pǝrwǝrdigar nijat-ⱪutⱪuzuxtur degǝn mǝnidǝ) ɵzgǝrtkǝnidi. Yǝxua hǝlⱪⱪǝ baxlamqi bolƣanda sǝksǝn yaxⱪa kirgǝn bolsimu, yǝnila küqlük, tolimu saƣlam adǝm idi. U pǝyƣǝmbǝr bolup, ɵzi Hudaning sɵz-kalamini hǝlⱪⱪǝ yǝtküzidu (mǝsilǝn, 23- wǝ 24-babni kɵrüng).
Mǝzkur kitabtin, Hudaning wǝdilirining ǝmǝlgǝ axurulƣanliⱪini kɵrüpla ⱪalmay, yǝnǝ Uning ⱪanun ǝmrlirining Yǝxua arⱪiliⱪ bǝja kǝltürülginini wǝ Uning ǝⱨdisini toluⱪ tutmasliⱪi tüpǝylidin Israillarƣa bǝrgǝn agaⱨlirini ularning bexiƣa qüxürgǝnlikini kɵrimiz.
Kitabtiki kɵpinqǝ mǝzmun Israilning Ⱪanaaniylarning yǝttǝ ⱪǝbilisi bilǝn bolƣan jǝnglirining tarihidur. Huda ǝslidǝ Israilni xu ⱪǝbililǝrni yoⱪitixi kerǝk, dǝp bekitkǝnidi; buning sǝwǝbi üstidǝ «Misirdin qiⱪix»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.
Uxbu tarihta Hudaning wǝdilirigǝ tayinixning muⱨimliⱪi tǝkitlinidu. Bundaⱪ iman-ixǝnq bu tarihta hatirilǝngǝn Israilning ƣǝlibiliri wǝ «tǝbiiy mɵjizilǝr»gǝ aqⱪuqtur. «Tǝbiiy mɵjizilǝr» deginimizgǝ misal, Yerihoning sepillirining yiⱪilixi yǝr tǝwrǝx bilǝn bolƣan boluxi mumkin; lekin bu «tǝbiiy wǝⱪǝ» dǝl Israil Pǝrwǝrdigardin mǝdǝt tilǝp nida ⱪilƣan dǝⱪiⱪidila yüz bǝrgǝn. Yǝxua Pǝrwǝrdigarƣa Israilning ƣalib kelixi üqün jǝng waⱪtini uzartip bǝrgǝysǝn dǝp nida ⱪilƣan waⱪtida yüz bǝrgǝn mɵjizǝ Muⱪǝddǝs Kitabta hatirilǝngǝn barliⱪ mɵjizilǝr iqidǝ ǝng qong dairilik boluxi mumkin — qünki Huda ⱪuyax wǝ ayni asmanda tohtitidu. Buni bügünki zamanda biz «Huda xu ixni ⱪilix üqün yǝr xarining aylinixini tohtatⱪan bolsa kerǝk» deyiximiz mumkin, lekin bu Uning xu mɵjizini ⱪandaⱪ yaratⱪanliⱪiƣa nisbǝtǝn ⱨeqⱪandaⱪ qüxǝndürüx ⱨesablanmaydu, ǝlwǝttǝ!
Arheologiyilik ispatlar
«Yǝxua» degǝn kitabning kɵp tarihiy wǝ juƣrapiyilik tǝpsilatliri, mǝsilǝn ⱨǝtta bǝzi kiqik yeza-kǝntlǝrning namliri yeⱪindiki 200 yilliⱪ arheologiyilik tepilmilar bilǝn tǝstiⱪlanƣan.
Hǝritilǝr
Oⱪurmǝnlǝrning mǝzkur kitabning kɵp tǝpsilatliri, bolupmu juƣrapiyilik tǝpsilatlirini obdanraⱪ qüxinixi üqün hǝritilǝrni kɵrsun. Uxbu kitabta tilƣa elinƣan ⱪǝdimki zamandiki kɵp xǝⱨǝrlǝr, ⱨǝtta kǝnt-ⱪixlaⱪlar arheologiyilik tǝkxürüxlǝr arⱪiliⱪ tepilƣan bolsimu, ularning bǝzilirining nǝgǝ jaylaxⱪini tehi namǝlum.
Mǝzmun: —
1-bab |
Hudaning Yǝxuani Musaning orun basarliⱪiƣa bekitip, uningƣa wǝzipǝ tapxuruxi |
2-5-bab |
Zeminƣa kirix |
6-12-bab |
Zeminni igilǝx |
13-22-bab |
Zeminning qǝk taxlinip, 12 kǝbiligǝ tǝⱪsim ⱪilinixi |
23-24-bab |
Yǝxuaning hǝlⱪⱪǝ ahirⱪi agaⱨ-jekilǝxliri; uning ɵlümi wǝ dǝpnǝ ⱪilinixi |
••••••••
Ⱪoxumqǝ sɵz
Tɵwǝndǝ biz uxbu tarihta tǝswirlǝngǝn birnǝqqǝ ix-wǝⱪǝlǝr wǝ adǝmlǝr üstidǝ azraⱪ tohtilimiz.
Qarliƣuqilarni ǝwǝtix — bu toƣra ixmu?
Huda ǝslidǝ Israil Pǝlǝstin (Ⱪanaan)diki zeminni berixkǝ wǝdǝ ⱪilƣan wǝ uning üstigǝ xu zeminni «intayin yahxi» dǝp bayan ⱪilƣan. Undaⱪta zeminni tǝkxürüp qiⱪixⱪa qarliƣuqilarni ǝwǝtix imansliⱪ ⱪilƣanliⱪmu?
Biz undaⱪ oylimaymiz. Keyin Rǝb Əysa Mǝsiⱨ insanning Hudaning yoliƣa qiⱪixi, yǝni Ɵzigǝ muhlis boluxtin awwal, uningda ⱪanqilik bǝdǝl tɵlixim kerǝk degǝnni olturup ⱨesablisun, degǝn prinsipni kɵrsitidu («Luⱪa» 14:25-35, bolupmu 28-ayǝtni kɵrüng). Yǝxuaning qarliƣuqilarni ǝwǝtixi dǝl xu prinsip boyiqǝ bolƣan. Israil zeminƣa erixix üqün urux ⱪilixⱪa ⱪanqilik bǝdǝl tɵliximiz kerǝk dǝp ⱨesablixi kerǝk idi — Huda ular üqün jǝngdǝ ular bilǝn billǝ bolatti, ǝlwǝttǝ; lekin U Israilning Ⱪanaan zeminiƣa kirixtin awwal Ɵzigǝ ixinixkǝ ⱪǝt’iy niyǝt baƣlixini halatti.
Paⱨixǝ ayal Raⱨab
Raⱨab paⱨixǝ bolsimu, Injilda iman-etiⱪadi üqün tǝriplinidu: —
«Etiⱪadi bolƣaqⱪa, paⱨixǝ ayal Raⱨab Israil qarliƣuqilirini dostlarqǝ kütüwalƣaqⱪa, itaǝtsizlǝr bolƣan ɵz xǝⱨiridikilǝr bilǝn birliktǝ ⱨalak bolmidi» («Ibr.» 11:31)
«Muxuningƣa ohxax, paⱨixǝ ayal Raⱨab Israil qarliƣuqilirini ɵz ɵyidǝ kütüp, ularni baxⱪa yol bilǝn ⱪaquruwǝtkǝnliki üqün, u ohxaxla ix-ǝmili bilǝn ⱨǝⱪⱪaniy dǝp jakarlanƣan bolmamdu?» («Yaⱪ.» 2:25).
Ibraniylarƣa yezilƣan mǝktupta uning etiⱪadi kɵrsitilidu, rosul Yaⱪup yazƣan hetidǝ xuning etiⱪadidin qiⱪⱪan ǝmǝllirini tǝriplǝydu. U yalƣan sɵzliri üqün ǝmǝs (2:5), bǝlki u ɵzining «qarliƣuqilarni Hudaning adǝmliri bolƣaqⱪa, ⱪoƣdixim kerǝk» degǝndǝk iman-ixǝnqi üqün tǝriplinidu. Keyin Raⱨab Yǝⱨuda ⱪǝbilisidiki Salmon isimlik adǝmgǝ yatliⱪ bolup, Boazning anisi boldi wǝ xundaⱪla, Dawut padixaⱨ uning qǝwrisi idi; xu tǝriⱪidǝ u Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixidiki «zǝnjirni ulaxtiki bir ⱨalⱪa» bolup ⱪaldi.
Pǝrwǝrdigarning ⱪoxunlirining Sǝrdari (5:13-6:5)
Oⱪurmǝnlǝr Yeriho xǝⱨirigǝ ⱨujum ⱪilixtin ilgiri Yǝxuaning «suƣurulƣan ⱪiliqni tutⱪan» «Pǝrwǝrdigarning ⱪoxunlirining Sǝrdari» degǝn sirliⱪ zatni uqratⱪanliⱪini bilidu. Yǝxua tǝbiiy ⱨalda uningdin: —
«Sǝn biz tǝrǝptimu, yaki düxmǝnlirimiz tǝrǝptimu?» dǝp soraydu. Uning jawabi Yǝxuani dǝslǝptǝ bǝlkim sǝl ⱪaymaⱪturup ⱪoyƣan boluxi mumkin: — «Yaⱪ. Undaⱪ ǝmǝs, bǝlki Mǝn Pǝrwǝrdigarning ⱪoxunlirining sǝrdari bolup kǝldim».
Qünki Hudani ⱨǝrgiz ɵz ⱪolayliⱪimiz üqün ixlitǝlmǝymiz. Ⱨalⱪiliⱪ, ǝng muⱨim soal: — «U biz tǝrǝptǝ turamdu?» degǝn soal ǝmǝs, bǝlki «Biz uning tǝripidǝ turamduⱪ?» degǝndin ibarǝttur. Yǝxua gǝrqǝ yǝr yüzidǝ Israilning sǝrdari bolƣini bilǝn pǝⱪǝt asmandiki sǝrdarƣa boysunsa ƣǝlibǝ ⱪazinidu. Israil gǝrqǝ Huda tǝripidin tallanƣan bolsimu, ular wǝ xundaⱪla bizlǝrmu bu muⱨim sawaⱪni ɵginiximiz kerǝk.
Yǝxuaning muxu zatni kɵrgǝn qaƣdiki inkasi dǝrⱨal düm yiⱪilip uningƣa sǝjdǝ ⱪilix boldi. U bu ⱨǝrikǝt üqün ǝyiblǝngǝn ǝmǝs; xunga bu zatni biz pǝⱪǝt bir pǝrixtǝ halas, dǝp ⱪarimaymiz («Wǝⱨ.» 19:10 wǝ 22:9dǝ rosul Yuⱨanna pǝrixtigǝ sǝjdǝ ⱪilƣanliⱪi tüpǝylidin ǝyiblinidu). Biz bu zatni ilaⱨiy zat, Hudaliⱪi bar zat dǝp ⱪaraymiz; U «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi», Hudaning Ɵz ipadisi wǝ Kalami bolƣan Mǝsiⱨtin baxⱪa ⱨeqkim ǝmǝstur; Tǝwrat dǝwridǝ U xu tǝriⱪidǝ dunyada tuƣuluxtin awwal kɵp ⱪetim kɵründi.
Aⱪandin alƣan birnǝqqǝ sawaⱪlar (7-bab)
Aⱪanning tarihidin tɵwǝndiki nuⱪtilarƣa diⱪⱪǝt ⱪilixⱪa tegixlik dǝp ⱪaraymiz: —
(a) Aⱪanning gunaⱨi pütkül hǝlⱪⱪǝ sǝlbiy tǝsir yǝtküzdi. Biz Iblisning «gunaⱨ pǝⱪǝt ɵzünggila ziyan yǝtküzidu» degǝn aldamqiliⱪini ⱪobul ⱪilmasliⱪimiz kerǝk. U pǝⱪǝt ɵzimizgila ǝmǝs, bǝlki ailimizgǝ, xundaⱪla ⱨǝtta pütkül hǝlⱪimizgǝ tǝsir yǝtküzǝlǝydu («Pǝnd.» 14:34).
(ǝ) Izaⱨatlirimizda kɵrsǝtkinimizdǝk, pǝⱪǝt Aⱪanla ǝmǝs, bǝlki uning barliⱪ ailisidikilǝr ɵlüm jazasiƣa tartildi. Sǝwǝbi, ularning jim turup, uning gunaⱨi toƣruluⱪ ⱨeqnemǝ demǝsliki uningƣa xerik bolƣanƣa barawǝr idi.
(b) Keyin Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr Aⱪan qalma-kesǝk ⱪilinƣan jay, yǝni «Aⱪor jilƣisi» toƣruluⱪ bexarǝt beridu: —
«Wǝ Mǝn uningƣa xu yǝrdǝ üzümzarlirini ⱪayturimǝn wǝ «Aⱪor jilƣisi»ni «ümid ixiki» ⱪilip berimǝn» («Ⱨox.» 2:15, yǝnǝ «Yǝx.» 65:10ni kɵrüng). Bu bexarǝtning mǝnisi nemǝ?
«Aⱪor jilƣisi»da biz bir adǝmning gunaⱨ tüpǝylidin azab tartⱪanliⱪini kɵrimiz. Buning nǝtijisidǝ, pütkül hǝlⱪ azabtin ⱪutⱪuzulidu. Demǝk, ⱪariximizqǝ bexarǝtning mǝnisi — kǝlgüsidǝ yalƣuz bir adǝm (yǝni Mǝsiⱨ, ǝlwǝttǝ) gunaⱨni üstigǝ alidu, nǝtijidǝ barliⱪ etiⱪadi bar adǝmlǝr, yǝni Hudaning hǝlⱪi gunaⱨtin azad bolup ⱪutⱪuzulidu («Yuⱨ.» 11:50).
«Wǝdǝ ⱪilinƣan zemin» — Mǝsiⱨdǝ bolƣan mirasni kɵrsitidiƣan birhil «bexarǝtlik tarih» yaki «bexarǝtlik sürǝt»
Kɵp etiⱪadqilar «wǝdǝ ⱪilinƣan zemin» jǝnnǝtni, xundaⱪla «I’ordan dǝryasidin ɵtüx» degǝn wǝⱪǝni «ɵlümdin ɵtüp jǝnnǝtkǝ kirix»ni kɵrsǝtkǝn «bexarǝtlik sürǝt» yaki «bexarǝtlik simwol» dǝp ⱪaraydu. Dǝrwǝⱪǝ, Israilning qɵl-bayawandin ɵtüp sǝpǝr ⱪilixi, xübⱨisizki, bizning ⱪapⱪan-ⱪiltaⱪ bilǝn toldurulƣan, ezitⱪu wǝ ǝgri-toⱪay bu dunyadin ɵtidiƣan, Hudaning küq-ⱪudritigǝ tayanƣan roⱨiy sǝpirimizni kɵrsitidu («1Kor.» 10:1-14, «1Pet.» 1:17, 2:11).
Biz «I’ordan dǝryasidin ɵtüx» bilǝn ««wǝdǝ ⱪilinƣan zemin»ƣa kirix»ni «bexarǝt» dǝp ⱪaraydikǝnmiz, undaⱪta bu bexarǝttǝ muⱨim kɵrsitilgǝn ix jismaniy ɵlüx ǝmǝs, bǝlki Mǝsiⱨdǝ bolup «gunaⱨⱪa, xundaⱪla muxu rǝzil dunyaƣa nisbǝtǝn ɵlüx», andin Mǝsiⱨdǝ bolƣan toluⱪ roⱨiy mirasimizƣa erixixtur, dǝp ⱪaraymiz. Demǝk, bexarǝttǝ kɵrsitilgini bizning ɵzgǝrtilip, Huda niyǝt ⱪilƣan hǝlⱪning harakterida bolup qiⱪiximizdin ibarǝttur.
Buningƣa ⱨeqⱪandaⱪ guman bolmasliⱪi kerǝk, qünki Israil «wǝdǝ ⱪilinƣan zemin»ƣa erixix üqün jǝng ⱪilixi kerǝk idi; jǝnnǝttǝ bolsa ⱨeqⱪandaⱪ jǝng bolmaydu!
Bu «bexarǝtlik sürǝt»tin, yǝni «wǝdǝ ⱪilinƣan zeminƣa kirixtiki jǝng» bilǝn «roⱨiy ⱨayatⱪa erixtürüxtiki jǝng»ning selixturmisidin, tɵwǝndiki birnǝqqǝ yüzǝki bayⱪiƣanlirimiz bardur: —
(a) «I’ordan dǝryasidin ɵtüx» dǝrwǝⱪǝ ɵlümning bir simwolidur — Lekin pikrimizqǝ bu «ɵlüm» jismaniy ɵlümni ǝmǝs, bǝlki bu ɵlüm xǝhsiy arzu-ⱨǝwǝsliri aldida ɵlüxni bildüridu, yǝni Rǝbbimizning «Mǝn üqün ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu» degǝndǝk ɵlüxni, yaki suƣa qɵmüldürülüxtǝ «gunaⱨⱪa nisbǝtǝn ɵlüx»ni kɵrsitidu («Mat.» 10:38-39, «Rim.» 6:1-14, «Kol.» 2:10-12). Barliⱪ baxⱪa nǝrsilǝrgǝ — mǝyli pul-bayliⱪlarƣa, mǝnsǝp-ⱨoⱪuⱪⱪa, nam-abroy yaki baxⱪilarning sɵygü-ⱨɵrmitigǝ nisbǝtǝn ɵlüxkǝ razi bolmiƣan kixi ⱨeqⱪaqan Hudaning ɵz ⱨayati, yǝni mǝnggülük ⱨayatiƣa muyǝssǝr bolalmaydu.
(ǝ) Israil zeminƣa kirgǝndin keyin küqlük bir düxmǝngǝ yüzlinixi kerǝk idi. Bizning Hudaning nijatiƣa toluⱪ muyǝssǝr boluxmizƣa pütkül küqi bilǝn ⱪarxi turuwatⱪan bir düxminimiz bardur.
(b) Gǝrqǝ u xundaⱪ küqlük bolsimu, Hudaning meⱨri-xǝpⱪitigǝ tayansaⱪ uning wǝ barliⱪ jinlirining üstidin ƣǝlibǝ ⱪilmay ⱪalmaymiz («Ⱪan.» 7:17-24).
(p) Mǝsiⱨdǝ bolƣan toluⱪ wǝ mol ⱨayattin bǝⱨrimǝn bolux üqün biz ⱨeqⱪandaⱪ butpǝrǝslik, hurapiyliⱪ, aqkɵzlük yaki rǝzil arzu-ⱨǝwǝslǝr bilǝn murǝssǝ ⱪilmasliⱪimiz kerǝk («Ⱪan.» 7:1-6, 25-26).
(t) Gǝrqǝ Israil jǝng ⱪilip «wǝdǝ ⱪilinƣan zemin»din nurƣun jismaniy bǝht-bǝrikǝtlǝrni kɵrgǝn bolsimu (wǝ kǝlgüsidǝ ohxax bǝht-bǝrikǝtlǝrni kɵridu — «Ⱪan.» 7:12-16), jamaǝtning Mǝsiⱨdǝ erixkining kɵpinqisi roⱨiy bǝht-bǝrikǝtlǝrdur («Əf.» 3:1).
(q) Pütkül zeminda ⱨǝrbir ⱪǝbilining, ⱨǝrbir jǝmǝtning, ⱨǝrbir ailining ɵz miras zemini bolƣan. Xuningƣa ohxax, jamaǝtning ⱨǝrbir ǝzasiƣa Hudadin miras bolƣan has qaⱪiriⱪ, roⱨiy iltipat, funksiyǝ wǝ hizmǝt imtiyazliri bardur («1Kor.» 12:4-11, «Əf.» 4:47).
(j) Israilning barliⱪ ⱪǝbililiri mǝlum bir ⱪǝbilisining ɵz mirasiƣa igǝ boluxi üqün kɵp ⱪetimlap ular bilǝn birgǝ jǝng ⱪildi («Qɵl.» 32-bab, «Yǝx.» 22:1-9). Buningƣa ohxax bizmu bir-birimizgǝ mǝdǝt berip, Huda ⱨǝrbirimiz üqün ǝzǝldin tǝyyarliƣan roⱨiy mirasⱪa wǝ iltipatliriƣa igǝ boluxⱪa wǝ Uning qaⱪiriⱪi bilǝn bolƣan hizmǝtkǝ kirixixkǝ kɵp ixlarda bir-birimizgǝ mǝdǝt berip riƣbǝtlǝndürüximizgǝ toƣra kelidu.
Muxundaⱪ selixturuxtin baxⱪa yǝnǝ nurƣun paydiliⱪ sawaⱪlar bardur, sǝⱨipǝ wǝ waⱪit yar bǝrsǝ muxu muzakirini dawamlaxturmaⱪqimiz.